337
Prikazi i kritike
nu slobodu, smesta je U odredenisistem, u kome ona ne protivurecidrugim pesmama iako se od njihrazlikuje (recimo na relaciji pagan-sko-hriseansko).
Ni odnos grad,anskog i patrijarhal-nog mora-la (u Jastrebieevom pogo-voru se govori 0 sukobu dye vizijesveta: grazdansko-crkvene i gove-darsko-seljacke, olicene u sukobumitropolita Stratimirovica i Vuka)prema usmenim erotskim pesmamanije sasvim pojednostavljeno za iprotiv. Patrijarhalno drustvo imaloje svoju normu ponasanja i svojodnos prema erotskom, prema tomei svoj naCin poetskog govora 0 to-me; gradansko drustvo ogranioavaloj e slobodu ispol}avanj a erotskog nadrugi nacin (koji nije identican na-cinu jednog coveka, pa makar tobio i Stratimir.ovic), ali one nije sa-svim jednostavno odbacivalo erot-sko usmeno pesnistvo, a anatema mi-tropolitova nad Vukovim delom nijeargument u raspravi 0 odnosu gra-danskog i patrijarhalnog prema e-rotskom. Cini se cak da je usmenaerotsk.a pesma, i to ona pre i viseod drugih usmenih tvorevina, bUapoznata i prihvatana u jednom delugradanske kulture, u onoj pojavlsrpske knjizevnosti koja se obicnooznacava terminom gradansko pes-nistvo XVIII i pocetka XIX veka.U rukopisnim zbornicima gradan-skog pesniStva belezene su i usmenepesme, neretko i one erotske sadr-zine, odnosno gradanska lirika na-stajala je i oponasanjem (jezickim,stilskim i tematskim) usmene erot-ske poezije.
Crven ban je zbirka ambicioznihnamera, ali ne narocito velikih do-meta; to je knjiga koja moze dabude podsticajna za menjanje ne-kih misljenja 0 usmenoj poeziji, alije nedovoljna za sir a l'azmatranj,ai nepouzdana za zakljucivanje, knji-ga koja moze biti zanimljiva za ci-tanje, ali uz rizik da se na osnovunje stvori jedna pojednostavljena iuproseena slika 0 usmenom pes-nistvu.
Marija Kleut2 NARODNA UMJETNOST
Kudilja i vreteno. Erotske narodne pje-sme, Priredio i pogov.arom popratio IgorMrduljas, Znanje, Zagreb 1980, 168 str.
Kudilja i vreteno je zbirka od sto-tinu cetrdeset i tri erotske narodnepesme, kako je i u podnaslovu na-znaceno. Poredenj e sa Crvenim ba-nom, knjigom iste sadrZine, nameeese samo po sebi. U knjizi Kudilja ivreteno mogu se naci pesme slicneonima publikovanima u Crvenom ba-nu u celosti (varijante) ill u pojedi-nim poetskim elementima, prvenstve-no U metaforickom sistemu i fonduformula i formulativnih izraza. Obesu knjige mebaforicki naslovljene je-zickim izrazom usmenog pevaca, anjihova je pojava omogucena izme-nom drustvenog odnosa prema erot-skom uopste, pa i prema usmenomerotskom pesnistvu, 0 cemu IgorMrduljas duhovito pise u pogovoru»Kudilja i vreteno - sjenovito mje-sto narodnog pjesnistva«. Obe knjige,svaka na svoj nacin, uticu na izmenugledanja na usmeno lirsko pesnis-tvo kao uzdrZano i stidljivo.
Ovim se moguce analogij e izmedudveju zbirki iscrpljuju i cirri se daKudBju i vreteno nije uputno »uspo-rediti s ana10gnom zbirkom VukaKaradziea Crven ban«, iako se u re-cenziji na omotu knjige nudi ovak-va mogucnost. Radi se, zapravo, 0razlicitoj prezentaciji usmenih er-otskih pesama i 0 dva razlicita iz-davacka poduhvata, kojima je zajed-nicka jedino namena - sirokoj ci-talackoj publici.
Kudilja i vreteno je jedna, dosadnepoznata, a sad publikovana ruko-pisna pesmarica (pod onim sto senaziva Crven ban i Osobite pjesmei poskocice kriju se razliciti zapisi-vaN i vise beleznica, koje pripadajurazlicitom vremenu i razlicitim geo-grafsklim prostorima). Njen prvi vlas-nik d prepisivac, neidentifikovana lic-nost skrivena pod potpisom SjorNiko L. Hamburg, ostavio je na ta-lij;anskom belesku koja kazuje po-nesto 0 istorijatu pesmarice:
»Ovu zbil'ku prepisah povjerljivoiz jednog primjerka rukopisa kojimi je dosao do ruku u Splitu (drZim,
338
Narodna umjetnost XVIII
godine 1887. iIi 1888.), a nakratkomi ga je stavio na raspolaganje je-dan od brace Ostojiea iz Povlja (nesjecam se tocno koji od trojice), sje-cam se jedino da mi je rekao kakoje ove pjesme sakupio iz zivoga go-vora. .. naroda poznati hrvatski pi-sac Kukuljevie.«
Sporno je da Ii punu veru trebapokloniti svedocenju (iz druge ruke,uostalom) da je pesmarica 0 kojojje rec prepis iz zapisa Ivana Ku-kuljeviea Sakcinskog. Medutim, bezobzira na to ko je pesme belezio, ako ih je prepisivao, beleznicu jeovu bilo vredno izdati. Ponajpre sto-ga sto se radi 0 relativno velikojzbirci usmenih pesama erotske sad-rZine, dakle 0 onim pesmama kojesu bile previdane u razmatranjimausmene ImjiZevnosti, a oCito zivoprisutne u zivotu, a zatim stoga stose radi 0 dobroj zbirci. Citalac se,ako nema predrasuda prema ovojvrsti pesnistva, odnosno ako ne od-bacuje unapred erotsko kao temupoezije, ne moze oteti utisku da jepesme iz Kudilje i vretena beleZioznalac koji, birajuci erotsko za pri-vatnu upotrebu iIi za citanje u naj-uzem drustvu, nije zanemarivao po-etsko.
Marija Kleut
Ju. G. Kruglov, Russkie svadbenye pesni,Vyssaja skola, Moskva 1978, 216 str.
Osnovna je zadaca ove knjige dauvede zainteresiranog citatelja u su-vremeno stanje proucavanj,a svad-benog folklornog pjesniStva. U pr-yom. teoretskom dijelu, autor ana-lizinl zanrovsko-poeticke osobitostisvadbenog folklora i pokazuje mje-sto svadbenih pjesama medu dru-gim zanrovima svadbene poezije, udrugom dijelu knjige nalazi se malaantologija svadbenih pjesama, oda-bra nih iz razlicitih zanrova svadbe-nog folklornog pjesnistva pogodnih,prije svega, za poetsku analizu.Osnovno polaziste Krugovljeve ana-
lize jest termin »svadbene pj esme«,
koji oznacava viSezanrovsku pojavu.U svadbenom folklornom pjesnistvu,navodi autor, moguce je izdvojiti pettip ova svadbenih pjesama: pohvalne(velical'nye), pokudne (koril'nye),svadbene lirske pjesme, naricaljke(pricitanija) i govori i zdravice (pri-govory). Pohvalne i pokudne pjesmesame su po sebi obredne pjesme;naricaljke, govori i zdravice i lirskesvadbene pjesme cine sastav svad-bene obredne lirike; izuzimajucizdravice koje se javljaju kao stiho-vani zanr, svi ostali su stihovano--glazbeni zanrovi; naricanja i govorii zdravice pripadaju i dramskompjesniStvu. Autor dalje naglasava dasu tri zanra aktualna za svadbe 19..i 20. stoljeca: pohvalne, pokudne ilirske svadbene pjesme, a dva zanra:zaklinjanja i pravno-obicajne pjes-me, prisutna su povijesno u svad-benom folklornom pjesnistvu i iz-razito se razlikuju medu sobom.
U odredivanju zanra svadbene pje-sme, Kruglov smatra da veliko zna-cenje ima analiza njezine dominan-tne funkcij e, poetskog sadrZaj a, ko-mpozicije i umjetnickih sredstava.To su ujedno i odrednice Kruglovlje-ve analize.
Znamo da se na svadbi preplecutuga i bol s radoseu i veseljem, testoga moraju doCi do izrazaja i dru-gi zanrovi koji nemaju izravne vezesa svadbom. Kruglov smatra da jetakvo shvacanje nesvadbenih pje-sama kao svadbenih, nastalo vjero-jatno zbog toga sto su se na nekilTImjestima posebne pjesme, nemajucini po sadrZaju ni po poetioi nista za-jednicko sa svadbenim pjesmama,samim izvodiocima ucinile po upot-rebi svadbene. Istrazivaci, ne obra-cajuci paznju na zanrovski sastavsvadbene poezije, cesto su joj pri-pisivali one sto joj ne pripada.Kruglov navodi primjer pjesama ukolu (horovodnye pesni).
Na taj nacin, u jednom slucajusamo zato sto se pjesme izvode nasvadbi, odreduju se kao svadbene,a u drugom - na osnovi sarno opeetematike, u svadbene pjesme ubra-jaju se i one koje se nisu nikadapj evale na svadbi.
