lagroup
Visie op samenwerking Peter Koppen
23 mei 2016 Peter Koppen LAgroup CPK PR 01
Presentatie 23 mei 2016 Congres Podiumkunsten
lagroup 2
Voorstellen
Peter Koppen
adviseur kunst en cultuur
lagroup 3
Programma
Presentatie:
1. Samenwerking in het algemeen
2. Enkele voorbeelden samenwerking/fusie in het land
Panel- en zaaldiscussie:
3. De panelleden stellen zichzelf en hun instelling voor
4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie
lagroup 4
Vormen van synergie bij samenwerking: • Inhoudelijke synergie
• Publiekssynergie
• Facilitaire en organisatorische synergie
• Ruimtelijke synergie
1. Samenwerking algemeen
lagroup 5
Facilitaire en organisatorische synergie Het benutten van gezamenlijke organisatorische doelen, bijvoorbeeld: • het delen van facilitaire zaken en
gezamenlijke backoffice functies/taken; • gezamenlijke marketing en promotie; • gezamenlijke horeca en commerciële verhuur. Ruimtelijke synergie Feitelijk de resultante van de voorgaande vormen van synergie: • elkaars ruimten benutten voor specifieke
(individuele of gezamenlijke) doeleinden; • gezamenlijk gebruik maken van bepaalde
specifieke ruimten, voor inhoudelijke samenwerking (podia, expositieruimten, lesruimten, et cetera) en/of voor gezamenlijke backofficeruimten.
Vormen van samenwerking/synergie Synergie is de situatie waarin het effect van een samenwerking groter is dan elk van de samenwerkende partijen afzonderlijk zou kunnen bereiken. Voorwaarde is dat er een mate van inhoudelijk raakvlak is tussen de potentiële partners. Inhoudelijke synergie Het benutten van het gezamenlijke creatieve vermogen in gezamenlijke projecten: • gebruik maken van elkaars specifieke
expertise; • gezamenlijk nieuwe producten en activiteiten
organiseren; • elkaars producten over en weer aanvullen en
versterken. Publiekssynergie Het benutten van dezelfde of overlappende doelgroepen waardoor de totale publieksstroom wordt vergroot.
1. Samenwerking algemeen
lagroup 6
Ruimtelijke vormen van samenwerking Ruimtelijk/fysiek zijn er verschillende vormen van huisvesting te onderscheiden, al dan niet geclusterd. Cultuurclustering is een vorm van samenwerking tussen culturele en/of andersoortige functies. Wij onderscheiden hier de volgende varianten van clustering: • virtueel cluster, waarbij de instellingen
niet fysiek zijn geclusterd; • cultuurplein, -straat of -kwartier; • apart onder één dak; • samen onder één dak. De ‘variabelen’ spelen een rol bij het bepalen van het concept, het profiel en het publiek van de al dan niet geclusterde voorziening.
1. Samenwerking algemeen
lagroup 7
1. Samenwerking algemeen
Organisatorische samenwerkingsvormen De samenwerking kan in verschillende organisatorische vormen worden gegoten. Combinaties (van onderdelen) van vormen zijn ook mogelijk:
Los samenwerkingsverband
• Instellingen voeren hun eigen activiteiten uit.
• Ad hoc overleg, afstemming en samenwerking.
• Beperkte mogelijkheden synergie, veel organisatorische vrijheid.
Vast samenwerkingsverband
• Instellingen voeren hun eigen activiteiten uit.
• Samenwerking vindt plaats in vaste, periodieke overleggen.
• Gezamenlijk plannen maken leidt tot meer synergie.
lagroup 8
1. Samenwerking algemeen
Uitvoerende functies/taken door een van de partners
• Alle of een deel van de gezamenlijke uitvoerende inhoudelijke en beheerfuncties en -taken worden gedaan door de partner die daar (al) sterk in is.
Oprichting aparte beheerentiteit
• Aparte beheerentiteit neemt taken van instellingen over.
• Beheerentiteit is min of meer zelfstandig ten opzichte van partners.
• Samenwerking tussen beheerentiteit en partners kan los of vast worden vormgegeven.
Fusie tussen (twee of meer) partners
• Er ontstaat een nieuwe organisatievorm (bijvoorbeeld stichting), ter vervanging van de oude.
• Nieuwe entiteit neemt alle taken over, geen afstemmingsissues.
• Identiteit partners gaat op in nieuwe entiteit.
lagroup 9
Facilitaire en organisatorische taken
• gebouw- en installatieonderhoud
• belastingen en verzekeringen
• ruimtebeheer
• logistiek en opslag
• risicobeheer (beveiliging, alarm, toezicht)
• schoonmaak en afvalverwerking
• interne diensten (receptie, telefoon, beheer,
repro)
• ICT, telecom
• gezamenlijke inkoop en onderhoud inventaris
• financiële administratie
• personeelszaken en salarisadministratie
• theatertechniek, productie horeca
Longlist gezamenlijke taken algemeen
Publiekstaken
• marketing/publiciteit/promotie
• receptie/informatiebalie
• ticketing
• operationele bedrijfsleiding
• kaartcontrole
• publieksservice tijdens de activiteiten
• garderobe
• horeca
• commerciële verhuur
• overige publieksvoorzieningen faciliteren
(werktafels, studieruimten, e.d.).
1. Samenwerking algemeen
En bij een fusie: het geheel aan taken!
lagroup 10
Fusie • slagvaardiger omdat zelfstandige besluitvorming mogelijk is voor alles • eigen zeggenschap over alle inhoudelijke functies • grootste kans op efficiency- en dus financiële voordelen (schaalvoordeel) • identiteit en herkenbaarheid (van de culturele functies) voor het publiek is moeilijk als de
fusie-organisatie als geheel wordt gemarket • gebrek aan voldoende inhoudelijke synergie kan integratie beperken
Geen fusie • besluitvorming op inhoudelijk en facilitair vlak moet in overleg en zal problematischer zijn • zelfstandige inhoudelijke entiteiten kunnen eigen koers en eigen identiteit bepalen, en zijn
afzonderlijk herkenbaar • inhoudelijke en publiekssynergie moeilijker tot stand te brengen, samenwerking altijd op
basis van per project te nemen initiatief en consensus • indien één subsidierelatie met gemeente: eenstemmigheid tussen zelfstandige instellingen • efficiency- en dus financiële voordelen afhankelijk van de mate waarin de (structurele)
samenwerking tot stand komt • verschil in schaalgrootte van de individuele instellingen bemoeilijkt samenwerking
1. Samenwerking algemeen Enkele voor- en nadelen samenwerking met fusie versus geen fusie
lagroup 11
Nederland is Individueel (ik) zoals alle
rijke landen
Feminien (bescheiden, dienstbaar)
Kortetermijndenken
1. Samenwerking algemeen
Samenwerking vraagt om Collectivisme (wij)
Masculiniteit (what’s in it for me)
Langetermijndenken Onze cultuur leent zich op eerste gezicht niet voor samenwerking; daarnaast is Nederland
uniek in: • polderen/consensusgedrag • voortschrijdend inzicht • en samen met Scandinavië heeft Nederland een eigen cultuur
Samenwerken zit niet in ons DNA?? Tenzij nut en noodzaak duidelijk zijn: bijvoorbeeld Deltawerken, of als het projectmatig en korte termijn is. Of misschien is de samenwerking in Nederland in het algemeen al ver ontwikkeld en hoe verder samenwerking geïntensiveerd moet worden, hoe moeilijker het is
Vergelijkende cultuurstudies
lagroup 12
Enige kritische kanttekeningen tot slot • voorop: samenwerken blijft een issue binnen de
culturele sector, want het biedt kansen voor maat-schappelijk draagvlak, ondernemerschap en minder afhankelijkheid van de terugtredende overheid
• zonder inhoudelijke raakvlakken komt inhoudelijke synergie niet tot stand en publiek overlapt dan niet
• vaak te hoge financiële verwachtingen: meer
(gezamenlijke) inhoud kost meer geld
• vaak alleen facilitaire en organisatorische synergie (gezamenlijke backoffice)
• dan geen organisatorische integratie: eilandcultuur • herkenbaarheid instelling voor publiek problematisch
• opgelegde samenwerking veelal minder succesvol
(‘not invented here syndrome’) • bezuinigingen als inzet voor samenwerking is
verkeerde ingang • en ook…
1. Samenwerking algemeen
managementboek van het jaar bijna 500 pagina’s …!
lagroup 13
• Samenwerking is een van de kernbegrippen in de discussies binnen de culturele sector over draagvlak, ondernemerschap en een terugtredende overheid (bezuinigingen)
• Fusie tussen meerdere verschillende culturele functies komt (nog?) niet zo vaak voor, maar begint in wat kleinere steden wel te komen
• Wat wel (vooral vóór de crisis) is gerealiseerd, is fysieke clustering van meerdere verschillende culturele functies, maar meestal met ‘slechts’ partiële samenwerking waarbij de inhoud zelfstandig blijft
• Toenemend is samenwerking tussen meerdere verschillende culturele functies op het gebied van backoffice
• Hierna enige voorbeelden van verschillende vormen van clustering/samenwerking/fusie
2. Enkele voorbeelden in het land - algemeen
lagroup 14
Agora Theater, CvK Kubus, poppodium Underground en Flevomeer Bibliotheek • 75.000 inwoners
• Organisatievorm: drie zelfstandige instellingen (Underground valt onder Kubus)
• Functies • theater
• centrum voor de kunsten
• bibliotheek
• poppodium
• horeca (deels ook extern gericht) en commerciële verhuur
• Samenwerking • alleen op bepaalde, vooral facilitaire onderdelen een los samenwerkingsverband, ontstaan voor
gezamenlijke invulling van bezuinigingstaakstelling.
• merkenstrategie: vier afzonderlijke merken
• Ruimtelijke vorm: vier zelfstandige gebouwen
2. Lelystad
lagroup 15
Cultura • 111.000 inwoners
• Organisatievorm: fusie
• Functies • theater (kleinschalig)
• bibliotheek
• centrum voor de kunsten
• horeca en commerciële verhuur
• exposities
• filmhuis
• partner: de Stadswinkel
• Samenwerking • fusie, dus samen op alle onderdelen. Partner de Stadswinkel is huurder. Theater de Reehorst maakt geen
onderdeel uit van de fusie en er wordt ook niet mee samengewerkt.
• merkenstrategie: één merk
• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering
• Café (ook extern gericht) loopt niet
2. Ede
lagroup 16
Theater de Kring, Museum Tongerlohuys, cultuureducatie, gemeentearchief • 77.000 inwoners
• Organisatievorm: fusie in behandeling
• Functies • theater (De Kring)
• museum (Tongerlohuys)
• cultuureducatie (na transitie)
• gemeentearchief
• Samenwerking • een uitgangspunt van de onderhandelingen is dat alle andere organisaties worden ondergebracht bij
Theater de Kring, al dan niet in aparte rechtspersonen of door middel van fusie
• merkenstrategie: nog niet duidelijk
• Ruimtelijke vorm: virtueel
2. Roosendaal
lagroup 17
Dru Cultuurfabriek • 40.000 inwoners (gemeente Oude IJsselstreek)
• Organisatievorm: fusie en samenwerking
• Functies fusie • theater
• poppodium
• horeca (ook restaurant en extern gericht)
• commerciële verhuur
• Samenwerking • functies fusie samen op alle onderdelen
• met partners vooral aparte gezamenlijke beheerentiteit
• merkenstrategie: functies fusie één merk, partners hebben hun eigen merk
• Ruimtelijke vorm: samen en apart onder één dak / fysieke clustering
2. Ulft
Samenwerkingspartners • Bibliotheek
• Muziekschool
• filmhuis
• erfgoed, sociaal/maatschappelijk, ROC
lagroup 18
De Nieuwe Nobelaer • 42.000 inwoners
• Organisatievorm: fusie met stichting en constructie met bv’s
• Functies • theater
• bibliotheek
• centrum voor de kunsten (inclusief poppodium)
• horeca (ook restaurant en extern gericht) en commerciële verhuur
• kunstuitleen
• speel-o-theek
• VVV
• Samenwerking
• fusie, dus samen op alle onderdelen
• merkenstrategie: één merk
• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering
2. Etten-Leur
lagroup 19
BplusC • 121.000 inwoners
• Organisatievorm: fusie
• Functies • bibliotheek (ook regionaal)
• centrum voor de kunsten (ook regionaal)
• volksuniversiteit
• centrum amateurkunst
• Samenwerking
• fusie, dus samen op alle onderdelen
• merkenstrategie: één merk
• Ruimtelijke vorm: virtueel (20 locaties)
• na de fusie uit 2008 is de organisatie nog volgens de individuele functies ingericht (met eilandcultuur tot gevolg) en er zijn nog nauwelijks inhoudelijke cross-overs
2. Leiden
lagroup 20
Rozet • 151.000 inwoners
• Organisatievorm: zelfstandig samenwerkende instellingen
• Functies • bibliotheek
• centrum voor de kunsten (Kunstbedrijf)
• horeca (Momento, ook restaurant en extern gericht)
• commerciële verhuur
• erfgoedcentrum
• volksuniversiteit
• Kunstuitleen (Toart)
• exposities en evenementen
• Samenwerking • alle afzonderlijke instellingen, wel gezamenlijke beheerentiteit
• merkenstrategie: afzonderlijke merken in combinatie met gezamenlijk merk Rozet
• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering
• 2014 geopend en al een belangrijke ontmoetingsplek in de stad
2. Arnhem
lagroup 21
3. De panelleden stellen zichzelf en hun instelling voor
Peter de Haan Paul Haighton Joep van Dijk
Cultuurbedrijf Noordoostpolder
lagroup 22
• Gemeente Haarlemmermeer 144.000 inwoners, waarvan
in Hoofddorp 73.000
• Organisatievorm: fusie via een holdingstichting met drie afzonderlijke stichtingen voor de afzonderlijke culturele functies, en een BV voor de horeca en verhuur
• Functies • theater (de Meerse)
• poppodium (Duycker)
• bibliotheek
• Samenwerking • directie/bestuur van de holdingstichting bestuurt de afzonderlijke stichtingen (die ieder een eigen (nieuwe)
directeur hebben) en de BV. Er is één raad van toezicht voor alle stichtingen. Bestuurlijk dus een fusie, waarmee inhoudelijk en organisatorisch alles samen gedaan kan worden
• merkenstrategie: afzonderlijke merken in combinatie met gezamenlijk merk Cultuurgebouw
• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering
• Clustergebouw in 2011 geopend, 2014 door gemeente afgedwongen fusie theater en poppodium, 2015 volledige fusie uit eigen beweging onder sturing gemeente
• centrum voor de kunsten (PierK)
• horeca (ook restaurant)
• commerciële verhuur
Huurders • Podium voor Architectuur
• Artquake
Joep van Dijk
lagroup 23
Organigram Cultuurgebouw Haarlemmermeer
lagroup 24
Cultuurbedrijf Noordoostpolder • Gemeente Noordoostpolder 47.000 inwoners, waarvan in Emmeloord 26.000
• Organisatievorm: fusie (2015)
• Functies • theater (‘t Voorhuys)
• centrum voor de kunsten (Muzisch Centrum)
• kunstuitleen
• museum (Schokland)
• Samenwerking • alle functies ondergebracht in één stichting, dus samen op alle onderdelen
• merkenstrategie: afzonderlijke merken
• Ruimtelijke vorm: alle functies in afzonderlijke niet bij elkaar gegroepeerde gebouwen
• Fusie moet praktisch gezien nog worden geëffectueerd
• horeca
• commerciële verhuur
Peter de Haan
lagroup 25
• Organisatievorm: Holding-BV met per theater een afzonderlijke werk-BV, en soms een afzonderlijke stichting bij de werk-BV voor de subsidierelatie
• Huidige aangesloten theaters: • Theater en Congrescentrum Spant! in Bussum
• Theater de Boerderij in Huizen
• Samenwerking • inhoudelijke functie per theater afzonderlijk, lokaal ingevuld, een gezamenlijke backoffice in de Holding-BV.
Feitelijk samen op alle onderdelen
• merkenstrategie: afzonderlijke (lokale/regionale) merken
• Ruimtelijke vorm: afzonderlijke theaters in de betreffende gemeenten
• Coulissen heeft de ambitie het aantal aangesloten theaters te vergroten
Paul Haighton
lagroup 26
4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie
Stelling Zonder (sterke) inhoudelijke raakvlakken tussen de beoogde partners
komt inhoudelijke synergie niet tot stand en blijft de inhoudelijke en
organisatorische integratie uit, en de eilandcultuur in stand.
Hoogstens is dan facilitaire synergie (backoffice) en enige andere
quick wins haalbaar.
Bijbehorende stelling De inhoudelijke en financiële voordelen van samenwerking of fusie worden altijd
overschat.
lagroup 27
4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie
Stelling Een samenwerkingsverband of fusie met theaters -zoals Coulissen- is geen
alternatief voor stedelijke interculturele samenwerking. Iedere gemeente wil toch
zijn zelf gestuurde theater, de couleur locale verdwijnt, en het scheelt geen
exploitatiesubsidie want er zijn te hoge verwachtingen van commerciële verhuur.
Als er wel minder exploitatiesubsidie aangeboden wordt dan populariseert het
professionele theateraanbod. En als klap op de vuurpijl moet de gemeente
uiteindelijk de beurs trekken als het toch mis gaat.
lagroup 28
4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie
Stelling Of is samenwerking/fusie tussen culturele instellingen op stedelijk/lokaal niveau
het antwoord op het gevraagde maatschappelijk draagvlak, ondernemerschap en
vermindering van de afhankelijkheid van terugtredende overheden?
lagroup 29
4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie
Stelling In de Nederlandse maatschappij werkt dwang van bovenaf niet. De
politiek/overheid moet op afstand staan, samenwerking/fusie niet
afdwingen, en geen financiële eisen/bezuiniging stellen. De
samenwerking moet primair aan de culturele instellingen worden
overlaten. Er zijn weinig (geen?) voorbeelden van succesvolle
samenwerking/fusie die ingegeven zijn door dwang van bovenaf.
lagroup 30
4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie
Stelling
Iedereen mag en moet zich individueel afvragen: what’s in it for me,
maar de gunfactor is nog belangrijker.
Stelling Samenwerking is afhankelijk van één persoon, een trekker, en is mensenwerk.
Geen trekker en klik = moeizaam proces en minder kans op geslaagde
samenwerking. Of is het proces altijd moeizaam?
En als er nog tijd over is
Stelling Samenwerking (zonder fusie) werkt alleen als er bindende afspraken tussen de
partijen worden gemaakt.
lagroup 31
4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie
Stelling
Het organiseren van een succesvolle samenwerking vraagt om
middelen in termen van tijd, menskracht en (soms) geld. Deze
middelen zijn vaak niet of onvoldoende aanwezig.
Stelling De ‘oude’ directeuren en besturen van de individuele
fusiepartners moeten weg als er gefuseerd wordt.
lagroup 32
lagroup Postbus 1558 1000 bn Amsterdam www.lagroup.nl
Peter Koppen +31 (0)6 29010389 [email protected]