Przemysław Śleszyński
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
Kongres Geografów Polskich Kongres Geografów Polskich: Granice Geografii17-21 czerwca 2015 • Lublin • KNG PAN • ZG PTG i OL PTG• WNoZiGP UMCS
DLACZEGO:
1. Stosowane podziały terytorialne w pewnych przypadkach są niewydolne w zarządzaniu oraz planowaniu przestrzennym i regionalnym?
2.Wykorzystywane delimitacje, klasyfikacje i typologie regionów nie służą dobrze objaśnianiu struktur przestrzennych, a pośrednio prawidłowości i związków przyczynowo-skutkowych?
• SYSTEMY SPOŁECZNO-GOSPODARCZEzespoły miejskie, zwłaszcza obszary metropolitalne
• SYSTEMY PRZYRODNICZEobszary górskie i doliny rzeczne
Sytuacje typowe i katastrofalne
W jakich przypadkach ujawnia się to najczęściej?Tam, gdzie intensywność procesów jest największa:
Region węzłowy (realny) versus region powierzchniowy (pozorny)
ryzyko błędnej lub nieefektywnej delimitacji i klasyfikacji
Źródło: P. Śleszyński/KPZK 2030
Region węzłowy (realny) oparty na powiązaniach
Region powierzchniowy (pozorny) oparty na cechach
Na podstawie tylko jednej grupy cech – duże ryzyko błędnej lub nieefektywnej delimitacji i klasyfikacji
Źródło: T. Komornicki 2008
Źródło: T. Komornicki 2008
1. Klasyfikacja – najbardziej ogólna formuła.
2. Typologia - poprzez łączenie mniejszych jednostek na podstawie podobieństw (np. analiza skupień, podobieństwo do wzorca).
3. Regionalizacja - poprzez podział większych części na mniejsze na podstawie różnic i granic (możliwa też regionalizacja „a posteriori”).
4. Delimitacja – wyznaczenie granic (na podstawie wszystkich powyższych metod)
Podstawowa literatura: Wójcik 1965,
Domański 1964, Wysocki 1968,
Parysek 1982, Nowak 2004
TYPOLOGIAKLASYFIKACJA
DELIMITACJA
REGIONALIZACJA
1. Klasyfikacje i typologie gmin do celów praktycznych:- Komornicki i Śleszyński 2008 – Ministerstwo Infrastruktury (planowanie przestrzenne w gminach).- Komornicki i Śleszyński 2009 - Ministerstwo Rolnictwa (dostępność przestrzenna, dyfuzja bodźców rozwojowych)- Śleszyński 2012 – samorząd województwa mazowieckiego (Trendy Rozwojowe Mazowsza)- Śleszyński i Komornicki 2015 – Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego (planowanie przestrzenne w gminach).
2. Delimitacje regionów funkcjonalnych:- Śleszyński i Korcelli 2006 – ESPON (Functional Urban Areas),- Śleszyński 2012 – Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych),- Śleszyński 2014 – regiony funkcjonalne na podstawie dojazdów do pracy.
dedukcyjna hierarchia cech różnicujących (czynniki przewodnie)
indukcyjne różnicowanie wtórne (cechy najczęściej występujące)
A – rdzenie Miejskich Obszarów
Funkcjonalnych stolic
województw;
B – strefy zewnętrzne Miejskich
Obszarów Funkcjonalnych stolic
województw;
C – rdzenie obszarów funkcjonalnych
miast subregionalnych;
D – strefy zewnętrzne obszarów
funkcjonalnych miast
subregionalnych;
E – miasta-ośrodki wielofunkcyjne;
F – gminy z rozwiniętą funkcją
transportową;
G – gminy o innych rozwiniętych
funkcjach pozarolniczych
(turystyka oraz funkcje
wielkopowierzchniowe, w tym
przemysł wydobywczy);
H – gminy z intensywnie rozwiniętą
funkcją rolniczą;
I – gminy z umiarkowanie rozwiniętą
funkcją rolniczą;
J – gminy ekstensywnie
zagospodarowane (funkcje leśne,
ochrony przyrody).
zastosowanie metody „dedukcyjno-indukcyjnej”
Delimitacja 151 Miejskich Obszarów Funkcjonalnych w celu optymalizacji zarządzania strukturami społeczno-gospodarczymi i infrastrukturalnymi
Delimitacja wychodziła z koncepcji dailyurban systems B.J.L. Berry’ego, ale z powodu braku danych o powiązaniach funkcjonalnych (zwłaszcza dojazdy do pracy) musiała być oparta na kryteriach strukturalnych (cechach społeczno-gospodarczych i morfologicznych, np. gęstość zaludnienia, udział przedsiębiorstw sektora usług wyższych, ludność z wykształceniem wyższym itp.).
Delimitacja znalazła zastosowanie w Eksperckim projekcie KPZK 2008-2033. Jest to aktualnie nadal najbardziej obszerna delimitacja MOF w Polsce.
H i e r a r c h i a r d z e n i :
A – stołecznyB – regionalnyC – subregionalnyD, E – lokalny
N a t ę ż e n i e o d d z i a ł y w a n i a :
1 – silne przyjazdy z i wyjazdy do ośrodka miejskiego
2 – silne wyjazdy do ośrodka miejskiego
Metoda Nystuena-Daceya 1968
(największego przepływu)
Pierwsza w Polsce po 1989 r.
delimitacja na podstawie
dojazdów do pracy
Delimitacja 18 Miejskich Obsza-rów Funkcjonalnych w celu opty-malizacji zarządzania strukturami społeczno-gospodarczymi i infra-strukturalnymi (Zintegrowane Inwestycje Terytorialne)
Ich zasięg powinien być możliwie nieduży w celu dalszego ograni-czania rozpraszania zabudowy i poprawy spójności transportowo-osadniczej.
problem
niedoszacowania
zameldowanej
ludności (10-15%)
problem
przeszacowania
zameldowanej
ludności (10-15%)
Źródło: Śleszyński 2010, zaktualizowane
Źródło: Śleszyński 2009, KPZK 2030
Źródło: Śleszyński 2014 (Kancelaria Prezydenta), Śleszyński 2015 (UJ)
ZAMIAST PODSUMOWANIA: DO DYSKUSJI
1. Czy istniejący system administracyjno-terytorialnyjest odpowiedni (wydolny, sprawny, efektywny)?
2. Po co w ogóle tworzyć klasyfikacje i delimitacje –czy nie lepiej mieć ‘od razu’ zadowalający podział
terytorialny i staystyczny?
?
LITERATURA CYTOWANA
1) Domański R., 1964, Procedura typologiczna w badaniach ekonomiczno-geograficznych, Przegląd Geograficzny, 36, 4, s. 627-660.
2) Dziewoński K., 1967, Teoria regionu ekonomicznego, Przegląd Geograficzny, 39, 1, s. 33-50.
3) Komornicki T., 2008, Mutual accessibility of Polish metropolises, [w:] Building together our territories. 31st International Geographical
Congress, Tunis 2008, August 12-15. Abstracts, s. 308.
4) Komornicki T., Śleszyński P., 2008, Struktura funkcjonalna gmin a postępy w pracach planistycznych (2004-2006), Studia Regionalne i
Lokalne, 33, 3, s. 53-75.
5) Komornicki T., Śleszyński P., 2009, Typologia obszarów wiejskich pod względem powiązań funkcjonalnych i relacji miasto-wieś, [w:] J.
Bański (red.), Analiza zróżnicowania i perspektyw rozwoju obszarów wiejskich w Polsce do 2015 roku, Studia Obszarów Wiejskich, 16,
Warszawa, s. 9-37.
6) Korcelli P., Śleszyński P., 2010, Delimitacja Funkcjonalnych Obszarów Miejskich, [w:] Korcelli P., Degórski M., Drzazga D., Komornicki T.,
Markowski T., Szlachta J., Węcławowicz G., Zaleski J., Zaucha J., 2010, Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania
Kraju do roku 2033, Studia KPZK PAN, 128, Warszawa, s. 27.
7) Mazur M., Bański J., Czapiewski K., Śleszyński P., 2015, Wiejskie obszary funkcjonalne – próba metodyczna wyznaczenia ich obszarów i
granic, Studia Obszarów Wiejskich, 38, s. 7-36.
8) Nowak E., 2004, Metody klasyfikacji w badaniach geograficznych (analiza porównawcza), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
9) Parysek J.J., 1982, Modele klasyfikacji w geografii, Geografia, 31, UAM, Poznań.
10) Śleszyński P., 2009, O statystycznych ułomnościach pomiaru urbanizacji w Polsce, Geografia w Szkole, 3, s. 31-34.
11) Śleszyński P., 2009, W sprawie współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce – uzupełnienie, Geografia w Szkole, 62, 4 (316), s.
42-43.
12) Śleszyński P., 2010, Znaczenie przemian demograficznych w przestrzeni Polski dla rozwoju gospodarczego, Biuletyn Rządowej Rady
Ludnościowej, 55, s. 49-71.
13) Śleszyński P., 2011, Stan zagospodarowania przestrzennego kraju 2011 – mapy diagnostyczne, [w:] Koncepcja Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju 2030, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa (23 mapy autorskie i współautorskie).
14) Śleszyński P., 2012, Klasyfikacja gmin województwa mazowieckiego, Przegląd Geograficzny, 86, 4, s. 559-576.
15) Śleszyński P., 2013, Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw, Przegląd Geograficzny, 85, 2, s. 173-197.
16) Śleszyński P., 2014, Delimitation and typology of functional urban regions in Poland based on commuting, 2006, Geographia Polonica, 87,
2, s. 317-320.
17) Śleszyński P., 2014, Wielkość nieważnych głosów w wyborach samorządowych w odniesieniu do rodzaju JST - usytuowanie w Polsce,
Forum Debaty Publicznej „Samorząd terytorialny dla Polski” - Wybory samorządowe w 2010 i 2014 roku – praktyczne doświadczenia,
Kancelaria Prezydenta, 8.12.2014 (prezentacja).
18) Śleszyński P., Komornicki T., 2015, Klasyfikacja funkcjonalna gmin dla potrzeb monitoringu planowania, przestrzennego, [w:] Śleszyński
P., Komornicki T., Deręgowska A., Zielińska B., 2015, Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2013 roku, Instytut
Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 121 s.
19) Wójcik T., 1965, Zarys teorii klasyfikacji. Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa.
20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji i porządkowania w geografii, Przegląd Geograficzny, 40, 3, s. 583-621.
--------------------------------------------------------------------------------dr hab. prof. PAN Przemysław Śleszyński
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PANul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa
tel. (22) 6978824, 6978822e-mail: [email protected]
---------------------------------------------------------------------------------