T.C. BAŞBAKANLIK
GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AT ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
ORTAK TRANSİT SÖZLEŞMESİ TEMİNAT DÜZENLEMELERİ
TÜRKİYE’NİN UYUM SORUNU VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
(Uzmanlık Tezi)
Özay KUTLU AT Uzman Yardımcısı
Ankara, Eylül 1998
ÖNSÖZ
Türk transit tasimacilik teminat düzenlemelerinin, Ortak Transit
Sözlesmesi teminat düzenlemeleri ile karsilastirilip uyumlastirilmasi,
öncelikle transit sistemlerinin bilinmesini, bu baglamda hem Türk transit
mevzuatinin hem de, diger geçerli uluslararasi transit düzenlemeleri dahil,
Ortak Transit mevzuatinin degerlendirilmesini gerektirmistir.
Ayni sekilde, geçerli teminat düzenlemeleri ortaya konulduktan
sonra, Türk transit tasimacilik teminat düzenlemeleri ile Ortak Transit
Sözlesmesi teminat düzenlemelerinin karsilastirilmasinin daha dogru
oldugu düsünülmüstür.
Ancak transit ve buna bagli olarak teminat düzenlemeleri gözden
geçirildikten sonra, ülkemizin Ortak Transit Sözlesmesi çerçevesinde
yapmasi gereken mevzuat ve uygulama degisiklikleri konusunda öneriler
sunulmustur.
Kisacasi, önce yalniz Sözlesme hükümleri incelenip, sonra çözüm
önerileri sunma yoluna gidilmemis, genis perspektifli ve kapsamli bir
çalisma yapilmistir. Ancak yine de, bu çalismanin yeterli oldugu asla iddia
edilmemekte, çalismadan yararlanmak isteyenlerin, özellikle bu hususu göz
önünde bulundurmalarinda yarar görülmektedir.
Çalismanin hazirlanmasinda emegi olanlara, en içten tesekkürü borç
bilirim.
Özay KUTLU, Ankara, Eylül 1998
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.KISALTMALAR vi
GİRİŞ
1-51. Çalışma Yöntemleri 31.1. Yazılı Kaynaklar 31.2 Anketler 31.3 Durum-tespit Ziyaretleri 31.4 Raporlar 41.5 Görüşme / Danışma 42. Tezin Oluşumu 5
BÖLÜM I
TRANSİT SİSTEMLERİNE BAKIŞ 6-40
I.1. Transit Nedir? 6I.2. Tarihsel Gelişim 7I.3. Günümüz Transit Rejimleri 10I.3.1. ATA Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri 11I.3.2. Kyoto Sözleşmesi, E.1. Eki Transit Düzenlemeleri 12I.3.3. TIR Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri 14I.3.3.1. TIR Sözleşmesinin Revizyonu 15I.3.4. Topluluk Transit Rejimi 17I.3.4.1. Transit Eylem Planı 24I.3.5. Ortak Transit Rejimi 27I.3.6. Baltık Transit Sistemi 31I.3.7. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Transit Sistemi 32I.3.8. Topluluk, Ortak ve TIR Transit Sistemlerinin Karşılaştırılması 33I.3.9. Türk Mevzuatında Transit Düzenlemeleri 35I.3.9.1. Transit Rejiminin Tanımı 35
I.3.9.2. Uluslararası Barselona Sözleşmesi ve Statüsü Vergi Muaflığı 36I.3.9.3. Transit ve Aktarma Serbestliği ve Kısıntıları 36I.3.9.4. Taşıma Türlerine göre Transit 37I.3.9.5. Transit ve Aktarma Hükümlerinin Uygulanacağı Eşya 38I.3.9.6. Adi ve Milletlerarası Transit Usulü 38I.3.9.7. Uygulamada Transit 39
BÖLÜM II
TRANSİT TEMİNAT DÜZENLEMELERİ 41-120
II.1. Teminat Kavramı 41II.2. ATA Sözleşmesi Teminat Tüzenlemeleri 42II.3. Kyoto Sözleşmesi Ek E.1 Teminat Tüzenlemeleri 45II.4. TIR Sözleşmesi Teminat Tüzenlemeleri 47II.5. Topluluk Transit Rejimi Teminat Tüzenlemeleri 51II.5.1. Topluluk Transit Rejimi Teminat Türleri 52II.5.1.1. Bireysel Teminat 52II.5.1.2. Maktu Teminat 52II.5.1.3. Kapsamlı Teminat 53II.5.1.3.1. Geçici Yasaklama 55II.5.2. Teminattan Feragat 58II.5.3. Kefil 59II.5.4. EUROTRANSIT 97 Konferansı 60II.5.5. Bilgisayarlaşma - Otomasyon Projesi 63II.6. Ortak Transit Rejimi Teminat Sistemi 65II.6.1. Anasorumlu 66II.6.1. 1 Anasorumlunun Yükümlülükleri 66II.6.2. Kefil 68II.6.2.1. Kefilin Sorumlu Olacağı Tutar 69II.6.2.2. Kefilin Yükümlü Sayılamayacağı Durumlar 71II.6.2.3. Kefile Sorumluluk Yükleyen Haller (İhlaller) 72II.6.2.4. Kefilin Tebligat Adresleri 74II.6.3. Teminat İdaresinin Rolü 74
II.6.4. Ortak Transit Teminat Türleri 76II.6.4.1. Nakit Teminat 76II.6.4.2. Kapsamlı Teminat 77II.6.4.2.1. Teminat Belgesinin Düzenlenmesi ve Kullanılması 78II.6.4.2.2. Yetkili Kişiler 79II.6.4.2.3. Geçerlilik Süresi: Uzatma 80II.6.4.2.4. İptal 80II.6.4.2.5. Teminat Tutarının Hesaplanması 80II.6.4.2.6. Geçici Yasaklama 85II.6.4.3. Maktu Teminat 88II.6.4.3.1. Maktu Teminat Tutarı 90II.6.4.3.2. Teminat Tutarında Artış 90II.6.4.3.3. Hassas ve Hassas-olmayan Eşyadan Oluşan Sevkiyat 92II.6.4.3.4. Maktu Teminat Fişi 92II.6.4.3.5. Sınırlı Geçerliliğe Sahip Maktu Teminat Fişleri 93II.6.4.3.6. İptal 94II.6.4.4. Bireysel Teminat 94II.6.4.4.1. Bireysel Teminatın Tutarı 95II.6.5. Teminat Belgeleri 96II.6.6. Teminat Muafiyet ve İstisnaları 96II.6.6.1. Taşımacılık Türlerine Göre Teminattan Feragat 97II.6.7. Gümrük Vergilerinin Hesaplanması 99II.6.8. Araştırma Prosedürü 100II.6.9. Alacakların Tahsiline ilişkin Karşılıklı Yardım 102II.7. Türk Mevzuatında Teminat Düzenlemeleri 103II.7.1. Muayene 104II.7.2. Teminat 105II.7.3. Teminat Tutarının Hesaplanması 105II.7.4. Global Teminat 106II.7.5. Memur Gözetimi 108II.7.6. Çıkış Gümrüğünce Kapların Açılması ve Noksanlıklar 109II.7.7. Çıkıştan Sonra Yapılacak İşlemler 110
II.7.8. Telef ve Zayi Olan Eşya 110II.7.9. Teminata Bağlanmayan Eşyanın Eksik Çıkması 111II.7.10. Beyannamelere Aykırı Çıkan Eşya 111II.7.11. Teminat Aranacak ve Aranmayacak Aktarmalar 111II.7.12. Aktarmada Muayene ve Teminat 112II.7.13. Teminatın Çözülmesi 112II.7.14. Kabul Olunabilecek Teminat ve Değerlendirilmesi 113II.7.14.1. Banka Teminat Mektuplarının Şekilleri ve Kayıtları 115II.7.14.2. Teminat Mektuplarının Kovuşturulması 116II.8. Türk ve Ortak Transit Teminat Düzenlemelerinin Karşılaştırılması 118
BÖLÜM III
ORTAK TRANSİT SİSTEMİNE GİRME SÜRECİNDE TÜRKİYE 121-124
III.1. Tarihsel Gelişim 121III.2. Sözleşme’ye Taraf Olma ile ilgili Hükümler 121
III.3. Türkiye’nin Sözleşmelere Katılma Çalışmaları 122
III.4. AT Komisyonu – EUROCUSTOMS Protokolü 123III.5. Beklentiler 124
DEĞERLENDİRME, ÖNERİLER ve SONUÇ
125-1391. Değerlendirme 125
2. Öneriler 127
2.1. Transit Düzenlemelerinin Uyumlaştırılması 127
2.2. “Anasorumlu” Kavramının Mevzuata Yerleştirilmesi 128
2.3. Teminat Türlerinin Kabul Edilmesi 128
2.4. Teminat Olarak Kabul Edilenler 128
2.5. Refakatin Teminat Olmaması 129
2.6. Bildirimlerin Uyumlaştırılması 129
2.7. Teminat İdarelerinin Belirlenmesi 130
2.8. Sektörün ve Gümrük Görevlilerinin Bilgilendirilmesi 131
2.9. Sektörle Mutabakat Zaptı Düzenlenmesi 131
2.10. Teminat Sistemine Giriş 132
2.11. Bilgisayarlaşma 133
2.12. Gümrük Görevlisinin Yetkilendirilmesi 134
2.13. Maktu Teminat Fişleri 134
2.14. Kefil Tebligat Adreslerinin Belirlenmesi 135
2.15. Teminat İstisnaları 135
2.16. Taşımadan Sorumlu Aracılar (Forwarders) 135
2.17. Teminat Verecek Kişi ve Kuruluşların Belirlenmesi (Kefil) 136
2.18. Ulusal Transit Düzenlemeleri 137
2.19. Yetkili Gönderici ve Alıcılar 137
2.20. Ortak Transit Merkez İdaresinin Kurulması 138
2.21. Gümrük İdarelerinde Transit Birimlerinin Oluşturulması 138
2.22. Mühürlerin Basılması ve Kontrol Edilmesi 139
3. Sonuç 139
EKLER 140
KAYNAKÇA 154
KISALTMALAR AEK Avrupa Ekonomik Komisyonu
AS Armonize Sistem
AT Avrupa Topluluğu
ATA Geçici Kabul
ATRG Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi
BM Birleşmiş Milletler
ECO Ekonomik İşbirliği Teşkilatı
ECU Avrupa Topluluğu Para Birimi
EFTA Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi
GATT Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması GK Gümrük Kanunu GY Gümrük Yönetmeliği IBCC Uluslararası Ticaret Odaları Bürosu
IRU Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Birliği
ITI Uluslararası Eşya Transiti
NCTS Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi
OTS Ortak Transit Sözleşmesi
RG T.C. Resmi Gazete
TARIC Avrupa Topluluğu Entegre Tarifesi
TIR Uluslararası Karayolu Taşımacılığı
T1 Topluluk statüsünü haiz olmayan eşyaya uygulanan transit
rejimi
T2 Topluluk statüsünü haiz eşyaya uygulanan transit rejimi
TGK Topluluk Gümrük Kanunu TİB Tek İdari Belge
TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
WP.30 Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu
GİRİŞ
AT ve EFTA ülkeleri arasında düzenlenen 20 Mayıs 1987 tarihli Ortak
Transit Sözleşmesi, 1968 yılında oluşturulan Topluluk Transit Rejimi ile
özellikle de teminat düzenlemeleri bakımından hemen hemen aynı hükümleri
içermekte, hatta ileride bunların tek bir transit rejimi altında birleştirilmesi
yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Bugün 23 Akit Tarafta uygulanmakta olan
Ortak Transit Sözleşmesi, üçüncü ülkelerin katılımına açık tutulmuştur. 31
Aralık 1995 tarihinde AT ile bir gümrük birliği ilişkisine giren ülkemizin bu
sistemin dışında kalması mümkün değildir. Zaten bu nedenle, 5 Ekim 1995
tarihinde Topluluk Komisyonu nezdinde Sözleşmeye katılım başvurusu
yapılmış bulunmaktadır. Türkiye’nin anılan Sözleşmeye katılma sürecinde
ise, sistem çerçevesinde teminatın nasıl işleyeceği ve kimlerin kefil
olabileceği gündeme gelecektir. Ortak Transit Rejimi teminat
düzenlemelerinin kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde incelenmesi ve ülkemizin
mevcut transit mevzuatı ile karşılaştırılarak, gerekli altyapının bir an önce
oluşturulması hem gümrük hem de işlemciler açısından büyük önem arz
etmektedir.
TIR Sözleşmesi uygulamalarında olduğunun aksine, deneme-yanılma
yöntemi yerine bilinçli olarak yeni sistemi öğrenmek ve gerekli hazırlıkları
yaptıktan sonra uygulamaya geçmek yerinde olacaktır. Keza, 1 Ocak 1996
tarihinden beri yürürlükte olan Tek Tip Gümrük Beyannamesi ve Kullanma
Talimatı, Eşya Ticaretindeki Formalitelerin Basitleştirilmesine ilişkin
Sözleşme’de öngörülenin kötü ve yanlış bir kopyası durumundadır. Sözde,
mevcut mevzuatımıza uyumlaştırma yapılmıştır. Bu uyumlaştırılmış
düzenlemenin düzeltilmesi, Ortak Transit Sözleşmesine katılma
çalışmalarında büyük zaman ve enerji kaybına yol açmıştır. Aynı hataya bir
kez daha düşülmemesi için, ilgililerin üzerlerine düşeni eksiksiz yerine
getirmeleri gerekmektedir.
Kamu ve özel sektörden herkes, eşya akışının kolaylaştırılması ile
kaçakçılığa karşı korunmanın güçlendirilmesi arasındaki dengenin
kurulmasını istemektedir.1 Keza, Avrupa Birliğine ön katılım (pre-
accession) stratejisi olarak, mevcut Topluluk ve Ortak Transit
sistemlerinin yerini alacak otomasyona dayalı yeni bir Avrupa transit
sistemine ihtiyaç duyulmaktadır2. Böyle bir sistemde Akit Taraflar
arasındaki taşımalarda TIR3 sistemi uygulanmayacaktır. İşlemleri
hızlandıracak ve belge sahteciliği ve sahte mühürlerin kullanılmasının
önlenmesi ve ibra edilmeyen işlemlerin çabuk belirlenmesi ile kaçakçılık
riskini azaltacak, hatta ortadan kaldıracak olan bilgisayarlı transit sitemi
2000 yılı ortalarına kadar aşamalı olarak mevcut sitemin yerini alacaktır.
Böyle bir sistem nihayet teminatın yönetimi ve kontrolünde yeni fırsatlar
yaratacaktır.4
Ülkemizin böyle bir sistemin dışında kalması düşünülemez. Bunun
ilk ve belki de en önemli koşulu ise, iç mevzuatın, Ortak Transit
Sözleşmesi teminat düzenlemeleri ile uyumlu hale getirilmesidir.
1 Monti, Mario, Topluluk Komisyonu Üyesi, 2-7 Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97 Konferansı
Yazıları önsözü, Brüksel, 30 Nisan 1997. 2 Action Plan for Transit in Europe – a New Customs Policy, Communication from the
Commission to the European Parliament and the Council, COM(97)188 final, Action Plan for the Transit System, s. 7, 10.6.1997 tarihli ATRG C176.
3 Uluslararası Karayolu Taşımacılığı (Transports Internationaux Routiers). 4 A New Transit System For Europe, Çalışma Belgesi, 2-7 Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97
Konferansı Yazıları, s. 32-37, Brüksel, 30 Nisan 1997.
1. Çalışma Yöntemleri
1.1. Yazılı Kaynaklar
Bu tezin hazırlanmasında, yazılı kaynaklara, özellikle de resmi
belgelere başvurulmuştur. Uluslararası sözleşme ve anlaşmalar ile Türk
ve Avrupa Topluluğu Resmi Gazeteleri bu bağlamda en çok incelenen ve
tezde kullanılan belgeler olmuştur. Bununla birlikte, raporlar ve basın
bildirileri gibi kaynaklardan da oldukça yararlanılmıştır.
1.2. Anketler
Hazırlık aşamasında düşünülmüş ve öngörülmüş olmasına karşın, gerek
transit sisteminin yöneticisi konumundaki kamu sektörü (gümrük, maliye,
ulaştırma) gerek transit sisteminin kullanıcısı konumundaki özel sektöre
(TOBB, UND, bankalar, sigortacılar) yönelik anketler, yeterli sürenin ve
maddi koşulların bulunmaması nedeniyle gerçekleştirilememiştir. Bu,
ilgililerin görüş, düşünce ve beklentilerinin teze yansıtılamamasına yol
açmıştır.
1.3. Durum-tespit Ziyaretleri
Bir gümrük idaresinin ziyaret edilerek, uygulamanın yerinde görülmesi,
yine süre yetersizliği nedeniyle gerçekleştirilememiştir. Transit işlemleri
bakımından daha önceden gerçekleştirilen birtakım ziyaretlerden edinilen
bilgi ve deneyimlerden yararlanılırken, teminat işlemleri için bu yola
başvurmak söz konusu olamamıştır. Keza, teminat uygulamalarının yerinde
görülmesinin, hem teorik bilgilerin daha iyi yerleşmesini hem de uygulamaya
yönelik önerilerin daha sağlıklı ve yerinde olmasını sağlayacağı
düşünülmektedir.
1.4. Raporlar
Tezin oluşumunda Topluluk boyutu değerlendirilirken, Topluluk
ilgili birimlerinin raporlarından oldukça yararlanılmıştır. Bu, ülkemizin
Ortak Transit Sözleşmesine katılım çalışmaları çerçevesinde
gerçekleştirilen ziyaret ve toplantılara ilişkin raporlar için de geçerlidir.
Bununla birlikte, eğitim programı ve Matheaus programı çerçevesinde
Topluluk Üye Devletlerinde gerçekleştirilen bazı ziyaretlere ilişkin
raporlardan, içerikten yoksun ya da yanlış bilgiler içerdikleri tespit
edildiğinden, yararlanılamamıştır.
1.5. Görüşme / Danışma
TOBB’de Ticaret ve TIR Şubesi Müdürü ile yapılan görüşme, TIR
siteminde ülkemiz kefil kuruluşu olan bu kuruluşun TIR sitemi deyimleri ile
Ortak Transit teminat düzenlemelerine ilişkin görüş, beklenti ve önerilerinin
teze yansıtılmasını sağlamıştır.
Gümrük Müsteşarlığı Kontrol Genel Müdürlüğü yetkilileri ile yapılan
görüşmeler tezin hazırlanmasında oldukça yönlendirici olmuştur.
Gümrük Müsteşarlığı Modernizasyon Projesi Birim Başkanlığı’ndan
bir uzman ile yapılan görüşme, Türk Gümrük Otomasyon Sisteminin transit
boyutunun teze yansıtılmasını sağlamıştır.
2. Tezin Oluşumu
Tez, “Transit Sistemlerine Bakış”, “Transit Teminat
Düzenlemeleri” ve “Ortak Transit Sistemine Girme Sürecinde Türkiye”
olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.
Transit Sistemlerine Bakış Bölümü’nde, transit teminat
düzenlemelerini daha iyi anlamak için, transit kavramı, tarihsel gelişme,
özellikle Topluluk ve Ortak Transit rejimleri olmak üzere günümüz
transit sistemleri ve Türk transit mevzuatı gözden geçirilmektedir.
Transit Teminat Düzenlemeleri Bölümü’nde, teminat kavramı,
Ortak Transit rejimi ayrıntılı olmak üzere günümüz transit sistemlerinin
teminat düzenlemeleri ve Türk transit teminat mevzuatı karşılaştırmalı
olarak incelenmektedir.
Ortak Transit Sistemine Girme Sürecinde Türkiye Bölümü’nde,
ülkemizin Ortak Transit Sözleşmesi’ne taraf olması amacıyla yürütülen
çalışmalar gözden geçirilmektedir.
Değerlendirme, Öneriler ve Sonuç kıısmında, bir değerlendirme
yapıldıktan sonra, Türkiye’nin Ortak Transit Sözleşmesi teminat
düzenlemelerine uyum çerçevesinde yapması gereken mevzuat ve
uygulama değişiklikleri konusunda öneriler sunulmaktadır.
---o---
BÖLÜM I TRANSİT SİSTEMLERİNE BAKIŞ
I.1. Transit Nedir?
Transit, belirli bir gümrük bölgesi içinde ya da farklı gümrük
bölgeleri arasında ticaretin kolaylaştırılmasını amaçlayan bir ayrıcalık
sistemidir. Transitin özü, belirlenmiş bir gümrük bölgesini taşımacılık
kapsamında geçerken bir üçüncü ülkeden gelen ya da bir üçüncü ülkeye
giden eşya üzerindeki gümrük vergileri, özel tüketim vergisi (excise) ve
KDV’nin, geçici olarak askıya alınmasına izin verilmesidir. Vergi ve
resimlerin askıya alınması, eşyanın ilgili gümrük bölgesinden çıkmasına
ya da bir başka gümrük rejimine tabi tutulmasına kadar ya da vergi ve
resimler ödenerek eşyanın serbest dolaşıma girmesine kadar
sürmektedir.5 Benzer şekilde, gümrük transiti, bir gümrük bölgesinden
eşyanın pazara sunulmaksızın geçişinin kolaylaştırılması demektir. Bu
Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) 1947’nin V. Maddesi’nde
öngörülen “transit serbestisi”dir.6 Bu Maddeye göre, bir Akit Tarafın
sınırları dışında başlayan ve biten tam bir seferin bir kısmını bu Akit
Tarafın ülkesinden, aktarmalı ya da aktarmasız, antrepolu ya da
antreposuz, kesintili ya da kesintisiz, ya da taşıma şekli değiştirilerek ya
da değiştirilmeden geçen (bagajlar dahil) eşya ile gemiler ve diğer taşıma
araçları söz konusu Akit Tarafta transit halinde kabul edilmektedir.
Bununla birlikte, hava taşıtları bu Madde hükmünden
yararlanamamaktadır. Öte yandan transit taşımalar, taşıma masrafları
ile taşıma dolayısıyla yapılan idari masraflar ya da verilen hizmetler
5 Report on the Community Transit System, Analysis (I) The transit system today, European
Parliament’s Committee of Inquiry into Community Transit System, Raporteur: Edward Kellett-Bowman, 20.02.1997 tarihli PE 220.895 sayılı Belge, 3.1.1.
6 Interim Report on Transit, Task Force Transit, 24.10.1996, COM(96)477 final Ek 1, s. 1. 30.10.1947 tarihli “the General Agreement on Tariffs and Trade”
karşılığı ücretler hariç, Gümrük vergi ve resimlerinden ve diğer
yükümlülüklerden muaf tutulmaktadır.7
I.2. Tarihsel Gelişim
Gümrük düzenlemelerine ilişkin 1900 ve 1913 Kongrelerinde
alınan kararlara karşın8, taşımacılığı kolaylaştırmaya yönelik ilk önemli
gelişme 10 Mart 1921 tarihinde toplanan Barselona Konferansı sonucu
31 Ekim 1922 tarihinde yürürlüğe giren 20 Nisan 1921 tarihli Transit
Serbestliği Sözleşmesi ile Barselona Konferansı’nın 14 Nisan 1921
tarihinde kabul ettiği ve Sözleşme’nin eki olan Transit Serbestliği
Statüsü9’dür. Milletler Cemiyeti Misakı10 hükümleri çerçevesinde,
Versay Barış Antlaşması11 hükümlerine halel getirmeksizin, iletişim ve
transit serbestliğinin güvence altına alınması ve sürdürülmesi amacıyla
transit geçirilen eşyadan transit dolayısıyla, gerek girişte, gerek çıkışta,
gümrük vergisiyle gümrükçe alınan diğer vergi ve resimlerin
alınmaması, ancak, bu eşyadan denetlemenin gerektirdiği masraflarla
verilen hizmetler karşılığı olan resim ve ücretlerin aranmasını öngören12
ve İspanya’nın Barselona kentinde imzalanan bu Sözleşme ve Statü’ye,
Afrika, Asya, Avrupa, Güney Amerika ve Avustralya kıtalarından 50
ülke taraf olmuştur13.
7 Büyüktaşkın, Şener, Uluslararası Ticarette GATT Düzeni, GÜ. Yayın No:20, Ankara, 1983,
s.187-188. 8 ATA Handbook, Bölüm 2, s. 4. 9 The Convention and Statute on Freedom of Transit (Milletlerarası Barselona Mukavele ve
Nizamnamesi) United Nations, Transport Facilitation Conventions, International Telecomunication Union, www.itu.ch/itudoc/un/editrans/itcdb.html
10 The Covenant of the League of Nations. 11 The Treaty of Peace, Versailles, 28 Haziran 1919. 12 Barselona Statüsü, Madde 3. 13 Türkiye, bu düzenlemeye ancak 1932 yılında Milletler Cemiyeti’ne girdikten sonra taraf olmuş
ve gümrük mevzuatında yer vermiştir (GK, Madde 90 ve GY, Madde 501).
Başka varış yerlerine gitmek üzere gelen eşyanın ülkelerden
geçişine nasıl izin verileceği sorusu uluslararası düzeyde ilk defa 1948
yılında kurulan IRU’nun yönettiği 1959 TIR Sözleşmesi ile ele alınmıştır.
Bu sistem temel olarak TIR karneleri aracılığıyla güzergahta kaybolan
vergi ve resimler için teminat sağlamaktadır. Bununla birlikte, eşyanın
vergi ve resimlerinin statüsüne ilişkin herhangi bir kanıt
sunmamaktadır.
Daha sonra, 1968 yılında Avrupa Topluluğu’nda Ortak Gümrük
Tarifesi oluşturulduğunda gümrük vergileri ödenmiş eşya, yani serbest
dolaşımdaki eşya ile hem gümrük vergileri hem de dolaylı vergileri
ödenmemiş eşya arasındaki ayrımı bir şekilde bu sisteme eklemek
gerekmiş ve böylece eşyanın kaybolduğu Üye Devleti belirlemek amacıyla
iç sınır geçişlerinde verilen transit bilgi notunun (transit advice note)
kullanıldığı Topluluk transit rejimi ortaya çıkmıştır. Ayırım, serbest
dolaşımda olmayan eşyaya uygulanan T1 belgesi ile yalnız dolaylı
vergileri varışın bulunduğu Üye Devlet’te ödenecek eşyaya uygulanan T2
belgesi arasında yapılmıştır.
Sistem, yaklaşmakta olan tek iç pazar ışığında transit bilgi notu
kullanılması gereğinin ortadan kalktığı 1990 yılına kadar hemen hemen
değişmeden kalmıştır. Bugün uygulamada yalnız T1 sistemi vardır. Aynı
zamanda ihracat amaçlı transit sisteminin kullanımı da artık
gerekmemekte ve günümüzde mali açıdan eşyanın ihraç edildiğini
göstermek için Tek İdari Belge’nin (Single Administrative Document –
TİB) 3 numaralı yaprağı kullanılmaktadır. İhracat koşuluyla bir
ödemenin yapıldığı ihracat ve yeniden ihracatlarda, eşya serbest
dolaşımda olmadığından, T1 sistemi hala kullanılmaktadır.
1972 yılında o zaman EFTA içinde yer alan iki ülke, Avusturya ve
İsviçre üzerinden Topluluğun bir yerinden bir başka yerine eşya
göndermek için bir yönteme gereksinim duyulduğu görülmüştür.
Böylece, Topluluk Transit Sistemi iki anlaşma ile bu iki ülkeyi
kapsayacak şekilde genişletilmiştir. 1987 yılında Topluluk Transit
Sisteminin bu genişlemesi, diğer EFTA ülkeleri, Finlandiya, İsveç,
İzlanda ve Norveç’i de içeren Ortak Transit Sözleşmesi (OTS) ile
yaygınlaştırılmıştır. Topluluk bir bütün olarak bu Sözleşme’nin bir
üyesidir14. 1 Ocak 1995 tarihinde Avusturya, Finlandiya ve İsveç Avrupa
Topluluğu’na üye olduklarından, Topluluğun geri kalanıyla olan
ticaretlerinde Topluluk Transit Sistemi uygulanmaya başlanmış ve
Sözleşme’nin ayrı bir üyesi olmaktan çıkmışlardır. 1 Temmuz 1996
tarihinde, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Macaristan’ın
katılımıyla kapsam bir kez daha genişlemiştir. Öte yandan, Bulgaristan,
Estonya, Latviya, Litvanya, Romanya ve Slovenya ile birlikte
Türkiye’nin Sözleşmelere katılma çalışmaları devam etmektedir. Ortak
Transit Sisteminde transit bilgi notu, Avrupa Topluluğu içi hariç, hala
kullanılmaktadır.15
I.3. Günümüz Transit Rejimleri
Gümrük transiti ile ilgili uluslararası sözleşmeler şunlardır:
14 Ortak Transit Sözleşmesi, Madde 3(3). 23.9.93 tarih ve 1/93 No.lu Karar ile değişik, 14.2.1996
tarihli ATRG L36, s.33. 15 Interim Report, s. 2-3.
• Geçici Eşya Kabulü için ATA Karnelerine ilişkin Gümrük Sözleşmesi
(ATA Sözleşmesi)16, 6 Aralık 1961, Brüksel;
• Uluslararası Eşya Transitine ilişkin Gümrük Sözleşmesi (ITI
Sözleşmesi)17, 7 Haziran 1971, Viyana;
• TIR Karneleri Kapsamı Altında Uluslararası Eşya Taşımacılığına ilişkin
Gümrük Sözleşmesi (TIR Sözleşmesi)18, 15 Ocak 195919, Cenevre; ve 14
Kasım 1975 Revize TIR Sözleşmesi20. 1975 TIR Sözleşmesi, 1959 TIR
Sözleşmesini sona erdirmiş ve onun yerine geçmiştir. Ancak, örneğin, eski
Sözleşme’nin Akit Taraflarından birinin yeni revize 1975 TIR
Sözleşmesi’ne henüz katılmamış olması gibi çeşitli nedenlerle, 1959 TIR
Sözleşmesi hala yürürlüktedir.21
• Ortak Transit Rejimine ilişkin Sözleşme (Ortak Transit Sözleşmesi)22,
20 Mayıs 1987.
I.3.1. ATA Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri
ATA Sözleşmesi’nde “transit” terimi, ilgili Akit Tarafın ulusal yasa ve
yönetmeliklerinde yer alan koşullara göre, o Akit Taraf toprağındaki bir
16 The Customs Convention on the ATA Carnet for the Temporary Admission of Goods,
(Brüksel, 6 Temmuz 1961). ATA Sözleşmesi 30 Temmuz 1963’te yürürlüğe girmiştir. 1996 yılı verilerine ATA Sözleşmesi’ne 58 ülke taraftır.
17 The Customs Convention on the International Transit of Goods. ITI Sözleşmesi henüz yürürlüğe girmemiştir.
18 The Customs Convention on the International Transport of Goods under cover of TIR Carnets. 19 7.2.1960 tarihinde yürürlüğe giren Sözleşme’ye Türkiye 23.2.1966 tarihinde katılmış ve
Bakanlar Kurulu’nun 29.3.1966 tarih ve 6/6228 sayılı Kararı ile Sözleşme 24.5.1966 tarihinde ülkemizde yürürlüğe girmiştir.
20 Bakanlar Kurulu’nun 27.8.1984 tarih ve 84/8457 sayılı Kararı ile Türkiye Sözleşme’ye katılmış ve 85/8993 sayılı Kararı ile de, Sözleşme’nin 12.5.1985 tarihinden itibaren ülkemizde geçerli olması onaylanmıştır. 31.3.1985 tarihli ve 18711 sayılı RG.
21 Economic Commission for Europe, TIR Handbook including the Customs Convention on the International Transport of Goods under cover of TIR Carnets (TIR Convention, 1975), United Nations, New York and Geneva, 1995, s. 5.
22 The Convention on a Common Transit Procedure, 15.6.1987 tarihli ve AET/415/87 sayılı Konsey Kararı olarak yayımlanmış ve 1 Ocak 1988 tarihinde yürürlüğe girmiştir, 13.8.1987 tarihli Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi (Official Journal of the European Communities - ATRG) L226, s. 1-119.
Gümrük idaresinden aynı topraklarda yer alan bir başka Gümrük idaresine
eşyanın taşınması olarak tanımlanmaktadır. Keza, transit için ATA karnesi
(Admission Temporarie – Temporary Admission) kullanılması öngörülmekte,
bu çerçevede, “karne veren kuruluş (issuing association)” ve “kefil kuruluş
(guaranteeing association)” deyimleri açıklanmaktadır.23 ATA Sözleşmesi
geçici kabule ilişkin olmasına karşın, transit koşullarında verilen ve kullanılan
ATA karnelerinin Akit Taraflarca, istenilirse, kabul edilebileceği
belirtilmektedir.24
ATA Sözleşmesi’nin 23. Maddesi çerçevesinde Türkiye, Gümrük
İşbirliği Konseyi Genel Sekreteri’ne ATA Sözleşmesi’ne katılma bildirimini
23 Ağustos 1974’te iletmiştir. Bildirimde, tüm birinci sınıf gümrük
idarelerinin ATA karnesi kabulüne yetkili olduğu belirtilirken, ATA
karnelerinin transit işlemleri için kabul edilmeyeceği açıklanmıştır.
Halen bir tek IBCC25 tarafından kurulan “karne veren kuruluş ve kefil
kuruluş zinciri” bulunmaktadır26. ATA Sözleşmesi’ne göre, her bir karne
veren kuruluş ve kefil kuruluşun Gümrük makamlarınca onaylanması
gerekmektedir. İlgili Gümrük makamlarının onaylaması koşuluyla, onaylı bir
kuruluş, başka ulusal kuruluşları kendi teminatı altında ATA karneleri
vermeye yetkili kılabilmektedir.27
I.3.2. Kyoto Sözleşmesi, E.1. Eki Transit Düzenlemeleri
23 ATA Sözleşmesi, Madde 1. 24 ATA Sözleşmesi, Madde 3(3). 25 Uluslararası Ticaret Odaları Bürosu (International Bureau of Chambers of Commerce),
dünyanın her yanındaki ticaret odaları arasında bağlantıyı sağlamak üzere Uluslararası Ticaret Odası (ICC) içinde 1950 yılında kurulmuştur.
26 ATA Handbook, Bölüm 2, s. 18. 27 ATA Sözleşmesi, 2 ve 6. Maddeler.
Kyoto Sözleşmesi’nin 1 Ekim 1977 tarihinde yürürlüğe giren Gümrük
transitine ilişkin E.1. Eki’ne göre, “Gümrük transiti”, eşyanın Gümrük
denetimi altında bir Gümrük idaresinden diğerine taşınmasıdır. “Gümrük
transit işlemi”, Gümrük transiti kapsamında bir hareket idaresinden bir varış
idaresine eşya taşımacılığıdır. Hareket idaresinden Gümrük transit işleminin
başlatılmasını kolaylaştırmak amacıyla denetimi altında belirli hazırlık
önlemlerinin alındığı Gümrük idaresine “yükleme idaresi”; Gümrük transit
işleminin başlatıldığı Gümrük idaresine “hareket idaresi”; Gümrük transit
işlemi sırasında eşyanın ithal ya da ihraç edildiği Gümrük idaresine “güzergah
Gümrük idaresi”; Gümrük transit işleminin sona erdiği Gümrük idaresine
“varış idaresi” denilmektedir.28
Kyoto Sözleşmesi’nin yukarıda anılan Gümrük Transitine ilişkin
E.1 Eki’nde, Gümrük makamlarının eşyanın kendi topraklarında
Gümrük transiti kapsamında taşınmasına izin verecekleri belirtilmekte
ve Gümrük transit işleminin, iki ya da çok taraflı anlaşmalar gereğince,
tek bir Gümrük transit işlemi sırasında bir ya da daha fazla sınır
geçilmesi durumunda “uluslararası Gümrük transiti” olarak
adlandırılacağı açıklanmaktadır. Bu çerçevede,
• tam (through) transit (giriş Gümrüğünden çıkış Gümrüğüne);
• içe yönelik (inward) transit (giriş Gümrüğünden iç Gümrüğe);
• dışa yönelik (outward) transit (iç Gümrükten çıkış Gümrüğüne); ve
• iç (interior) transit (iç Gümrükten iç Gümrüğe)
deyimleri kullanılabilmektedir.29 Ancak bu deyimler, uluslararasında
kabul gören Gümrük terminolojisi yönünden resmi olmayıp, Gümrük
28 Kyoto Sözleşmesi Ek E.1, Tanımlar Bölümü. 29 Kyoto Sözleşmesi Ek E.1, 3 sayılı Standart.
transit hareket türlerini tanımlamayı kolaylaştırmak amacıyla
kullanılmaktadır.
Yukarıdaki “iç Gümrük” deyimi, coğrafi anlamda kullanılmamakta
olup, bir iç Gümrük, Gümrük bölgesinin herhangi bir yerinde, örneğin kıyıda
yerleşik olabilmektedir. Bir başka deyişle iç Gümrük, bir Gümrük transit
işleminde eşyanın Gümrük bölgesine girmediği ya da onu terk etmediği bir
hareket ya da varış Gümrük idaresidir.
Yukarıda anılan uluslararası anlaşmalar, anlaşmaya taraf her bir
ülkede kabul edilen hem Gümrük transiti için bir eşya beyanname formu
hem de teminat öngörmektedir.
Aynı Ek’te, Gümrük transiti kapsamında taşınmakta olan eşyanın,
Gümrük makamlarınca belirlenen koşullara uyulması durumunda,
ithalat ya da ihracat vergi ve resimlerine tabi olmayacağı
öngörülmektedir. Bununla birlikte, bu genel ilke, eşya Gümrük transiti
ya da ulusal ihracat rejimi kapsamında ihraç edildiğinde ihraç vergi ve
resimlerinin ödenmesi gerekiyorsa, bunların ihraç ülkesinde tahsil
edilmesini ya da Gümrük transiti sona erdiğinde ve, örneğin, eşya kesin
kullanım için gümrüklendiğinde, ithal ülkesinde ithal vergi ve
resimlerinin tahsil edilmesini önlemeyeceği belirtilmektedir.30
I.3.3. TIR Sözleşmesi Transit Düzenlemeleri
TIR sistemi 14 Kasım 1975 tarihinde imzalanan bir uluslararası
sözleşmeye dayanmaktadır. Akit Tarafların idareleri tarafından
30 Kyoto Sözleşmesi Ek E.1, 4 sayılı Standart.
yetkilendirilen ulusal kefil kuruluşların kullanıcılara karne vermeleri
amacıyla Cenevre’de yerleşik Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Birliği
(IRU)31 tarafından basılıp dağıtılan ve TIR Karnesi olarak bilinen bir
belgeye dayanmaktadır. Günlük olarak, IRU ve kefil kuruluşlar TIR
sisteminin ticari yönünün iyi işlemesinden ve teminat düzenlemelerinin
işleyişinden sorumludur. Resmi bakımdan, gümrük rejimi Akit
Tarafların gümrük idarelerince yönetilmektedir ve TIR Sözleşmesi
nitelikli çoğunluk oyu ile çalışan Akit Taraflardan oluşan TIR İdari
Komitesi tarafından yürütülmektedir. Teknik yönler, BM/AEK İç
Taşımacılık Komitesi’ne32 rapor veren ve WP.30 olarak bilinen bir
BM/AEK çalışma grubunca33 yürütülmektedir. Değişiklik usulü,
herhangi bir Akit Tarafın itiraz etmesi durumunda işlemediğinden,
uygulamada oybirliğinin aranması anlamına gelmektedir.
TIR sistemi, Topluluk/Ortak transit sistemleriyle birtakım
özellikleri paylaşmaktadır. TIR karnesinde, geçilen her bölge için birer
tane olmak üzere 1 ve 2 numaralı nüsha (copy) yapraklardan (sheet)
oluşan çakıştırma takımları vardır. İşlemin başlangıcında, ilk yaprak
hareket gümrük idaresince alıkonulmakta ve aynı gümrük bölgesinden
çıkıştaki gümrük idaresinden ilk çakıştırma nüshasının geri gelmesi
üzerine ibra edilmektedir. Bu usul, aynı karneden müteakip çakıştırma
çiftleriyle geçilen her bölgede yinelenmektedir. TIR Sözleşmesi yönünden
Avrupa Topluluğu tek bir gümrük bölgesidir34. Bu nedenle sistem,
Topluluk transiti ile benzer şekilde, AT içinde, son varış ya da çıkış
31 International Road Transport Union. 23 Mart 1948 tarihinde Cenevre’de kurulmuş olup, 65
ülkede 151 üyesi vardır. 32 United Nations/Economic Commission for Europe, Inland Transport Committee. 33 (Working Party on the Customs Questions effecting Transport) Taşımacılığı Etkileyen Gümrük
Sorunları Çalışma Grubu. 34 ATA Sözleşmesi yönünden de Avrupa Topluluğu tek bir gümrük bölgesi olarak kabul
edilmektedir, Customs Controls and Formalities, Use of TIR and ATA carnets, europa.eu.int/comm/sg/scadplas/leg/en/lvb/111004b.htm
gümrük idaresinin Topluluğa girişteki hareket ya da giriş gümrük
idaresine bir kağıt belgeyi geri göndermesini gerektirmektedir. İki sistem
arasındaki temel fark, taşımacılığın 64 Akit Tarafın herhangi birinin
ülkesinde başlayabilmesi ya da sona erebilmesidir.35 Topluluk
mevzuatına göre, TIR düzenlemeleri ancak Topluluk ve üçüncü ülkeler
arasındaki ticarette kullanılabilmektedir.36
I.3.3.1. TIR Sözleşmesinin Revizyonu
1975 TIR Sözleşmesi’nin günümüz koşullarını karşılayamayacak
duruma gelmesi nedeniyle, 1995 Ekim Ayında başlatılan revizyon
çalışmalarının, kefil kuruluşların ve işlemcilerin TIR sistemine kontrollü
girişi, uluslararası teminat sisteminin şeffaflaştırılması, TIR karneleri için
uluslararası Elektronik Veri Değişimi (Electronic Data Interchange) kontrol
sisteminin uygulanması ve TIR Yürütme Kurulu'nun kurulmasını içeren ilk
aşaması 1997 Haziran ayında yapılan görüşmelerle tamamlanmış olup, TIR
Sözleşmesi’nin 59. Maddesi gereğince revizyon hükümlerini yürürlüğe sokma
çalışmaları halen devam etmektedir. İlk aşama revizyon hükümleri Birleşmiş
Milletler belgesi37 olarak 17 Kasım 1997 tarihinde yayımlanarak Akit
Taraflara iletilmiş olup, 17 Kasım 1998 tarihine kadar herhangi bir üyeden
itiraz gelmemesi durumunda 17 Şubat 1999’da yürürlüğe girmesi
beklenilmektedir. Bu arada, 1969 Viyana Sözleşmesi’nin 25. Maddesine
dayanılarak, revizyon hükümlerini TIR Sözleşmesi’nde öngörülen süreden
önce yürürlüğe sokma girişimleri, ülkemizin de beklentisi doğrultusunda,
başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Söz kunusu 1975 TIR Sözleşmesi ilk aşama
revizyon hükümlerinin normal prosedüre göre ülkemizde de yürürlüğe
35 Report on the Community Transit, 3.1.4. 36 Interim Report, Ek II, s. 3. 37 C.N.433.1997.TREATIES-1, 17.11.1997.
sokulabilmesi için gerekli iç mevzuat hazırlık çalışmaları başlatılmış
bulunmaktadır.
En önemli konularını, mevcut merkezi teminat sistemi yerine ademi
merkezi yeni bir teminat sisteminin getirilmesi38, TIR Karnesi modelinde
değişiklik yapılması, “hassas ürünler” için yeni bir TIR karnesinin kabul
edilmesi, TIR rejiminin bilgisayarlaştırılması ve “ibra” işleminin
tanımlanması ile alternatif ibra yollarının getirilmesinin oluşturduğu TIR
Sözleşmesi revizyon sürecinin ikinci aşamasının, öngörüldüğü üzere, Şubat
1999’da tamamlanması beklenilmektedir.39
I.3.4. Topluluk Transit Rejimi
Topluluk gümrük transiti 1960larda tasarlanmıştır. Hem ithal
vergilerini hem de dolaylı vergileri kapsayan Gümrük transiti,
uluslararası ticaretin ve iç pazarın hızlı ve iyi işlemesi için temel olup,
gümrük sisteminin çeşitli yönlerini bir arada tutan birincil yapıştırıcı
konumundadır. Gümrük transiti olmadan, tüm ithal vergileri ve dolaylı
vergilerin dış sınırlarda ödenmesinde ısrar etmeksizin eşyanın Topluluk
Gümrük bölgesine girmesi ve bu bölgede serbestçe hareket etmesine izin
verilmesinin mümkün olamayacağı söylenmektedir.40
1989’da Doğu Avrupa’daki rejimlerin çökmesiyle, daha önce
imkansız olan ticaret önce yavaş artmış, sonra hızla olağanüstü
miktarlara ulaşmıştır. Bunun daha çok karayolu ile olması, transit
38 Yeni TIR teminat sistemi çerçevesinde, AT Komisyonu tek bir Topluluk teminat kefil kuruluşu
oluşturmak için bir çalışma başlatmıştır. 39 Action Plan, s. 8. 40 Interim Report, s. 1.
işlemlerinin sayısında büyük artış anlamına gelmiştir. Doğu ile ticaretteki
gelişme, sınır-aşan suçların organize şekilde transit kaçakçılığına
yönelmesi anlamına da gelmiştir. 41
Topluluk transit rejimi, Avrupa Topluluğu gümrük bölgesinde
başlayan ve biten eşya hareketleri için temel transit rejimidir. Topluluk
transitinin yürürlükteki mevzuat temeli, Avrupa Ekonomik Topluluğu
Antlaşması’nın42 28, 100a ve 113. Maddelerine dayanan 1992 tarihli
Topluluk Gümrük Kanunu’dur (TGK)43. Topluluk transit rejimi,
kararların nitelikli (qualified) çoğunlukla alındığı Parlamento ve
Konsey’in ortak-karar usulüne (co-decision procedure) tabidir44. TGK, iç
pazara rağmen, dış transit rejimi ve iç transit rejimi ayrımı
yapmaktadır: TGK’nın 91 ila 97. Maddelerinde düzenlenen dış transit
rejimi, ithalat vergileri ve diğer vergilere ya da ticaret politikası
önlemlerine tabi olmaksızın Topluluk-dışı eşyanın ya da ihracat gümrük
işlemleri yapılmış ve üçüncü ülkelere ihraçlarına ilişkin bir Topluluk
önlemine tabi olan Topluluk eşyasının Topluluk gümrük bölgesi
(territory) içindeki bir noktadan bir başkasına taşınmasına olanak
vermektedir45. 163 ila 165. Maddelerde düzenlenen iç transit rejimi ise,
Topluluk eşyasının, gümrük statüsünde bir değişiklik olmaksızın, üçüncü
ülke topraklarından geçerek Topluluk gümrük bölgesi içindeki bir
noktadan bir başkasına taşınmasına olanak vermektedir46. 31 Aralık
1992 tarihine kadar iç transit rejimi, Topluluk iç sınırlarından geçişi
41 Interim Report, s. 3. 42 Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Antlaşma (Treaty establishing the European Economic
Community), Roma, 25.3.1957. 43 12.10.1992 tarihli ve 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü, 19.10.1992 tarihli ATRG L302. 44 Interim Report, Ek II, s. 2. 45 TGK, Madde 91. 46 TGK, Madde 163.
kolaylaştırarak ve hareket Üye Devletindeki “sevk” beyannamesi ile
varış Üye Devletindeki “giriş” beyannamesi arasında bağ oluşturarak
Üye Devletler arasında Topluluk eşyasının hareketini kapsamaktaydı.47
Topluluk Transit sistemi, T beyannamesine dayanmaktadır. Bu,
üzerinde transit işlemi ile ilgili ayrıntıların (ithalatçı, ihracatçı,
komisyoncu, eşyanın niteliği, varış, kefil vb.) yer aldığı ve transit
işleminin başladığı yerdeki idarede gümrükçe geçerli kılınan (dördü
transitte kullanılan) 8 yapraklı bir formdur. İlk yaprak, hareket gümrük
idaresinde alıkonulmakta, taşımacıdan, geri kalan 4, 5 ve 7 numaralı
yaprakları ve eşyayı varış idaresine sekiz gün içinde ibraz etmesi
istenilmektedir48. Varıştaki gümrük idaresi, eşyanın varışta ibraz
edildiğinin onaylanması amacıyla T formunun 5 numaralı yaprağına
mühür vurarak transit işleminin başladığı gümrük idaresine posta ile
geri göndermektedir. 5 numaralı yaprağın alınması üzerine, hareket
idaresi bunu alıkoyduğu 1 numaralı yaprakla karşılaştırmakta ve
böylece transit işlemini “aklamaktadır”.49
İç sınırlar ve bunlarla bağlantılı kontrollerin kaldırıldığı bir iç
pazarın kurulmasının da yan etkileri olmuştur. Tek pazar beklentisiyle
alınan ilk önlemler arasında, her geçişte kullanılan bir kağıt belgenin50
kaldırılması bulunmaktadır. Şüphesiz bu durum, bir usulsüzlüğün
nerede ve ne zaman yapıldığının tespitini zorlaştırmıştır. Öte yandan,
benzer bir sistem, Ortak Transit rejimi ve TIR sisteminde hala
bulunmaktadır. Sonuçta, yalnızca transit işlemcisinin kayıp eşyaya ilişkin
47 Interim Report, Ek II, s. 30. 48 TGK, Madde 96 ve TGY, 348(1) ve 356(4) ve (5). Maddeler. 49 Report on the Community Transit, 3.2.1. 50 Topluluk içinde Transit Bilgi Notu (Transit Advice Note) 1990’dan beri kullanılmamaktadır.
vergi ve resimleri hangi ulusal idareye ödeyeceği sorununu karmaşık hale
getirmemekte, aynı zamanda suçluların izlenmesini çok daha fazla
güçleştirmektedir.51
Geçici KDV sisteminin uygulanmaya başlaması, Topluluk-dışı
eşyanın hareketlerinde kullanılan Topluluk dış transit rejimi (T1) ile
karşılaştırıldığında, Topluluk iç transit rejiminin (T2) uygulamada
Topluluk içinde ortadan kaybolması anlamına da gelmektedir.52
Topluluk Transit sistemi, anasorumlunun başlangıçta hareket
gümrük idaresine varış noktasını bildirmesini gerektirmesine karşın,
eşya yoldayken varış idaresinin değiştirilmesine izin verilmektedir.
Varışın değiştirilmesinin ilgili makamlara bildirilmesi gerekmemektedir.
Aynı şekilde, taşıyıcının hareket ve varış idareleri arasında belirli bir
güzergahı kullanma zorunluluğu da bulunmamaktadır. Ancak, son
zamanlarda, Topluluk Komisyonu hassas ürünler için hareket idaresinin
bağlayıcı güzergah öngörmesine izin veren ve hareket idaresinin açık izni
olmaksızın varış idaresini değiştirmeyi ortadan kaldıran hükümler
getirmiştir.53 482/96/AT sayılı Komisyon Tüzüğü, bağlayıcı güzergah
belirlenmesine, varış idaresi değişikliğinin yasaklanmasına ve hassas
ürünlerin taşınmasına ilişkin özel yükümlülükler getirilmesine izin
vermektedir.54
51 Interim Report, s. 2. 52 Interim Report, s. 4. 53 Report on the Community Transit, 3.1.2.7. 54 20.3.1996 tarihli ATRG L70. Bu Tüzük, Topluluk Gümrük Kodu’nun uygulanmasına yönelik
hükümler öngören AET 2454/93 sayılı - 11.10.1993 tarihli ATRG L253 - Komisyon Tüzüğünü değiştirmiştir.
Her Topluluk transit işlemi, askıya alınmış vergi ve resimlerden
sorumlu bir kişinin, bir “anasorumlu”nun varlığını gerektirmektedir.
Gümrük makamlarına karşı anasorumlunun yükümlülüğü, ilgili Üye
Devlette eşya ile ilgili ödenmesi gereken toplam vergi, resim ve özel
tüketim vergisi kadardır.55
Dış ve iç transit rejimleri çerçevesindeki taşımalar, TIR karnesi,
transit belgesi olarak kullanılan bir ATA karnesi, Ren Manifestosu56 ya
da Form 30257 kapsamında ya da posta yolu58 ile de
gerçekleştirilebilmektedir. TGK’nin 163. Madde, 3. Fıkrası59, dış transit
rejimine ilişkin TGK’nın 92 ila 97. Maddelerinde yer alan rejimin sona
ermesi, rejimin üçüncü ülke topraklarında askıya alınması, teminat
sistemi, ilgililerin sorumluluğu ve basitleştirilmiş işlemlere ilişkin
hükümlerin, iç transit rejimi için de uygulanmasını öngörmektedir.
Diğer yandan, “askıya alma rejimi”60 deyimi, iç transit kurallarının
yalnızca eşyanın Topluluk statüsünün korunması ve vergi önlemlerinin
uygulanmasının sürdürülmesini kapsamakta, ancak ortada askıya alınan
hiçbir Topluluk önlemi bulunmadığından, yalnızca dış transit rejimi için
kullanılmaktadır. Bununla birlikte, dış transit rejiminin, gerçek bir
55 Report on the Community Transit, 3.1.2.4. 56 Revize Edilmiş Ren Nehri Taşımacılığı Sözleşmesi, Madde 9. 57 19.06.1956 tarihli Kuzey Atlantik Anlaşması’na taraf ülkeler arasındaki Sözleşme ile
öngörülmüştür. 13.12.1991 tarihli ve AET/3648/91 sayılı Konsey Tüzüğü ile Avrupa Topluluğunun tek bir bölge olduğu belirtilerek, NATO silahlı kuvvetlerinin eşyalarına yönelik iç sınır geçişlerindeki gümrük formaliteleri 1 Ocak 1992 tarihinden itibaren kaldırılmıştır, 17.12.1991 tarihli ATRG L348.
58 9.6.1986 tarihli ve AET/1797/86 sayılı Konsey Tüzüğü ile bir Üye Devletten diğerine gönderilen Avrupa Topluluğu menşeili ya da üçüncü bir ülkeden gelmekle birlikte Toplulukta serbest dolaşımda olan eşyanın gümrüğe ibrazında alınan posta harcı 1.1.1998 tarihinden itibaren kaldırılmıştır, 12.6.1986 tarihli ATRG L157.
59 TGY, Madde 38(2). 60 TGK, Madde 84(1).
“askıya alma” ile sonuçlanmaksızın belirli Topluluk önlemlerinden
yararlanan eşyanın izlenmesinde kullanılabileceği de unutulmamalıdır.61
Askıya almaya rağmen dış transit rejimi, bir ekonomik etkili
gümrük rejimi değildir. Bunun sonucu, bir ekonomik etkili gümrük
rejimini62 kullanmak için önceden izin alma ilkesi, transite
uygulanmamaktadır.
Ekonomik etkili askıya alma düzenlemelerinde olanın aksine63,
gümrük kuralları transit rejiminin nasıl ibra edileceğini, terimin bazı
maddelerde düzenli olarak kullanılmış almasına karşın64, doğrudan
tanımlamamaktadır. TGK’nin 92. Maddesi yalnızca rejimin “sonu”nu
tanımlamaktadır: eşya ve ilgili belgelerin söz konusu rejim hükümlerine
göre varış gümrük idaresine ibraz edildiği an.
Asıl işlevi yanında, gümrük transiti gümrük onaylı işlem ve
kullanımları da tamamlamaktadır65. Örneğin, bu tür işlem ve
kullanımlardan önce (serbest dolaşıma giriş ya da ekonomik etkili
gümrük rejimleri) ya da sonra ya da bir (ekonomik etkili) askıya alma
düzenlemesinin ibrası ile ilke olarak yeniden ihraç edilen eşya ile
neticelenecek daha ileri bir gümrük işlem ve kullanıma giriş arasında
kullanım için bir ara rejim olarak da kullanılabilmektedir. Son olarak,
iki rejim arasında, örneğin iki gümrük antreposu ya da (askıya alma
sistemi kapsamında) dahilde işleme rejiminin gerçekleştirildiği iki yer
61 Interim Report, Ek II, s. 4. 62 TGK, 85 ila 87. Maddeler. 63 TGK, Madde 89. 64 TGY, 373(2), 374, 444(11)(c), 448(11)(c) Maddeler. 65 TGK, 54 ve 55. Maddeler.
arasında eşya transferi için de kullanılabilmektedir. Bu durumda, TGK
dış transit yerine özel rejimler uygulanmasını öngörmektedir66.
Temel yasal metne ilave olarak, TGK uygulama kuralları, yani
Topluluk Gümrük Yönetmeliği (TGY)67 ve transit ve TİB ile ilgili İdari
Düzenlemeler ve Yorumlar Toplusu68 bulunmaktadır.
1 Temmuz 1996 tarihinden itibaren, Topluluk transit
düzenlemeleri, Topluluk-Andora Gümrük Birliği69 kapsamında, Andora
ile olan ticarete de yaygınlaştırılmıştır. San Marino ile olan Gümrük
Birliği70 kapsamında İtalya ile San Marino arasındaki eşya hareketleri
için de benzer bir genişleme de facto bulunmaktadır. Öte yandan,
Türkiye Ortak Transit Sistemine katılmak için başvurmuş71 olmasına
karşın, 1 Ocak 1996 tarihinden beri Türkiye ile olan Gümrük Birliği
kapsamında Topluluk Transitini ya da bir başka transit sistemini
genişletme ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.72
Topluluk Transit sistemi, Ortak Transit Sistemi ile birlikte yılda
toplam 450 milyar ECU’lük bir vergi hacmi olan 18 milyon işlemi
kapsamaktadır. Sigara, alkol ve diğer hassas tarım ürünleri gibi, ulusal
66 TGK, Madde 91(3). 67 2.7.1993 tarihli ve 2454/93 sayılı Komisyon Tüzüğü (Regulation) - 11.10.1993 tarihli ATRG
L253. 68 Compendium of Administrative Arrangements, Conclusions and Interpretations relating to
Transit and the Single Administrative Document, 22.7.1994 tarihli ve XXI/175/94 sayılı Komisyon Belgesi.
69 AT-Andora Karma Komitesi’nin 01.07.1996 tarihli 1/96 sayılı Kararı uyarınca (96/447/AT) 1 Temmuz 1996 tarihnden itibaren yürürlüğe girmiştir. 24.7.1996 tarihli ATRG L184, s.39-40.
70 AET-San Marino İşbirliği Komitesi’nin 22.12.1992 tarihli 4/92 sayılı Kararı uyarınca (93/104/AET) 1 Ocak 1993 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir, 19.2.1993 tarihli ATRG L42, s.34-36.
71 Türkiye, OT ve TİB Sözleşmelerine taraf olma başvurusunu 5 Ekim 1995 tarihinde yapmıştır. Başvurumuz değerlendirilerek ülkemiz uzmanları bilgilendirme toplantılarına (task force) katılmaya davet edilmiştir.
72 Interim Report, Ek II, s. 2.
özel tüketim vergilerine (excise duties) tabi hassas ürünler vergiden
kaçınanların tercih ettiği bir hedef olmaya devam etmektedir. Her yıl
transit kaçakçılığı nedeniyle Topluluk bütçesinin kaybının en azından
200 milyon ECU olduğu tahmin edilmektedir. Kaçağa giden ulusal
vergiler ise daha da fazladır: Avrupa Parlamentosu yıllık KDV kaybını
700 milyon ECU civarında göstermektedir.73
I.3.4.1. Transit Eylem Planı
Topluluk Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Konseye sunduğu
bir belgede74, transit gümrük geçişlerinin Avrupa düzeyinde ticari,
ekonomik ve siyasi bütünleşmenin köşetaşlarından biri olduğunu
belirterek, Ortak Transit Sistemine katılmanın, Merkezi ve Doğu Avrupa
Ülkeleri ön katılım stratejisinde anahtar parçayı oluşturduğunu
vurgulayarak, ancak bilgisayarlaşma75 ile sağlanabilecek transit rejimleri
reformunun, tek bir gümrük idaresi gibi hareket edecek 15 gümrük
arasında daha sıkı bir işbirliği öngören ve bu amaca ulaşmak için
mekanizmalar belirleyen “Gümrük 2000” (Customs 2000) Programı
kapsamında gerçekleştirilebileceğini ileri süren bir eylem planı (Action
Plan for Transit in Europe – a New Customs Policy) sunmuştur. Belgede
ayrıca, Topluluk ve Ortak Transit sistemlerinin birleştirilmesi amacıyla
tüm Avrupa’yı kapsayan yeni bir sözleşmenin yapılması ve ileride
ticareti kolaylaştıran ve basitleştiren diğer iki-taraflı ve çok-taraflı
sözleşmelere yaygınlaştırılması önerilmektedir.
73 1996 UCLAF Annual Report, 5. Improving the Protection of the Community, s.5.3.1.1. 74 Action Plan for Transit in Europe – a New Customs Policy, Communication from the
Commission to the European Parliament and the Council, COM(97)188 final. 75 Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi (New Computerized Transit System – NCTS).
Yalnız yetkili, dürüst ve güvenilir işlemcilerin basitleştirilmiş
transit usullerini kullanmaları, ancak GATT’ın 5. Maddesi çerçevesinde,
tam teminata tabi basitleştirilmemiş transit usullerinin ise, herkese açık
olması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda, teminat idarelerine,
başvuranları inceleme ve teminat tutarını belirlemede yasal çerçeve ve
uygulama araçlarının sağlanması öngörülmektedir.76 Keza, herkese açık
standart işlemler için, azami mali korumayı sağlayan bir teminat (tam
tutarı kapsayan maktu teminat fişleri dahil bireysel teminat), öte yandan,
işlemin potansiyel riski ve alınan güvenlik önlemlerine göre hesaplanan
tutar göz önüne alınarak, belirli kriterleri yerine getiren işlemciler için
basitleştirilmiş teminat kolaylıklarının (kapsamlı, maktu) sağlanılması
öngörülmektedir. Hatta, bazı durumlarda, teminat yerine geçmek üzere
gümrük vergisi ve resimleri için bir
sigorta planı çalışması yapılması
istenilmektedir.77
Bilindiği üzere, teminat yalnızca
karayolu taşımacılığı için söz
konusudur. Bu nedenle, Belirli
taşımacılık türlerinin iyice gözden
geçirilmesi, örneğin denizyolu
taşımacılığı ile ilgili transitin
kapsamının yeniden tanımlanması ve
düzenli denizcilik hatlarıyla
Topluluk-dışı eşyanın transiti için
zorunlu teminat getirilmesi amacıyla
76 Action Plan, s. 11. 77 Action Plan, s. 22.
Teminat sistemininn yaygınlaştırılması
Ülk
e yol
u taşı
macı
lu
taşı
macı
suyo
llar
ı taşı
macı
u taşı
macı
B h h h h DK e** e e h
D h h h h GR cy cy cy cy
E h e h h F h* h* b* h*IRL vy h vy h
I h* h* h* h*LUX
h** h h h
N h e ve h h
Haziran 1997 tarihinde bir Topluluk mevzuat önerisinin kabul edilmesi
istenilmektedir.78 Yandaki tabloda, Komisyon’un Üye Devletlere
yönelttiği taşımacılık türlerine göre teminat aranılıp aranılmamasına
ilişkin bir ankete verilen yanıtlar yer almaktadır. Tablo incelendiğinde,
denizyolu ile yapılan taşımacılığın teminat kapsamına alınması yönünde
bir eğilim olduğu görülmektedir79. Bu yöndeki mevzuat değişikliği,
TGY’ye 313a ve 313b Maddeleri eklenerek Ocak 1998 tarihinde
gerçekleştirilmiştir.80 Bununla birlikte, benzer bir eğilimin, özel
demiryolu şirketleri söz konusu olduğunda, demiryolu taşımacılığı için de
bulunduğu görülmektedir.
Öte yandan, transit kurallarının uygulanmasının izlenmesi
amacıyla bir ulusal transit koordinatörünün ve yılda 10.000 transit yetkisi
veren büyük gümrük idarelerinde birer transit bağlantısının atanması
planlanmaktadır.81
Güvenlik önlemleri olarak, hassas eşyaya kurşun mühür takılması,
kullanılan taşıma araçlarının ulusal yetkili makamlarca tezkiye edilmesi,
“T” transit plakalarının kullanılması, transit beyannamelerinde aracın
zorunlu güzergahının gösterilmesi ve gözetim önlemlerinin işlemci ile
birlikte koordine edilmesi önerilmektedir.82
78 Action Plan, s. 13. 79 Report on the Community Transit, s. 12.6.1. 80 AT/75/98 sayılı Komisyon Tüzüğü, 13.1.1997 tarihli ATRG L7. Bu Tüzük, Topluluk Gümrük
Kodu’nun uygulanmasına yönelik hükümler öngören AET 2454/93 sayılı - 11.10.1993 tarihli ATRG L253 - Komisyon Tüzüğünü değiştirmiştir.
81 Action Plan, s. 15. 82 Action Plan, s. 17.
Yine aynı belgede, ortak risk yönetimi politikasının geliştirilmesi,
risk profilleri oluşturacak ve kullanılacak seçme kriterlerini belirleyecek
bir Topluluk risk çözümleme biriminin kurulması istenilmektedir.83
I.3.5. Ortak Transit Rejimi
Ortak transit sistemi, 20 Mayıs 198784 tarihli Sözleşme ile Topluluk
ve EFTA ülkeleri arasında kurulmuş ve daha yakın bir zamanda Doğu
Avrupa ülkeleri Avrupa Topluluğu üyeliği için aday olduklarında,
katılım öncesi (pre-accession) stratejisi olarak, gümrük sistemlerini
Topluluğunkine uydurmaya
çalışmaları gerekmiş ve ilk
adım olarak, başlangıçtan
itibaren doğru olarak
çalışmalarını sağlamak için
gerekli hazırlıklardan sonra85
1 Temmuz 1996 tarihinden
itibaren Visegrad
devletlerini86 de kapsayacak
şekilde genişletilmiştir.87
Bulgaristan, Estonya,
83 Action Plan, s. 18. 84 28 Nisan 1987 tarihinde imzalanmıştır. 15 Haziran 1987 tarihli ve AET/87/415 sayılı Konsey
Kararı ile resmen onaylanmıştır - 13.8.1997 tarihli ATRG L226. 85 Interim Report, s. 4. 86 Ortak Transit rejimi halen 22 ülkede uygulanmaktadır: 15 AT Üye Devleti (Almanya,
Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Lüksemburg, Portekiz, ve Yunanistan), 3 EFTA ülkesi (İsviçre (Lihtenştayn dahil, Sözleşme’nin 20(2) Maddesi gereğince), İzlanda ve Norveç) ve 4 Visegrad ülkesi (Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya ve Slovakya).
87 26.10.1995 (96/306/AT) tarihli AT-EFTA Karma Komitesi’nin 1/95 sayılı Kararı, 14.05.1996 tarihli ATRG L117.
Ortak Transit Sistemi AT EFTA
Almanya İsviçre Andorra İzlanda EFTA Avusturya Lihtenştayn Ülkeleri Belçika Norveç Danimarka Finlandiya Macaristan Fransa Polonya Visegrad Hollanda Slovakya Ülkeleri İngiltere Çek Cum. İrlanda İspanya Bulgaristan İsveç Estonya İtalya Latviya Lüksemburg Litvanya Aday Portekiz Romanya Ülkeler San Marino Slovenya Yunanistan Türkiye
Latviya, Litvanya, Romanya ve Slovenya ile birlikte Türkiye’nin
Sözleşmelere katılabilmeleri amacıyla teknik yandım programları devam
etmektedir.
Ortak transit sistemi, Topluluk Transit Sisteminin bir benzeridir.
Aynı belge ve usullere dayanmaktadır. (Hemen hemen) aynı kurallara ve
benzer teminat düzenlemelerine tabidir. Topluluk Transitinden üç
önemli açıdan farklılık göstermektedir:
• AT ülkeleri yanında EFTA ülkeleri ve/veya Visegrad ülkelerini içeren
işlemlerde kullanılmaktadır.
• Zorunlu değildir (alternatif olarak TIR sistemi kullanılabilmektedir)
• Yasal olarak AT’nin bir iç düzenlemesinden daha çok bir uluslararası
Sözleşme’ye dayanmaktadır.88
Bunların yanında dikkate alınması gereken bazı küçük farklılıklar
da bulunmaktadır: Tek bir gümrük bölgesi yerine birden çok gümrük
bölgesi bulunmakta, transit gümrük idareleri sistemi ve transit bilgi notu
(EK-III’e bakınız) uygulaması devam etmekte, teminat açısından bireysel
feragat bulunmamakta, transit işleminde en az bir sınır geçişi
gerekmekte89 ve Topluluk transit önlemlerinin kabulü ile müteakiben
Ortak Transite yaygınlaştırılmaları için geçen süre uzamaktadır.90
Ortak Transit rejimi, duruma göre T1 rejimi ya da T2 rejimi olarak
adlandırılmaktadır.
T2 rejimi, eşya bir EFTA Ülkesine T2 rejimi kapsamında geldiğinde
ve aşağıda belirtilen özel koşullar çerçevesinde Avrupa Topluluğu’nun 88 Report on the Community Transit, s. 3.1.3. 89 OTS, Madde 3(1)(a). 90 Interim Report, Ek II, s. 7.
bir Üye Devletine yeniden gönderildiğinde uygulanmaktadır. T2 rejimi
kapsamında bir EFTA Ülkesine getirilen ve bu rejim çerçevesinde Avrupa
Topluluğu’nun bir Üye Devletine yeniden gönderilebilecek eşya, kimliği
ve durumunda hiç bir değişiklik olmamasını sağlamak için her zaman
gümrük makamlarının denetimi altında kalmaktadır.
Bu tür eşyanın bir EFTA Ülkesinde bir transit ya da antrepo rejimi
dışında bir gümrük rejimi kapsamına alındıktan sonra Avrupa
Topluluğu’nun bir Üye Devletine yeniden gönderilmesi halinde T2 rejimi
uygulanmamaktadır. Ancak bu hüküm, bir sergi, fuar ya da benzeri bir
kamuya açık etkinlikte gösterilmek üzere geçici olarak gelen ve ilk
durumlarında muhafaza etmek ya da sevkiyatı bölmek için gerekli olanın
dışında hiç bir işlemden geçmemiş eşyaya uygulanmamaktadır.
Eşyanın antrepo rejimi kapsamında depolandıktan sonra Türkiye’den
yeniden gönderilmesi halinde T2 rejimi, ancak aşağıdaki şartlarla
uygulanabilmektedir:
• eşyanın antrepo süresinin beş yılı aşmamış olması; ancak Eşya
Nomanklatürü’nün (14 Haziran 1983 tarihli Armonize Eşya Tanımı ve
Kodlama Sistemi Uluslararası Sözleşmesi) 1'den 24'e kadar olan
Fasılları kapsamına giren eşya için bu süre altı ayla sınırlıdır,
• eşyanın, özel yerlerde depolanmış olması ile ilk durumunda muhafaza
edilmesi ya da ambalaj değiştirilmeden sevkiyatın bölünmesi gerekliliği
dışında hiç bir işlemden geçmemiş olması, herhangi bir işlemin gümrük
denetiminde gerçekleştirilmiş olması.
Bir EFTA Ülkesi gümrük makamlarınca verilen herhangi bir T2 belgesi
ya da eşyanın Topluluk statüsünü teyit eden herhangi bir belgede, eşyanın bu
EFTA Ülkesine getirilmesinde kullanılan ve söz konusu eşyanın Topluluk
statüsünü teyit eden ilgili belge ya da T2 belgesine atıfta bulunulmakta ve bu
belgelerde bulunan bütün özel onaylar yer almaktadır.
Avrupa Topluluğu’nda T2 rejimi, yalnızca Topluluk eşyasına
uygulanmaktadır.
Diğer durumlarda, T1 rejimi uygulanmaktadır.91
Ortak Transit Sistemi, Akit Tarafların Gümrük İdareleri
Başkanları’dan oluşan AT/EFTA ortak Transit Karma Komitesi (Joint
Committee) tarafından yürütülmektedir. Bu organ, uygulama kararları
alma yetkisine sahiptir, ancak Sözleşme’nin kendisini etkileyen
kararlarda, uzlaşı kararı için Akit Taraflara başvurmaktadır.
Topluluğun kendisi de Sözleşme’nin bir Akit Tarafı’dır. Bu nedenle
karar-alma sürecinde büyük yetkisi bulunmaktadır. Ancak, Sözleşme’de
yapılacak herhangi bir değişiklik ve bunun kuralları tüm Akit Tarafların
vetosuna tabidir. Uygulamada, Ortak Transit kural ve usulleri Topluluk
Transitininkiyle çok uyumlu tutulmaktadır. Bu yolla, hassas ürünlere
yönelik teminatı düzenleyen kurallar 1996 yazında Ortak Transit
Sistemine yayılmıştır.92
Ortak Transit Karma Komitesi’ne, Avrupa Komisyonu
temsilcisinin başkanlık ettiği bir Çalışma Grubu yardımcı olmaktadır.
Çalışma Grubu, aynı İdari Düzenlemeler Toplusu’na dahil edilmek üzere
91 OTS, 2 ve 9. Maddeler, 19.9.1991 tarih ve 1/91 sayılı Tavsiye kararı ile değişik, 2.2.1993
tarihli ATRG L25, s 30. 92 Report on the Community Transit, s. 3.1.3.
Topluluk Transitindeki ile aynı yönde idari düzenleme ve yorumlar
yapabilmektedir.93
19 Aralık 1996 tarihinde Avrupa Parlamentosu ve Konsey, 1994
yılında başlatılan bir pilot projeyi geliştiren ve yaygınlaştıran
Topluluktaki gümrükler için bir eylem programı (Gümrük 2000)94 kabul
etmiştir. Programın amaçları arasında, Topluluk dış sınırlarındaki
kontrollerin tekbiçimleştirilmesi bulunmaktadır.95
İşlemcilerin Topluluk gümrük bölgesinde Topluluk transit
düzenlemelerini kullanmaları zorunlu iken, Ortak transit düzenlemeleri
için bu tür bir zorunluluk bulunmamaktadır.96
I.3.6. Baltık Transit Sistemi
13 Şubat 1995 tarihinde Baltık Devletleri Başbakanları tarafından
imzalanan “Via Baltica” ile ilgili Karar’da (Resolution), Baltık Transit
Sisteminin, Ortak Transit Sözleşmesi hükümlerine dayanacağı ve bu
konuda Estonya, Letonya ve Litvanya arasında üç-taraflı bir anlaşmanın
akdedileceği bildirilmektedir. 26 Ocak 1996 tarihinde, Baltık Transit
Sisteminin kurulması için bir program hazırlanmış ve uzmanlar grubu
oluşturulmuştur. Bu anlaşma, TİB ve Ortak Transit Sözleşmeleri’ne
katılmayı araştıran bir geçici önlem olarak görülmektedir.97
93 Interim Report, Ek II, s. 2. 94 210/97/AT sayılı Karar - 4.2.1997 tarihli ATRG L33. 95 1996 UCLAF Annual Report, 5. Improving the Protection of the Community, s.5.3.2. 96 OTS, 1, 2(2) ve 4. Maddeler. 97 Ministry of Customs of the Republic of Lithuania, http://www.Cust.lt/noframe/title.html.
I.3.7. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Transit Sistemi
Orta Asya’nın, son yıllarda önemli bir transit bölgesi konumuna
gelmesi, aşağıda özetlenen girişimleri de beraberinde getirmiştir.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO) Üye Ülkeleri, bir standart geçiş
belgesi (ECO Passage Document)98 kullanılmasını ve transitle ilgili ithalat ya
da ihracat vergi ve resimlerinin ödenmesi ya da depozito olarak sunulması
yerine kullanılan transit kefalat senetlerini (bond) vermek üzere kefil kuruluş
olarak hareket edecek ulusal mali kuruluşların belirlenmesini99 öngören
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Transit Ticaret Anlaşması’nı 15 Mart 1998
tarihinde İslamabat’ta imzalamış, ancak bugüne kadar uygulamaya
sokulamamıştır100. Taşınan eşyanın, kefil kuruluşun belirlediği tüzüğe göre
kurşun mühür altına alınmış olması gerekmektedir101. Anlaşma’nın işleyişini
izlemek ve anlaşmazlıkları çözmek üzere, tüm ECO Üyesi Ülkelerin temsil
edildiği ve evsahipliğini Türkenistan’ın yaptığı ECO Daimi Transit Ticaret
Komitesi (ECO Standing Committee on Transit Trade) oluşturulmuştur.102
Öte yandan, “Orta Asya Dış Ticaret ve Transit Taşımacılık Girişimi:
İpek Yolunun Yeniden İnşası (Central Asian External Trade and Transit
Transport Initiative: Rebuilding the Silk Road)” çerçevesinde, karayolu,
demiryolu, denizyolu, havayolu ve boruhattı ile yapılan taşımacılığın birer ek
olarak düzenlendiği Transit Ticaret Çerçeve Anlaşması (Transit Transport
98 ECO Geçiş Belgesi, ECO Odası (ECO Chamber) tarafından basılıp dağıtılacaktır, ECO Transit
Ticaret Anlaşması, EK II-Uygulama Kılavuzu, Madde A(6). 99 ECO Transit Ticaret Anlaşması, II(vi) ve VI. Maddeler. 100 Bu Anlaşma’yı (Economic Coperation Organization Transit Trade Agreement) ECO Üyeleri
İran, Kazakistan, Pakistan, Tacikistan ve Türkmenistan onaylamış, bununla birlikte, imza attıkları halde Azerbaycan, Kırgızistan ve Türkiye onaylamamış, Özbekistan ise henüz bu Anlaşma’ya taraf olmamıştır, Annotated Agenda for the Fifth Meeting of the Heads of Customs Administrations of ECO Member Countries, Turkey, October, 1998, s. 3.
101 ECO Transit Ticaret Anlaşması, Madde VII(b). 102 ECO Transit Ticaret Anlaşması, Madde XII(a) ve (b).
Framework Agreement) 9 Mart 1998 tarihinde ECO Üyesi Ülkeler tarafından
imzalanmıştır.103 Ancak, bu Anlaşma’da, ECO Transit Ticaret Anlaşması ile
olası çatışmalarını önlemek amacıyla bazı düzeltmelerin yapılması
gerekmektedir.
I.3.8. Topluluk, Ortak ve TIR Transit Sistemlerinin Karşılaştırılması
Topluluk transit sisteminde 15 AT Üye Devleti ile Andorra ve San
Marino yer alırken, Ortak Transit Sistemi AT Üye Devletleri yanı sıra, 4
EFTA ülkesi104 ve 4 Visegrad ülkesi olmak üzere 23 ülkede
uygulanmaktadır. TIR sisteminde, Ortak Transit Sözleşmesi Akit
Tarafları ile birlikte, dünyanın birçok bölgesinden 64 Akit Taraf105
vardır.
Topluluk Transit sistemi, Topluluk Komisyon Tüzüğü’ne
dayanırken, Ortak Transit ve TIR sistemlerinin temelini uluslararası
sözleşmeler oluşturmaktadır.
Topluluk Transit Sistemi, Topluluk Komisyonu; Ortak Transit
Sistemi, AT-EFTA Ortak Transit Karma Komitesi; ve TIR sistemi, BM
komiteleri106 tarafından yürütülmektedir.
Topluluk Transit Sistemi ve Ortak Transit Sisteminde her biri
kendi sigortasından sorumlu anasorumluların verdiği teminat, TIR
103 Bu Anlaşma’ya, Çin, Ermenistan, Gürcistan ve Rusya yanında Afganistan, İran, Pakistan ve
Türkiye de taraf olmuştur, Report of the Mission Findings, United Nations Conference on Trade and Development, July 1998, s. 22.
104 Ortak transit sistemi İsviçre ile birlikte Lihtenştayn’da da uygulanmaktadır. 105 17 Eylül 1998 tarihli BM/AEK belgesine göre TIR Sözleşmesi bunlardan ancak 47 tanesinde
uygulanabilmektedir. 106 TIR İdari Komitesi, Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu.
sisteminde, IRU ve ulusal bağlantılarının yönettiği merkezi olarak
sigortalanmış teminat söz konusudur.
Topluluk Transit Sistemi ve Ortak Transit Sisteminde yılda
yaklaşık 18 milyon işlem gerçekleştirilirken, TIR sisteminde bu sayı 2.5
milyon civarındadır.107
Topluluk Transit Sistemi ve Ortak Transit Sisteminde teminat
tutarı değişken iken, TIR sisteminde, yük başına 50.000 $’lık sabit bir
teminat vardır. Öyle taşımalar vardır ki, milyonlarca dolar değerinde,
örneğin, sigara için bu değer 25 milyon marka ulaşabilmektedir. Ortak
Transitte ise teminat eşyanın kıymetine göre tespit edilmektedir. Bununla
birlikte, asgari teminat tutarı 7.000 ECU, yani yaklaşık 15.000 DM’dir.
Oysa, TIR karnesi kapsamında her halükarda 50.000 $’lık teminat
vermek gerekmektedir.
TIR siteminde TIR karnesinin yaprakları geçilen her bir ülke
içinde tek tek koparılıp kapatılmakta, gümrüklerin kapalı olduğu
günlerde gümrükte kuyruklar oluşmaktadır. Ortak Transit Sisteminde
ise, yalnızca bir kayıt bulunmakta olup, 1 numaralı yaprak hareket
idaresinde kalmakta, 4, 5 ve 7 numaralı yapraklar eşya ile birlikte
gitmektedir. Sınırda yalnızca birer adet transit bilgi notu verilmesi
yeterli olmaktadır. Bunu, sürücünün kendisi yapabilmektedir.
Karşılaştırma ise, işlem tamamlandıktan sonra bir kerede yapılmaktadır.
107 Report on the Community Transit, 3.1.5.
Böylece, bir belgeyle tüm Avrupa’nın bir uçtan diğer uca geçilmesi
mümkün olmaktadır.108
I.3.9. Türk Mevzuatında Transit Düzenlemeleri
Transit rejimi Gümrük Kanununun 90 ila 94. Maddeleri ve
Gümrük Yönetmeliğinin 500 ila 578. Maddeleri ve aktarma rejimi
Gümrük Kanununun 95 ila 99. Maddeler ve Gümrük Yönetmeliğinin 590
ila 631. Maddelerinde düzenlenmiştir.
I.3.9.1. Transit Rejiminin Tanımı
Transit rejimi, yolcu, taşıt ve gümrük vergileriyle ticaret politikası
önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ya da
gümrük işlemleri tamamlanmış çıkış eşyasının duruma göre yabancı bir
ülkeden gelip, Türkiye gümrük bölgesinden geçerek yabancı bir ülkeye
ya da Türkiye'ye, Türkiye'den yabancı bir ülke ya da Türkiye gümrük
bölgesindeki bir iç gümrükten diğer bir iç gümrüğe taşınması olarak
tanımlanmaktadır.109 Öte yandan, yabancı bir ülkeden, deniz, hava ya da
karayolları ile bir Türk limanına getirilen eşyanın, o limandan denizyolu
ile yabancı ya da bir Türk limanına sevki "aktarma" sayılmaktadır.110
I.3.9.2. Uluslararası Barselona Sözleşmesi ve Statüsü Vergi Muaflığı
Türkiye'den transit geçirilen ya da Türk limanlarında aktarması
yapılan eşyadan, bu işlemler dolayısıyla, gerek girişte, gerek çıkışta,
108 Transit Kurallarının Karşılaştırılması ile ilgili 3-7 Kasım 1997 tarihli TUR A.2 Toplantısına
ilişkin Bilgi Notu, s. 2. 109 GK, Madde 90 (26.7.1995 tarihli ve 22355 sayılı RG ile değişik) ve GY, Madde 500. 110 GK, Madde 95 ve GY, Madde 590.
gümrük vergisiyle gümrükçe alınan diğer vergi ve resimler alınmamakta,
ancak, bu eşyadan denetlemenin gerektirdiği masraflarla verilen
hizmetler karşılığı olan resim ve ücretler aranmaktadır.111
I.3.9.3. Transit ve Aktarma Serbestliği ve Kısıntıları
Kanunlar, tüzükler, kararnameler ve bunların yetkili kılacağı
merciler tarafından konulmuş yasaklık ve kısıntılar saklı kalmak üzere,
eşyanın transit ve aktarması serbestçe yapılmaktadır.112 Keza, Türkiye
ile ticaret anlaşması ya da modüs vivendi akdetmiş ya da transitin
serbestliğine ilişkin sözleşmelere katılmış ülkeler menşeli eşyanın
Türkiye'de alışık yollardan transiti serbest tutulurken, diğer ülkelerin
eşyası ancak bunların Türkiye'ye ithali yasak olmadığı takdirde
serbestçe transit edilebilmektedir. Bu konuda ülkeler arasında farklı
muamele yapılamamaktadır. Ancak, transiti yasak ya da transiti
kısıntıya tabi eşya bu hükmün dışında tutulmaktadır.113 İç ve dış
emniyetin sağlanması, halkın, hayvanların, bitkilerin ve ürünlerin
hastalıklardan korunması, tarih ve sanat eserlerinin ülkeden
çıkarılmasının önlenmesi amacıyla ya da mali ve iktisadi zorunluluk
halinde ve ülke çıkarları göz önünde bulundurularak; eşyanın transit ve
aktarma serbestliğini kısıtlamaya ya da kaldırmaya, Bakanlar Kurulu
yetkilidir.114 Türkiye'ye ithali yasak ya da kamunun emniyet ve sağlığı,
hayvan ve bitkilerin hastalıklardan ve zararlardan korunması amacıyla,
Türkiye'den transiti kayıt ve şarta tabi eşyanın ve hayvan sürülerinin adi
111 GK, 90 ve 96. Maddeler ve GY, 501 ve 591. Maddeler. 112 GK, Madde 18 ve GY, Madde 25. 113 GK, 18 ve 19. Maddeler ve GY, Madde 502, Milletlerarası Barselona Mukavele ve
Nizamnamesi. 114 GK, 18 ve 19. Maddeler ve GY, 26 ve 503. Maddeler.
transit usulünde transit edilebilmesi için gerekli izni vermeye ilgili
başmüdürlükler yetkili kılınmıştır.115
I.3.9.4. Taşıma Türlerine göre Transit
Gümrük işlemleri iç gümrüklerde yapılmak üzere dahile
gönderilen demiryolu vagonlarının mühürleme ve gönderme işlemleri
transit hükümlerine göre gümrük idaresi tarafından yapılmaktadır.116
Bununla birlikte, gümrüklü eşya bulunan vagonlara milletlerarası
taşımada kullanılan etiketlerin yapıştırılması gerekmektedir.117
Boğazlardan transit geçen gemiler, Montrö Sözleşmesi ve Ticaret ve
Seyrüsefain Anlaşmalarında en çok gözetilen ulus kayıtları gereğince
kontrol edilmemekte, yalnızca, dışardan gözetim altında
bulundurulmaktadır.118 Yere inmeksizin transit geçecek hava gemileri,
anlaşmalar uyarınca karşılıklı olarak kontrol edilmemektedir.119 Boru
hattı ile yapılan taşımalar milletlerarası transit hükümlerine tabi
tutulmaktadır.120 Türk limanlarına aktarma olunacak eşya, istisnai
durumlar hariç, yalnız ulusal gemiler ile taşınabilmektedir.121
I.3.9.5. Transit ve Aktarma Hükümlerinin Uygulanacağı Eşya
Transit hükümleri, Türkiye'ye kara, deniz ya da hava taşıtları ile
getirilip tekrar çıkarılmak üzere diğer bir sınır ya da kıyı ya da hava
meydanı gümrüğüne karadan ve havadan gönderilecek eşya ile
115 GK, Madde 19 ve GY, Madde 526. 116 GY, Madde 54. 117 GY, Madde 98. 118 GY, Madde 80. 119 GY, Madde 89. 120 GK, Madde 92 ve GY, Madde 500. 121 GK, Madde 98 ve GY, Madde 593.
Türkiye'ye kara, deniz ya da hava taşıtları ile getirilip gümrük vergileri
ödenmeksizin, işlemi gideceği gümrükte yapılmak üzere, iç ve kıyı
gümrüklerine kara ya da hava yolu ile gönderilecek eşyaya
uygulanmaktadır.122 Öte yandan, yabancı bir ülkeden, deniz, hava ya da
karayolları ile bir Türk limanına getirilen eşyanın, o limandan denizyolu
ile yabancı ya da bir Türk limanına sevki "aktarma" sayılmaktadır.123
Eşya terimi, her türlü yolcu bagajlarını ve her türlü taşıma araçlarını da
kapsamaktadır.124
I.3.9.6. Adi ve Milletlerarası Transit Usulü
Gümrük mevzuatımız, kullanılan taşıma aracına göre,
demiryollarından başka kara taşıma araçları ile taşınan eşya için adi
transit usulü ve demir ve havayolları ile taşınan eşya için milletlerarası
transit usulü ayırımı yapmaktadır. Keza, antrepoya konmaksızın yalnız
taşıt değiştirilerek yine demiryolu, havayolu ya da boruhattı125 ile
yapılacak sevkiyata da milletlerarası transit usulü uygulanmaktadır.126
Hatta, Gümrük Müsteşarlığınca ruhsatname verilmiş yerli ve yabancı
kişi ve kuruluşlara ait kara taşıtları ile iç ya da kıyı gümrüklerine
gönderilecek ya da Türkiye'den transit geçirilecek eşya için, demiryolu
ile yapılan taşımalar hakkındaki milletlerarası kara taşımacılığı
usulünün uygulanacağı öngörülmektedir. Öte yandan, bu türlü kara
taşıma araçları ile taşınacak transit eşyası, bir kamyonu dolduracak
kadar değilse, bunların kaplarına kurşun mühür vurulması ve durumun
122 GK, 28, 90 ve 93. Maddeler ve GY, Madde 504. 123 GK, Madde 95 ve GY, Madde 590. 124 GK, Madde 90 ve GY, Madde 500. 125 GK, Madde 92 (26.7.1995 tarihli ve 22355 sayılı RG ile değişik) ve GY, Madde 500
(29.12.1995 tarihli ve 22508 sayılı RG ile değişik). 126 GK, 91 ve 92. Maddeler ve GY, Madde 505.
manifestolarında belirtilmesi koşuluyla ülke eşyası ile birlikte sevkine de
gümrükçe izin verilebilmektedir.127
I.3.9.7. Uygulamada transit
Gümrük Yönetmeliğine eklenen 1568a Maddesi128, Yönetmelikte
geçen gümrük rejimlerinin beyanında tek tip gümrük beyannamesinin
kullanılmasını ve bu beyannamelerin doldurulmasında Yönetmeliğin 65
sayılı Ekindeki Kullanma Talimatının esas alınmasını öngörmektedir.
Adi transit işlemlerinde, 1 Ocak 1996 tarihinden beri TİB’in 1, 4 ve
5 numaralı yaprakları kullanılmaktadır. 1 numaralı yaprak hareket
idaresinde kalırken, 4 ve 5 numaralı yapraklar eşya ile birlikte varış
idaresine gitmektedir. Varış idaresince 4 numaralı yaprak
alıkonulmakta, onaylanan 5 numaralı yaprak, hareket idaresine geri
gönderilmektedir. 1 ve 5 numaralı yapraklar hareket idaresinde
karşılaştırılmakta, uygunluk görülürse teminat çözülmektedir. Hareket
idaresi, transit alındısını, istek üzerine onaylayıp taşımacıya
vermektedir.129
Bir beyanname formunun hem ihracat hem de Türkiye gümrük
bölgesi içinde başlayacak ve bitecek bir adi transit işleminde kullanılması
durumunda, 1, 2 ve 3 numaralı yapraklar çıkış beyannamesi, 4, 5 ve 7
numaralı yapraklar transit beyannamesi olarak kullanılmaktadır. Bu
durumda, 7 numaralı yaprak yukarıda belirtilen şekilde işlem görerek
hareket gümrüğünde kalmaktadır.
127 GK, 28, 91 ve 92. Maddeler ve 90 ve GY, Madde 506. 128 29.12.1995 tarih ve 22508 sayılı RG, s. 47-96. 129 TUR A.2, s. 9.
Bir beyanname formunun Türkiye gümrük bölgesi içinde
başlayacak ve bitecek bir adı transit işleminde ve ithalatta kullanılması
durumunda, transit rejimi için 1, 4 ve 5 numaralı yapraklar, yukarıda
belirtildiği şekilde kullanılmaktadır. 6, 7 ve 8 numaralı yapraklar ise,
ithalat işlemlerinde kullanmaktadır.
Yukarıdaki açıklamaya göre, Ortak Transit sitemindekinden farklı
olarak, TİB’in istatistik amaçlı 7 numaralı yaprağı adi transit
işlemlerinde hiç kullanılmamaktadır. Aynı beyanname formunun hem
ihracat hem transit işleminde kullanılması durumunda 7 numaralı
yaprağın, hatalı bir şekilde 1 numaralı yaprak yerine kullanıldığı
görülmektedir. Keza, transit alındı belgesi de, varış idaresi yerine
hareket idaresince verilmektedir.
---o---
BÖLÜM II
TRANSİT TEMİNAT DÜZENLEMELERİ II.1. Teminat Kavramı
“Teminat” kavramı, garanti, güvence anlamında kullanılmaktadır.
“Garanti” sözcüğü Fransızca “garantie” sözcüğünden gelmektedir.
Türkçe bir sözcük olan “güvence”, “inanca” ise, alınan sorumluluğa
karşı ortaya konulan şey, olarak tanımlanmaktadır130. “Kefalet”
kavramı, kimi yasalarda, doğru olarak, “kefillik” anlamında kullanıldığı
halde, birçok yerde “garanti, güvence” karşılığı olarak kullanılmıştır.131
Her ne kadar Gümrük literatüründe “teminat” sözcüğü kullanılageldiyse
de, bundan sonra, Türkçe olması nedeniyle, “güvence” sözcüğünün
kullanılmasının yerinde olacağı düşünülmektedir.
Aynı kargaşa, İngilizce kavramlarda da bulunmakta olup, bazı
kaynaklarda “guarantee”132 ya da “guaranty”133, bazı kaynaklarda
“security”134, bazı kaynaklarda da “surety”135 sözcüklerinin teminat
anlamında kullanıldığı görülmektedir. Ancak, bir yükümlülüğün yerine
getirilmesini teminen verilen, alınan ya da depozito olarak sunulan şey
anlamıyla “security” daha genel anlamlı bir kavram, bir koşulun yerine
getirilmesi için güvence anlamıyla “guarantee” ise daha dar anlamlı bir
kavram olarak kullanılmaktadır. Keza, “security”nin, bono,
“guarantee”, nakit depozito ve bir başka şekilde olabileceği
görülmektedir.136
130 Büyük Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1998. 131 Velidedeoğlu, Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet, Türkçeleştirilmiş Metinleriyle Birlikte Türk Meden
Kanunu ve Borçlar Kanunu, Terim ve Sözcükler Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 411, AÜ Basımevi, Ankara, 1975, s. 951.
132 Örneğin, 20 Mayıs 1987 tarihli Ortak Transit Rejimine ilişkin Sözleşme (Ortak Transit Sözleşmesi).
133 TRANS/WP.30/R.186, 13.12.1996, s. 2. 134 Örneğin, Kyoto Sözleşmesi, EK E.1. Mart 1975’te kabul edilmiş ve 1 Ekim 1977’de yürürlüğe
girmiştir. 135 ATA Handbook, the Customs Convention on the ATA Carnet for the Temporary Admission of
Goods, Customs Cooperation Council, Temmuz 1996, Bölüm 2, s. 24. 136 World Trade Organization, G/ADP/N/1/AUS/2, 17.08.1998.
CLECAT137, Eurotransit 97 Konferansı’na sunduğu belgede,
teminat türlerini global, maktu ve özel (specific) teminat olarak
ayırmaktadır.138
II.2. ATA Sözleşmesi Teminat Düzenlemeleri
Teminat konusu ATA Sözleşmesi’nin 6. Maddesi’nde düzenlenmiştir.
Bu Maddeye göre, bir kefil kuruluş, bir başka kefil kuruluşun düzenlediği
ATA karneleri kapsamında bir ülkeye getirilen eşya bakımından transit
koşullarına uyulmaması durumunda ithal vergi ve diğer ödentilerin ödenmesi
gerektiği tespit edilen ülkenin Gümrük makamlarına ödemeyi
yükümlenmektedir. Kefil kuruluşun, ilgili kişi ile birlikte, tutarın
ödenmesinden müştereken ve müteselsilen yükümlü olduğu belirtilmektedir.
Ancak, kefil kuruluşun yükümlülüğü, ithal vergileri tutarını yüzde ondan daha
fazla aşmayacak şekilde sınırlandırılmaktadır139.
Aynı Maddeye göre, ithal ülkesi Gümrük makamları belirli bir eşya
açısından bir ATA karnesini şartsız olarak ibra etmişse, bu eşyaya ilişkin
olarak yukarıdaki paragrafta anılan tutarın ödenmesini kefil kuruluştan talep
edememektedir. Ancak, ibranın usulsüz ya da hileli bir şekilde yapıldığı ya da
transit koşullarının ihlal edildiği sonradan tespit edilirse, kefil kuruluşun
yükümlülüğü devam etmektedir. Keza, Gümrük makamlarının, karne geçerlik
süresinin dolmasından itibaren bir yıl içinde talepte bulunmazsa, yukarıda
137 CLECAT, AT Üye Devletlerinin 22 Gümrük Komisyoncuları ve Taşımadan Sorumlu Aracılar
Ulusal Federasyonu’nu kapsamaktadır. 138 CLECAT Proposal for a Reform of the Community Transit System, 2-7 Şubat 1997 tarihli
Eurotransit 97 Konferansı Yazıları, s. 140, Brüksel, 30 Nisan 1997. 139 Kefil kuruluşun yükümlülüğünün sınırlandırılması, 15. Madde gereğince, özellikle karne
hamiline yönelik cezalar söz konusu olduğunda, ilgili kişinin yükümlülüğünü etkilememektedir.
belirtilen tutarı ödemesini kefil kuruluştan hiç bir şekilde talep edemeyeceği
vurgulanmaktadır.
Teminat, Gümrük transiti kapsamındaki koşullara uyulmasını sağlamak
ve eşya üzerindeki potansiyel olarak ödenmesi gerekecek ithal vergi ve
resimleri güven altına almak için Gümrükçe aranılmaktadır. İlgili kişinin, yani
karne hamilinin, ithal vergi ve resimleri ödeme yükümlüğünün doğduğu
ülkede ikamet etmemesi nedeniyle, ATA Sözleşmesi’nde öngörüldüğü gibi,
bir uluslararası Gümrük rejimi altında ödenmesi gereken ithal vergi ve
resimlerin tahsili çeşitli sorunlar yaratmaktadır. Bu güçlüğü aşmak için:
• bireysel teminatla desteklenen ve karnenin kendisinin teminatın
geçerliliğini kanıtladığı ATA karnesi oluşturulmuş; ve
• aynı zincire bağlı karne veren kuruluşların verdiği karnelerin güvenliğini
sağlayan kefil kuruluşların oluşturduğu zincir temeline dayanan
uluslararası bir güvenlik sistemi benimsenmiştir.140
ATA Sözleşmesi’nde, kefil kuruluşun teminat (security) vermesiyle
ilgili bir hüküm bulunmamakta, bu konu her Akit Taraf’ın iç mevzuatına
bırakılmaktadır. Uygulamada birçok Akit Taraf, bir onay koşulu olarak, kefil
kuruluştan genellikle bir banka ya da bir sigorta şirketinden garanti mektubu
(letter of guarantee) formatında teminat vermesini istemektedir. Teminat
tutarı, yıllık ATA karneleri kapsamı işlemlerin sayı ve hacmine göre Gümrük
tarafından belirlenmekte, gerektiğinde azaltılıp yükseltilebilmektedir.
Gümrüğü doğrudan ilgilendirmemekle birlikte, ATA karnesi altında,
karne veren kuruluşun riskini kapsamak amacıyla ikinci bir teminata
gereksinim vardır. Burada sorun, karne veren kuruluşun, kendisinin verdiği
140 ATA Handbook, Bölüm 2, s. 18.
karne ile ilgili aynı zincir içinde bulunan bir başka kefil kuruluş tarafından
ödenen tutarın tamamını ödeyip ödememesi ile ilgilidir.141
IBCC tarafından düzenlenen ATA sistemine ilişkin Beyanname’nin 4.
Maddesi, karne için başvuruda bulunanların karne veren kuruluşun tüm
giderlerinin geri ödenmesi amacıyla bir taahhütname imzalamalarını
öngörmektedir. 6. Maddeye göre, gerekli görüldüğünde karne veren kuruluş
ek teminat (security) isteyebilmektedir. Ek teminat ilke olarak üç şekilde
olabilmektedir:
• karne veren kuruluşun verilen karnelerin riskini kapsayan bir genel sigorta
yaptırması;
• karne için başvuranlardan teminat (banka garantisi, sigorta poliçesi,
nakit depozito vb.) vermelerinin istenilmesi; ya da
• iki sistemin birlikte kullanılması.142
II.3. Kyoto Sözleşmesi Ek E.1 Teminat Düzenlemeleri
Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1’nin “Tanımlar” bölümünde, “teminat
(security)” terimi, Gümrüğün tatmin olmasını sağlayan Gümrüğe karşı yerine
getirilmesi gereken bir yükümlülük olarak tanımlanmakta ve teminatın, birçok
işlemden ortaya çıkan yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlaması
durumunda “genel” olarak nitelendirileceği belirtilmektedir.
Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1’de, genel olarak teminat, 17 sayılı Standart;
teminat tutarı, 16 sayılı Standart ve 18 sayılı Önerilen Uygulama; teminat
141 ATA Handbook, Bölüm 2, s. 25. 142 ATA Handbook, Bölüm 2, s. 25.
formu, 14 sayılı Standart ve 15 sayılı Önerilen Uygulama ve teminatın
çözülmesi, 28 sayılı Standart’ta düzenlenmiştir.
Birçok transit işleminden ortaya çıkacak yükümlülüklerin yerine
getirilmesini sağlamak amacıyla teminat gerektiğinde, Gümrük makamları
genel bir teminatı kabul etmektedir143. Gümrük transit işlemi için sağlanacak
teminat tutarını Gümrük makamları belirlemektedir144. Teminat tutarı,
ödenmesi gereken potansiyel ithal ya da ihraç vergi ve resimleri göz önüne
alınarak mümkün olduğunca düşük belirlenmek durumundadır145. Gümrük
transiti için sağlanacak teminatın formu, ulusal mevzuatta yer almakta ya da
ulusal mevzuata göre Gümrük makamlarınca belirlenmektedir146. Çeşitli
kabul edilebilir teminat formları arasından seçim yapılması beyan sahibine
bırakılmaktadır147. İlgili kişinin yükümlülüklerini yerine getirdiğine yetkili
Gümrük makamları ikna olduğunda, verilen teminatın gecikmeksizin geri
verilmesi gerekmektedir. Teminatın çözülmesi için çeşitli yöntemler
bulunmaktadır. Bazı sistemlerde teminat varış idaresince çözülmekte;
diğerlerinde ise, varış idaresi hareket idaresine, eşyanın Gümrük alanına
girdiği yerdeki idare ya da merkezi kontrol idaresine Gümrük transit işleminin
tamamlandığını bildirir ve bu idareler teminatı çözmektedir. Ayrıca, teminatın
çözülmesi için atılan adım, verilen teminatın türüne göre de değişiklik
göstermektedir. Genel bir teminat verilmişse, teminatı çözme sadece bir
muhasebe işlemidir; diğer taraftan bir nakdi geri ödeme de söz konusu
olabilmektedir. Bu durumda, geri ödemenin doğrudan varış idaresi tarafından
yapılmasının ticareti kolaylaştıracağı söylenebilmektedir148.
143 Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1, Standart 17. 144 Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1, Standart 16. 145 Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1, Önerilen Uygulama 18. 146 Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1, Standart 14. 147 Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1, Önerilen Uygulama 15. 148 Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1, Standart 28.
ITI Sözleşmesi, TIR Sözleşmesi ve ATA Sözleşmesi’ne taraf
olmayan Akit Tarafların uluslararası Gümrük transit rejimine ilişkin iki
ya da çok taraflı anlaşmalar düzenlemeleri durumunda, anılan Ek.E1’in
1 ila 30 sayılı Standart ve Önerilen Uygulamalarını dikkate almaları
istenilmekte ve bu anlaşmalara dahil edilmesi öngörülen özel hükümler
arasında ‘teminat’ da sayılmaktadır. Buna göre teminat, Gümrük
transiti için eşya beyanname formu ya da bir başka belge ile sağlanan bu
tür teminatların varlığının kanıtı olarak, gerektiğinde, kapsanılan her bir
Gümrük alanında geçerli bir teminat formunda verilmekte ve kabul
edilmektedir. Çeşitli uluslararası teminat düzenlemeleri bulunmaktadır.
Örneğin, TIR ve ATA Sözleşmelerinin, her bir Akit Taraf toprağında
zincirin ulusal üyesinin bulunduğu uluslararası teminat zinciri temelinde
oluşturulmuş uluslararası teminat sistemleri vardır. ITI Sözleşmesi de bu
tür bir sistemin kurulmasını öngörmektedir, ancak bu Sözleşme henüz
yürürlüğe girmemiştir. TIR ve ATA sistemlerinde, eşya beyanname
formunun (karne) kendisi, belgede belirtilen eşyayı kapsayan teminatın
kanıtıdır. Diğer taraftan ITI teminat sistemi, belirli bir süre için geçerli
genel bir teminat öngörmekte ve teminatın kanıtı bir teminat kartı ile
sağlanmaktadır. Bununla birlikte, Gümrük makamlarınca teyit edilen
teminatın ayrıntıları, teminat kartının kendisinin eşyaya eşlik etmesi
gereksinimini ortadan kaldırmak amacıyla, bir kolaylaştırma önlemi
olarak beyanname formuna kaydedilebilmektedir.149
II.4. TIR Sözleşmesi Teminat Düzenlemeleri
149 Kyoto Sözleşmesi, Ek E.1, Önerilen Uygulama 32.
TIR sistemi teminat düzenlemeleri Topluluk transitininkinden çok
farklıdır. Her bir TIR karnesi, taşınan her bir kamyon-yükü için 50.000
$’lık teminat (guarantee) veren bir güvenlik (security) belgesidir. 2
Temmuz 1993 tarihinde, WP.30 47 sayılı Çözüm (Resolution) ile yüksek
kaçakçılık riski bulunduğundan tütün ve alkol taşımacılığı için karne
başına 200.000 $’lık teminat limiti sağlayan özel bir Tütün/alkol
karnesi150 kullanılmaya başlanmıştır151. İçerdiği teminat IRU ile
İsviçre’deki bir merkezi sigorta havuzu152 güvencesinde olan TIR karnesi
hareket ülkesinin kefil kuruluşu153 tarafından verilmektedir. Sonuç
olarak, TIR teminat sistemi, merkezi bir sistem olup, tutar olarak
sınırlıdır ve bir güvenlik belgesinin varlığına dayanmaktadır. Bu nedenle
TIR karnelerinin verilmesi, T1 belgelerinden daha sıkı kontrol edilmekte
ve araçları belirli asgari, özellikle de güvenliğe ilişkin, standartlara sahip
güvenilir taşıyıcılarla sınırlanmaktadır. TIR işleminin tamamlanmaması
durumunda, “açık” TIR formunun verildiği ülkenin kefil kuruluşu ilgili
gümrük idaresine teminat çerçevesinde yükümlü olmaktadır. Eylül 1996
sonunda, Alman kefil kuruluşlarından birinin154, Birleşik Krallık’tan
gelen eşyaya yönelik biriken talepleri dolayısıyla TIR sisteminden
çekilme tehdidiyle teminat sağlanmasını tehlikeye soktuğunda bunun
önemi teyit edilmiştir.155 Bu durum, IRU ve uluslararası sigortacılar
Almanya’nın iki kefil kuruluşunun ileteceği gümrük taleplerinin
karşılanmasını daha fazla güvence altına almak istememelerinden
kaynaklanmıştır. Her ne kadar sorun, ilgili tarafların yoğun çalışmaları
150 1995 yılından beri kullanılmamaktadır. 151 AT bu Çözümü hemen yürürlüğe girmek üzere kabul etmiştir, 18.3.1994 tarihli ATRG L76. 152 1995 yılından beri sistemde yer almamaktadır. 153 TOBB, 11.5.1987 tarih ve 18751 sayılı RG’de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı gereğince
Türkiye’de kefil kuruluştur. 154 Bundesverband des Deutschen Güterfernverkehrs (BDF). 155 Report on the Community Transit, 3.1.4.5/6.
sonucu Alman kefil kuruluşları 25 Ekim 1996 tarihinde iptal kararlarını
geri çekmişlerse de, bunun sonucunda TIR sistemi, yalnız Almanya’da
değil, tüm AT içinde çökme noktasına gelmiştir.156 Belki de bu yüzden,
Doğu-Batı ticareti sekteye uğrayacaktı. Bu deneyim, TIR sistemi için,
biriken taleplerin bireysel işlemcilerden daha çok tehlikeli olduğunu
göstermiş157 ve revize TIR Sözleşmesi görüşmelerinin hızlandırılmasını
sağlamıştır.
WP.30’un 24-28 Şubat 1997 tarihlerindeki toplantısının revize TIR
Sözleşmesi görüşmeleri sırasında göz önüne alınmak üzere, Rus heyetince
sunulan bir metinde, ademi-merkezi bir teminat sistemine geçiş
savunularak, TIR Sözleşmesi’nin 6. Maddesine, uluslararası kuruluşun
sigorta, teminat fonu ve diğer önlemler kullanarak sistemin işlemesinden
sorumlu bir organ olarak tanınması hükmünün ilave edilmesi
önerilmiştir.158 Anılan Çalışma Grubu toplantısında önerildiği üzere,
AEK Sekreteryası TIR rejimi revize teminat sitemi konusunu görüşmek
üzere 8-9 Nisan 1997 tarihlerinde 14 AEK Üye Devleti, IRU ve TIR
teminat sistemi sigortacılarından oluşan bir uzmanlar grubu toplantısı
düzenlemiştir. Toplantıda mevcut teminat sistemi, gümrük
makamlarının haklı ödeme talepleri, mevcut uluslararası sigorta
sisteminin eksiklikleri ve geliştirilme olasılıkları ile revize uluslararası
teminat sisteminin anahtar unsurları değerlendirilmiştir. Buna göre,
ulusal ya da uluslararası sigorta sistemleri dikkate alınmaksızın,
Sözleşme’nin sigorta kontratlarına dayalı bir uluslararası teminat
sistemine izin verip vermeyeceği ya da TIR transit rejiminin, güvence
(suretyship) ve banka teminatına dayalı bir teminat sistemini gerektirip 156 Press Release, ECE/TRANS/4, www.unece.org/press/96trans4.htm, 31 October 1996. 157 Report on the Community Transit, 4.1.1.4. 158 TRANS/WP.30/R.186, 13.12.1996, s. 2-3.
gerektirmediği incelenecektir. Mevcut merkezi sigorta sisteminin,
Topluluk ve Ortak Transit sistemleri ile uyumlu olarak ademi-merkezi
bir sistemle değiştirilmesi için zamanın henüz erken olduğu belirtilmiştir.
Yine ademi-merkezi sistemde, kefil kuruluşların yalnızca kendi
verdikleri TIR karnelerinden sorumlu olmaları, gümrük taleplerinin
karşılanmasında bazı güçlüklere yol açacaktır. Ödeme taleplerine
uymayan kefil kuruluşların geçici olarak ihracı ancak TIR İdari
Komitesi ya da TIR Yürütme Kurulu (TIRExB) tarafından
yapılabilmelidir.159
Uluslararası teminat sistemindeki ilişkiler,
• sigortacılar uluslararası havuzu ile IRU arasında imzalanan sigorta
teminat kontratı;
• kefil kuruluş ile IRU arasındaki taahhüt kontratı; ve
• taşıyıcı ile kefil kuruluş arasındaki taahhüt beyanı
ile düzenlenmiştir.
Sigorta teminat kontratının normal TIR karnesi başına kapsamı
azami 50.000 $, Tütün/Alkol TIR Karnesi başına ise 200.000 $ ile sınırlı
olup, ilgili ulusal yasalara tabidir. Kefil kuruluş ile IRU arasındaki
taahhüt kontratı, kefil kuruluşa uluslararası teminat siteminin iyi
işlemesi için birtakım yükümlülükler yüklemekte olup, İsviçre yasalarına
tabidir. Taşıyıcı ile kefil kuruluş arasındaki ilişkileri düzenleyen taahhüt
beyanı ise, yine ulusal yasalara tabidir. Bununla birlikte, kefil kuruluş ile
Gümrük makamları arasındaki ilişkilere yönelik tekbiçim bir düzenleme
bulunmamaktadır. Bu amaçla, bazen mektup değişimine gidilse de,
genellikle bir ‘anlaşma’ yapılmaktadır. Benimsenen form ya da isim ne
olarsa olsun, bu, ulusal yasalar çerçevesinde kefil kuruluş tarafından
159 TRANS/WP.30/R.195, s. 1-10, 14.4.1997.
yürürlüğe sokulan bir teminat kontratıdır160. Bu nedenle, bir teminat
kontratına uygulanan medeni (ticari) ulusal yasalara tabidir. Teminat
kontratında, TIR karnesi tutarının, bir teminat sertifikası kapsamında
ulusal bir sigortacıya yeniden sigortalanması öngörülebilmektedir. Bu
durumda, uluslararası sigortacılar havuzunun, teminat sertifikası
kapsamında ödenen tutarı sigortalıya geri ödemeyi teyit etmesi
gerekmektedir.161
II.5. Topluluk Transit Rejimi Teminat Düzenlemeleri
Teminatın türü ne olursa olsun, teminatla ilgili hükümlerin amacı,
dış transitte olduğu gibi zorunlu olduklarında, üstlenilen her bir işlemde
yer alan tüm tutarların güvenceye alınmasıdır. Bununla birlikte, dış
transitte olduğu gibi, borç, hem gümrük borcu hem de diğer harçlar
(charges) anlamına gelmekte, teminat her ikisini de kapsamaktadır. Bu
nedenle, teminat hem, teminata ilişkin olanlar dahil, TGK’deki genel
gümrük borcu hükümleri hem de TGY’deki transit işlemlerine ilişkin
gümrük borcu ve teminatı özel hükümlerine tabidir. TGK, TGY’ye göre
önceliğe sahiptir. Vergi borcu söz konusu olduğunda, yalnızca transite
ilişkin özel hükümler uygulanmaktadır. İç transitte ise, gümrük borcu
söz konusu olmadığından, yalnızca TGY uygulanmaktadır.162
TGK’de teminat, 189 ila 200. Maddelerde düzenlenmiştir. Teminat
tutarı, bir işlem çerçevesinde doğabilecek gümrük borcuna eşit ya da
daha fazla bir düzeyde belirlenmektedir163. Teminat, gümrük borcunun
160 1975 TIR Sözleşmesi, Madde 11’in açıklama notu 0.11.2. 161 Example of an International Guarantee System Established by the International Road Transport
Union, www.itu.int/editrans/facilit/tircon/tta3.htm. 162 Interim Report, Ek II, s. 16. 163 TGK, Madde 192(1). Bununla birlikte, hassas olmayan eşya için, doğabilecek gümrük borcu
dikkate alınmaksızın, yalnız bir maktu teminat fişi yeterli olmaktadır. Bu nedenle, maktu
ödenmesinde yetersiz kalması durumunda arttırılabilmektedir164.
Topluluk Gümrük Kanunu, Madde 29’daki teminat tutarı faturadaki
fiyattır. Ancak buna, AT sınırına kadar olan maliyet de (taşıma+sigorta)
eklenmektedir.165
Transit düzenlemelerini ilişkin teminat, yalnızca ilgili Üye Devlette
değil, tüm Toplulukta geçerlidir.166
II.5.1. Topluluk Transit Rejimi Teminat Türleri
Topluluk transit düzenlemelerinde, kapsanan işlem sayısına ve
tutarın güvence altına alınış biçimine göre üç tür teminat vardır.
Bununla birlikte, TGY’ye göre, maktu teminat bireysel teminatın bir özel
biçimi sayıldığından, yalnızca birden fazla işlemi kapsayan kapsamlı
teminat ve tek bir işlemi kapsayan bireysel teminat söz konusudur167.
II.5.1.1. Bireysel Teminat
Bireysel teminat, en basit ancak en az esnek olan teminat türüdür.
Doğacak gümrük vergisi ve diğer vergi tutarını kapsayan kefalet
senedi168 ya da nakit depozito formunda, belli bir transit işlemi için
hareket idaresine verilmektedir. Depozito, nakit olarak verildiğinde,
transit işlemi hareket idaresinde ibra edilince geri verilmektedir169.
teminat tutarının, doğabilecek gümrük borcuna eşit ya da daha fazla bir düzeyde belirlendiği söylenemez.
164 TGK, Madde 198. 165 Kutlu, Özay, Ortak Transit konusunda 16-20 Mart 1998 tarihlerinde İtalya’da gerçekleştirilen
Matthaeus Değişim Programı Raporu, Özay Kutlu, Ankara, 21 Nisan 1998, s. 4. 166 TGK, Madde 189(2) ve TGY, Madde 359(1). 167 TGY, Madde 359. 168 TGY, Ek 49. 169 TGY, Madde 373(2).
II.5.1.2. Maktu Teminat
Bireysel teminat gibi maktu teminat da tek bir transit işlemini
kapsamakta ancak, işlemin başlangıcında ne hareket idaresi, ne
teminatın sağlandığı transit işlemi, ne de anasorumlu belirlenmektedir.
Kefilin taahhüdü, isteyen herhangi bir işlemciye transit beyannamesi
başına her biri 7.000 ECU’lük maktu teminat fişi verilmesini
sağlamaktadır170. Bununla birlikte kefil, TGY, Ek 52’de yer alan hassas
eşyayı kapsamdan çıkararak ya da her bir taşıma aracı başına
kullanılabilecek fiş sayısını yedi ile sınırlayarak maktu teminatın
geçerliliğini sınırlayabilmektedir171. Hareket idaresi ilke olarak transit
beyannamesi başına 7.000 ECU’den fazla teminat isteyememekte, ancak
eşya TGY, Ek 52’de yer alıyorsa ve eşya miktarı 7.000 ECU’ye denk
gelenden fazla ise172, yüksek riskli işlemler için, özellikle de kapsamlı
teminat kullanılması geçici olarak askıya alınanlar için, gümrük vergileri
ve diğer harçları (charges) kapsayacak sayıda maktu teminat fişi
gerekmektedir173.
II.5.1.3. Kapsamlı Teminat
Kapsamlı teminatta ilke, gümrük borcunun zamanla değiştiği
durumlarda, teminat tutarının, borcu her zaman kapsayacağı bir
düzeyde belirlenmesidir.174 TGY’nin yeni 360. Maddesi kapsamlı
teminatı kullanma koşullarını belirlemektedir. Buna göre, teminatın
170 TGY, 367 ve 370. Maddeler ve Ek 54. 171 TGY, Madde 371. 172 TGY, 368(3) ve 369. Maddeler. 173 TGY, Madde 368(4). 174 TGK, 191 ve 192(1). Maddeler.
verildiği Üye Devlette yerleşik, önceki altı ay boyunca rejimi düzenli
olarak kullanmış, mali yönden sağlam ve gümrük ya da vergi yasalarını
ciddi olarak ihlal etmemiş olmak gerekmektedir175.
Kapsamlı teminat, kefil tarafından teminat idaresine bir senet
formunda verilmektedir. Teminat tutarını teminat idaresi belirlemekte
ve anasorumlu hareket idaresinden bu tutarı aşan bir işlem
gerçekleştirememektedir176. Teminat tutarı, bir haftalık ödenmesi
gereken gümrük vergileri ve diğer harçların (charges), 7.000 ECU’den az
olmamak üzere, en az % 30’u düzeyinde belirlenmektedir177. Tutar, yıllık
olarak yenilenmekte ve gerektiğinde yeniden ayarlanmaktadır178.
Kefalet senedine dayanarak, anasorumlu teminat tutarını ve kendi
adına transit beyannamelerini imzalayarak anasorumluyu temsil eden
yetkili kişilerin adını gösteren bir ya da birden çok teminat fişi
almaktadır. Her teminat fişi en fazla iki yıl geçerli olup, belirli koşullar
altında yenilenebilmektedir179. Teminat fişi numarasının her bir transit
beyannamesine yazılması gerekmektedir180.
175 Topluluk Gümrük Kanunu’nu kuran AET/2913/93 sayılı Tüzüğü değiştiren bir Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü için değiştirilmiş öneriye göre, yeni 94. Madde gereğince, kapsamlı teminattan yararlanmak için, Avrupa Topluluğunda yerleşik olma, gümrük ya da vergi yasalarını ciddi ihlal etmemiş olma ve Topluluk rejimi deneyiminin bulunması gereklidir. Aksi halde, her bir transit işlemi için bireysel teminat vermek gerekmektedir, 19.8.1998 tarihli ATRG C261, s. 16.
176 TGY, 360(2) ve (3). Maddeler. Bununla birlikte, kapsamlı teminat söz konusu ise, kefalet senedinde yazılı tutarın aşılıp aşılmadığı kontrol edilemediği için, bu hüküm geçersiz kalmaktadır. Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi uygulamaya geçtiğinde işlemlerin ve tutarlarının izlenmesi mümkün olacak ve gerektiğinde düşüm yapılabilecektir.
177 TGY, Madde 361(1). 178 TGY, Madde 361(3). 179 TGY, 360(4), 363 ve 366. Maddeler. 180 TGY, Madde 360(5).
Topluluk Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Konseye sunduğu
bir belgede181, transitin sağlam mali yönetiminin, risk altındaki tutarın,
işlemcinin güvenilirliğine ve işlemin riskine uyarlanan uygun teminatları
(guarantee) gerektirdiği belirtilmektedir. Öte yandan, herhangi bir
tutarın, gümrük ya da vergi borçlarının doğmasına yol açan kişilerden
ilk başvuruda tahsil edilmesi (recovery) için etkili mekanizmalara
gereksinim olduğu vurgulanmaktadır.182 Böylece, anasorumlu yanında
eşyanın alıcısı vb. kişilerin de müşterek yükümlülüğü söz konusu
olabilecektir.
II.5.1.3.1. Geçici Yasaklama
Komisyon ya da bir Üye Devletin girişimiyle, yüksek kaçakçılık
riski taşıdığı kabul edilen eşya için kapsamlı teminatın kullanılması geçici
alarak yasaklanabilmektedir. Bu amaçla komite usulü (committee
procedure)183 ile alınmış Komisyon kararlarına gereksinim vardır. Bu
kararlardan etkilenen eşya listesi yılda bir kez Topluluk Resmi
Gazetesi’nin “C” serisinde yayımlanmakta ve Komisyon yine yılda bir
kez yasaklamanın devam edip etmeyeceğine karar vermektedir.
Yasaklama uygulandığında, transit beyannamesine “Madde 362”
açıklaması ve eşyanın Kombine Nomanklatür pozisyonu (heading)
yazılmaktadır. Bu tür beyannamelerin 5 numaralı yaprağı varışa ibraz
edilmesini izleyen çalışma günü sonuna kadar geri gönderilmektedir.184
181 Action Plan, s.10. 182 Action Plan, s. 23. 183 TGK, Madde 247 gereğince, Gümrük Kodu Komitesi “Komite” olarak adlandırılırken, “komite
usulü” TGK, Madde 249(2) ve (3)’te açıklanmaktadır. Buna göre, AT Komisyonu temsilcisi başkanlığında Üye Devletlerin temsilcilerinden oluşan Komite, Topluluk Gümrük Kanunu’nun uygulanması için gerekli hükümleri, Topluluğun uluslararası taahhütlerine uygun olarak, komite usulü ile belirlemektedir.
184 TGY, Madde 362. 19.3.1996 tarihli ve AT/96/482 sayılı Komisyon Tüzüğü ile değişik, 20.3.1996 tarihli ATRG L70, s. 9.
Bazı transit rejimleri için kapsamlı teminatın kullanılmasını geçici olarak
yasaklamak amacıyla kabul edilen Komisyon kararları aşağıda
açıklanmaktadır:
Bu yöndeki ilk karar185, İspanya’nın 4 Nisan ve 27 Temmuz 1995
tarihli iki ayrı talebi üzerine, Komisyon’un, İspanya Gümrük İdaresini,
TGY’nin eski 360. Maddesi çerçevesinde özel önlemler almaya ve
Armonize Sistem 24.02.20 alt-pozisyonundaki sigaraları içeren Topluluk
dış transit işlemleri için kapsamlı teminatın İspanya’da kullanılmasını
geçici olarak yasaklamaya yetkilendirmesidir.
Benzer bir talep 6 Eylül 1995 tarihinde Almanya’dan gelmiş ve bir
başka karar186 ile bu ülkenin, TGY’nin eski 360. Maddesi çerçevesinde
özel önlemler almasına ve belirli hassas eşyayı (tarımsal ürünler) içeren
Topluluk dış transit işlemleri için kapsamlı teminatın kullanılmasını
geçici olarak yasaklamasına izin verilmiştir (Bakınız EK-X).
Komisyon, AT/482/96 sayılı Tüzüğü ile, İspanya’nın 1 Şubat ve
Almanya’nın 1 Nisan 1996 tarihlerinden itibaren tüm Üye Devletlerde
sonuç doğuran geçici yasaklama önlemlerini 31 Aralık 1996 tarihine
kadar uzatmıştır. Öte yandan, anılan Tüzük ile Topluluk düzeyinde
önceden güzergah belirleme, varış idaresinin değiştirilmesinin
yasaklanması ve kapsamlı teminat kullanma sisteminin güçlendirilmesine
karşın, bazı eşya için Topluluk dış transit işlemleri yüksek kaçakçılık
riski taşımaya devam etmiştir. Bununla birlikte, belirli miktarları
aşmayan eşya taşımacılığının ciddi risk içermediği ve mali çıkarların
185 28.11.1995 tarihli ve AT/95/521 sayılı Komisyon Kararı, 12.12.1995 tarihli ATRG L299, s. 24. 186 20.12.1995 tarihli ve AT/96/37 sayılı Komisyon Kararı, 13.1.1996 tarihli ATRG L10, s. 44-
45.
korunması amacıyla alınan önlemlerin Ortak Transit Sistemine de
yansıtılması gereği tespit edilmiştir. Yine bu Tüzük ile, 360. Madde
Gümrük Kodu Komitesi’nin müdahalesini gerektiren kapsamlı teminatın
kullanılmasını geçici olarak yasaklama önleminin Komisyon tarafından
kabulü için yeni bir usul getiren 362. Madde ile değiştirilmiştir. Nihayet
Komisyon, 362. Madde gereğince, 35.000 parçayı aşan 24.02.20 alt-
pozisyonundaki sigaralar ile belirli miktarları aşan ve Topluluk eşyası
olmayan eşya ile ilgili Topluluk transit işlemleri için kapsamlı teminatın
kullanılmasını 1 Ocak 1997 tarihinden itibaren geçici olarak
yasaklanmasına karar vermiştir. Bununla birlikte, bir belge kapsamı
eşya öngörülen miktarları aşmasa bile gümrük vergi ve resimleri toplamı
7.000 ECU’yü aşması durumunda, kapsamlı teminatın kullanılması yine
geçici olarak yasaklanmıştır. Bu Karar, önceki ikisinin aksine, tüm Üye
Devletlere yönlendirilmiştir.187
Bir başka Karar ile, peynir ve lor, buğday, mahlut ve çavdarın
daha fazla yüksek risk taşımadığı gerekçesiyle, hassas eşya listesi
daraltılmıştır.188
Son bir Karar ile de, geçici yasak 1 Ocak 1998 tarihinden itibaren
12 ay süre ile uzatılmıştır.189
Öte yandan, TGY’nin 362(2) ve (3) Maddesi değiştirilerek, Komite
usulü uyarınca Komisyon aksini belirlenmediği sürece, kapsamlı
187 9.12.1996 tarihli ve AT/96/743 sayılı Komisyon Kararı, 28.12.1996 tarihli ATRG L338, s.
105-106. 188 28.7.1997 tarihli ve AT/97/583 sayılı Komisyon Kararı, 28.8.1997 tarihli ATRG L237, s. 41-
42. 189 16.12.1997 tarihli ve AT/98/7 sayılı Komisyon Kararı, 6.1.1998 tarihli ATRG L2, s. 11.
teminatın kullanılması azami 12 ay süre ile yasaklanabileceği hükme
bağlanmıştır.190
482/96/AT sayılı Komisyon Tüzüğü, kapsamlı teminata giriş için
kriterler konulmasına ve belirli eşya için kapsamlı teminatın
kullanılmasının geçici olarak yasaklanmasına izin vermektedir.191
2153/96/AT sayılı Komisyon Tüzüğü192, bazı özel durumlar hariç193,
kapsamlı teminat düzeyini % 100 olarak belirlemiştir.
II.5.2. Teminattan Feragat
Transit düzenlemeleri kapsamında gerçekleştirilen işlemler:
• TGK hükümleri194 gereğince herhangi bir askıya alma rejimi için
kamu kuruluşlarına ya da güvence altına (secure) alınacak tutarın 500
ECU’yü aşmadığında tanınan gümrük borcu ile ilgili güvenlik
(security) sağlama gereğinden feragatler;
• Belirli taşımacılık rejimleri195 kapsamında gerçekleştirilen transit
işlemleri (hava, deniz196, Ren ve bağlı suyolları, boruhattı, özel
190 13.1.1998 tarihli ATRG L7, s. 7. 191 20.3.1996 tarihli ATRG L70. Bu Tüzük, Topluluk Gümrük Kodu’nun uygulanmasına yönelik
hükümler öngören AET 2454/93 sayılı - 11.10.1993 tarihli ATRG L253 - Komisyon Tüzüğünü değiştirmiştir.
192 12.11.1996 tarihli ATRG L289. Bu Tüzük, Topluluk Gümrük Kodu’nun uygulanmasına yönelik hükümler öngören AET 2454/93 sayılı - 11.10.1993 tarihli ATRG L253 - Komisyon Tüzüğünü değiştirmiştir.
193 Sigara ve alkol için kapsamlı teminatın kullanılmasının geçici olarak yasaklanmasının 1996 yılında yürürlüğe girmesi, bu ürünlerin taşınma yöntemini hava ve deniz taşımacılığına kaydırmıştır. Bu, eşyanın deniz ya da hava yolu ile taşınması durumunda, kapsamlı teminatın kullanılmasının yasaklanmasının zorunlu olmamasından kaynaklanmaktadır.
194 TGK, Madde 189(4). 195 TGK, Madde 92(2). 196 Topluluk Gümrük Kanunu’nu kuran AET/2913/93 sayılı Tüzüğü değiştiren bir Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü için değiştirilmiş öneriye göre, yeni 95. Madde ile, denizyolu ile yapılan taşımalar teminat kapsamına alınmıştır, 19.8.1998 tarihli ATRG C261, s. 17.
demiryolu şirketleri dahil Üye Devlet demiryolu şirketleri)197 için
tanınan belirli feragatler; ve
• Üye Devlet gümrük makamlarınca bir kez yenilenebilir iki yıllığına
ilgili Üye Devlette yerleşik, temiz kayıtları ve sağlam mali yapısı ile
rejimin düzenli kullanıcısı olanlara tanınan Topluluğun tümünde
geçerli bireysel feragatlerden198
de yararlanabilmektedir. Ancak bireysel feragat, toplam kıymeti 100.000
ECU’yü aşan ya da yüksek riskli eşyaya tanınmamaktadır.199
II.5.3. Kefil
Teminat, nakdin depozito olarak verilmesi hariç, Toplulukta
yerleşik, Üye Devlet gümrük makamlarınca onaylanmış, borcu ödeme
gücü olan, kendisini gecikmeksizin ve belirlenen süre içinde borcun
ödenmesi için yazılı olarak borçlu ile müştereken ve müteselsilen
bağlayan bir üçüncü kişinin kefaleti olmaktadır. Kefilin, Toplulukta
yerleşik ve bir Üye Devletin gümrük makamlarınca onaylanmış bir
üçüncü kişi olması ve borçluya sağladığı teminat için ödenmesi gereken
ve kendisinin güvence altına aldığı borç tutarını onunla birlikte
müştereken ve müteselsilen ödemek amacıyla bir yazılı taahhüt vermesi
gerekmektedir.200
Kefil ve anasorumlu müştereken ve müteselsilen sorumlu
olmalarına karşın, yükümlülüklerini karşılama koşulları ve süreler
değişiklik göstermektedir. Kefil, yalnızca gümrük borcu ortadan
197 TGK, Madde 94(2)(3). 198 TGK, Madde 95(1) ve TGY, 375 ve 377. Maddeler ve Ek 55. 199 TGK, Madde 95(3) ve TGY, Madde 376 ve Ek 56. 200 TGK, Madde 195 ve TGY, Madde 359(3) ve 48, 49 ve 50. Ekler.
kalkmadığında ya da gümrük borcu devam edipte, borçludan talep
edildiğinde201, tescil tarihini izleyen 12 ay içinde transit beyannamesinin
ibra edilmediği kefile iletilmişse202 ve tescil tarihini izleyen üç yıl içinde
belirli bir transit işlemi için güvence altına alınan (secure) tutarları
ödemesi istenildiği ya da istenilebileceği bildirilmişse203 sorumlu
tutulabilmektedir.
II.5.4. EUROTRANSIT 97 Konferansı
AT Komisyonu, 6-7 Şubat 1997 tarihlerinde gerçekleştirilen
EUROTRANSIT 97 Konferansı ile aralarında ülkemizin de bulunduğu
31 Avrupa ülkesinin Gümrük transit sisteminin işleyişinin
geliştirilmesiyle ilgili tüm çevrelerinden temsilcileri ilk defa bir araya
getirerek, yalnızca görüş alışverişi için bir forum oluşturulmaya değil,
aynı zamanda krize Avrupa düzeyinde ortak bir çözüm bulmak için
sistemin yöneticileri ile kullanıcıları arasında bir işbirliği yaratmaya
çalışmıştır.204
Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi’nde, beyan sahibinin elektronik ya da
kağıt transit beyannamesini hareket idaresinde doldurması, bu idarenin
bilgileri varış ve transit idarelerine elektronik yolla anında aktarması, teminat
kontrolünün ulusal bazda tutulan veritabanı ile otomatik olarak yapılması,
keza eşyanın varış idaresine vardığının hareket idaresine derhal bildirilmesi
söz konusu olacaktır. Böylece, gümrük idarelerinin, teminatın geçerliliğini
daha iyi kontrol etmesi ve teminat kullanımını daha iyi izlemesinin; ekonomik
201 TGK, Madde 199(1). 202 TGY, Madde 374(1). 203 TGY, Madde 374(2). 204 AT Komisyonu’nun 27.1.1997 tarih ve IP/97/57 sayılı belgesi.
işlemcilerin ise, teminat ibrasını daha hızlı yapmasının mümkün olacağı
umulmaktadır.205
EUROTRANSIT 97 Konferansı’nda ekonomik işlemcilere transit bilgisayarlaşma projesi hakkında daha iyi bilgi verilmesinin sağlanması ile ilgili olarak açıklanan öneriler doğrultusunda, AT Komisyonu 28 Nisan 1997 tarihinde Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi hakkında bir konferans düzenlemiştir. Konferansta üzerinde durulan konular arasında teminat yönetimi de yer almıştır.206
Konferans’a sunulan bir bildiride, denizyolu ile gerçekleştirilen
belirli transit işlemleri için teminat aranması, havayolu transit işlemleri
için derinlemesine inceleme yapılması ve demiryolu için ise herhangi bir
teminatın henüz istenmemesi önerilmiştir.207
Konferans çalışma belgesinde, mevcut Topluluk ve Ortak Transit
sistemlerinin yerini alacak yeni bir Avrupa Transit sistemi önerilerek, bu
yeni sistemin içeriği açıklanmaktadır. Öncelikle, Ortak Komite yanında
bir İdari Komitenin yer alacağı yeni bir karar-alma süreci getirilmekte
ve karar-alma düzeyi ne olursa olsun oyların en az 2/3 olumlu ve en fazla
3 karşıt oya dayalı nitelikli çoğunluk aranması istenilmektedir. Yeni
sistemdeki belki de en önemli nokta, alınan kararların ulusal düzeyde
onaylanmasına bağlı olmadan doğrudan uygulanmasıdır. Keza, üçüncü
ülke geçişleri ve TIR Sözleşmesi’nin diğer Akit Tarafları ile olan ticaret
dışında, Akit Taraflar arasında TIR karnesinin kesinlikle
kullanılamaması önerilmektedir. Transit rejimine giriş ve basitleştirilmiş
usullerden yararlanma kontrol altına alınmakta ve gerekirse beyaz ve
kara listelerin oluşturulması önerilmektedir. Bu son konuda gümrük 205 AT Komisyonu’nun 6.2.1997 tarih ve XXI/121/97 sayılı belgesi. 206 AT Komisyonu’nun 25.3.1997 tarih ve 3116 sayılı yazısı. 207 AT Komisyonu’nun 4.1.1997 tarih ve XXI/120/97 sayılı belgesi.
idaresi ile işlemciler arasında bir mutabakat zaptının imzalanması
planlanmaktadır. Bu belgede teminat için de öneriler getirilmektedir:
standart rejimde kullanılan teminatın temel biçimi seçimlik, bireysel ve
tam teminat (integral guarantee) olmalıdır. Aynı şekilde, bireysel
teminatın bir biçimi olan maktu teminat da yeniden tanımlanmalıdır.
Teminat konusunda iki formül sunulmaktadır: Zorunlu esnek teminat
(mandatory flexible guarantee), kaçakçılık riski ve işlemcinin
güvenilirliğine göre belirlenen tutardaki kapsamlı teminattır. Seçimlik
kapsamlı teminat (optional comprehensive guarantee) ise, işlemcinin
aldığı güvenlik önlemlerine göre belirlenen, tam muafiyetten tam
kapsama kadar değişen tutardaki kapsamlı teminattır. Sigorta ise,
teminatın alternatifi olarak gösterilmektedir. Son olarak, risk
analizlerinin yapılması, taşıma araçlarına transit amaçlı “T” plakası
takılması, transit güzergahlarının önceden belirlenmesi, mevcut 8 günlük
seyahat süresinin katedilecek mesafeye göre belirlenmesi, risk
analizlerine dayalı olarak fiziksel kontrollerin geliştirilmesi, Gümrük
2000 programında öngörülen gümrük idareleri arasındaki işbirliğinin
arttırılması ve uydu ile izleme ve DNA (desoxyribonucleic acit) ile eşyanın
işaretlenmesi dahil yeni izleme araçlarının kullanılması
önerilmektedir.208
II.5.5. Bilgisayarlaşma - Otomasyon Projesi
Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi ile, kağıda dayalı belgelerin, transit
rejimi için gerekli bilgileri içeren elektronik iletilerle değiştirilmesi
öngörülmektedir. Varış idaresine bilgilerin önceden gönderilmesi, bir transit
işleminin tamamlanmasının daha iyi kontrol edilmesini ve daha iyi risk 208 Eurotransit 97, a new Transit System for Europe, AT Komisyonu’nun 30.1.1997 tarih ve
TFT/XXI/114/97 Rev. 2 sayılı Çalışma Belgesi.
analizleri yapılmasını sağlayacaktır. Öte yandan, büyük miktarlardaki kağıt
dolaşımına bağlı olan gecikmeleri ortadan kaldırarak sistemin çalışmasını
hızlandırması ve yapılan hata oranını azaltması beklenilmektedir. Keza,
bilgisayarlı sistemdeki güvenlik önlemleri göz önüne alındığında, transit
belgelerindeki sahteciliğin önemli ölçüde azalması umulmaktadır. Bir başka
nokta, bu yeni sitemin istatistiklerin daha iyi tutulmasını ve dağıtılmasını
sağlamasıdır.
Yukarıdaki tabloda,
Topluluk Transit Sistemini
Araştırma Komitesi’nin Üye
devletlere yönelttiği ankete
verilen yanıtlar yer
almaktadır. Yeni Bilgisayarlı
Transit Sistemi’nin,
kaçakçılığı azaltacağı
görüşünde tam bir uzlaşı
bulunurken, sistemin
zamanında uygulamaya
geçeceği konusunda büyük bir
belirsizlik bulunmaktadır. 10
Üye Devlet sistemin zamanında tamamlanmayacağı ya da en azından bir
belirsizliğin olduğunu bildirmiştir. Toplam maliyeti yaklaşık 30-35 milyon
ECU olarak hesaplanan sistemin Avrupa Komisyonu ve Üye Devletler
tarafından finansmanında esaslı bir sorun yaşanmayacağı görülmektedir.209
209 Report on the Community Transit, s. 12.2.3.3-4.
Kaçakçılığı
azaltacak?
Zamanında
tamamlanacak?
Devletinizce
finanse edildi?
B evet belirsiz cevap yok
DK evet evet evet
D evet belirsiz evet GR evet evet evet
E evet evet evet F evet evet evet
Yararları arasında teminat sisteminin daha iyi yönetilmesi de
bulunan210 ve ileri bilgisayar sistemleri, elektronik veri işleme teknolojisi
ve elektronik veri değişimi kullanacak olan Yeni Bilgisayarlı Transit
Sitemi 2000 yılı ortalarında Topluluk, EFTA ve Visegrad ülkelerinde
uygulanmaya başlayacaktır. Bilgisayarlaşma süreci üç aşamaya
bölünmüştür:
• Öncelikle, Mart 1997 sonuna kadar sistemin teknik ve işlevsel
özelliklerinin tanımlanması;
• Aralık 1996-Haziran 1998 tarihleri arasındaki ikinci aşamada,
sistemin inşasını (belirlemeler, yazılım, bilgisayar sistemleri ve
bağlantıları) kapsaması ve dördüncü ve altıncı aylarda kağıda dayalı
mevcut sisteme paralel olarak sınırlı sayıda idarede uygulanması; ve
• Haziran 1998 tarihinde başlayan üçüncü ve son aşamada, ağ ve
altyapının transit işlemleri yapmaya yetkili tüm gümrük idarelerine
yaygınlaştırılması
planlanmıştır. Değişiklik önce pilot ülkelerde211 gerçekleştirilecek ve
sonra diğer ülkelere yaygınlaştırılacaktır.212
II.6. Ortak Transit Rejimi Teminat Düzenlemeleri
Ortak Transit Sistemi'nde teminat, Akit Tarafların birbirine
güveni teminat aracılığı ile sağlandığı ve Akit Taraflardan biri
tarafından verilen bir teminat diğer Akit Taraflarda da geçerli
210 Action Plan, s. 9. 211 Almanya, Fransa, Hollanda, İspanya ve İsviçre. 212 1996 UCLAF Annual Report, 5. Improving the Protection of the Community, s.5.3.1.1.
olduğundan, büyük önem arz etmektedir. Sözleşme'nin teminata ilişkin
düzenlemeleri ayrıntılı bir şekilde aşağıda açıklanmaktadır.213
Bir transit işlemi çerçevesinde kendi bölgesinden bir eşya geçişi ile
ilgili olarak her ülkenin tahsil etme yetkisine sahip olduğu gümrük vergisi ve
diğer ödemelerin (charge) tahsil edilmesini güvence altına almak amacıyla,
anasorumlu, deniz ve hava seyahatları, eşyanın Ren’de ve Ren su yollarında
taşınması, boru hatları ile taşıma ve ülkelerin demiryolu şirketlerince
gerçekleştirilen işlemler hariç olmak üzere214, bir teminat vermek
zorundadır.215 Bu teminat, söz konusu transit işlemine dahil olan tüm Akit
Taraflar için geçerli olmaktadır.216
Kara ve hava taşımacılığının beraber yapılması durumunda
havalimanına kadar yapılan karayolu taşımacılığı teminattan muaf
değildir. Örneğin, Ankara'dan Budapeşte'ye havayolu ile yapılacak bir
taşımada, ihracatçı şirketin Ankara'daki bürosundan havalimanına
kadar yapılan karayolu taşımacılığı teminattan muaf olmayacaktır.217
II.6.1. Anasorumlu
Anasorumlu, kişi olarak ya da yetkili temsilci yoluyla uygun
beyanda bulunmak suretiyle bir transit işlemini yapmak istediğini
belirten ve transit belgesinin 50 numaralı kutusunu imzalayan kişidir.218
213 Ortak Transit Sisteminde Teminat ile ilgili 8-12 Aralık 1997 tarihli TUR A.3 Toplantısına
ilişkin Bilgi Notu, s. 1. 214 OTS, EK I, Madde 33(1). 215 OTS, EK I, Madde 24(1). 216 OTS, Madde 10(1) ve EK I, Madde 24(1)(2). 217 Demiryolu Taşımacılığında Basitleştirilmiş İşlemler ile ilgili 2-6 Şubat 1998 tarihli TUR
A.4 Toplantısına ilişkin Bilgi Notu, s. 5. 218 OTS, EK I, Madde 2(d).
Anasorumlunun eşya ile ilişkisi çok çeşitli olabilmektedir: Eşyanın sahibi,
taşıyıcı firma, depo sahibi vb.. Anasorumlu, sağladığı teminatın türü ve
tutarını transit belgesinin 52 numaralı kutusunda beyan etmektedir.
Hareket gümrük idaresi teminatın gerçekten var olup olmadığını
araştırmak durumundadır. Örneğin, İspanyol Gümrük İdaresi'nde
teminatın geçerliliği bilgisayar ortamında değerlendirilmektedir.219
II.6.1.1. Anasorumlunun Yükümlülükleri
Anasorumlu,
• öngörülen süre içinde ve ayniyeti sağlamak amacıyla yetkili
makamlarca alınan önlemlere tam uyarak eşya ve transit belgesinin
varış idaresine ibraz edilmesinden;
• Ortak Transit rejimi ile ilgili hükümlere uyulmasından; ve
• Ortak Transit işlemi sırasında ya da onunla bağlantılı işlenen bir ihlal
ya da aykırılığın bir sonucu olarak ödenmesi gereken Gümrük vergisi
ve diğer ödemelerden,
sorumludur. Anasorumlunun yukarıda belirtilen yükümlülükleri
yanında, Ortak Transit kapsamında taşındığını bildikleri eşyayı kabul
eden taşıyıcı ya da alıcı da öngörülen süreye kadar ve ayniyeti sağlamak
amacıyla yetkili makamlarca alınan önlemlere tam uyarak eşyanın varış
idaresine ibraz edilmesinden sorumlu olmaktadır.220
Anasorumlunun yanında taşıyıcı ve alıcı da Gümrükçe belirlenecek
süre ve şekilde eşyayı varış idaresine ulaştırmakla yükümlüdür. Transit
belgesi varış gümrüğüne ibraz edildiğinde, Gümrük idaresi eşyanın
219 TUR A.3, s. 11. 220 OTS, EK I, Madde 11.
ayniyetine ve Ortak Transit Sistemi kurallarına uyup uymadığına
bakmaktadır. Transit sırasında bir ihlal olduğu tespit edilirse,
anasorumlu tüm Gümrük vergilerini ve diğer ödemeleri karşılamakla
yükümlüdür.
Bununla birlikte, anasorumlunun yükümlü sayılamayacağı iki durum
vardır:
• Birincisi, herhangi bir ihlal halinde, transit belgesinin hareket
gümrüğüne sunulduğu tarihten itibaren 11 ay içinde kendisine haber
verilmeyen anasorumlunun yükümlülüğünün ortadan kalkmasıdır.
• İkincisi, diğer muafiyet durumlarını tanımlayan hükümlere halel
getirmeksizin, anasorumlunun, zorlayıcı nedenler ya da tümüyle
kanıtlanmış kaçınılmaz kaza sonucunda eşya zarar gördüğünde ya da
eşyanın doğasından kaynaklandığı kabul edilen eksiklikler olduğunda,
ilgili ülkenin yetkili makamlarınca vergi ya da diğer ödemelerden
muaf tutulabilmesidir.221
Sözleşme'de zorlayıcı neden ve kaçınılmaz kazanın tanımına ilişkin
hükümlerin bulunmaması nedeniyle, Akit Taraflar kendi mevzuatına
başvurmak durumundadır. Örneğin, İspanya'da sel kaçınılmaz kaza, bir
kamyonun freninin patlaması zorlayıcı neden olarak değerlendirilmekte,
ancak transit sırasında eşyanın çalınması bu kapsamda
değerlendirilmemektedir. Burada önemli olan zorlayıcı neden ve
kaçınılmaz kaza halinin kanıtlanması gerekliliğidir.222
221 OTS, EK I, Madde 30. 222 TUR A.3, s. 12.
Fransa’da, anasorumlu bilinen bir kişi ise, teminat işlemi sırasında
kendisinden TC-31 belgesi ve TC-32 maktu teminat fişinin aslı
istenmemekte, bunların fotokopileri ile yetinilebilmektedir. İşlemci
başına bir dosya oluşturulmakta ve ne kadar işlem yapıldığı
izlenmektedir. Anasorumlunun tanınması çok önemlidir. Bu denetim
yolu ile olmaktadır. Şüphe varsa, Bölgesel Gelir İdaresi'ne
başvurulmaktadır.223
II.6.2. Kefil
Kefil,
• normalde, teminatın sağlandığı Akit Tarafta yerleşik ya da kurulmuş
bulunan; ve
• Akit Tarafın yetkili makamlarının yürürlükteki hükümlerine ve söz
konusu makamca getirilebilecek olan onay için gerekli koşullara tabi
olarak, söz konusu yetkili makamca onaylanmış bulunan,
müşterek ve müteselsil teminatı veren gerçek ya da tüzel bir üçüncü
kişidir.224
Almanya’da, kefilin anasorumluya bağlı olmaması, ilgili vergi
dairesince güvenilir kabul edilmesi (vergi kefili) istenilmektedir. Kefil,
vergi dairelerinin denetimine tabi tutulmakta, bir başka deyişle vergi
dairelerinin izni aranmaktadır. Keza, kendi özsermayesinin üzerindeki
tutarlarda kefil olamamaktadır.225
223 TUR A.5, s. 2. 224 OTS, EK I, Madde 24(3). 225 TUR A.2, s. 8.
II.6.2.1. Kefilin Sorumlu Olduğu Tutar
Kefilin sorumluluğunun sınırları, teminat kefalet belgeleri
metinlerinde açıklanmaktadır: Kefil ile Gümrük idaresi arasında
düzenlenen teminat kefalet belgesinin kefilin taahhüdü kısmında, kefilin,
kapsamlı ve bireysel teminat durumunda kefalet belgesinde belirtilen
tutara kadar, maktu teminat durumunda ise, düzenleyeceği her biri
7.000 ECU'lük maktu teminat fişlerinin toplam tutarına kadar sorumlu
olacağı öngörülmektedir.226
Bir başka deyişle, kefil, kapsamlı ve bireysel teminat durumunda,
kefalet belgelerinin düzenlendiği anda belirlenen ve sonradan
değişmeyen bir teminat tutarından sorumlu olurken, maktu teminatta
ise, kefilin sorumlu olacağı tutar başta belirlenmemekte, kefilin vereceği
maktu teminat fişleri sayısına bağlı olarak her an artabilmektedir.
İlk ödeme başvurusu alındısından önce ya da bu başvuruyu izleyen 30
gün içinde başlayan Ortak Transit Sözleşmesi kapsamındaki bir transit işlemi
ile ilgili olarak imza sahibi talepte bulunmadığı sürece, ilgili taahhüde uygun
olarak halihazırda ödenmiş olan tutar, kefalet belgesinin öngördüğü azami
tutardan düşürülmeyebilmektedir.227
Bu hüküm, müteakip ödeme talepleri olması durumunda, kefilin
yükümlülüğünü kefalet belgesinde belirlenen tutarla sınırlandırmasına
imkan vermektedir. Bununla birlikte, bu hüküm yalnızca, ilk ödeme
talebini izleyen 30 gün içinde başlayan transit işlemleri için mümkün
bulunmaktadır. 226 OTS, EK II, Ekler 4, 5 ve 6. 227 OTS, EK II, Ek 4, Paragraf 2(3).
Kefil ilk bildirimden itibaren 30 gün içinde ödemeyi yapmalıdır.
Kapsamlı teminat ile ilgili bu süre içinde müteakip ödeme talepleri
olursa, aşağıda örnekte gösterildiği şekilde uygulama yapılmaktadır:
X Bankası bir teminat idaresine 50.000 F’lık bir kapsamlı teminat
vermiştir. Kefile, 15 Ocak 1994 tarihinde 40.000 F tutarında bir ödeme
için bir talep yapılmıştır. Bu durumda kefilden, 14 Şubat 1994 tarihinden
önce başlayan bir transit işlemi için yalnızca 10.000 F’lık bir bakiyeyi
ödemesi istenilebilmektedir (söz konusu transit işleminin 15 Ocak 1994
tarihinden önce başlayıp başlamamasının bir önemi yoktur). Öte yandan,
ikinci ödeme talebinin 14 Şubat 1994’te ya da daha sonra başlayan bir
transit işlemi ile ilgili olması durumunda, kefil talep edilen tutarın 50.000
F’a kadar ödenmesinden bir kez daha sorumludur. Buradaki 30 günlük
süre, kefilin bir kez daha toplam teminat tutarının tamamına kadar
olabilecek bir ödemeden tekrar yükümlü duruma gelmeyi istememesi
durumunda, ilk ödeme talebinden sonra teminatını iptal etmesine imkan
veren bir düşünme (reflection) süresidir.228
Tek bir transit işlemi ile bağlantılı olarak işlenen suçların ya da
usulsüzlüklerin bir sonucu olarak iki ya da daha fazla Akit Tarafa aynı
anda gümrük vergi ve resimlerinin ödenmesi gerektiğinde, teminat
aşağıda açıklandığı şekilde halledilmektedir:
• Kapsamlı teminat söz konusu ise, kefile teminat belgesinde belirtilen
tutarı aşan ödeme taleplerinde bulunulamamaktadır. Kefil ödeme
taleplerinden birini karşıladığında, yükümlülüklerini tamamen yerine
getirmiş kabul edilmektedir.
228 İdari Düzenlemeler Toplusu, s. 92.
• Maktu teminat söz konusu ise, kefile hareket idaresine sunulan maktu
teminat fişlerinin karşılığı tutarı aşan ödeme taleplerinde
bulunulamamaktadır. Ödeme talebinde bulunan Akit Taraflar için
sonuç, kapsamlı teminat için olanlarla aynıdır.
• Bireysel teminat söz konusu ise, teminat belgesinin hiçbir azami tutarı
öngörmemesine karşın, kefilin bir suç ya da usulsüzlük durumunda
ödenmesi gereken tutarı ödemesini şart koşmaktadır. Bu nedenle,
ödeme talebinde bulunan Akit Taraflar kefilden tutarların tamamının
ödenmesini isteyebilmektedir.229
II.6.2.2. Kefilin Yükümlü Sayılmadığı Durumlar
Kefil, transit belgesi hareket idaresinde ibra edildiği zaman
yükümlülüklerinden kurtulmaktadır. Hareket ülkesinin yetkili
makamlarınca kefile transit belgesinin ibra edilmediğinin bildirilmemesi
durumunda, transit beyannamesinin tescil tarihinden itibaren 12 aylık
bir sürenin sonunda kefilin yükümlülüklerinin sona erdiği kabul
edilmektedir. Yukarıda belirtilen süre dahilinde, kefile yetkili
makamlarca transit belgesinin ibra edilmediğinin bildirilmesi
durumunda, kefile ayrıca söz konusu transit işlemi ile ilgili olarak
yükümlü olduğu tutarı ödemesinin gerektiği ya da gerekeceği de
bildirilmelidir. Bu bildirim kefile, transit beyannamesinin tescil
tarihinden sonra en geç üç yıl içinde yapılmalıdır. Bu sürenin sona
ermesinden önce bu tür bir bildirimde bulunulmaması durumunda,
kefilin yükümlülüklerinin yine sona erdiği kabul edilmektedir.230
229 İdari Düzenlemeler Toplusu, s.73-74. 230 OTS, EK I, Madde 31.
II.6.2.3. Kefile Sorumluluk Yükleyen Haller (İhlaller)
İki tür ihlal vardır:
• Birincisi, transit belgesinin 5 numaralı yaprağının makul süre içinde
hareket gümrüğüne geri gelmemesi durumudur.
• İkincisi ise, transit belgesinin 5 numaralı yaprağının hareket
gümrüğüne geri gelmesi, ancak belgedeki bilgiler ile transit belgesi ile
gümrüğe ibraz edilen eşya arasında farklılık olması durumudur.
Örneğin, transit belgesinde 20 tane makine beyan edilmiş olmasına
karşın, varış gümrüğüne bunlardan 17 tanesi ulaşırsa, bu durumda
varış gümrüğünün transit belgesinin 5 numaralı yaprağına gerekli
şerhi düşmesi gerekmektedir.
Burada önemli olan bir husus, ihlalin hangi ülkede gerçekleştiğinin
belirlenmesidir. İhlal ya da aykırılığın, transit işlemi sırasında, belirli bir
ülkede yapılmış olduğu anlaşılırsa, ödenmesi gerekebilecek Gümrük
vergisi ve diğer ödemelerin tahsilatı, cezai takibata halel getirmeksizin,
yasa, tüzük ya da idari eylemle belirlenen hükümlere göre o ülke
tarafından yapılmaktadır. İhlal ya da aykırılığın yeri belirlenemezse:
• transit işlemi sırasında, ihlal ya da aykırılık bir iç sınırda231 yerleşik
bir transit idaresinde fark edildiğinde, taşıma aracının ya da eşyanın
henüz terk ettiği Akit Tarafta;
• transit işlemi sırasında, ihlal ya da aykırılık bir transit idaresinde232
fark edildiğinde, bu idarenin ait olduğu Akit Tarafta;
231 OTS, EK I, 2(j) Maddesine göre, iç sınır, iki Akit Tarafın ortak sınırı demektir. 232 OTS, EK I, 2(g) Maddesine göre, transit idaresi, hareket edilen Akit Taraftan farklı bir Akit
Tarafa girme noktasındaki Gümrük idaresi ya da sevkiyat, bir Akit Taraf ile bir üçüncü ülke arasındaki bir sınırdan geçerek yapılan bir transit işlemi sırasında bu Akit Tarafın Gümrük bölgesini terk ettiğinde bir Akit Taraftan çıkış noktasındaki Gümrük idaresi demektir.
• transit işlemi sırasında, ihlal ya da aykırılık bir ülke toprağının bir
transit idaresinden farklı bir başka yerinde fark edildiğinde, fark
edildiği ülkede;
• sevkiyat varış idaresine ibraz edilmemiş olduğunda, taşıma aracının
ya da eşyanın sınır geçiş belgesinde girdiği görülen son Akit Tarafta;
ya da
• ihlal ya da aykırılık, transit işlemi tamamlandıktan sonra fark
edilirse, fark edildiği ülkede,
yapıldığı kabul edilmektedir.233
II.6.2.4. Kefilin Tebligat Adresleri
Kefilin diğer Akit Taraflardaki tebligat yetkililerinin adreslerini
bildirmesi gerekmektedir. Örneğin, Slovakya teminata başvurmak
isterse, TC-30 belgesi düzenlemektedir. En kötü durumda, yani ödeme
yapılmadığında, Slovakya kefile başvurmaktadır. Ama Slovakya gümrük
idaresi, doğrudan kefile değil, bir anlamda posta görevi gören
Slovakya'daki tebligat yetkilisine başvurmaktadır. Tebligat yetkilisi, bir
gerçek ya da tüzel kişi, örneğin, bir banka olabilmektedir. Bu tebligat
yetkilisini kefilin kendisinin belirlemesi gerekmektedir.
II.6.3. Teminat İdaresinin Rolü
Teminat, bir kez kabul edildiğinde, diğer ülkeleri de
kapsamaktadır. Teminata başvurulduğunda, teminatı kabul eden Akit
Tarafın yükümlülüğünü yerine getirebilmesi için belirlenen teminat
tutarının yeterli olması gerekmektedir. Teminat idaresinin, teminat
233 OTS, EK I, Madde 34.
tutarını doğru belirlemesi amacıyla, anasorumlunun tüm işlemlerini
izlemesi ve kaydını tutması gerekmektedir.
Teminat (Gümrük) idaresi, kapsamlı ya da maktu teminatın
verildiği yetkili makamdır.234 Akit Taraflarda farklı farklı
düzenlenmiştir. Bazı ülkelerde gümrük başmüdürlüğü, bazılarında ise
gümrükler genel müdürlüğü teminat idaresi olarak görev yapmaktadır.
Örneğin, Almanya’da kapsamlı teminat ilgili gümrük başmüdürlüğüne,
maktu teminat ise Federal Maliye Bakanlığı’na verilmektedir.235 Çek
Cumhuriyeti’nde ise, Çek Gümrük Kanunu 5/1(i) ve 8(b) Maddelerine
göre, kapsamlı ve maktu teminat iznini, hem Maliye Bakanlığı hem de
Gümrük Müdürlükleri verebilmektedir.236
İtalya’da, toplam gümrük idaresi sayısı 220 kadar olmakla birlikte,
bunların 90 kadarı teminat idaresi olarak hareket etmektedir. İtalya’nın
Roma I Gümrük İdaresi’nde, teminat idaresinden sorumlu olarak tek bir
kişi çalışmaktadır.237
Fransa’da, teminat idaresi müdürü, imzası ile teminatı kabul
etmeden önce şirketler hakkında denetim yapmaktadır. Kapsamlı ya da
maktu teminatı bu müdür tespit etmekte, tutarını saptamakta ve
izlemektedir. Gerekirse teminatı yenilememektedir. Muhasebe
konusunda kararı Bölgesel Gelir İdaresi (Recette Regionale) vermektedir.
234 OTS, EK I, Madde 2(i). 235 TUR A.2, s. 7. 236 Kutlu, Özay, 30 Haziran-2 Temmuz 1998 tarihlerinde gerçekleştirilen Çek Cumhuriyeti
Çalışma Ziyareti – TUR A.9 ile ilgili Rapor, Ankara, 16 Temmuz 1998, s. 3. 237 İtalya Raporu, s. 6.
Esas kararı alan teminat müdürü olup, bölge müdürünün görevi yalnızca
kayıt ile işlemin izlenmesidir.238
Fransa'da, teminat gümrük idaresi müdürü, hem idari hem de mali
yönden sorumludur. Özellikle TİB’in 52 numaralı kutusuna bakarak,
bireysel, maktu ya da kapsamlı bir teminatın sağlanıp sağlanmadığını
incelemektedir. Transit işleminin başlamasından itibaren 1 yıllık sürede
herhangi bir araştırma yapmazsa, mali sorumluluğu doğmaktadır.
Ayrıca, belgenin varış yerine ulaşması açısından 53 numaralı kutu ve
sonradan kontrol açısından arka sayfadaki G kutusu da önemlidir. Bu
bakımdan, hareket idaresi tarafından özellikle transit belgesindeki 50-53
numaralı kutuların iyi doldurulup imzalandığına dikkat edilmektedir.239
Topluluk Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Konseye sunduğu
Transit Eylem Planı’nı içeren belgede, transit belgesinin 1 ve 5 numaralı
yapraklarının karşılaştırılması ve araştırma prosedürlerinin
yürütülmesinden sorumlu bir ulusal idarenin (örneğin, teminat
idaresinin) belirlenmesi amacıyla 1997 sonu ila 1998 başında Topluluk ve
Ortak Transit İdari Düzenlemeler Toplusu’nda değişiklik yapılması
planlanmıştır.240
II.6.4. Ortak Transit Teminat Türleri
238 Merkezi İdarelerin Kurulması ile ilgili 2-6 Mart 1998 tarihli TUR A.5 Toplantısına ilişkin Bilgi
Notu, s. 2. 239 TUR A.5, s. 4. 240 Action Plan, s. 14.
Teminat, bir çok transit işlemini kapsayacak şekilde kapsamlı ya
da tek bir transit işlemini kapsayacak şekilde bireysel olabilmektedir.241
Maktu teminat ise, bireysel teminatın bir türü olarak görülmektedir.
II.6.4.1. Nakit Teminat
Tek bir transit işlemi için verilmiş olan bir bireysel teminat, teminatın
tutarını belirlemek durumunda olan hareket idaresine sunulmaktadır. Bu
teminat, bir nakit depozito da olabilmektedir. Bu durumda, söz konusu nakit
depozito, ilgili transit belgesi hareket idaresinde ibra edildiğinde iade
edilmektedir.242
Nakit paranın depozito olarak verildiğinde faiz getirmemesi, firmanın
iadeyi de beklemek istememesi gibi nedenlerle, normal olarak nakde
başvurulmamaktadır.243 Örneğin, Çek Cumhuriyeti’nde transit işlemlerinin
yaklaşık % 85’i kapsamlı teminat, % 10’u maktu teminat, % 3’ü bireysel
teminat ve % 2’si nakit teminat kapsamında yapılmıştır. Nakde başvurma
oranı, 1997’de %0.3’e düşmüş ve 1998’in ilk aylarında bu oran değişmeden
kalmıştır.244
II.6.4.2. Kapsamlı Teminat
Kapsamlı teminat sistemi güven esasına dayanmaktadır. Bir
teminat idaresine sunulmakta olan kapsamlı teminattan yararlanma
yalnızca:
241 OTS, EK I, Madde 24(2). 242 OTS, EK I, Madde 29(1) ve (2). 243 TUR A.2, s. 6. 244 Çek Raporu, s. 8.
• teminatın verildiği ülkede (yerleşik ya da)245 kurulmuş bulunan;
• önceki altı ay boyunca Ortak Transit rejiminin anasorumlu ya da
gönderici olarak düzenli kullanıcısı olan ya da Gümrük makamları
tarafından taahhütlerini yerine getirmeye izin verecek mali duruma
sahip olduğu bilinen; ve
• herhangi bir ciddi ya da mükerrer Gümrük ya da vergi yasalarına karşı
yolsuzluk yapmamış
kişilere tanınmaktadır.
Teminat idaresi, teminat tutarına belirleyerek, kefilin taahhüdünü
kabul ettikten sonra anasorumluya, teminat limitleri dahilinde, hareket
idaresini dikkate almaksızın, transit işlemini gerçekleştirme yetkisi
(authorisation) vermektedir.
Yetkilendirmeyi alan her bir kişiye, ilgili ülkelerin yetkili makamlarının
belirlediği koşullara tabi olarak, OTS, Ek II, Ek 7’de yer alan örneğe uygun
olarak düzenlenen ve A5 boyutlarındaki kağıda basılan, bir ya da daha fazla
teminat belgesi (TC-31) verilmektedir (Bakınız, EK-II). Her bir transit
beyannamesinde teminat belgesine atıf yapılmaktadır.246
II.6.4.2.1. Teminat Belgesinin Düzenlenmesi ve Kullanılması
Kapsamlı teminat belgesi, EK II, 36 ila 39. Maddelere uygun
olarak düzenlenmekte ve kullanılmaktadır.
245 OTS, EK I, Madde 26(2), 23.7.97 tarih ve 2/97 No.lu Karar ile değişik, 29.8.1997 tarihli ATRG
L238, s.28. Sözleşme’nin kefilde aranan koşulları düzenleyen EK I, Madde 24(3)’ün aksine, bu Maddede “yerleşik” (resident) sözcüğü bulunmamakta, yalnızca “kurulmuş” (established) sözcüğü yer almaktadır. Anasorumlunun, tüzel kişi yanında gerçek bir kişi de olabileceği göz önüne alındığında, bu eksikliğin bir hata sonucu olduğu düşünülmekte ve ileri bir tarihte düzeltileceği umulmaktadır.
246 OTS, EK I, Madde 26. 23.7.97 tarih ve 2/97 No.lu Karar ile değişik, 29.8.1997 tarihli ATRG L238, s.28.
Çek Cumhuriyeti’nde, kapsamlı teminat belgesi Ortak Transit Sistemi,
ulusal transit ve transit hariç diğer askıya alma rejimleri için şeklen aynı,
ancak renkleri Ortak Transit Sistemi için yeşil, ulusal transit için mavi, diğer
gümrük rejimleri için açık mavi olarak düzenlenmiştir. Keza, bunların
üzerinde sırasıyla “Ortak Transit”, “Ulusal Transit” ve “Teminat” yazılıdır.
Böylece, kefiller ne tür işleme kefil olduklarını bilebilmektedir.247
II.6.4.2.2. Yetkili Kişiler
Anasorumlu, teminat belgesinin düzenlendiği anda ya da bu
belgenin geçerli olduğu süre içinde herhangi bir anda, sorumluluğu
kendisine ait olmak üzere belgenin arka tarafında, transit
beyannamelerini kendi namına imzalamak üzere yetkili kıldığı bir kişi ya
da kişileri atayabilmektedir. Yetkili kılınan her kişinin imzasından önce
söz konusu kişinin soyadı ve adı yer almalıdır. Her yetkili kişi ataması,
anasorumlunun imzası ile onaylanmalıdır. Anasorumlu, isterse kutuları
boş bırakabilmektedir.
Anasorumlu, herhangi bir anda yetkili kılınan bir kişinin ismini
belgenin arkasından silebilmektedir.248
Bir hareket idaresine sunulan bir teminat belgesinin arkasında adı
bulunan her kişi, anasorumlunun yetkili vekili olarak kabul
edilmektedir.249
247 Çek Raporu, s. 2-3. 248 OTS, EK II, Madde 36. 249 OTS, EK II, Madde 37.
Anasorumlu, fiilen transit işlemlerinin başlatılabileceği her yerde
bulunamayacağından, bir TC-31 belgesi üzerinde, kendi adına işlem
yapmak üzere, en fazla 8 kişiyi vekil atayabilmektedir. Bu kişiler, TC-31
belgesinin 10 numaralı kutusunu, ad ve soyadlarını yazarak
imzalamaktadır. 11 numaralı kutunun da anasorumlu tarafından
imzalanması ile vekil atama işlemi tamamlanmaktadır. Kapsamlı teminat
çerçevesinde, transit belgesinin 50 numaralı kutusunu anasorumlu adına
imzalayan kişinin adı TC-31 belgesinin arkasında yer almalıdır.
II.6.4.2.3. Geçerlik Süresi: Uzatma
Bir teminat belgesinin geçerlilik süresi en fazla iki yıl olmakla birlikte,
teminat idaresi tarafından, iki yılı geçmemek üzere bir dönem daha
uzatılabilmektedir.250
II.6.4.2.4. İptal
Teminatın iptal edilmesi durumunda anasorumlu, kendisine
verilen tüm geçerli teminat belgelerinin derhal teminat idaresine iade
edilmesinden sorumludur. Her ülke, iade edilmemiş geçerli belgelerin
ayrıntılarını bunları diğer ülkelere iletecek olan Avrupa Topluluğu
Komisyonu'na bildirmek zorundadır.251 Teminat idaresi örneğin, 10 adet
teminat belgesi verdiği halde, anasorumlu 8 tanesini iade ederse, geri
kalan 2 teminat belgesi ile ilgili bilgileri, diğer Akit Taraflara da iletecek
olan AT Komisyonuna bildirmektedir. Kaybolan, çalınan belgelerin
takibinde, bilgisayar kullanılması işleri kolaylaştırmakta, aksi halde bu
250 OTS, EK II, Madde 38. 251 OTS, EK II, Madde 39.
belgelere ilişkin liste hazırlanmaktadır. Gümrük görevlileri, kendilerine
sunulan belgeleri ilgili listeden kontrol etmektedir.252
II.6.4.2.5. Teminat Tutarının Hesaplanması
Ek II’nin 34B Maddesi hükümlerine halel getirmeksizin kapsamlı
teminat seviyesi şu şekilde belirlenmektedir:
Gümrük makamları, kapsamlı teminat tutarını,
• işlemcinin, kapsamlı teminat sistemi kapsamında, 2 yıl süresince
düzenli olarak Ortak Transit işlemleri gerçekleştirmiş olması;
• bu sürede yükümlülüklerini ihlal etmemiş olması; ve
• eşyanın, Ek II, Ek 8'deki taşınmaları maktu teminatta bir artışa konu
olan eşya listesinde yer almaması
koşullarıyla, ödenecek Gümrük vergisi ve diğer ödemelerin, 7.000
ECU’den az olmamak üzere, en az %30’u seviyesinde tespit edilmesi
durumu hariç, ödenecek Gümrük vergisi ve diğer ödemelerin, en az 7.000
ECU olmak üzere, %100’ü seviyesinde tespit etmektedir. Yukarıdaki
indirime ilişkin istisna, belirtilen koşullar sürdürülemezse,
uygulanmamaktadır. Uygulamayı sağlamak için teminat idaresi:
• sevkiyatın yapılmasından; ve
• teminat idaresinin bulunduğu ülkede uygulanan en yüksek
vergilendirme seviyesine göre belirlenen Gümrük vergisi ve diğer
ödemelerden,
sonraki bir haftalık süre içinde bir değerlendirme yapmaktadır. Bu
değerlendirme, ilgili şahsın önceki yıl içinde taşınan eşya ile ilgili ticari ve
muhasebe belgeleri esas alınarak yapılmakta ve elde edilen tutar 52’ye
252 TUR A.2, s. 10.
bölünmektedir. Kapsamlı teminat kullanmak üzere ilk defa
başvuranların olması durumunda, teminat idaresi ilgili şahısla işbirliği
içinde, halihazırda mevcut verileri esas alarak, belirli bir süre için
taşınan eşyaya uygulanacak tutarı, kıymeti ve vergileri tahmin
etmektedir. Teminat idaresi, mevcut verilerle tahminde bulunmak
suretiyle, bir haftalık bir süre içinde taşınacak eşyanın olası kıymetini ve
bunlara uygulanacak vergileri belirlemektedir. Teminat idaresi,
kapsamlı teminat tutarını, özellikle de hareket idarelerinden gelen
bilgiler esasına göre yıllık olarak gözden geçirmekte ve gerekirse, tutarı
ayarlamaktadır.253
Teminat idaresi, teminat idaresinin bulunduğu ülkede uygulanan
en yüksek vergilendirme seviyesini dikkate alarak ödenecek Gümrük
vergisi ve diğer ödemeleri bir haftalık bazda değerlendirmektedir. Bu
değerlendirme, ilgili şahsın önceki yıl içinde taşınan eşya ile ilgili ticari ve
muhasebe belgeleri esas alınarak yapılmakta ve elde edilen tutar 52’ye
bölünmektedir. Örneğin, bir işlemcinin 15.9.1997-14.9.1997 tarihleri
arasında yaptığı taşımalara ait Gümrük vergisi ve diğer ödemelerinin
toplam tutarı 260.000.000.000 TL ise, bu firmanın kapsamlı teminat
tutarı 260.000.000.000 TL / 52 = 5 milyar TL olacaktır. İşlemcinin,
yukarıda belirtilen koşulları sağlaması durumunda, bu tutarın
5.000.000.000 TL x %30 = 1.500.000.000 TL’ye kadar indirilmesi
mümükündür. Burada unutulmaması gereken nokta, her iki durumda da
teminat tutarının 7.000 ECU’den az olmamasıdır. Örneğin, 1 ECU’nün
300.000 TL olduğunu kabul edilirse, asgari tutarın 7.000 ECU x 300.000
= 2.100.000.000 TL olduğu görülür. O halde, indirimle bulunan
253 OTS, EK II, Madde 34A. 23.7.97 tarih ve 2/97 No.lu Karar ile değişik, 29.8.1997 tarihli ATRG
L238, s.28. 34A Maddesi ilk olarak AET/EFTA Karma Komitesi’nin 23.9.1993 tarih ve 2/93 sayılı Kararı ile Sözleşmeye eklenmiştir, 15.1.1994 tarihli ATRG L12, s.33-38.
1.500.000.000 TL’lik tutarın en az 2.100.000.000 TL olarak belirlenmesi
gerekmektedir. Bu, tam teminat tutarının %42’si demektir. Keza,
teminat idaresi teminat tutarını %100 ila %30 arasında herhangi bir
oranda belirleme yetkisine sahiptir. İşlemci, yukarıdaki belirtilen
koşulları sürdürememesi durumunda, indirime ilişkin istisnadan daha
fazla yararlanamayacaktır. Kapsamlı teminattan yararlanan kişiler,
teminat limitleri içinde kalmak koşuluyla254, sınırsız sayıda transit işlemi
gerçekleştirebilmektedir. Örnekteki işlemcinin, gerçekleştireceği her bir
işlemin Gümrük vergisi ve diğer ödemeleri tutarının, indirimsiz
durumda 5.000.000.000 TL’yi, indirimli durumda 2.100.000.000 TL’yi
geçmemesi gerekmektedir. Bu işlemcinin, teminat süresi içinde herhangi
bir anda gerçekleştirmek istediği bir transit işleminin Gümrük vergisi ve
diğer ödemeleri tutarı örneğin 5.500.000.000 TL olursa, bu işlemi bu
teminat kapsamında indirimli ya da indirimsiz fark etmeksizin
gerçekleştiremeyecektir. Keza, işlemin tutarı 5.000.000.000 TL’den az
ancak 2.100.000.000 TL’den çok ise, işlemci indirimli teminatla bu işlemi
gerçekleştiremeyecektir. Burada, bir açmazla karşılaşılmaktadır: Bir
yandan belirli koşulları sağladığı için işlemciye indirim olanağı
verilmekte, öte yandan bu tutarı aşan işlemleri gerçekleştirmesine izin
verilmemektedir. Bu açmaz, işlemcilerin teminat limitlerine ulaşıncaya
kadar yeterli sayıda transit belgesi düzenlemeleri ile aşılabilir.
Örneğimizden yola çıkarak, işlem tutarının 4.000.000.000 TL olduğu
kabul edilirse, 2 transit belgesi ile 2.100.000.000 TL’lik teminat tutarı
aşılmamış (4.000.000.000 TL / 2 = 2.000.000.000 TL) olacaktır. Ancak bu
transit işlem sayısının, dolayısıyla iş yükünün gereksiz yere arttırılması
254 OTS, EK I, Madde 26(3), 23.7.97 tarih ve 2/97 No.lu Karar ile değişik, 29.8.1997 tarihli ATRG
L238, s.28.
demektir. Oysa, indirimden yararlanmayan işlemci bu transit işlemini
tek bir belge kapsamında gerçekleştirebilmektedir.
Çek Cumhuriyeti’nde, kapsamlı teminattan en az altı aydır transit
işlemleri yapan çok sayıda işlemci yararlanmaktadır. Bu durumda,
toplam tutar 26’ya bölünmekte ve haftalık gümrük vergi ve resimleri
tutarı bulunmaktadır. İznin verilmesinden altı ay sonra, izleyen altı ay
için yeniden bir değerlendirme yapılmakta ve uygun görüldüğünde
haftalık tutarın % 30’una kadar indirim yapılmaktadır.255
Kapsamlı teminat kullanmak üzere ilk defa başvurulması halinde,
teminat idaresi ilgili şahısla işbirliği içinde, halihazırda mevcut verilerle
tahminde bulunmak suretiyle, bir haftalık bir süre içinde taşınacak
eşyanın olası kıymetini ve bunlara uygulanacak vergileri belirlemektedir.
Kapsamlı teminat ile yapılacak taşımalarda, her bir transit
belgesine ait Gümrük vergisi ve diğer ödemelerin tutarı kapsamlı teminat
tutarını geçememektedir.
Kapsamlı teminat tutarı, teminat idaresince bir yıl boyunca
değiştirilememekte, bununla birlikte, her yıl bir önceki yıla ait veriler
değerlendirilerek, azaltılabilmekte ya da arttırılabilmektedir.
Kapsamlı teminat tutarı en az 7.000 ECU olmak üzere
belirlenmektedir. Bu tutarın belirlenmesinde iki olasılık vardır: Birincisi,
kapsamlı teminat tutarının, ödenecek Gümrük vergisi ve diğer
ödemelerin %100’ü seviyesinde tespit edilmesidir. İkincisi ise,
255 Çek Raporu, s. 4.
taşımacının kapsamlı teminat sistemi altında, 2 yıl süresince düzenli
olarak Ortak Transit işlemleri gerçekleştirmiş; bu sürede
yükümlülüklerini ihlal etmemiş olması ve eşyanın, Ek II, Ek 8'deki
listede yer almaması koşuluyla, Gümrük makamının kapsamlı teminat
tutarını, ödenecek Gümrük vergisi ve diğer ödemelerin %30’u düzeyine
kadar indirilebilmesidir.
Özet olarak, sadece belirli şartları sağlayan kişiler kapsamlı
teminat sisteminden yararlanabilmekte ve belli bir süre sistemi usulüne
uygun olarak kullananlara teminat tutarı konusunda avantaj
sağlanabilmektedir.
II.6.4.2.6. Geçici Yasaklama
AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin kararı ile kapsamlı
teminat kullanılmasının geçici olarak yasaklanabilmesi amacıyla Ortak
Transit Sözleşmesi Ek II'ye 34A Maddesi eklenmiştir256. Buna göre, Ek
II, Ek 8A’da yer alan ve üçüncü ülkelerden ithal edilen, yüksek
kaçakçılık riski içeren eşyaya ilişkin transit işlemi için, bir ya da daha
fazla Akit Tarafın talebi üzerine, kapsamlı teminatın kullanılmasının
geçici olarak yasaklanabilmesi öngörülmektedir. Karma Komite’nin
yasaklama kararı, herhangi bir Akit Taraf’tan itiraz gelmemesi
koşuluyla, taslak kararın ülkeler tarafından alınmasını izleyen beş
çalışma günü içinde tamamlanacak bir hızlandırılmış yazılı usul yoluyla
alınmaktadır. Yasaklama, Karma Komite tarafından uzatılmadığı sürece
altı ayla sınırlı tutulmaktadır.
256 AET/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 23.9.1993 tarih ve 2/93 sayılı Kararı ile
Sözleşmeye eklenmiştir, 15.1.1994 tarihli ATRG L12, s.33-38.
AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi, Ortak Transit
Sözleşmesi, Ek II, Madde 34A çerçevesinde, 35.000 parçayı aşan 24.02.20
alt-pozisyonundaki sigaralar için kapsamlı teminatın kullanılmasını 1
Ağustos 1996 tarihinden itibaren altı ay süre ile geçici olarak
yasaklamıştır.257
AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi, yine 34A Maddesi
çerçevesinde, listede yer alan ve belirli miktarları aşan eşyanın transit
rejimi kapsamında taşınmasında kapsamlı teminatın kullanılmasını 1
Ağustos 1996 tarihinden itibaren altı ay süre ile geçici olarak
yasaklanmasına karar vermiştir. Öte yandan, bir transit beyannamesi
birden fazla bu tür eşyayı kapsarsa, yasaklama sevkiyatın gümrük vergi
ve resimleri toplamının 7.000 ECU’yü aşması durumunda söz konusu
olacağı öngörülmüştür.258
Karma Komite, yukarıda açıklanan iki yasaklama kararını 1 Şubat
1997 tarihinden itibaren 6 ay süre ile uzatmıştır.259
AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi, 23 Temmuz 1997
tarihinde aldığı bir karar ile, 34A ve 34B Maddelerini değiştirmiş ve 34C
Maddesini Sözleşme’ye eklemiştir. Bu amaçla, Sözleşme, Ek I, 13.
Maddeye, Ek II, Madde 34B hükümleri uygulandığında ya da Gümrük
makamları gerekli gördüğünde, hareket idaresinin sevkiyat için belirli
bir güzergah belirleyebileceğini öngören 1A260 ve önceden belirlenen
257 AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 5.7.1996 tarih ve 1/96 sayılı Kararı, 7.9.1996
tarihli ATRG L226, s.20-21. 258 AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 5.7.1996 tarih ve 2/96 sayılı Kararı, 7.9.1996
tarihli ATRG L226, s.22-24. 259 AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 5.12.1996 tarih ve 5/96 sayılı Kararı, 14.2.1997
tarihli ATRG L43, s. 44. 260 OTS, EK I, Madde 15(2) gereğince, gözetim amacıyla, EFTA Ülkeleri kendi topraklarında
transit güzergahları belirleyebilmektedir.
güzergahın zorlayıcı nedenlerle değiştirilebileceğini öngören 1B
paragrafları eklenmiştir.
Öte yandan, daha önce 34A Maddesi’nde düzenlenen kapsamlı
teminatın kullanılmasını geçici olarak yasaklanması, 34B Maddesi içine
alınmıştır. Bu çerçevede daha önce yalnızca T1 işlemi için öngörülen
yasaklamaya T2 işlemleri de dahil edilmiş, hızlandırılmış yazılı usul,
(normal) yazılı usule döndürülerek, yazılı usulün tamamlanma süresi beş
çalışma gününden 30 güne uzatılmış ve yine daha önce belirtilmeyen
itiraz yeri olarak Avrupa Komisyonu Genel Sekreteryası gösterilmiş,
Akit Taraflara kararın işlemcilere bildirilmesi görevi yüklenmiş ve
nihayet daha önce altı ay olan yasaklama süresi oniki aya uzatılmıştır.
Söz konusu değişiklikle eklenen 34C Maddesinde ise, 34B
hükümleri kapsamındaki eşyaya ilişkin T1 ya da T2 transit işlemlerinde,
T1 ya da T2 belgesinde en az dört rakamlı Armonize Sistem kodunun
belirtilmesi, T1 ya da T2 beyannamelerine 100 mm’ye 10 mm’den az
olmamak üzere kırmızı ile “Ek II’nin 34B Maddesi” yazılması ve bu
açıklamayı taşıyan T1 ya da T2 belgelerinin geri gelen yapraklarının eşya
ve T1 ya da T2 belgesinin varış idaresine ibraz edilmesini izleyen bir
çalışma günü içinde hareket idaresine geri gönderilmesi
öngörülmektedir.261
AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin yeni bir Kararı ile,
risk altındaki mali çıkarların korunması için, Topluluk transiti için
alınan önlemlerden azami yararı sağlamak amacıyla Ortak Transit için
261 AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 23.7.1997 tarih ve 2/97 sayılı Kararı, 29.8.1997
tarihli ATRG L238, s.27-29.
de aynı önlemlerin sürdürülmesi gereğinden yola çıkılarak, 1/96 ve 2/96
sayılı Kararlar ile alınan önlemler 1 Ocak 1998 tarihinden itibaren 12 ay
süre ile uzatılmıştır (Bakınız, EK-XI).262
II.6.4.3. Maktu Teminat
Her Akit Taraf, kefilin tek bir teminat vererek, sorumluluğu altında
gerçekleştirilen bir transit işlemi çerçevesinde tahakkuk edebilecek Gümrük
vergisi ve diğer ödemelerin ödenmesini, anasorumlu kim olursa olsun, beyan
yoluyla belirli bir maktu tutar için güvence altına aldığını kabul
edebilmektedir. Eşyanın taşınmasının yüksek risk içermesi durumunda,
özellikle, bir ya da daha fazla ülkede tabi oldukları vergi ve diğer ödemelerin
tutarı dikkate alınmak suretiyle maktu tutar, hareket idaresi tarafından,
aşağıda “teminat tutarında artış” başlığı altında açıklandığı üzere, daha yüksek
bir seviyede belirlenmektedir. Maktu teminat, bir teminat idaresine
verilmektedir.263
Maktu teminat sisteminde iki aşama vardır. Birincisi, Ek II, Ek
6’daki örneğe uygun olarak kefil ile teminat idaresi arasında yapılan
maktu teminat kefalet belgesidir. İkincisi ise, kefilin, her biri 7.000 ECU
tutarındaki Ek II, Ek 9’da gösterilen maktu teminat fişlerini vermek
üzere anasorumlu ile yaptığı sözleşmedir. Bu teminat sisteminde kefil,
birden çok anasorumluya her biri tek bir transit işleminde kullanılmak
üzere bir ya da birden çok maktu teminat fişini (TC-32) verebilmektedir.
Anasorumlunun kullanmak amacıyla alacağı fiş sayısı, kefil ile yaptığı
sözleşmeye bağlıdır.
262 AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 17.12.1997 tarih ve 5/97 sayılı Kararı, 9.1.1998
tarihli ATRG L5, s. 36. 263 OTS, EK I, Madde 28.
Maktu teminatın verileceği yer, Almanya’da Federal Maliye
Bakanlığı’dır. Almanya’da tek bir maktu teminat kefili vardır: Amex.
Kefil, Eşya Taşımacılığı Federal Birliği aracılığıyla işlemcilere TC-32
belgesi satmaktadır. Anasorumlu, hareket idaresinden işlemin usulüne
uygun olarak sona erdiğini kefile göstermek amacıyla üzerine gerekli
açıklama düşülerek TC-32 belgesinin geri verilmesini
isteyebilmektedir.264
İtalya’da, maktu teminat, Ticaret Birliği ve Tüccar Kuruluşları
tarafından verilmektedir.265 İspanya’da ise, Uluslararası Taşımacılar
Birliği (ASTIC) vermektedir.
Akit Taraflar, maktu teminat kefillerini AT Komisyonu, XXI. Genel
Müdürlüğe bildirmektedir. Örneğin, Çek Cumhuriyeti’nde halen bir tane
maktu teminat kefili bulunmaktadır. Kefil yüz milyon Kronluk teminat
vermiştir. Maktu teminat kefili, işlemcinin TC-32 belgesi ile gümrük
idaresine teminat vermesini sağlamaktadır. Slovak işlemciler, ülkelerinde
kefil henüz faaliyete geçmediğinden, Çek kefilden TC-32 belgesi satın
almaktadır. TC-31 belgesi gibi, TC-32 belgesi de tüm Akit Taraflarda
geçerlidir, alındığı ülke fark etmeksizin tüm Akit Taraflarda
kullanılabilmektedir.266
264 TUR A.2, s. 7. 265 İtalya Raporu, s. 2. 266 Çek Raporu, s. 4.
TİB’in teminat kodlarına ilişkin 52 numaralı kutusuna, TC-31
belgesinin aksine, TC-32 belgesinin sayısı ile teminat idaresinin adı
yazılmamaktadır.267
II.6.4.3.1. Teminat Tutarı
OTS, Ek II’nin maktu teminat tutarının istisnalarını düzenleyen
Madde 41(2) ve (3) hükümlerine halel gelmeksizin, kefilin bir beyanname
yoluyla güvene altına almasına izin verilen maktu tutar 7.000 ECU
olarak belirlenmiştir.268
II.6.4.3.2. Teminat Tutarında Artış
Hareket idaresinin, belirli bir beyanname kapsamındaki eşyaya
ilişkin Gümrük vergisi ve diğer ödemelerin tutarına bakılmaksızın, her
bir T1 ya da T2 transit beyannamesi için 7.000 ECU’lük bir maktu tutarı
aşan bir teminat talep etmemesi gerekmektedir.269 Bir başka deyişle, her
bir transit işlemi için yalnız bir tek maktu teminat fişi yeterli olmaktadır.
Bununla birlikte, bir taşıma işleminin, kendisine özgü koşulları
nedeniyle, yüksek risk taşıması ve bu nedenle de 7.000 ECU’lük teminatın
yetersiz kalması durumunda, hareket idaresi sevkedilen eşyanın toplam
tutarı ile ilgili Gümrük vergilerini güvence altına almak amacıyla 7.000
ECU’den daha fazla tutarda bir teminat istemek zorundadır.270
267 OTS, EK III, Ek 9. AET/EFTA Ortak Transit Karma Komitesinin 22.4.1988 tarih ve 1/88 sayılı
Kararı ile değişik, 29.6.1988 tarihli ATRG L162. 268 OTS, EK II, Madde 40. 269 OTS, EK II, Madde 41(1). 270 OTS, EK II, Madde 41(2)(1), AET/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 23.9.1993 tarih ve
2/93 sayılı Kararı ile değişik, 15.1.1994 tarihli ATRG L12, s. 35.
Bu bağlamda, özellikle bir taşıma işleminin, kapsamlı teminatın
kullanılmasının geçici olarak yasaklanması ile ilgili Ek II, Madde 34B
hükümlerinin uygulandığı eşya söz konusu olduğunda, yüksek risk
taşıdığı kabul edilmektedir.271
Öte yandan, Ek II, Ek 8’deki listede yer alan eşyanın taşınması,
taşınan eşyanın miktarının, 7.000 ECU’lük maktu tutara karşılık gelen
miktarı aşması durumunda maktu teminat tutarında artışa neden
olmaktadır.272
Bu durumda, maktu tutar, sevkedilen eşya miktarının güvence
altına alınması amacıyla 7.000 ECU’nün gerekli olan katına
çıkarılmaktadır.273
Anasorumlu, yukarıdaki istisnai durumlarda, hareket idaresine
gerekli 7.000 ECU katlarına karşılık gelen sayıda maktu teminat fişi
vermek durumundadır.274
Özet olarak, transit belgesi kapsamı eşyanın gümrük vergi ve diğer
ödemeleri tutarı ne olursa olsun normal koşullarda bir transit işlemi için
bir maktu teminat fişi yeterli olurken, Ek II, Ek 8’de listelenen yüksek
riskli eşyanın ya da 34B Maddesi uyarınca kapsamlı teminat ile taşınması
geçici olarak yasaklanan eşyanın taşınması durumunda, söz konusu
271 OTS, EK II, Madde 41(2)(2), AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 23.7.1997 tarih ve
2/97 sayılı Kararı ile değişik , 29.8.1997 tarihli ATRG L238, s. 29. 272 OTS, EK II, Madde 41(3)(1), AET/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 8.12.1994 tarih ve
3/94 sayılı Kararı ile değişik, 31.12.1994 tarihli ATRG L371, s. 8. 273 OTS, EK II, Madde 41(3)(2). 274 OTS, EK II, Madde 41(4).
eşyanın Gümrük vergisi ve diğer ödemeleri tutarını karşılayacak sayıda
maktu teminat fişinin ibraz edilmesi gerekmektedir.
II.6.4.3.3. Hassas ve Hassas-olmayan Eşyadan Oluşan Sevkiyat
T1 ya da T2 transit beyannamesinin, Ek II, Ek 8’deki listede yer alan
yüksek riskli eşyanın yanında bir başka eşyayı da içermesi durumunda, maktu
teminat hükümleri, ayrı beyannamelerin kapsadığı iki eşya kategorisi söz
konusu imiş gibi uygulanmaktadır. Bununla birlikte, bunların miktar ya da
kıymetinin göreceli olarak küçük olması durumunda, hesap iki kategori eşya
varmış gibi yapılmamaktadır.275
II.6.4.3.4. Maktu Teminat Fişi
Teminatın teminat idaresince kabul edilmesi, kefilin, teminat
koşulları çerçevesinde, anasorumlu olarak seçeceği herhangi bir hareket
idaresinden başlatacağı bir T1 ya da T2 işlemi gerçekleştirmeyi
planlayan kişiye maktu teminat fişi ya da fişleri (flat-rate guarantee
voucher) düzenlemesine olanak vermektedir.
Maktu teminat fişi, OTS, Ek II, Ek 9’daki örneğe uygun olacaktır
(Bakınız, EK-V). Bununla birlikte, bu örneğin arka yüzündeki bilgiler, ön
yüzde bu belgeyi veren kişi ya da firmaya ilişkin bilgilerin üzerinde
gösterilebilmektedir. Diğer bilgiler aynen korunmaktadır.
Maktu teminat fişini veren olarak kefil, fişe bir fiş koçanı ve uygun
ise bir alındı ekleyebilmektedir.276 Örneğin, İspanya ve Çek Cumhuriyeti
uygulaması bu şekildedir.
275 OTS, EK II, Madde 42. 276 İdari Düzenlemeler Toplusu, s. 94.
Kefil, her bir maktu teminat fişi için, 7.000 ECU’ye kadar olan bir
tutardan sorumlu olmaktadır.
Anasorumlu, Ek II’nin maktu teminatta artışı düzenleyen 41.
Maddesinin ve maktu teminat fişlerinin geçerliliğini sınırlamayı
düzenleyen 44. Maddesinin hükümlerine halel gelmeksizin, her bir
maktu teminat fişi kapsamında yalnızca tek bir T1 ya da T2 işlemi
gerçekleştirebilmektedir. Fiş, alıkonulacağı yer olan hareket idaresine
verilmektedir.277
Çek Cumhuriyeti’nde, TC-32 belgesi üç yapraktan oluşmaktadır: kefil
bir yaprağı alıkoymakta, geri kalan iki yaprağı, birini gümrük idaresine
vermek üzere, işlemciye vermektedir. Çek Cumhuriyeti’nde TC-32 belgesi
600 Kron (1 Kron ≅ 8.000 TL) olup, Almanya ve Avusturya’daki ile hemen
hemen aynı fiyattan satılmaktadır.
Almanya’daki kefil kuruluş olan AMEX fiyatı belirlememekte, TC-32
belgelerini satması için Eşya Taşımacılığı Federal Birliği’ne vermektedir.
Brüksel’de, teminat altına alınan tutarın 7.000 ECU’den 5.000 ECU’ye
indirilmesi yönünde çalışmalar devam etmektedir.278
II.6.4.3.5. Sınırlı Geçerliliğe Sahip Maktu Teminat Fişleri
Kefil, düzenlediği maktu teminat fişlerinin, Ek II, Ek 8’de yer alan
eşya ile ilgili bir T1 ya da T2 işlemi için geçerli olmamasını ve Ek 8’de yer
277 OTS, EK II, Madde 43. 278 Çek Raporu, s. 4.
almayan eşya için taşıma aracı279 başına yedi adetten fazla fiş
kullanılmamasını isteyebilmektedir. Kefil bu amaçla, bu tür maktu
teminat fişlerine, “sınırlı geçerlilik (limited validity)” açıklamasını büyük
harflerle çapraz olarak yazmak durumundadır.280
Maktu teminat fişlerinin, sınırlı geçerlilik açıklamasını taşıması
halinde, bu fişlerle Ek 8’de yer alan eşyanın taşınması ya da her bir
taşıma aracı başına bu fişlerden yediden fazla verilmesi mümkün
değildir.
II.6.4.3.6. İptal
Bir maktu teminatın iptal edildiği, ilgili teminat idaresinin
bulunduğu ülke tarafından diğer ülkelere derhal bildirilmek
zorundadır.281
II.6.4.4. Bireysel Teminat
Tek bir transit işlemi için verilen bireysel teminat, teminat tutarını
belirleyecek olan hareket idaresinde verilmektedir. Yukarıda nakit
teminat kısmında açıklandığı üzere bu teminat, hareket idaresine
yatırılan nakit bir depozito da olabilmektedir. Bu durumda bu tutar,
transit belgesi hareket idaresi tarafından ibra edildiği zaman iade 279 OTS, EK I, Madde 12’ye göre, eşyanın birden fazla hareket idaresinde yüklenmesi ve
birden fazla varış idaresinde boşaltılması için aynı taşıma aracı kullanılabilmektedir. Her bir T1 beyanı yalnızca, bir hareket idaresinden bir varış idaresine tek bir taşıma aracı ile taşınmak üzere yüklenen ya da yüklenecek olan eşyayı içermektedir. Taşınan eşyanın birlikte sevkedilmesi koşuluyla aşağıdakilerin tek bir taşıma aracı oluşturduğu kabul edilmektedir: treyler(ler)i ya da yarı-treyler(ler)i ile birlikte bir karayolu aracı; demiryolu vagonları dizisi; tek bir zincir oluşturan gemiler; bu Madde anlamı çerçevesinde bir taşıma aracına yüklenen konteynerler.
280 OTS, EK II, Madde 45. 281 OTS, EK II, Madde 45.
edilmektedir. Usulsüzlük durumunu düzenleyen Madde 34’e uygun
olarak Gümrük vergisi ya da diğer ödemelerin ödenmesini isteyen Akit
Tarafın yetkili makamının talebi üzerine, hareket idaresinin bulunduğu
Akit Tarafın yetkili makamı, herhangi bir gecikme olmaksızın, yatırılan
tutarı, talebin uygulanmasına izin veren bir belgenin ibrazına tabi olmak
üzere, talepte bulunan makama transfer etmek durumundadır. Talebe
ve/veya bunun uygulanmasına izin veren belgeye itirazda bulunulması
durumunda transfer talebinde bulunulamamaktadır.282
Bireysel teminat, teminat türleri arasında en basit olanı olup, tek
bir transit işlemi için geçerlidir. Anasorumlu hareket idaresine taşınacak
eşyanın Gümrük vergisi ve diğer ödemeler tutarının tamamını kapsayan
bir teminat vermek zorundadır. Bu teminat nakit depozito olarak da
verilebilmektedir. Bu durumda, kefil bulunmamakta, yalnızca
anasorumlu söz konusu olmaktadır.
II.6.4.4.1. Bireysel Teminatın Tutarı
Kapsamlı teminat kullanılmasının geçici olarak yasaklanmasına
ilişkin Madde 34B hükümlerine uygun olarak kapsamlı teminat dışında
tutulan ve Ek II, Ek 8’de yer alan eşya ile ilgili transit işlemlerini
kapsaması amaçlanan bireysel teminatın tutarı Ek 8 çerçevesinde
hesaplanmaktadır.283
Bu Madde'de belirtildiği üzere, Ek 8'deki liste kapsamı eşyanın
bireysel teminat ile taşınması durumunda alınacak bireysel teminat
tutarı listede belirtilen ölçütlere göre hesaplanmaktadır. Örneğin, bu
282 OTS, EK I, Madde 29. 283 OTS, EK II, Madde 45A. AT/EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 23.7.1997 tarih ve 2/97
sayılı Kararı ile değişik, 29.8.1997 tarihli ATRG L238, s. 29.
listede yer alan 0405 pozisyonlu eşyanın her 3.000 kg.lik kısmı için 7.000
ECU'lük teminat alınması gerekmektedir. Söz konusu eşyadan 12.000 kg.
taşımak istenilmesi halinde, verilmesi gereken bireysel teminat tutarı
28.000 ECU olacaktır.
II.6.5. Teminat Belgeleri
Ortak transit sisteminde teminat belgeleri, Ortak Transit
Sözleşmesi, Ek II’de gösterilen örneklere uygun olmalıdır.284 Teminat
belgeleri, kapsamlı teminat durumunda, Ek 4’te; bireysel teminat
durumunda, Ek 5’te; maktu teminat durumunda, Ek 6’da bulunan
örneğe uygun olmak durumundadır (Bakınız, EK VI, VII ve VIII).285
Bununla birlikte, ulusal hukuk, yönetmelik ya da idari eylem ya da ortak
uygulamada belirtilen hükümlerin gerektirmesi halinde, her Akit Taraf,
teminat belgelerinin, örnek belgelerde belirtilenlerle aynı hukuki etkilere
sahip olması koşulu ile farklı bir şekilde olmasına izin verebilmektedir.286
II.6.6. Teminat Muafiyet ve İstisnaları
Eklerde aksi belirtilmediği sürece, Akit Tarafların,
• yalnızca kendi topraklarını içeren T1 ya da T2 işlemleri için
teminattan feragat edilmesi hususunda anlaşmaları ya da
• Akit Taraflardan birisinin, hareket idaresi ile birinci transit idaresi
arasındaki T1 ya da T2 işlemi kısmı için bir teminat istememesi
284 OTS, Ek I, Madde 25(1). 285 OTS, Ek II, Madde 34. 286 OTS, EK I, Madde 25(2).
durumları hariç olmak üzere, herhangi bir T1 ya da T2 işlemi, işleme
dahil olan tüm Akit Taraflar için geçerli olan bir teminat kapsamında
olmak zorundadır.287
Bir başka deyişle, Akit Taraflar yalnızca kendi topraklarında
gerçekleştirilecek transit işlemler için teminat istisnası sağlayabilmektedir.
Örneğin, ileride Ortak Transit Sözleşmesine taraf olduklarında, Türkiye ile
Bulgaristan'ın kendi aralarında anlaşmaları durumda, Türkiye’de başlayıp
Bulgaristan'da bitecek bir transit işlemi için teminat gerekmeyecektir. Keza,
Türkiye’nin tek taraflı alacağı bir karar ile, Türkiye’deki hareket idarelerinden
başlayacak transit işlemlerinin Bulgaristan ya da Yunanistan’a girişte yer alan
transit idaresine kadar olan kısmı için teminat aranmaması mümkün olacaktır.
II.6.6.1. Taşımacılık Türlerine Göre Teminattan Feragat
OTS, Ek II’de gerektiği hallerde belirlenecek durumlar hariç
olmak üzere,
• deniz ve hava yolu ile taşıma;
• Ren ve Ren su yollarında taşıma;
• boru hatları ile taşıma; ve
• ülkelerin demiryolu şirketlerince gerçekleştirilen işlemler
için herhangi bir teminat verilmesi gerekli değildir. Her Akit Taraf,
yukarıda belirtilenlerin dışında kendi topraklarında bulunan su
yollarında eşya taşınması ile ilgili olarak bir teminat verilmesinden
feragat edebilmektedir. İlgili ülke bu konuda alınan önlemlerin
287 OTS, Madde 10 ve Ek I, Madde 24(1)(2).
ayrıntılarını, diğer ülkelere bildirecek olan, Avrupa Topluluğu
Komisyonu'na iletmektedir.288
Yukarıda belirtilen teminattan feragat kapsamında olan
taşımacılık türlerini de içeren kombine transit taşımacılık için de
teminattan feragat edilmesi söz konusudur. Örneğin, Ankara'dan
Viyana'ya kadar havayolu, buradan Münih'e kadar karayolu ile devam
edecek tek bir transit belgesi kapsamı transit işleminde havayolu kısmı
için teminat aranmazken, Viyana'dan başlayacak olan karayolu
taşımacılığı için teminat gereklidir.
Demiryolu ile başlayan bir kombine transit işleminde, transit
belgesini demiryolu idaresi imzaladığından, söz konusu transit işleminin
tamamı için teminat aranmamaktadır. Örneğin, demiryolu ile başlayıp,
havayolu ile devam eden ve karayolu ile sonuçlanan bir transit işleminde,
transit belgesini demiryolu idaresinin imzalaması halinde, söz konusu
idare transit işleminin tamamının usule uygun olarak
sonuçlandırılmasından sorumludur. Bu taşımayı demiryolu idaresi
gerçekleştirdiğinden, taşımanın karayolu kısmı için de teminat ibrazı
gerekli değildir.
İtalya’da, taşımanın karayolu kısmı için, demiryolu idaresi
taşıtlarının kullanılıp kullanılmaması fark etmeksizin, teminat verilmesi
gerekmektedir.289
II.6.7. Gümrük Vergilerinin Hesaplanması 288 OTS, Ek I, Madde 33. 289 İtalya Raporu, s. 6.
Gümrük vergileri hesaplanırken, Gümrük vergisi, katma değer
vergisi, gecikme faizi ve cezalar göz önüne alınmaktadır.
Gümrük Vergisi: Gümrük vergisinin hesaplanmasında, transit
belgesinde kayıtlı TARIC kodu esas alınmaktadır. Belgede bu kodun
eksik kaydedilmiş olması halinde, transit belgesi kapsamı eşyaya ilişkin
fatura istenilerek, eşyaya ilişkin bilgiler ve kod tespit edilmektedir.
Gümrük idaresi eşyanın kodunun tam olarak tespit edilemediği hallerde,
o eşya grubuna ait en yüksek vergi oranını içeren kodu uygulayabilmekte
ya da daha ayrıntılı bilgi için anasorumluya başvurabilmektedir. TARIC
yerine Kombine Nomanklatür kodunun yazılması da yeterli olmaktadır.
Gümrük vergisinin hesaplanmasında transit belgesinin tescil tarihi esas
alınmaktadır.
Katma Değer Vergisi: Her Akit Taraf kendi mevzuatına göre
hesaplamaktadır.
Gecikme Faizi: Hangi tarihten itibaren geçerli olacağı ulusal
mevzuata bırakılmıştır. Bununla birlikte, Topluluk Transit sisteminde
transit belgesi varış idaresine 8 gün içinde ulaşmalıdır. 8 günün
bitiminden itibaren gecikme faizi uygulanmaktadır. Örneğin, İspanyol
Gümrük idaresince gecikme faizi transit belgesinin varış idaresine
ulaştığı tarihten itibaren uygulanmaktadır. İspanya'da gecikme faizi
bütçe kanunu ile yıllık olarak belirlenmektedir.
Cezalar: Ortak Transit Sözleşmesi’nde cezaların kimin tarafından
karşılanacağına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Kefile cezaların
yansıtılması mümkün olmamakla birlikte, Sözleşme'ye aykırı olmamak
kaydıyla, ulusal mevzuata göre anasorumluya gidilebilmektedir.290
II.6.8. Araştırma Prosedürü
Ortak Transit Sözleşmesi'ne göre, varış idaresince transit
belgelerin 10 gün içinde hareket idaresine geri gönderilmesi gerekirken,
Fransa'da bu 3 günde yapılmaktadır.291 Öte yandan, Sözleşme'nin hassas
ürünler için bu süreyi bir çalışma günü ile sınırladığı unutulmamalıdır292.
5 numaralı yaprağın, transit belgesinin tescil tarihinden itibaren on hafta
içinde hareket idaresine geri gelmemesi durumunda, anasorumluya
durum bildirilerek, belgenin akıbeti sorulmaktadır. Anasorumludan,
tescil tarihinden itibaren dört ay içinde bir cevap alınamaması
durumunda, varış idaresine araştırma bildirimi (TC-20)
gönderilmektedir. Varış idaresinin, dört ay içinde bir cevap vermemesi
durumunda, bağlı bulunduğu amir idare nezdinde TC-22 belgesi ile tekit
edilmektedir. Bu amir idareden tescil tarihinden itibaren onikinci ayın
sonuna kadar bir cevap alınamaması durumunda, iadeli taahhütlü
mektupla, teminata başvurulabileceği kefile bildirilmekte, aynı zamanda
anasorumluya da bilgi verilmektedir. Üç ay içinde anasorumlu haklılığını
kanıtlayamazsa, ilgili gümrük vergi ve resimlerini ödetme yoluna
gidilmektedir.
Bir başka olasılık, varış idaresinin, eşyanın kendisine ulaşmadığını
bildirmesidir. Bu durumda, anasorumlu bir başka yolla kanıtlama
290 TUR A.3, s. 19. 291 TUR A.5, s. 6. 292 EK II, Madde 34C
yoluna gidebilmektedir. Yine, kefile ödeme durumunda kalabileceği
bildirilmektedir293.
Gümrük idaresi, tescilden itibaren oniki ay içinde kefil ve
anasorumluya bildirimde bulunması koşuluyla, üç yıla kadar ödeme talebinde
bulunabilmektedir. Örneğin, Fransa’da, ondördüncü ayın sonuna kadar
anasorumlu işlemi aklayacak bilgi getiremezse ödemeyi yapmak zorundadır.
Bu andan itibaren Bölgesel Gelir İdaresi bu borcun tahsilinden sorumlu hale
gelmektedir. Borç özel bir deftere işlenmekte ve resmen takip edilmektedir.
Bu birimin, parayı tahsil için, tescil tarihinden itibaren üç yılın sonuna kadar
süresi vardır. Anasorumlu iflas gibi nedenlerle ödeyemeyecek durumdaysa,
oniki ay içinde ödeme durumunda kalacağı kendisine bildirilen kefile
başvurulmaktadır. Üç yılın sonuna yaklaşırken, anasorumlu ödemeyi reddeder
ya da ödememek için çeşitli yollara başvurursa, kendisiyle üç yıllık
zamanaşımını iptal eden, örneğin otuz yıla uzatan bir senet yapmak
gerekmektedir. Bu ondört aylık süre bir iç düzenleme ile farklı
yapılabilmektedir.294
Kefile oniki ay içinde bildirimde bulunulmamış olsa da,
anasorumlu yine sorumludur. Ama kefil bu sürenin sonunda
sorumluluktan kurtulmaktadır. Sürelere dikkat etmeyerek, kefile ve
anasorumluya bildirimde bulunulmaması durumunda idare müdürünün
sorumluluğu ortaya çıkmaktadır.
II.6.9. Alacakların Tahsiline ilişkin Karşılıklı Yardım
293 OTS, EK I, Madde 31. 294 TUR A.5,s. 3.
Sevk edilen bir eşya usulüne uygun olarak varış yerine varmazsa,
yani bir aykırılık ya da ihlal söz konusuysa vergi ve resimleri kimin
alacağı da önemlidir.
Ortak Transit Sözleşmesi’nin 13295 ve 13a296 Maddeleri ve Ek II,
Madde 16’da belirtilen alacakların tahsiline ilişkin karşılıklı yardım
konusu 1 Temmuz 1996 tarihinde yürürlüğe giren Ek IV’te
düzenlenmiştir.297 Bu Ek’e ilişkin ayrıntılı kurallar Ek IV, Ek 1’de
açıklanmakta, bilgi talebi formu Ek IV, Ek 2’de, bildirim talebi formu
Ek IV, Ek 3’te ve tahsil/ihtiyatî tedbirler alma talebi formu Ek IV, Ek
4’te yer almaktadır.
Ortak Transit işlemi kapsamında bir suçun işlenmesi sonucunda
Gümrük hakları, KDV, faizler ve masraflara ilişkin bir alacağın doğması
durumunda karşılıklı yardım talebinde bulunulabilmektedir298. Bu
çerçevede, ilgili ülkeden borçlu ya da ilgili herhangi bir kişi hakkında
bilgi talebinde299 bulunulabileceği gibi, talepte bulunulan ülke
mevzuatına göre ilgililere bildirimde300 bulunulması da talep
edilebilmektedir. Keza, tahsili olanaklı kılan belgenin onaylı nüshasının
eklenmesi koşuluyla alacakların tahsil edilmesi talebinde de
bulunulabilmektedir301. Talepte bulunulan ülkenin, alacağı, kendi
mevzuatına göre ve kendi parası cinsinden 12 ay içinde tahsil ederek,
talepte bulunan ülkenin parası cinsinden belirtilen tutar ile orantılı
295 19.9.1991 tarih ve 1/91 sayılı Tavsiye kararı ile değişik, 2.2.1993 tarihli ATRG L25, s 32. 296 8.12.1994 tarih ve 1/94 sayılı Tavsiye kararı ile değişik, 5.4.1997 tarihli ATRG L91. 297 8.12.1994 tarih ve 1/94 sayılı Tavsiye kararı ile eklenmiştir, 5.4.1997 tarihli ATRG L91. 298 OTS, Ek IV, 1 ve 3. Maddeler. 299 OTS, Ek IV, Madde 4 ve Ek IV, Ek 1, 2 ila 5. Maddeler. 300 OTS, Ek IV, Madde 5 ve Ek IV, Ek 1, 8 ila 10. Maddeler. 301 OTS, Ek IV, Madde 7 ve Ek IV, Ek 1, 11 ila 19. Maddeler.
olarak, talepte bulunan ülkeye bir ay içinde transfer etmesi
gerekmektedir. Öte yandan, bu alacakların ulusal alacaklara göre bir
önceliği bulunmamaktadır. Yine talepte bulunan ülke, ödemenin
yanında, ödemenin gerçekleştirilmesi için önlemler302 alınmasını da
isteyebilmektedir.303
Düzenleme yeni olduğundan ve süre üç yıla kadar
uzayabildiğinden, alacakların tahsiline ilişkin karşılıklı yardımlaşma ile
henüz uygulamada karşılaşılmamıştır. Karşılıklı yardımlaşmanın
başarısı, her Akit Tarafın üzerine düşeni yapmasına bağlı
bulunmaktadır.304
II.7. Türk Mevzuatında Teminat Düzenlemeleri
Türk mevzuatında transite ilişkin teminat düzenlemeleri Gümrük
Kanunu ve Yönetmeliği’nin çeşitli maddelerine serpiştirilmiş
bulunmaktadır. Bununla birlikte, transit rejimine ilişkin Gümrük
Kanunu’nun 90 ila 94. Maddeleri ve Gümrük Yönetmeliği’nin 500 ila
578. Maddeleri ve aktarma rejimine ilişkin Gümrük Kanunu’nun 95 ila
99. Maddeleri ve Gümrük Yönetmeliği’nin 590 ila 631. Maddeleri
teminata ilişkin hükümlerin yoğunlaştığı maddelerdir.
Örneğin, transit teminatına ilişkin hükümler Çek Gümrük
Kanunu’nda daha derli toplu yer almaktadır. Bu Kanunun 139 ila 144.
Maddeleri transiti düzenlerken, 254 ila 263. Maddeler teminata ilişkin
hükümleri içermektedir. Bu Kanunun teminata ilişkin hükümlerinin
302 OTS, Ek IV, Madde 13 ve Ek IV, Ek 1, 11 ila 19. Maddeler. 303 Ortak Transit Sisteminde “Alacakların Tahsiline ilişkin Karşılıklı Yardım” ile ilgili 9-11
Haziran 1998 tarihli TUR A.7 görüşmeleri, s. 4. 304 TUR A.2, s. 5.
ayrıntıları Çek Gümrük Yönetmeliği’nde yine toplu bir şekilde 33 ila 52.
Maddeleri kapsamaktadır.305
Kişilerle, eşya geçirenlerin yerine getirecekleri yükümlülük,
Gümrük İdarelerinin ve Gümrük ve Muhafaza Kuruluşlarının kanunları
gereğince kendi adına ya da başka idareler ad ve hesabına tahsil edeceği
her çeşit vergi, resim, harç ve ücretleri ödemeyi ya da bunları teminata
bağlamayı da kapsamaktadır.306
Gümrük vergisiyle gümrükçe tahsil edilen diğer vergi ve resimlerin
(özel kanunlarında aksine hüküm olmadıkça) vergi ödeme mükellefiyeti,
koşula bağlı teminatlı ya da teminatsız olarak yurda muafen sokulan
eşyada muaflık beyannamesinin tescil, eğer beyannamesi yok ise diğer
geçiş belgeleri üzerinde gümrükçe yapılan en son giriş işlemi ya da
vizenin yapıldığı günde başlamaktadır.307
II.7.1. Muayene
Gümrüğe sunulan transit eşyasının muayenesi sırasında eşya sahibi
ya da gümrük komisyoncusu yerine taşıyıcısı da bulunabilmektedir.
İlgililerce eşya cinsinin en yüksek tarifesi üzerinden vergileri teminata
bağlanılması istenildiğinde, bu istek kabul olunmaktadır. Bu durumda,
gümrükçe yalnız eşya cinsinin beyana uygunluğunun incelenmesiyle
yetinilmektedir.308
305 Çek Raporu, s. 1. 306 GK, Madde 2 ve GY, Madde 3. 307 GK, Madde 3 ve GY, Madde 4. 308 GK, Madde 92 ve GY, Madde 516.
Demiryolu ile yapılacak transit taşıma, demiryolları idaresinin
sorumluluğu altında yapıldığından eşyaya uygulanabilecek gümrük ve
diğer vergilerden dolayı gümrüğe karşı bu idare kefil ve sorumludur. Bu
bakımdan giriş yerindeki gümrükçe ayrıca teminat aranmayacağı gibi,
kuvvetli şüphe olmadıkça vagonlar kapsamı, gerek girişte gerek çıkışta
muayene edilmemektedir.309
II.7.2. Teminat
Giriş gümrüğü muayene edilip gümrük vergi ve resimleri hesap ve
tespit edilen eşya için, sahip ya da temsilcilerinden ya da taşıyıcılarından,
bunların tutarınca Gümrük Yönetmeliği’nin 1554 ve 1555. Maddeleri
hükümleri çerçevesinde teminat alınmaktadır. Vergi ve resimleri güvence
altına alınmayan eşyanın adi transit suretiyle taşınmasına izin
verilmemektedir.310
II.7.3. Teminat Tutarının Hesaplanması
Alınacak teminat tutarı, eşyanın transit beyannamelerinin tescili
tarihindeki yürürlükteki kanunlara göre tabi olduğu gümrük ve
resimlerinin belirlenmesi yoluyla hesaplanmaktadır.
Menşe şahadetnamesi sunulursa, gümrük vergisinin hesabında
ahdi indirimler (taviz) de dikkate alınmaktadır. Orijinal fatura ya da
menşe şahadetnameleri sunulmamış eşyanın beyan edilen kıymetlerini,
tahakkuk memurları, gümrük ve üretim vergileri kanunlarına göre
belirlemektedir.
309 GY, Madde 547. 310 GK, Madde 92 ve GY, Madde 518.
Alınan teminatın içeriği ve bunun karşılığında eşya sahibine ya da
temsilcilerine ya da taşıyıcılarına verilen depozito ya da ayniyat
alındısının numara ve tarihleri, gümrükçe beyannameler üzerinde
gösterilmektedir.311
II.7.4. Global Teminat
Maliye ve Gümrük Bakanlığı, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün
23 Kasım 1988 tarih ve 273 sayılı “Global Teminat Mektupları”
Genelgesi’nde, yurt dışından getirilen eşyanın giriş gümrüğünden iç
gümrüğe aktarılması sırasında taşınan her parti eşya için ayrı ayrı
teminat alınması yerine, taşınacak eşyanın gümrük vergi ve resimleri
tutarı göz önüne alınarak Başmüdürlüklerce saptanacak tutar kadar
global teminat mektuplarının verilmesi, bir defada taşınacak gümrüklü
eşyanın vergi ve resimleri tutarının global teminatı aşması durumunda,
artan tutarın vezneye yatırılması; partiler halinde ayrı ayrı taşıma
araçları ile taşıma durumunda ise, anılan teminatla taşınmak istenilen
eşyanın vergilerini karşılayacak bir teminat tutarının kalmadığının
anlaşılması durumunda, bu parti eşya için de yeni teminat yatırılması ya
da başlangıçta sevki yapılan eşyanın ilgili gümrüğe teslim edildiğinin
anlaşılması durumunda taşınan eşyanın vergileri tutarı serbest
kalacağından, yeniden bu tutar kadar eşyanın aktarılmasına izin
verilmesi öngörülmüştür.
Öte yandan, 26 Ekim 1991 tarihinde Uluslararası Nakliyeciler
Derneği (UND) ve 15 Haziran 1994 tarihinde İstanbul, Marmara, Ege,
Akdeniz ve Karadeniz Bölgeleri Deniz Ticaret Odası ile imzalanan
311 GK, 3, 4 ve 92. Maddeler ve GY, Madde 518.
protokollerle, anılan dernek ve oda üyelerinden her taşıma işlemi için
teminat almak yerine, bunların üyelerinin verdiği teminat mektupları
karşılığında adi transit usulüyle taşıma yapabilmeleri sağlanmıştır. UND
ile yapılan protokol, değişen koşullar dikkate alınarak 12.4.1993 ve
10.3.1995 tarihlerinde güncelleştirilmiştir. Buna göre, bir sınır
gümrüğünden diğerine ya da bir iç gümrüğe ya da bir iç gümrükten
diğerine ya da sınır gümrüğüne yapılacak taşımalar için hem UND hem
de firmalar Ankara Gümrük Saymanlık Müdürlüğü’e ayrı ayrı süresiz
ve kat’i Global Teminat Mektubu vermektedirler. Global teminattan
yararlanmak isteyen firmaların kabul ve reddine Gümrük Müsteşarlığı
(Gümrükler Genel Müdürlüğü) yetkili kılınmıştır.
Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği’nde düzenlenmemiş olan global
teminat, Ortak/Topluluk Transiti kapsamlı teminatına benzemektedir.
Türkiye’deki en büyük nakliyeciler derneği UND ve firmalar, Gümrük
Müsteşarlığının, UND’nin de görüşünü alarak her yıl belirlediği tuturda
bir teminat vermektedir. Yukarıda anılan Genelge’nin aksine, global
teminat uygulamasında, gümrük vergi ve resimleri tutarlarına
bakılmaksızın bir takvim yılında gerçekleştirilen tüm işlemleri
kapsamakta, teminat tutarından da herhangi bir düşüm yapılmamakta
ve taşınacak eşyanın gümrük vergi ve resimleri tutarı göz önüne
alınmadan sabit bir tutar global teminat olarak yatırılmaktadır. Eşyanın
yurda girişi sırasında transit belgesine “UND global teminat” açıklaması
yazılmakta, ancak global teminat tutarını aşan kısım için ek teminat
aranmamaktadır. Düşüm yapılmadığından, transit işlemi
tamamlandığında esasen teminatın çözülmesi de söz konusu
olmamaktadır. Kaçakçılık durumunda, eşyaya ilişkin gümrük vergi ve
resimlerini önce firmanın sonra UND’nin global teminatından tahsil
yoluna gidilmektedir.312
II.7.5. Memur Gözetimi
Taşıma aracının özelliği nedeniyle mühürleme yapılamaması,
eşyanın hassas olması vb. nedenlerle, adi transit suretiyle taşınmasına
izin verilen eşya için gümrük vergileri ve resimleri karşılığı teminattan
başka memur eşliği ya da teminat yerine memur ikamesi mümkündür.
Ancak, bunun için mükellefin Gümrük Kanununun 177. Maddesinde
belirtildiği üzere, Harcırah Kanunu'na göre yolluk ve yevmiyeleri ile
Gümrük Müsteşarlığınca belirlenecek tutar üzerinden yapılacak kaza ve
ölüm sigorta masraflarını ödemesi, ayrıca Gümrük Yönetmeliği’nin 15
sayılı ekinde yer alan taahhütnameyi doldurarak ilgili gümrüğe sunması,
böylece bir gümrükten diğer gümrüğe ya da bir gümrükten antrepolara
yapılacak teminatsız aktarmalarda bizzat Başmüdürün yetkili
kılınmasını ve Başmüdürün uygun görmesi halinde acil durumlar söz
konusu olduğunda ilk önce resmi dairelerin sonra diğer kuruluşların
memur ikamesi taleplerinin yerine getirilmesi gerekmektedir. Ancak,
Başmüdür bu yetkisini ilgili gümrük müdürüne devredebilmektedir.313
II.7.6. Çıkış Gümrüğünce Kapların Açılması ve Noksanlıklar
Çıkış gümrüğünce yapılacak muayene sonucunda eşya
beyannamedeki cinsine uygun olmakla beraber miktarca noksan
görülürse, noksana rastlayan ithal gümrük vergisi ile diğer vergi ve
312 TUR A.2, s. 9. 313 GK, Madde 92, GY, Madde 519 ve 11.4.1979 tarihli ve 55 sayılı ve 10.3.1988 tarihli ve 62
sayılı Genelgeler.
resimler teminattan düşülüp ve gelir kaydolunarak eşyanın çıkarılmasına
izin verilmektedir.
Noksan çıkan eşyaya ait vergi ve resimler, giriş gümrüğünce
yapılan tespite ve o tarihte yürürlükteki kanun ve usullere göre tahakkuk
ettirilmektedir.
Giriş ile çıkış tarihleri arasında yeni vergiler konmuş ya da vergi ve
resim oranı arttırılmış bulunduğu takdirde, bu yeni hükümler dikkate
alınmamaktadır.
Bu surette vergi ve resimleri alınan eşyanın menşeine göre ithal
rejimi bakımından gereği, yürürlükteki ithal rejimi ve ticaret
anlaşmaları ve Türk Parasının Kıymetini Koruma Kararları hükümleri
çerçevesinde yapılmaktadır.
Muayene neticesinde eşyanın cins ve nevi farklı çıkarsa ya da
noksan çıkan eşya giriş rejimine göre yurda girmemesi gerekiyorsa sahip
ya da taşıyıcıları hakkında kaçakçılık kovuşturması yapılarak,
kovuşturma sonucuna kadar eşya alıkonulmaktadır.314
II.7.7. Çıkıştan Sonra Yapılacak İşlemler
Çıkış gümrüğü, eşyanın çıkarılmasından ya da antrepoya ya da
gümrükçe izin verilen yerlere konulmasından sonra, beyannamenin bir
yaprağını alıkoyarak diğerini giriş gümrüğüne geri göndermektedir.
314 GY, Madde 522.
Giriş gümrüğü, gelen yaprağı birinci yaprağa ekleyerek, eşyanın
çıkmış olduğu ya da çıkış gümrüğünde antrepo ya da gümrükçe izin
verilmiş yerlere konulduğu tarihi, birinci yaprakta da göstermekte ve
teminatın çözülme ve varsa noksana ait gümrük vergi ve resimlerinin
mahsup işlemlerini yapmaktadır. Kapatılan transit beyannameleri, bir
klasör içinde numara sırasıyla ispatlayıcı belge olarak saklanılmaktadır.
Giriş gümrüğü, acele hallerde, çıkış gümrüğünün resmi tel yazısı
üzerine de teminatı çözebileceği gibi, teminat nakit olarak alınmış ise,
çıkış gümrüğü de önceden verilmiş alındı karşılığında
reddedebilmektedir.315
II.7.8. Telef ve Zayi Olan eşya
Türkiye gümrük bölgesi içinde, bozulma ve hasara uğrama hariç,
ispat edilen zorlayıcı sebeplerden telef ya da zayi olan transit eşyası için
vergiler aranmamakta, süresi içerisinde çıkarılmadığı ya da gümrük
antrepolarına ya da gümrükçe izin verilen yerlere teslim edilmediğinde,
bunlara ait gümrük vergileri tahakkuk ve tahsil edilmekte ya da varsa
teminatlarından düşülmekte ya da gelir kaydedilmektedir.316
II.7.9. Teminata Bağlanmayan Eşyanın Eksik Çıkması
Teminata bağlanmayan transit eşyasından manifestosuna nazaran
eksik çıkanlar hakkında, Dış Ticaret Rejimi, Türk Parasının Kıymetini
Koruma Kararnamesi ve Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun
hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Gümrük Kanunu’nun girişte
315 GY, Madde 524. 316 GK, Madde 94 ve GY, Madde 527.
manifesto hükümlerinin ihlalini düzenleyen 154. Maddesi
uygulanmaktadır.317
II.7.10. Beyannamelere Aykırı Çıkan Eşya
Giriş gümrüğünce yapılan muayene neticesinde transit
beyannamesine aykırı çıkan eşya için, -sonradan ihraç edilsin edilmesin-
Gümrük Kanunu’nun kanun ve emirlere aykırı hareketi düzenleyen 156.
Maddesine göre ceza verilebilmektedir. Fazla çıkan eşya için adi transit
usulünde ayrıca teminat aranmaktadır.318
II.7.11. Teminat Aranacak ve Aranmayacak Aktarmalar
Denizcilik Bankası’nın gemileri ile sahip ya da acenteleri tescil
edilmiş bulunan ve düzenli sefer yapmakta olan 60 rüsum tonilatodan
fazla deniz taşıtlarıyla taşınacak aktarma eşyası için teminat
aranmamaktadır. Ancak, bir liman içindeki gümrükler arasında
(İstanbul limanı gibi) eşya aktarma edildiğinde, bunlardan, denetime tabi
tutulmak ve gerekli önlemler alınmak koşuluyla teminat aranmamasına
gümrük amirleri yetkili kılınmıştır.319
II.7.12. Aktarmada Muayene ve Teminat
Aktarma beyannamesi verilen eşyadan teminata bağlanması
gerekenler, girişteki usullere göre ne olursa olsun muayene edilmektedir.
Bu muayenede eşya sahibi ya da gümrük komisyoncusu yerine taşıyıcı da
bulunabilmektedir. Teminat, muhasebe servisince alınmakta ve durum
beyannamede gösterilmektedir. Muayeneye tabi olmayan eşyanın 317 GK, Madde 154 ve GY, Madde 577. 318 GK, 146 ve 156. Maddeler ve GY, Madde 578. 319 GK, 40, 41, 96 ve 97. Maddeler ve GY, 114, 118 ve 592. Maddeler.
kolcular tarafından, marka numara, kapların cins ve adedi üzerinde
yapılacak kontrolleriyle yetinilmektedir.320
II.7.13. Aktarmada Teminatın Çözülmesi
Teminat altında aktarmasına izin verilen eşyanın teminatı, varış
limanı gümrüğünden gönderilecek onaylı aktarma beyannamesi üzerine
çözülmektedir. Yabancı limanlara teminat altında gönderilmiş ise,
teminatın çözülmesi, o yer gümrük idarelerinden verilmiş ve
Konsolosluklarımızca vize edilmiş bir belgenin ibrazı ile olabilmektedir.
Bu belgelerin, aktarma tarihinden itibaren altı ay içinde ibraz
edilmesi gerekmektedir. Zorlayıcı ve geçerli nedenler dolayısıyla bu süre
Gümrükler Genel Müdürlüğünce uzatılabilmektedir. Altı ay içinde belge
ibraz edilmediği takdirde, durum yazı ile ilgiliye hatırlatılmaktadır.
Hatırlatma tarihinden itibaren bir ay içinde belge ibraz olunmadığı ve
Genel Müdürlükçe süre uzatılmadığı takdirde, teminat gelir
kaydedilmekle beraber gereği halinde ilgililer hakkında kovuşturmaya
geçilmektedir.321
II.7.14. Kabul Olunabilecek Teminat ve Değerlendirilmesi
Gümrük işlemleri sırasında teminat alınmasına gerek görülen
hallerde, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkındaki
Kanunun 10. Maddesinde sayılanlardan, aşağıda gösterilenler, teminat
olarak kabul olunmaktadır:
• Para ( tedavülde olan Türk Parası);
320 GK, Madde 97 ve GY, Madde 603. 321 GY, Madde 628.
• Hükümetçe belirlenen bankaların verecekleri teminat mektupları (Bu
mektupların Hükümetçe belirlenen bankalar tarafından verilmiş
olmaları ve Gümrük Yönetmeliği’nin 1555. Maddesindeki kayıt ve
koşullara uygun, alacak tutarını karşılayabilecek değerde ve süresiz
bulunmaları gerekmektedir.);
• Hazine tahvil ve bonoları (bunların nominal değerleri üzerinden
kabulü gerekmektedir);
• Hükümetçe belirlenen milli esham ve tahviller (Bu esham ve tahviller,
teminatın kabul edilmesine en yakın borsa cetvelleri üzerinden %15
noksanı ile değerlendirilmektedir);
• İlgililer ya da ilgililer lehine üçüncü şahıslar tarafından gösterilen ve
alacaklı amme idarelerince haciz belgelerine dayanılarak haczedilen
menkul ve gayrimenkul mallar;
• Resmi daire ve belediyelerle, Türkiye'deki yabancı misyon şeflerinin
verecekleri garanti ve taahhüt mektupları (Bunları teminat olarak
kabule Gümrük Müsteşarılığı yetkilidir. Gümrük idarelerince, bu
konuda yapılacak başvurular resen kabul edilmemekte, her defasında
Gümrük Müsteşarlığı’nın izni alınmaktadır);
• Gümrük Kanunu ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanun’un 48. Maddesine göre yapılacak ertelemelerde,
bankalarca verilecek teminat mektupları, istenildiğinde paraya
çevrilebilecek durumda olan Hazine tahvilleri ile belirli prensiplere
uyulmak kaydıyla gayrımenkuller;
• Türkiye'ye geçici olarak sokulacak ya da Türkiye'den transit edilecek
eşyanın vergi ve resimleri Türk parası ile teminat altına alınamadığı
hallerde, Gümrük Müsteşarlığınca belirlenecek yabancı paralar
(Resmi alış kuru üzerinden hesaplanarak Emaneti Ayniye Makbuzu
karşılığında alınan bu paralar her türlü kambiyo kırıntıları dışında,
ayni emanet olarak gümrükte saklanmakta ve eşyanın belli süresi
içinde yurt dışı edildiği ispat olunması halinde, sahibine geri
verilmektedir).
Kabul edilen teminat, sonradan tamamen ya da kısmen değerini
kaybeder ya da borç tutarı artarsa, bunun tamamlanması ya da yerine
başka teminat gösterilmesi, ilgilisinden istenilmektedir.
Teminatı veren, verdiği teminatı, idare amirinin izniyle kısmen ya
da tamamen aynı değerde başka teminat ile değiştirebilmektedir.
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından verilen teşvik
belgelerinde gösterilen yatırım mallarının ithalinde, 3065 Sayılı Katma
Değer Vergisi Kanunu'nun 46(6). Maddesi gereğince, tahakkuk edip
fiilen indirilmesinin mümkün olacağı tarihe kadar ertelenecek olan
Katma Değer Vergilerinin teminatı olarak 6183 sayılı Kanun'un 10.
Maddesinde belirtilen teminatları sağlamayanlar, aynı Kanunun 11.
Maddesinde belirtilen güvenilir bir kişi ya da kişileri, müteselsil kefil ve
müşterek borçlu olarak gösterebilmektedir. Şahsi kefalet, Bakanlıkça
tespit edilecek koşullar ve bu koşullara uygun olarak belirlenecek
unsurları içeren şahsi kefalet senedinin, noterden tasdiki yoluyla
oluşturulmaktadır. Gümrük Müsteşarlığı şahsi kefaleti ve gösterilecek
kişiyi, kefilin ödeme gücünün varlığına ilişkin olarak düzenlenecek
denetim elemanları raporlarına göre kabul edip etmemekte serbesttir.
Ertelenen Katma Değer Vergisini ödeyen kefile buna dair belge
verilmektedir.322
322 GK, 73, 74, 77, 121 ve 177. Maddeler, GY, Madde 1554 ve 6183 sayılı Kanun, Madde 10.
II.7.14.1. Banka Teminat Mektuplarının Şekilleri ve Kayıtları
Gümrük işlemleri dolayısıyla vergiler teminatı olarak kabul
edilebilecek teminat mektupları, idareye mükellef tarafından ibraz
olunduktan sonra, ilgili servisince ait oldukları tahakkuku yapılmış
vergiler tutarını karşılayıp karşılamadıkları incelenerek, uygun
görüldüğü takdirde muhasebe servisine iletilmektedir.
Muhasebe servisince de, kendisine verilen teminat mektupları,
Hükümetçe tayin edilmiş geçerli bankadan verilmiş olup olmadığı,
Gümrük Yönetmeliği’ne ekli (GY, Ek: 49 ve 50 ) ya da Yönetmeliğin 880.
Maddesinde belirtilen (GY, Ek: 14) formüle uygun olarak düzenlenip
düzenlenmedikleri, kıymetinin hesaplanan vergileri tamamen karşılayıp
karşılamadığı, şayet vadeli ise, beyanname üzerinde belirlenen süreye
uygun olup olmadığı, yönlerinden incelenmektedir.
Teminat mektubu, incelenip kabule değer görüldüğünde Emaneti
Ayniye Defterine kaydedilerek, sahibine karşılığında bir Ayniyet Alındısı
verilmektedir.
Bu mektuplar ayrıca Banka Teminat Mektuplarının Takibine
Mahsus Deftere de kaydedilmektedir.
Emaneti Ayniye Defterinin hangi sıra numarasına ve takip
defterinin hangi yerine kaydedildiği, hem mektubun altına, hem de
beyannameleri üzerinde gösterilmektedir.
Tahvillerle, hazine bonolarının kayıt ve takipleri, Devlet
Muhasebesi Genel Yönetmeliğine göre yapılmaktadır.
Gümrük Müsteşarlığınca teminat olarak kabul edilecek garanti
mektupları ve taahhütnameler de, özel bir deftere kaydedilmekte ve
takip olunmaktadır.
Transit ve geçici kabul eşyası için teminat olarak alınacak yabancı
paralar (döviz) da, Emaneti Ayniye Defterine kaydedilmektedir.323
II.7.14.2. Teminat Mektuplarının Kovuşturulması
Teminat mektuplarında, işlemle ilgili kanuni süre hangi günde
sona erecekse, banka teminat mektuplarının izlenmesine özgü defterin o
günkü sayfasına işlenmektedir.
Bu defteri kullanan memurlar, her gün o günün tarihinden 20 gün
sonraki tarihe ait yaprağı inceleyerek, o sayfada kayıtlı olan ve henüz işi
bitirilmemiş bulunan teminat mektupları için her mektubun ve ait
olduğu beyannamenin numara ve tarihinden, içindekinden ve bunda
yazılı sürenin dolmak üzere olduğu halde, bu hususa ait taahhüdün
henüz yerine getirilmemiş olduğundan bahisle, idare amirinin imzasını
taşıyan bir yazı ile bankaya ve ithalatçıya bildirimde bulunmakta ve
mektubun paraya çevrilmesini istemektedir.
Banka mektubu yerine depozito alınmış ise, yine sürenin
bitiminden 20 gün önce, idare amirinin imzası ile sürenin bitmek üzere
olduğu, işlemin tamamlanması gerektiği, aksi takdirde 20 gün sonra
depozito hesabındaki paranın irada geçirileceği bir mektupla mükellefe
bildirilmektedir.
323 GK, 73/2, 121 ve 177. Maddeler ve GY, Madde 1555.
Gümrük idaresince (Muhasebe Servisi), süre bitiminden önce ilgili
bankaya ya da mükellefe sözü edilen bildirimin gönderilmemesi ya da
bildirimin zamanında ulaşmaması mükellefi kanunda belirtilen sürelerin
bitiminden önce süre uzatımı başvurusunda bulunma yükümlülüğünden
kurtarmamaktadır. Ancak kanun, tüzük ve yönetmeliklere uygun olarak
verilen emirleri yerine getirmeyen personele kısa süreli durdurma cezası
uygulanmaktadır.
Gümrük Kanununun 78. Maddesinde yazılı sebeplerden dolayı
mükelleflerle, idare arasında vergi tahakkukundan doğan
anlaşmazlıkların çözülmesinden önce gümrükten mallarını çekmek
isteyen ilgililerin Gümrük Kanununun 77. Maddesi uyarınca vergi
farklarını ödeyecekleri hakkında bankaların verecekleri teminat
mektupları, Gümrük Yönetmeliğinin 1555. Maddesinde anılan formüle
(GY, Ek: 47) göre düzenlenmiş bulunacağından, anlaşmazlığın idare
lehine çözülmesi durumunda, gümrük vergilerinin tahsilatı yapılarken
faiz aranmamaktadır. Ancak teminat mektubu içeriğinin ödenmesi
hakkında gümrük idarelerince bildirilen gün içinde para ödenmezse,
istek tarihinden itibaren her geçen gün için Gümrük Müsteşarlığınca
belirlenen faiz tahakkuk ettirilmektedir.
Mükellefler merci kararları hakkında yürütmenin durdurulması
kararı ibraz etmedikçe, teminat mektuplarının paraya çevrilmesi işi
durdurulmamaktadır.
Para cezaları hakkındaki teminat, kararın kesinleşmesinden sonra
paraya çevrilmektedir.
Teminat mektuplarında işlemle ilgili olarak gösterilen süre
içerisinde gerekli koşulların yerine getirilmediği kanıtlandığında,
gümrük idaresi, bankadan her zaman parayı istemekte serbest ve
bankada parayı derhal ödemekle yükümlüdür. Bankaların bu hususta
herhangi bir şekilde yapacakları itiraz geçerli olmayacağından, bu gibi
itirazlarla, zamanında taahhüdünü yerine getirmeyen bankalar
bulunduğu takdirde durum derhal Gümrük Müsteşarlığına
bildirilmektedir.324
II.8. Türk ve Ortak Transit Teminat Düzenlemelerinin Karşılaştırılması
Ortak Transit rejiminde teminatın nakit olarak verilmesi hariç
olmak üzere üç teminat türü bulunmaktadır. Bu çerçevede teminat, nakit
para ya da kefalet senedi formunda verilmektedir. Türk mevzuatında ise,
herhangi bir teminat türü ayrımı yapılmamaktadır. Ancak, nelerin
teminat olarak kabul edilebileceğine ilişkin hükümler incelendiğinde,
nakit, şahsi kefalet ve global teminat türlerinin olduğu söylenilebilir.
Bununla birlikte, Türk global teminat düzenlemelerinin Gümrük
Kanunu ya da Yönetmeliği yerine tebliğ ve genelgelerle düzenlenmesi
yoluna gidilmesi sürekli değişen bir özelliğin oluşmasına neden
olmaktadır. Örneğin, önceleri yalnızca yurt dışından getirilen eşyanın
giriş gümrüğünden iç gümrüğe aktarılması söz konusu iken, sonradan
bir sınır gümrüğünden diğerine ya da bir iç gümrüğe ya da bir iç
gümrükten diğerine ya da bir sınır gümrüğüne yapılacak taşımalar
olarak kapsam genişletilmiştir. Keza, önceleri teminat tutarını
324 GY, Madde 1556.
Başmüdürlüklerin belirlemesi söz konusu iken, daha sonra bu yetki
Gümrükler Genel Müdürlüğü’ne alınarak sınırlandırılmıştır. Yine, daha
önce, teminat tutarından düşüm yapılması öngörülürken, bugün teminat
tutarının aşılması söz konusudur.
Ortak Transit sisteminde teminat, nakit depozito hariç, kefalet
senedi formunda verilmektedir, Türk mevzuatında ise, para, banka
teminat mektupları, hazine tahvil ve bonoları, ulusal esham ve tahviller,
menkul ve gayrimenkul mallar, resmi daire ve belediyelerle Türkiye'deki
yabancı misyon şeflerinin verecekleri garanti ve taahhüt mektuplarının
teminat olarak sunulabileceği belirtilmektedir. Burada önemli bir konu,
banka teminat mektuplarının hükümetçe belirlenen bankalar tarafından
verilmiş olma ve alacak tutarını karşılayabilecek değerde ve süresiz
bulunma koşulunun Ortak Transit kefalet belgelerindeki gereklere
uygun olmasıdır.
Türk mevzuatına göre, teminat mektuplarının kovuşturulmasında
kanun, tüzük ve yönetmeliklere uygun olarak verilen emirleri yerine
getirmeyen personele kısa süreli durdurma cezası uygulanması
öngörülmektedir. Ortak Transit sistemi çerçevesinde, örneğin Fransa’da
olduğu gibi, yükümlülüğünü yerine getirmeyen görevliye mali
sorumluluk da yüklenmelidir.
Türk mevzuatına göre, memur görevlendirildiğinde teminat
aranmamaktadır. Ortak Transit Rejiminde ise, bu mümkün olmayıp, en
fazla bir güvenlik önlemi olarak kurşun mührün yerini tutabilmektedir.
Ortak Transit sisteminde, denizyolu ile yapılan taşımacılık
teminattan muaf tutulurken, Türk mevzuatında ise, Denizcilik Bankasına
ait gemiler ile Gümrük Yönetmeliği’ne göre sahip ya da acenteleri tescil
edilmiş bulunan ve düzenli sefer yapmakta olan, 60 rüsum tonilatodan
fazla diğer deniz taşıtlarıyla taşınan eşya için teminat aranmamaktadır.
Ortak Transit sisteminde, yetkili makamlar, kefilin talebi üzerine,
30 günlük ödeme süresini uzatabilmektedir. Uzatma nedeniyle oluşacak
masraflar ve özellikle de faizler, ilgili Akit Tarafın para ya da mali
piyasasında söz konusu süre içinde tahakkuk edecek tutara eşit olacak
şekilde hesaplanmaktadır. Türk mevzuatına göre ise, teminat mektubu
içeriğinin ödenmesi hakkında gümrük idarelerince bildirilen gün içinde
para ödenmezse, istek tarihinden itibaren her geçen gün için Gümrük
Müsteşarlığınca belirlenen faiz tahakkuk ettirilmektedir.
---o---
BÖLÜM III ORTAK TRANSİT SİSTEMİNE GİRME SÜRECİNDE TÜRKİYE
III.1. Tarihsel Gelişim
Topluluk Transit Rejimi, Avrupa Topluluğu'nda ortak gümrük
tarifesinin 1968'de yürürlüğe girmesiyle birlikte oluşturulmuştur.
Topluluk Transit Rejimi'ni EFTA ülkelerini de kapsayacak şekilde
genişletmek amacıyla AT ve EFTA ülkeleri arasında imzalanan Ortak
Transit Sözleşmesi ve Eşya Ticaretindeki Formalitelerin
Basitleştirilmesine ilişkin (TİB) Sözleşme sırası ile 15.6.1987 tarihli ve
AET/415/87 sayılı ve 28.4.1987 tarihli ve AET/267/87 sayılı Konsey
Kararları ile yayımlanmış325 ve 1 Ocak 1988 tarihinde yürürlüğe
girmiştir.
III.2. Sözleşme’ye Taraf Olma ile ilgili Hükümler
1990’ların başında siyasi ve ekonomik alanlardaki hızlı ve köklü
değişime bağlı olarak Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin de Ortak Transit
Sistemine girmelerinin gündeme gelmesi nedeniyle, AT-EFTA Ortak
Transit Karma Komitesi, 23 Eylül 1993 tarih ve 1/93 sayılı Tavsiye
Kararı ile Ortak Transit Sözleşmesini, 3. ve 15(3). Maddelerini
değiştirerek, 15. Maddeye ilave yaparak ve 15a Maddesini ekleyerek;
keza TİB Sözleşmesini, 1. ve 11. Maddelerini değiştirerek ve 11a
Maddesini ekleyerek üçüncü ülkelerin katılımına açmıştır. Söz konusu
Tavsiye Kararı mektup teatisi ile 1 Temmuz 1994 tarihinde yürürlüğe
girmiş ve 22 Kasım 1993 tarihli Konsey Kararı olarak yayımlanmıştır326.
Ortak Transit Sözleşmesi'nin 15a(1) ve TİB Sözleşmesi'nin 11a(1)
paragraflarına göre, Karma Komite'nin kararı üzerine, bu Sözleşmelerin
depoziteri olan Avrupa Toplulukları Konseyi Genel Sekreteryası
tarafından davet edilen bir üçüncü ülke Akit Taraf olabilmektedir327.
Keza, Ortak Transit Sözleşmesi'nin 15(6) ve TİB Sözleşmesi'nin 11(6)
paragraflarında, davet yapılan üçüncü ülke yetkililerinin, Karma
Komite, alt-komiteler ve çalışma grupları toplantılarına gözlemci olarak
katılabilecekleri öngörülmektedir.
325 13.8.1987 tarihli ATRG L226, s.1-119 ve 22.5.1987 tarihli ATRG L134, s.1-7. 326 14.2.1996 tarihli ATRG L37. 327 AT-EFTA Ortak Transit Karma Komitesi’nin 26.10.1995 tarihli ve 1/95 sayılı Kararı ile, Çek
Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya ve Slovakya Ortak Transit Sözleşmesi’ne 1 Temmuz 1996 tarihinden itibaren katılmaya ayrı ayrı davet edilmiştir, 14.5.1996 tarihli ATRG L117, s. 13.
III.3. Türkiye’nin Sözleşmelere Katılma Çalışmaları
Türkiye-AT Ortaklık Anlaşması ve Katma Protokol çerçevesinde,
1/95 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı’nın328 28. Maddesi,
transit rejimi de dahil olmak üzere Türk Gümrük Mevzuatının Topluluk
Gümrük Mevzuatına yakınlaştırılmasını öngörmüştür. Bu amaçla,
TİB’nin ulusal bazda gümrük beyannamesi olarak kullanılmasına 1
Ocak 1996 tarihinde başlanılmıştır. Türkiye, Ortak Transit ve TİB
Sözleşmelerine taraf olma başvurusunu 5 Ekim 1995 tarihinde yapmıştır.
Başvurumuz değerlendirilerek ülkemiz uzmanları bilgilendirme
toplantılarına (task force) katılmaya davet edilmiştir.
26 Şubat 1996 tarihinde Brüksel’de yapılan ilk bilgilendirme
toplantısında, transit sisteminin revizyonunun başlatıldığı, iki yıl kadar
sürmesi beklenen revizyon çalışmaları tamamlanmadan yeni ülkelerin
taraf olmalarının söz konusu olmadığı öğrenilmiştir.329 1996 yılı Temmuz
ve Eylül aylarında iki kez yapılması planlanan ancak çeşitli nedenlerle
ertelenen ilk ikili görüşmeler 27 Ocak 1997 tarihinde yapılabilmiştir. AT
Komisyonu yetkilileriyle, ülkemizin söz konusu Sözleşmelere taraf olma
koşullarını değerlendirmek üzere, Topluluk'tan gelen heyetlerle bir dizi
görüşme yapılması ve Türk tarafının uygulamaları yerinde görmesi
hususunda mutabakata varılmıştır. Bu görüşmelerde alınan kararlar
çerçevesinde, Gümrük Müsteşarlığınca konu ile ilgili uzmanların yer
aldığı bir Çalışma Grubu oluşturulmuştur. 2-3 Şubat 1997 tarihlerinde
yine Brüksel’de yapılan ikinci bilgilendirme toplantısına katılım
sağlanmış, 6-7 Şubat 1997 tarihlerinde yapılan Eurotransit 97 328 13.2.1996 tarihli ATRG L35, s. 1-46. 1/95 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı da diğer
Ortaklık Konseyi Kararları gibi Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazetesi’nde yayımlanmamıştır. 329 Tıraş, Hilmi, Tek İdari Belge ve Ortak Transit Uygulamaları Çalışma Grubu (Task Force)
Toplantı Notu, Brüksel, 26 Şubat 1996, 23.3.1996.
Konferansı'na katılan 31 Avrupa ülkesi arasında ülkemiz de yer almıştır.
Yine 14 Kasım 1997 tarihinde Brüksel’de yapılan üçüncü bilgilendirme
toplantısına da katılım sağlanmıştır.
III.4. AT Komisyonu - EUROCUSTOMS Protokolü
AT Komisyonu, Gümrük 2000 programı çerçevesinde Ortak
Transit alanında ülkemize teknik yardım sağlanması amacıyla
Eurocustoms ile bir Protokol330 hazırlamıştır. Söz konusu Protokol 28
Mayıs 1997 tarihinden başlamak üzere 15 aylık bir süreyi331 ve 300.000
ECU’lük bir meblağı kapsamıştır. Protokol ile ilgili işlemleri takip etmek
üzere, bir Bağlantı Görevlisi belirlenmiş ve çalışmaları yürütmek üzere
bir Çalışma Grubu oluşturulmuştur. Bu Protokol ile, bir dizi görüşme ve
ziyaretin gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Bu çerçevede, Tek İdari
Belge (22-26 Eylül 1997), Transit kurallarının karşılaştırılması (3-7
Kasım 1997), Teminat (8-12 Aralık 1997), Demiryolu taşımacılığı (2-6
Şubat 1998), Merkezi idarelerin kurulması (2-6 Mart 1998), Alacakların
karşılanmasına ilişkin karşılıklı yardım (9-11 Haziran 1998) ve
Kompendiyum (15-19 Haziran 1998) konularında görüşmeler
gerçekleştirilmiştir. Keza, Çek Cumhuriyeti’ne bir çalışma ziyaretinde
(30 Haziran-1 Temmuz 1998) bulunulmuştur. Ülkemizin talebi üzerine,
AT Komisyonu Protokolü üç ay süre ile uzatmıştır.
III.5. Beklentiler
Uyum çalışmaları tamamlandıktan sonra, Türkiye ulusal
koordinatörünün olumlu görüşü doğrultusunda, Türkiye’nin 330 Transit Contract No. XXI/97/507 on “Technical assistance to Turkey on the implementation of
the transit procedures and the use of the SAD”, 28.5.1997. 331 Bu süre daha sonra 18 aya çıkarılmıştır, XXI/97/507A, 26.8.1998.
Sözleşmeleri uygulamaya hazır olup olmadığının yerinde görülmesi
amacıyla bir Akit Tarafların temsilcilerinin katılacağı bir değerlendirme
ziyareti yapılacaktır. Bu ziyaret sonucunda, olumlu görüş verilmesi
üzerine, ülkemiz Sözleşmelere taraf olana kadar, AT-EFTA Çalışma
Gruplarına gözlemci olarak katılabilecektir. Son aşamada Türkiye,
Sözleşmelerin Akit Taraflarından biri olarak, AT-EFTA Ortak
Komitesi’nde yer alacaktır.
---o---
DEĞERLENDİRME, ÖNERİLER ve SONUÇ
1. Değerlendirme
Türkiye, 1959 TIR Sözleşmesi’ne 1966 yılında, 1975 Revize TIR
Sözleşmesi’ne 1985 yılında taraf olmuştur. 1987 tarihli Ortak Transit
Sözleşmesi’ne ise henüz taraf değildir. Yani, ülkemiz uluslararası transit
taşımacılık düzenlemelerine her geçen gün daha geç taraf olmaktadır. Mevcut
Türk gümrük transit ve transit teminat düzenlemelerinin Ortak Transit
sisteminin gereklerini ne kadar karşıladığı ise şüphelidir.
Herşeyden önce, Türk mevzuatındaki transit türleri ayırımının,
OTS’dekinden apayrı olduğu görülmekte, hatta yanlış olduğu
düşünülmektedir. Bu bağlamda, Türk mevzuatında transitin, denizyolu
taşımacılığı için ‘aktarma’, diğer taşımacılık türleri için ‘transit’ olarak
adlandırılması, bunların birbirinden farklı rejimlermiş gibi algılandığını
göstermektedir. Üstelik, transit türlerinin, taşıma araçlarına göre ‘adi’ ve
‘milletlerarası’ olarak ayrılması da oldukça tehlikelidir. Yoksa, ne ‘adi transit’
adi, ne de ‘milletlerarası transit’ uluslararası özelliği haizdir. Vurgulandığı
üzere ayırım, yalnızca taşıma araçlarına göre yapılmaktadır. Hal böyle olunca,
örneğin TIR rejimi ‘milletlerarası’ değil, ‘adi’ transit usulü olarak
değerlendirilmektedir.
Keza, Gümrük Müsteşarlığınca ruhsatname verilmiş yerli ve yabancı
kişi ve kuruluşlara ait kara taşıtları ile transit taşınacak eşya için, demiryolu
ile yapılan taşımalar hakkındaki milletlerarası kara taşımacılığı usulünün
uygulanacağı öngörülmektedir. Ancak, bu yönde bir uygulamaya yapılan
araştırma sırasında rastlanılmamıştır. Yani, uygulaması olmayan bir hüküm
olarak mevzuatta öylece durmaktadır.
Ortak Transit sisteminde kapsamlı teminattan yararlanacakların,
rejiminin düzenli kullanıcısı olması ya da mali gücünün bulunması
gerekmektedir. Düzenli kullanıcı sayılmada aranan 6 aylık süre koşulu,
OTS’ye yeri taraf olan ülkeler ve sisteme yeni giren işlemciler bakımından
sağlanamamaktadır. Böylece, ilgililerin mali gücü önem kazanmakta, mali
gücü yeterli bulunan kişiler kapsamlı teminattan yararlanabilmektedir. Ancak
bu kişilerin, transit kurallarını bilmemesi ve sistemin işleyişini aksatmaları
olasıdır. Bu nedenle, mali güç yanında süre koşulunun da mutlaka
aranmasında yarar görülmektedir. Süre koşulu, bu sisteme girilmesinden
itibaren 6 ay süresince kapsamlı teminatın Türk işlemciler tarafından
kullanılamamasını doğuracaktır. Başlangıçta hiç kullanılamayacak olan
kapsamlı teminat, diğer teminat türlerine göre zamanla daha fazla
kullanılacak, hatta yüzde yüzlere yaklaşacaktır. Örneğin, 1 Temmuz 1996
tarihinde OTS’ye taraf olan Çek Cumhuriyeti’nde teminat türleri arasında
kapsamlı teminatı kullanma oranı, iki yılın sonunda yaklaşık %85’e
ulaşmıştır. Başlangıçtan beri sistemde yer alan Almanya’da bu oran %98’i
bulmuştur.
Kapsamlı teminattan yararlanan kişiler, bir kapsamlı teminat
belgesiyle, belgenin geçerlilik süresi içinde hareket idaresi ve ülkesi
dikkate alınmaksızın sınırsız sayıda transit işlemi
gerçekleştirebilmektedir. Örneğin, Türk teminat Gümrük idaresinin
kapsamlı teminat kullanmasına izin verdiği bir kişi, örneğin Almanya,
Macaristan ya da bir başka Akit Taraftan transit işlemini
başlatabilecektir. Aynı şekilde, Almanya, Macaristan ya da bir başka
Akit Taraftaki bir teminat idaresinden kapsamlı teminat alan bir kişi de
Türkiye'den transit işlemini başlatabilecektir.
Her ne kadar daha yüksek teminatın daha az kaçakçılık anlamına
geleceği düşünülse de, teminattaki artış dolayısıyla ortaya çıkan fazladan
mali yük, kaçakçılık riskini daha da arttırmaktadır. Örneğin, bazı eşya
için kapsamlı teminat kullanılmasının geçici olarak yasaklanması, bu
eşyanın taşınmasında geleneksel kaçakçılık yöntemlerine yönelinmesine,
örneğin yanlış beyanda bulunulmasına yol açmaktadır.
Kapsamlı teminatı kullanma yasağının geçici olması öngörüldüğü
halde, birçok defa uzatılmıştır. Bu da, yasaklamının geçici olmaktan
çıkarak, sürekli olma özelliği kazanacağı anlamına gelmektedir.
Bununla birlikte, yeni bilgisayarlı transit sisteminin uygulamaya
sokulmasıyla birlikte, teminat yükümlülüğünün yalnızca birkaç gün
süreceği düşünülürse, buna bağlı olarak maliyetlerin düşüceği
söylenebilir.
2. Öneriler
2.1. Transit Düzenlemelerinin Uyumlaştırılması
Türk transit düzenlemelerinin, Ortak Transit ile uyumlu olarak yeniden
düzenlenmesi, bu çerçevede, ulusal ve uluslararası transit ayırımın yapılması,
ancak ulusal transit düzenlemelerinin mümkün olduğunca basitleştirilmesi ve
kolaylaştırılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir.
Keza, özellikle Gümrük Yönetmeliği’nde transit ve transit teminat
hükümlerinin çok farlı yerlerde bulunduğu görülmektedir. Kullanıcıların
bunlara ulaşması oldukça zordur. Bunların, belki yönetmelikte değil ama,
hazırlanacak tebliğ ve genelgelerde topluca düzenlenmesinde büyük yarar
bulunmaktadır.
2.2. “Anasorumlu” Kavramının Mevzuata Yerleştirilmesi
Transit rejimlerinde, transit boyunca askıya alınan vergi, resim ve
özel tüketim vergisinden (excise) sorumlu olacak kişilerin belirlenmesi
gerekmektedir. Bu, Ortak Transit sisteminde, transit taşımacılık
beyanında bulunarak bir T1 ya da T2 rejiminin usulüne uygun olarak
sonuçlandırılmasından sorumlu “anasorumlu” (principal) olarak
karşımıza çıkmaktadır. Anasorumlu kavramının transit mevzuatımıza
dahil edilmesi gerekmektedir.
2.3. Teminat Türlerinin Kabul Edilmesi
Türk mevzuatı yalnızca bireysel teminatı ve UND tarafından
verilen global teminatı öngörmektedir. Ortak Transit Sözleşmesi’ndeki
diğer iki teminat türü, kapsamlı ve maktu teminatın da iç mevzuata dahil
edilmesi gerekmektedir.
2.4. Teminat Olarak Kabul Edilenler
Ortak Transit sisteminde teminat, nakit depozito hariç, kefalet
senedi formunda verilmektedir, Türk mevzuatında ise, para, banka
teminat mektupları, hazine tahvil ve bonoları, ulusal esham ve tahviller,
menkul ve gayrimenkul mallar ve resmi daire ve belediyelerle
Türkiye'deki yabancı misyon şeflerinin verecekleri garanti ve taahhüt
mektuplarının teminat olarak sunulabileceği belirtilmektedir.
Görüldüğü üzere, hükümetçe belirlenen bankalar tarafından
verilmiş olma ve alacak tutarını karşılayabilecek değerde ve süresiz
bulunma özelliği nedeniyle banka teminat mektuplarının Ortak Transit
kefalet belgelerini karşılayabileceği söylenebilir.
Diğer değerlerin ise, ancak depozito olarak verilebileceği
düşünülmektedir.
2.5. Refakatin Teminat Olmaması
Gümrük Mevzuatımız teminatın, masrafların taşıyıcı tarafından
karşılanması koşuluyla, bir gümrük görevlisinin refakati ile ikame
edilebileceğini öngörmektedir. Ortak Transit Sistemine göre bu
imkansızdır. Memur eşliği ancak bir güvenlik önlemi olarak kabul
edilebilir. Bu nedenle, bu hüküm mevzuattan çıkarılmalıdır.
2.6. Bildirimlerin Uyumlaştırılması
Gümrük idaresi, anasorumlu ve kefil arasındaki bildirim süre ve
formlarının, İdari Düzenlemeler Toplusu dikkate alınarak mevzuatımıza
aktarılması gerekmektedir. Aksi halde, teminata başvurulması
durumunda önemli bir unsur olarak karşımıza çıkan sürelere
uyulmaması nedeniyle, teminatın gelir olarak tahsili mümkün
olmayacaktır.
2.7. Teminat İdarelerinin Belirlenmesi
Türk mevzuatına göre, hareket gümrüğünün belirlediği bireysel
teminat hareket gümrük idarelerine, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün
belirlediği global teminat ise Ankara Gümrük Saymanlığı’na
sunulmaktadır.
OTS’ye göre, bireysel teminat hareket gümrük idaresine
sunulurken, maktu ve kapsamlı teminatın verileceği yer teminat
idareleridir. Bu idareler hem teminat tutarını belirlemekte, hem de
teminatı kabul etmektedir.
Uygulamada, maktu teminat idareleri ile kapsamlı teminat
idarelerinin ayrıştırılması mümkündür. Maktu teminat için daha üst bir
makam gerekli görülürken, kapsamlı teminat için, işlemlerin hacmi
dikkate alındığında, daha alt düzeylerin yeterli olacağı düşünülmektedir.
Bu bağlamda, maktu teminat için Gümrükler Genel
Müdürlüğü’nün, kapsamlı teminat için ise, (belki Gümrükler Genel
Müdürlüğü yanında) başmüdürlüklerin yetkilendirilmesi yerinde
olacaktır.
Unutulmaması gereken bir husus, maktu teminat bir kez
verildikten sonra, teminat gümrüğüne fazla bir iş düşmezken, kapsamlı
teminat söz konusu olduğunda, kapsamlı teminatın yenilenmesi,
ayarlanması, ilgililerin işlemlerinin izlenmesi vb. nedenlerle, teminat
idaresinin işi sürekli olmaktadır.
2.8. Sektörün ve Gümrük Görevlilerinin Bilgilendirilmesi
Ortak Transit Sözleşmesi’ne ülkemiz taraf olmadan önce, Gümrük
idaresinin yararına olacağından, yeni sitemi benimsemeleri açısından,
Ortak Transit rejimini kullanacak mali/ekonomik çevrelere teminat
sisteminin içeriğinin ve faaliyetleri üzerindeki etkilerinin açıklanması ve
Gümrük idaresinin kendi görevlilerinin bilgilendirilmesi gerekmektedir.
İşlemciler açısından, teminat seçme olanağı (kapsamlı, bireysel ya da
maktu teminat): Birçok işlemi kapsadığından kapsamlı teminatın mali avantajı
varken, maktu ve bireysel teminat işlemleri ise daha basittir.
Gümrük idareleri için, geniş ölçüde uyumlaştırma (standart
teminat belgeleri, teminatın hesaplanmasında tek yöntem): Kefil ayrı
ayrı hesaplanan taleplerden sorumlu olduğundan, riskin
yaygınlaştırılması (kapsamlı ve bireysel teminat) söz konusudur.
Kapsamlı teminatın kullanılması gümrüğün onayına bağlıdır. Kapsamlı
teminat için verilen izin usulsüzlüklerin olması durumunda iptal
edilebilmektedir. Transit idaresindeki formaliteleri azaltmak amacıyla
her bir sevkiyat için teminatı (kapsamlı teminat hariç) % 100 düzeyinde
belirleme olanağı vardır.
2.9. Sektörle Mutabakat Zaptı Düzenlenmesi
İşlemciler ve gümrük idaresi arasında bir mutabakat zaptının yapılarak
rollerin ve sorumluluklarının belirlenmesi yerinde olacaktır. Böyle bir zapt,
kaçakçılığa karşı işlemciler ile gümrük idaresi arasında iletişimi ve işbirliğini
kolaylaştıracaktır.
2.10. Teminat Sistemine Giriş
Gümrük idaresi, bire bir güvence sağladığı için bireysel teminatı,
ticaret erbabı ise, daha ucuza sağlandığı için kapsamlı teminatı tercih
etmek durumundadır. Ülkemizde, pek çok sayıda işlemcinin kapsamlı
teminattan yararlandırılması, onların uluslararası rekabet gücünün
artması, dolayısıyla ülke ekonomisinin kalkınması demektir.
Türk mevzuatı global teminat düzenlemesinde, global teminattan
yararlanmak isteyenler için C2 yetki belgesine sahip olma koşulunun
getirildiği görülmektedir. Ortak Transit kapsamlı teminat
düzenlemelerinden yararlanmak isteyenler için ise, daha kapsamlı ve
nesnel ölçütlerin belirlenmesi gerekmektedir:
• Mali özelikler: örneğin sermayesinin teminata karşılık gelecek tutarda
olması dahil, mali yapının nesnel değerlendirilmesi;
• Mesleki özellikler: iletişim ve elektronik veri değişiminin
değerlendirilmesi dahil anasorumlunun deneyiminin nesnel
değerlendirilmesi; ve
• Kişisel özellikler: önceki gümrük suistimal kayıtlarının izlenmesi dahil
anasorumluyu temsil eden kişilerin nesnel değerlendirilmesi.
Keza, bireysel ve tam teminat ile herkes Ortak Transit sistemine
girebilirken, ancak belirli koşulları yerine getirenler kolaylıklardan ve
basitleştirmelerden yararlanmalıdır. Örneğin, kapsamlı teminattan
yararlanmada tüm işlemciler için düzenli kullanıcı, güvenilir tacir ve
güçlü mali durum koşulları aranabilir.
2.11. Bilgisayarlaşma
2000 yılı ortalarında tam anlamıyla kullanılmaya başlanılması
planlanan NCTS ile uyumlu bilgisayarlaşmanın gerçekleştirilmesi zorunlu
görülmektedir.
1995 yılında Dünyü Bankası ile yapılan anlaşma gereğince Türk Kamu
İdaresinin Modernizasyonu çerçevesinde Gümrük İdaresinin de otomasyonu
çalışmaları başlatılmış ve 22 Haziran 1998 tarihinde Türkiye’nin toplam
ithalat/ihracatının %25’inin yapılmakta olduğu Atatürk Havalimanı Giriş ve
Çıkış Gümrük İdareleri’nde özet beyanın bilgisayar ortamında pilot
uygulamasına geçilmiştir. 2000-2001 yıllarında Türkiye’nin toplam
ithalat/ihracatının %95’inin gerçekleştirilmekte olduğu 50 gümrük idaresinin
otomasyona geçmiş olması beklenilmektedir.
Fransız Gümrük İdaresi’nin kullandığı SOFIX Programı’ndan
uyarlanan ve Bilge adı verilen programa ilave modül takılarak, TIR, Ortak
Transit vb. transit rejimlerinin de bilgisayar ortamında elektronik takip ve
teyit işlemlerinin yapılması beklenilmektedir. Keza, risk analizlerinin transit
eşyası için ayrıca yapılması öngörülmektedir.
Bilge Programının en önemli yararlarından birisi de, transit teminat
işlemlerinin bilgisayar ortamında izlenmesi olacaktır. Böylece, gerek teminat
belgelerinin düzenlenmesinin, gerek işlemlerin gerçekleştirilmesinin usule
uygun olması sağlanabilecektir.
2.12. Gümrük Görevlisinin Yetkilendirilmesi
İptal edilen, çalınan ya da kaybolan teminat belgeleri, durumu diğer
Akit Taraflara iletecek olan AT Komisyonuna bildirilmektedir. Bu aşamadan
sonra her Akit Taraf sorumlu duruma gelmektedir. Bu nedenle, ilgili gümrük
idarelerinde teminatı kabule ve belgelerin geçerliliğinin kontrolüne tek bir kişi
yetkili kılınmalıdır. Bu kişi, kendisine sunulan kefalet belgelerinin geçerli
olup olmadığını bilgisayardan, yoksa daha önceden oluşturulan bir listeden
kontrol etmelidir. İptal edilen, çalınan ya da kaybolan bir belge ile
karşılaştığında, belgenin üzerini çizerek iptal etmeli ve belgeyi düzenleyen
gümrük idaresine, gerekirse diğer bir Akit Tarafa göndermelidir.
2.13. Maktu Teminat Fişleri
Transit belgesinde anasorumlunun imzası bulunduğundan,
imzalanmamış olmaları maktu teminat fişlerinin geçerliliğini etkilememekte,
keza aynı seri numarası birden fazla maktu teminat fişine verilmemektedir.
Maktu teminat fişlerinin üç nüsha düzenlenerek, biri işlemci için alındı
belgesi, biri gümrük nüshası, diğeri de kefil için teyit belgesi olarak
kullanılması, tarafların işlemlerini kolaylaştıracaktır.
Hareket idaresi, transit işlemi ibra edildiğinde, maktu teminat fişlerini
arkalarına tarih yazarak bir klasörde saklamalıdır.
2.14. Kefil Tebligat Adreslerinin Belirlenmesi
Ortak Transit rejimi kefillerinin, diğer Akit Taraflarda kendi tebligat
adreslerini belirlemesi gerekmektedir. İlgili Akit Tarafta bulunan bir tebligat
adresine yapılacak bir bildirim kefilin kendisine yapılmış sayılmaktadır.
2.15. Teminat İstisnaları
OTS’ye göre, Akit Taraflar yalnızca kendi topraklarında
gerçekleştirilecek transit işlemlerin için teminat istisnası sağlayabilmektedir.
Örneğin, ileride Ortak Transit Sözleşmesine taraf olduklarında, Türkiye ile
Bulgaristan'ın kendi aralarında anlaşmaları durumda, Türkiye’de başlayıp
Bulgaristan'da bitecek bir transit işlemi için teminat gerekmeyecektir. Yine,
Türkiye’nin tek taraflı alacağı bir kararı ile, Türkiye’deki bir hareket
idaresinden, örneğin, Ankara’dan başlayacak transit işlemlerinin Bulgaristan
ya da Yunanistan’a girişte yer alan transit idaresine kadar olan kısmı için
teminat aranmaması mümkün olacaktır.
2.16. Taşımadan Sorumlu Aracılar
Taşımadan sorumlu aracılar (freight forwarders), eşyanın belirli bir
yere teslimini düzenleyen, gümrüğe T1 ya da T2 belgesini sunma
yetkisini ulusal mevzuattan alarak anasorumlu konumuna gelen
aracılardır. Bu aracıların, riskin azaltılması açısından tanınmış
müşteriler ve iyi bir taşımacı şirketle çalışmaları ve sigortaya sahip
olmaları önerilmektedir.
2.17. Teminat Verecek Kişi ve Kuruluşların Belirlenmesi (Kefil)
Türk Gümrük mevzuatına göre, teminat mektubu verecek bankaları
hükümet belirlemektedir. Ancak, Ortak Transit kefillerinin (sigorta şirketleri
dahil) belirlenmesi yetkisi Gümrük Müsteşarlığı’na (Gümrükler Genel
Müdürlüğü, başmüdürlükler vb.) verilmelidir.
Kapsamlı teminat kefili olabilme ölçütlerinin getirilmesi ve bu
ölçütlerin nesnel olması gerekir. Teminat kefalet belgelerinin süresiz olduğu
düşünülürse, kefillerde sürekliliğin mutlaka aranmasında zorunluluk
görülmektedir. Riski azaltacağı düşüncesiyle, kapsamlı teminat kefaletinin bir
ya da birkaç yerde toplanması yerine yaygınlaştırılmasına çalışılmalıdır.
Maktu teminat kefillerinin, kefil olunacak tutarın önceden
öngörülemeyeceği, dolayısıyla bu tutarın çok büyük rakamlara ulaşabileceği
de göz önüne alınarak, Gümrük Müsteşarlığı’nın belirleyeceği tek bir makam
tarafından belirlenmesinde yine bir zorunluluk görülmektedir. Bu makam,
Gümrükler Genel Müdürlüğü olabilir.
Maktu teminatın niteliği gereği, UND maktu teminat kefili olmak
isteyebilir. Böylece, üyelerine maktu teminat fişi vererek sorumluluğu
paylaşacağından sektörün daha az sorunlar doğurmasını sağlayabilir. Öte
yandan, TOBB da, TIR Ulasal Teminat Kefili olarak, Avrupaya yönelik TIR
karnesi kapsamı taşımalarda olabilecek azalmalara bağlı gelir kaybını maktu
teminat kefili olarak kapatmak isteyebilir. Zaten, maktu teminat fişi de, TIR
karnesi gibi, maktu bir tutar ile sınırsız tutarda eşya taşınmasına olanak
vermektedir. Bu noktada, TOBB’un deneyimli olması da bir avantaj olarak
görülmektedir. Kısaca, araya başka adaylar girmese de, UND ve TOBB’un
maktu teminat kefili olmaları güçlü görülmektedir. Bu, iki kefilin maktu
teminat fişleri konusunda rekabet etmesini ve böylece fiyatların düşmesini
sağlayacaktır.
Kefil belirlemede önemli bir konu da, anasorumlu ile kefilin aynı kişi
olamamasıdır.
2.18. Ulusal Transit Düzenlemeleri
Ulusal transit, Ortak Transit Sistemi yanında uygulanmalı ve ona
yakınlaştırılmaktadır. Bu çerçevede, TİB’in 1 numaralı kutusunun 3. Alt-
bölümüne yazılmak üzere, bir sınır gümrüğünden bir sınır gümrüğüne, bir
sınır gümrüğünden bir iç gümrüğe, bir iç gümrükten bir iç gümrüğe ve bir iç
gümrükten bir sınır gümrüğüne yapılan transit taşımacılık için yeni kodların
belirlenmesi gerekmektedir. Ulusal transit kefalet senedi ve belgelerinin
oluşturulmasında Ortak Transit Sistemi esas alınmalıdır.
2.19. Yetkili Gönderici ve Alıcılar
Yetkili gönderici ve alıcı olarak basitleştirilmiş prosedürlerden
yararlanma ölçütleri getirilmelidir. Örneğin gerekli koşullar arasında
şunlar olabilir:
• ödemeler dengesinin iyi olması,
• belirli bir hacme ulaşmış işlem sayısı ve tutarı,
• belgelerin kontrol edilebilmesi,
• gümrük vergileri için teminat sağlanması,
• eşya hareketlerine ilişkin kayıtların gümrük idaresine gönderilmesi,
• eşya hareketlerinin (tür, menşe, varış vb.) faksla bildirilmesi.
2.20. Ortak Transit Merkez İdaresinin Kurulması
Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğü bünyesinde TIR karnelerini
kontrol merkezi ve TIR karnelerini izlemede deneyimli gümrük
görevlileri bulunmaktadır. TIR Karnelerinin yönetimi bilgi işlemle
yapılmaktadır.
Bu merkezin geliştirilerek, Ortak Transit Merkez İdaresi olarak da
çalışması sağlanabilir. Kurulacak idareye, Ortak Transit belgelerinin
dağıtımı şeklindeki basit posta görevi yanısıra, mühürlerin kontrol
edilmesi ve araştırma prosedürünü yürütme görevi verilebilir. Bu
amaçla, belgelerin merkez idareye geliş-gidiş tarihlerinin ve sayılarının
kaydedildiği bir kütük oluşturulabilir.
2.21. Gümrük İdarelerinde Transit Birimlerinin Oluşturulması
Gümrük idarelerimiz Tek İdari Belge bazında transit işlemi
yapmaktadır. Bununla birlikte, Ortak Transit işlemi yapmaya yetkili gümrük
idarelerinin belirlenmesi ve bu idarelerde İdari Düzenlemeler Toplusu’nun en
son hali, kontrol için bulunması gerekmektedir. Bu idarelerde, 1 ya da 2
kişilik bir transit bölümü oluşturularak transit belgelerinin yönetimi ve T5
yapraklarının geri gönderilmesi sağlanmalıdır.
2.22. Mühürlerin Basılması ve Kontrol Edilmesi
Ortak Transit sisteminde ve özellikle teminat belgelerindeki
mühürlerin kontrol edilmesinde video-spektoral analize yatırım
yapılması yerinde olur. Yalnızca, İngiltere’de olduğu gibi merkezi idare
ya da bir başka birim de kullanabilir. Video-spektoral analiz cihazının,
usule uygun olarak basılmış mühürleri kontrol edebileceği göz önüne
alınarak, mühürlerin mümkün olduğunca temiz olmasına dikkat
edilmelidir. Bu cihaz baska yerlerde, örnegin mense kaselerinin
kontrolünde de kullanilmasi mümkündür.
3. Sonuç
Son söz olarak, Ortak Transit Sözlesmesi’ne, diger uluslararasi
sözlesmelerden farkli olarak, basvuruda bulunarak degil, davet edilerek
taraf olunmaktadir. Davet edilebilmek için de, Sözlesme’ye taraf
olundugunda, sistemi aksatmadan uygulayabilecek mevzuat ve fiziki yapiya
sahip olmak gerekmektedir. Bu nedenledir ki, bu Sözlesmeye taraf olmak
isteniliyorsa, gerekleri istisnasiz yerine getirilmelidir. Iste bu çerçevede,
Ortak Transit teminat düzenlemeleri önemli bir unsur olarak karsimiza
çikmaktadir. Bu konuda gereken uyum ya yapilmali ya da Sözlesmeye taraf
olma arzusundan vaz geçilmelidir. Ikinci olasilik istenilmedigine göre,
birincisi mutlaka yerine getirilmek durumundadir.
---o---
KAYNAKÇA ATA Handbook, the Customs Convention on the ATA Carnet for the
Temporary Admission of Goods, Customs Cooperation Council, Temmuz 1996.
Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Antlaşma, Roma, 25.3.1957. Büyük Sözlük, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,
1988. Büyüktaşkın, Şener, Uluslararası Ticarette GATT Düzeni, GÜ. Yayın No:20,
Ankara, 1983. CLECAT Proposal for a Reform of the Community Transit System, 2-7
Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97 Konferansı Yazıları, Brüksel, 30 Nisan 1997.
Compendium of Administrative Arrangements, Conclusions and Interpretations relating to Transit and the Single Administrative Document, 22.7.1994 tarihli ve XXI/175/94 sayılı Komisyon Belgesi.
Convention and Statute on Freedom of Transit, United Nations Transport Facilitation Conventions, International Telecomunication Union, www.itu.ch/itudoc/un/editrans/itcdb.html.
Customs Convention on the ATA Carnet for the Temporary Admission of Goods, (Brüksel, 6 Temmuz 1961).
Customs Controls and Formalities, Use of TIR and ATA carnets, europa.eu.int/comm/sg/scadplas/leg/en/lvb/111004b.htm.
Çalışma Belgesi, 2-7 Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97 Konferansı Yazıları, Brüksel, 30 Nisan 1997.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Transit Ticaret Anlaşması, 15 Mart 1998.
Example of an International Guarantee System Established by the International Road Transport Union, www.itu.int/editrans/facilit/ tircon/tta3.htm.
G/ADP/N/1/AUS/2, World Trade Organization, 17.08.1998. Interim Report on Transit, Task Force Transit, 24.10.1996. Kellett-Bowman, Edward, Raporteur, Report on the Community Transit
System, European Parliament’s Committee of Inquiry into Community Transit System, 20.02.1997 tarihli PE 220.895 sayılı Belge.
Kutlu, Özay, Ortak Transit konusunda 16-20 Mart 1998 tarihlerinde İtalya’da gerçekleştirilen Matthaeus Değişim Programı Raporu, Ankara, 21 Nisan 1998.
Kutlu, Özay, 30 Haziran-2 Temmuz 1998 tarihlerinde gerçekleştirilen Çek Cumhuriyeti Çalışma Ziyareti – TUR A.9 ile ilgili Rapor, Ankara, 16 Temmuz 1998.
Ministry of Customs of Republic Lithuania, http://www.Cust.lt/noframe/ title.html.
Monti, Mario, Topluluk Komisyonu Üyesi, 2-7 Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97 Konferansı Yazıları, Önsöz, Brüksel, 30 Nisan 1997.
A New Transit System for Europe, Çalışma Belgesi, 2-7 Şubat 1997 tarihli Eurotransit 97 Konferansı Yazıları, Brüksel, 30 Nisan 1997.
Report of the Mission Findings, United Nations Conference on Trade and Development, July 1998.
Tıraş, Hilmi, Tek İdari Belge ve Ortak Transit Uygulamaları Çalışma Grubu (Task Force) Toplantı Notu, Brüksel, 26 Şubat 1996, 23.3.1996.
TIR Handbook including the Customs Convention on the International Transport of Goods under cover of TIR Carnets (TIR Convention, 1975), United Nations Economic Commission for Europe, New York and Geneva, 1995.
1996 UCLAF Annual Report. Velidedeoğlu, Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet, Türkçeleştirilmiş Metinleriyle
Birlikte Türk Meden Kanunu ve Borçlar Kanunu, Terim ve Sözcükler Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 411, AÜ Basımevi, Ankara, 1975, s. 951.
Ortak Transit Görüşmeleri
Transit Kurallarının Karşılaştırılması ile ilgili 3-7 Kasım 1997 tarihli TUR A.2 Toplantısına ilişkin Bilgi Notu.
Ortak Transit Sisteminde Teminat ile ilgili 8-12 Aralık 1997 tarihli TUR A.3 Toplantısına ilişkin Bilgi Notu.
Demiryolu Taşımacılığında Basitleştirilmiş İşlemler ile ilgili 2-6 Şubat 1998 tarihli TUR A.4 Toplantısına ilişkin Bilgi Notu
Merkezi İdarelerin Kurulması ile ilgili 2-6 Mart 1998 tarihli TUR A.5 Toplantısına ilişkin Bilgi Notu.
Ortak Transit Sisteminde Alacakların Tahsiline ilişkin Karşılıklı Yardım ile ilgili 9-11 Haziran 1998 tarihli TUR A.7 görüşmeleri.
Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazeteleri
1.8.1972 tarihli ve 14263 sayılı RG 3.2.1973 tarihli ve 14437 sayılı RG 31.3.1985 tarihli ve 18711 sayılı RG 11.5.1985 tarihli ve 18751 sayılı RG 26.7.1995 tarihli ve 22355 sayılı RG 29.12.1995 tarih ve 22508 sayılı RG BM/AEK Belgeleri
ECE/TRANS/4, 31.10.1996, Press Release, www.unece.org/press/ 96trans4.htm
TRANS/WP.30/R.186, 13.12.1996 TRANS/WP.30/R.195, 14.4.1997 C.N.433.1997.TREATIES-1, 17.11.1997. 17.9.1998 tarihli belge Avrupa Topluluğu Resmi Gazeteleri
22.5.1987 tarihli ATRG L134 12.6.1986 tarihli ATRG L157 13.8.1987 tarihli ATRG L226 29.6.1988 tarihli ATRG L162 17.12.1991 tarihli ATRG L348 19.10.1992 tarihli ATRG L302 2.2.1993 tarihli ATRG L25
19.2.1993 tarihli ATRG L42 11.10.1993 tarihli ATRG L253 15.1.1994 tarihli ATRG L12 18.3.1994 tarihli ATRG L76 31.12.1994 tarihli ATRG L371 12.12.1995 tarihli ATRG L299 13.1.1996 tarihli ATRG L10 14.2.1996 tarihli ATRG L36 13.2.1996 tarihli ATRG L35 14.2.1996 tarihli ATRG L37 20.3.1996 tarihli ATRG L70 14.5.1996 tarihli ATRG L117 24.7.1996 tarihli ATRG L184 7.9.1996 tarihli ATRG L226 12.11.1996 tarihli ATRG L289 28.12.1996 tarihli ATRG L338 13.1.1997 tarihli ATRG L7 4.2.1997 tarihli ATRG L33 14.2.1997 tarihli ATRG L43 5.4.1997 tarihli ATRG L91 10.6.1997 tarihli ATRG C176 28.8.1997 tarihli ATRG L237 29.8.1997 tarihli ATRG L238 6.1.1998 tarihli ATRG L2 9.1.1998 tarihli ATRG L5 13.1.1998 tarihli ATRG L7 19.8.1998 tarihli ATRG C261 AT Komisyonu Belgeleri
22.7.1994 tarih ve XXI/175/94 sayılı belge 4.7.1996 tarih ve XXI/2128/95 Rev. 2 sayılı belge
4.1.1997 tarih ve XXI/120/97 sayılı belge 27.1.1997 tarih ve IP/97/57 sayılı belge 30.1.1997 tarih ve TFT/XXI/114/97 Rev. 2 sayılı çalışma belgesi 6.2.1997 tarih ve XXI/121/97 sayılı belge 25.3.1997 tarih ve 3116 sayılı yazı 28.5.1997 tarih ve XXI/97/507 sayılı belge 26.8.1998 tarih ve XXI/97/507A sayılı belge
EK-I Tek İdari Belge’nin 52 numaralı kutusunda kullanılan teminat kodları:
Durum Kod Gerekli diğer bilgiler
Kapsamlı teminat 1 - belge numarası - teminat idaresi adı
Bireysel teminat 2
Nakdi teminat 3
Maktu teminat 4 Ortak Transit Sözleşmesi’nin Ek I’in Başlık V, Bölüm 3 uyarınca teminat gerekli değilse
6
Ortak Transit Sözleşmesi’nin Madde 10(2)(b) uyarınca hareket idaresi ile ilk transit idaresi arasındaki kısım için teminat gerekli değilse
7
Belirli kamu kurumları için teminat gerekli değilse 8
EK-II
(Ek: 12)
TC-31 TEMİNAT BELGESİ (Ön) 2. No
1. Son geçerlilik tarihi
3. Anasorumlu (soyadı ve adı veya
firma ismi ve tam adresi ve ülke)
4. Kefil (soyadı ve adı veya
firma ismi ve tam adresi ve ülke)
5. Teminat idaresi (tam adres ve ülke)
6. Teminat kapsamı (ulusal para birimi
cinsinden)
rakamla:
yazıyla:
7. Teminat idaresi, yukarıda ismi bulunan anasorumlunun, aşağıdaki üzeri çizilmeyen gümrük bölgelerinde T1/T2 Ortak transit işlemi gerçekleştirmeye yetkili olduğunu onaylar:
AVRUPA TOPLULUĞU, ÇEK CUM., İSVİÇRE, İZLANDA, MACARİSTAN, NORVEÇ, POLONYA, SLOVAKYA, TÜRKİYE
8. Süre uzatımı
dahil
Bu
belg
e, te
min
atın
ipta
l edi
lmes
i üze
rine
tem
inat
idar
esin
e ge
cikm
eksi
zin
iade
edi
lmel
idir.
...............……………..…...............'da, ..........…….…………...................'nde (imza yeri) (tarih)
..............……………........................'da,
.........…………............................'nde (imza yeri) (tarih)
(Teminat idaresi resmi imza ve mührü)
(Teminat idaresi resmi imza ve mührü)
9. Anasorumlu adına T1 veya T2 beyannamelerini imzalamaya yetkili kişiler. (Arka) 10. Yetkilendirilen kişinin soyadı,
adı ve imza örneği
11. Anasorumlunun imzası 10. Yetkilendirilen kişinin soyadı, adı ve imza örneği
11. Anasorumlunun imzası
Ana
soru
mlu
bir şi
rket
ise,
11
no.lu
kut
uyu
imza
laya
n kişi
, ad,
soy
ad v
e şi
rket
teki
kon
umun
u be
lirtm
elid
ir.
(Ek: 13)
TC-10 TRANSİT BİLGİ NOTU Taşıma aracının kimliği: …………………………………………………………………………………………..
TRANSİT BELGESİ
Tür (T1 veya T2) ve sayısı Hareket idaresi
ÖNGÖRÜLEN GÜZERGAH
(VE ÜLKE)
RESMİ KULLANIM İÇİN
Transit tarihi: ……………..…………………………. ……………………………………..….
(İmza)
Resmi mühür
(Ek: 14)
TC-11 ALINDI
………………………………………..………………………………’deki varış idaresi,
……………………………………………...…..……….……………….……
idaresince ……………….…….……… sayı ve ……….…..………………… tarih ile tescil
edilen T1, T2* belgesinin ibraz edildiğini ve düzenlenen bu belge kapsamındaki sevkiyata yönelik herhangi bir usulsüzlüğun bu tarihe kadar tespit edilmediğini onaylar.
Resmi mühür
………………….…....…….’de, ……..……….19……. ‘de Yer Tarih
………………………………………………………………………………………. (İmza)
________ (*) Gerekeni siliniz
(Ek: 15)
(Ön)
TC-32 MAKTU TEMİNAT FİŞİ A 000 000 .............................……….......................................................................................
...................................................................................... tarafından düzenlenen
(Birey veya firmanın ad ve adresi) (.........................................……...............…...............… teminat idaresi tarafından ..........................................……....…................’de kabul edilen teminat taahhüdü) Bu fiş .........................………...……………...……..…....................................den sonra başlamayan bir T1, T2 işlemi için 7 000 ECU miktarına kadar geçerlidir ve bu açıdan ....................…….................................................. anasorumludur. (Birey veya firmanın ad ve adresi) ...................................................... ...................................................... (Anasorumlunun imzası)* (Kefilin mühür ve imzası)
__________ (*) İmza ihtiyaridir
(Arka)
Hareket idaresi tarafından doldurulacak
..............................................................................…..'ndeki idare tarafından
............................................ sayı ve ...................................................... tarih ile tescil edilenT1/T2 belgesi kapsamında geçerli transit işlemi
....................................................
................................................... (Resmi mühür)
(İmza)
(Ek: 16)
ORTAK TRANSİT REJİM KAPSAMLI TEMİNAT KEFALET BELGESİ
(Ortak Transit Sözleşmesi kapsamındaki birkaç transit işlemini kapsayan kapsamlı teminat
kefalet belgesi)
I. Kefilin taahhüdü 1. .....................................................................................………………………......................…. ......................................………………............ adresinde1 yerleşik aşağıdaki imzanın
sahibi2 ............................……………………………..……………………………….......................... …………………………………………………… işbu belge ile müştereken ve müteselsilen, …………......................................……………...............………………… teminat idaresinde, anasorumlu3 ...............……...............……….............….................................................’nun Ortak Transit Sözleşmesi kapsamında gerçekleştirdiği bir transit işlemi sırasında yapılan ihlaller veya aykırılıklar nedeniyle, aşağıda belirtilen Devletlere ödemesi gerekli olabilecek, gümrük vergileri, dahili vergiler ve diğer harçlar - para cezaları hariç – veya diğer yükümlülükler, masraflar ve arızî masraflar dahil olmak üzere maksimum ……....................………………………. ...................................…...............’na kadar olan herhangi bir tutarı, Avusturya Cumhuriyeti, Belçika Krallığı, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, Danimarka Krallığı, Federal Almanya Cumhuriyeti, Fransa Cumhuriyeti, Finlandiya Cumhuriyeti, Hollanda Krallığı, İrlanda, İspanya Krallığı, İsveç Krallığı, İtalya Cumhuriyeti, Lüksemburg Büyük Dükalığı, Portekiz Cumhuriyeti, ve Yunanistan Cumhuriyeti'nden oluşan Avrupa Topluluğu ile Çek Cumhuriyeti, İsviçre Konfederasyonu, İzlanda Cumhuriyeti, Macaristan Cumhuriyeti, Norveç Krallığı, Polonya Cumhuriyeti ve Slovak Cumhuriyeti4 lehine garanti eder.
2. Aşağıdaki imzanın sahibi, paragraf 1’de belirtilen Devletlerin yetkili makamlarının
ödeme talebine ilişkin ilk yazılı başvurusundan itibaren 30 günlük süre içinde, kendisi veya ilgili bir başka kişi, Ortak Transit Sözleşmesi kapsamındaki transit işleminin paragraf 1’deki anlamda herhangi bir ihlal veya aykırılık olmadan gerçekleştiğini ilgili makamları tatmin edecek şekilde kanıtlayamazsa, yukarıdaki maksimum miktara kadar talep edilen tutarı, belirtilen süre içinde ödemeyi taahhüt eder.
Yetkili makamlar, geçerli kabul edilecek herhangi bir nedenle aşağıdaki imza sahibin
talebi üzerine, ödeme başvurusundan itibaren kendisinden talep edilen tutarı ödemek zorunda olduğu 30 günlük süreyi uzatabilir. Bu ilave sürenin verilmesi nedeniyle ortaya çıkacak masraflar ve özellikle de faizler, ilgili Devletin para piyasasında veya mali piyasasında söz konusu süre içinde tahakkuk edecek tutara eşit olacak şekilde hesaplanmalıdır.
İlk ödeme başvurusu alındısından önce veya bu başvuruyu izleyen 30 gün içinde
başlayan Ortak Transit Sözleşmesi kapsamındaki bir transit işlemi ile ilgili olarak aşağıdaki imza sahibi talepte bulunmadığı sürece, işbu taahhüde uygun olarak hali hazırda ödenmiş olan miktar, bu miktardan düşürülmeyebilir.
3. Bu taahhüt, teminat idaresi tarafından kabul edildiği tarihten itibaren geçerli olur.
1 Tam adresi. 2 Soyadı ve adı veya firma adı. 3 Anasorumlunun soyadı ve adı veya firma adı ve tam adresi. 4 Toprakları kullanılmayacak olan Akit Tarafın veya Tarafların adını çiziniz.
Bu teminat, teminat idaresinin yerleşik bulunduğu Devlet veya aşağıdaki imzanın
sahibi tarafından herhangi bir tarihte iptal edilebilir. İptal, diğer tarafa bildirilmesinden sonra 16 ncı günden itibaren geçerli olur. Aşağıdaki imzanın sahibi iptalin geçerli olduğu tarihten önce başlayan bu taahhüt
altında Ortak Transit Sözleşmesi kapsamında transit işlemleri ile ilgili ödemelerden, ödeme talebi bu tarihten sonra yapılmış olsa dahi, sorumlu olmaya devam eder.
4. Bu taahhüdün amaçları doğrultusunda aşağıdaki imzanın sahibi bildirim5 için
adresini6............................................................................................................………….............….......……………………………..…............ ve paragraf 1’de anılan diğer Devletlerin her birindeki adres olarak aşağıdakileri vermektedir:
Devlet Soyadı ve adı veya firma ismi ve tam adresi
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
...............................................................................................
........................................................…………….................…………..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................……………………………………
Aşağıdaki imzanın sahibi, bu taahhütle ilgili olarak bildirim adreslerinden birisine
gönderilen veya yazılı olarak iletilen tüm yazışmaların ve bildirilerin ve diğer formalite ve prosedürlerin kendisine tümüyle ulaştırılmış olduğunu kabul eder.
Aşağıdaki imzanın sahibi, bir bildirim adresinin bulunduğu yerlerdeki mahkemelerin
yargı yetkisini kabul eder. Aşağıdaki imza sahibi, bildirim adreslerini değiştirmemeyi veya adreslerinden birisini
veya daha fazlasını değiştirmek zorunda kalırsa önceden teminat idaresine bildirmeyi taahhüt eder.
....................................tarihinde ....................................’da düzenlenmiştir
.............................................................................................................. (imza)7
II. Teminat idaresi tarafından kabul Teminat idaresi
.........................….........................….....………………................................... Kefil taahhüdünün kabul tarihi
...........................………………...............................................
.............................................................................................................................
5 Devletin yasalarında, bildirim adresi ile ilgili bir hüküm bulunmuyorsa, kefil paragraf 1’de belirtilen her Devlet
için, kendisine gönderilen yazışmaları alacak bir yetkili tayin edecektir. Kefilin veya yetkililerinin bildirim adresinin bulunduğu yerlerdeki mahkemeler bu teminat ile ilgili ihtilaflar hususunda yetkili olacaktır. Dördüncü paragrafın ikinci alt-paragraftaki kabul ve dördüncü alt-paragrafındaki taahhüt birbirine uyumlu olmalıdır.
6 Tam adres. 7 İmzadan önce, “................ tutarında teminat” ibaresi imza sahibinin el yazısı ile tam olarak yazılmalıdır.
(Mühür ve imza)
(Ek: 17)
ORTAK TRANSİT REJİMİ TEK BİR İŞLEM İÇİN TEMİNAT KEFALET BELGESİ
(İlgili Ortak Transit Sözleşmesi kapsamındaki tek bir transit işlemini işlemini kapsayan teminat kefalet belgesi)
I. Kefilin taahhüdü 1. ..................................................…………….............................……………............................ .................................................…...…………………………………........332 adresinde
yerleşik aşağıdaki imzanın sahibi333
………………………….…............................................................. ......................................…………….....................……............................................... bu belge
ile müştereken ve müteselsilen, ..…………….........……....……………………......................
...............………………...……………………………………………....... hareket idaresinde,
anasorumlu334 ……..............................………………..................................…….......................
........................................…………….............................…..........……...……...................’nun .........………............................……………...............……………………. hareket idaresiden ......................……………………………................…........... varış idaresine kadar Ortak Transit Sözleşmesi kapsamında gerçekleştirdiği bir transit işlemi sırasında yapılan ihlaller veya aykırılıklar nedeniyle, aşağıda belirtilen Devletlere ödemesi gerekli olabilecek, gümrük vergileri, dahili vergiler ve diğer harçlar - para cezaları hariç – veya diğer yükümlülükler, masraflar ve arızî masraflar dahil olmak üzere maksimum …………...............…………………… ……..…....................................…...............’na kadar olan herhangi bir tutarı, Avusturya Cumhuriyeti, Belçika Krallığı, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, Danimarka Krallığı, Federal Almanya Cumhuriyeti, Fransa Cumhuriyeti, Finlandiya Cumhuriyeti, Hollanda Krallığı, İrlanda, İspanya Krallığı, İsveç Krallığı, İtalya Cumhuriyeti, Lüksemburg Büyük Dükalığı, Portekiz Cumhuriyeti, ve Yunanistan Cumhuriyeti'nden oluşan Avrupa Topluluğu ile Çek Cumhuriyeti, İsviçre Konfederasyonu, İzlanda Cumhuriyeti, Macaristan Cumhuriyeti, Norveç Krallığı, Polonya Cumhuriyeti ve Slovak Cumhuriyeti4 lehine garanti eder.
2. Aşağıdaki imzanın sahibi, paragraf 1’de belirtilen Devletlerin yetkili makamlarının
ödeme talebine ilişkin ilk yazılı başvurusundan itibaren 30 günlük süre içinde, kendisi veya ilgili bir başka kişi, Ortak Transit Sözleşmesi kapsamındaki transit işleminin paragraf 1’deki anlamda herhangi bir ihlal veya aykırılık olmadan gerçekleştiğini ilgili
332 Tam adresi. 333 Soyadı ve adı veya firma adı. 334 Anasorumlunun soyadı ve adı veya firma adı ve tam adresi. 4 Toprakları kullanılmayacak olan Akit Tarafın veya Tarafların adını çiziniz.
makamları tatmin edecek şekilde kanıtlayamazsa, yukarıdaki maksimum miktara kadar talep edilen tutarı, belirtilen süre içinde ödemeyi taahhüt eder.
Yetkili makamlar, geçerli kabul edilecek herhangi bir nedenle aşağıdaki imza sahibin
talebi üzerine, ödeme başvurusundan itibaren kendisinden talep edilen tutarı ödemek zorunda olduğu 30 günlük süreyi uzatabilir. Bu ilave sürenin verilmesi nedeniyle ortaya çıkacak masraflar ve özellikle de faizler, ilgili Devletin para piyasasında veya mali piyasasında söz konusu süre içinde tahakkuk edecek tutara eşit olacak şekilde hesaplanmalıdır.
3. Bu taahhüt, hareket idaresince kabul tarihinden itibaren geçerli olur.
4. Bu taahhüdün amaçları doğrultusunda aşağıdaki imzanın sahibi bildirim5 için
adresini6..................................................................................................….......................….......……………………………..…............ ve paragraf 1’de anılan diğer Devletlerin her birindeki adres olarak aşağıdakileri vermektedir:
Devlet Soyadı ve adı veya firma ismi ve tam adresi
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
...............................................................................................
........................................................…………….................…………..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................……………………………………
Aşağıdaki imzanın sahibi, bu taahhütle ilgili olarak bildirim adreslerinden birisine
gönderilen veya yazılı olarak iletilen tüm yazışmaların ve bildirilerin ve diğer formalite ve prosedürlerin kendisine tümüyle ulaştırılmış olduğunu kabul eder.
Aşağıdaki imzanın sahibi, bir bildirim adresinin bulunduğu yerlerdeki mahkemelerin
yargı yetkisini kabul eder. Aşağıdaki imza sahibi, bildirim adreslerini değiştirmemeyi veya adreslerinden birisini
veya daha fazlasını değiştirmek zorunda kalırsa önceden hareket idaresine bildirmeyi taahhüt eder.
....................................tarihinde ....................................’da düzenlenmiştir
.............................................................................................................. (imza)7
II. Hareket idaresi tarafından kabul Hareket idaresi .......................................…….....................................................
5 Devletin yasalarında, bildirim adresi ile ilgili bir hüküm bulunmuyorsa, kefil paragraf 1’de belirtilen her Devlet
için, kendisine gönderilen yazışmaları alacak bir yetkili tayin edecektir. Kefilin veya yetkililerinin bildirim adresinin bulunduğu yerlerdeki mahkemeler bu teminat ile ilgili ihtilaflar hususunda yetkili olacaktır. Dördüncü paragrafın ikinci alt-paragraftaki kabul ve dördüncü alt-paragrafındaki taahhüt birbirine uyumlu olmalıdır.
6 Tam adres. 7 İmzadan önce, “................ tutarında teminat” ibaresi imza sahibinin el yazısı ile tam olarak yazılmalıdır.
Kefilin taahhüdü, .................................. tarih ve ..….………….......... sayı ile düzenlenen T1/T28 transit işlemini kapsamak üzere ...……................. tarihinde kabul edilmiştir.
.............................................................................................................
(Mühür ve imza)
(Ek: 18)
ORTAK TRANSİT REJİMİ MAKTU TEMİNAT KEFALET BELGESİ
(Maktu Teminat Sistemi kefalet belgesi)
I. Kefilin taahhüdü 1. ......…………........................................................……………….............................................. .............................………......…...................……………..........................1 adresinde yerleşik aşağıdaki imzanın sahibi2
................…………………………................................................, herhangi bir anasorumlunun Ortak Transit Sözleşmesi kapsamında gerçekleştirdiği bir
transit işlemi sırasında yapılan ihlaller veya aykırılıklar nedeniyle, aşağıda belirtilen Devletlere ödemesi gerekli olabilecek, gümrük vergileri, dahili vergiler ve diğer harçlar - para cezaları hariç – veya diğer yükümlülükler, masraflar ve arızî masraflar dahil olmak üzere, Avusturya Cumhuriyeti, Belçika Krallığı, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, Danimarka Krallığı, Federal Almanya Cumhuriyeti, Fransa Cumhuriyeti, Finlandiya Cumhuriyeti, Hollanda Krallığı, İrlanda, İspanya Krallığı, İsveç Krallığı, İtalya Cumhuriyeti, Lüksemburg Büyük Dükalığı, Portekiz Cumhuriyeti, ve Yunanistan Cumhuriyeti'nden oluşan Avrupa Topluluğu ile Çek Cumhuriyeti, İsviçre Konfederasyonu, İzlanda Cumhuriyeti, Macaristan Cumhuriyeti, Norveç Krallığı, Polonya Cumhuriyeti ve Slovak Cumhuriyeti lehine düzenlediği her teminat fişi için maksimum 7 000 ECU’luk bir tutara sorumlulu olmayı kabul ettiğini ...........................……………….…….......................... teminat idaresinde, bu belge ile müştereken ve müteselsilen garanti etmektedir.
2. Aşağıdaki imzanın sahibi, paragraf 1’de belirtilen Devletlerin yetkili makamlarının
ödeme talebine ilişkin ilk yazılı başvurusundan itibaren 30 günlük süre içinde, kendisi veya ilgili bir başka kişi, Ortak Transit Sözleşmesi kapsamındaki transit işleminin paragraf 1’deki anlamda herhangi bir ihlal veya aykırılık olmadan gerçekleştiğini ilgili makamları tatmin edecek şekilde kanıtlayamazsa, her bir teminat fişi için 7 000 ECU’ya kadar talep edilen tutarı, belirtilen süre içinde ödemeyi taahhüt eder.
Yetkili makamlar, aşağıdaki imza sahibin isteği üzerine ve geçerli kabul edilecek herhangi bir nedenle, aşağıdaki imza sahibinin talep edilen miktarları ödeme başvurusundan itibaren 30 günden sonra ödemek zorunda olduğu süreyi uzatabilir. Bu ilave sürenin verilmesi nedeniyle ortaya çıkacak masraflar ve özellikle de faizler, söz
8 Uygun olanı çiziniz. 1 Tam adres 2 Soyadı ve adı veya firma adı
konusu miktar bu durumda ilgili Devletin para piyasasında veya mali piyasasında tahakkuk edecek olana eşit olacak şekilde hesaplanmalıdır.
3. Bu taahhüt, teminat idaresi tarafından kabul edildiği tarihten itibaren geçerli olur.
Bu teminat, teminat idaresinin yerleşik bulunduğu Devlet veya aşağıdaki imzanın sahibi tarafından herhangi bir tarihte iptal edilebilir.
İptal, diğer tarafa bildirilmesinden sonra 16 ncı günden itibaren geçerli olur. Aşağıdaki imzanın sahibi iptalin geçerli olduğu tarihten önce başlayan bu taahhüt
altında Ortak Transit Sözleşmesi kapsamında transit işlemleri ile ilgili ödemelerden, ödeme talebi bu tarihten sonra yapılmış olsa dahi, sorumlu olmaya devam eder.
4. Bu taahhüdün amaçları doğrultusunda aşağıdaki imzanın sahibi bildirim5 için
adresini6..........................................................................................…………...............................….......……………………………..…............ ve paragraf 1’de anılan diğer Devletlerin her birindeki adres olarak aşağıdakileri vermektedir:
Devlet Soyadı ve adı veya firma ismi ve tam adresi
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
...............................................................................................
........................................................…………….................…………..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................……………………………………
Aşağıdaki imzanın sahibi, bu taahhütle ilgili olarak bildirim adreslerinden birisine
gönderilen veya yazılı olarak iletilen tüm yazışmaların ve bildirilerin ve diğer formalite ve prosedürlerin kendisine tümüyle ulaştırılmış olduğunu kabul eder.
Aşağıdaki imzanın sahibi, bir bildirim adresinin bulunduğu yerlerdeki mahkemelerin
yargı yetkisini kabul eder. Aşağıdaki imza sahibi, bildirim adreslerini değiştirmemeyi veya adreslerinden birisini
veya daha fazlasını değiştirmek zorunda kalırsa önceden teminat idaresine bildirmeyi taahhüt eder.
....................................tarihinde ....................................’da düzenlenmiştir
.............................................................................................................. (imza)7
II. Teminat idaresi tarafından kabul
5 Devletin yasalarında, bildirim adresi ile ilgili bir hüküm bulunmuyorsa, kefil paragraf 1’de belirtilen her Devlet
için, kendisine gönderilen yazışmaları alacak bir yetkili tayin edecektir. Kefilin veya yetkililerinin bildirim adresinin bulunduğu yerlerdeki mahkemeler bu teminat ile ilgili ihtilaflar hususunda yetkili olacaktır. Dördüncü paragrafın ikinci alt-paragraftaki kabul ve dördüncü alt-paragrafındaki taahhüt birbirine uyumlu olmalıdır.
6 Tam adres. 7 İmzadan önce, “Teminat” ibaresi imza sahibinin el yazısı ile yazılmalıdır.
Teminat idaresi
.........................…..................……………….....….......................................... Kefilin taahhüdünün kabul tarihi
.......................……...........………….....................................
............................................................................................................................. (Mühür ve imza)
14.5.96 L117 Ortak Transit Sözleşmesi, Ek II, Madde 34B(2)’nin uygunlandığı eşya listesi
AS kodu Tanım Transit işlemi türü
ex 01.02 Canlı sığırlar A ex 01.03 Canlı domuzlar A ex 01.04 Canlı koyun ve keçiler A
02.01 Sığır eti, taze ya da soğutulmuş A 02.02 Sığır eti, dondurulmuş A 02.03 Domuz eti, taze, soğutulmuş ya da dondurulmuş A
04.02 Süt ve krema, konsantre edilmiş ya da ilave şeker ya da diğer tatlandırıcı maddeler içeren A
04.05 Sütten elde edilen tereyağı ve diğer katı ve sıvı yağlar A
04.06 Peynir ve lor A 10.01 Buğday ve mahlut A 10.02 Çavdar A 10.03 Arpa A 10.04 Yulaf A 17.01 Şeker A
ex 24.02 Sigaralar A A= Üçüncü ülkelerden akit tarfların gümrük bölgesine ithal edilen eşya ile ilgili T1 işlemleri
13.1.96 L10
AS kodu Tanım ex 01.02 Canlı sığırlar ex 02.02 Sığır eti, dondurulmuş
04.02 Süt ve krema, konsantre edilmiş ya da ilave şeker ya da diğer tatlandırıcı maddeler içeren
04.05 Sütten elde edilen tereyağı ve diğer katı ve sıvı yağlar 04.06 Peynir ve lor 08.03 Muz, plantain dahil, taze ya da kurutulmuş 10.01 Buğday ve mahlut 10.02 Çavdar 17.01 Şeker
ex 22.07 Alkol derecesi hacim itibariyle %80 ya da daha fazla olan tağyir edilmemiş etil alkol
ex 22.08 Alkol derecesi hacim itibariyle %80’den az olan tağyir edilmemiş
etil alkol 9.1.98 L5
AS kodu Tanım Standart 7.000 ECU
tutarına karşılık gelen Miktar
1 2 3 ex 01.02 Canlı sığırlar 4 000 kg ex 02.02 Sığır eti, dondurulmuş 3 000 kg
04.02 Süt ve krema, konsantre edilmiş ya da ilave şeker ya da diğer tatlandırıcı maddeler içeren
5 000 kg
04.05 Sütten elde edilen tereyağı ve diğer katı ve sıvı yağlar 3 000 kg
08.03 Muz, plantain dahil, taze ya da kurutulmuş 8 000 kg 17.01 Şeker 7 000 kg
ex 22.07 Alkol derecesi hacim itibariyle %80 ya da daha fazla olan tağyir edilmemiş etil alkol 3 hl
22.08 Alkol derecesi hacim itibariyle %80’den az olan tağyir edilmemiş etil alkol 5 hl
24.02.20 Sigaralar 35 000 adet