-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
1/23
Xb{b} Naubfka
Frj}dld Fd{duruaf{d
Kc Af{a}a Mair Ucxco kaf Gcoc{b}
Ubia}al akaoal ura{r kcucxocf safj kcxboaia}c
ubea}a orau kc naoafjaf mafjua'mafjua kaf }au'}au&
Ca mafsan kcea}c kbfjaf xbfrl nbcfjcfaf&D}afj mcaua mb}kasa rxasa rf{rn gbfjb{alrcfsa&
]aia'}aia kaf xbgcgxcf'xbgcgxcf mb}odgma rf{rn
gbgxb}doblfsa &
,Cmf Nlaokrf/ ao'Grqakkcgal/ 15::#
Xaka la}c Ubfcf/ 5 Irfc 13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
2/23
Xb{b} Naubfka
Gaoalaf aka galaucuza safj gbgmana} xb{auaf & Ubobuac xboaf{cnaf / xa}a galaucuza
gbfjjboa} uxafkrn mbua} nacf nrfcfj safj mb}{rocunaf Iafjaf fdkac nagxru nagc
kbfjaf ubxa{r oa}u & Nbiakcaf {b}ubmr{ }auafsa uroc{ kcnb{bgrnaf ubxafiafj ubia}alRfcpb}uc{au Cfkdfbuca &
Nbiakcaf c{r iboau gbgmbnau kc la{c Frj}dld Fd{duruaf{d / kaf ca gborncunafaxa safj {b}iakc xaka uaa{ c{r kaoag ubmral {rocuaffsa 9
Rxaea}a kcgroac kbfjaf xbgmaeaaf Nbxr{ruaf X}buckbf safj gbfjrfjnaxnaf
xbfjafjna{af uasa gbfiakc ]bn{d} Rfcpb}uc{au Cfkdfbuca & [b}canaf'{b}canaf {agmal
gbfiakc'iakc kc{agmal kbfjaf urc{af'urc{af kaf mrfsc xrnroaf'xrnroaf mbfka {rgxro &
Xaka zan{r uasa gbfjreaxnaf urgxal iama{af / {b}canaf'{b}canaf mb}oafjurfj {b}ru/
ublcfjja gbfsroc{naf oa`ao urgxal & Mborg xb}fal uasa gbfjaoagc a{ar gbfsanucnaf
}crl ubxb}{c c{r ajanfsa {ckan xb}fal gbfjaoagc oajc & Nb{cna X}d & K}& Kdks
[cufaagckiaia / Kc}ibf Xbfkckcnaf / gbgmaeanaf agafa{ Maxan Gbf{b}c Xbfkckcnaf kaf
Nbmrkasaaf {b}canaf'{b}canaf {b}ubmr{ {b{ax aka& Kaf safj ubmbf{a} gbgmra{ ka}al uasa
gbfkckcl > nb{cna roaga gbgmaeanaf kda / nbnlrurnaf mrsa} mb}af{anaf na}bfa{b}canaf'{b}canaf safj gbfjjcoa ! Naoarxrf gaucl aka nb}ajraaf'nb}ajraf kaoag la{c
Uasa gbfjbfac {cfkanaf safj la}ru uasa agmco kaoag gbfsbobuacnaf {alax xbgaf{axaf /gana xaka uaa{ c{r uasa {ckan mcgmafj oajc& Ura{r nb{bfafjaf safj ora} mcaua {r}rf
kaoag la{c uasa safj mbmb}axa kb{cn safj oaor mb}jdoan&=
Gbocla{ nbiakcaf {b}ubmr{ / {cgmro ubmral xb}{afsaaf / axa safj gbfsbmamnafubirgoal galaucuza ubkbgcncaf {ckan gbfsrnac nblakc}af Frj}dld Fd{duruaf{d ubmajac
]bn{d} Rfcpb}uc{au Cfkdfbuca safj ma}r 4 [b}obxau ka}c iazamaf axaxrf safj mcua
kcmb}cnaf ubmbfa}fsa Frj}dld Fd{duruaf{d mrnafoal d}afj ma}r kc ocfjnrfjafRfcpb}uc{au Cfkdfbuca &Lagxc} ubxrorl {alrf kca lamcunaf zan{rfsa ubmajac galaucuza
kc @anro{au Uau{}a kaf @coua`a{ RC kaf obmcl ka}c =8 {alrf kca gbfjamkcnaf kc}cfsa xaka
Aoga Ga{b} ubmajac u{a` xbfjaia} Malnaf kca gbfiakc Xbgmaf{r ]bn{d} MckafjNbgalaucuzaaf kc mazal ]bn{d} k}& Usa}cb` [lasbm kaf X}d` K}& Urgaf{}cM}dkidfbjd}d xaka xb}{bfjafaf {alrf 1308'af&
Krfca Nbgalaucuzaaf
Frj}dld Fd{duruaf{d kcoalc}naf kc }rgal nanbnfsa ]&X& Fd{dgcidsd / xbfucrfaf
Xa{cl ]bgmafj / kc nagxrfj Xafkbaf/ xaka la}c Ubfcf Zajb/ {afjjao 12 Irfc 1351 & Caakaoal mral xb}nazcfaf af{a}a Fd{duruaf{d ororuaf ]beluldjbuelddo Ma{apca kaf [cfc/
Xr{}c ubd}afj Ldd`k Ianua kc ]bgmafj &5 Ub{boal gbfsbobuacnaf Ubndoal Gbfbfjal
A{au kc Sdjsana}{a xaka {alrf 1321& Ca gboafir{naf nrocal kc @anro{au Uau{}a kaf@coua`a{ Rfcpb}uc{au Cfkdfbuca & Uaa{ c{r ca {b}ka {a} ubmajac galaucuza ir}ruaf mbmau
@URC / sanfc ir}ruaf kbfjaf mckafj cogrfsa mborg gbfiakc x}dj}ag {b}ubfkc}c &
= Frj}dld Fd{duruaf{d/ Gbfbjannaf Zazauaf Aoga Ga{b}/ , Iana}{a 9 RC X}buu/ 13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
3/23
Xb{b} Naubfka
Kcucfcoal Frj}dld Fd{duruaf{d gbfjbgmafjnaf gcfa{fsa kaoag u{rkc ubia}al /{b}r{aga
kc mazal mcgmcfjaf X}d`& K}& G}& Udbnaf{d uboanr jr}r mbua} kaoag cfkrn ga{a
xboaia}af ubia}al Cfkdfbuca &; Ubmajac galaucuza / uboacf mboaia} / ca mafsangbfscmrnnaf kc}c kaoag krfca nbgalaucuzaaf &
Ub{boal ua{r {alrf ubmajac an{cpcu galaucuza xaka {alrf 132=& / Frj}dld Fd{duruaf{d {b}xcocl gbfiakc Nb{ra Ubfa{ Galaucuza @anro{au Uau{}a RC 2 / kaf
nbgrkcaf ca mb}uaga'uaga {bgaf'{bgaffsa safj oacf , af{a}a oacf 9 Bgco Uaocg #
gbfkc}cnaf Kbzaf Galaucuza RC xaka {alrf 132; & Kc uafa Frj}dld Fd{duruaf{dkrkrn ubmajac afjjd{a Makaf Xb}zancoaf KGRC kaf irja gbfiakc ]bkan{r} Xbfb}mc{af
KGRC Galaucuza 0 An{cpc{auffsa kaoag xbfb}mc{af xb}u RC gbfjaf{a}naffsa gbfiakc
Nb{ra Ub}cna{ Xb}u Galaucuza Cfkdfbuca xaka {alrf safj uaga & Ubgbf{a}a c{r ca
{b}ea{a{ irja ubmajac Nb{ra Rgrg Jb}anaf Galaucuza Kiana}{a ,1322 '1320 #& Xaka{alrf 132< / nb{cna Ub}cna{ Xb}u Galaucuza Cfkdfbuca kaf Cna{af Za}{azaf Galaucuza
Cfkdfbuca mb}jamrfj gbfiakc Cna{af Xb}u Galaucuza Cfkdfbuca / ca mb}aocl nb mckafj
nbubfcaf galaucuza kaf gbfiakc Nb{ra Makaf Nb}ia Uaga Nbubfcaf Galaucuza
Cfkdfbuca / safj uaoal ua{r nbjca{affsa gbfsbobfjja}anaf `d}rg nbjca{af Nbubfcafgalaucuza kaoag mbf{rn Xbnaf Nbubfcaf Galaucuza &:
Gbuncxrf Frj}dld Fd{duruaf{d kcucmrnnaf kbfjaf nbjca{af nbgalaucuzaaf /
fagrf ca {ckan gbfjr}afjc nbjca{affsa kc mckafj xbfrocuaf uau{}a & Ca gbfiakc xbgcgxcf
]bkanuc Gaiaoal]dgaf / kaf nbgrkcaf gaiaoal Uau{}a kaf {an orxa ca gbfsrgmafjnaf
na}sa {rocufsa xaka gaiaoal Ncual < Kc uagxcfj c{r ca irja gbfjaurl gaiaoal safjernrx kcubjafc nb{cna c{r sanfc Eb}c{a &Lagxc} kc ub{cax bkcucfsa / Frj}dld Fd{duruaf{d
gbgmb}cnaf ndgbf{a} a{au eb}xbf'eb}xbf d}afj oacf safj kcgra{ & Akaxrf uaoal ua{r
mrn{c nbgagxraffsa ubmajac uau{}azaf akaoal / nrgxroaf eb}xbf safj kcmrnrnaf /sac{r Lriaf Nbxajcaf ,132
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
4/23
Xb{b} Naubfka
,13:0 # gbgra{ a}{cnbo Frj}dld Fd{duruaf{d safj mb}irkro [lb Udokcb} kaf [lb
[}afu`b} 11
Gbgafj mafsan eb}xbfcu kauaza}ua 1328'af safj gbfjaoagc Xb}afj
Nbgb}kbnaaf/ {b{axc ubkcnc{ safj cnr{ an{c` afjna{ ubfia{a gboazaf Mboafka & Frj}dld
Fd{duruaf{d / mb}uaga [}cufdirzdfd/ Urmajcd Uau{}dza}kdid/ GrlaggakKcxdfdjd}d / akaoal {b}gaurn kc kaoagfsa& 1= Xbfjaoagaf afjna{ ubfia{a c{r iru{}r
gbgmb}c cfuxc}auc nbxaka Frj}dld Fd{duruaf{d / rf{rn gbfrafjnaf kaoag mafsan
eb}xbffsa jagma}af gbfjbfac uc{rauc kaf urauafa xb}irafjaf `cucn kc azao nbgb}kbnaafNbebfkb}rfjaf safj grfero ka}c {rocuaf'{rocuaf Frj}dld Fd{duruaf{d akaoal
nburnaaffsa xaka lao'lao safj aiacm/ gcu{b}cru kaf irja lrgd}& 15 Obxau ka}c cfc ubgra /
ubmbfa}fsa {rocuaf'{rocuaf Frj}dld Fd{duruaf{d gbfa}rl xb}la{caf xaka gauaoal
nbgafrucaaf & 1; Ubmajac xbfrocu eb}xbf ca xrf gbfkaxa{ n}c{cn ka}c L&M& Iauucf / n}c{cnrusafj uafja{ kcubjafc Frj}dld ubfkc}c & 12 Kaoag uaoal ua{r n}c{cnfsa {b}lakax Frj}dld /
L&M& Iauucf gbfjr{a}anaf malza [ib}c{a'{ib}c{a c{r {b}aua {ckan kckrnrfj doblnbla}raf safj urfjjrl / nbla}raf safj aka ubdoal'doal kc{rafjnafnbgrkcaf / ubnbka}
rf{rn gbgmb}c {id}an xaka }afjna {ib}c{a safj {boal kc}bf{iafanaf &
10
Xaka {alrf 1308/ Frj}dld Fd{duruaf{d gbgxb}dobl jboa} ua}iafa kbfjaf un}cxuc
safj mb}irkro Sdjsana}{a 9 Xbgmbf{rnaf Nd{a N}a{df Cfkdfbuca xakaXb}{bfjalaf Amak 1< / kc mazal mcgmcfjaf X}d`& G}& K}& Urnaf{d / jr}r mbua}Ubia}al Cfkdfbuca kc @anro{au Uau{}a kaf @coua`a{ Rfcpb}uc{au Cfkdfbuca & Frj}dld
Fd{duruaf{d mb}ruala gbfja}alnaf xb}la{caffsa xaka nd{a Sdjsana}{a mb}ub}{a
xbgb}cf{alaf kaf gausa}ana{ xaka xb}cdkb , 1::2 1
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
5/23
Xb{b} Naubfka
kaf Fjasdjsana}{a kaf kc{r{rx kbfjaf {b}iakcfsa Xb}afj Kcxdfdjd}d & Frj}dld
Fd{duruaf{d gbfsa{anaf malza xb}cdkb cfc mcua kcxafkafj ubmajac ura{r nbua{raf &
Kaoag nb}afjna ubia}al Ga{a}ag / xb}cdkb cfc mcua kcubmr{ ubmajac gaua xb}groaafnb}aiaaf Fajsdjsana}{a & Xaka uaa{ mb}uagaaf kbfjaf mb}kc}cfsa nb}aiaaf
Fjasdjsana}{a kaf cmrnd{a nb}aiaaf / gana xb}cdkb cfc mcua kcxafkafj ubmajac gaua
xb}groaaf nd{a n}a{df Sdjsana}{a &1:
Nbgrkcaf Frj}dld Fd{duruaf{d gbfjamkcnaf kc}cfsa ubmajac kdubf kc Aoga
Ga{b}fsa/ uagmco {b}ru gbfjbgmafjnaf x}dj}ag u{rkc ubia}al kc @URC & Cfc mcuakcgbfjb}{c na}bfa uaa{ c{r ubkcnc{ ubnaoc xr{}a Cfkdfbuca safj gbfiakc ubia}azaf
anakbgcu & Xa}a xbfjaia} ubia}al nb{cna c{r / mcua ubd}afj `cododj/ a}nbdodj a{ar gbbu{b}
cf kb }bel{bf& Ub{alrf nbgrkcaf Frj}dld Fd{duruaf{d safj kcafjna{ gbfiakc Obn{d}
Nbxaoa @URC xaka {alrf 1308 / gbgxb}kaoag xbfjb{alraffsa kc mckafj Gb{dkb Ubia}alkaf @coua`a{ Ubia}al xaka Rfcpb}uc{s d` Odfkdf ,1301'130=# Ubmborg nbmb}afjna{affsa/
ca gbgxb}urf{cfj ubd}afj galaucuzc @anro{au Lrnrg RC safj kcnbfao ubmajac an{c`cu
Jb}anaf Galaucuza Kiana}{a & Akaxrf faga galaucuzc cfc akaoal / C}ga Uapc{}c/ afan
xb}{aga nbora}ja kdn{b} ]agboaf &
1sucu d` {lb De{dmb} 1 / 1302 / Edrx cf
Cfkdfbuca / C{laea 9 Gdkb}f Cfkdfbuca X}dibe{ / 13:1 # & Xb}c{cza Jb}anaf 58 Ubx{bgmb} cfc kc{a`uc}naf
mb}mbka'mbka & Ocla{& La}odk E}drel / Gcoc{b} kaf Xdoc{cn kc Cfkdfbuca / , Iana}{a 9 Ucfa} La}axaf / 13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
9/23
Xb{b} Naubfka
Nbfka{c Frj}dld Fd{duruaf{d kcucmrnnaf dobl mb}majac gaeag xbnb}iaaf / mrnaf
mb}a}{c ca gborxanaf rf{rn gbfsbobuacnaf kcub}{aucfsa & [b}mrn{c xaka mroaf Fdpbgmb}
13:: / Frj}dld Fd{duruaf{d mb}lauco gb}acl jboa} kdn{d} kaoag cogr'cogr Uau{}akbfjaf kcub}{auc safj mb}irkro / [lb Xb{a A}gs kr}cfj {lb Iaxafbub Deerxa{cdf d`
Cfkkdfbuca / ub{bmao 5=< laoagaf& Kc lakaxaf X}dgd{d} X}d`& K}& La}usa Z& Mael{ca} /
kaf xa}a xbfsafjjafsa / Ibfk}ao ,Xr}f # A&L& Faur{cdf/ X}d`& K}& Ubod Udbga}kiaf/ X}d`&K}& La}sa{c Udbmakcd kaf X}d`& Ndbf{ia}afcfj}a{ / ca mb}lauco gbfiazam kbfjaf macn
ub{cax uafjjalaf uboaga 1 iag / ublcfjja gbgxb}dobl x}bkcna{ gbgraunaf&55
Xb}la{caf Frj}dld Fd{duruaf{d {b}lakax {bf{a}a Xbgmboa [afal Ac} kcazaoc
kbfjaf a}{cnbo safj mb}irkro Cfu{afuc Safj Gboanuafanaf Xbgmbf{rnaf [bf{a}aXB[A safj kcgra{ kaoag gaiaoal'gaiaoal Cogr'Cogr Ua{}a Cfkdfbuca xaka {alrf 130; &
[rocuaf c{r nbgrkcaf kcnbgmafjaf dobl Frj}dld Fd{duruaf{d kbfjaf gbfrocuXbgmb}df{anaf [bf{a}a XB[A Moc{a} gboazaf Ibxafj , 1; @bm}ra}c 13;2 # safj
kc{b}mc{naf dobl Obgmaja Ubia}al Lafnag xaka {alrf 130< & Ea}a xbfjb}iaaf xbfrocuaf
kcub}{auc cfc kcafjjax Frj}dld Fd{duruaf{d kcora} nbmcauaaf u{rkc ubia}al & Frj}dld
Fd{duruaf{d gbfsa{anaf malza u{rkcfsa gb}rxanaf kab}al ubfia af{a}a ubia}al kafcogr'cogr ubia}al & Frj}dld Fd{duruaf{d gbfjjrfanaf {bnfcn zazafea}a & qru{cdfac}b
kaf uagxob kbfjaf aoauaf oafjnafsa urgmb}'urgmb} kdnrgbf{b} ub}{a rf{rngbgxb}dobl jagma} gbfjbfac x}d`co uducao & Obmcl ka}c 102 d}afj kczazafea}ac / {b{axc
lafsa 1=; d}afj safj kcgaurnaf kaoag uagxbo kbfjaf aoauaf {ckan ubgra safj
kczazafea}ac akaoal bnu xb}zc}a Xb{a ublcfjja {ckan gbgbfrlc xb}usa}a{af rf{rn
kcgaurnnaf kaf aka }buxdfkbf safj {ckan ernrx gbgmb}cnaf cf`d}gauc majc uagxbo cfc&Rf{rn gbgxb}dobl cf`d}gauc safj kcxb}ornaf / {b}obmcl kalror kcjrfanaf qrbu{cdfac}b /
safj gbfedma gbgxb}dobl cf`d}gauc gbfjbfac u{a{ru }buxdfkbf safj ubna}afj / u{a{ru
uboaga xbfkrkrnaf Ibxafj ubmborg gbgaurnc Xb{a kaf cf`d}gauc gbfjbfac nb{cnagbfiakc afjjd{a Xb{a & Gboaorc {rocuaf cfc Frj}dld Fd{duruaf{d cfjcf gbfsafjjal
xb}fsa{aaf safj gbfsa{anaf malza Xb{a uburfjjrl ura{r `d}gauc gcoc{b} safj d{dfdg
kaf {b}cf{bj}auc & Frj}dld Fduruaf{d gbfsa{anaf malza uburfjjrlfsa Xb{a {ckangb}rxanaf ura{r {bf{a}a urfjjrl'urfjjrl kbfjaf ura{r ga}nau mbua} ubf{}ao ub}{a ura{r
ndgafkd ubf{}ao kaf {b}kc}c a{au d}afj Cfkdfbuca &Xb{a {boal kc}afeafj ubmajac ua{raf
maf{raf odnao majc xaurnaf'xaurnaf Ibxafj kc ub{cax kab}al &Frj}dld Fd{duruaf{d cfjcf irja gbfsa{anaf malza {ckan mbfa} malza Xb{a ubea}a nburor}rlaf {boal
kc{}afu`d}gaucnaf gbfiakc [N] & Xb{a kcmrma}naf ubmborg xbgmbf{rnaf Makaf
Nbagafaf ]ansa{ & Xa}a bnu Xb{a safj {b}ubma} kc Xroar Iaza kaf Maoc / ubmajcaf mbua}
gbfjjamrfjnaf kc}c xaka ua{raf'ua{raf MN] ub{bgxa{ / {ckan mb}aka kaoag odnaoc{ausafj uaga kbfjaf kackaf'fsa safj kalror & Kc uagxcfj c{r }cmraf xbgrka oacffsa
gaurn kaoag MN] kaf safj oacffsa gbgmbf{rn oauna}'oauna} xb}irafjaf &Ua{raf
'ua{raf MN] cfc nbgrkcaf kc{}afu`d}gaucnaf nb kaoag [N] safj gb}rxanaf afjna{afxb}afj }bjrob} ]bxrmocn Cfkdfbuca & Ubea}a ubkb}lafa / Frj}dld Fd{duruaf{d cfjcf
gbfsa{anaf malza [bf{a}a Faucdfao Cfkdfbuca - oalc} oafjurfj ka}c }alcg }bpdoruc & Ca
gb}rxanaf x}dkrn ka}c ndfkcuc'ndfkcuc safj ub}cfjnaoc eladu{cu ' ka}cxaka Xb}afjNbgb}kbnaaf & [FC mrnafoal ua{r xb}nbgmafjaf bf{al `cucn bf{al uxc}c{rao ka}cxaka
`d}gauc gcoc{b} gafa xrf & Kaoag u{rkcfsa cfc Frj}dld Fd{duruaf{d gbfscgxronaf
55 Kdn{d} Uau{}a rf{rn Frj}dld Fd{duruaf{d / Ndgxau / 1; Fdpbgmb} 13:: kaf Xb{a mrnaf cf{c kaf
xbgroa xb}{rgmrlaf [FC / Ucfa} La}axaf / 1= Fdpbgmb} 13:: &
3
Zbm9 zzz&xb{b}naubfka&zd}kx}buu&edgBgaco9 g}&naubfkaHjgaco&edg
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
10/23
Xb{b} Naubfka
malza ganfa xbfjaoagaf Xb{a majc nbmafsanaf d}afj Cfkdfbuca akaoal gb}rxanaf
ura{r cfuxc}auc & Lao c{r {boal gbgmb}cnaf nbxaka gb}bna nbxbeasaaf nbxaka kc}c ubfkc}c
safj uafja{ kcxb}ornaf rf{rn gboazaf ura{r {bf{a}a safj obmcl rfjjro kaoag oa{claf kafxb}obfjnaxaffsa / kbfjaf ua}afa'ua}afa safj ub}ma nr}afj & Ka}c uafa mafjua Cfkdfbuca
kaxa{ mb}{rgxr nbxaka nbgagxraffsa ubfkc}c safj {b}ru'gbfb}ru mb}{agmal / kaf
gbgxb}nbgmafjnaf kc}cfsa obmcl oafir{ rf{rn gbfeaxac {a}a` safj ncfc {boal gb}bnaeaxac & 5;
Anlc}fsa Frj}dld Fd{duruaf{d gbfeaxac {cfjna{ anakbgcn {b}{cfjjc xaka AogaGa{b}fsa / ura{r ibfiafj safj uafja{ kccgxcnaf majc d}afj safj safj gbfbnrfc krfca
nbcograf kc xb}jr}raf {cfjjc& [afjjao 2 Iafra}c 13 }bn}ba{c`/ cfuxc}a{c` / bkrna{c kaf cfu{}rn{c & Frj}dld Fd{duruaf{d irja
gbfsa{anaf xaka lanbna{fsa xboaia}af'xboaia}af ubia}al gb}rxanaf xb}cu{cza'
xb}cu{cza safj {b}iakc xaka gaua oagxar safj kaxa{ {b}roafj oajc xaka gauancfc kaf
gaua anaf ka{afj & Mafjua Cfkdfbuca kcafjjax xb}or gbfjbfao axa safj kcoanrnafubian kalror lcfjja ncfc kbfjaf na{a oacf gbfjbfao kc}c nc{a ubfkc}c &Kbfjaf kbgcncaf
nc{a gbgcocnc zazauaf ubia}al kaf kbfjaf zazauaf ubia}al nc{a kaxa{
gbfjndfubxucnaf {}bfk a{ar x}dubu ubia}al kc gafa xb}cu{cza safj ua{rgbfsbmamnaf xb}cu{cza safj oacf safj ubkcnc{ mafsan odjcu &Mb}xcnc} ubea}a c{r uafja{
gbgmaf{r rf{rn gbfjb}{c majacgafa gauancfc safj uburfjjrlfsa akaoal gaua
oagxar safj kaxa{ kcocla{ ubea}a oafjurfj mb}nbgmafj ka}c gaua gaua oagxar safjobmcl iarl& Xbfkbna{af safj uaga kaxa{ kcoanrnaf rf{rn gbfjaf{cucxauc gaua kbxaf /
kbfjaf gbfjaga{c x}dubu xb}rmalaf'xb}rmalaf safj {b}iakc ka}c kalror lcfjja ncfc &
Dobl na}bfa c{r xroa zazauaf ubia}al kaxa{ kcjrfanaf rf{rn gbfjcnr{c iaoaffsaxbgmafjrfaf kbfjaf xbomajac gauaoalfsa &Ubna}afj {boal oalc} ubmral jbfb}auc safj
{ckan gbfjbfao gaua xbfiaialaf &Ibgma{af xbfjlrmrfj af{a}a gb}bna kbfjaf {alrf'
{alrf `d}ga{c` mafjua nc{a , ubxb}{cja amak safj oaor # gboaorc ubia}al & Icna ubia}al {ckan
uagxac xaka nb {afjaf safj gb}bna mcua gbfcgmronaf xb}ubxuc safj {ckan {bxa{gbfjbfac af{cubkbf majc gauancfc &Gb}bna {ckan gbfjb}{c gbfjaxa gauancfc ubxb}{c
ubna}afj cfc mbf{rnfsa& Nb{ckangbfjb}{caf c{r nbgrkcaf gbfcgmronaf gcundfubxuc kaf
xaka anlc}fsa gbgmaza nb a}al grferofsa xb}auaaf `}ru{auc & Kca gbfea{a{ malza xbgb}cf{al {boal gbfjagmco oafjnal'oafjnal rf{rn gbobfjnaxc mrnr'mrnr Ubia}al
Faucdfao Cfkdfbuca groac ka}c xb}jr}raf {cfjjc uagxac nbxaka ubndoal kaua} & Nbfka{c
xbfsrurfaf nr}cnrorg mborg gbfjcnr{c xbfsbkcaaf mrnr'mrnr ubia}al {b}ubmr{ &Frj}dld Fd{duruaf{d gbfbnafnaf malza ubia}al safj kcuagxacnaf mrnaf kbgc gaua
oagxar / gboacfnaf kbgc gauancfc / kbgc xbfjb}{caf gauancfc &Frj}dld Fd{duruaf{d
5; Frj}dld Fd{duruaf{d / [bf{a}a Xb{a xaka Iagaf Xbfkrkrnaf Ibxafj kc Cfkdfbuca , Iana}{a 9 J}agbkca /
13:3 #
18
Zbm9 zzz&xb{b}naubfka&zd}kx}buu&edgBgaco9 g}&naubfkaHjgaco&edg
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
11/23
Xb{b} Naubfka
gbfjcfja{naf {bf{afj mb{axa xbf{cfjfsa zazauaf ubia}al majc ubgra za}ja fbja}a /
{b}r{aga safj gbfkrkrnc xducuc xcgxcfaf , kaf safj obmcl nlruru xa}a xb}afeafj
ucu{cg xbfkckcnaf nc{a #52
Ubmajac reaxaf usrnr} a{au ubjaoa }alga{Fsa / Frj}dld Fd{duruaf{d mb}uaga
}bnaf'}bnaf safj {cfjjao kc Ndgxobnu Kdubf RC ]azagafjrf mb}lauco gbfkc}cnafGbuick A{'[aqza/ kaf ca mb}{cfkan ubmajac Nb{ra Sasauaf Gbuick {b}ubmr{ & Ca xrf
gbfrfacnaf cmakal laic xaka {alrf 13:3 &50 kaf ub{alrf nbgrkcaf xaka aea}a xb}cfja{af
Garork Famc Grlaggak U&A&Z kc Cu{afa Fbja}a / Frj}dld Fd{duruaf{d gbgxb}doblnbubgxa{af gbfsaicnaf eb}agal safj mb}irkro Famc Grlaggak ubmajac Xbgmafjrf
Rga{ & Majc {bgaf'{bgaf kbna{fsa ubgaua }bgaia / safj gbfjbfaofsa ubmajac afan
x}csaic / {bf{r uaia xbfagxcoaffsa cfc ernrx gbfjbir{naf & 5:
Ndf{}dpb}ucao
Ubmajac ubd}afj ubia}azaf / Frj}dld Fd{duruaf{d gbgacfnaf xb}afaf xbf{cfj
kaf ubkcnc{ ajan ndf{}dpb}ucao xbfkaxa{fsa & Ca mcua kcfjjax ubmajac xbodxd} kaoagxbfboc{caf Ubia}al Ndf{bgxd}b} Kc Cfkdfbuca xbfrocuaf ubia}al ndf{bgxd}b} kcafjjax
}cunaf / kaf cfc kcubmamnaf urgmb}'urgmb}fsa uafja{ oafjna / xboanr'xboanr urkal {ra
, ubea}a aoagc cfja{affsa gbfiakc grfkr} #/ mb}lrmrfjaf gausa}ana{ nr}afj a{ar mborg mbjc{r gbfsaka}c a}{c xbf{cfjfsa gbfscgxaf kdnrgbf{auc malaf'malaf {b}{rocu kaf
mafsan malaf ubia}al Cfkdfbuca mb}aka kc ora} fbjb}c ancma{ xb}afj & Kc uagxcfj c{r
naka} urmsbn{c`c{aufsa uafja{ {cfjjc gbfjcfja{ mafsan xboanrfsa gaucl lckrx& Ublcfjja
{ckan ia}afj axamcoa xbfboc{c ubia}al nd{bgxd}b} ub}cfjnaoc gbfjaoagc eanc'ganc /ubmajacgafa safj kcaoagc Frj}dld Fd{duruaf{d ubfkc}c & Kc mckafj n}c{cn gauaoal safj
kclakaxc ubia}azaf ndf{bgxd}b} akaoal akafsa xb}mbkaaf xb}ubxuc xaka xa}a xboanr /ubfjnb{a x}cmakc / xcnrf kaf mb}x}b{bfuc kc}cfsa xaocfj xbf{cfj kaoag xb}cu{cza c{r &Rf{rn gbfjlakaxc urmsbn{cpc{au xboanr / mcua kcnb}ianaf kbfjaf ea}a gboanuafanaf
ndgmcfauc af{a}a zazafea}a ucgro{af kbfjaf zazafea}a cfkcpckrao ub}{a gbfjric
urgmb} a{ar uanuc kbfjaf gboanrnaf axa urgmb} {b}ubmr{ gagxr kaf gar gbgmb}cnb{b}afjaf safj mbfa} & Ubafkacfsa urgmb} {b}ubmr{ gagxr kaf gar gbgmb}c
nb{b}afjaf safj mbfa} mb}a}{c mcua kcoanrnaf zazafea}a &Frj}dld Fd{duruaf{d
gbfjafjjax malza urmsbn{c`c{au mcua grfero na}bfa akafsa ucnax mb}a{ ubmboal x}cmakc/ x}auafjna nbodgxdn /{bd}c'{bd}c ubia}al cf{b}x}bu{auc ubia}al safj mb}{bf{afjaf kaf
ndf`ocn'ndf`ocn `coua`a{ &5< Xbfrocuaf ubia}al ndg{bgxd}b} mafsan ubnaoc mb}jaf{rfj xaka
zazafea}a kaf Frj}dld Fd{duruaf{d nbocla{affsa kcafjjax ubmajac xbodxd} kaoag
{bnofcn zazafea}a ucgro{af & Ganurkfsa kaoag gbfbjannaf ura{r `an{a ubia}al /kcxb}ornaf nbuanucaf obmcl ka}c ua{r d}afj kaoag ura{r nbubgxa{af zazafea}a &Lafsa
52 X}d`& Frj}dld Fd{duruaf{d Jr}r Mbua} Cogr Ubia}al @URC /Ndgxau/ : Iafra}c 13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
12/23
Xb{b} Naubfka
uaia {bnfcn cfc {b}oaor uroc{ kcx}an{bnnaf majc d}afj safj {ckan gbgxrfsac nbkrkrnaf&53[b{axc obza{ nauru cfc/ ubea}a {ckan oafjurfj gbfiazam aoauaf gbfjaxa Frj}dld
Fd{duruaf{d safj gbfjjbor{c ubia}al / uafja{ ubfafj gbgaurnc krfca gcoc{b}& Kaoaguaoal ua{r nbubgxa{af / ca mb}na{a Uasa ubfafj mbnb}ia kc ucfc/ gbfjamkc xaka
ubia}al Naoar uasa mb}mair ucxco urual gboanrnaf xbfjjaocaf ubia}al & Kbfjaf
lc}a}nc gcoc{b} / gana ubia}al mafsan mcua kcjaoc kaf x}dsbn ubia}al mb}iaoaf kbfjafgroru &;8
[rocuaf Frj}dld Fd{duruaf{d kaoag u{rkc ubia}al ndf{bgxd}b} /safj xb}or
kcmcea}anaf kc ucfc / [bnu X}dnoagauc safj D{bf{cn kaf ]rgruaf Xafeaucoa safj D{bf{cn
[rocuaf cfc mb}azao ka}c nbx}cla{cfaf Frj}dld Fd{duruaf{d {b}lakax xb}fsa{aaf K&F&Ackc{ safj gbfsa{anaf kc kbxaf xb}ub}{a Nr}uru Nakb} ]bpdoruc / malza Xafeaucoa
akaoal ubga{a'ga{a aoa{ xbgb}ua{r & Ubafkacfsa Cfkdfbuca {boal mb}ua{r / {ckan
kcxb}ornaf Xafeaucoa ubmajac xb}bna{ mafjua Cfkdfbuca & Kc azao xbgb}cf{alaf Udbla}{d
safj ubkafj ucmrn gboanrnaf ndfudockauc kaf gbgxb}ucaxnaf xbgcoclaf rgrg ub}{agboanuafanaf Xboc{a C & Frj}dld Fd{duruaf{d gb}aua xb}or gbfjrmal xb}ubxuc
gausa}ana{ {bf{afj {bnu X}dnoagauc / Oalc}fsa Xafeaucoa kaf Xbfjjaoc Xafeaucoa & Laucoxbfboc{caf Frj}dld Fd{duruaf{d c{r kc{rafjnaf kaoag faunal [bnu X}dnoagauc safj
D{bf{cn kaf ]rgruaf Xafeaucoa Safj D{bf{cn & Gboaorc {rocuaf c{r Frj}dld Fd{duruaf{d
cfjcf gbfja{anaf malza safj kcubmr{ [bnu X}dnoagauc safj auoc / mrnaf ubmajacgafa
safj kcubmr{ d}afj uboaga cfc / safj gbfja{anaf {bnu x}dnoagauc safj auoc akaoal {bnu{rocuaf {afjaf X}buckbf Udbna}fd {afxa {afka {afjaf kcub}{ac kbfjaf ed}a{'ed}b{ & [rocuaf
{afjaf c{r ubmbfa}fsa lafsa gb}rxanaf noak , {rocuaf ubgbf{a}a # kaf nbgrkcaf
kcnb{cn dobl Uasr{c Gbocn kbfjaf gbfjakanaf {cja xb}rmalaf / sanfc na{a >{bgxdl gbiakc {bgxd / Zanco zanco mafjua Cfkdfbuca kcjaf{c kbfjaf A{au Faga mafjua
Cfkdfbuca kaf Kiana}{a / 1:'< 82 kcjaf{c gbfiakc A{au faga mafjua Cfkdfbuca &
Faunal safj urkal ubobuac kcnb{cn cfc nbgrkcaf kc{afka{afjafc dobl Udbna}fd kaf Gdl&
La{{a & Gbfjbfac x}dubu xb}rgruaf Xafeaucoa / Frj}dld Fd{duruaf{d gbfsa{aaf malzauboacf Udbna}fd & Grl& Sagcf {r}r{ ub}{a kc kaoag ruala x}dubu xb}rgruaf Xafeaucoa &;1
Oacf ka}cxaka c{r / Frj}dld Fd{duruaf{d irja gbodxd}c xbfrocuaf mrnr {bnuubia}al rf{rn Ubndoal Oafir{af [cfjna{ Xb}{aga kaf Ubndoal Oafir{af [cfjna{ A{au & Ca
gbfiakc Nb{ra kaf Bkc{d} Xafc{ca Xbfsrurfaf mrnr Xboaia}af Ubia}al Faucdfao Cfkdfbuca
53 Frj}dld Fd{duruaf{d mcua gbfjakanaf zazafea}a {bf{afj Xb}cu{cza Ur}a{ Xb}cf{al Ubmboau Ga}b{
kbfjaf X}buckbf Udbla}{d / Ibfk}ao G& Irur` kaf Ibfk}ao Agc} Gaelgrk ubea}a ucgro{af xaka {afjjao 15
Ga}b{ 13:: kc Iana}{a & Ocla{ & Frj}dld Fd{duruaf{d / Gbfbjannaf Zazauaf Aoga Ga{b}/ dx&ec{/ 1:; &;8 Ibfayal Aoaga}lrg Frj}dld Fd{duruaf{d Kcganagnaf kc [agaf Ganaf Xaloazaf Naocma{a & Ucfa}
La}axaf / ; Irfc 13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
13/23
Xb{b} Naubfka
& ;= Ubmbfa}fsa xbfrocuaf mrnr'mrnr cfc akaoal majcaf ka}c }afjnacaf xbfrocuaf Mrnr
U{afka}k Ubia}al Faucdfao Cfkdfbuca / safj {boal kcgroac ubian {alrf 13:1 kaf uaa{ c{r
Frj}dld gbfiakc Zanco Nb{ra kaf Bkc{d} & Gbfrocu mrnr U{afka} Ubia}al FaucdfaoCfkdfbuca Cfc gbgafj mrnaf ura{r xbnb}iaaf grkal & Nbmafsanaf mrnr Ubia}al
Faucdfao Cfkdfbuca safj kc{rocu uboaga cfc mb}{rgxr xaka lauco xbfboc{caf d}afj
Mboafka/ kaf ubmajac ancma{fsa xa}akcjga ndodfcao/ gbfkaua}c mrnr' mrnr safjkc{rocu c{r & ;5
Xaka {alrf 13:1 / kcmbf{rn nbxafc{caaf x}dsbn xbfsrurfaf mrnr u{afka}k &Akaxrf ubmajac nb{rafsa akaoal/ X}d`& K}& Ua}{dfd Na}{dkc}kid / ubkafjnaf safj
mb}{cfkan ubmajac zanco nb{ra akaoal K}& Ga}za{c Kidbfbk Xdbuxdfbjd}d kaf K}u&
Frj}dld Fd{duruaf{d & Kbfjaf maf{raf Kbxa}{bgbf Xbfkckcnaf kaf Nbmrkasaaf /
kcmbf{rn ura{r xafc{ca rf{rn kcnc}cg nb ora} fbjb}c kaoag }afjna gboanrnaf u{rkcxb}mafkcfjaf / kcururf ura{r }bfeafa xbfrocuaf mrnr u{afka}k/ kaf X}d`& K}& Ua}{dfd
Na}{dkc}kid / ubmajac nb{ra gbfsrurf nb}afjna cogcal kbfjaf gbfjjrfanaf xbfkbna{af
gro{ckcgbfucdfao &;;
Anaf {b{axc kaoag xb}nbgmafjaffsa/ ndgxducuc safj ubkbgcncaf mb}ajag
xbfkckcnaffsa/ malaf manr safj uafja{ gcfcg kaf kcma}bfjc kbfjaf zan{r safj {anernrx xafiafj / xaka jcoc}affsa gbfiakcnaf mrnr {b}ubmr{ laucofsa {ckan gbgraunaf
ubgra xclan & Malnaf aka safj gbfjrfkr}naf kc}c ka}c nbxafc{caf & ;2 Zaoarxrf
kbgcncaf/ Frj}dld Fd{duruaf{d {b{ax mb}{alaf rf{rn gbgxb}{alafnaf x}dsbn cfc
uagxac ubobuac / gbuncxrf ca {alr }bucnd axa safj anaf kckaxa{fsa faf{cfsa&;0 [b}fsa{ambfa} / {ckan uagxac ubmroaf ub{boal nbbfag icock mrnr cfc kcub}alnaf nbxaka X}buckbf
Udbla}{d xaka {afjjao 1< Ga}b{ 13:0 dobl Xafc{ca Xbfsrurfaf Mrnr U{afka}k Ubia}al
Faucdfao Cfkdfbuca safj {b}kc}c ka}c 0 icock , Yagaf X}aubia}al Cfkdfbuca / YagafNrfd / Yagaf Xb}{rgmrlaf kaf Xb}nbgmafjaf Nb}aiaaf Cuoag kc Cfkdfbuca / Amak nb'
1< kaf nb'13 / Yagaf Nbmafjnc{af Faucdfao kaf Anlc} Yagaf Lcfkca Mboafka ub}{a
Iagaf Ibxafj kaf Yagaf ]bxrmocn Cfkdfbuca # kaf Gbf{b}c X N Usa}cb` [lasbm /mb}grferoaf ub}afjaf safj ernrx jbfea} kaoag {rocuaf'{rocuaf kc la}caf Gb}kbna &
N}c{cn c{r xaka rgrgfsa ubxr{a} xb}af xdoc{cn X}buckbf Udbna}fd xaka {alrf'{alrf
ubmborg nbia{rlaf ancma{ Xb}cu{cza J'58'U$XNC &Ubmbfa}fsa Frj}dld Fd{duruaf{dgbfsaka}c anaf lao {b}ubmr{ / ubmajacgafa safj kcna{anaf kaoag x}ana{a mrnr Ubia}al
;= [b|{mddn ubia}al rf{rn Ubndoal Oafir{af [cfjna{ Xb}{aga xb}fal kc}agacnaf / na}bfa gbgra{ na{a'na{a
ubmajac mb}cnr{ / Kaoag xaka c{r X}uckbf ubfkc}c gbfb}cga ndgcuc ka}c xb}rualaaf aucfj safj gboanrnaf
cgxd} nb Cfkdfbuca xaka xbomajac mafn nb ora} fbjb}c {b}ucgxaf rafj ir{aaf kdooa} a{au faga X}bucckbf &
Xa}a xbfjb}c{cnfsa gbfjafjjax na{a'na{a c{r {ckan oasan kcgra{ kaoag mrnr safj mb}uc`a{ gbfkckcn / {b{axc
nr}afj gbgxb}uaoalnaf axanal `an{a c{r mbfa} a{ar {ckan & Ub}afjaf c{r }agac kcmcea}anaf xaka mroaf
Ubx{bgmb} kaf Dn{dmb} 13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
14/23
Xb{b} Naubfka
Faucdfao Cfkdfbuca / Icock 0 / safj gafa kca ubmajac bkc{d} & Kaoag x}ana{a mrnr c{r
Frj}dld Fd{duruaf{d gbfja{anaf kbgcncaf 9
Na}bfa nbmafsanaf xboanr ubia}al xb}cdkb cfc gaucl lckrx/ xau{coal malza naka} bgduc
Kc kaoag gbfjlakaxc xb}cu{cza'xb}cu{cza garxrf {dndl'{dndl safj safj {b}gaurn ibfcu
Ndf{}dpb}ucao& Ubjaoafsa c{r mb}{agmal cf{bfuc{aufsa kbfjaf {cfkanaf gbfa}cn rirfj
ncual ubia}al uagxac xb}cdkb cfc ubkbna{'kbna{fsa nb iagaf nc{a ubna}afj cfc &Nbubgrafsa c{r ernrx gbgmb}cnaf aoauaf majc ubia}azaf safj gbfea}c agaffsaRf{rn gbfjlcfka}c xb}cdkb safj mbjc{r gr{lanc} /;:
M&G& Kcal safj }cuar {b}lakax jagma}af safj kc{agxconaf dobl mrnr Ubia}al
Faucdfao Cfkdfbuca {bf{afj Udbna}fd xaka yagaf Kbgdn}auc [b}xcgxcf c{r / gbfrocu
kaoag La}caf Gb}kbna xaka {afjjao < Ax}co 13:0 kbfjaf irkro / Ubia}al Faucdfao
Cfkdfbuca La}ru [alaf Ric & M&G& Kcal safj gbfjbfao kbna{ kaf gb}aua kbna{
kbfjaf X}buckbf Udbna}fd gbfsa{anaf malza Ubia}azaf Cfkdfbuca 13:0 gbfjlrnrgUdbna}fd ubmajac an{d} ubia}al ubea}a nr}afj a{ar {ckan akco & & M&G& Kcal gbfjafjjax
malza Udbna}fd {boal kcxb}oanrnaf kbfjaf ucfcu kaf nr}afj zaia} & Jagma}af safjkcuagxacnaf xbfrocu mrnr Ubia}al Faucdfaoc , PC # {bf{afj Udbna}fd nr}afj mb}kaua}naf
`an{a' an{a uaia}al safj gbfkrnrfj / {b{axc gaoalaf gbgmra{ xbfa`uc}af'xbfa`uc}af
ubfkc}c safj mdmd{fsa xb}or kcxb}kbma{naf&;< A{ganrurgal safj gb}bubfuc mrnrUbia}al Faucdfao Cfkdfbuca ,PC # cfc gbfsa{anaf malza n}c{cn safj kc{rirnaf xaka mrnr
c{r mrnaf na}bfa nb{ckan'mbfa}af {b}lakax `an{a safj kcuaicnaf / {b{axc na}bfa mb}majac
xbfa`uc}af kaf xbgcoclaf `an{a safj nr}afj obfjnax &[ckan ia}afj {b}iakc malzaxbfcoacaf safj mb}uc`a{ ubxclan {ckan kcgmafjc kbfjaf xafkafjaf xclan oacf ' ubnaocxrf
kbfjaf }bucnd la}ru gbfjrfjnaxnaf xafkafjaf safj mb}{bf{afjaf ubmajacgafa safj
kc{rf{r{ dobl ea}a xbfrocuaf safj macn & Malnaf nakafj'nakafj aga{ {b}aua malza
nb{b}afjaf ubxclan c{rxrf gbfiakc nbsancfaf xbfrocu ubia}al c{r &;3
[rocuaf Frj}dld Fd{duruaf{d safj mb}irkro /Faunal X}dnoagauc safj D{bf{cn
kaf ]rgruaf Xafeaucoa safj D{bf{cn nbgrkcaf kcnbgmafjnaf kaoag ruala gboanrnafxbfboc{caf safj mbjc{r oaga {bf{afj Ucaxa Xbfjjaoc Xafeaucoa kaf Naxaf La}c Oalc}fsa
Xafeaucoa / gboaorc ea}a gbzazafea}ac ubirgoal mbnau afjjd{a Xafc{ca Xb}ucaxaf
Nbgb}kbnaaf Cfkdfbuca / kaf cfc irja kc{agmal kbfjaf u{rkc nbxru{anaaf& Xaka anlc} cagbfscgxronaf malza ubmbfa}fsa aka 5 d}afj xbfjjaoc Xafeaucoa/ sac{r G}& Grlaggak
Sagcf/ G}& Urxdgd kaf C}& Udbna}fd safj gbfjlakc}naf ndfubxfsa xaka uckafj
XXNC / xaka {afjjao =3 / 51 Gbc kaf 1 Irfc o3;2& Iakc mrnaf lafsa Udbna}fd uaia/ubmajacgafa xbfkaxa{ rgrg& & [rocuaf Frj}dld Fd{duruaf{d c{r nbgrkcaf kcgra{
kaoag gaiaoal Xb}ubxuc Fd& 1 [alrf 13:3 / kbfjaf irkro Gbfjagafnaf XafeaucoaKaua} Fbja}a & Kbfjaf ubkcnc{ xb}macnaf {rocuaf c{r kc{b}mc{naf Maoac Xru{anakc {alrf
13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
15/23
Xb{b} Naubfka
Xbfkckcnaf Kaua} kaf Gbfbfjal & Ubmajac xbobfjnax kcub}{anaf xroa {rocuaf A&J&
X}cfjjdkdjkd , safj gbfkrnrfj {bucu Frj}dld Fd{duruaf{d # safj mb}irkro Ubnc{a}
Xafeaucoa / safj ubgroa kc{b}mc{naf dobl NDKAG PCC $ M}azciasa & Xaka anlc}fsamrnr c{r c{r kciaknaf ubmajac malaf maeaaf xbobfjnax majc jr}r ubndoal kaoag }afjna
xbfjaia}af XGX & Xbgb}cf{al irja gbgr{runaf aja} MX : gbfjjrfanaffsa ubmajac
mrnr xbjafjaf kaoag Xbfa{a}af X'; &28
Nbgrkcaf cuc mrnr cfc kcgra{ nbgmaoc nb mb}majac gbkca gauua a{au xb}gcf{aaf
Kbxa}{bgbf Xbfb}afjaf kc mazal nbxbgcgxcfaf Aoc Gr}{dxd & [b}fsa{a xafkafjafFrj}dld Fd{duruaf{d gbfkaxa{ }banuc safj safj mb}uc`a{ xdoc{cu garxrf fdf'xdoc{cu&
]banuc safj mb}uc`a{ xdoc{cu kcnbgrnanaf dobl Obgmaja Udbna}fd La{{a & M&G& Kcal /
Urfa}cd kaf ]dbuoaf Amkrojafc / ubkafjnaf }banuc fdf xdoc{cu {b}kaxa{ faga d}afj'd}afj
ubxb}{c ]rmbf Faobfaf , Rf{aj # kaf J& Gdbkiaf{ld , Uafa{a Kla}ga # & [an nb{cfjjaoafubia}azaf {b}nbgrna ubxb}{c Amkr}}aegaf Ur}sdgcla}kid , OCXC # kaf Nr{dzcidsd
, RJG # irja gbgmb}c n}c{cn {aiag gbuncxrf lafsa obza{ ndgbf{a} uaia & Ubmaocnfsa
Dfjldnlag , RC # lafsa gbfrocu ndgbf{a} safj uc`a{fsa fb{}ao & Safj gbfa}cn kaoag
xdobgcn cfc akaoal {b}ocma{fsa gbkca gauua & Gb}bna safj gbfkrnrfj Frj}dldFduruaf{d akaoal Ura}a Na}sa &Safj mb}ucnax fb{}ao akaoal Ndgxau/ Ucfa} La}axaf
kaf [bgxd & Kaf safj gbfjb}c{cn akaoal Gb}kbna / Ucgxdfc / [dxcn kaf Cfkdfbuca
Dmub}pb} & 21 Mbmb}axa d}afj gbfsbmr{ mrnr cfc ubmajac xag`ob{ kaf kbfjaf Frj}dld
Fd{duruaf{d gbfiboaunaf malza mcoa safj kcganurknaf xag`ob{ akaoal uburac kbfjaf
xbfkaxa{ xbgb}cf{al ubna}afj / gana c{r erga nbmb{roaf & Obmcl iarl ka}c c{r aka
{rkrlaf safj xaocfj gbfsanc{naf la{cfsa ubmajac xbgaour ubia}al & [b{axc / c{roalndfubnrbfuc majc d}afj safj gbfjafr{ ubgmdsaf Fjor}rn {afxa maoa ' kaoag
xbfrocuaf ubia}al & A}{cfsa / mb}irafj ubfkc}caf kaoag gbfbjannaf `an{a ubia}al/ ubxb}{c
axa safj kcsancfcfsa & 2=
Kaoag gbfrocu X}dubu Xb}rgruaf Xafeaucoa Kaua} Fbja}a / urgmb} r{aga kaf
ua{r'ua{rfsa safj kcxanac Frj}dld Fd{duruaf{d akaoal mrnr Faunal Xb}ucaxaf
Rfkafj'Rfkafj Kaua} 13;2 ururfaf Grlagak Sagcf safj bkcuc xb}{agafsa
kc{b}mc{naf xaka {alrf 1323 & Gbfr}r{ mrnr c{r / a{au xb}gcf{aaf Nb{ra MXRXNC K}&
]akicgaf Zbkcdkcfcfj}a{ / 5 afjjd{a makaf c{r kaoag xcka{dfsa gbgmcea}anaf kaua}fbja}a Cfkdfbuca Gb}kbna & Mb}{r}r{'{r}r{ {agxcoal Grl& Sagcf , la}c xb}{aga / =3 Gbc
13;2 # / Urxdgd , 51 Gbc # kaf Udbna}fd xaka {afjjao 1 Irfc 13;2 & Gana Frj}dld
Fd{duruaf{d gbfscgxronaf malza xbfjjaoc xbfjjaoc r{aga kaua} fbja}a ]C c{r akaoal
nb{cja {dndl c{r / Iakc 1 Irfc 13;2 mrnafoal oalc}fsa Xafeaucoa Kaua} Fbja}a / gboacfnaflafsa ndfubxuc Xafeaucoa safj kceb{runaf dobl Udbna}fd kaoag uckafj MXRXNC c{r
28 Frj}dld Fd{duruaf{d/X}dubu Xb}gruaf Xafeaucoa Kaua} Fbja}a , Iana}{a 9 Maoac Xru{ana / 13
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
16/23
Xb{b} Naubfka
&A}jrgbf{auc safj kcnbgrnanaf Frj}dld F{duruaf{d rf{rn gbfkrnrfj {rocuaffsa c{r /
akaoal ubmajac mb}cnr{ > ,1# Mrnr Grl& Sagcf c{r kaxa{ kcubmr{ ubmajac urgmb}
x}cgb} Na}bfa xbfsrurffsa akaoal xboanr ka}c x}dubu xb}rgruaf Xafeacoa kaua} Fbja}a&> ,=# Mrnr c{r kc{b}mc{naf kbfjaf kcub}{ac na{a xbfjaf{a} dobl X}buckbf Udbna}fd
ubfkc}c safj irja akaoal xboanr ubia}al > ,5# A&J& X}cfjjdkcjkd safj gbgafjnr iama{af
zanco nbxaoa ubn}b{a}ca{ MXRXNC kaf mb}{rjau gbgcgxcf xaka u{bfdj}a` safjgbfjagmco fd{robf xb}uckafjaf makaf c{r gbfja{anaf xaka Frj}dld Fd{duruaf{d
malza majcaf mrnr Grl& Sagcf sfj mb}nac{af kbfjaf xb}uckafjaf MXRXNC / na{akbgc na{a , zd}kbocin # uaga uaia kbfjaf fd{robfucel Pb}uoajsafj kcxcfiag Grl&Sagcf kaf nbgrkcaf {ckan xb}fal kcnbgmaocnaf & Dobl na}bfa c{r / Frj}dld Fd{duruaf{d
gbfjafjjax mrnr Grl & Sagcf c{r ar{lbf{cn & kaf ,2# Mbmb}axa naoc Udbna}fd kcubmr{
ubmajac d}afj safj {b}r{aga kaoag mrnr R}acaf Xafeaucoa safj kc}rgrunaf Xafc{ca
Ocga a{ar uaoal ubd}afj , kaoag ur}a{ zauca{ Gdl&La{{a xaka xr{}a Udbna}fd # safjgbgmb}c iazam a{au xb}{afsaaf Nb{ra MXRXNC {bf{afj kaua} fbja}a & Lao cfcoal
gbfrfirnnaf Udbna}fd mrnafoal ua{r'ua{rfsa xbgmcea}a safj gbfafjjaxc xb}{afsaaf
K}& ]akicgaf Zbksdkcfcfj}a{ 25
N}c{cn {aiag safj kca}alnaf xaka Frj}dld Fd{duruaf{d akaoal safj mb}nac{af
kbfjaf xbfjjrfaaf urgmb} x}cgb} sanfc mrnr Gl& Sagcf c{r / kbfjaf na{a oacf oacfgbfja{anaf malza Udbna}fd akaoal ua{r'ua{rfsa safj gbfjbgrnanaf kaua}
Cfkdfbuca Gb}kbna & N}c{cn'n}c{cn akaoal safj kcr}acnaf kcmazal cfc > ,1# Uroc{
gbgxb}easac {rocuaf Grl& Sagcf ubmajac urgmb} ubia}al / ubmam ca {bnbfao ubmajac
xriafjja Cu{afa ubgaua xbgb}cf{alaf Udbna}fd / kaf kc uagxcfj c{r / x}cmakcfsa kcfcoac ocecn kaf xcf{a} gbfsroax > ,=# Ubmajac ubd}afj xboanr kaoag x}dubu xb}rgruaf
kaua} & Gdl& La{{a ubian 1321 ubea}a ndfucu{bf gbfja{anaf malza Grl& Sagcf {ckan
xb}fal gbfjbgrnanaf ubxb}{c axa safj {b}eaf{rg kaoag mrnrfsa c{r > ,5# [b}oaor uroc{rf{rn gbgxb}easac xbfcoacaf X}cfjjdkcjkd {b}lakax mrnr Grl& Sagcf / na}bfa ca
ubfkc}c {ckan xb}fal gbfjbebn roafj mb}lrmrfj fd{robf {b}ubmr{ kclcoafjnaf dobl
Gdl& Sagcf& Mbua} nbgrfjncfaf Grl& Sagcf kaoag mrnrfsa gbfjrmal biaaf kafmalaua ub}{a gbgxb}macnc na{a'na{a safj iafjjao kaoag fd{robf c{r> ,;# Xbfjjrfaaf ua{r
urgmb} uaia / gbfiakc {an auoc oajc / na}bfa Grl& Sagcf {bf{r gbfsa}cfjfsa > rf{rn
gbgxb}nra{ xducucsa ubfkc}c & Urgmb} {rfjjao irja {ckan gbgrfjncfnaf akafsa xb}mafkcfjaf > ,2# Ubmbfa}fsa Grl& Sagcf {ckan mb}ganurk gbfiakcnaf mrnr
ndgxocauc safj kcururffsa c{r ubmajac urgmb} x}cgb} / na}bfa mrnr {r kc{b}mc{naf rf{rn
rf{rn gbfkrnrfj Ndfubxuc X}buckbf Udbna}fd / Nbgmaoc nb RRK 13;2 > ,0# Akafsa
nbafblaf'nbafblaf safj {b}kaxa{ kaoag mrnr c{r / ubxb}{c Grl& Sagcf gbfbgxa{nafxcka{d Udbna}fd 1 Irfc iru{}r xaka r}r{af xb}{aga / nbgrkcaf ma}r kcururo kbfjaf xcka{d
Grl& Sagcf , =3 Gbc # kaf Urxdgd , 51 Gbc 13;2 # & Oaor gbfjaxa Grl& Sagcf {ckan
gbgaurnaf xcka{d {dndl'{dndl oacf af{a}a =3 Gbc uagxac 1 Irfc 13;2 > ,:# Akaoal urna}rf{rn gbfa`uc}naf na{a xbfjaf{a} X}buckbf Udna}fd xaka mrnr Grl& Sagcf c{r ubmajac
xbfjanraf ubea}a oafjurfj {b}lakax `an{a ubia}al safj {b}kaxa{ kaoag mrnr c{r & Kaf
la}ru kccfja{ malza {bf{rfsa Udbna}fd uroc{ rf{rn gbfdoan gbgmb}c uagmr{af {b}{rocua{au mrnr safj kc{rocu ubd}afj xbfkrnrfj safj mb}ganurk gbgmb}c krnrfjaf xdoc{cn
{blakax jajauaffsa > ,
-
7/23/2019 Nugroho Notosusanto Di Antara Baju Sipil Dan Militer
17/23
Xb{b} Naubfka
kcxb}nra{ dobl uanuc'uanuc safj {b}ocma{ kaoag x}dubu xbfrocuaf Xafeaucoa Kaua} Fbja}a /
af{a}a oacf / K}& ]akicgaf Z& G& La{{a kaf Grl& Sagcf ubfkc}c & Malnaf Grl& Sagc
kaoag Ubgcfa}Xafeaucoa xaka 10 @bm}ra}c 1323 kc Sdjsana}{a / gbfjanrc malzaXafeaucoa akaoal xbfjjaocaf Udbna}fd & Uboafir{fsa kaoag xcka{dfsa c{r / ca irja
gbfbjaunaf / Uasa {ckan gar gbfsroax & kaf ,3# Kaoag xcka{d Oalc}fsa Xafeaucoa /
Udna}fd gbfjr}acnaf / Gaa`/ mb}cmdb gaa` ! Mafsan afjjd{a {boal mb}xcka{d / kafkaoag xcka{d gb}bna c{db kcdb{a}anaf lao'lao safj ubmbfa}fsa mdbnafxb}gcf{aaf
xakdbna {dbaf Nb{dba safj gdboca / iac{db mdbnaf kaua}fsa Cfkdfbuca Gb}kbna &&
Nr{cxaf cfc gbgmrn{cnaf malza Udbna}fd akaoal ua{r'ua{rfsa d}afj safjgbfjbgrnanaf kaua} fbja}a & 2;
Grfjncf safj xaocfj gbfa}cn akaoal gbfkbfja} na{a'na{a safj kcreaxnaf dobl
Amkr}}aelgaf Ur}sdgcla}kid & Kca gbfsa{anaf malza ubia}azaf ubla}rufsa la{c'la{cgbgmra{ cf{bx}bu{auc ubia}al & Naoar cf{bx}bu{auc c{r {ckan kcnac{naf kbfjaf ganurk
rf{rn gbfcakanaf xb}cfja{af faucdfao a{ar nbodgxdn & Cf{bx}bu{auc mdobl uaia
kcoanrnaf & [axc naoar cf{bx}bu{auc kcxanac rf{rn gbgmbfa}naf odjcna rf{rn
}bndgbfkauc nbxr{ruaf xdoc{cn / c{r mcua kcxb}udaonaf & Kbfjaf na{a oacf / ubmbfa}fsa xbgmb}c ndgbf{a} c{r cfjcf gbfja{anaf malza na}sa Frj}dld Fd{duruaf{ c{r obmcl
gb}rxanaf xag`ob{ xdoc{cnka}c xaka na}sa ubia}al & N}c{cn ubgaeag c{r mcua kcgbfjb}{c /ubmam fagxanfsa Xbgb}cf{al gbfkrnrfj {bucu r{aga ka}c Frj}dld Fd{duruaf{d c{r&
Gbfkbfja} ura}a ura}a ubgaeag c{r / Frj}dld Fd{duruaf{d mrnaffsa {ckan {afjjax & Ca
gbgxrfsac iazamaf rf{rn c{r & Na{a Frj}dld Fd{duruaf{d ubfkc}c/ Naoar xbfkaxa{
uasa kaoag mrnr c{r uaga kbfjaf xbfkaxa{ Xbgb}cf{al / c{r nbmb{roaf uaia & Lao c{r
urkal gbfiakc xbfkaxa{ uasa ubian oaga & Kaf ca gbfagmalnaf / safj cfjcf uasaoanrnaf akaoal gbfjagafnaf Xafeaucoa ubmajac kaua} fbja}a / uburac }rgruaf kaoag
Xbgmrnaaf RRK 13;2 &22
Xafkafjaf Frj}dld Fd{duruaf{d safj uafja{ n}c{cu {b}lakax C}& Udbna}fd /
ubmajacgafa safj {b}rfjnax kaoag {rocuaffsa / La}c Oalc}fsa Xfeaucoa / XbfjjaocXafeaucoa / Mrnr Mamdf Ubia}al Faucdfao Cfkdfbuca ,PC# kaf mrnr xboaia}af UGX&
Gbgmb}c nbuaf naoar ca akaoal xbodxd} kc kaoag mckafj Kb Udbna}fdcuauc gaua D}kb
Ma}r & Axanal Frj}}dld Fd{duruaf{d gbgmbfec Udbna}fd 4 Kbfjaf {bjau cagbgmaf{al {rkrlaf ubgaeag c{r / kaf ca gbgmaf{al {rkrlaf ubgaeag c{r / kaf malnaf
gbfr}r{ xbfjanraffsa/ malza ca akaoal xbfjajrg Mrfj Na}fd Uasa gb}auamajacgafa irja mbocar c{r iauafsa aga{mbua} & 20 [b}fsa{a {rkrlaf naoar Frj}dld
Fd{duruaf{d c{r gbgmbfec Udbna}fd mrnaf uaia kcxb}dobl xaka uaa{ cfc / {b{axc kalrornarg ndgrfcu irja gbfrkrl kbgcncaf & 2: [b{axc safj iboau / nauru'nauru mb}ncua}
ubnc{a} Udbna}fd gbgxb}ocla{naf kbfjaf iboau mb{axa rfur} kcucf{bj}a{c` {boal mb}xb}af &
Xb}kbma{af'xb}kbma{af safj gbfjc}cfjc nauru c{r gbgxb}ocla{naf mb{axa ura{rnbzaia}af lcu{d}cu , lcu{d}ceao `ac}fbuu # / safj {boal kc}auanaf ubmajac ura{r nbxau{caf /
{b}jrfeafj dobl {af{afjaf ma}r & [af{afjaf cfc {b}fsa{a {ckan kc{b}cga ubmajac xbfjricaf
{b}lakax nbzaia}af luc{d}cu / {b{axc kcocla{ ubmajac afeagaf {b}lakax gc{du xbfbjrl &2