november 2009
Ontwrichtend gedrag in de zorg voor mensen met een verstandelijke
beperkingMariet Clerkx
november 2009
VG en OG?
• Organische beschadigingen• Beperkte uitingsmogelijkheden• geringe frustratietolerantie• problematische agressieregulatie • Pedagogisch onmachtige ouders• etc
november 2009
Maar toch:
Wie vertoont dat ontwrichtend gedrag nu eigenlijk?
november 2009
november 2009
november 2009
november 2009
november 2009
november 2009
november 2009
november 2009
november 2009
november 2009
Buurt in actie tegen komst gehandicapten
november 2009
november 2009
november 2009
Ontwrichten:
*Uit zijn verband rukken
*Krachteloos maken
*Desorganiseren
*Verlammen
*Ontredderen
november 2009
Dus:
Individu
↓↑
omgeving
november 2009
november 2009
Bij beoordelen gedragsproblemen
4 aandachtsgebieden :1
*De biotoop
Invloed van omgevingsfactoren, huiscultuur en milieu
november 2009
2De somatiek
Aanwezigheid van lichamelijke ziekten, klachten en gebreken, en reacties daarop.
november 2009
3De verstandelijke handicap
Persoonskenmerken van de cliënt: cliënteigen baseline.
Overvraging of ondervraging?
november 2009
4De psychiatrische ziekte
Niet het gedrag op zichzelf, maar de afwijking van de cliënt-gebonden baseline
vormt de aanwijzing voor de stoornis.
november 2009
Ad 3: Verstandelijke handicap
a. Beperkingen in intellectueel functioneren
b. Beperkingen in adaptieve
vaardigheden
c. Vanaf geboorte of ontstaan in de jeugd
november 2009
a. Intellectueel functioneren
*In maatschappelijke context kenmerkend voor cultuur en leeftijd
*Indeling in niveaus (volgens DSM IV)
Diep: IQ<20-25 Ernstig: IQ 20-25 tot 35-40
Matig: IQ 35-40 tot 50-55Licht : IQ 50-55 tot 70
Zwakbegaafd (zeer licht): IQ >70
november 2009
b. Adaptieve vaardigheden
Conceptueel: omgang met taal, overzicht, plannen
Sociaal: omgang met anderen, sociale weerbaarheid, normen en waarden
Praktisch: ADL, vervoer, voorkomen gevaarlijke situaties
november 2009
c. Vanaf jonge jaren
Te onderscheiden van
*Verworven hersenletsel
*Later ontstane cognitieve defecten (psychosen, dementie, middelengebruik)
november 2009
Risicofactoren voor ontwikkelen van psychiatrische
stoornis
a. biologisch
b. psychologisch
c. sociaal
november 2009
a. Biologisch
Genetisch
Hersenafwijkingen (bijv. geboortetrauma)
Epilepsie
schildklierafwijkingen
november 2009
b. Psychologisch
Beperkt overzichtGeringe stresstolerantie
GeheugenproblemenOordeels- en kritiekstoornissen
Onrijpe afweermechanismenLaag zelfbeeld
Beperkt abstract denkenBeperkte copingstrategieën
november 2009
c. Sociaal
Gebrek aan ondersteuning en bescherming
Onder- of overstimuleringProblemen met vinden van werk
MisbruikRouw
Gebrekkige integratieProblemen met opbouwen van
netwerkVeranderingen of stress in directe
omgeving
november 2009
Psychiatrische stoornissen bij verstandelijk gehandicapten
Gecompliceerd door:
Zeer heterogene groep Beperkte
communicatiemogelijkhedenVeel somatische problemen
(blindheid, doofheid)Atypische beelden
Weinig screeninginstrumentenWat is verstandelijke beperking,
wat psychiatrie?
november 2009
Psychiatrische beoordeling
Familie-anamnese (familiaire belasting)OntwikkelingsanamneseSomatiek (oorzaak handicap, ziektes, mobiliteit, zintuiglijke beperkingen)Sociale anamnese (relaties, school, werk)Psychiatrische voorgeschiedenis (beeldomschrijving)Medicatie, drugsActuele klachten
november 2009
Bij onderzoek zorgen voor
*Zo veilig mogelijke omgeving*Eventueel aanwezigheid van vertrouwde anderen*Ontspannen, vriendelijke houding*‘het ijs breken’*Nadenken over wel (vaak) of niet tutoyeren*Niet te lang:liever meerdere korte gesprekken*Oppassen voor sturende vragen*Veel info verzamelen (begeleidingsplan, vroeger *psychologisch onderzoek, heteroanamnese etc)*Indien nodig: gebruik visuele hulpmiddelen
november 2009
Verwarring mogelijk rond:
Symptomen die bij de ontwikkelingsfase passen: praten met fantasievriendjes
symptomen die passen bij een beperkt begrip: geen waan maar onbegrip
ook bij niet psychotische VG ontstaat snel cognitieve desorganisatie bij stress
grote rol van taal(begrip): moeilijk diagnose te stellen bij lagere niveaus
november 2009
Aspecten van de behandeling
Voorlichting (psycho-educatie)
Begeleiding
Medicatie
Psychotherapie
cognitieve gedragstherapie
november 2009
Crisis… en dan?
• Voorkomen is beter dan genezen (een crisis is vaak niet de eerste)
• Smeed het ijzer als het koud is:
*Crisisbeleid binnen de instelling
*Afspraken met psychiatrische instellingen in de omgeving.
*Attent zijn op wat beleidswijzigingen betekenen voor individuele personen
november 2009
Er moet nu wat gebeuren!!!
• Wie vertoont het ontwrichtend gedrag? (kijk verder dan de eerste indruk)
•Benoem ethische dilemma's bijvoorbeeld bijvoorbeeld rondom medicatie. Kondig de tijdelijk ervan meteen aan. Let op staken ervan.
• Zoek de krachten binnen het systeem op en zet die in.
• ‘Beheersing’ biedt meestal geen blijvende oplossing!!
november 2009
Doorbreken van ontwrichting vraagt ‘behandelattitude’•Verwondering
•Onderzoekend
•Open, nieuwsgierig
•Sterk vermogen tot mentaliseren
•‘meteen reageren’ kunnen beheersen
•Niet te bang
•Geldt voor individuele werker, team én leidinggevenden