© Copyright 2013 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad. Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Maandag, 10 november 2014

MH17: vertrouwen,vrees en veel vragen

door Johan van de Beek

H

„„

In 2007, vijf jaar na de terroristische aanvallen op het WTC en het Pentagon, slaapwandeldenwe allemaal. Er was geen film, geen tv-drama, geen toneelstuk of roman waarin een poging werdgedaan te duiden wat 9/11 betekende voor onze nationale psyche (…) er was nog nooit ietsgebeurd dat hier op leek, dus we wisten niet hoe we deze gebeurtenis moesten assimileren (…)en er was geen moreel leiderschap dat ons uitdaagde na te denken over onze plaats in de wereld.

Hoe langis deschaduwdie dezedag voor-uit zalwerpen?

„

Het citaat hierboven indeze pagina is vanSusan Faludi en komtuit haar boek The TerrorDream, een analyse vande wijze waarop poli-

tiek en media in de VS, soms hand inhand, de verschrikkingen van 9/11 terug-vertaalden naar het publiek. De meestschokkende passage uit het boek gaatover de Jersey Girls, weduwes van man-nen die omkwamen in de WTC-torens.De vrouwen beginnen, kort na de trage-die, vragen te stellen. Die vragen wor-den indringender naarmate de antwoor-den langer op zich laten wachten. Deweduwes zoeken de media op om hunongenoegen over het stilzwijgen van deautoriteiten te ventileren. Uiteindelijkkeren die autoriteiten en (een deel van)de publieke opinie zich tegen de ‘rock-sterren van de rouw’. Zij, de vrouwen,moeten leren vertrouwen te hebben inde overheid. Dat is de boodschap.Vertrouwen. Als de regering zegt dat ergeen geheimen zijn, dan zijn die er niet.Begrepen?Zullen er over een paar jaar ook boekenzoals dat van Faludi worden geschrevenover ‘ons 9/11’, zoals MH17 is genoemd?Een onderzoek naar wat deze ‘ramp’voor onze nationale psyche betekent?En voor het vertrouwen dat wij in onzeoverheid en parlementaire democratiehebben? Eén ding is nu al duidelijk:MH17 heeft niet voor iedereen dezelfde,universele betekenis. Voor velen is het„een litteken dat zichtbaar en voelbaarzal blijven tot in lengte der jaren” (ko-ning Willem-Alexander). Voor anderengeldt dat kennelijk niet. Zoals voor deLimburgers die zich op sociale media enin brievenrubrieken druk maakten, om-dat de regering de datum van de herden-king niet had gecoördineerd met het car-navalsfeest Aod òp Nuj in Heerlen. Voorhen was MH17 kennelijk een incident,een nieuwsfeit van gisteren, onderge-schikt aan de actualiteit van het nade-rende feestgedruis. Dat schetst de uiter-sten. Daartussenin bevindt zich eenlandschap dat de afgelopen maandeneen vruchtbare voedingsbodem bleekvoor paranoia, propaganda, volkswoedeen teleurstelling.MH17. Hoe lang is de schaduw die deze

zomerdag in 2014 vooruit zal werpen inde geschiedenis? Is het ‘slechts’ een vre-selijke tragedie, zoals de vliegrampenvan Tenerife en Tripoli waarbij ook zeerveel Nederlandse slachtoffers vielen?Of is het ook een gamechanger?Het zal nog maanden, misschien weleen jaar of langer gaan duren voordat deOnderzoeksraad met een eindrapportkomt, waarin de vraag wie MH17 neerge-haald heeft zal worden beantwoord.Als die vraag al wordt beantwoord,want een deel van het bewijsmateriaalligt nog steeds in Oekraïne, verspreidover een gebied van ongeveer vijftig vier-kante kilometer. Het is nog maar devraag of en wanneer dat zal worden ge-borgen.Deze ‘nationale schande’ (aldus letsel-schadeadvocaat Bob van der Groen na-mens een aantal nabestaanden), het feit

dat er tot voor enkele dagen nog steedsmenselijke resten werden gevonden ental van vragen en onduidelijkhedenrond de toedracht van de aanslag, heb-ben ervoor gezorgd dat er niets meerover is van de sfeer van eendracht diehet land kenmerkte tijdens de rouwpe-riode. Er heerst chaos. Maandenlang luis-terden we naar een premier die ener-zijds ‘woedend’ was en anderzijds bleefspreken over ‘de ramp’, niet over eenaanslag. Als je je op het standpunt steltdat onderzoek eerst moet aantonen wiede dader is, waarom gebruik je de aan-slag op MH17 dan om nieuwe, versneldesancties tegen Rusland af te kondigenzoals in juli gebeurde? „Dit gaat nietmeer over economie en handel. Dit gaatover veiligheid en gerechtigheid voorbijna 200 Nederlanders die op een gru-welijke manier aan hun einde zijn geko-

men”, noemde toenmalig minister vanBuitenlandse Zaken Frans Timmermansin Brussel als argument voor de sanc-ties. Dat was op een moment dat ieder-een, althans in het Westen, zeker wistdat door Rusland gesteunde separatis-ten MH17 met een Buk-raket haddenneergehaald. De Telegraaf publiceerdefoto’s van separatisten met de kopMOORDENAARS! En toen kwam ereen voorlopig rapport van de Onder-zoeksraad dat niets onderbouwde, maarook niets uitsloot. De ‘onderste steen’bleek nog lang niet in zicht. Maar naonthullingen van nota bene een Duitsopinieblad begint eind oktober alles tekantelen. Termen als ‘raket’, taboe ver-klaard nadat Timmermans in zijn ‘zuur-stofmasker’-interview met Jeroen Pauwde doos van Pandora even opende, ke-ren terug in een kabinetsbrief. Tumult.

Verwarring. Andere ‘feiten’ zoals het be-roven van de lijken op de rampplek, blij-ken ook niet te kloppen. Er is althansgeen flinter van bewijs voor. Ook is erniet respectloos gesold met lichamenzoals aanvankelijk werd verklaard. In-middels heeft Nederland zelfs herinne-ringspenningen gegeven aan de Oek-raïense hulpverleners die de lichamenborgen en bezittingen veiligstelden.En dan ons leiderschap. Rutte werd aan-vankelijk enerzijds geprezen vanwegezijn rust en beheersing, anderzijds be-kritiseerd om wat werd ervaren als kil-heid en een gebrek aan daadkracht.Timmermans werd geroemd vanwegezijn empathie met de nabestaanden enzijn bereidheid om met de vuist op ta-fel te slaan. Allemaal dagkoersen. Tim-mermans’ gaffe bij Pauw tastte niet al-leen zijn reputatie aan, maar droeg ook

bij aan de keten van gebeurtenissen dieer toe heeft geleid dat een deel van denabestaanden nu juridische stappen on-derneemt tegen de Staat. Timmermans’befaamde speech bij de VN is met terug-werkende kracht gefileerd als een mono-loog, die voornamelijk op emoties enminder op feiten was gebaseerd. Wat‘feiten’ betreft: door de Russen en deOekraïeners worden rapporten, geluids-banden, video’s en ‘documentaires’ ophet web gezet, die compleet verschillen-de versies van de toedracht moeten on-dersteunen. Terwijl Nederlandse onder-zoekers moeten toegeven dat ze (nogsteeds) niet beschikken over al het ra-darbewijsmateriaal dat de Amerikanenhebben. En vervolgens beklaagt Malei-sië zich over de manier waarop Neder-land opereert. Kortom, ons leiderschapin dit dossier heeft een paar flinke knau-

„Onsleiderschapin ditdossierheeft eenpaar flinkeknauwenopgelopen.

„ wen opgelopen. Of zoals Bas Heijne hetformuleerde: „Herdenken, we zijn ergoed in. Het liefst deden we de hele dagniets anders. Maar de nagedachtenisvan de slachtoffers is, wat de natie be-treft, echt beter gediend met een helderen doortastend politiek optreden.”De muur van zwijgen waar de regeringzich tot voor kort achter verschool, be-gint scheuren te vertonen. Rutte zietzich geconfronteerd met een zichsteeds heviger roerende Tweede Kamerdie opheldering eist over informatie dieniet gedeeld wordt met de volksverte-genwoordiging. Met ‘ons’ dus. De toonwaarop de regering in het MH17-dos-sier wordt aangesproken, wordt ook fel-ler. Was die toon, uit piëteit met de na-bestaanden, aanvankelijk timide en te-rughoudend, nu wordt steeds openlij-ker getwijfeld of de regering juist han-

t

g

l-

delt en juist gehandeld heeft. Dat de re-gering zich nog ruim een jaar in stil-zwijgen gaat hullen met een verwijzingnaar de Onderzoeksraad, lijkt onhoud-baar. De dynamiek die nu ontstaat, ishet gevolg van een kantelende publiekeopinie (aangevoerd door een ongekendfelle voorhoede op de sociale media),the need for closure (psychologische be-hoefte aan duidelijkheid en weerzin te-gen ambiguïteit) bij de nabestaanden,campagne voerende media (de Tele-graaf speelt de ‘nationale schan-de’-kaart uit, RTL roept om een parle-mentaire enquête) en journalisten enopinionleaders als Olaf Koens, die zichopenlijk beklagen over wat zij ervarenals een gebrek aan daadkracht. Rob vanGijzel, de huidige burgemeester vanEindhoven, werd ooit bekend als ‘Bijl-merboy’. Hij voerde als Kamerlid jaren-lang campagne om een parlementaireenquête van de grond te krijgen overde Bijlmerramp. De regering zag datniet zitten. Waarom Van Gijzel vonddat er toch een onderzoek moest ko-men? „Langzamerhand komt iets bo-ven van ‘er klopt iets niet’. Er zijnsteeds tegenstrijdige verklaringen (…)Dan denk je: hoe kan dit allemaal? Depuzzel klopt gewoon niet. Op een gege-ven moment is de emmer vol. Hier zitde kern van het parlementaire werk. Jemoet erop toezien dat de overheid eenbetrouwbare partner voor haar burgersblijft.” Diezelfde Van Gijzel werd on-langs op de radio gevraagd of er een par-lementaire enquête zou moeten komennaar MH17. Hij zei dat hij dat middelop dit moment te vroeg en te zwaarvond. Hij was wel voorstander van eenparlementair onderzoek, een lichtermiddel. De reden? „Om te leren.”Leren. Ik had laatst een discussie metiemand die vroeg waarom ik dacht datde onderste steen niet boven zou ko-men. Ik antwoordde dat het er niet omging of ik dat dacht, maar dat een deelvan de nabestaanden dat vreesde. Ikdacht aan de Jersey Girls.Hij geloofde dat de regering er achterde schermen alles aan deed om de da-ders voor de rechter te slepen. Ik wildat ook geloven, zei ik. Maar ik zou hetook graag onderzocht willen zien. Bijl-mer, Srebrenica, Irak. Om te leren. Enja, dat heeft alles met vertrouwen te ma-ken. Of wantrouwen zo u wilt.

MH17 -

„De beruchte foto van de separatist met de ‘trofee’, een knuffelaap. Uit de video blijkt dat hij zijn pet afneemt en een kruisteken slaat uit respect.De VN-speech van Frans Timmermans waarin hij het roven van de ‘wedding band’ (trouwring) aanhaalde.

„HERDENKING MH17

extra

- onderste steen