Download - Mark Helprin, "Zimowa opowieść"
K R A KÓ W 2 014
MARK HELPRIN
ZIMOWAOPOWIEŚĆ
tłumaczenie
Maciej Płaza (części I–III)
Joanna Dziubińska (część IV)
Tytuł oryginału: Winter’s Tale
WINTER’S TALE by Mark Helprin. Copyright © 1983 by Mark Helprin.By arrangement with the Author. All rights reserved
Copyright © for the translation of parts I–III by Maciej Płaza
Copyright © for the translation of part IV by Joanna Dziubińska
Opieka redakcyjna i redakcja stylistyczna: Joanna Stryjczyk
Opracowanie typograficzne książki: Daniel Malak
Korekta: Studio NOTA BENE – Zespół
Projekt okładki i wyklejek: Aleksandra Szmak
Fotografie na okładce: zaśnieżony mostek – © SuperStock / FPM, rzeka i wieżowce – © IM_photo / Shutterstock.com,
koń – © PureSolution / Shutterstock.com
Fotografie na wyklejkach ze zbiorów Biblioteki Kongresu: przednia – Brooklyn Bridge, Library of Congress, Prints & Photographs
Division, Detroit Publishing Company Collection, [LC-D419-42], tylna – Brooklyn Bridge, Library of Congress, Prints & Photographs
Division, Detroit Publishing Company Collection, [LC-D4-36774]
Fotografia autora: © Mark Helprin
Promocja książki: Monika Frankiewicz
ISBN 978-83-7515-284-5
www.otwarte.eu
Zamówienia: Dział Handlowy, ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków,tel. (12) 61 99 569
Zapraszamy do księgarni internetowej Wydawnictwa Znak,w której można kupić książki Wydawnictwa Otwartego: www.znak.com.pl
Helprin.indd 4 2014-01-20 15:53:33
MOJEMU OJCU
Nikt nie zna Miasta lepiej niż on
SPIS TREŚCI
Prolog 11
I. MIASTO
Biały koń ucieka 15
Prom płonie o zimnym brzasku 21
Pearly Soames 30
Peter Lake zwisa z gwiazdy 49
Beverly 101
Bogini w kąpieli 115
Na mokradłach 133
Jezioro Coheeries 145
Szpital przy Printing House Square 173
Hakeldama 189
II. CZTERY BRAMY MIASTA
Cztery bramy miasta 215
Jezioro Coheeries 217
Wśród zasp 256
Nowe życie 332
Brama piekieł 352
III. „SŁOŃCE” I „DUCH”
Nic nie jest przypadkowe 381
Peter Lake powraca 383
„Słońce”… 396
… i „Duch” 415
Letnia kolacja w Petipas 422
Wiek maszyn 432
IV. ZŁOTY WIEK
Bardzo krótka historia chmur 477
Battery Bridge 479
Biały koń i czarny koń 512
Biały pies afgański 543
Powrót Abysmillarda 553
Ex machina 566
Dla żołnierzy i marynarzy z Chelsea 597
Miasto w płomieniach 619
Złoty wiek 647
Epilog 691
Byłem w innym świecie i wróciłem. Posłuchajcie mnie.
PROLOG
Wielkie miasto jest niczym więcej jak własnym portretem, prędzej
czy później okazuje się jednak, że zawarty w nim arsenał scen i ob-
razów jest częścią głęboko ukrytego planu. Jako książka, w której
można taki plan odczytywać, Nowy Jork jest niezrównany, między
klifami Palisades cały świat bowiem wlał weń swoje serce – dzięki
czemu jest to miasto znacznie lepsze, niż kiedykolwiek sobie na to
zasłużyło.
W tej chwili jednak Nowy Jork jest zasłonięty – jak to często
bywa – zbielałą masą, w której spoczywa: pędzi ona wokół nas
z niepojętą szybkością, poskrzypując niczym wiatr we mgle, zimna
w dotyku, połyskuje, rozsnuwa się, kłębi niczym para buchająca
z maszyny lub bawełna rozwijana z beli. Oślepiająca biała paję-
czyna niekończących się dźwięków przepływa obok nas bezlitośnie,
w końcu jednak zasłona rozsuwa się… i odsłania wśród chmur je-
zioro powietrza gładkiego i czystego jak lustro: głębokie, okrągłe oko
białego huraganu.
Na dnie tego jeziora leży miasto. Z wielkiej wysokości wydaje się
małe i odległe, widać jednak, że krząta się i uwija, ponieważ nawet
wówczas, gdy wydaje się nie większe od żuka, i tak jest pełne życia.
Zaczynamy spadać. Ten śmigły, niepostrzeżony lot przywróci nas do
życia kwitnącego w cichości innego czasu. Szybujemy w dół w abso-
lutnej ciszy, prosto w tę niezamarzającą ramę, aż wreszcie naszym
oczom ukazuje się żywy obraz, namalowany barwami zimy. Mocne
są to barwy, zapraszają nas do środka.
I
MIASTO
15
BIAŁY KOŃ UCIEKA
Oto biały koń, w ciszy zimowego poranka, gdy ulice pokryte są
niegłęboką, miękką warstwą śniegu, a niebo wibruje od gwiazd –
i tylko na wschodzie świt zalewa je już błękitną falą. Powietrze
jest nieruchome, lecz wkrótce drgnie, gdy wzejdzie słońce, a od
rzeki Hudson nadciągnie wiatr znad Kanady.
Koń uciekł z małej, zbitej z klepek stajni swego pana na Brook-
lynie. Przekłusował samotnie drogą dla powozów przez Williams-
burg Bridge, jeszcze po ciemku, gdy poborca myta spał przy piecu,
a nad miastem lśniły miriady gwiazd. Świeży śnieg na moście
tłumił stukot podków, niekiedy koń obracał więc głowę i spoglą-
dał za siebie, bacząc, czy nikt go nie ściga. Oddychał równo, roz-
grzany od wysiłku: przebiegł już cztery czy pięć mil przez samo
serce Brooklynu, mijając milczące kościoły i zasłonięte okienni-
cami sklepowe witryny. Daleko na południu, na czarnych, usła-
nych lodowymi krami wodach cieśniny Narrows, migotało świat-
ło: jakiś prom płynął w stronę Manhattanu. Na Manhattanie zaś
na nogach byli jedynie kupcy z targowisk, czekający, aż łodzie ry-
backie prześlizną się przez przesmyk Hell Gate i wpłyną do portu.
Koń był zwariowany, ale miał też na tyle rozsądku, by martwić
się swoim postępkiem. Wiedział, że jego państwo niedługo wstaną
i napalą w piecu, że śpiący w kuchni kot dozna najdotkliwszego
upokorzenia, czyli zostanie zamaszyście wyrzucony za drzwi, wy-
leci na podwórze ogonem do przodu i spadnie na przysypaną śnie-
giem stertę trocin, że zapach borówek i gorącego kleiku zmiesza się
ze słodką wonią sosnowego ognia, a niedługo potem pan wyjdzie
na podwórze i ruszy w stronę stajni, by go nakarmić i zaprząc do
wozu z mlekiem. Lecz jego tam nie będzie.
Niezły fi giel! Na myśl o własnym nieposłuszeństwie koniowi
serce drżało z trwogi: wiedział, że pan zaraz zacznie go szukać.
Zdawał sobie sprawę, że może to przypłacić solidnymi cięgami,
16
wyczuwał jednak, że jego bunty wprawiały też pana w rozbawie-
nie, sprawiały mu przyjemność, wzruszały go – pod warunkiem
że przybierały stosowną formę i zostały odważnie przeprowadzone.
Bezładne, prostackie protesty (na przykład kopanie w drzwi stajni)
prowokowały do sięgnięcia po bat. Ale i to nie zawsze się zdarzało,
pan cenił konia za żywość charakteru, był mu wdzięczny za jego
tajemniczą inteligencję – nawet on nie mógł jej zignorować, mimo
że czasem przysparzała mu kłopotów i smuciła. Zresztą kochał
swojego białego konia i właściwie wcale mu nie przeszkadzało, że
musi go szukać po ulicach Manhattanu (tam bowiem koń zazwy-
czaj się udawał). Dzięki temu miał sposobność spotkać się ze sta-
rymi znajomkami i pozaglądać do gospód – w każdej wypijał po
kufelku piwa i rozpytywał się, czy ktoś przypadkiem nie widział
jego olbrzymiego, pięknego białego ogiera, włóczącego się, jak go
Pan Bóg stworzył, bez wędziła, bez uzdy, bez derki.
Manhattan potrzebny był koniowi do życia. Przyciągał go jak
magnes, jak próżnia, jak owies, jak klacz, jak ciągnąca się w bez-
kresną dal, wysadzana drzewami droga. Zszedł z mostu i zatrzy-
mał się. Przed sobą miał tysiące ulic, pustych i białych od śniegu,
rozkoszny labirynt, zupełnie cichy, wypełniony jedynie świstem
zrywającego się właśnie wiatru, muskającego pokryte dziewiczym
śniegiem koleiny. Mijał puste teatry, biura i portowe nabrzeża, przy
których sterczały w górę rzędy masztów podobne do czarnych,
przyprószonych śniegiem sosnowych zagajników. Mijał ciemne
fabryki i opuszczone parki, mijał szeregi małych domków, które
rozniecany pod kuchniami ogień napełniał krzepiącym, słodkim
ciepłem. Mijał przerażające piwnice, w których tłoczyli się zbiera-
cze szmat oraz bezręcy i beznodzy kalecy. Koło targu otworzyły się
drzwi jednego z barów, na ulicę chlusnął strumień wrzątku, wzbi-
jając kłęby pary. Koń mijał z daleka leżących gdzieniegdzie mar-
twych bezdomnych, zamkniętych na głucho w sztywnych trum-
nach swoich zamarzniętych ciał. Sanie i wozy wyjeżdżały z targów
i ciągnięte dziarsko przez przysadziste konie pędziły głównymi
ulicami, podzwaniając dzwonkami. Koń trzymał się jednak z dala
od targów – życie wrzało tam nawet przed świtem – i szedł dalej
milczącymi wąwozami głównych arterii, co pewien czas mijając
stalowe szkielety nowo stawianych budynków, których gorącz-
kową budowę przerwano na zimę. I rzadko tracił z oczu nowe
17
mosty, które spoiły małżeńskim węzłem piękny, kobiecy Brook-
lyn z bogatym wujem Manhattanem, pozwoliły miastu sięgnąć
ręką w głąb kraju, a przy tym kładły kres przeszłości – nie tylko
bowiem łączyły odległe ze sobą miejsca i pozwalały przekroczyć
głęboką wodę, ale spajały też czas i marzenia.
Powiewając ogonem, koń biegł szybkim kłusem przez puste
aleje i bulwary. Poruszał się jak tancerz, co zresztą nie jest dziwne:
koń to piękne zwierzę, najbardziej zaś chyba niezwykłą jego ce-
chą jest to, że porusza się tak, jakby zawsze słyszał muzykę. Wie-
dziony nieokreśloną pewnością, która nawet jego samego wpra-
wiała w zdumienie, biały koń zdążał na południe, w stronę parku
Battery, widocznego u wylotu długiej, wąskiej ulicy jako biała
równina poprzecinana cieniami wysokich drzew. Prześwitujący
za parkiem port nabierał barw w świetle brzasku, falował war-
stwami zieleni, srebra i błękitu. U kresu tej zimowej tęczy, na ho-
ryzoncie, stała masa zwartej bieli – tło, na którym rozpościerało
się calutkie miasto – ozłacana pomału promieniami wschodzą-
cego słońca. To blade złoto drżało: wprawiane w ruch wznoszą-
cymi się falami gorąca i światła, wyglądało jak tysiąc odległych
miast, jak próg samych niebios. Koń przystanął i buchając parą
z nozdrzy, chłonął wzrokiem złote światło, zapatrzył się z zachwy-
tem w niemożliwą i kuszącą dal. Stał na ulicy nieruchomy jak po-
mnik, złoto tężało zaś i kipiało na horyzoncie w błękitnym łożu.
Zdało mu się, że jest to miejsce doskonałe, postanowił więc pójść
w tamtą właśnie stronę.
Ruszył przed siebie, lecz szybko przekonał się, że dostęp do
parku od strony ulicy zagradza masywna żelazna brama. Cofnął
się i spróbował innej drogi, druga brama była jednak zamknięta
w identyczny sposób. Skręcał w kolejne ulice, ale wszędzie napo-
tykał ciężkie bramy, żadna z nich nie była zaś otwarta. Gdy tak
szamotał się w tym labiryncie, złoto nabrało intensywności, wy-
dawało się, że zakrywa pół świata. Pusta biała polana z pewno-
ścią musiała być drogą do tego innego, doskonałego świata, i choć
koń nie miał pojęcia, jak mógłby przekroczyć dzielącą go odeń
wodę, zapragnął wedrzeć się do Battery, jak gdyby był to jedyny
cel jego życia. Galopował rozpaczliwie po ulicach wiodących do
bram, przez zaułki, przez zasypane śniegiem zieleńce, nie spusz-
czając wzroku z ciemniejącego złota.
18
Gdy dotarł do końca ostatniej, jak mu się zdawało, ulicy wiodą-
cej na polanę, również natknął się na bramę, a ta była zamknięta
jedynie na zwykły rygiel. Koń dyszał ciężko, kłęby pary unosiły
mu się wokół głowy. Spojrzał przez pręty. Nic z tego – nigdy nie
wejdzie do Battery, nigdy nie pocwałuje po błękitnozielonych wstę-
gach morza ku złotym obłokom. Już miał zawrócić i ruszyć po
własnych śladach do miasta, z nadzieją, że uda mu się odnaleźć
most i drogę powrotną do Brooklynu – gdy nagle, w ciszy tak głę-
bokiej, że nawet jego własny oddech brzmiał jak szum dalekich
fal, usłyszał tupot wielu stóp.
Z początku nikły, narastał nieustannie, szybkie kroki łomotały
głucho, aż koń poczuł, jak ziemia lekko drży, jakby gdzieś nieda-
leko przebiegał inny rumak. Lecz nie był to koń, to byli ludzie –
przez pręty czarnej bramy ujrzał w końcu, jak biegną przez park.
Pędzili długimi susami, ponieważ wiatr zawiał polanę śniegiem
niemal po kolana. Wytężali wszystkie siły, a mimo to biegli jakby
w zwolnionym tempie. Nieprędko dotarli na środek łąki, gdy zaś
już się to stało, koń spostrzegł, że jeden z nich, biegnący na czele,
w istocie ucieka, pozostali zaś, w liczbie może dwunastu, ścigają
go. Uciekający mężczyzna ciężko dyszał, czasem przez chwilę
rzucał się naprzód jeszcze większym pędem i wysforowywał się
kawałek dalej. Niekiedy upadał, ale natychmiast podnosił się i pę-
dził dalej. Jego prześladowcy od czasu do czasu również się prze-
wracali, lecz wstawali wolniej. Zwarta grupa szybko się rozpro-
szyła. Mężczyźni krzyczeli i machali rękoma. Uciekinier milczał
głucho, biegł równo, sztywno przebierając nogami – i tylko gdy
przeskakiwał przez zaspy i niskie barierki, rozpościerał ramiona
na podobieństwo skrzydeł.
Gdy zbliżył się nieco do bramy, koń poczuł do niego sympatię.
Spodobały mu się jego ruchy – nie miały tej gracji, co ruchy konia,
tancerza, czyli kogoś, kto zawsze słyszy muzykę, ale były zgrabne.
Charakter tych ruchów wskazywał też, że nie jest to wcale zwy-
kła gonitwa po śniegu, lecz coś znacznie poważniejszego. Tak
czy inaczej prześladowcy doganiali go. Trudno było pojąć, jak to
możliwe, okutani byli przecież w ciężkie płaszcze, mieli meloniki,
uciekinier zaś, z gołą głową, owinięty był tylko szalikiem i ubrany
w zimową kurtkę. Na nogach miał zimowe kamasze, tamci zaś
niskie, miejskie buciki, na pewno wypełnione już szczypiącym
19
w stopy śniegiem. Biegli jednak co najmniej tak szybko jak on,
może nawet szybciej, byli dobrzy w tym, co robią, widać było, że
mają duże doświadczenie.
Jeden z nich zatrzymał się, rozstawił szeroko nogi na śniegu,
uniósł oburącz pistolet i wypalił w stronę uciekiniera. Wystrzał
huknął echem wśród budynków okalających park, gołębie zerwały
się z oblodzonych chodników. Uciekinier zerknął za siebie, a po-
tem pobiegł na ukos, w stronę ulicy, gdzie koń stał właśnie jak
zahipnotyzowany. Tamci również zmienili kierunek i doganiali
go jeszcze szybciej: biegli po przeciwprostokątnej trójkąta, on zaś
skręcił pod kątem prostym. Gdy dzieliło ich nie więcej niż dwie-
ście stóp, kolejny prześladowca zatrzymał się i wypalił z pistoletu.
Strzał huknął tak blisko, że koń otrząsnął się z odrętwienia i od-
skoczył do tyłu.
Uciekinier dopadł do bramy. Koń cofnął się za jakąś szopę. Nie
chciał mieszać się do zajścia. Ciekawość sprawiła jednak, że nie
był w stanie długo usiedzieć w ukryciu: zaraz wychylił głowę za
węgieł szopy i obserwował rozwój wypadków. Uciekinier gwał-
townym wymachem ręki otworzył rygiel, przebiegł przez bramę
i zatrzasnął ją za sobą. Z trudem łapiąc oddech, wyciągnął zza
pasa masywny stalowy sztylet i zaklinował nim zasuwę. Potem
obrócił się i z udręką w oczach puścił się biegiem wzdłuż ulicy.
Pościg był już niemal przy płocie, gdy mężczyzna pośliznął się
na zamarzniętej kałuży. Upadł jak kłoda, uderzając mocno głową
o ziemię, poturlał się na bok i znieruchomiał. Koń z łomoczą-
cym sercem przyglądał się, jak prześladowcy wspinają się na płot,
zwarci jak oddział żołnierzy. Od razu było widać, że to przestępcy:
mieli dziwne, krzywe twarze, wydatne łuki brwiowe, cofnięte pod-
bródki, nosy i uszy jakby źle przyszyte, czoła groteskowo niskie
(linia włosów zaczynała im się niemal nad samymi brwiami, żaden
lodowiec nigdy nie zawędrował tak daleko na południe). Okrucień-
stwo biło od nich jak snopy iskier z kowadła. Któryś znów sięgnął
po pistolet, lecz inny, najwyraźniej przywódca, zawołał:
– Nie! Nie tak. Już go mamy. Zrobimy to pomału, nożem. – I da-
lej wspinali się na płot.
Gdyby Peter Lake – tak bowiem nazywał się ścigany mężczy-
zna – nie ujrzał konia zerkającego zza szopy, może nie podniósłby
się już z ziemi.
– Źle z tobą, durny łajdaku, skoro nawet koń się nad tobą lituje –
powiedział głośno do siebie, po czym poderwał się na równe nogi
i wyciągnął rękę do zwierzęcia. Prześladowcy nie widzieli, że za
szopą stoi koń, sądzili więc, że postradał zmysły lub próbuje ich
zmylić jakąś sztuczką.
– Koniu! – zawołał Peter Lake. Koń cofnął głowę. – Koniu! –
krzyknął raz jeszcze i rozpostarł ramiona. – Błagam!
Prześladowcy zeskakiwali już z płotu na ulicę. Nie spieszyli
się: ulica była pusta, a ścigany, oddalony już ledwie o parę stóp,
stał nieruchomo. Byli pewni, że już go mają.
Serce Petera Lake’a łomotało tak mocno, że trząsł się na całym
ciele. Czuł się głupio, był bezsilny jak psująca się maszyna.
– O mój Jezu – powiedział drżącym głosem, jak mechaniczna
zabawka. – O Jezu, Maryjo i święty Józefi e, ześlijcie mi opance-
rzony walec drogowy.
W tym momencie wszystko już zależało od konia. Zwierzę rzu-
ciło się naprzód przez zamarzniętą kałużę i schyliło kark. Peter
Lake sprężył się, zarzucił ramiona na tę białą, długą jak u łabę-
dzia szyję i wskoczył mu na grzbiet. Od razu odzyskał animusz,
mimo że mroźne powietrze znów zadrżało od pistoletowego wy-
strzału. Zespolony z uciekinierem w jedną istotę, koń obrócił się
i przysiadł leciutko na tylnych nogach, zbierając oddech i siłę do
biegu. Peter Lake odwrócił się w stronę prześladowców i zaśmiał
im się prosto w twarz. Całe jego jestestwo wypełnił czysty, lekki
chichot. Koń wyprysnął wreszcie przed siebie i pogalopował ulicą,
pozostawiając Pearly’ego Soamesa i gang Krótkich Ogonów daleko
za sobą, opartych o żelazne pręty bramy, strzelających z pistole-
tów i miotających przekleństwa. Jedynie Pearly zachowywał spo-
kój: przygryzł dolną wargę, zmrużył oczy i obmyślał, jak inaczej
schwytać ofi arę. Huk wystrzałów był ogłuszający.
Peter Lake był już poza ich zasięgiem. Wzbijając tumany śnież-
nego pyłu, koń galopował między ciemnymi witrynami sklepów,
unosił go na północ przez budzące się miasto.
21
PROM PŁONIE O ZIMNYM BRZASKU
Uciec Krótkim Ogonom nie było trudno, ponieważ żaden
z nich (w tym Pearly, wychowany w bandyckiej dzielnicy Five
Points, podobnie jak cały gang) nie umiał jeździć konno. Byli
oni panami terenów portowych, umieli zdziałać cuda za pomocą
jednej małej łódeczki, na lądzie jednak chodzili pieszo, jeździli
tramwajami lub metrem lub kolejką, przeskakując przez bramki.
Petera Lake’a ścigali od trzech lat. Tropili go nieustannie, czy
lato, czy zima, wpędzali go w coś, co Peter nazywał tunelem,
czyli w stan nieustającej walki; Peter wciąż miał nadzieję, że się
z niego wyrwie, lecz wciąż mu się to nie udawało.
Czasami znajdował bezpieczne schronienie wśród zbiera-
czy małży na mokradłach Bayonne, na ogół jednak nie opusz-
czał Manhattanu, nie trzeba więc było wiele czasu, by Krótkie
Ogony znów go zwietrzyły i wznowiły pościg. Musiał mieszkać
na Manhattanie, ponieważ był włamywaczem, a dla włamywa-
cza praca w każdym innym miejscu oznaczała przyznanie się do
własnej miernoty. Podczas tych trzech gorączkowych lat Peter
wiele razy zastanawiał się nad przeprowadzką do Bostonu, lecz
nieodmiennie dochodził do wniosku, że na pewno nie będzie
tam miał czego kraść, że Boston nie sprzyja włamywaczom i że
prędzej czy później wejdzie tam w drogę Małpom Cantarella
(głównemu bostońskiemu gangowi, niezbyt znaczącemu), tak
jak w Nowym Jorku wszedł w drogę Krótkim Ogonom – choć
oczywiście z innych powodów. Mówiono zresztą, że gdy w Bo-
stonie robi się ciemno, to jest naprawdę ciemno, nocą trudno się
tam ruszyć, by nie wpaść na policjanta. Został więc na Manhat-
tanie, łudząc się, że Krótkie Ogony w końcu dadzą mu spokój.
Były jednak nieustępliwe, toteż przez trzy ostatnie lata (z wy-
jątkiem chwil wytchnienia na mokradłach) jego życie było jedną
wielką ucieczką.
22
Peter Lake przywykł już, że nieraz przed świtem budził go
gromki tupot na rozklekotanych schodach, świadczący niezbi-
cie, że Krótkie Ogony wytropiły go w kolejnej tymczasowej kry-
jówce. Ileż to razy musiał przerywać rozkoszny posiłek, schadzkę
z kobietą czy włamanie do bogatego, niestrzeżonego domu, bo
gang wyrastał nagle przy nim jak spod ziemi; jego członkowie
materializowali się niekiedy w sposób dla niego niepojęty, nie-
mal ma wyciągnięcie ręki. Coraz trudniej było mu się wymknąć,
coraz ciaśniejsze miał pole manewru, coraz bardziej jego życie
było zagrożone.
Lecz teraz, gdy miał konia, wszystko mogło potoczyć się ina-
czej. Dlaczego nigdy wcześniej o tym nie pomyślał? Z koniem był
nieporównanie bardziej bezpieczny, mógł błyskawicznie uciec
z każdej zastawionej przez Pearly’ego Soamesa pułapki, i to nie
o marnych parę jardów, lecz o całe mile. Latem mógł przepłynąć
na koniu przez rzekę, zimą przejechać po lodzie. Mógł szukać
schronienia nie tylko na Brooklynie (ryzykując, rzecz jasna, że
zgubi się w tym nieskończenie zawiłym labiryncie), ale też na
pustkowiach, w sosnowej puszczy, na niekończących się plażach
Montauk, w górach Watchung i Hudson Highlands. Dla mieszczu-
chów były to miejsca omal niedostępne: wśród wielkomiejskiego
zepsucia gangsterzy czuli się wprawdzie jak ryba w wodzie, lecz
za to bali się burz z piorunami, dzikich zwierząt, lasów, a nawet
nocnego rechotu żab.
Peter Lake spiął konia, ten jednak nie potrzebował zachęty –
był przestraszony, zresztą uwielbiał biegać, słońce zaś było już
wysoko, płonęło nad dachami budynków niczym wielkie, otwarte
palenisko, wlewało żar w i tak rozgrzane już mięśnie. Bieganie
było jego żywiołem. Gdy pędził przed siebie, z uniesioną głową,
opuszczonym ogonem i uszami położonymi do tyłu przez wiatr,
przypominał wielki biały pocisk. Sadził tak długimi susami, że
Peterowi skojarzył się z kangurem – chwilami miał wrażenie, że
za chwilę obaj oderwą się od ziemi i ulecą w niebo.
Do Five Point nie było po co jechać. Peter Lake miał tam wpraw-
dzie wielu przyjaciół, mógł się ukryć w którejś z tysiąca podziem-
nych izb, w których urządzano tańce i grywano w karty, lecz
gdyby przybył tam na grzbiecie olbrzymiego konia, wszystkie wró-
ble w okolicy od razu rozćwierkałyby, co się święci. Zresztą Five
23
Points było dość blisko, a on miał konia, mógł uciec w znacznie
odleglejsze miejsca.
Pędem przejechali ulicą Bowery i wkrótce znaleźli się na Wa-
shington Square – koń wpadł na plac przez łukowatą bramę jak
przez cyrkową obręcz. Ulice zdążyły już zaroić się od przechod-
niów; niektórzy z dezaprobatą marszczyli brwi, widząc rozpędzo-
nego jeźdźca na białym koniu. Na Madison Square spostrzegł ich
policjant siedzący w budce na podwyższeniu. Widząc, jak nadcią-
gają wzdłuż Fifth Avenue, i przewidując, że raczej się nie zatrzy-
mają, zaczął kierować ulicznym ruchem – widział już kiedyś, jak
przeraźliwe skutki ma zderzenie rozpędzonego konia z kruchym
automobilem, i nie miał już ochoty oglądać czegoś podobnego. Ma-
chając rękoma ze swej miniaturowej wieżyczki, zdołał zatrzymać
płynące dokoła strumienie automobili, elektrycznych tramwajów
i konnych wozów, lecz nagle ujrzał, że Peter Lake gna prosto na
niego. Koń szybował niczym pocisk, wyglądał jak wojenny pomnik,
w który nagle wstąpiło życie. Policjant zadął w gwizdek i zamachał
urękawicznionymi dłońmi. Tego jeszcze nie było: intruzi chcieli
stratować jego budkę, pędzili zaś co najmniej trzydzieści mil na
godzinę! Niańki żegnały się i przytulały dzieci do siebie, poga-
niacze bydła podnosili się na wozach, staruszki odwracały oczy.
Policjant zastygł bez ruchu w swojej złotej wieżyczce.
Peter Lake ponownie spiął konia i wyciągnął prawe ramię ni-
czym lancę w stronę znieruchomiałego funkcjonariusza. Gdy mi-
jali go w chmurze śnieżnego pyłu, chwycił jego czapkę i zerwał
mu z głowy.
– Pozwól, że sobie wezmę! – zawołał.
Rozjuszony policjant obrócił się, chwycił notes i zaczął wściek-
le opisywać wygląd końskich pośladków.
Peter Lake skręcił w lewo, w Tenderloin. Było tam jednak tak
tłoczno, że wkrótce stanął w miejscu zatrzymany przez cysternę
i kilka zaklinowanych powozów. Woźnice krzyczeli, konie gło-
śnym rżeniem okazywały niecierpliwość, a grupa uliczników wy-
korzystała okazję i zaczęła ostrzeliwać ulicę śnieżnymi i lodowymi
pigułami. Uchylając się przed pociskami, Peter zerknął za siebie
i ujrzał, że od wschodu nadciąga kilka niebieskich punkcików. Były
jeszcze daleko, lecz zbliżały się, chytre i śmigłe. Policjanci! Nie
mając siodła ani strzemion, Peter wdrapał się koniowi na grzbiet
24
i wyjrzał zza powozów. Ulica była zupełnie zatarasowana, przy-
wrócenie ruchu mogło potrwać nawet pół godziny. Peter usiadł
i zawrócił konia, zamierzając szturmem przełamać nadciągającą
tyralierę. Koń jednak inaczej rozumiał odwagę, nie chciał się w to
mieszać, gdy więc Peter Lake po raz kolejny próbował spiąć go
do biegu, zadrżał tylko i potrząsnął łbem. Nie mógł iść naprzód
ani się cofnąć, stąpał więc w bok, w stronę rozświetlonej markizy,
na której – choć był dopiero ranek – migotał napis: TUREK SAUL
PRZEDSTAWIA: CARADELBA, HISZPAŃSKA CYGANKA.
Teatr wypełniony był tylko w połowie i pogrążony w ciemności
rozjaśnianej jaskrawym, błękitno-zielonym wystrojem wnętrza; na
scenie tańczyła półnaga Caradelba, spowita w rozfalowane białe
i kremowe atłasy. Peter Lake przystanął u szczytu środkowego
przejścia i przyglądał się Caradelbie z nadzieją, że nikt nie zauwa-
żył jego wtargnięcia. Lecz gdy policjanci wdarli się do holu, spiął
konia i ruszył galopem w stronę orkiestronu. Muzycy nie przery-
wali gry, choć klęli pod nosem, widząc, jak z ciemności wyłania
się biała głowa, a za nią tułów olbrzymiego konia, niczym latar-
nia zawieszona na czele lokomotywy.
Koń nabierał szybkości.
– Nie wydaje mi się, byś umiał też skakać – powiedział Peter
Lake i zamknął oczy. Koń nie skoczył, tylko zrobił coś więcej: ku
własnemu zdziwieniu poszybował nad orkiestrą i niemal bezsze-
lestnie wylądował na scenie obok hiszpańskiej Cyganki. Przeleciał
dwadzieścia stóp wzdłuż i osiem stóp wzwyż. Peter Lake był zdu-
miony potężnym skokiem i gładkim lądowaniem. Caradelba nie
mogła wydusić z siebie słowa. Była jeszcze dzieckiem, drobniut-
kim, przyozdobionym tonami makijażu; z wyjątkiem chwil, gdy
tańczyła, brakowało jej też śmiałości wobec ludzi. Nagłe, niczym
spod ziemi, pojawienie się konia z jeźdźcem na scenie, która miała
należeć tylko dla niej, odebrała jako wielką zniewagę – zupełnie
jakby Peter Lake ją ośmieszył, objawiając się na swoim olbrzymim
rumaku. Łzy stanęły jej w oczach. Koń również nie do końca pa-
nował nad sobą. Nigdy dotąd nie był w teatrze, nie wspominając
o scenie. Światła bijące z gęstego mroku, muzyka, miękka i sub-
telna woń makijażu Caradelby, potężna płachta kurtyny z niebie-
skiego aksamitu – wszystko to zupełnie go oczarowało. Wypiął
pierś jak na paradzie.
25
Peter Lake nie mógł zdecydować się na zejście ze sceny, czuł,
że musi jakoś pocieszyć Caradelbę. Tymczasem policjanci prze-
dzierali się przez orkiestron, okładając pięściami rozstępujących
się niechętnie muzyków. Zaczarowany światłami rampy koń dał
się ponieść teatralnej atmosferze i zapragnął popróbować przez
chwilę różnych min. Peter Lake, który nigdy nie tracił zimnej krwi,
zastanawiał się przez chwilę, po czym zsiadł z konia i choć prze-
śladowcy wspinali się już po aksamitnych sznurach na proscenium,
podszedł do Caradelby z policyjną czapką w dłoni i przemówił do
niej z irlandzkim akcentem:
– Droga panno Candelabro! W dowód mej miłości i podziwu
dla mieszkańców tego wspaniałego miasta chciałbym wręczyć ci
pamiątkę: czapkę, którą zdjąłem niedawno z maleńkiej główki po-
licjancika stojącego w maleńkiej budce na Madison Square. Jak
widzisz – wskazał na grupę policjantów, którzy nie zdołali wspiąć
się na proscenium i przeciskali się z powrotem przez orkiestrę –
jest to najprawdziwsza czapka policyjna. A ja już muszę zmykać.
Dziewczyna wzięła od niego czapkę i włożyła ją. Pękate na-
krycie głowy w zgrzebnym granatowym kolorze sprawiło, że jej
nagie ręce i ramiona wyglądały jeszcze bardziej ponętnie. Cara-
delba ponownie puściła się w arabeskowy pląs, tyle dla pokla-
sku widzów, ile dla własnej przyjemności. Peter Lake odciągnął
konia od oślepiających świateł, dosiadł go i przedarłszy się przez
plątaninę sznurów i scenicznych dekoracji, wydostali się na zi-
mową ulicę – która tymczasem na powrót stała się przejezdna –
po czym wrócili nią na Fifth Avenue i wznowili galop w stronę
przedmieść.
Stróże prawa zaprzestali pościgu, ich uwagę odwróciło świeże
żniwo szalejącej w mieście wojny gangów, czyli stosy trupów,
znajdowane każdego ranka na ulicach Five Points, na portowych
nabrzeżach i wielu innych, bardziej niecodziennych miejscach:
w kościelnych dzwonnicach, dziewczęcych szkołach z bursą czy
magazynach korzennych przypraw. Nie mieli czasu na takie drob-
nostki, jak niezależni włamywacze, Peter Lake umyślił sobie jed-
nak, że galopując na oślep modnymi alejami, na pewno wzbudził
oburzenie wśród „dżentylmanów” (oddajmy mu sprawiedliwość:
domyślał się, że nie wymawia tego słowa prawidłowo), policja
z pewnością wznowi więc pościg, a wtedy Krótkie Ogony ustąpią
26
pola. Pozostawał tylko jeden problem: gdy Krótkie Ogony wzięły
kogoś na cel, nie odpuszczały już nigdy.
Peter wiedział jednak, jak uniknąć śmiertelnych pułapek w sku-
tym mrozem mieście, plany ucieczki rozkwitały przed nim jak
burzowe chmury, pędziły mu w ramiona, chętne i gotowe. Spo-
sobów na zachowanie i postradanie życia w mieście było tyle, ile
ulic, widoków i linii tramwajowych. Lecz Krótkie Ogony były wy-
jątkowo sprawne i zręczne w swojej robocie, wszystkie korytarze
i zakręty tego labiryntu, wszystkie rzeki i rwące potoki ulic były
dla nich równie naturalnym środowiskiem, jak ziemne nory dla
polnych szczurów. Gangsterzy pojawiali się wszędzie z przera-
żającą szybkością i nieuchronnością – niczym nienasycony czas,
niczym pożar, niczym nurt wody wylanej z brzegów. Nawet ty-
dzień bez spotkania z nimi zakrawał na cud, Peter Lake był zaś
ich głównym celem od trzech długich lat.
Ponieważ teraz po piętach deptały mu już i gang, i policja, Peter
Lake postanowił, że opuści Manhattan – niechaj kleszcze zacisną
się same. Gdyby obie strony spotkały się twarzą w twarz w poszu-
kiwaniu zagubionej ofi ary, mogły zewrzeć się w mocnym, długim
starciu, dzięki czemu Peter zyskałby trzy, może cztery miesiące
wolności. Mogło to jednak nastąpić tylko wówczas, gdyby wycofał
się z pola walki. Postanowił więc, że wprowadzi się ponownie do
zbieraczy małży na mokradłach Bayonne. Wiedział, że znajdzie
u nich schronienie i kawałek suchej ziemi dla konia, ponieważ to
właśnie oni go znaleźli i przygarnęli, gdy był dzieckiem, i wycho-
wywali (przez jakiś czas) jak przyjazne stado wilków. Zbieracze
małży byli groźniejsi od gangsterów. Krótkie Ogony nie śmiały
zapuścić się choćby na długość wiosła na ich rozległy akwen, bo
wiedziały, że natychmiast zapłacą za to głową. Nikt dotąd nie był
w stanie podbić mieszkańców Bayonne – nie tylko dlatego, że byli
to nadzwyczajni wojownicy i nie dało się ich wytropić, ale też
dlatego, że ich królestwo było tylko na poły rzeczywiste; każdy,
kto wkraczał tam bez ich zgody, mógł zostać pochłonięty przez
ryczące kłębowisko chmur, które przetaczało się po tamtejszych
lustrzanych wodach. Władze New Jersey postanowiły kiedyś, że
wtłoczą zbieraczy małży w karby cywilizowanego życia, zmuszą
do przestrzegania prawa i płacenia podatków – z takim efektem, że
trzydziestu szeryfów, policjantów stanowych i agentów Pinkertona
27
na zawsze rozpłynęło się w oślepiająco białej ścianie obłoków. Wi-
cegubernatora znaleziono w łóżku w jego posiadłości w Princeton
przeciętego we śnie na pół. Jeden z promów w Weehawken wyle-
ciał w powietrze podczas rejsu: wystrzelił kulą ognia wysoką na
dwadzieścia pięter z takim łoskotem, że w promieniu pięćdziesię-
ciu mil zadrżały wszystkie szyby w oknach.
Peter Lake wiedział, że choć na mokradłach ma zapewnione
schronienie, światła Manhattanu będą go nieustannie nęcić z dru-
giej strony rzeki bez względu na grożące mu tam niebezpieczeństwo.
Przymorzanie mieszkali zbyt blisko rozpędzonej nieskończoności.
Byli milkliwi, poważni i nieprzeniknieni, czas mknął bowiem obok
nich niczym ściany tunelu widziane z okien pociągu. Typowy Przy-
morzanin był krewkim dzikusem, umiał wróżyć z rybiej wątroby,
mówił zaś szybko, używając tajemnych, niezrozumiałych słów. Dla
Petera Lake’a, nawykłego do barów z pianinem i ślicznych, zgry-
wających się na nieprzystępne dziewcząt, pobyt na mokradłach nie
był łatwym doświadczeniem. W razie potrzeby umiał jednak dosto-
sować się do okoliczności, zawsze był gotów poddać duszę próbie.
Może udałoby mu się przesiedzieć tam tydzień czy dziesięć
dni – łowiłby ryby w przeręblach, chodził spać przed wschodem
księżyca, objadał się po uszy pieczonymi ostrygami, pływał ło-
dzią po słonej, niezamarzającej delcie i szukał pociechy w obję-
ciach kilku kobiet, które uwielbiały zatracać się z nim w dzikich
porywach cielesnej miłości, podczas gdy pobliska ściana chmur
wprawiała w drżenie jego chatę wśród trzcin, a zimowa wichura
zawiewała śnieżnymi zaspami wytyczone na lodzie ścieżki. Przy-
pomniał sobie Anarindę o ciemnych włosach, piersiach jak brzo-
skwinie i oczach jak gwiazdy… i ruszył w stronę północnej prze-
prawy promowej.
– A niech to! – wykrzyknął, gdy wspięli się na wzniesienie na-
przeciw doków i południowej palisady. Prom tkwił nieruchomo
pośrodku rzeki, wśród lodowych kier, i płonął. Z początku trudno
było doń dotrzeć, znad pomarańczowych jęzorów płomieni bu-
chały skłębione tumany czarnego dymu. Promy często płonęły:
ich kotły łatwo wybuchały, zwłaszcza zimą, gdy trzeba było od-
pierać ataki ciężkich, ostrych brył lodu. Jedynym lekarstwem na
ten stan rzeczy były cudowne nowe mosty, któż jednak potrafi łby
wybudować most przez rzekę Hudson?
28
Dzień był idealnie pogodny, na drugim brzegu wszystko ry-
sowało się ostro i wyraźnie: smugi barw, poszczególne drzewa,
małe białe domki o dwuspadowych dachach, żyły czerwieni i pur-
pury w wysokich brązowych skałach. Smagana zimnym wiatrem
rzeka niosła w stronę ujścia masy lodu. Wśród huku kier, grom-
kiego niczym bicie dzwonów, uwijały się wielorybnicze łodzie
i parowe holowniki z ubranymi na czarno strażakami na pokła-
dach, usiłującymi ratować rozbitków i zalewać płomienie lodowatą
wodą. Mimo porannego chłodu na brzegu było tłoczno od gapiów:
dziewczynek z łyżwami i sankami, hydraulików i stolarzy, któ-
rzy przystanęli w drodze do pracy, służących, dokerów, wozaków,
fl isaków i robotników kolejowych. Sporo było też przekupniów,
którzy oczekiwali, że gdy prom stanie się pływającą ogniową pu-
łapką, na brzegu zaroi się od ciekawskich, których będzie można
nakarmić kasztanami, pieczoną kukurydzą, gorącymi preclami
i mięsem z rożna. Peter Lake kupił torebkę kasztanów od spryt-
nego mężczyzny o rękach tak zgrubiałych, że niewrażliwych na
żar – wybierał nimi parujące kasztany spomiędzy rozmigotanych
czerwono węgli na okrągłej patelni. Kasztany były zbyt gorące,
nie dało się zjeść ich od razu, Peter rozejrzał się więc szybko, czy
nie ma w pobliżu żadnych dam, po czym wetknął sobie parującą
torebkę w spodnie, tuż przy żołądku. Czując, jak po całym ciele
rozlewa mu się przyjemne ciepło, przyglądał się płonącemu pro-
mowi; wiatr wiał coraz mocniej, zginał w kierunku południowym
długie rzędy wierzb, otrząsając gałęzie z szadzi.
Jeden z gapiów nie patrzył w stronę promu, tylko na Petera La-
ke’a, ten jednak ze wzgardą zignorował ten afront – mężczyzna
był roznosicielem telegramów, czyli wykonywał zawód, którego
Peter szczerze nienawidził. Może dlatego, że wykonywali go nie-
godni następcy uskrzydlonego Merkurego: pulchne, słoniowate, gę-
stokrwiste potwory człapiące z prędkością jednej mili na godzinę
i niebędące w stanie wspiąć się po byle schodach. Peter Lake nie
zamierzał rezygnować z widowiska, nie lękał się tego opasłego
bałwana w workowatym uniformie i pudełkowatej czapce z małą
tabliczką POSŁANIEC BEALS. Jeżeli nawet posłaniec Beals wmie-
sza się w tłum i zniknie, jeśli zaalarmuje Krótkie Ogony, to cóż
z tego? Gdyby się pojawiły, Peter Lake mógł w jednej chwili wsko-
czyć na konia i zostawić je w tyle.
Kilku strażaków portowych próbowało dostać się na pokład
płonącego promu. Trudno było dociec, po co to robią: wszyscy pa-
sażerowie, którzy zdołali uniknąć śmierci, zostali już uratowani,
a zbliżenie się do ognia i tak nie pomogłoby w gaszeniu. Czemu
więc tak mozolnie, ręka w rękę, parli na pokład po linie, która to
napinała się, to luźno zwisała, w pewnej chwili zaczęła się palić,
a do tego co jakiś czas zanurzała się wraz ze strażakami w lodo-
watej rzece, aż gapie na brzegu wstrzymywali oddech z wrażenia?
Peter Lake wiedział, dlaczego to robią: strażacy czerpali z ognia
swoją moc. Im mocniej zwierali się z nim w walce, tym stawali
się silniejsi. Wiedzieli, że choć ogień niekiedy zabija, użycza też
bezcennych darów.
Peter Lake wraz z całym tłumem zaczął wiwatować, gdy stra-
żacy dotarli po płonącej linie na pokład. Patrzył, co się dzieje,
a równocześnie łuskał kasztany i dzielił się nimi z koniem. Po pół-
godzinie prom zaczął przechylać się na burtę. Jeden z holowników
zmagał się z napierającymi krami, usiłując zabrać dzielnych stra-
żaków z pokładu – lina spłonęła do końca, a oni stali bezradnie na
pokładzie, widać było, że jeśli prom przewróci się do góry dnem
w głębokim kanale żeglugowym, pójdą pod wodę razem z nim.
Peter Lake kątem oka spostrzegł (złodzieje dobrze to umieją),
że drogą nadjeżdżają dwa automobile. Na pozór wyglądały tak
jak wszystkie, nie wyróżniały się niczym szczególnym, tyle że
pędziły całą mocą silników, jeden za drugim, w środku siedziały
zaś Krótkie Ogony. Wskakując na grzbiet konia, Peter Lake zauwa-
żył, jak posłaniec Beals podskakuje (bardzo powoli) z podniece-
nia. Krótkie Ogony zapewne wynagrodzą go sutym obiadem lub
biletem do kabaretu.
Peter Lake zostawił za sobą płonący prom i pogalopował na po-
łudnie, ku otwartym alejom, wzdłuż fabryk, mleczarni, browarów
i torów kolejowych. Wraz z koniem szybko zniknął wśród stosów
beczek, płotów, sześciennych stert drewna, w labiryncie gazowni,
garbarni, przędzalni lin, czynszowych kamienic, teatrów rewio-
wych i wysokich, szarych wież mostów.
Krótkie Ogony znów zostały o krok w tyle, szybkie, lecz bez-
radne w swych automobilach. Peter Lake nie dał się doścignąć, pę-
dził na południe, koń sadził zaś tak potężnymi susami, że omal
nie wzniósł się w powietrze.