Marc SwanepoelSefaletten Zenginliğe
The Common Sense of Wealth Creation
Çeviren: Atilla Yayla
Liman Kitapları® / 65. Baskı: Eylül 20124. Baskı: Ekim 2008
1-3. Baskı: 2006-2007
ISBN 13: 978-975-251-013-5
© 2012, 2006, Liman Kitapları© 1992, The Free Market Foundation
© 1992, Marc Swanepoel
Çizimler: Mark Wiggett
Sayfa Düzeni: Liberte Yayınları
Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan
Montaj ve Kalıp Baskı: Merkez Repro
Kapak ve İç Baskı: Tarcan MatbaasıAdres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Altındağ, Ankara
Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744
Liman Kitapları®Adres: GMK Bulvarı No: 108/16 06570 Maltepe, Ankara
Telefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03 Web: www.liberte.com.tr | E-mail: [email protected] | Sertifika No: 16438
Liman Kitapları® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.
İÇİNDEKİLER
TAKDIM ............................................................................ 7
TEŞEKKÜRLER ................................................................ 9
BÖLÜM 1- ILKELERIN KEŞFI ....................................... 11Zenginlik yaratma ilkelerinin nasıl keşfedildiğine bakışlar. Bu il kelerin geride kalan elli bin yıl içinde tedricen geliş-mesi ve niçin ve nasıl refaha ulaşmamızı sağladıklarının açıklanması.
BÖLÜM 2- ILKELERIN UYGULANMASI ........................ 51Hükümetin bu ilkeleri ihmal etmesi halinde ne olacağının tasviri. Merkezî planlamanın daima başarısız olmasının izahı. Refah devletinin niyetlenilmemiş ve zararlı tesirleri. Cemiyet organizasyonlarının öneminin vurgulanması ve fakirliğin nasıl ortadan kaldırılacağının gösterilmesi.
BÖLÜM 3- ILKELERIN MUHAFAZASI ........................... 89Zenginlik yaratmak için gerekli çerçevenin araştırılması. De mokrasi, anayasalar, haklar bildirgesi, hukukun haki-miyeti ve yetkinin dağıtılması gibi kavramların incelenme-si. Bireysel hürriyet ve refahı garanti edecek bir yönetim yapısı örneğinin veril mesi.
ÖZET ............................................................................. 137
KAYNAKLAR ................................................................ 141
MARC SWANEPOEL 7 SEFALETTEN ZENG İNL İĞE
Takdim
Zengin milletlerle fakir milletler arasındaki fark nedir? Başka bir deyişle, fakirler niye fakir ve zenginler niye zengindir?
Zengin olan ülkelerin insanları, fakir ülkelerin insanlarından genetik ve biyolojik olarak daha mı üstündür? Yani, fakirlik ve zenginlik doğuştan, yaradılıştan belirlenen bir kader midir? Dolayısıyla, fakirlerin tek yapabileceği şey kaderlerine razı olmak veya bir yo lunu bulup zengin ülkelere göç etmek midir?
Bu sorular, aslında sadece fakir ülkelerin vatandaşlarının de ğil, zengin ülkelerde yaşayan kimselerin de gündeminde ilk sıra ları işgal etmektedir. Çünkü, fakirlerin sorunları ve diğer ülkele rin zenginliğine ortak olma arayışları ister istemez zenginleri de etkilemektedir. Dünyanın bir kısmı açlıktan kırılır veya sefalet içinde yüzerken, diğer kısımlarının sanki hiçbir şey olmuyormuş gibi hayatına devam etmesi imkansızdır.
Öyleyse, zenginliğin nasıl ortaya çıktığının
MARC SWANEPOEL 8 SEFALETTEN ZENG İNL İĞE
gerçekçi, ciddî ve inandırıcı bir şekilde açıklanmasına ve zenginliğe ulaşmanın mantıklı ve realize edilebilir bir yolunun geliştirilmesine ihtiyaç var. Sefaletten Zenginliğe, işte bunu yapmaktadır. Herkesin anla ya bileceği bir yol ve üslupla, konuyu teknik ayrıntılara boğma dan, kısa vadeli bakışların ve dogmatik yaklaşımların esiri olmadan, zenginliğin bir gen değil, bir siyasî ve iktisadî kültür/ örgüt lenme sorunu olduğunu açıklamaktadır. Gerçekten, tarih gös termektedir ki, açlık ve sefalet yanında despotizmden kurtulma nın yolu da özel mülkiyetten, serbest mübadeleden, parçalan mış ve sınırlanmış iktidardan, anayasal yönetimden geçmekte dir. Se faletten Zenginliğe, bu hakikatin kısa bir hikâyesidir.
Bu kitabı Türkçede yayınlama izni verdiği için The Free Ma ket Foundation’a ve yazar Marc Swanepoel’e Liberte Yayın ları adına teşekkür ediyoruz.
MARC SWANEPOEL 9 SEFALETTEN ZENG İNL İĞE
Teşekkürler
Friedrich Hayek, Thomas Sowell ve Charles Murray’a, kitabın fikrî temelinde destek olan Don Caldwell, Eustace Davie, Terry
Markman’a olumlu eleştrileri ve katkılarından dolayı Nancy Seijas’a, değerli önerileri ve redaksiyonu için Lynn Freeman’a teşekkür ederim.
BİRİNCİ BÖLÜM
İLKELERİN KEŞFİ
MARC SWANEPOEL 13 SEFALETTEN ZENG İNL İĞE
Başlangıçta
İn s a n l a r ı n ayda yürüyebildiği, dün
yanın etrafında uçabildiği ve oturdukları yerden dünyayı seyredebildiği bir çağda yaşıyoruz.
Ayrıca, içinde bulunduğumuz çağ öyle bir çağ ki, bu çağda mil yonlarca insan hâlâ fakir bir
hâlde yaşıyor ve birbirlerini öldürüyor.
Çoğu insan mevcut durumun aksine hiç kimsenin aç kalma dığı; bütün çocukların okula gidebildiği, her yetişkinin iş ve ev sahibi
14 • MARC SWANEPOEL
olduğu, insanların dostluk ve arkadaşlık içinde onurlu bir hayat yaşadığı daha farklı bir dünya görmek istiyor.
Acaba bu mümkün müdür? Ben bunun mümkün olabileceğine inanıyorum. Her toplumun hür ve müreffeh olabileceği kanaatindeyim. Bunun gerçekleşebilmesinin ise ancak dünyanın gerçek özgürlüğün temelleri üzerinde kurulması ile mümkün olduğuna kaniyim.
Bu temeller nelerdir ve ne işe yararlar? Bunu daha iyi anlayabil mek için tarihe göz atarak fikir yolculuğumuza başlamak faydalı ola caktır:
Milyonlarca yıl boyunca insanlar, 20 veya 30 kişilik küçük gruplar içinde, etrafları kendilerinden daha büyük, daha hızlı ve daha
güçlü olan düşmanları (hayvanlar) tarafından sarılmış vazi yette yaşamıştır.
Başlangıçta gelişmesi çok yavaş olan insanlık, 2030 bin yıl öncesinde, bugünün insanlarına, yani bizlere çok benzer bir hale gelmişti. Bizimle aynı zekâya sahip bu insanlar, bugün kullanılan elbiseler içinde karşımıza çıksalardı, muhteme
SEFALETTEN ZENGINLIĞE • 15
len, çok az kimse nin dikkatini çeker lerdi.
Öyleyse, günümüzün modern toplumlarının doğuşu neden bu kadar uzun zaman aldı? İnsan topluluklarının modernleşeme mesinin asıl sebebi, yeterince büyük bilgi stoğuna sahip olma yışlarıydı. Bu insanlar avlanma veya nerede sığınak bulunabileceği hakkında çok şey bilmelerine rağmen başka hu suslarda çok az bilgiye sahiptiler. Maalesef, bilginin, hava gibi teneffüs edilerek, kendiliğinden elde edilmesi mümkün değildir.
Bilgi nereden gelir ve nasıl elde edilir? Sadece canlı olmaları, in sanların bilgi elde etmelerine yetmez.
Elini ateşe tutan bir çocuk, ateşin tehlikeli olduğunu derhal “bi lecektir”. Çünkü tehlikeyi bilfiil yaşayacak öğrenecektir.
Bir maymun da bu bilgiyi aynı şekilde elde edebilmektedir.
16 • MARC SWANEPOEL
Bu öğrenme şekli, çok yavaş ilerleyen bir süreçtir ve esas itiba riyle hayvanların öğrenme yoludur. Bu yol, aynı zamanda, in sanların uzun süre hayvanlar gibi yaşamalarına sebep olmuştur. Bu durumdaki insanlar, daha iyi bir hayat için yeni bilgiler elde etmenin ve bu bilgileri hayatta denemenin daha iyi bir yolunu keşfetmek mecburiyetindeydi.
Uzun zaman önce iklim, çok daha soğuk ve rahatsız ediciydi. Bu şartlar altındaki insanlar, sadece tabiatın izin verdiği şeyleri yapabilir ve çoğu zaman hayatta kalmak için çetin bir mücadele ve rirlerdi. Bir zamanlar insanlar kabileler hâlinde yaşarlardı ve bu kabileler çok küçüktü; çünkü, kabile üyesi olan insanların bir çoğu hayatını sürdüremediğinden, nüfus artmazdı.
O zamanlar, silâh gibi şeyler bireye değil kabileye aitti. Fakat, sonraları, bazı insanlar, yalnızca kendilerinin değil kabilelerinin de varlığını sürdürmesine yardımcı olacak birtakım yeni davranış tarzlarını tesadüfen keşfetti.
Mülkiyet Hakları
Bu yeni tarzı ilk başlatan kişi, ne yaptığının farkında bile de ğildi. Belki de o, bir sabah, kendi yaptığı silâhları artık hiç kimseyle
paylaşmamaya karar veren huysuz birisiydi.
SEFALETTEN ZENGINLIĞE • 17
Bu kişinin, bu davranışı yüzünden, grubun diğer mensupları ta rafından pek sevilmediğine emin olabiliriz. Çünkü, hayatın kabileler içinde yaşan dığı ve her şeyin ortaklaşa olduğu devirde paylaşmayı istemeyen birinin varlığı tahayyül dahi edilemezdi.
Bununla birlikte, muhtemelen, bu kişi, kararını uygulamayı ba şarmıştı; çünkü bedenen kabilenin diğer üyelerinden çok daha güçlüydü.
Sonraki birkaç bin yıl boyunca, diğer insanlar da bu yeni davranışı benimseme işaretleri göstermiş, onlar da silâhları ve diğer eşyaları ortak kullanmak yerine kendilerine mahsus olacak şekilde muhafaza etmişlerdi.
Mülkiyet sahipliğine veya mülkiyet haklarına ulaşan bu kabileler, farkında olmadan
i n s a n l a r ı n t a b i a t l a r ı n ı değiştirmişti. Aynı zamanda, yine ne yaptıklarının bilincinde ol
18 • MARC SWANEPOEL
madan, bireysel müşevviklerin, yani bireyleri belirli şekillerde davranmaya teşvik eden unsurların ve kişisel çıkar fikrinin doğmasına da sebep olmuşlardı.
Mülkiyet sahipliği, acaba kabilelerin hayat mücadelesinde nasıl bir değişiklik meydana getirdi? Mülkiyet fikri, insanlara, kendi kararlarını oluşturma gücünü ve özgürlüğünü verdi. Bir baltaya veya mızrağa sahip olan kişi, artık onu istediği gibi kullanma hürriyetine sahipti. Silâhlar kendisinin olduğu için onlarla istediği ve yeni, daha önce denenmemiş şeyleri yapabilirdi. Hiç kimsenin iznine ihtiyacı yoktu. Bu sayede yeni bilgiler kazandı ve daha iyi bir avcı oldu. Bunun neticesinde gıda arzı, kabilenin bü
tününün yararına olacak şekilde arttı.
Zenginl iğe giden yolun mülkiyet haklarından geç
mesine rağmen, insanlar, mülkiyet
haklarını hızlı bir şekilde genişletememiştir. Yine de insanlar akılları ve bazı kişisel tesadüfler sonucunda si lâhları ve diğer nesneleri imal edip kendi mülkiyetlerine aldıkları için yaşama şansını arttırmada ve refaha ulaşmada, haklı olarak, meselâ hayvanlardan çok daha şanslıydılar.
SEFALETTEN ZENGINLIĞE • 19
Uzun süre tehlikelerle iç içe yaşayan kabilelerin gelenekleri, kişisel mülkiyet haklarının kullanımına çok az izin verdiğinden mül kiyet hakları çok yavaş bir şekilde yaygınlaştı.
Bilgi Problemi
On bin yıl öncesinde, biz insanlar yeni bir şans yakaladık. Daha evvelki yüzyıllarda yaşanan buzul çağının ardın
dan, çok sıcak bir iklim oluştu. Bunun sonucunda da bazı bölgelerde çok miktarda yabanî tohum ve kimi yenilebilir bitkiler yetişmişti. Birçok kabile, bu yeni yiyeceklerin kaynağını keşfederek ilâve gıda ürünleri elde etmeye başlamış ve bu gelişmelerden sonra insanlar, toprağı ekip biçerek çiftçilikle tanışmışlardır.
İnsanların bu yeni hayat tarzı, avcılıkla uğraştıkları zamanki ya şama tarzından çok farklıydı. Bu yaşama tarzı, insanların, hem kendilerini daha iyi koruyabilecekleri bir sığınak inşa edip yer leşmelerine hem de daha fazla ürün elde etmelerine imkân sağlı yordu. Bu sayede bazı ka
20 • MARC SWANEPOEL
bileler, daha geniş alanlarda üretim yapmaya başladı ve bu durum, yepyeni bir problem ortaya çı kardı.
Önceleri, kabileler küçük olduğundan, kabile liderinin herkese ne yapacağını söylemesi mümkündü. Çünkü lider, her bir üyenin yeteneklerini bilirdi. Meselâ lider, görme ve algılaması kötü bir kimseyi asla avlanmaya göndermez; aynı şekilde, çok güçsüz bir kişinin de muhtemel düşmanlara karşı kabileyi korumasını iste mezdi. Bir liderin sahip olduğu bu türden ortak hayatla ilgili tam bir malûmat, sadece küçük kabileler için geçerliydi. Yüzlerce, bin lerce insandan oluşan daha büyük topluluklarda ise bunun ger çekleşmesi mümkün değildi. Devletin veya hükümetin bulunmadığı küçük topluluklarda, orada yaşayan her bir kişi hakkında yeterli bilgiye sahip olunabilir ve bu sayede, kadın veya erkek, kimin ne iş yapacağına/yapması gerektiğine karar verilebilirdi.
Ancak, insanların bilgilerinin sınırlılıkları vardır. En akıllı insanın bile her şeyi bilemeyeceği muhakkaktır. Meselâ, bir kişi bir pas tanın
MARC SWANEPOEL 141 SEFALETTEN ZENG İNL İĞE
Kaynaklar
Gray, John. Hayek On Liberty. Basil Blackwell Publishers Ltd., Oxford, 1984.
Hayek, Friedrich. The Fatal Conceit. The University of Chicago Press, Chicago, 1988.
Kirzner, Israel. Discovery and The Capitalist Process. The University of Chicago Press, Chicago, 1985.
Murray, Charles. In Pursuit Of Happiness and Good Government. Simon and Schuster, New York, 1988.
Sowell, Thomas. A Conflict Of Visions. William Morrow and Company, Inc., New York, 1987.
Von Mises, Ludwig. Human Action. William Hodge and Company Ltd., London, 1984.
Kendall, Frances. Heart Of The Nation. Amagi Press, Johannesburg, 1990.