Hectiek in Brussel
De uitdagingen rond gezonde levensstijl
Genieten van pure ingrediënten tijdens TrenDiner
MagaZINe is een uitgave van Schuttelaar & Partners waarin we tonen hoe wetenschap,
bedrijfsleven en overheid innovatief omgaan met duurzaamheid en gezondheid.
magazine zinvol duurzame, gezonde en zinvolle initiatieven
2008
magazineColofon
Concept en realisatie
Schuttelaar & Partners
Eindredactie
Suzanne van der Pijll
Annelieke Dijkstra
Redactie
Koen Schuurmans
Alexandra Dinkela
Hans Geluk
Vormgeving
Job de Vogel
Pieter Mineur
Beeldredactie
Alrik Swagerman
Lieneke Termont
Druk
Castellum Drukwerk,
Alphen aan de Rijn
Dit magaZINe is gedrukt met
ecologische inkt op FSC-papier,
het keurmerk voor verantwoord
bosbeheer.
In dit
Veel energie
16 Culinair genieten tijdens het TrenDiner Smaakpapillen en hersenen zijn geprikkeld tijdens het S&P-diner
op de tweede dinsdag van september.
18 Schoon water: zorg voor iedereen
Het project ‘Schone Bronnen’ bundelt krachten en expertises.
34 Future of Food
De voedselvoorziening in de wereld is onderhevig aan fundamentele
veranderingen. Daadkracht is geboden.
36 De innovatie van voedingsproducenten
‘Functional foods’ blijven een fenomeen op voedingsgebied.
De verwachting is dat innovatie, gericht op gezondheidswinst,
zal doorgaan.
De hoogleraar bedrijfskunde aan de
Erasmus Universiteit Rotterdam pleit
voor meer samenwerking om duur-
zaam heid te bevorderen. “Water-
schaarste, ruimte- en energiegebrek
zullen steeds belangrijker worden,
evenals het simpele gebrek aan
frisse lucht.”
In de huidige kabinetsnota’s staan
ambities om de leefstijl van groepen
in de samenleving te verbeteren en
ziekten tegen te gaan. Dit onderwerp
vraagt om een nieuwe aanpak.
6
30
Interview Rob van Tulder
Gezondere levensstijl vraagt andere aanpak
Alweer een jaar voorbij en wat voor één. Turbulenter kan het bijna niet. De verschillende crises maken duidelijk dat we haast moeten maken. Voedsel-en energieschaarste, meer in plaats van minder broeikasgas. En de laatste maanden natuurlijk de financiële crisis, die niet alleen dagelijks de voorpagina’s en televisiezenders haalde, maar ook menig burger en bedrijf in onzekerheid bracht. Ook ons zette het aan het denken; wat betekent het voor de business voor 2009? En zou het gevolgen hebben voor de initiatieven die veel bedrijven en organisaties nemen op het gebied van duurzaamheid en gezondheid?
Tal van innovaties, nieuwe concepten en awards lieten zien dat duurzaamheid hoog op de agenda staat. Geen enkel bedrijf kan meer zonder een duurzaamheidsplan; de consument verwacht dat het op orde is. Het is mooi om met al onze adviseurs mee te kunnen werken aan die duurzamere samenleving. En we werken ook aan een gezondere samenleving. Het wordt de consument gemakkelijker gemaakt om voor het gezondere product te kiezen als dit bijna ongemerkt minder zout, minder vet of minder suiker bevat. “Make the healthy choice the easy choice’, is het advies van de wereldgezondheidsorganisatie WHO. Voedingsmiddelenbedrijven, retail en cateraars lieten zien dat het kan, consumenten geven aan dat ze het waarderen.
Wij proberen die duurzame en gezonde samenleving dichterbij te brengen. Dat doen wij op zeer verschillende manieren. Samen met onze medewerkers en onze klanten. In dit MagaZINe leest u hierover en ziet u bij welke projecten Schuttelaar & Partners betrokken is. Altijd met veel energie en vooral ook plezier!
Marcel SchuttelaarSuzanne van der PijllDirectie Schuttelaar & Partners
magazine innovatief en duurzaam ondernemen2 3magazine innovatief en duurzaam ondernemen
AH ‘Bewust en Betrokken’
Koeien vinden het heerlijk om in het voorjaar de
wei in te gaan. Dit blijkt uit hun enthousiaste
reactie wanneer ze de stal uitstormen. Bovendien
horen koeien in de wei bij het Nederlandse
landschap. Stichting Weidegang stimuleert dit.
De stichting biedt melkveehouders een gratis
adviesgesprek. Zij kunnen hiermee een goed
onderbouwde beslissing nemen over de keuze
of ze hun koeien willen opstallen of weiden. De
veehouder krijgt een advies op maat, gebaseerd
op de economie en het werknemersaantal. Verder
houden de adviseurs rekening met de bedrijfs-
voering, zoals de omvang van de huiskavel,
Albert Heijn wil een bijdrage leveren
aan een gezonde en duurzame
samenleving. Dit komt onder meer
tot uiting in het beleid op het gebied
van maatschappe lijk verantwoord
ondernemen (MVO). Gezondheid,
lokale betrokkenheid, duurzame
handel, medewerkers en klimaat
zijn daarbij de pijlers. Om de eigen
60.000 werknemers te laten zien wat er op die gebieden allemaal gebeurt,
heeft Albert Heijn het MVO Magazine ‘Bewust en Betrokken’ uitgebracht.
Het kleurrijke en toeganke-lijk geschreven magazine schetst een goed beeld
van grote en kleine initiatieven.
Hippe nieuwe jeans gemaakt van tot vezels vermalen
oude jeans. Er is geen nieuwe katoen nodig en de
jeans worden klimaatneutraal geproduceerd. Deze
bijzondere “Cradle to Cradle-spijkerbroeken” zijn
onderdeel van het project ‘Naar een ketenaanpak in
het afvalbeleid’ van het ministerie van VROM.
Bedrijven onderzoeken hoe ze de materiaalkringloop
verder kunnen sluiten en tegelijk de milieudruk in de
keten kunnen verlagen. Spijkerbroeken zijn gemaakt
van stevig materiaal, dat zich goed leent voor
hergebruik. In dit veelbelovende project denkt vrijwel
de hele keten na over hoe dit in de praktijk kan
worden gebracht. Rien Otto van Modebedrijf Dutch
Spirit, een label voor duurzame kleding, zegt hierover:
“Ingezamelde spijkerbroeken halen we door de
shredder en we spinnen er nieuwe vezels van
waarmee we een nieuwe spijkerstof kunnen maken.’’
ZINvolle initiatieven
Van jeans tot jeans!
Koeien zetten de bloemetjes buiten
©m
arti
n sw
eers
de grootte van de koppel, de hoogte van de
melkproductie en het melksysteem.
PAPIERFABRIEK
DRUKKERIJPAPIE
RLEVERANCIER
BOEKHANDEL
KANTOOR
RESTEN HOUTKETEN
De Nederlandse zuivelsector wil energieneutraal produceren. Dit houdt
in dat de hele keten -van melkveebedrijf tot en met zuivel fabriek- op
den duur in haar eigen energiebehoefte kan voorzien. Dit kan door
het opwekken van energie uit biomassa en het benutten van wind- en
zonne-energie. In een duurzaamheidsprogramma zijn ambities vast-
gelegd voor meer weidegang en verbeterende stallen. Ook is er aandacht
voor biodiversiteit.
Wegwijs in duurzame ketens
Kostbaar hout
Met de toenemende druk op de
bossen groeit het besef dat
verantwoord omspringen met hout
van groot belang is. Keurhout,
een initiatief van houthandel en
timmerindustrie, toont al sinds 1996
de legale of duurzame herkomst
van hout aan. De Vereniging van
Nederlandse Houtondernemingen
en de Nederlandse Bond voor
Timmerfabrikanten laten nu
onderzoeken hoe keurhout een
duidelijker profiel kan krijgen.
Zuivelsector wil
energieneutraal
produceren
MKB-ers hebben vaak moeite de juiste
informatie te vinden over grondstofketens en
duurzaamheidontwikkelingen. Hoe weet je
welke stoffen duurzaam zijn, waar moet je op
letten als je inkoopt? Om de ondernemers een
handje te helpen heeft MVO Nederland op haar
website zes factsheets geplaatst over hout,
papier & karton, koffie, thee, cacao en katoen.
Ook is er een interactief keteninstrument te
zien, specifiek voor de ondernemer.
magazine innovatief en duurzaam ondernemen4 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 5
Interview Rob van Tulder
“De verandering moet uit Europa komen”
Consumenten willen geen verborgen kosten meer
(denk aan de woekerpolissen), geen kinderarbeid
en geen dierenleed. Gaan dit soort zaken, met
name op het gebied van duurzaamheid, in de
toekomst beter geregeld worden?
Van Tulder: “Ik hoop van wel, maar ik denk wel
dat er nog veel water door de Maas moet stromen
voor het zover is. De overheid zegt graag dat de
branche het zelf moet regelen. Maar wat mij betreft
is dat onvoldoende. Er is nog vaak sprake van
onvolledige informatie, waardoor consumenten
niet voor duur zaam kunnen kiezen. Denk aan de
CO2-compensatieprogramma’s voor vliegreizigers,
Rob van Tulder is hoogleraar bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en (co)auteur van vele boeken over multinationals en maatschappelijk verantwoord ondernemen. In zijn werkkamer op de zevende verdieping praat hij gedreven over de toekomst van duurzame producten.
zoals die van Green Trees, Trees for Travel en
GreenSeat. De overheid zou minimumcriteria kunnen
opstellen, zodat de consument kan bepalen of de
producten van de aanbieder in orde zijn. De over-
heid zou het voortouw moeten nemen. Er is absoluut
meer leiderschap nodig.”
Wat betekent de huidige financiële crisis in de
wereld voor duurzaamheid?
“Het is duidelijk dat global warming de kranten-
koppen niet haalt zolang de financiële crisis
voortduurt. Maar de crisis zorgt er ook voor dat
overheidsingrijpen in de economie niet langer een
Hoogleraar bedrijfskunde Rob van Tulder wil meer samenwerking voor duurzaamheid
magazine innovatief en duurzaam ondernemen6 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 7
taboe is. We zien dat overheden nu vergaande
maatregelen nemen, die door bijna iedereen
noodzakelijk worden gevonden. Dit kan het draag-
vlak om ook duurzaamheidsthema’s via regelgeving
aan te pakken versterken. De crisis kan ook tot
gevolg hebben dat mensen zuiniger en dus duur-
zamer gaan leven. Duurzaam kan goedkoop zijn.
Wat dat betreft zie je leuke ontwikkelingen. Lidl,
een van de grootste prijsvechters in de retail, maakt
reclame voor vis met het MSC keurmerk. Blijkbaar
hoeft duurzaamheid niet duur te zijn.”
Je bent een groot voorstander van de stakeholder
dialoog. Over welke issues moet die dialoog
volgens jou gaan?
“Let op, het gaat mij om de strategische stake -
holderdialoog, waarbij partijen die ertoe doen
praten over zaken die ertoe doen, met het doel
een probleem op te lossen. Dit gaat veel verder
dan informatievoorziening of ‘partijen betrokken
houden’. Neem nu armoede. Armoede raakt ook
het bedrijfsleven: er ontstaat een veiligheidsrisico,
een slecht investeringsklimaat, een gebrek aan
gekwalificeerde arbeidskrachten maar vooral een
gebrek aan koopkracht. Tussen de drie partijen
overheid, bedrijfsleven en NGO’s gaapt nu een zwart
gat van thema’s die niet opgepikt worden, althans
niet gecoördineerd. Behalve armoede zijn dat
bijvoorbeeld milieu, energie en de wereld voedsel-
voorziening. We moeten snelheid maken. De inzet is
hoog en de verandering moet vanuit Europa komen.”
Kun je een paar successen van de strategische
stakeholderdialoog noemen?
“De Rotterdamse haven doet het goed met het
Climate Neutral Initiative, waar wij als universiteit
bij betrokken zijn. Ook het Wereld Natuur Fonds is
goed bezig: zij sluiten partnerschappen af met
bedrijven. De minister van ontwikkelings samen-
werking probeert een dialoog tussen publiek en
privaat in gang te zetten. Unilever heeft het goed
gedaan met het MSC keurmerk voor vis. Geslaagde
strategische stakeholderdialogen blijven helaas nog
vrij schaars.”
Welke duurzaamheidsissues zijn volgens jou in
opkomst?
“Waterschaarste, en ruimte- en energiegebrek zullen
steeds belangrijker worden, evenals het simpele
gebrek aan frisse lucht. Het lastige met dit soort
complexe zaken is dat we met het oplossen van het
ene probleem, vaak het andere creëren. Denk aan
de food versus fueldiscussie. De grootste uitdaging
blijft echter armoede en een ongelijke verdeling
van de welvaart over de wereld. De uitdaging is om
manieren van samenleven te vinden waarmee we
de grote issues gezamenlijk kunnen aanpakken.”
“De grootste uitdaging blijft armoede.”
Rob van Tulder is verbonden aan de vakgroep Business
Society Management van de RSM Erasmus Universiteit
Rotterdam. Hij is sinds 1 oktober 2008 voorzitter van de
Raad van Advies van Schuttelaar & Partners.
magazine innovatief en duurzaam ondernemen8 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 9
Op de fiets en met de trein
We zijn er trots op dat de over-
grote meerderheid van onze
werknemers die niet in Den Haag
woont met het openbaar vervoer
naar het werk komt. Om klanten
te bezoeken maken we gebruik
van bedrijfsfietsen, OV-fietsen en
NS-Business Cards. Bovendien
hebben we altijd een paar zuinige
bedrijfsauto’s klaar staan (energie-
klassen A en B). Werknemers die
in Den Haag wonen, kunnen via
de fietsregeling een nieuwe fiets
aanschaffen.
Duurzaam inkopen
Bij de inkoop van energie, schoon-
maakmiddelen, catering, ICT en
papier letten we zoveel mogelijk
op duurzaamheid. Zo maken we
gebruik van groene stroom, groen
(gecompenseerd) gas, biologische
producten tijdens de lunch en
energiezuinige laptops en printers.
Ons drukwerk is met ecologische
inkt gedrukt op Forest Stewardship
Certified (FSC)-papier. Zo ook het
MagaZINe dat u nu in handen
heeft!
De CO2–uitstoot van ons kantoor,
berekend per fte, is de eerste helft
van 2008 met 50 % verminderd
ten opzichte van de eerste helft
van 2007. Enerzijds door volledig
over te stappen op groene stroom,
anderzijds door het elektriciteits-
gebruik te reduceren. Zo is
aan wezig heidsdetectie voor
verlichting geïnstalleerd, zijn PC’s
vervangen door energiezuinige
laptops, en zijn gebruikers van
printers, computers en lampen
geattendeerd op de uit-knop.
Een energiescan, uitgevoerd door
energieonderzoeksbureau BECO
liet zien dat vooral efficiënter
gebruik van de airco eenvoudig
CO2-winst op kan leveren.
Schuttelaar & Partners neemt
samen met medewerkers en
klanten deel aan de City-Pier-City
loop, een squashtoernooi en
diverse zeiltochten. Dit jaar peilden
we bij medewerkers de interesse
voor (nieuwe) sportinitiatieven.
Het animo om meer met elkaar
te sporten was enorm! Inmiddels
zijn er verschillende sport clubjes
opgezet; groepjes medewerkers
die hardlopen, squashen, zeilen
en beach volleyballen. Voor elk wat
wils. Ieder groepje wordt gecoacht
door een sportieve en kundige
collega.
Duurzaam en gezond bij Schuttelaar & Partners Sportief op je eigen manier
Adviseren en communiceren over duurzaamheid en gezond heid is de core business van Schuttelaar & Partners. Uiteraard handelen we hier ook binnen ons bureau naar. Al sinds de oprichting van het bureau, 13 jaar geleden, letten we op energie verbruik, stimuleren we reizen per OV en fiets en zetten we medewerkers op verschillende manieren aan tot gezond gedrag. De laatste jaren hebben we een nieuwe impuls aan dit programma gegeven door maatregelen te nemen om de CO2 -uitstoot terug te dringen, duurzaam in te kopen en gezond gedrag onder medewerkers te bevorderen.
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
1e helft 2007
Koelmiddel
Zakelijk OV
Schuttelaar & Partners
Landelijk gemiddelde zakelijke dienstverlening
Lease en eigen wagens
Zakelijk vliegen
Aardgas
Electriciteit
gecompenseerd gasGroene stroom en
2e helft 2007 1e helft 2008
1e helft 2007 2e helft 2007 1e helft 2008
CO2-uitstoot Schuttelaar & PartnersTon CO2 per FTE
ZiekteverzuimDagen afwezig door ziekte/totaal aantal werkdagen
Volledig overgestapt op groene stroom
11magazine innovatief en duurzaam ondernemen10 magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Contact is niet vanzelfsprekend. In deze wereld met
internet, mobiele telefoons en een snel groeiende
kenniseconomie zijn niet alle mensen aangesloten.
Sociaal isolement is een enorm probleem. Geschat
wordt dat 5% van de Nederlanders eenzaam is.
Om een deel van deze groep Nederlanders te helpen
steunt het Mooiste Contact Fonds (een initiatief van
KPN) in 2008 het project KlasseContact.
Teleeducatie voor zieke kinderen
In Nederland hebben 500.000 kinderen een chroni-
sche ziekte. Het volgen van onderwijs is dan niet zo
vanzelfsprekend meer. Het gebruik van computers
Gezonde medewerkers
We willen het onze medewerkers gemakkelijker
maken om tijdens hun werk gezond te leven. Dat
betekent bijvoorbeeld aandacht voor de voeding.
Onze lunches bevatten veel groente en fruit, alleen
bruin brood en naast gewone ook magere varianten
van kaas en vleeswaren. Daarnaast schenken we
aandacht aan bewegen en het bewust zijn van de
werkhouding om vermoeidheid, rug-, schouder- en
nekklachten te voorkomen. Zo hebben twee masseurs
in het najaar tal van collega’s een stoelmassage
gegeven.
In 2009 gaan we door op de
ingeslagen weg. We gaan ons
best doen om de uitstoot van CO2
nog meer te reduceren en naast
de primaire inkoopstromen kijken
we ook naar de wat minder grote
inkopen. Komend jaar blijven we
met sport wedstrijden en gezonde
lunches bewegen en gezond eten
faciliteren. Het ziekteverzuim is
al laag, maar dat willen we graag
nog verder omlaag brengen. Voorts
gaan we meer data rapporteren via
onze website.
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
1e helft 2007
Koelmiddel
Zakelijk OV
Schuttelaar & Partners
Landelijk gemiddelde zakelijke dienstverlening
Lease en eigen wagens
Zakelijk vliegen
Aardgas
Electriciteit
gecompenseerd gasGroene stroom en
2e helft 2007 1e helft 2008
1e helft 2007 2e helft 2007 1e helft 2008
CO2-uitstoot Schuttelaar & PartnersTon CO2 per FTE
ZiekteverzuimDagen afwezig door ziekte/totaal aantal werkdagen
KlasseContact past in het MVObeleid van KPN.
Dat MVO-beleid kent drie
pijlers: mensen met elkaar in
verbinding brengen, Nederland
bereikbaar maken en verant-
woord omgaan met energie.
KPN ziet contact als een
emotio nele behoefte die voor
iedereen binnen handbereik zou
moeten liggen. Het Mooiste
Contact Fonds zorgt voor het
verminderen van sociaal
isolement, zoals in het geval
van KlasseContact met een
computer verbinding voor zieke
kinderen.
en ‘tele-educatie’ kan de gevolgen van deze
beperkingen reduceren of zelfs opheffen.
In 2008 zijn er met hulp van het Mooiste Contact
Fonds 75 ICT-sets bij kinderen thuis of in het
ziekenhuis en op de school geplaatst. Docent,
klas en het kind thuis kunnen door computers en
web cams ‘gewoon’ met elkaar communiceren.
Het kind is weer één met zijn of haar klasgenoten
en onderdeel van een sociale omgeving.
www.mooistecontactfonds.nl/klassecontact
Contact met de klas via de computer
Duurzaam en gezond, ook in 2009!
magazine innovatief en duurzaam ondernemen 1312 magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Het ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit (LNV) is verantwoordelijk voor
onderwerpen die belangrijk zijn in het dagelijks
leven van consumenten. Bijvoorbeeld veilig
voedsel, aansprekende natuur en een levendig
platteland.
Het beleid van LNV kent daarom vele belang-
hebbenden. Reguliere partners in de sector, kennis-
instellingen en niet te vergeten: consumenten.
Om de wensen en zorgen van consumenten beter
in beeld te houden, startte het ministerie zeven
jaar geleden met het LNV Consumentenplatform.
In dit platform benoemt de minister consumenten
des kundigen uit overheid, bedrijfsleven en weten-
schap. Maar ook bijvoorbeeld een trendwatcher,
restaurant houder en journalist.
De consument centraal
Het Consumentenplatform heeft drie doelen:
• beleid meer ‘van buiten naar binnen’ ontwikkelen;
• de blik van beleidsmedewerkers verruimen;
• beter beleid ontwikkelen door de visie van
consumenten hierin mee te nemen.
Beleid kent vele belanghebbenden
Het consumentenplatform discussieert drie keer per
jaar over een specifiek beleidsthema, aangedragen
door LNV. In 2002 was het Consumentenplatform
een van de weinige beleidsinstrumenten om ‘van
buiten naar binnen’ te werken. Ondertussen is het
raadplegen van consumenten een vast onderdeel
van veel beleidstrajecten. Zowel de centrale als
lokale overheid gaat voor ontwikkelen en uitvoeren
van beleid te rade bij hun omgeving. Beleid wordt
daardoor beter (uitvoerbaar) en beantwoordt meer
aan maatschappelijke behoeften en wensen. Ook in
de toekomst blijft het LNV Consumentenplatform
een belangrijk beleidsinstrument.
De adviezen van het Consumentenplatform hebben
onder meer bijgedragen aan het opzetten van
een strategische agenda voor dierenwelzijn, het
agenderen van voedselverliezen bij captains of
industry, het invullen van een campagne voor
nationale landschappen en het openbaar maken
van de controlegegevens van de Voedsel en Waren
Autoriteit.
magazine innovatief en duurzaam ondernemen14 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 15
Het allereerste TrenDiner van Schuttelaar & Partners is een
bijzondere samenwerking tussen de kok van het Carlton Ambassador
Hotel en onze communicatieadviseurs op het gebied van duurzaam heid
en gezondheid. Culinaire hoogstandjes ondersteunen op de tweede
dinsdag van september de visueel aantrekkelijke trend presentaties in
de zaal. Niet alleen de hersenen maar ook de smaakpapillen worden
zo geprikkeld op deze unieke avond die
een jaarlijks vervolg zal krijgen.
TrenDiner
Een week voor het kabinet haar plannen ontvouwt en de koningin haar troonrede houdt, genieten zo’n 60 gasten op een steenworp afstand van het Binnenhof van een zinnenstrelende avond.
Dus noteer vast: 8 september 2009het TrenDiner van S&P!
Na het TrenDiner kregen de gasten een Fortune Cookie
met een spreuk ter inspiratie en reflectie.
Tomaten met extra lypoceen
Onze voeding wordt steeds
geavanceerder. Tijdens het
TrenDiner vertelt Rutger
Schilpzand dat tomaten met
extra lycopeen, sappen met
granaatappel en yoghurt met
goede bacterieën geen eendags
vliegen zijn. Niet alleen op het
gebied van voeding maar zeker
ook bij duurzame initiatieven
blijft innovatie van belang.
Voeding wordt gezonder en
‘groen zijn’ is hot.
Hersenen en smaakpapillen geprikkeld tijdens
magazine innovatief en duurzaam ondernemen 1716 magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Schoon water van levensbelang
Ons drinkwater voldoet aan strenge veiligheids-
normen. Soms worden in de drinkwaterwin gebieden
(grond- of oppervlaktewater) de normen voor de
aanwezigheid van gewasbeschermingsmiddelen
overschreden. Door bundeling van krachten en
expertise willen de deelnemers aan het project
‘Schone Bronnen’ knelpunten met gewas bescherming
in water pragmatisch en constructief oplossen.
‘Schone bronnen, nu en in de toekomst’ is een
initiatief van de Vewin, de Unie van Waterschappen,
Nefyto en LTO Nederland. In 2008 hebben de
ministeries van LNV en VROM zich aangesloten bij
het initiatief. Tijdens de landelijke bijeenkomst
‘Schone bronnen voor drinkwater’ concludeerden
de aanwezigen dat voorlichting op maat (aangepast
aan stof, regio en/of teelt) het meest effectief is.
Ook zijn deskundige en praktische oplossingen
aangedragen.
Arjen Frentz van Vewin: “We zorgen er samen voor
dat gewasbeschermingsmiddelen efficiënt gebruikt
worden. Dit komt de waterkwaliteit ten goede.”
www.schonebronnen.nl
magazine innovatief en duurzaam ondernemen18 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 19
Positionering in de diervoedingsmarkt
Gezondheidsdiscussies in het hart van Europa Op iets meer dan twee uur van Den Haag ligt
Brussel, de hoofdstad van Europa. En middenin
‘het Europese kwartier’, aan de Wetstraat,
bevindt zich het Brusselse kantoor van
Schuttelaar & Partners.
Van gezondheidsclaims op levensmiddelen tot
de toelating van gewasbeschermingsmiddelen,
van emissie-eisen aan auto’s tot het industrie-
en landbouwbeleid, de Europese instellingen
bepalen (grotendeels) het beleid.
Schuttelaar & Partners volgt deze ontwikkelingen
op de voet en onderhoudt, al dan niet uit naam
van de klant, contacten met het Europees
Parlement en de directoraten van de Europese
Commissie. Ook is Brussel de plek om Europese
vertegenwoordigers van bedrijven en belangen-
organisaties te ontmoeten.
www.schuttelaarpartners.com
Diervoeding bestaat voor een deel uit vitaminen-
en mineralenmengsels, al dan niet aangevuld met
sporenelementen. Deze essentiële voedingsstoffen
zijn van invloed op de groei, ontwikkeling en kwaliteit
van leven van het dier en worden afgestemd op soort
en levensfase. De markt van diervoeding is onder-
hevig aan schaalvergroting en internationalisering.
Tegelijkertijd is het markt die verzadigd raakt,
waarin de vraag om kwaliteit, service en scherpe
prijzen druk legt op leveranciers en meng voer-
bedrijven.
Pre-Mervo, producent van premixen en mineraal-
mengsels voor diervoeders in de Europese markt,
speelt in op deze marktontwikkelingen. “Door de
toenemende concurrentie wordt steeds meer op prijs
gestuurd. Juist in zo’n omgeving is het belangrijk
om je eigen koers te varen“, aldus Martin Bolscher,
algemeen directeur van Pre-Mervo. De diervoeder-
producent wil uitblinken in service en productie en
een scherpe prijs bieden. Daarbij stelt zij zich op als
een betrokken en betrouwbare partner.
magazine innovatief en duurzaam ondernemen20 21magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Regisseur Frank Cammeraat kreeg opdracht het
verhaal achter Schuttelaar & Partners in een korte
film samen te vatten. Het resultaat is een boeiend
portret waarin we drie adviseurs volgen. Op een
vissersboot in de Noordzee, in een Brabantse weide
en vanuit Brussel vertellen zij over de initiatieven
waaraan zij een bijdrage leveren. In Den Haag
vertellen Marcel Schuttelaar en Suzanne van der Pijll
over het ontstaan en de ontwikkeling van het
bureau.
Het verhaal begint in de jaren tachtig. Fosfaten
in wasmiddelen, CFK’s in spuitbussen en kwik in
batterijen waren issues die de gemoederen hoog
deden oplaaien. Eén van de actievoerders uit die
tijd was Marcel Schuttelaar, toen werkzaam bij
Vereniging Milieudefensie. Later zou hij gaan werken
bij KonsumentenKontakt en de Consumenten bond.
Na jaren met veel plezier en succes campagne te
hebben gevoerd begon er iets bij hem te knagen.
Schuttelaar: “Het was heel makkelijk om ontwikke-
lingen te stoppen, maar hoe zou het zijn om dingen
in beweging te krijgen?”. Die vraag heeft hem ertoe gezet een eigen bedrijf
op te richten, een bedrijf dat zich richt op advies
en communicatie over duurzaamheid en gezond heid.
“Na 16 jaar campagne voeren wilde ik kijken of
ik mee kon werken aan duurzame en gezonde
innovaties,” aldus de voormalig actievoerder.
“Het is prachtig om te zien wat we ondertussen
al bereikt hebben.”
Bekijk de film op www.schuttelaar.nl
“Dertienduizend jaar lang had de mensheid plezier van een stabiel
en betrouwbaar klimaat. Onze generatie is de laatste die dat
voorrecht geniet. Vergeet het beeld van een zielig milieu dat het
slachtoffer is van onze vervuiling. Het is precies omgekeerd.
De natuur is een vindingrijk wild beest dat gemakkelijk driftig
wordt. We zijn over de schreef gegaan met het te tarten.
Nu begint het van zich af te bijten.”
Fred Pearce: De Laatste Generatie,
hoe de natuur wraak neemt voor het broeikaseffect.
De laatste generatieFred Pearce (New Scientist,
Independent, Guardian, Times
HES) schreef dertien boeken
over milieu problemen en was
milieujournalist in Engeland van
het jaar 2001. Hij kwam langs
bij Schuttelaar & Partners in
Den Haag voor een inspirerende
workshop.
Storytelling op DVD
magazine innovatief en duurzaam ondernemen 2322 magazine innovatief en duurzaam ondernemen
IK KI
ES BEWUST
GEBASEERD OP INTERNATIONALE VOEDINGS
RICH
TLIJ
NEN
The Netherlands
monolingual
Czech Republic
Choices Stamps international
US
XXXX
X X X X X X X X X X X XX
XXXXXXXXXX
X X X X X X X X X X X XX
XXXXXXXXXX
WIEM
, CO WYBIERAM
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
Poland
XXXX
BASED ON U.S. DIETARY GUIDEL
INES
BASED ON INTERNATIONAL DIETARY
GUI
DELI
NES
Portugal & Brazil
Latin America
South Africa
VÍM
, CO JÍM
V I E M , C O JE M
bilingual
Belgium
US HISPANIC
EA
T SMART
C O M E B I EN
Switzerland
BEWU
SST WÄHLEN
CHO I S I R C ON SC I EM
MEN
T
IK KI
ES BEWUST
M O N C H O I X
BASADD EN CRITERIOS INTERNACIONALES
DE N
UTRI
CIÓNMI EL
ECCIÓN
France
Russia
CHOIX
& NUTRITION
RESPECTE LES RECOMMANDATIONS INTERNATIONA
LES E
N NU
TRITI
ON
XXXX
XXXXXXXXX
Greece
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
UK-IRELAND
Germany
HEAL
THY CHOICE
BASED ON IN TE R N AT I O N A L D I ETARY
GUID
ELIN
ES
HEAL
THY FOR YOU
BASED ON IN TE R N AT I O N A L D I ETARY
GUID
ELIN
ES
Phillipines
BEWU
SST WÄHLEN
AUF BAS IS INTERNAT IONALER ERNÄHRUNGSEMP
FEHL
UNGE
N
MINH
A ESCOLHA
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
IK KIES BEWUST
GEBASEERD OP INTERNATIONALE VOEDINGSRICHTLIJN
EN
The Netherlands
monolingual
Czech Republic
Choices Stamps international
US
XXXX
X X X X X X X X X X X X X
XXXXXXXXXX
XX X X X X X X X X X X X
XXXXXXXXXX
WIEM, CO WYBIERAMXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXX
Poland
XXXX
BASED ON U.S. DIETARY GUIDELINES
BASED ON INTERNATIONAL DIETARY GUIDELIN
ES
Portugal & Brazil
Latin America
South Africa
VÍM, CO JÍM
V I E M , C O J E M
bilingualBelgium
US HISPANIC
EAT SMART
C O M E B I E N
SwitzerlandBE
WUSST WÄHLEN
CHO I S I R C ON S C I E MMENT
IK KIES BEWUST
M O N C H O I X
BASADD EN CRITERIOS INTERNACIONALES DE NUTRIC
IÓN
MI ELECCIÓN
France
Russia
CHOIX & NUTRITIONRESPECTE LES RECOMMANDATIONS INTERNATIONALES EN NUTRIT
ION
XXXXXXXXXXXXX
Greece
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXX
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXX
UK-IRELAND
Germany
HEALTHY CHOICEBASED ON IN TERNAT IO N A L D I E TA RY GU ID
ELIN
ES
HE
ALTHY FOR YOUBASED ON IN TERNAT IO N A L D I E TA RY GU IDEL
INES
Phillipines
BEWUSST WÄHLENAUF BASIS IN TERNAT IONALER ERNÄHRUNGSEMPFEHLUNG
EN
MINHA ESCOLHAXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXX
In 2006 maakte Nederland kennis met het Ik Kies
Bewust-logo: een logo dat op voedingsmiddelen
staat waar minder zout, suiker en verzadigd vet in
zit. Dit helpt consumenten om de gezondere keuze
te maken en prikkelt de voedingswereld, detail-
handel en foodservice tot innovatie, zodat producten
een gezondere samenstelling krijgen.
Inmiddels kent 95 procent van de consumenten het
logo en is het programma in diverse andere landen
geïntroduceerd of wordt aan de invoering gewerkt.
Wereldwijd nemen nu meer dan 120 bedrijven deel
en liggen er ruim 3000 verschillende producten met
het Ik Kies Bewust-logo in het winkelschap.
Het logo ziet er overal hetzelfde uit, maar de taal
verschilt natuurlijk: Bewusst Wählen (Duitsland),
Minha Escolha (Brazilië), Eat Smart (Zuid-Afrika) of
Wiem co Wybieram (Polen).
Ik Kies Bewust in binnen en buitenland In alle landen worden de producten, vóórdat ze een
logo mogen voeren, beoordeeld aan de hand van
criteria voor voedingsvezel, zout, verzadigd vet en
suiker. Zo is er één logo dat één boodschap uit-
draagt, bruikbaar voor alle soorten levensmiddelen
en over de hele wereld. Alle bedrijven uit industrie,
handel en catering kunnen deelnemen aan Ik Kies
Bewust.
De internationale coördinatie van het programma
ligt bij Schuttelaar & Partners. Het secretariaat van
de Choices International Foundation is gevestigd in
Brussel.
www.choicesinternational.org
www.ikkiesbewust.nl
Kilo’s minder zout, suiker en vet in voedsel
Fabrikanten van levensmiddelen stoppen honderd-
duizenden kilo’s minder verzadigd vet, zout en suiker
in ons eten. Uit een eerste inventarisatie sinds het
2-jarig bestaan van Ik Kies Bewust blijkt dat met
name producten als soep en yoghurt veel minder
suiker en zout bevatten. Fabrikanten zijn daad-
werkelijk bezig hun voedsel gezonder te maken,
om zo het Ik Kies Bewust-logo te kunnen voeren.
IK KIES BEWUST
GEBASEERD OP INTERNATIONALE VOEDINGSRIC
HTLI
JNEN
The Netherlands
monolingual
Czech Republic
Choices Stamps international
US
XXXX
X X X X X X X X X X X X X
XX
XXXXXXXX
X X X X X X X X X X X X X
XX
XXXXXXXX
WIEM
, CO WYBIERAM
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
Poland
XXXX
BASED ON U.S. DIETARY GUIDELIN
ES
BASED ON INTERNATIONAL DIETARY GUI
DELI
NES
Portugal & Brazil
Latin America
South Africa
VÍM, CO JÍM
V I E M , C O J E M
bilingual
Belgium
US HISPANIC
EAT SMART
C O M E B I E N
Switzerland
BEWU
SST WÄHLEN
CHO I S I R C ON S C I EMM
ENT
IK KI
ES BEWUST
M O N C H O I X
BASADD EN CRITERIOS INTERNACIONALES DE
NUTR
ICIÓ
NMI ELECCIÓN
France
Russia
CHOIX
& NUTRITION
RESPECTE LES RECOMMANDATIONS INTERNATIONALES EN
NUTR
ITION
XXXX
XXXXXXXXX
Greece
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXXX
XXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
UK-IRELAND
Germany
HEALT
HY CHOICE
BASED ON IN TERN AT I O N A L D I ETARY GUI
DELI
NES
HEALT
HY FOR YOU
BASED ON IN TERN AT I O N A L D I ETARY GUI
DELI
NES
Phillipines
BEWUSST WÄHLEN
AUF BAS IS INTERNAT IONALER ERNÄHRUNGSEMPF
EHLU
NGEN
MINH
A ESCOLHA
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
IK KIES BEWUSTGEBASEERD OP INTERNATIONALE VOEDINGSRICHTLIJ
NEN
The Netherlands
monolingual
Czech Republic
Choices Stamps international
US
XXXX
X X X X X X X X X X X X X
XXXXXXXXXX
XX X X X X X X X X X X X
XXXXXXXXXX
WIEM, CO WYBIERAMXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
Poland
XXXX
BASED ON U.S. DIETARY GUIDELINES
BASED ON INTERNATIONAL DIETARY GUIDEL
INES
Portugal & Brazil
Latin America
South Africa
VÍM, CO JÍM
V I E M , C O J E M
bilingualBelgium
US HISPANIC
EAT SMART
C O M E B I E N
Switzerland
BE
WUSST WÄHLEN
CHO I S I R C ON S C I E MMENT
IK KIES BEWUST
M O N C H O I X
BASADD EN CRITERIOS INTERNACIONALES DE NUTRI
CIÓN
MI ELECCIÓN
France
Russia
CHOIX & NUTRITIONRESPECTE LES RECOMMANDATIONS INTERNATIONALES EN NUTR
ITION
XX
XXXXXXXXXXX
Greece
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XX
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
UK-IRELAND
Germany
HE
ALTHY CHOICEBASED ON IN TERNAT IO N A L D I E TA RY GU IDEL
INES
HE
ALTHY FOR YOUBASED ON IN TERNAT IO N A L D I E TA RY GU IDEL
INES
Phillipines
BEWUSST WÄHLENAUF BAS IS INTERNAT IONALER ERNÄHRUNGSEMPFEH
LUNG
EN
MINHA ESCOLHAXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
IK KI
ES BEWUST
GEBASEERD OP INTERNATIONALE VOEDINGS
RICH
TLIJ
NEN
The Netherlands
monolingual
Czech Republic
Choices Stamps international
US
XXXX
X X X X X X X X X X X XX
XXXXXXXXXX
X X X X X X X X X X X XX
XXXXXXXXXX
WIEM
, CO WYBIERAM
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
Poland
XXXX
BASED ON U.S. DIETARY GUIDEL
INES
BASED ON INTERNATIONAL DIETARY
GUI
DELI
NES
Portugal & Brazil
Latin America
South Africa
VÍM
, CO JÍM
V I E M , C O JE M
bilingual
Belgium
US HISPANIC
EA
T SMART
C O M E B I EN
Switzerland
BEWU
SST WÄHLEN
CHO I S I R C ON SC I EM
MEN
T
IK KI
ES BEWUST
M O N C H O I X
BASADD EN CRITERIOS INTERNACIONALES
DE N
UTRI
CIÓNMI EL
ECCIÓN
France
Russia
CHOIX
& NUTRITION
RESPECTE LES RECOMMANDATIONS INTERNATIONA
LES E
N NU
TRITI
ON
XXXX
XXXXXXXXX
Greece
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
UK-IRELAND
Germany
HEAL
THY CHOICE
BASED ON IN TE R N AT I O N A L D I ETARY
GUID
ELIN
ES
HEAL
THY FOR YOU
BASED ON IN TE R N AT I O N A L D I ETARY
GUID
ELIN
ES
Phillipines
BEWU
SST WÄHLEN
AUF BAS IS INTERNAT IONALER ERNÄHRUNGSEMP
FEHL
UNGE
N
MINH
A ESCOLHA
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXX
XXXX
XXX
magazine innovatief en duurzaam ondernemen 2524 magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Door toenemende welvaart in vooral Azië en Zuid
Amerika neemt de mondiale vraag naar dierlijke
eiwitten sterk toe. De FAO schat dat de consumptie
in de periode 2000-2050 gaat verdubbelen. Maar
hoe gaan we om met deze wereldwijd stijgende
vraag naar vlees en zuivel? Tijdens het eerste
Maatschappelijk Café van 2008 werd geconcludeerd
dat op dat gebied een enorme uitdaging ligt voor
bedrijven en consumenten. Nederland kan een
voortrekkersrol spelen in duurzame productie door
kennis te exporteren naar Aziatische landen.
Tijdens het tweede Maatschappelijk Café stond
CO2-labelling van voedingsmiddelen centraal. In
Engeland nemen bedrijven steeds vaker het initiatief
om de consument met het etiket te informeren
over de CO2-uitstoot die vrijkomt bij de productie,
verpakking en transport van producten. Er heerste
Sinds 1999 organiseert Schuttelaar & Partners de altijd druk bezochte Maatschappelijke Cafés. Drie keer per jaar gaan 150 deskundigen uit overheid, bedrijfsleven en wetenschap met elkaar in debat over maatschappelijke thema’s.
In debat over mondiale vraagstukkenMaatschappelijk Café
verdeeldheid over de vraag of dit een goed middel
is. De overheid vindt dat initiatieven van markt-
partijen moeten komen. Sommige experts vinden
CO2-labelling te ingewikkeld. Zij wijzen liever op
andere mogelijkheden voor CO2-reductie.
Het derde Maatschappelijk Café van 2008 stond in
het teken van (schoon) water. Wat voor prijskaartje
hangt er aan de Europese Kader richtlijn Water, hét
overkoepelende plan om het water in Europa schoon
en natuurlijk te krijgen? De aanwezigen waren
positief gestemd. Met technische innovaties en
grotere inspanningen moet het mogelijk zijn de
waterkwaliteit tegen beperkte kosten aanzienlijk
te verbeteren.
Ook in 2009 organiseert Schuttelaar & Partners
weer een serie Maatschappelijke Cafés.
Veel Amerikanen die natuurlijk voedsel kopen
doen dit omdat het lokaal geproduceerd wordt.
De behoefte aan deze voeding is in de Verenigde
Staten flink gegroeid. Er is zelfs een nieuw woord
voor bedacht: locavores.
De Amerikaanse bioloog Ned Groth beschrijft in zijn
column op www.schuttelaar.nl ontwikkelingen op
het gebied van voeding in zijn vaderland. Groth
werkte jaren bij Consumer Union, de Amerikaanse
consumentenbond. Hij heeft onder meer de WHO
en de FAO geadviseerd.
Behalve ‘locavores’ heb je tegenwoordig in de VS
ook ‘domestivores’. Dat zijn mensen die hun eigen
voedsel kweken in de tuin. Volgens Groth zijn zijn
landgenoten zich steeds bewuster van de herkomst
van voeding maar is het vooral een trend in de
Ned Groth: onze expert uit New York
middenklasse. “Ik en mijn vrouw hebben al jaren
een eigen moestuin. Afgelopen zomer hadden we
tomaten, pompoen, wortelen en bieslook. Met de
stijgende voedselprijzen, volgen steeds meer
Amerikanen ons voorbeeld.”
Groth schetst in zijn informatieve column verschillen
tussen de Europese en de Amerikaanse voedings-
industrie. Zo signaleert hij dat genetisch
gemanipuleerd voedsel op minder kritiek stuit in
zijn thuisland dan in Europa. Hij ziet dat er welis-
waar steeds meer locavores komen, maar dat het
merendeel van de Amerikanen weinig weten van
voeding. “In vergelijking met Europeanen weten
ze minder van de herkomst van voedsel, hoe het
wordt geproduceerd en of het duurzaam is.”
magazine innovatief en duurzaam ondernemen26 27magazine innovatief en duurzaam ondernemen
ZINvolle initiatieven
Humanitas DMH verbindt al 25 jaar mensen met
en zonder beperking met elkaar. Humanitas DMH
(dienstverlening aan mensen met een handicap) is
een kleinschalige organisatie die landelijk werkt.
Ruim 800 medewerkers en 100 vrij willigers onder-
steunen dagelijks circa 1200 cliënten. Humanitas
DMH vindt het belangrijk dat cliënten medezeggen
schap hebben, de regie houden op hun eigen leven
en dat zij een volwaardige plek in de samenleving
hebben.
Het Nederlandse landschap is iets om trots op te
zijn! Niet alleen de parels zijn belangrijk; alle
landschappen zijn waardevol. Daarom organiseerde
het ministerie van LNV huiskamergesprekken met
mensen die veel te maken hebben met het land-
schap, bijvoorbeeld met natuur beheer, boerderij-
winkels of gidsen. De gesprekken vonden plaats
op inspirerende locaties door het hele land. Er is
gebruik gemaakt van het visuele karakter van het
thema landschap. Wat opviel was de enorme binding
van actieve burgers met het landschap (identiteit,
cultuurhistorie) en de mate waarin boerennatuur op
steun van burgers kan rekenen. Niks geen moerassen
of vlinderrijke heem tuinen, doe deze actievelingen
maar weidevogels en mooie akker randen! LNV gaat
de resultaten van de huiskamergesprekken gebruiken
in een grote publiekscampagne in 2009.
elmex
De kindergebitten van Nederland gaan achteruit.
Boosdoeners zijn met name de tussendoortjes.
Daar heeft elmex, die zich profileert als preventie
specialist, wat op bedacht: elmex Peuter, een
tand pasta speciaal voor jonge kinderen. Deze kinder-
tandpasta heeft een milde smaak, en bevat een extra
hoge dosis aminfluoride die speciaal ontwikkeld is
voor het kwetsbare wisselgebit van jonge kinderen.
Onderzoek wijst uit dat ouders zich vaak niet bewust
zijn van de risico’s voor een melkgebit. Voorlichting
op dit gebied door tand specialisten en jeugdgezond-
heidswerkers is daarom erg belangrijk.
Het Ei van Columbus beloont creatieve innovators
voor de voortrekkersrol die zij spelen. De prijs
stimuleert duurzame innovaties. Het Ei van
Columbus onderging een ware metamorfose met
een nieuwe, frisse huisstijl en een uitgebreide
website. De prijs is uitgereikt tijdens de MVO-dag
‘Duurzaam = gewoon doen’ in Goes. Titan Wood
met Accoya-hout (verduurzaamd hout) was in de
ogen van de jury de beste innovator.
Uitvinden loont
Alle landschappen zijn waardevol
Ontmoeten en verbinden
Kennis streekproducten bundelen
Producten uit de streek zijn populair. Consumenten
vallen voor de smaak en het verhaal achter het
streek product. Producenten zien kansen om
ambachtelijk te werken en tegelijkertijd waarde
toe te voegen aan hun producten. Ook overheden,
kennis- en onderwijsinstellingen zien de meer-
waarde van streekproducten. Bijvoorbeeld voor
de versterking van de regionale economie en het
stimuleren van duurzaamheid en recreatie.
De ambities van ondernemers zijn groot, maar er
zijn nog knelpunten in de productie-en verkoopketen.
Ondernemers hebben behoefte aan meer regie, een
duidelijk aanspreekpunt en een ontmoetingsplaats.
Zodat ze initiatieven kunnen oppakken en kennis
delen. Het binnenkort op te richten Kenniscentrum
Streekproducten geeft hieraan een impuls.
magazine innovatief en duurzaam ondernemen28 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 29
Het nieuwe schooljaar begon op het Aloysius
College in Den Haag met discussies over een
gezonder aanbod in snack- en frisdrankautomaten
op middelbare scholen. Tijdens het Symposium
Automatisch Gezonder spraken vertegen-
woordigers van de voedingsmiddelenindustrie,
overheid, automatenleveranciers en scholen
over concrete acties om de gezonde keuze in de
schoolkantine makkelijk te maken. Uit onderzoek
van TNO, NIGZ en het Voedingscentrum op bijna
30 middelbare scholen bleek dat het aanbieden
van gezonde producten met weinig calorieën
in de snoep- en frisdrankautomaten scholieren
stimuleert te kiezen voor een gezond tussen-
doortje. “De schoolleiding is verant woorde lijk
voor een gezonder aanbod in de schoolkantines.
Dit betekent niet dat andere partijen achterover
kunnen leunen. Kantine beheerders, de voedings-
middelenindustrie, ouders en de overheid
moeten ieder hun bijdrage leveren.” aldus
Paul Rosenmöller, voorzitter van het Convenant
overgewicht.
Gezondere leefstijl vraagt om nieuwe aanpak
Jeugd: Automatisch gezonder?
Leefstijlverandering is geen eenvoudige klus en
vraagt om een nieuwe aanpak. In toenemende
mate wordt daarbij de vraag gesteld wie welke rol
zou moeten en kunnen spelen: Wat kan de centrale
overheid doen, de GGD, de verzekeraar of de
burger vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid?
Wat zijn de mogelijkheden, waar vinden we
samen hang en financiële middelen?
Het idee dat de directe omgeving gezond gedrag
makkelijker moet maken wint hierbij terrein. Dat
betekent dat er meer mogelijkheden moeten zijn
om in beweging te komen. Bijvoorbeeld via goede
fiets en wandelpaden en meer trappen in plaats
van roltrappen. Gezonde voeding moet daarnaast
op meer plekken beschikbaar zijn en beter te
herkennen voor de consument.
Het wordt een uitdaging om landelijk sturing te
geven zodat professionals in de preventie en de
zorg samenwerken. Ook kan het bedrijfsleven
een belangrijkere rol krijgen. Daarnaast kan de
werk gever zijn werknemers stimuleren tot een
gezondere levensstijl. Dat levert voor alle
betrokken partijen winst op. Zo ontwikkelde
Schuttelaar & Partners een online enquête voor
ondernemers om gezond gedrag van de eigen
werknemers inzichtelijk te krijgen. Uiteraard
ging de screening ook rond in het eigen pand
aan de Zeestraat.
In de kabinetsnota’s staan ambities om de leefstijl van groepen in de samenleving te verbeteren en ziekten tegen te gaan. Vooral op de thema’s diabetes, overgewicht, depressie, alcohol en roken is veel gezondheidswinst te behalen.
30 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 31magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Wat moet dat worden...Schuttelaar & Partners heeft campagnemakers, vormgevers
en webdesigners in huis die creatieve strategieën bedenken en
uitwerken. Zo ontwikkelt het team van Creative Media onder
meer huisstijlen, logo’s, brochures, magazines en websites.
www.schuttelaar.nl/creative
33magazine innovatief en duurzaam ondernemen32 magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Soja, cacao en palmolie komen grotendeels uit
tropische gebieden, vaak uit ontwikkelingslanden.
De sterk uitbreidende landbouw heeft in veel van
deze landen grote gevolgen voor het milieu en de
sociale omstandigheden.
Schuttelaar & Partners ondersteunt de diverse
betrokkenen bij het aanpakken van deze problemen.
Bijvoorbeeld via de Task Force Duurzame Soja,
waarin een groot aantal bedrijven uit de
Nederlandse sojaketen zich heeft verenigd.
www.taskforceduurzamesoja.nl
Soja, cacao en palmolie
De voedselvoorziening in de wereld is onderhevig
aan een aantal fundamentele veranderingen.
Ontwikkelingen zoals klimaatverandering, globali-
sering, nieuwe technologieën, verstede lijking,
toenemende welvaart en vergrijzing hebben een
groot effect op de productie, verwerking, distributie
en consumptie van ons voedsel. Global Future of
Food is een initiatief van Schuttelaar & Partners
dat experts vanuit diverse sectoren over de hele
wereld bij elkaar brengt om deze veranderingen
te verkennen. Tijdens drie bijeenkomsten delen
internationale koplopers uit het bedrijfsleven, de
overheid, de wetenschap, NGO’s en de media hun
expertise met elkaar.
Rudy Rabbinge, hoogleraar duurzame ontwikkeling
en voorzitter van de wetenschappelijke raad
van CGIAR (Consultative Group on International
Agricultural Research): “Als we de gehele wereld-
www.futureoffood.com
www.wereldvoedseldag.nl
bevolking in de toekomst van genoeg en gezond eten
willen voorzien, moeten we op een slimme manier
een veelheid van technologieën inzetten. Het Global
Future of Food initiatief verkent deze uitdagingen en
oplossingsrichtingen”.
De gevolgen van de veranderingen in de voedsel-
voorziening stonden ook centraal op Wereld voedsel-
dag (16 oktober). Tijdens een grote publieks bijeen-
komst in Utrecht spraken minister Verburg van
Landbouw en verschillende Nederlandse en
Afrikaanse experts over de gevolgen van de hoge
voedselprijzen.
Straks genoeg en gezond voedsel voor de hele wereldbevolking?
magazine innovatief en duurzaam ondernemen34 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 35
Voedingsinnovaties gericht op
HeinzEen voedingsproducent die al van oudsher bezig
is met innovatie en duurzaamheid, is H.J. Heinz
(1869 est.). Het bedrijf besloot als een van de
eersten hun pure producten te ‘etaleren’ door glas
te gebruiken. Ook stond Henri John Heinz aan de
basis van de ‘Pure Food and Drug Act’ uit 1906
die leidde tot de oprichting van de FDA, de
Amerikaanse Voedsel en Warenautoriteit.
Om te laten zien hoe de beroemde ketchup onder
de zon ‘groeit’ uit speciaal door Heinz ontwikkelde
tomatenrassen, kwam er in 2008 een mooie
documentaire tot stand. Hierin laten Portugese
landbouwers zien hoe en met hoeveel zorg zij de
tomaten verbouwen. De DVD ‘Grown not made’
is de basis voor een geïntegreerd PR- en
communicatie programma in Europa.
Onderzoek wijst uit dat vier van de vijf kinderen
niet genoeg groente en fruit eten. Om ouders een
steuntje in de rug te geven, introduceerde Knorr
speciaal voor kinderen: Vie Kidz. Dit nieuwe product
bevat 50% van de dagelijkse aanbevolen hoeveel-
heid groenten en fruit. Knorr Vie Kidz is speciaal
afgestemd op de smaak van kinderen. Het kan
gebruikt worden als tussendoortje. Vie Kidz is
nadrukkelijk niet bestemd om fruit en groente
te vervangen, maar is bedoeld als aanvulling of
extraatje bovenop de normale consumptie van
groente en fruit.
Knorr Vie Kidzgezondheid
La Vache qui ritLa Vache qui rit heeft in bijna alle producten het gehalte
aan calorieën, verzadigd vet en zout verlaagd. Er is
bovendien een nieuw product op de markt gebracht:
La Vache qui rit smeerkaas in een verpakking van
150 gram met 25 procent minder zout dan soort gelijke
producten. Het sluit daarmee aan bij de wens om de
hoeveelheid zout in producten te verlagen in Nederland.
De verwachting is dat ook komend jaar zoutverlaging
een belangrijk thema blijft voor de voedingsmiddelen-
industrie. Daarbij komt dat La Vache qui rit smeerkaas
een bron van eiwitten is en van nature rijk aan calcium.
Toen eind jaren tachtig vanuit Japan Yakult in Nederland werd geïntroduceerd, kon dat niet meteen op veel enthousiasme rekenen. Critici geloofden niet dat de toegevoegde lactobacillen in het zuivel drankje goed was voor de darmen. Inmiddels blijkt Yakult een trend te hebben gezet; namelijk die van ‘functional foods’, een fenomeen op voedingsgebied. De verwachting is dat de innovaties, gericht op gezondheidswinst, zullen doorgaan. De focus komt hierbij meer te liggen op natuurlijke functionaliteit; een product gezonder maken dan het al is.
36 37magazine innovatief en duurzaam ondernemenmagazine innovatief en duurzaam ondernemen
Midden in de Haagse stationsbuurt staat een
karakteristiek gebouw, de voormalige Rooms
Katholieke Meisjesschool. DUWO, de oudste en
grootste studentenhuisvester van Nederland, en
het Koninklijk Conservatorium in Den Haag hebben
de handen ineen geslagen om hiervan een uniek
pand te maken. DUWO House of Music biedt
straks woon- en oefenruimte aan internationale
conservatorium studenten. Op dit moment wordt
het perceel grondig verbouwd. Zo komen er
43 kamers, wordt het hele gebouw geluidsdicht
gemaakt en komt er een gemeenschappelijke
ruimte voor jamsessies.
Door haar goede reputatie trekt het Haagse
Koninklijk Conservatorium veel studenten uit
het buitenland die voor een periode van vier
jaar of langer woonruimte nodig hebben.
“Met dit project wordt een groot aantal studenten
aan een woning geholpen en tegelijk aan een
ruimte om te repeteren,” aldus Gerrit Dijkstra,
directeur van DUWO Den Haag. “Straks kunnen
muziektalenten uit de hele wereld elkaar
inspireren in DUWO House of Music.” In dit project is het van belang om goed met
om wonenden en andere betrokkenen te
communiceren en hen steeds te blijven infor -
meren over de voortgang van de verbouwing.
Daarnaast leent het bijzondere project zich om
positieve publiciteit te genereren.
Muzikale broedplaats voor internationale talenten
magazine innovatief en duurzaam ondernemen38 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 39
de risico´s. Binnen de wetenschappelijke wereld is
hier steeds meer aandacht voor. In Nederland is de
overheid er na de Kabinetsvisie Nanotechno logieën
uit 2006 mee aan de slag gegaan. De regering wil
een commissie aan het werk zetten om de maat-
schappelijke dialoog over nano technologie vorm te
geven.
Nanotechnologie is een baanbrekende en ver-
nieuwende technologie, die het mogelijk maakt
gebruik te maken van eigenschappen van stoffen
op de allerkleinste schaal. Stoffen krijgen dan soms
een andere werking. Zo worden materialen sterker,
elastischer of krasbestendiger gemaakt. Nano-
technologie zorgt er ook voor dat producten een
extra functie kunnen krijgen of dat de samenstelling
van een product verandert zonder dat het zo voelt.
Is nanotechnologie kansrijk? Of zijn er risico’s voor
mens en milieu? Om dit goed in te schatten, is nader
onderzoek nodig en een betere uitwisseling van
kennis en informatie tussen overheid, weten schap,
bedrijfsleven en consument.
Het aantal producten dat nanomaterialen bevat
neemt wereldwijd steeds verder toe. Het bedrijfs-
leven en de wetenschap zien er brood in, maar
maat schappelijke organisaties waarschuwen voor
Nanotechnologie: riskant of kansrijk?
Er zijn honderden producten op de markt waarin nanodeeltjes zijn toegepast, variërend van medische toepassingen en cosmetica tot elektronica en schoonmaakmiddelen. Vanwege de kleine schaal en het lage gewicht laten de risico’s van deze nano deeltjes zich moeilijker in kaart brengen dan die van reguliere chemische stoffen.
In opdracht van het Rijksinstituut voor Volks -
gezondheid en Milieu (RIVM), het programma
Nano4Vitality en het RIKILT-Instituut voor
Voedsel veiligheid is de dialoogbijeenkomst
‘Van Nano naar Nu’ georgani seerd. Uit de
bijeenkomst blijkt dat de technologie sterk in
ontwikkeling is en zeer kansrijk wordt geacht.
Het is nu zaak de maatschappelijke dialoog te
zoeken en de consument te informeren over de
mogelijk heden. Verdere ontwikkeling moet ook
samengaan met het in kaart brengen van de
moge - lijke gevaren. Heldere communicatie
daarover, bijvoorbeeld op de werkvloer, is daarbij
belangrijk.
magazine innovatief en duurzaam ondernemen40 magazine innovatief en duurzaam ondernemen 41
Onze klantenAbbott NutritionAccess to Medicine IndexAgro & Co BrabantAgri-ProFocusAkzo Nobel Base ChemicalsAlbert HeijnAnne Frank StichtingAnimal Sciences GroupAshland Nederland B.V.AVEBEAviko B.V.Bel Nederland B.V.BenvalorBioconnectBMCBookitCarbohydrate Competence CentreCehave LandbouwbelangCereales UitgeverijCentraal Bureau Levensmiddelenhandel Centrum Gezond LevenChoices International Foundation Coca-Cola NederlandCo-ExtraCommissie Duurzame EnergieCommissie Genetische ModificatieConsumentenbondCorpus Experience Beheer B.V.Country Chef Belgium N.V.CRV Holding B.V.DiagnedDanone Nederland B.V.Dienst Landelijk GebiedDMCDSMDutch Separation Technology InstituteDutch Polymer InstituteEDventureElsevier CongressenEuropean Aquaculture SocietyEuropean Chemicals AgencyEvianFarm Frites International B.V.Felix GmbH & Co. KGFerreroFHI federatie van technologiebranchesFood & Nutrition DeltaFood ReflectionFriesland FoodsGABA BeneluxGenius GmbHGemeente ArnhemGemeente RijswijkGGD Den HaagGumlink A/SH.J. HeinzHendrix-UTD
Henkel KGaAHero Nederland B.V.Holland HotelsHorti FairHumanitas DMHHunter Douglas Europe B.V.Ik Kies Bewust / Mon ChoixImperial ConsultantsInitiatief Duurzame HandelInitiatiefgroep WereldvoedseldagIntervetIPOJohmaKeesing NoordervlietKeygene N.V.KNCVKoninklijke KPN Lightweight Structures B.V.LTO NederlandLU General Biscuits B.V.MARS EuropeMelaleuca UK Ltd.Meuwissen Industrie B.V.Milieu CentraalMinisterie van Algemene ZakenMinisterie van Buitenlandse ZakenMinisterie van Justitie Ministerie van Landbouw, Natuur en VoedselkwaliteitMinisterie van Onderwijs, Cultuur en WetenschappenMinisterie van Verkeer & WaterstaatMinisterie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en MilieubeheerMinisterie van Volksgezondheid, Welzijn en SportMVO NederlandNanoNedNano4VitalityNAPCO U.A.Natural Drinks S.A.NaturalisNature Publishing GroupNCB OntwikkelingNederlandse LongstichtingNederlandse Vereniging Diervoederindustrie Nederlandse Vereniging Frisdranken, Waters, SappenNederlandse Zuivel OrganisatieNefytoRoyal Numico Nunhems Netherlands B.V.NVVLNWOOxfam NovibPPO-AGV
Pre-MervoProcter & Gamble Netherlands Services B.V. Productschap Diervoeder Programmabureau M&ICT Projectbureau Belvedere Provincie Noord Brabant Provincie Overijssel Rijksgebouwendienst Rijksvoorlichtingsdienst RIKILT Rijksinstituut voor Volksgezondheid en MilieuRomi Smilfood B.V. Roundtable on Sustainable Palm OilRoyal Wessanen N.V.SAB Catering B.V. Servex SKAL SIGNSociété Anonyme des Eaux Stichting Bedrijfstakbureau voor het Boeken- en TijdschriftuitgeverijbedrijfStichting DUWO Stichting ICTUStichting Ik Kies Bewust Stichting Kennisontwikkeling Kennisoverdracht BodemStichting Max Havelaar Stichting Mijn Kind Online Stichting Mooiste Contact Fonds Stichting Wateropleidingen Stichting Weidegang SWIFT TA StuurgroepTask Force Duurzame SojaThe GreeneryTI PharmaTrusQUnigasUnie van WaterschappenUnilever Universiteit UtrechtUtz CertifiedVan Hall LarensteinVEWINVoedsel en Waren AutoriteitVoorlichtingsbureau Margarine, Vetten en OliënVrije Universiteit Amsterdam Vereniging van Nederlandse HoutondernemingenWageningen UniversiteitYakult EuropeYakult Nederland B.V.Zorg Compas
Communicatie
Alles van strategisch advies tot en met
creatieve media-uitingen.
Crisismanagement
Grondige voorbereiding en praktische
ondersteuning beperken de gevolgen van crises.
Issuemanagement en monitoring
Doorlopende mediascreening brengt
opkomende issues vroeg aan het licht.
Omgaan met wetgeving
Ervaring wijst de weg in nationale
en Europese etiketteringswetgeving.
Procesmanagement
Resultaatgerichte begeleiding van complexe
projecten en grootschalige evenementen.
Onderzoek
Burgers en professionals beter begrijpen
om beleid of producten te ontwikkelen.
Positionering
Hulp bij het kiezen van het juiste product-
of organisatieprofiel.
Participatie en dialoog
Interactie met de omgeving geeft breed
gedragen oplossingen en creatieve ideeën.
Strategie en beleid
Strategisch advies gebaseerd op een
grondige kennis van het werkveld.
Search en interim management
Detachering en koppelen van werkgever
aan werknemer.
Schuttelaar & Partners
Als adviesbureau geloven wij dat de tijd rijp is om te investeren in innovaties die leiden tot meer gezondheid en duurzaamheid. Door middel van strategisch advies, onderzoek en communicatie helpen wij onze klanten een aanpak te kiezen die oog heeft voor science, society en sense. Schuttelaar & Partners beschikt over een breed spectrum aan kennis en ervaring. Voor onze klanten en hun projecten zetten we altijd de optimale combinatie in.
Medewerkers
Ad Nagelkerke
Alexandra Dinkela
Alrik Swagerman
Ank Jansen
Anne Gaasbeek
Annejet Pette
Annelieke Dijkstra
Annelies Brinkman
Bram Ueffing
Bregje Schravesande
Caroline Peeck
Christel de Boks
Christien Pennings
Christina Setiawan
Claudia Fasciana
Clémence Robin
Clemens Stolk
David Thelen
Denise van Kesteren
Dieter Cools
Edwin Hecker
Elize Klitsie
Fiona Vijverberg
Floor Klein
Francis Riekhoff
Fridus Valkema
Gerard Teuling
Gert Schipper
Hans Geluk
Ilse Straver
Ineke van der Wal
Ivo van Willigen
Jacqueline Rempt
Joop Ehrhardt
Joost Schuttelaar
Jup van ’t Veld
Kees-Jaap Hin
Koen Schuurmans
Laura Mout
Leon Jansen
Lieneke Termont
Linsie Meijer
Loek Dalmeijer
Lotje van de Poll
Marco Kortleve
Mariëtte van Amstel
Marit Hancken
Mark Okkes
Marlies Hanifer
Marloes Kneppers
Martijn van Rijnsoever
Mirjam Hendriks
Mirjam Wagteveld
Monique Veenker
Nathalie de Borchgrave
Peter Vermij
Pieter Mineur
Rebecca Schoon
Rene Bakx
Richard Heins
Ruud Moor
Ruth Maassen
Siebren Hoekstra
Simone de Jong
Taco Juriaanse
Vanessa Loppies
Wilma Visser
Zsuzsan Huijsmans
Alle mensen van Schuttelaar & Partners
Marcel Schuttelaar, Directeur
Suzanne van der Pijll, Partner, Adjunct Directeur
Partners
Rutger Schilpzand, Marije Hulsinga, Ronald Hiel, Fridus Valkema
43magazine innovatief en duurzaam ondernemen42 magazine innovatief en duurzaam ondernemen
Zeestraat 84
2518 AD Den Haag
t 070 318 44 44
www.schuttelaar.nl
Wetstraat 28, B.18
B-1040 Brussels
t +32 2 502 20 08
www.schuttelaar-partners.com
science_society_sense