C Ο Μ Μ EN TAT 10 NU Μ
S Τ ΟIC Λ R U Μ
t _ ;,ν c
PARTICULAM SEXTAM,
VENIA AMPL. FAC PHILOS. UPSAL.
PR^ESID Ε
Mag. NICOL. FREDER. BIBERGΕΤΗ. ET POLTT, PHOFKSS. REG. ET ORD.
REG. ACAD, LITT. HUM. HISTOR. ET ANTiQU. HOLM. MEMBRO
PRO GRADU PHILOSOPH ICO
PUBLICE EXAMTNANDAM PROPONTT
CAROLUS GUILIELMUS SUNDBAUMBOTHNI ENS IS.
IN AUDIT. GUST. DIE VI DEC. MDCCCXVII.
Η. Α. M. S.
U Ρ S A L I JE
EX6UDEBANT ZEIPEL ET PALMBLAD.
Ä&ifcJl-i ζψ την rs ν,ανην και \a>s την άν&ςΰύττίνηνΐ c ås ΚλέΜι&ηετην κανην μονην εκ^εχεται φυσιν, Quae verba , fi quid egojudico, temer-e omnino ita explicarentur, quafi p-opoii-rionum, quas poftnlaverat Cieanthes, fundamentafiumaliquam negssfet Chryfippus, ant vice verfa earum,quas poftulaverat Chryfippus, aliquarn negssiet Ciean¬thes: fed fimpliciter fignificant, ad exhauriendam notio-η em honesti, forraulae vel expoiitioni addidisfe aliquidChrj-Hoputn, cujus vel nuüam Cieanthes, vel vagamomnino, in sua fornmla, flve in tota denique, quae iuaesfet, honefli expofitione, mentionem injecerat: vel, fiin i ti us etiam interprefari volueris, fummum expofltionisGJeanthese argumentum fuisfe relationen! liorrefti ad κοινηνφυσιν, fummumque itidem Chryfippeae, fervata hac ipfarelation« fundamental!, ejusdem, per ideam humanse na-turae propriam, integrationen} vel defcerminationern fpecifi-cam.
Cavendom hac iiiterpretatione inprimis putavimus,ne quis crederet, in fua honefli expofitione Chryfipputninfra Cieanthem defcendisfe. Confirmatur autem ifta in¬terpretatio & verbis, quae modo attulimus, expresfis:την τε κανην και ΐυΐωε αν^ςωπινην; & ferie ipfa, qua ethicaChry.ftppi difciplina cum ejusdem cosmologia continua-tur. Scilfcet in hac ipfa continnatione vinculum ex ideaStoieoruny difciplinie pradicae metaphyiieum latere ne¬mo inique iufpicabitu« ; quamquam quod nobis metaphy-iicüm, id vero Stoicis ipfis phyiicum audiat. Nequeerit, ut opinor, peripicacior ullus, cui non in cosmo¬logia, quam Chryfippo Diogenes adfcribit, potentiatio-nis cujusdam, ut loqui inceperunt novisfimi noftri Phi-lofophi, naturas ipfius, Chryfippo jam dum tentarse, rudl-menta agnofcantur. Quumque,ut novinous, per κανην φυσινStoici cum Cleanthe univerfalem illam & divinam vim,quae cunda penetrat, fingit, regit atque continet, ex
F intuitu
intuitu identitatis fpeftatam , intellexisfent: per κοηηνTs Koct jJW άνΒςωπιιψ φυσιν, Chryfippo cortjun&a, ean-dem hane vim intelligimus, ex fattig i o produclivitatis inhumana natura conipicuaé confideratam. Reéte auternfic expiicatam esfe Ch yfippi fententiam, idoneam exCicerone etiam teftimonium afferre posfumus, cujus ver-ba de F n. B. & M. L. IV: C. XL heic apponere lubet:"Chryßppus, exponent dijferentias animantium, alt alias earnmcorpore excellere, alias autern animo, npnntillas vatere ütraquere: deinde disρutat, quod cujusque generis animantis ftatui deceatextremnm. Cum autem hominem in eo genere pofuisfet, ut eitribueret animi exceltentiam; fumnium bonum id confiiluit, non utexcellere animo, Jid uti nihil esfe, prerter animum videretur."Accipienda vero extrema haec commatis aliati verbaKotrca πο§<ζ obfervamus, fepoilta omni amplificatiohis rhe-toricae iuipicione; quum rigorem Stoicorum mitiori op-pofitum fententiae Peripateticorum & Acadernicoriim re-éte fic ex noflra mente Cicero expresfisfe cenfendusfit: conferendaque putamus haec verba, ut & pleniorfententia eruatur & jultus fimul Ariilotelicis fenfus ju-ftaque defenfio fnperfit, cum verbis ejusdem iibri, Cap.XXI: Dicunt degatur: quae ori Ariiloteiicorum illataStoicis aperte contraria funt.
Variari itaque legem iilam divinam et univerfalemex diverfo dignitatis naturarum faftigio, princeps ftetitChryfippo fententia: eam vero legem, quae ethica appel¬latur, ipfam esfe pro humana natura, adeoque fumrnam,inftituta comparatione, legis univerfalis functionem , al¬tera fuit palmaria Noftri fententia et fubfumtio prioris.Dignitatem proinde, Chryfippo intellectum, legis ethicse,unam per fe & conftantem univerfalique illa funda-
tam,
43
tam, duplici tarnen adfpectu confiderari posfe: uno, qua-tenus fimpliciter ad ipfam illam legem divinam & uni-veifalem, quae identitatis jure concipitur, referatur: alte-ro, quatenus ejusdem legis divinae, in ipfo culmine ina-nifeibtionis conftitntae, expresfio fpecifica recte cenfeatnr.Conjungendam autsm esfe utramque confiderationem,omninoque ad illain accedere alteram oportere, ut legisbonique moralis non dignitas tantummodo, fed digna-tfonis qöoque ipecies & forma innoteseat. Nam revera,five fub legis, five fub boni forma, quod ethicuin eft,hominibus concipiatur, quidquid prae illo, quod phyfi-cum contradiftincte audit, hoc vel dignationis habeafevel etiam incommenfurabile; id totnm ad alteram illamconfiderationem pertinere, ex eaque, quantum quantum eft,pendere recte ex fuo fyitemate ilatuit Chryfippus: faci·leque praeterea pntavit concludi, quidquid in activitatevis divinse fup.re.mum faftigjum exhibeat vel reprasfen-tet, proximo quoque hoc idem cognationis genere adipfam vir tu ti« divinae esfentiam pertingere. Unde, le-gum quoque, quotquot exftiterint, omnium fontemultimum , ethicuin aliquod in fe inftar habere, ipfumqueuniverfum fyilema aliquod morale esfe, prona conie-quentia derivari: adeoque ipfam univerii conftitutio-netn ab eo, quod ethicum eft, non tantummodo nihilhabere, quod alienum fit; quod vel ex prima confidera-tione fatis innoteseat: fed proximo quoque & intimofocietatis genere ita hoc cum illa contineri, ut finis ipfevel extremum conftitutionis univerfi, fi praedicato hu-marto enunciari alias posfit, morali contineatur, Quodquidem necesfarium omnino judicamus perfuafionis ethi-cae fundamentalis momentum, ne ad timendum quispiarninducatur, fieri umquam posfe, ut exigua illa portto uni¬
verfi,
44
verfi, quse nafcuraö cogitantis legibus effiingitar aiquscontinetur, majori illa ex proxima fpecie & altera, quaelegibus pbyficis fubjacet, exiuperetur. Pferfuafioneniitaque, quse ex prima illa coniideratione pendelt, ii fa-lam fundainenti moralis loco fufficere, negasfe vel dubi-tasfe Nofter cenfendus ii t: eamdem tarnen, per ie , &fundamentalem Chryiippum agnövisfe & fuam, Cleanthi haein re egregie confentientem; neutiquam dubitandum.Nam & aperte Cicero teftatur, ''Chryiippum Legisperpetuae & aeterna? vim, quae quaii dux vitae Si mag t-ftra officioruoa ii t, jTovem es fe dixisfe'' h): & "/-i£rs^ ^lce;tus 'ημετεξοίε φυσάς τγ\ς τ& όλα'' ex Chry ίιρρο citat Dioge¬nes Laertius i): & rationem denique hutnanam emana-tionis cujusdam ex ratione div/ina imagine conceptanr,purisiimo antiquis eodemque dilectisfimo fubllmitatis hu-inauae fymbolo, univerfalis & aeternae legis apud homi-nein organon fimul & Interpretern & miniftram clarisfi·mis verbis proponit & deiignat.
Teftatur idera Diogenes Laertius k), Chryiippumex Stoicis primum fuisie, qui in proponenda morumdisciplina a principiis lie dictis naturalibits, quas & primärCicero appellat conciliationes naturce, egiederetur. Quod& Schleyermachero ita acceptum vidimus, quaii inexplicandis disciplin» initiis hiftoria quadam nafcur&Ii
appe-
Å) de Natk Deor. I, c. 15.
i) vir. §, 87.
k) VII. §. 8S>
<SAiUC?(5<UI 4f
appetitionis frumanse, antequam ad ufnm rationis plenicr»rem fucerescere quisquis videretur, Stoici delectati fuis»fent l). Receptum poRmodurn Stoicis communi fereconfenfu hunc ipiucn facile credas inftituendse disciplins©introitum. Quem quum in fua quoque fyftewatis Stoiciexpofitione Cicero iecutus videatur, fuspicionem indemotanit eonfpeximus Τεννεμλννο m) admodum pro-bandain, qua ii Chryiippeum maxime i η geni um hsec ex-pofitionis Tu! lidnas initia refenent. Verum en im vetoneque hiilorice foium hsec explicanda esfe nobis perfua-fnm, nec ad meram docendi inftituendique mstbodumpertinere; fed ex genuino potius fcientise condendseconfiiio propoiita: quod comuientatofibus fequioris sevi,ne Tekhemanno quidem excepto , minus infcelJeetum ere-dimus. Quapropter operue pretium judicamus iila in*Raurandse fcientise auspicia paullo, quam hactenus fa-dlum fuerit, aceuratius ad ideas cosmologico-ethicas,Ch^yiippoji ut jam exposuimus, principe.«* et familiäresreferre: ut, quo cum his ideis iilud potisiimum conii-lium cognationis vinculo continuetur, plenius elucescaf.Ciceronem vero, quantum Ren potent, cum Diogenecollatum ducem fequamur.
Itaqne, ut jam diximus, Stoicos fequenti prim©tenendum eil, non nifi unam esfentia legem esfe;hancque, ut nos dicimus natura: neque enim, quam liberlaiisrecentiores dicimus vel dicere consuevimus, aliud esfe
niil
4i Crit. d, bish. Sittenl. p, 6o*
ni) Ρ. IV. p. 317 not. 149.
4δnifi legem naturae infcelligentis. Diverfam deinde con-tenVplantibus dignationis fpeciem haue ipfam natura? le¬gem asfumere ex diverfa activita is divinae pofentia:cujus vero in diverfis naturis eonfptcie.ndae veftigia,quaeque inde prodeant, fpecie di verlas legis universalisexp-esfiones indagare indagatasque enunciare Pbilofophivel maxime interesie. Quod confiiium phyiice ince-prum necesfario in ethicum tranfire & ethice (ubfiilereatque terminari, facillima quidem conlequentia concludi.Tres autem omnino potentia? gradus Chryfippus itatuis-fe videtur, tresque exinde fpecie diveriks naturas:unam, quamcumque fas erit appeliaie, quas infra ani-malem fubfiftit; anorganicam pariter atque organicam:qua? principio motus, ftrictius loquendo, interno caret:alteram animalem, vel, ii mavis, animatam, quae prin¬cipio motus ftricte interno gaudet: tertiam humanamvel rationalem, quse principio motus & interno gaudet& intelligente. Συνεκτικήv porro omnem in fingulis natu-ris vis divinae activitatem, copulae inftar, cuncta conti-nentis, colligantis, concepisfe credendus Chryfippus:quam in primo gradu & nudam &, habita fubftantiaeratione, externam quodammodo cogitasfe videlur: inceteris vero internam ipfique illi principio motus intralubftantiam vere migranti, fed diverfo tarnen affiriitatisgradu , communicatam. In omni itaque animante, quip-pe quod proprium in fe habet principium motus, σννεξινillam Chryfippus ftatuit formam asfumere οξμηε, quae adftatum animalis confervandum tendat, principiumque na¬turae anitnalis recte cenieatur. Hinc πςωτην illam intelli-gi a ni man tis οςμην, quam "πξωτον οικειον ποινή ζωω" Stoici;"την οίυτ8 συςοισιν κχι την ταύτης συνει^ησιν" Chryfippus;ffuimet ipfius fibi conciliationem & commendationem ad
fe
fe confervandum & ad iuum flatum & ad ea, quse con-iervantia funt ejus flatus, diligenda'' Cicero; exquifitisfinguli vocabuiis, appeilant. Cujus quidem fub asfumtageneri forma princip;! animalis necesfitatem primarianinon ipfam tantummodo argumento n) fiabilire vifumJegimns Chryfippo necesfe; fed flabiiitam quoque, iiCiceronem audimus, argumenti ioco adhibere, quo prin-cipia' Epicureismi & Cyrenaismi, itidem naturaiia, inipfo illo naturas inferioris ad animalem tranfitu caduca,arrepra occalione, veluti ex iatere feriret. Nempe, fihomo etiam ultra dignifcatem animantis non adicenderet,ex fuis, ii quidem recte ftatuantur, principiis Chryfip-pus coliigit, ultima tarnen nequaquam fore quse his po-tisfimum Schofis venditantur, actionum ex voiuptatepetita humanarum principia. Quod thema, Stoicis nonomnibus, ut Cicero oj iudicata fed pierisque communeita hic exprimit: ''negare illos, voluptatem in principiisnaturalibus ponendam esfe: "addens (in perfona Cafo-nis, qui Stoicorum heic partes agit) "vehementer fe ii-lis asfentiri; ne, fi voluptatem natura pofuisfe in iis re¬bus videatur, quse primse appetuntur, multa turpia fe-quantur/' Cujus quidem formidinis causfam Cicero non
exponit, fed vel ex jam diftis patere qnadamtenus pu¬tamus , ex fequentibus certe uberius illuitrandam. Pro-bationem quoque ipfam plenioretn Cicero omittit: quamtarnen fervavifc Diogenes, rationem afferens, cur appe-
titui
fO^quod ita Diogenes effer(: χτε γκξ 'uXXergiutrxi εικοε \v άντχτοξνον,χτε ποιησχι αν uvto μήτε^χλλοτριωσιχί, μν,τε χκ 'οικειωσχι; ukoXhkitmTotvvv λεγειν σν?ησοιμενιιν κντο otxeiius ηgas εχντο. VH. g, £5.
ο) de Fin. β. & Μ. III. c. 5.
48ti-tvsi voinptatis !n animante qoovis dignitatqm vrgarqeοξμγ\ς sbrogandaro expresfis verbis Chryfippus cénfuerit.Lätet aiitem haec ratio in notione «ηγ&ηημχτοε, quamii fit aliquid voluptas, folam voluptati adtribuendain fo-Jamque huic congruam putat Niinirum voluptatem i·pfam confequens tantummodo esfe (tatuit & indicium jamexpletas 'οςμr\s πξατν\ς: nihilque prteterea objekiv i in eacontineri. Quamobrem , cum obje&um appetitus primiimmediatum ftatnere haud oporteat, q nod ipfum ant to-tum iubjectivum fit, aut fignificationis faltim fubjeftivae,aut non nifi confequens & indicium objeétivi: reliquuincenfet, exclufa voluptate, nnicum ftatnere obje&um ap¬petitus in animante quovis primi vere ohje&ivum, con-fervationem fui. Verba argutnenti exquifita G1 sece apponi-mus: "επιγενντιμα yaq φασιν, ει άξα εςιν, Τήοονψ eivai; οταν ccvrnvjcaB' αυτήν ν\ φύσις Ιπιζητνσασα ra ενιχξμοζονra τη συςασε*απολαβή:' felicisfimamque obfervainus ex Iseritia ipfaplantarum, congrui flatus non caiisfa fed effeftu fimul& indicio , duftam firnilitudinem : "cv τξοπον άφιλαξννεταιra ζωα και Βάλλει τα φυτα." ρ) Ceterum neque a<-gu-menti vina dijudicare, neque originem inveftigare tu bishac occafione propofitum: monuisfe fufticiat, originemAriflotelicam nobis vifam, principiisque Peripateticis tri-buendam: quod vero ad vim argumenti attinet, Si»r-uozje hane familiärem, Κάντιο Criticisque cognitamqnadamtenus et ufurpatam, recentioribus fere, poeterSchleyermacherum, fpretam &: negfectsm obferva-vimus. Sed haec hsftenus, ut ratio & confilium de.-monflrandae necesfitatis principii cujusdam animalis
, · · quod-
p) VII. S. 86.
