kulturuli memkvidreoba
`kultura fufunebaa, aucilebeli fufuneba!~ _ arc Tu ise mdi-
dari saqarTvelo, aseTi fufunebiT sakmaod ganebivrebulia, Tan
`visac meti mieca, mas metic moekiTxeba:~ msoflio civilizaciasa da
evropul Rirebulebebze integrirebuli qveyana valdebulicaa, Tavisi
kulturuli memkvidreoba daicvas da am sferoSi warmoSobili samarT-
lebrivi urTierTobebi moawesrigos. problema ki marTlac uam-
ravia: saqarTvelos teritoriasa Tu mis farglebs gareT arse-
buli materialuri, aramaterialuri Tu bunebrivi kulturuli
Zeglebis reabilitacia-restavracia-konservacia, XXI saukuneSi
didi qalaqebisaTvis damaxasiaTebeli urbanuli xasiaTis Znelad
gadasawyvet-gansaxorcielebeli sakiTxebis mowesrigeba. dabin-
Zurebuli garemo, damaxinjebuli infrastruqtura, bunebrivi
dabali fonis miuxedavad, Zvel istoriul ubnebSi mravalsar-
Tulian nagebobaTa bumi, mZime sayofacxovrebo pirobebi, Warbi
mosaxleoba.
90-ian wlebSi, qalaqis ganviTarebis generaluri gegmis uqonlo-
bis pirobebSi, xalxis gulis mosagebad naCqarevad Catarebulma
upirobo privatizaciam, gamousworebeli ziani miayena kultu-
rul memkvidreobas. qalaqis istoriul ubnebSi gayidulia parke-
bi, skverebi, savali nawilebi da a.S.
saqarTvelos parlamentma mesame mosmeniT miiRo kanoni `kul-
turuli memkvidreobis Sesaxeb.~ kanonis miRebis aucilebloba,
masSi Cadebuli mTeli sikeTe gadafara erTaderTma sityvam _
`mosakrebelma.~ erTi SexedviT, politikisagan sakmaod Sors
mdgomi Tema politizebuli gaxda da didi aurzauric gamoiwvia.
mosakreblis gauqmebisa da mudmivi Semosavlebis wyaroebTan
dakavSirebiT, opoziciam alternatiuli kanonproeqtic war-
moadgina. arada sakiTxis mxolod gadasaxadis gadaxda-gadauxdelo-
baze dayvanam, SeiZleba, didi ziani moutanos am marTlac saWirboroto
problemis xalxisa da kulturuli memkvidreobis sasargeblod gadaw-
yvetas.
saxelmwifo, faqtobrivad, restavraciis 95%-s ixdis. obivateli
ikiTxavs, sadac amdeni, iqac 5%-o: mosakrebeli sareabilitacio ubnis
mosaxleobisaTvis simboluri Tanxaa _ TanamonawileebisaTvis da
Tavisi sakuTrebis gadasarCenad. rac mTavaria, kerZo sakuTrebisadmi
damokidebulebis Sesacvlelad, memkvidreobiT miRebuli mentaliteti-
sagan gasaTavisufleblad. saxelmwifo investoris pirispir ar tovebs
Zveli ubnebis Rarib mosaxleobas da cdilobs, daxmarebis xeli gauwo-
dos _ cxovrebis pirobebis gasaumjobeseblad, gasamdidreblad, dasa-
saqmeblad, axali samuSao adgilebis Sesaqmnelad, tradiciuli dargebis
asaRorZineblad, turistuli industriis gasaviTareblad.
axla yvelaferi kanonis amoqmedeba-amuSavebasa da mis Sedegebzea
damokidebuli.
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
79s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
2007
k o m e n t a r i
yvelaze liberaluri kanoni
`kulturuli memkvidreobis kanoni~ parlamentSi sami mosmeniT ukve mi-
Rebulia. sazogadoebaSi yuradReba gadatanilia mxolod erTze _ mo-
sakrebelze. sinamdvileSi moicavs metad mniSvnelovan sakiTxebs, exeba
mTlianad kulturul memkvidreobas, dawyebuli Cveni winaprebis mier
pirvelad Seqmnili kulturuli faseulobebidan, damTavrebuli guSin-
deli dRiT. es kanoni awesrigebs memkvidreobisadmi saxelmwifos, ker-
Zo piris, saxelmwifosa da kerZo piris damokidebulebas. aqedan gamom-
dinare, awesebs saxelmwifosa da kerZo piris ufleba-movaleobebs, aseve
am movaleobebis darRvevis SemTxvevaSi, sanqciebsa da jarimebs.
Zalian bevri ram am sferoSi dRemde kanonmdeblobiT daureguli-
rebeli iyo da am kanoniT wesrigdeba. rac Seexeba sazogadoebisagan yu-
radRebamiqceuli mosakreblis sakiTxs, aqac axali araferi gamougonia
kanonmdebels.
yvela civilizebul qveyanaSi kulturuli memkvidreobisadmi
damokidebuleba gansazRvrulia ara marto saxelmwifos, aramed
im adamianebis mxridanac, vis sargeblobasa an kuTvnilebaSia
kulturuli faseulobis mqone obieqti.
evropis nebismier qveyanaSi, moqalaqe Tu cxovrobs kulturuli Rire-
bulebis mqone saxlSi, siamovnebis garda, es didi tvirTi da pasuxis-
mgeblobaa. zogierT qveyanaSi moqalaqe valdebulia, saxelmwifo fa-
seulobas, saxls mouaros, daicvas, TviTSemoqmedebas ar mihyos xeli,
saxelmwifosTan unda SeaTanxmos yovelgvari cvlileba _ miSeneba-
daSeneba da a.S. erTi sityviT, saxelmwifo akontrolebs aseT procesebs.
magram, rac mTavaria, moqalaqe Tavis qonebas uvlis sakuTari saxsrebiT.
Tu amas ar akeTebs, aris sanqciebi ukiduresi zomis CaTvliTac ki _ piro-
bis darRvevis SemTxvevaSi, saxelmwifo axdens qonebis eqspropriacias. es
exeba ZiriTadad mdidar qveynebs. aris qveynebi evropaSi, sadac saxelmwi-
fo tvirTulobs kulturuli memkvidreobis statusis mqone obieqtebis
nodar grigalaSvili _
saqarTvelos parlamentis
ganaTlebis, mecnierebis,
kulturisa da sportis
komitetis Tavmjdomare
fraqcia `maJOoritarebi~
`mTavari ki aris is, rom saxelmwifom gamoTqva mzadyofna Tavis Tavze aiRos Cveni mdidari urbanuli memkvidreobis gadarCena da daxmarebis xeli gauwodos istoriul ubnebSi mcxovreb mesakuTreebs, romelTa umetesobas ar Seswevs saxsari ara Tu restavracia Cautaros, aramed jerovnad mouaros Tavisive sakuTrebas da amis gamo iZulebulia, gayidos is Calis fasad.~
`mosakrebeli~ aris Tanxa, romelsac ixdian `sareabilitacio arealis~ mcxovrebni mxolod im drois ganmavlobaSi, rodesac qalaqis am mcire (!) monakveTebSi aRdgeniTi samuSaoebi mimdinareobs. mosakrebeli aris wili, rasac gaiRebs mosaxleoba Tavisi sakuTrebis daRupvisagan gadasarCenad, maSin, rodesac saamiso Tanxis umetes nawils saxelmwifo ixdis.~
`upasuxismgebloba da gulgriloba sakuTrebis mimarT sabWoTa wyobis da mentalitetis erT-erTi mZime memkvidreobaa.~
`24 saaTi~
2007
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
80 s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
Senaxvas, gadarCenasa da restavracias, magram es aris wilobrivad gadan-
awilebuli saxelmwifosa da mepatrones Soris. wilobriv-procentuli
gadanawileba sxvadasxvanairia: 60%-s moqalaqe ixdis, 40%-s saxelmwifo
an saxelmwifo aZlevs SeRavaTian, anda nulovan kredits. aseT SemTxveva-
Si moqalaqe Tavad uvlis qonebas, anu arsebiTad TviTon ixdis fuls
Tavisi qonebis Sesanaxad. zogan didi xelgaSliloba gamoiCines da gan-
sakuTrebiT istoriuli Rirebulebis mqone saxlebs 95%-iTac ki afin-
ansebs saxelmwifo. 5% rCeba kerZo mepatrones...
Cven mier Semotanili mosakreblis kanoni aris yvelaze lmobieri.
xmauri, romelic saqarTveloSi atyda, pirdapir vityvi, iyo am sferoSi
sruli ucodinrobis gamovlineba.
jer erTi, 2000 wlidan saqarTvelo mierTebulia evropul
konvencias, romelic iTvaliswinebs istoriuli Zeglebis movlas,
patronobas, gadarCenas, da valdebulic viyaviT aseTi kanoni
migveRo.
meorec _ Cven viRebT yvelaze liberalur kanons _ dawesda aramud-
mivi mosakrebeli: mepatrone qonebaze Tavis wils ixdis ara mTeli sic-
ocxle, aramed mxolod Tavisi saxlis reabilitaciis dros. amaSi arse-
biTi gansxvaveba arsebobs: samudamodaa es adamiani am procesis monawile,
Tu garkveuli periodis ganmavlobaSi.
sainteresoa, ra TanxiT Semodis da xom ar aris es ufro mZime
tvirTi, vidre Cem mier CamoTvlili qveynebis mosaxleobisa. saerTo
danaxarjis 5%-ze metiT ar mouwevs arc erTs am wilSi Semosvla _
nulidan 1,5 laramde _ maqsimum ori wlis ganmavlobaSi.
Cven, evropis zogierTi qveynis msgavsad, aseTi fufunebis ufleba mi-
veciT Cvens Tavs. mepatroneze tvirTis Zalian mcire nawili gadavita-
neT. ai, es aris mTeli arsi am kanonisa. ise yvelafris winaSe SeiZleba
galaSqreba, ar gadavixdiT, ver gadavixdiTo, _ es ar mogonila mxolod
saqarTveloSi, asea mTel msoflioSi. SeiZleba am etapze moqalaqes uWirs
mosakreblis gadaxda, magram restavraciis Semdeg misi saxlis Rirebule-
ba Seudareblad izrdeba, quCas, ubans eZleva Zalian maRali statusi. mo-
qalaqeebma unda icodnen, rom TavianTi mosakrebeli xmardeba uSualod
im ubans, quCas da Tavis saxls. TiToeuli moqalaqe zrunavs, Tavis STa-
momavlobas dautovos ZviradRirebuli memkvidreoba _ Tundac naxevar
milionad Rirebuli saxli. marTalia, moqalaqes mouwevs garkveuli
droiT axali gadasaxadis gadaxda, magram Tavis 100 000 dolarian saxls
verasodes aqcevda 500 000 dolarianad.
Sardenis quCaze, Tbilisis Zvel ubanSi, oTxi-xuTi wlis win farTi
Rirda 50-100 dolari, dRes 4000-4500 dolaria. am quCis mosaxleobam
ramdeni moigo, rom dRes quCis statusi aris gansakuTrebuli, ramdenime
wlis win ki Sardeni arafriT iyo gamorCeuli. es kanoni iqneba xelSemwyo-
bi qalaqSi calkeuli ayvavebuli ubnebis gaCenisa, miuxedavad imisa, rom
zogi yvelafers ewinaaRmdegeba, cxovreba mainc win midis.
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
81s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
2007
k o m e n t a r i
kulturuli memkvidreobis reabilitacia
mudmivi procesia
`kulturuli memkvidreobis Sesaxeb~ kanons Cveni fraqcia daeTanxma.
mosaxleobis didi guliswyroma gamoiwvia mosakreblis dawesebam da
fasma. Cven mosakreblis Sesaxeb muxli CavasworebineT, magram mosakreb-
lis cneba gaCnda `mosakreblis Sesaxeb kanonSi.~
es kanoni albaT imuSavebs, imitom, rom marTlac sruli ganukiTxaoba
da upatronoba iyo kulturuli memkvidreobis dacvis saqmeSi.
Tavi unda moiyaros, sainformacio baza gakeTdes, imisa, Tu romeli
Zegli saWiroebs daxmarebas, reabilitacias da a.S. TavisTavad es swori
kanoni iyo. mTavarma sakiTxma, axali mosakreblis dawesebam, gamoiwvia
azrTa sxvadasxvaoba, sakmaod didi nerviuloba. iyo ori varianti, ori
alternatiuli kanonproeqti _ umravlesobisa da Cveni _ `axali memarj-
veneebis~. kanonproeqtis avtori me var. yovelgvari partiuli kuTvnile-
bis gareSe, obieqturad rom ganvixiloT orive kanonproeqti da raRac
logikas davuqvemdebaroT, aseTi suraTi iqneba: umravlesoba gvTavazobs
Semdegs _ saxelmwifo iwyebs reabilitacias da, vinc cxovrobs am are-
alSi, yvelas erTnairad varTmevT fuls. mosaxleobidan aRebuli fuli
ar aris adekvaturi da Tanazomadi saxelmwifos mier gaweuli xarjebisa.
mosaxleoba, romlis pirobebic gaumjobesdeba saxelmwifo investicie-
bis xarjze (vinaidan kapitalizacias ganicdis es qoneba da gaizrdeba
misi Rirebuleba), valdebulia, monawileobdes reabilitaciis proces-
Si _ garkveuli droiT _ ramdenime wliT. Tbilisis Zvel ubnebSi gan-
sakuTrebiT masStaburi RonisZiebebia Casatarebeli _ milionobiT lari
dajdeba da, cxadia, mosaxleobis monawileoba simboluri iqneba.
Cveni kanonproeqti eyrdnoba Semdeg principebs: umravlesobis kanon-
proeqti aris erTjeradi aqti. me davusvi es kiTxva Cveni kanonproeqtis
prezentaciaze avtors: Tqven gamoarTmevT fuls erTjeradad da ra iqneba
sami, xuTi wlis Semdeg. kulturis Zeglebs, istoriul ubnebs xom mudmivi
irakli iaSvili _
fraqcia `memarjvene opozicia~
2007
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
82 s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
meTvalyureoba da movla sWirdeba. isev gamovarTmevT fuls mosax-
leobas? kulturuli memkvidreobis reabilitacia mudmivi procesia,
saxelmwifos valdebulebisa da zrunvis sagani. amitom mas sWirdeba
aseve mudmivi Semosavlis wyaro. saxelmwifom SeiZleba erTxel gaiRos
xarjebi, Cven ki vTavazobT ori saxis mudmiv Semosavals. pirveli: mosak-
reblis akrefa mxolod komerciuli farTidan. damqiravebelma unda
gadaixados myari mosakrebeli erT-naxevari laris odenobiT. komer-
ciuli farTi ixdis mudmivad!
mudmivi Semosavlis meore wyaro, magaliTad, rogorc dubrovnik-
Sia: turisti sastumroSi ganTavsebisas ixdis qalaqis mosakrebels xuTi
amerikuli dolaris ekvivalentiT.
me warmovadgine statistika, Tu ra SemosavalTan SeiZleba gvqondes
saqme am nawilSi. TbilisSi dRes oTxi aTasi sastumro adgilia _ maRali,
saSualo da dabalfasiani. ucxoelebi, rogorc wesi, maRalfasian sastum-
roebs irCeven. dRes 450 sastumroa, magram paralelurad mimdinareobs
Zalian seriozuli mSeneblobebi da ori wlis ganmavlobaSi sakmaod bev-
ri sastumro adgili Seva eqspluataciaSi. ori-sami wlis Semdeg maRalfa-
sian sastumro segmentSi Cven gveqneba aranakleb 3000 adgili da es dReSi
10-15 aTasi amerikuli dolaria. iq, sadac 300-350 dolaria sastumros
Rirebuleba, 5 dolari namdvilad ar Secvlis suraTs. am SemosavlebiT
srulad dakmayofildeba is xarjebi, romelic sWirdeba kulturuli
memkvidreobis mudmiv movlas. ar vkrebT mosakreblebs, miT umetes, im
raionebSi, romlebic dabalSemosavliania. mxolod sacxovreblad
Tu iyenebs farTs, mas fuli ar unda wavarTvaT. es aris logika. me dar-
wmunebuli var, rom maT logika moswonT erTmaneTSi saubrisas, magram
erTxel Tqves, rom Cven es unda gavakeToT, ukan ar daixeven da miiReben
imas, rac maT surT. ase, rom logika da WeSmariteba Cven kanonproeqtSi
devs, xolo politikuri mizanSewoniloba amaSi ramdenad Caideba, es
kenWisyris dros gamoCndeba. Tumca pirveli mosmenisas ar gavida Cveni
kanonproeqti. Cven SevTavazeT absoluturad arakonfrotaciuli reJimi
_ saqmianad ganvixiloT, argumentebiT. ratom ara ase da ratom maincda-
mainc SevesioT da yvelas wavarTvaT fuli. rac ufro gaaRizianeben, gaagi-
Jeben saqarTvelos moqalaqeebs, miT ufro met xmas dakargaven, magram Cven
es xels ar gvaZlevs, ar gvinda, rom mudmivi daZabulobis da SiSis qveS
icxovros Cvenma xalxma. Tavidan im kanonproeqtSi namdvilad saSineleba
ewera: movidodnen, azomavdnen farTs da, Tu ar gadaixdida, pirdapir
gamosaxlebaze iyo saubari. amaze interfraqciulma jufma Zalian serio-
zulad ixmaura da swored interfraqciuli jgufis damsaxurebaa, rom
es saSineleba iqedan amoaRebina. moitanes samlariani gadasaxadi. isev
interfraqciulma jgufma erT-naxevramde Camoayvanina. ubralod arako-
reqtulia, Cven dagvabralo aseTi ram: dubrovnikSi qonebis gadasaxads
yvela ixdis, CvenTan, visac Semosavali 40 aTasis laris zeviT aqvs. Cvens
kanonproeqtSi erTi sityva araa naxsenebi, rom qonebis gadasaxadi unda
SevcvaloT, sagadasaxado kodeqsSi cvlileba unda Sevides da a.S. Cven
ar viRebT am SeniSvnas _ ar viTxovT, qonebis gadasaxadi yvelam gadaixa-
dos. is, rac Cven warmovadgineT daTvlilia da hyofnis im saqmianobas,
romlisTvisac daiwera kanonproeqti. male iqneba meore mosmena da
sainteresoa, ra argumentebs warmoadgenen. aralogikuri kanoni rom
`magram ismis kiTxva, rogor unda gadaixados Tugind
mciredi Tanxebi istoriuli ubnebis mosaxleobam, romelic
umravlesad nivTierad Zalze gaWirvebulia?
saamisod arsebobs mravali aprobirebuli meTodi:
SeRavaTiani sesxebi, sakredito xazebi, mcire grantebi, saerTaSoriso
mxardaWera, `mbrunavi fondebi~, qonebis gaqiraveba an dagiraveba, mesakuTreTa amxanagobebis, samezoblo
fondebisa da kondominiumebis Camoyalibeba, romlebic
wevrTa urTierTdaxmarebas efuZneba da Tavisi wilis dafarvis sxva formebi.~
`24 saaTi~
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
83s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
2007
ar SemohqondeT, eWvic ar iqneboda: axla maqvs eWvi, rom surT, garemo
Secvalon, avTentikuri mosaxleoba iqedan gaiyvanon. kanonSi weria sau-
ravebi, sanqciebi da a.S. procesebi daiwyeba da swori SiSi aqvs mosaxleo-
bas: saxelmwifo gaaZvirebs qonebas da spekulaciuri garigebisaTvis Zal-
ian farTo areali gadaiSleba. araa gamoricxuli tradiciuli dargebi
aRorZindes, mosaxleoba dasaqmdes, am ubnebs turistuli datvirTva
miecema, Canafiqri swori da misasalmebelia, magram, vimeoreb, mosakre-
blis daweseba ZiriTadi mosaxleobisagan daclis am zonebs, aq mdidari
axali qarTvelebi dasaxldebian, erTi kvadratuli metri 5000 dolarze
metic eRireba da, wvrili mewarmeoba da xelosnoba romc ganviTardes,
aseTi maRali fasebis zewolas mainc ver gauZlebs. mosakrebeli aSkara
winaaRmdegobaSia. gava ori weli da Sedegsac vnaxavT.
`es sakiTxi sruliad mcdarad Suqdeba _ iseTi STabeWdileba iqmneba, TiTqos reabilitacias mxolod am 3 an 1,5 lariT Sekrebili fuliT apirebs vinme. axali kanoni ki swored mTavrobas akisrebs ufro did movaleobebs da pasuxismgeblobas da biujetidan Zveli ubnebis reabilitaciisaTvis mniSvnelovani Tanxebis gamoyofas.~
`sabednierod, Cven arc cariel adgilze, alalbedze gadawyvetilebis miReba gviwevs da sxvaTa gamocdilebis moSveliebac SegviZlia. saxelmwifos mier urbanuli kulturuli memkvidreobis reabilitaciis klasikur warmatebul magaliTad mTels evropaSi miCneulia lisabonis modeli.~
`gavixsenoT rogoria Cveni Zveli qalaqebis istoriuli ubnebis mdgomareoba _ Senobebi daZvelebulia, infrastruqtura (wyalgayvaniloba, kanalizacia, saniaRvre sistema) moSlilia. gansaxlebis sabWouri `politikis~ kvalad mosaxleobis simWidrove normalurze bevrad maRalia.~
`miviReT mesakuTreTa fena, romelic ar Tvlis, rom Tavis sakuTrebis mimarT raime gansakuTrebuli movaleobebi aqvs da arc ki icis, rom, am movaleobebis Seusruleblobis SemTxvevaSi, kanoniT sakuTrebis CamorTmeva an Tundac didi jarima emuqreba.~
`am viTarebaSi ori ram SeiZleba moxdes _ an saxelmwifo mTlianad aiRebs Tavis Tavze mTel xarjebs da adre Tu gvian, `sabazro ekonomikis~wesis Tanaxmad _ mekuTvnis is, rasac uvli da inaxav _ axlandeli kerZo sakuTreba municipalurad gadaiqceva.~
`24 saaTi~
2007
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
84 s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
i n t e r v i u
konservacia da harmonizacia
_ qalbatono marika, saqarTvelos parlamentma `kulturuli memkvi-
dreobis Sesaxeb~ kanoni miiRo, riTac qarTvel xelovanTa mravali Tao-
bis ocneba realobad iqca: saxelmwifo kulturuli memkvidreobis aRd-
gena-SenarCunebaze pasuxismgeblobas iRebs. am sakiTxis preistoria...
_ kanoni `kulturuli memkvidreobis Sesaxeb~ 1999 wels miiRes. pirve-
lad kanonproeqti evrosabWos daxmarebiT kulturuli memkvidreobis
dacvis fondSi damuSavda. masSi sakomiteto mosmenebze cvlilebebi Sevida,
gadakeTda da cota mkafioba dakarga, magram ZiriTadi debulebebi mainc
darCa, romliTac mravali aqtualuri sakiTxi gvardeboda, Tundac kultu-
ruli memkvidreobis mesakuTris ufleba-movaleobebi: yvela, vinc flob-
da moZravsa Tu uZrav kulturul Rirebulebas, valdebuli iyo, saTanado
pirobebSi moevlo da SeenarCunebina igi, winaaRmdeg SemTxvevaSi, es faseu-
loba CamoerTmeoda an Tavad unda gadaeca saxelmwifosTvis an imisTvis,
vinc ukeTesad mouvlida. ra Tqma unda, mflobelSi igulisxmeboda ekle-
siac, organizaciebic da kerZo pirebic. axalma kanonma ufro daxvewili,
axal drosa da garemoebebTan misadagebuli saxe miiRo da dRevandel
mraval saWirboroto sakiTxs Seexo.
_ am mravalisagan erT-erTi _ aRdgena-SekeTeba-konservaciaa...
_ marTalia. sakmaod gamkacrda mSeneblobaze, zonebsa Tu kulturul
Zeglebze ama Tu im saxis samuSaoebis Catarebis kontroli da nebarTve-
bis gacema. es wina wlebis srulma ganukiTxaobam ganapiroba. naCqarevma,
daufiqrebelma privatizaciam Zalian daazarala kulturuli memkvi-
dreoba. me mgoni, raRac saCuqari iyo _ xalxis gulis mosagebad, arada
namdvilad gvmarTebda cota meti dafiqreba. am ubnebis mosaxleobi-
dan maSin bevrma mimarTa xelisuflebas, magram amaod. saprivatizacio
marika didebuliZe _
eqsperti, xelovnebismcodneobis doqtori
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
85s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
2007
xelSekruleba unda dadebuliyo ormxrivi valdebulebebiTa da pirobe-
biT: Tu cxovrob istoriul zonaSi, gevaleba, raRac gaakeTo _ milebi
gamocvalo, fasadi SeRebo, Tu ar SegiZlia, vinme daixmaro, magram is,
faqtobrivad, Semodis Tanamflobeli xdeba da SeuZlia, pretenziac
hqondes... privatizaciis dros es pirobebi rom Cadebuliyo, nawili
mainc igrZnobda valdebulebas da aRar eqneboda sakuTrebisadmi mxo-
lod momxmarebluri damokidebuleba, romelsac fsiqologiurad,
mentalitetis doneze vejaxebiT: Cemia, ver vuvli, magram aba erTi gabede
da raime momTxove...
_ `gabedes~ da... `kulturuli memkvidreobis gadasaxadma~ yvelas yvela-
feri daaviwya, isic, rom ufulod araferi keTdeba: mesakuTrem da, gansa-
kuTrebiT, saxelmwifom `keisrisa~ unda gaiRos, `arapolitikuri sakiTxi
politikuri brZolis sferoSi~ gadaizarda...
_ am kanonSi Zalian bevri sakiTxi kargadaa mogvarebuli, sxva saqmea
misi amoqmedebis meqanizmebi.
gadasaxadma _ mosakrebelma _ adamianebs Tavgza aubnia da yvelas
daaviwyda, rom saxelmwifo TiTqmis TavisTavze iRebs yvelafers (me
da Cemma kolegam am sakiTxze statiac ki gamovaqveyneT) mosakreblis
odenobaze atyda kamaTi.
me namdvilad vici, rom kulturis saministros ar hqonda zRvari da-
Tqmuli. inflaciis, anda laris kidev ufro gamyarebis pirobebSi, wlebis
Semdeg ra moxdeba, aravin icis. Tanac Cveni qveyana araa mdidari, yvela sfe-
rosa da yvela dargs unda, saxelmwifom daafinansos. aRdgena-konserva-
ciamde sakmaod didi saqmea gasakeTebeli: mosaxleoba unda gamoikiTxos
_ visTvisaa darCena xelsayreli, visTvis _ ara, vis ra Semosavali aqvs...
aris ubnebi, samuSaoTa sirTulisa da siZviris gamo, saerTod ver Sex-
val. upirvelesad, miwisqveSa infrastruqturaa mosawesrigebeli, 50 we-
lia mili ar gamocvlila. Zvel qalaqs grunti ki ara, gaJonili wylebi
angrevs da Rupavs. Tu miwisqveSa samuSaoebi ar mowesrigda, restavracias
azri ara aqvs. TiTqos trivialuri _ yofiTi sakiTxia, magram kulturu-
li memkvidreobis dacva-gadarCenas uSualod exeba.
_ iqneb sjobs, kargad movuaroT da aRar dagvWirdes ase ZviradRire-
buli da msxvilmasStabiani sareabilitacio samuSaoebi...
_ CvenTan ukve iseTi mdgomareobaa, namdvilad sWirdeba. sxva saqmea,
SeiZleba Tu ara, kulturuli memkvidreoba kerZo sakuTrebaSi iyos.
ritorikuli kiTxvaa _ mTel msoflioSi kerZo mflobelobaSia. zogi
X-XII saukuneebidan flobs istoriul Zegls, magram xelisuflebis ukiTxa-
vad, xels ver gaanZrevs. saerTod, istoriul-kulturuli memkvidreo-
bis movla-SenarCuneba Zviria, magram didi Semosavlebis momtani: uvlian,
dahkankaleben ara imitom, rom mTeli msoflio sulierebaze giJdeba
_ dainaxes misi ekonomikuri SesaZleblobebi, samuSao adgilebi. aseTi
cnebac gaCnda _ konservaciis dividendebi. bevr qveyanaSi cvlilebebic ki
`dRevandeli codniT, SemoTavazebuli gza _ raoden rTulic unda gveCvenebodes masze siaruli, _ erTaderTi SesaZlebloba Cans xelmokle mosaxleobisaTvis SeinarCunos Tavisi sakuTreba _ ra Tqma unda, martooden SesaZlebloba, romlis xorcSesxmas ara erTi piroba sWirdeba, maT Soris adamianTa aqtiuroba da SemarTebac.~
`sazogadod miRebulia, rom urbanuli konservaciis programebi axali samuSao adgilebis Seqmnas uwyobs xels.~
`Zveli ubnebis reabilitaciis mizniT kulturis saministros mier SemoTavazebuli saxelmwifosa da kerZo mesakuTreebis partniorobis idea ar aris moufiqreblad, viRacis axirebiT meyseulad Seqmnili. es awon-dawonili winadadebaa, romlis ugulebelyofas metad uaryofiTi Sedegi Tu eqneba da romlis alternativa, rogorc naTlad gamoCnda, CvenSi aravin icis. neba-uneburad imasac ifiqrebs kaci, rom mTeli am miTqma-moTqmis ukan imaTi interesebi imaleba, visac imedi aqvs, ukiduresobamde misuli adamianebisagan kapikis fasad iyidon maTi `nangrevebi~ da Zveli ubnebi TviTon Caigdon xelSi.~
`24 saaTi~
2007
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
86 s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
Seitanes sagadasaxado kodeqsSi, raTa interesi axalze ki ara kulturuli
Zeglebis reabilitacia-konservaciisaken gadaadgilebuliyo. inglisSi
axali mSenebloba 15%-iT ibegreba, Zvelis aRdgena _ 5%-iT.
Cven jer kidev 90-iani wlebidan vambobdiT, rom restavracia-
konservacia unda gaTavisufldes dRg-isagan. dRes es ukve miRweulia
_ uzarmazari mobruneba interesebis veqtoriisa: investori
interesdeba, axlis aSenebasTan SedarebiT restavracia iafi da
momgebiani xdeba.
marto mowodebebi _ giyvardes da gaufrTxildi _ adamianebze nak-
lebad moqmedebs. unda Seuqmnas merkanteluri ganwyobileba: es xelsayre-
lia, ufro iafi dagijdeba...
_ umTavres problemas mivadeqiT: mobinadreni! Zveli Tbilisi ar iyo
mxolod lamazi aivnebi, banebi da Wrel-Wreli fardagebi. ubnebs kolo-
ritebi da Sesabamisi garemo qmnida. `jentrifikaciis~ procesi...
_ istoriuli ubnebis mosaxleoba aseve kulturuli memkvidreobaa.
istoriul-kulturul zonebSi avTentikuri mosaxleoba Zalian cota
darCa. iq, ZiriTadad, 24-ian wlebSi Sesaxlebuli Warbi mobinadreni
cxovroben. ori ojaxisaTvis gankuTvnil binaSi oci Seasaxles.
cxadia, maT normalur sacxovrebel pirobebs ver Seuqmni. Cvens dro-
Si amas daemata manqanebi, romelic Zvels Tbiliss, faqtobrivad, angrevs.
infrastruqtura amden datvirTvas veRar uZlebs. CamorTmeva-gasaxle-
bas rom Tavi davaneboT, aseTi ubnebis mosaxleobisagan gantvirTva au-
cilebelia. Cven winaaRmdegi varT Zvel ubnebSi maRalsarTuliani mSene-
blobebisa, arada investorma mogeba `simaRleSi~ unda naxos. es arRvevs
Zveli qalaqis ubnebis urbanul-istoriul xasiaTsa da mxatvrul saxes,
praqtikulad ufro uaryofiT Sedegs viRebT: ufro meti adamiani, dabin-
Zurebuli haeri, manqanebiT gadatvirTuli feodaluri xanis quCabandebi,
mouwyobeli infrastruqtura... Cveni gamokiTxviT sakmaod bevri Tanax-
maa, gadavides sxva raionSi _ ukeTes pirobebSi. rogorc ki daiwyeb amaze
saubars, im wuTSi dagabraleben: ai, Warbi mosaxleoba unda garekon, mac-
xovreblebis winaaRmdegi arian da a.S.
es kanoni iZleva saSualebas, aseTi midgoma ganeitraldes, uZravi
qonebis yidva-gayidva daregulirdes _ veravin amikrZalavs, bina ufro
mdidars mivyido. Zvel TbilisSi apireben Zalian didi investiciebis
Cadebas, Seiqmneba programebi. bolo wlebSi Zalian mniSvnelovani cvli-
lebebi moxda. saxelmwifom gamoyo fuli da keTdeba qalaqis istoriul-
arqiteqturuli sayrdeni gegma. Zveli Tbilisis calke administraciul
erTeulad gamoyofa Cveni eqspertebis SeTavazeba iyo.. masSi saerTo we-
sebi imoqmedebs da saerTo saxis SenarCunebaze iqneba orientirebuli.
_ yvelas gvaxsovs TbilisSi fasadebis SeRebvas ra vnebaTaRelva mo-
hyva. axla globalurs veWidebiT _ istoriul ubnebs Zveli saxe unda da-
vubrunoT. vin iRebs Tavis Tavze am uzarmazar pasuxismgeblobas. Tavad
`Cven sazogadoebas `samarTlianobisaTvis
brZolis~ qarcecxlSi isic ki gamorCa mxedvelobidan,
rom isev da isev kulturis saministros didi ZalisxmeviT
TiTqmis 15-wliani brZolis Semdeg sarestavracio
samuSaoebi gaTavisuflda damatebiTi Rirebulebis
gadasaxadisgan. es ki sruliad Secvlis sainvesticio garemos
kulturuli memkvidreobis sasargeblod da Tanac
sagrZnoblad gaaiafebs am samuSaoebs, rac, Tavis mxriv,
isev istoriuli ganaSenianebisa da misi mkvidri mosaxleobis
sasikeTod Semobrundeba.~
dimitri TumaniSvili xelovnebismcodne
`24 saaTi~
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
87s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
2007
kanoni ramdenad aris am sakiTxSi erTmniSvnelovani da ar iZleva mod-
ernizebis saSualebas?
_ investorma unda icodes akrZalvebi: am arealSi amaze maRalsa da
ganiers ver aaSeneb, quCis konfiguracias ver Secvli... ratom maincdamainc
Zvel TbilisSi? _ vakeSi, saburTaloze saintereso Tanamedrove arqiteq-
turuli nagebobebis Seqmna-aSeneba SeiZleba. rasac minda, imas gavakeTeb!
_ dRes es SeuZlebelia... magram erTi ezos, saxlis mobinadreebs, Tu iq
rTuli mdgomareobaa, avariulia da ingreva, SeuZliaT ar daelodon
arealad gaxdomas, Seqmnan samezobloebi _ kondoniumebi, iSovon inves-
tori da, Tu ubnis statuss ar ewinaaRmdegeba, daudon Tavisi pirobebi.
vinc samuSaoebis Catarebis uflebas ar mogvcems, Cven aucileblad unda
gvqondes masze zemoqmedebis berketebi.
sabWoTa mentaliteti iniciativas klavda: aravin arafers mekiTxeba,
magram arc mevaleba, ingreva _ daingres.
arada iniciativa, rogorc lisabonSi, xalxisagan unda modiodes,
magram cnobierebis transformacia yvelaze rTuli procesia da did
dros moiTxovs. bolo TxuTmeti weli nadgurdeboda Zveli Tbilisi,
sazogadoebas xma ar amouRia. daTo maRraZe parlamentidan wamovida,
ramdenime mniSvnelovani proeqti gaakeTa. Zalian didia am saqmeSi zurab
Jvanias damsaxureba. faqtobrivad, gardatexa Seitana kulturuli memkvid-
reobis gadarCenis saqmeSi. gaxda Tu ara premier-ministri, moratoriumi
gamoacxada Zvel qalaqSi _ droebiTi reJimi SemoiRo. arafers vambob
kulturuli memkvidreobis ZeglTa dacvis fondze, xelovnebis institut-
ze. nika vaCeiSvili maSin xelovnebis institutis rigiTi TanamSromeli
iyo, roca usaxo, koSmaruli mSeneblobebis didi gamofena moawyo, mag-
ram araviTari Sefaseba, reaqcia...
ferebze kamaTi da gangaSi, wminda politikuri xasiaTisa iyo: am mTav-
robam gaakeTa da cudiao. ra Tqma unda, jobda, ufro Camqrali, damjdari
ferebi yofiliyo, magram qalaqs Semoglejili saxe aRara aqvs, Tanac ram-
deni adamiani dasaqmda. Cemi azriT, es iyo sazogadoebis farisevluri
reaqcia _ uceb Tavi aRmoaCina kulturuli memkvidreobis damcvelad.
_ imave sazogadoebis reaqcia umwvavesi iqneba avTentikurobasTan mi-
marTebaSi. ramdenad damaimedebelia arqiteqtorTa prognozi?
_ mTavroba apirebs didi fulis mobilizacias, izidavs investorebs,
amzadebs sakanonmdeblo bazas, magram, kanoni ragind kargi iyos, kultu-
ruli memkvidreobis dacvis aucilebloba TiToeuli Cvenganis SegnebaSi
unda gacnobierdes: saxelisuflo uwyebebis, mflobelebis, menaSeneebis,
investorebis, arqiteqtorebis, xelovnebismcodneebis, mSeneblebis, zoga-
dad, sazogadoebis. gansakuTrebiT mniSvnelovania arqiteqtorTa Segne-
buli da profesiuli damokidebuleba, Sinagani wesiereba. amis sanimuSo
magaliTad mimaCnia saproeqto-samSeneblo firmis `artstudiis~ direq-
toris Temur diasamiZis saqmianoba. man ramdenime sarfian proeqtze Tqva
uari, likanis sasaxlis ganaxlebisas, TviTon moiTxova eqsperti, raTa
araferi evno istoriuli nagebobisaTvis.
2007
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
88 s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
avTenturobazec mogaxsenebT: absoluturi avTenturobis SenarCu-
neba Zalian Znelia. 90% kargi maCvenebelia da aRar niSnavs darRvevas.
abanoTubani axali restavrirebulia, Tavisi momxibvleloba aqvs, magram
Tavdapirvelisagan Zalian daSorebuli. saerTod, realuri cxovrebisa
da konservaciis ideebis Serwyma rTuli sakiTxia. kulturul Tu bunebriv
memkvidreobaSi es aris ori ganviTareba, ori konservaciis dapirisp-
irebis procesi _ ganviTareba da konservacia _ dabalanseba da harmo-
nizacia.
mTavaria, ras CavTvliT zRvrad: sacxovrebeli pirobebis Tanamed-
roveobasTan adaptaciis pirobebSi, ras vtovebT, ras _ vangrevT, garedan
SevunarCunoT yvela aucilebeli maxasiaTebeli da Sida ganlagebaSi mo-
vaxdinoT cvlileba. zogi nageboba araa faseuli, sjobs axliT SevcvaloT.
oRond ar unda dairRves istoriuli mTlianoba, raRac cvlileba ar
unda iqces wamyvan xmad. ver vinarCuneb, vangrev, magram rogor? _ Tavidan
vaSenebT zustad iseTs, Tu, ZiriTadi maxasiaTeblis dacviT, vakeTeb axals.
arc konservaciis wesebia standartuli, yvela SemTxveva unikaluria.
_ icnobT Tu ara `axali memarjveneebis~ alternatiul kanonproeqts.
gansxvavebebi, Tundac mudmivi Semosavlebis wyaroebi.
_ am kanonproeqtSi cota arasworadaa sakiTxi dasmuli. aramc Tu ori
_ turizmi da komerciuli farTi _ Semosavlis uamravi aprobirebuli
da gamoyenebuli wyaro arsebobs. evrosabWom specialuri saxelmZRvane-
lo gamosca `kulturuli memkvidreobis dafinanseba.~ mudmivi Semosav-
lis moZiebis uamravi variantia. oRond saxelmwifom es Semosavlebi
kulturuli memkvidreobis mosavlelad unda daxarjos. lisabonsa Tu
dubrovnikSi iuridiul pirebs gaudides gadasaxadi, miuxedavad imisa,
rom mTeli msofliodan wamovida daxmareba, grandiozulma Tanxebma
moiyara Tavi, fuli mainc ar eyoT. es sakiTxi Zirfesvianad Seswavlilia
kulturis saministrosa da kulturuli memkvidreobis fondis special-
istebisa da eqsperTa mier.
_ esec gadasaxadebs exeba, `gadasaxadebis sakiTxSi, kerZo mesakuTreTa
Soris moxdeba ranJireba,~ maTi social-ekonomikuri statusis mixed-
viT~... erTsa da imave adgilze, erTsa da imave sareabilitacio zonaSi?
_ diax, ranJireba, erTsa da imave saxlsa da ezoSi SeiZleba moxdes.
saxlSi ori moxuci Tu cxovrobs 40 lariani pensiiT, SeiZleba
mezoblebma Tavis Tavze aiRon mosakrebeli, moxucebma 10 TeTri
gadaixadon. warmatebul mewarmes meti gadavaxdevinoT. Tumca xandaxan
informaciac dafarulia da viRacis kaprizs didi saqme ewireba.
erekles quCaze kulturuli memkvidreobis fondma Caatara samuSaoebi,
didi cvlilebebi moxda, yvelaze mimzidveli ubani gaxda, fasebi avarda.
qarvaslis fundamentis gasamagreblad Cvenma fondma msoflio banks
gamoayofina fuli da, samuSaoebis specifikidan gamomdinare, saWiro
gaxda Svidi ojaxis sami TviT sxvagan gadayvana. amis fulic viSoveT, magram
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
89s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
2007
`srulyofileba is ki ar aris, rasac araferi miemateba, aramed is, rasac araferi daakldeba.~
antuan de sent ekziuperi
`istoriis uzustes sasworze rafaelis funjs aleqsandre makedonelis xmlis Zala aqvs..~
kozma prutkovi
erTi weli vevaWreT am ojaxebs, verafriT gavagebineT, rom yvelaferi
maTs sasargeblod keTdeboda. moxda miwisZvra, fasebi gaizarda da
mxolod samuSaos nawili Sesrulda. mosaxleobis Seugneblobisa da
uazro vaWrobis gamo, aseTi SesaZlebloba daikarga. vimeoreb: Zalian
bevri ram mesakuTreebzea damokidebuli, aseve investorze _ istoriuli
ubnebi didi Semosavlebis momtania. tradiciebi unda aRdges. turistebs
Zalian uyvarT macxovreblebTan kontaqti. turistul industriaSi aqcenti
mosulisa da damxduris urTierTobazea agebuli da ara neitralur aR-
qmaze. konservacia qmnis iSviaT da ZviradRirebul samuSao adgilebs _
yvelaferi xeliT keTdeba, Stampi gamoricxulia.
_ saqarTveloSi kulturul-istoriuli memkvidreobis reabilitacia
dawyebulia _ siRnaRs vgulisxmobT, xelovnebismcodnis TvaliT Sefase-
buli procesi...
_ Cven didi xania vmuSaobT siRnaRSi da iq msoflio bankis dafinan-
sebiT bevri ram gakeTda. miwisqveSa samuSaoebis garda (faqtobrivad, arc
iyo), infrastruqtura mowesrigda, gzebi gakeTda. aris ubnebi, quCebi,
romlebic zustad iseTive iqneba, rogorc iyo. zogic mosaxleobam ise
2007
weli
kulturuli memkvidreobakulturuli memkvidreoba
90 s a q a r T v e l o s p a r l a m e n t i
Secvala, aRarc SerCa Zeglis Rirebuleba. iyo idea, yvela saxli wiTeli
kramitiT daxuruliyo, Tumca zogierT macxovrebels vercxlisferi
laplapa saxuravi urCevnia. aq aravin arafers ixdis. rogorc iqna resta-
vratorTa da mosaxleobis survilebi dabalansda. Sedegebi oqtomberSi
gamoCndeba. siRnaRis aRdgena-restavracia avTentikurobasTan sakmaod
miaxloebuli proeqtia.
bolos SeniSvnis saxiT: xelovnebismcodneebs xSirad gvsayveduroben,
rom Zvel qalaqSi mkacri reJimebis moTxovniT, vzRudavT `arqiteqtu-
ruli Semoqmedebis Tavisufal ganviTarebasa da SesaZleblobebs~.... si-
namdvileSi ki swored es SezRudvebi aris safuZveli niWis, gemovnebis,
codnis, saerTod, SemoqmedebiTi unaris gaaqtiurebisa, rasac adasturebs
mis van der roes, XX saukunis erT-erTi udidesi xuroTmoZRvris, barse-
lonas pavilionis Seqmnis Taobaze gamoTqmuli mosazrebebi.