1
iNiSTiiTiYUUTii LEENJii OGEESSOTA QAAMOLEE HAQAA Fi
QORANNOO SEERAA OROMiYAA
Adeemsa Waliin Qorannoo Yakkaa Gaggeessuu Keessatti Gahee Abbaa Alangaa fi Qorataa Poolisii
Moojulii Leenjii Hojiirraatiif Qophaae
Qopheessitootni:
1. Sulxaan Abdoo
2. Habtaamuu Bultii
Gulaaltootni:
1. Alamaayyoo Massalaa
2. Tolasaa Damee
3. Kabbabawu Biraanuu
Guraandhala 2006 Adaamaa, Ilqso
2
Baafata SEENSA WALIIGALAA ............................................................................................................... 1
BOQONNAA TOKKO ................................................................................................................... 7
Qorannoo Yakkaa ......................................................................................................................... 7
Seensa ............................................................................................................................................. 7
1.1. Yaadoota Buuuraa Qorannoo Yakkaa ................................................................................ 8
1.1.1. Hiikkoo fi Maalummaa Qorannoo Yakka ........................................................................ 8
1.1.2. Kaayyoo Qorannoo Yakkaa ........................................................................................... 10
1.1.3. Qajeeltowwan Qorannoo Yakkaa................................................................................... 12
1.1.4. Akaakuwwan qorannoo yakkaa ..................................................................................... 13
Gaaffilee Marii 1411
1.2. Haalawwan Qorannoon Yakkaa Itti Eegalamu .................................................................. 15
1.2.1. Eeruu dhiyaate buuureffatee qorannoo yakkaa eegalamu ............................................ 15
1.2.2. Iyyata miidhamaa dhuunfaarratti hundaaee qorannoo yakkaa eegalamu ..................... 15
1.2.3. Yakka utuu raawwatamaa jiru qabamerratti qorannoo yakkaa eegalamu ...................... 16
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 16
1.3. Hojiiwwan gaggeessa qorannoo keessatti hojjetamanii fi haala raawwii isaanii .............. 16
1.3.1. Ragaa walitti qabuu ............................................................................................................. 17
I. Hordoffii gaggeessuu ............................................................................................................... 17
II. Bakka yakki raawwatamee deemuun ragaa walitti qabuu ..................................................... 17
III. Jecha shakkamaa fuudhuu fi galmeessuu ................................................................................ 18
IV. Af-gaaffii gaggeessuu ........................................................................................................ 19
V. Sakattauu fi harkaa fuudhuu (search and seizure) ............................................................ 19
1.3.2. Ragaa Qindeessuu fi madaaluu ...................................................................................... 20
1.3.3. Mirga wabiirratti yaada/murtii kennuu .......................................................................... 21
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 22
BOQONNAA LAMA .................................................................................................................. 23
Qindoominaan Qorannoo Yakkaa Gaggeessuu A/alangaa fi Qorattoota Poolisii: Muuxannoo Biyyoota Garagaraa .............................................................................................. 23
Seensa ........................................................................................................................................... 23
2.1. Qaamolee Qorannoo Yakkaa Keessatti Hirmaatan: Poolisii fi Abbaa Alangaa ................ 25
2.1.1. Gahee poolisiin gaggeessa qorannoo yakkaa keessatti qabu ......................................... 25
3
2.1.2. Gahee a/alangaa gaggeessa qorannoo yakkaa keessatti qabu ........................................ 26
I. Dhimmoota dursa qorannoo irratti gaggeeffamu adda baasuu.23
II. Qajeelfama/gorsa qorattoota yakkaaf kennuu .......................................................................... 27
III. Qorannoo yakkaa gaggeessuu keessatti hirmaachuu .............................................................. 28
IV. Qorannoo yakkaa poolisii harkaa fudhee gaggeessuu ............................................................ 29
2.2. Waliin Qorannoo Yakkaa Gaggeessuu A/alangaa fi Poolisii ............................................ 29
2.2.1. Waliin qorannoo yakkaa gaggeessuu a/alangaa fi poolisii: Sirna seeraa komanii keessatti....................................................................................................................................................... 30
I. Muuxannoo biyya Ingilizii fi Weelis ..................................................................................... 30
I. Muuxannoo Biyya Ameerikaa ............................................................................................... 34
1.2.2.Waliin qorannoo yakkaa gaggeessuu a/alangaa fi poolisii: Sirna seeraa siivilii keessatti.36
I. Muuxannoo Biyya Faransaayi ............................................................................................... 37
II. Muuxannoo Biyya Jarman ................................................................................................. 40
2.3. Hojii qorannoo yakkaa fi himannaa dhiyeessuu: galma isaaniitiin madaaluu ....................... 40
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 42
2.4. Buaawwanii fi gufuuwwan Qorannoo yakkaa waliin gaggeessuu A/alangaa fi Poolisii: muuxannoowwan biyyyoota alaa .................................................................................................. 43
2.4.1. Buaawwan argaman ...................................................................................................... 44
2.4.2. Gufuuwwan mulatan ..................................................................................................... 45
2.3.3. Yaadota furmaataa dhiyaatan ......................................................................................... 48
Gaafilee Marii ............................................................................................................................... 49
BOQONNAA SADI .................................................................................................................... 50
Adeemsa Waliin Qorachuu Abbaa Alangaa fi Qorataa Poolisii Biyya Keenyaa fi Naannoo Oromiyaa ..................................................................................................................................... 50
Seensa ........................................................................................................................................... 50
3.1. Adeemsa Hojii Qorannoo Yakkaa Biyya Keenyaa: Bifa Waliigalaatin ............................ 53
3.1.1. Gahee Qorataa Poolisii ................................................................................................... 53
3.1.2. Gahee Abbaa Alangaa .................................................................................................... 55
3.1.3. Walitti Dhufeenya Abbaa Alangaa fi Qorataa Poolisii .................................................. 58
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 59
3.2.1. Adeemsa Hojii Qorannoo Yakkaa Fooyyessuf Tarkaanfilee Fudhataman .................... 60
3.2.2. Buaalee Argamanii fi Rakkoolee Ammas Jiran: Bifa Waliigalaatin ............................ 64
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 65
3.2.3. Qorannoo Yakkaa Hoogganuu ....................................................................................... 65
4
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 70
3.2.4. Eeruu yookaan Iyyannoo Keessummeessuu .................................................................. 70
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 75
3.2.5. Ragaa Walitti Qabuu, Olkaauu fi Madaaluu ................................................................. 76
Gaaffilee Marii .............................................................................................................................. 80
3.2.6. Shakkamaa Qabuu, Sakattauu fi Hidhuu ...................................................................... 80
3.2.7.Qorannoo Addaan Kutuu Yookaan Qorannoon Dabalataa Akka Geggeeffamu Gochuu .... 83
3.2.8. Mirga Wabii Irratti Murtii Yookaan Yaada Kennuu ...................................................... 85
Gaafiilee Marii .............................................................................................................................. 88
3.2.9. C