Download - Huong Dao Hang Nhat
TOÂN THAÁT SAM
TUÛ SAÙCH TU THÖ HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II
Taùi baûn laàn thöù 4
2007
2
baûo raèng : “Khoâng moät Höôùng Ñaïo
Sinh naøo muoán giöõ maõi caáp Höôùng Ñaïo
haïng nhì hôn thôøi gian caàn thieát, vaø vì
vaäy em phaûi trôû thaønh Höôùng Ñaïo haïng
nhaát caøng sôùm caøng toát”.
3
4
5
Ñalat, muøa huaán luyeän 1974.
Caùc Tröôûng vaø HÑS thaân meán,
ÔÛ caùc nöôùc, soá HÑS ñaït ñöôïc ñaúng
hieäu Eagle scout (Myõ) hoaëc Queen’s scout
badge (Lieân hieäp Anh) thì raát nhieàâu;
trong luùc Hoäi chuùng ta thì soá ngöôøi qua
ñöôïc caáp Höôùng Ñaïo Vieät Nam (tröôùc kia
laø HÑ Hieäp Só) thì ñeám ñöôïc treân ñaàu
ngoùn tay, vaø nhöõng naêm gaàn ñaây thì haàu
nhö khoâng coù.
Sôû dó coù tình traïng nhö vaäy, moät phaàn
vì caùc Tröôûng chöa chuù taâm ñoác thuùc caùc
em luyeän taäp, hoaëc vì, caùc Tröôûng quaù
caàu toaøn neân ñoøi hoûi quaù cao trong khi
traéc nghieäm cho caùc em qua Höôùng Ñaïo
Haïng Nhaát; moät phaàn vì ña soá caùc HÑS
khoâng ñöôïc huaán luyeän tieäm tieán töø Soùi
leân, neân ít ngöôøi qua ñöôïc chöông trình
Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát hoaëc laø qua ñöôïc
ñaúng hieäu naøy khi gaàn heát tuoåi Thieáu, do
6
ñoù ñaâu coøn ñuû thì giôø ñeå laáy ñaúng hieäu
Höôùng Ñaïo Vieät Nam.
Ñeå nhaéc nhôû caùc Tröôûng caùi moác toái
ña ñoøi hoûi caùc Ñoaøn sinh mình vaø ñeå
giuùp cho caùc HÑS bieát caùi moác toái thieåu
maø mình caàn phaûi ñaït ñöôïc ñeå laáy ñaúng
hieäu Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát; Toaùn huaán
luyeän Mieàn II cho taùi baûn cuoán HÖÔÙNG
ÑAÏO HAÏNG NHAÁT vôùi nieàm hy voïng caùc
HÑS seõ qua ñaúng hieäu naøy nhieàu hôn ñeå
moät ngaøy gaàn ñaây soá ngöôøi qua caáp
Höôùng Ñaïo Vieät Nam khoâng coøn hieám
nöõa.
Mong raèng trong kyø Hoïp Baïn TÖÏ LÖÏC
saép tôùi seõ ñöôïc nhìn thaáy coù nhieàâu HÑS
mang ñaúng hieäu Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát
vaø hy voïng coù em qua ñöôïc caáp HÑVN.
Thaân aùi baét tay traùi
Sö Töû Ñaûm Ñöông
7
TOÂN THAÁT SAM
EM PHAÛI QUA CAÙC MOÂN SAU
ÑAÂY
Coù theå daïy laïi cho moät Taân sinh caùc
moân Höôùng Ñaïo haïng Nhì :
1. Hieåu bieát vaø phuïc vuï phong traøo :
1.1 Nhaän bieát taát caû caùc caáp hieäu vaø
ñaúng hieäu cuûa HÑVN (caû ba ngaønh).
1.2 Ñaõ giôùi thieäu moät em vaøo Ñoaøn vaø
ñaõ chæ daãn cho em aáy heát chöông
trình Taân sinh.
2. Caém traïi – Söùc khoûe :
2.1 Ñaõ caém traïi Höôùng Ñaïo 10 ñeâm vaø
ít nöõa cuõng ñaõ caém traïi trong 3
ngaøy ñeâm lieân tieáp.
2.2 Bieát caùch döïng moät leàu ñoäi vôùi 2
ngöôøi, treân maët ñaát phaúng, trong 15
phuùt toái ña.
2.3 Bôi ñöôïc 50 thöôùc.
8
(Neáu coù xuaát trình giaáy cuûa baùc só
khoâng cho pheùp bôi, thì em phaûi coù moät
trong nhöõng chuyeân hieäu sau ñaây : - Caém
traïi, Khai phaù, Ñoäng vaät hoïc, Thieân vaên
hoïc, Tìm veát, Thaùm hieåm, hoaëc moät trong
nhöõng chuyeân hieäu veà kheùo tay (loaïi 4).
3. Caáp cöùu vaø veä sinh :
3.1 Bieát xöû trí trong nhöõng tröôøng hôïp
sau ñaây :
Löûa chaùy, ngöôøi cheát ñuoái, bò tai naïn
giao thoâng, bò ñieän giaät, bò gaãy xöông.
Bieát ñaïi cöông veà caùc boä phaän trong
thaân theå ngöôøi ta vaø hieåu ñoäng taùc cuûa
caùc boä phaän aáy.
3.2 Bieát vò trí cuûa nhöõng maïch maùu
chính, bieát caùch caàm maùu vaø buoäc
ga–roâ (garrot).
3.3 Bieát phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo
baèng caùch thoåi hôi vaøo mieäng.
3.4 Bieát phoøng ngöøa nhöõng beänh dòch taû,
thöông haøn, kieát lò, soát reùt ngaõ nöôùc.
9
4. Quan saùt, thieân nhieân :
4.1 Bieát xem xeùt vaø hieåu veát chaân ngöôøi
treân moät nôi ñaát caùt : chaïy, nhaûy,
ñi, mang ñoà vaät naëng, ñi böôùc luøi, sôø
soaïng.
4.2 Bieát xem veát xe ñaïp, xe hôi vaø bieát
ñöôïc xe ñi veà phía naøo.
4.3 Nhaän xeùt vaø thuoäc teân 12 caây thuï
(lôùn) thoâng thöôøng (daïng caây, laù, hoa,
traùi) vaø 6 gioáng chim muoâng (hình
daïng, maøu loâng, tieáng keâu, veát chaân).
4.4 Nhaän bieát ñöôïc 5 choøm sao, ngoaøi
nhöõng choøm thuoäc chöông trình haïng
Nhì vaø 5 vì sao, ngoaøi sao Baéc cöïc.
4.5 Bieát 5 ñieàm baùo thôøi tieát.
5. Kheùo tay, ngheà röøng :
5.1 Laøm hoaøn taát vaø haún hoi moät thuû
coâng coù ích duïng thieát thöïc nhö :
ñoùng saùch, ñan roå, may moät caùi aùo,
ñoùng baøn gheá, sôn, queùt moät caên
10
nhaø, baét ñieän vaøo moät boùng ñeøn,
chöõa baøn uûi...
5.2 Bieát baûo trì vaø söûa chöõa nhöõng vaät
duïng rieâng cuûa mình : bieát choïn vaø
maøi dao, hoaëc röïa, rìu; vaù aùo quaàn,
söûa leàu, bò, ñôm khuy vaø ñính huy
hieäu vaøo aùo; ñaùnh giaøy...
5.3 Bieát laøm haún hoøi vaø söû duïng ñuùng
luùc nhöõng loaïi nuùt sau ñaây :
5.3.1 Nuùt raùp caây (breùlages) : nuùt noái
caây, raùp caây chöõ thaäp (carreù) vaø
raùp chöõ X (diagonale) baèng thöøng
vaø baèng laït.
5.3.2 Chaàu daây (eùpissures) : chaàu ñaàu
daây (eùp.d’arreât), chaàu noái
(droite), chaàu voøng (œillet).
5.3.3 Nuùt daây kim loaïi deã buoäc vaø noái,
bieát söû duïng keàâm taïp coâng (pince
universelle).
11
5.3.4 Nuùt cöùu hoûa (nœud de pompier),
nuùt gheá thôï sôn (nœud de calfat),
nuùt leo nuùi (N.de milieu).
5.3.5 Bieát duøng rìu hoaëc röïa ñeå ñaúng
caây, traåy caønh.
6. Truyeàn tin, lieân laïc :
6.1 Coù theå truyeàn vaø nhaän ngoaøi trôøi moät
böùc thoâng vaên loái chöøng 50 tieáng, hoaëc
baèng Morse vôùi toác ñoä 15 chöõ (lettre)
moät phuùt hoaëc baèng Seùmaphore vôùi
toác ñoä 20 chöõ moät phuùt.
6.2 Bieát ñoïc nhanh moät böùc thoâng vaên
vieát baèng Quoác ngöõ ñieän tín (duøng ôû
Sôû Böu chính Vieät Nam) vaø thaûo moät
böùc ñieän vaên goïn gaøng baèng thöù quoác
ngöõ aáy, theo moät ñeà ñaõ ra tröôùc.
6.3 Thuoäc vaø bieát duøng caùc hieäu tay vaø
hieäu coøi cuûa HÑVN (xem saùch Nghi
Thöùc) vaø nhöõng hieäu leänh rieâng cuûa
ñoaøn mình (neáu coù).
12
6.4 Bieát caùch baûo trì moät chieác xe ñaïp,
hoaëc xe gaén maùy.
7. Coâng daân traùch nhieäm :
7.1 Hieåu töôøng taän luaät ñi ñöôøng vaø taát
caû caùc baûng hieäu giao thoâng. Coù theå
giaûi thích roõ raøng luaät ñi ñöôøng vaø yù
nghóa caùc baûng hieäu cho moät ngöôøi
khaùc.
7.2 Bieát caùch ñieàu khieån löu thoâng trong
ñöôøng phoá.
7.3 Bieát caùch xöû trí khi gaëp moät tai naïn
giao thoâng (khi coù caûnh saùt vaø khi
khoâng coù caûnh saùt), vaø bieát caùch laäp
baûn baùo caùo veà tai naïn.
7.4 Coù theå giuùp moät ngöôøi khoâng bieát chöõ
thaûo moät ñôn ngaén cho chính quyeàn.
7.5 Tieát kieäm : Ñaõ daønh duïm thöôøng
xuyeân moät moùn tieàn rieâng (soá tieàn do
Ñoaøn tröôûng ñònh, theo ñòa phöông)
vaø toû raèng thaän troïng trong vieäc tieâu
13
xaøi. Bieát giöõ gìn caån thaän vaät duïng
rieâng cuûa mình.
8. Öôùc ñaïc :
(Keát quaû nhöõng öôùc ñaïc naøy coù theå sai
toái ña 10%)
8.1 Öôùc löôïng ñöôïc : moät thôøi gian döôùi
10 phuùt maø khoâng duøng ñoàng hoà,
moät vaät naëng döôùi 5kg maø khoâng
duøng caân, moät dieän tích, theå tích
hoaëc dung tích maø khoâng duøng thöôùc
ño.
8.2 Duøng nhöõng khí cuï thoâ sô nhö gaäy
HÑ ñeå öôùc ñaïc 3 beà daøi khoâng quaù
500m vaø 3 beà cao khoâng quaù 30m.
9. Thaùm du & Baûn ñoà :
9.1 Bieát xem baûn ñoà quaân söï 1/25.000,
1/50.000 hoaëc 1/100.000. Hieåu töôøng
taän nhöõng chi tieát ghi treân baûn ñoà
aáy : voøng cao doä, kyù hieäu ñòa hình…
bieát duøng la baøn maø ñònh 1 ñieåm
treân baûn ñoà aáy.
14
9.2 Khoâng duøng la baøn maø ñi ñuùng veà
moät höôùng ñaõ cho tröôùc.
9.3 Ñi boä moät mình, hoaëc vôùi 1 HÑS
khaùc, trong 24 tieáng ñoàng hoà, treân ít
nöõa laø 20 km. Trong luùc aáy, phaûi töï
caém traïi vaø naáu aên laáy.
9.4 Trong khi ñi, ñaõ laøm ñaày ñuû vaø ñuùng
ñaén nhöõng ñieàu (quan saùt, nghieân
cöùu) do Ñoaøn tröôûng ñaõ giao daën
tröôùc khi leân ñöôøng.
9.5. Sau khi veà, trong haïn moät tuaàn leã,
phaûi noäp cho Ñoaøn tröôûng moät phuùc
trình, goàm coù baûn löôïc ñoà cuûa con
ñöôøng ñaõ ñi, cuøng vôùi nhöõng ñieàu ñaõ
thaáy vaø laøm ôû doïc ñöôøng. Keøm theo
phuùc trình, em phaûi noäp taát caû
nhöõng giaáy nhaùp ñaõ ghi cheùp trong
cuoäc haønh trình (löu yù laø giaáy nhaùp
thöïc söï, chöù khoâng phaûi baûn sao
saïch seõ).
15
Ghi chuù :
a. B.P coù noùi raèng : Moät HÑS maø vaãn leït
ñeït haïng Nhì laâu quaù, thì suoát ñôøi em
aáy cuõng chæ laø thöù ngöôøi “haïng nhì”
(nghóa laø taàm thöôøng) maø thoâi, trong
khi HÑS chaân chính phaûi laø thöù ngöôøi
"haïng nhaát" (nghóa laø soá dzaùch) môùi
ñöôïc.
b. Trung bình moät HÑS hoaït ñoäng trong
ñoaøn ñaõ 3 naêm, taát phaûi coù haïng Nhaát.
c. Caùc moân haïng Nhaát thöôøng ñöôïc taäp
vaø “duyeät” trong nhöõng kyø traïi daøi
ngaøy (traïi heø).
d. Tröôùc khi quyeát ñònh cho mang ñaúng
hieäu Haïng Nhaát, Ñoaøn tröôûng taát ñaõ
xem xeùt laïi ñöông söï coù tieáp tuïc thöïc
haønh Luaät vaø Lôøi Höùa HÑ moät caùch
xöùng hôïp vôùi tuoåi vaø trình ñoä hieåu bieát
hieän taïi hay khoâng.
16
17
Ñaõ caém traïi Höôùng Ñaïo
toång coäng 10 ñeâm vaø ít nöõa
cuõng ñaõ caém traïi trong 3
ngaøy ñeâm lieân tieáp.
Caém traïi Höôùng Ñaïo khoâng coù nghóa
laø soáng döôùi maùi leàu nhö nhöõng ngöôøi
khaùc. HÑS bieát caùch laøm cho ñôøi soáng
traïi ñöôïc tieän nghi, luoân hoaït ñoäng vaø
ñaày thích thuù.
Em neân coù cuoán soå tay ghi cheùp thôøi
gian, ñòa ñieåm vaø muïc ñích cuûa nhöõng kyø
traïi maø em ñaõ traûi qua. Ñeán khi caàn xeùt
duyeät veà kinh nghieäm caém traïi ñeå qua
Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát, thì ñoù laø baèng
chöùng huøng hoàn nhaát. Nhôù phaùc hoïa
theâm veà caûnh traïi hoaëc daùn vaøi taám hình
ñeå theâm phaàn soáng ñoäng.
Trong soå aáy, em cuõng caàn ghi laïi baûng
lieät keâ caùc duïng cuï mang theo, caùc thöùc
aên caàn thieát... cho moãi kyø traïi. Sau moãi
18
kyø traïi, ruùt öu khuyeát ñieåm, em thaáy
phaàn naøo thöøa thì laàn sau traùnh mang
theo cho ñôõ naëng, phaàn naøo thieáu thì ghi
nhôù ñeå laàn tôùi mang cho ñuû. Nhö vaäy, em
coù theå laäp ñöôïc moät baûng nhu caàu thieát
yeáu ñeå moãi laàn ñi traïi em döïa theo ñoù maø
xeáp ñaët haønh trang cuûa mình.
Haønh trang ñi traïi cuûa moät HÑS thieän
ngheä phaûi goïn nheï vaø ña duïng. Ví duï :
Ñeäm naèm duøng ñeäm hôi baèng cao su, khi
ñem ñi thì xì hôi vaø xeáp goïn, ñeâm ñeán thì
thoåi phoàng ñeå naèm, luùc qua soâng thì coù
theå duøng nhö moät phao bôi. Tröôøng hôïp
khoâng ñuû tieàn ñeå saém ñeäm hôi, khi ñi
traïi ñöøng mang theo ñeäm goøn, khi ñeán
traïi, em haõy duøng laù hoaëc rôm ñeå keát
ñeäm naèm (xem saùch “HÑ cho treû em” cuûa
B.P.). Goái keâ ñaàu cuõng duøng loaïi goái baèng
cao su, ban ngaøy duøng ñöïng nöôùc uoáng
thay bình nöôùc (bidon) ban ñeâm truùt heát
nöôùc, thoåi phoàng hôi ñeå goái ñaàu. Tröôøng
hôïp mua khoâng coù, thì ban ñeâm xeáp aùo
19
quaàn boû vaøo bao nylon ñeå goái ñaàu chöù
ñöøng ñem goái ôû nhaø theo, vöøa naëng vöøa
choaùn choã.
Em haõy taäp döïng leàu ñoäi
cuøng vôùi moät ngöôøi baïn.
Laøm theá naøo döïng leàu
ngay ngaén vaø ñuùng caùch
trong voøng 15 phuùt. Neáu
chöa ñaït ñöôïc, haõy nhôø
Ñoaøn tröôûng cuûa em chæ
daãn bí quyeát döïng leàu.
20
21
Em phaûi bôi ñöôïc 50 meùt. (Tröôøng hôïp
baùc só khoâng cho pheùp bôi, thì em
phaûi coù moät trong caùc chuyeân hieäu sau
ñaây : Caém traïi, Khai phaù, Ñoäng vaät
hoïc, Thieân vaên hoïc, Tìm veát, Thaùm
hieåm, hoaëc moät trong caùc chuyeân hieäu
veà kheùo tay : Taïp coâng, Hoïa vieân, Söu
taäp tem, Thôï ñan, Thôï moäc, Thôï hoà,
Thôï giaøy, Thôï deät, Thôï tre, Thôï reøn,
Thôï nguoäi, Thôï sôn, Thôï may, Thôï
maùy, Thôï in, Thôï ñieän, Voâ tuyeán ñieän
vieân, Hoùa hoïc vieân, Thôï oáng nöôùc, Thôï
ñoùng saùch, Thôï khaéc daáu, Maùy bay
kieåu nhoû.
Tröôøng hôïp muoán hoïc bôi, em haõy ñeán
hoà taém vaø nhôø huaán luyeän vieân chæ daãn
ñuùng phöông phaùp.
Sau ñaây laø nhöõng ñieàu löu yù caùc nhaø
bôi loäi (duø môùi hoïc hay ñaõ raønh) :
22
1. Ñöøng laën xuoáng nöôùc nôi mình chöa
quen, coù theå nguy hieåm vì coù theå gaëp
ñaù ngaàm, hang hoaëc raén.
2. Haõy caån thaän khi bôi ôû vuøng nöôùc laï,
coù theå gaëp nöôùc xoaùy hoaëc luoàng nöôùc
ngaàm.
3. Ñöøng ñi bôi moät mình ôû choã vaéng.
4. Ñöøng bôi khi ngöôøi meät moõi hoaëc môùi
aên xong, coù theå nguy hieåm vì bò voïp
beû.
5. Neáu gaëp tröôøng hôïp baát traéc, ñöøng
hoaûng sôï vaø vuøng vaãy nhieàu. Haõy naèm
yeân treân maët nöôùc, chaân tay duoãi
thaúng theo thaân mình, ngöôøi seõ noåi
daäp deành nhö taám vaùn (Em haõy taäp
naèm treân maët nöôùc nhö theá naøy cho
quen).
23
24
Bieát xöû trí trong nhöõng tröôøng hôïp
sau ñaây :
Löûa chaùy, ngöôøi cheát ñuoái, bò tai
naïn giao thoâng, bò ñieän giaät, bò
gaãy xöông. Bieát ñaïi cöông veà caùc
boä phaän trong thaân theå con ngöôøi
vaø hieåu vaän haønh cuûa caùc boä phaän
aáy.
Trong moïi tröôøng hôïp caáp cöùu,
HÑS phaûi bình tónh, haønh ñoäng
ngay vaø quyeát ñònh nhanh choùng.
B.P. ñaõ noùi raát nhieàu veà vaán ñeà naøy
trong caâu chuyeän Löûa daëm ñöôøng
23, 24 & 25 cuûa saùch “Höôùng Ñaïo
cho treû em”. Caùc chi tieát baây giôø coù
thay ñoåi, tuy nhieân caùc nguyeân taéc
vaãn coøn aùp duïng.
25
TRÖÔØNG HÔÏP HOÛA HOAÏN
Khi thaáy coù hoûa hoaïn,
em haõy baùo ñoäng cho cö
daân keá caän, roài baùo cho cô
quan phoøng chaùy chöõa
chaùy gaàn nhaát baèng ñieän
thoaïi. Khi baùo tin, nhôù
noùi roõ chi tieát, ñòa ñieåm, soá nhaø, ñöôøng
phoá, vaø ngaõ tö ñöôøng gaàn nhaát ñeå hoï coù
theå nhaän ñònh ñöôïc vò trí nhanh choùng.
Trong luùc chôø ñôïi cô quan cöùu hoûa ñeán,
caùc HÑS tìm moïi caùch ñeå cöùu ngöôøi vaø
suùc vaät ra khoûi nhaø bò chaùy. Coá gaéng ñaøn
aùp ngoïn löûa baèng nhöõng phöông tieän coù
saün gaàn ñaáy.
Khi cô quan cöùu hoûa ñeán, caùc HÑS giuùp
hoï baèng caùch giöõ traät töï, ngaên caûn nhöõng
keû hieáu kyø chen chuùc laøm caûn trôû thao taùc
chöõa chaùy vaø ngaên ngöøa nhöõng keû gian traø
troän ñeå hoâi cuûa.
26
Khi ñi vaøo ngoâi nhaø ñang chaùy, em haõy
bòt muõi vaø mieäng baèng khaên öôùt, taåm öôùt
aùo quaàn, ñi neùp saùt töôøng (ñeå traùnh traàn
nhaø saäp) vaø boø caøng saùt saøn nhaø caøng toát
ñeå traùnh khoùi (khoùi vaø hôi noùng coù
khuynh höôùng boác cao).
Tröôøng hôïp ngöôøi trong nhaø bò baát tænh
hoaëc bò thöông, haõy chuyeån hoï ra ngoaøi
baèng caùch kieäu tay hoaëc vaùc theo kieåu sau
ñaây (xem hình).
Khi aùo quaàn cuûa naïn nhaân bò chaùy,
haõy laên hoï treân ñaát, duøng meàn hoaëc
thaûm traûi nhaø quaán hoï laïi ñeå laøm taét
ngoïn löûa.
Khi caùc chaát daàu (daàu hoûa, daàu xaêng)
baét löûa, haõy duøng caùt ñeå daäp taét; ñöøng
duøng nöôùc, vì nhö theá seõ laøm ngoïn löûa
lan roäng theo veát daàu loang. Em neân hoïc
caùch söû duïng bình chöõa löûa.
27
Vaøi caùch chöõa chaùy :
Chöõa chaùy xaêng daàu
Chaùy aùo quaàn naïn nhaân
Chöõa chaùy röøng.
28
29
TRÖÔØNG HÔÏP COÙ NGÖÔØI CHEÁT
ÑUOÁI
Caáp cöùu ngöôøi cheát ñuoái goàm 3 giai ñoaïn:
Cöùu ngöôøi ra khoûi nöôùc – Xoùc nöôùc vaø
hoâ haáp nhaân taïo – roài choáng choaùng vaø
laøm aám ngöôøi.
Giai ñoaïn vôùt ngöôøi laø nguy hieåm nhaát,
vì trong luùc hoát hoaûng, naïn nhaân níu chaët
laøm mình coù theå cheát chìm theo hoï. Vì
vaäy, neáu muoán cöùu ngöôøi cheát ñuoái, em
phaûi bieát bôi thaät gioûi vaø phaûi hoïc caùch
cöùu ngöôøi döôùi nöôùc vôùi moät chuyeân vieân
cöùu nòch Tröôøng hôïp em chöa raønh thì
khoâng neân nhaûy xuoáng nöôùc, vì ñoù chaúng
khaùc naøo töï töû, baùo haïi ngöôøi khaùc phaûi
cöùu em vaø laøm cho vieäc cöùu naïn nhaân
theâm chaäm treã; toát hôn heát laø em quaêng
cho hoï moät vaät nheï coù theå noåi treân maët
nöôùc : phao bôi, khuùc goã, moät quaû boùng,
moät thuøng roãng,… maø em tìm ñöôïc quanh
30
ñaáy, hoaëc em quaêng daây cho hoï naém (em
cuõng neân taäp quaêng voøng lasso, ñeå khi caàn
ñeán coù theå söû duïng höõu hieäu). Nhôù keâu cöùu
ñeå coù ngöôøi ñeán phuï em caáp cöùu naïn nhaân.
Khi ñöa ñöôïc naïn nhaân leân bôø, neáu hoï
coøn thôû vaø tænh taùo, choáng choaùng cho hoï
baèng caùch cho uoáng traø noùng, hoaëc caø
pheâ vaø thay quaàn aùo khoâ, aám.
Neáu naïn nhaân ñaõ baát tænh, xem thöû hoï
coøn thôû khoâng. Neáu heát thôû, haõy laøm hoâ
haáp nhaân taïo ngay, khoâng neân chaäm treã
(xem phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo baèng
caùch thoåi hôi vaøo mieäng).
Muoán naïn nhaân mau tænh vaø choùng thôû
laïi bình thöôøng, haõy chích leã huyeät Nhaân
Trung (ngay giöõa ñaùy raõnh nhaân trung, töø
goác muõi xuoáng 1/3) vaø huyeät Hoäi AÂm (giöõa
haäu moân vaø goác cuûa boä phaän sinh duïc).
TRÖÔØNG HÔÏP TAI NAÏN GIAO THOÂNG
31
Ngaøy nay, xe coä caøng ngaøy caøng nhieàu,
neân tai naïn giao thoâng ngaøy naøo cuõng
xaûy ra, em thöôøng gaëp hôn laø hai tröôøng
hôïp neâu treân treân, vì vaäy em caàn bieát
caùch caáp cöùu.
Tröôùc heát laø cöû ngöôøi ñi baùo caûnh saùt
giao thoâng vaø xe cöùu thöông. Nhôù baùo chi
tieát roõ raøng : ñòa ñieåm ñöôøng phoá, ngaõ tö
gaàn nhaát vaø bao nhieâu ngöôøi bò tai naïn.
Tieáp ñoù laø cöû ngöôøi ñieàu khieån giao
thoâng chung quanh hieän tröôøng ñeå khoûi uøn
taéc loái ñi laïi.
Ñöøng keùo naïn nhaân ra khoûi xe bò beïp
hoaêïc xeâ dòch khoûi choã bò xe caùn neáu
khoâng coù ñieàu gì nguy haïi ñeán tính maïng
naïn nhaân töùc khaéc nhö laø xe bò boác chaùy,
hoaëc saép laên xuoáng vöïc saâu, hoaëc xuoáng
nöôùc… Vieäc xeâ dòch naïn nhaân neân daønh
cho giôùi chöùc coù thaåm quyeàn.
Tìm caùch laøm caàm maùu ngay cho naïn
nhaân. Caøng ít chuyeån dòch naïn nhaân caøng
32
toát. Ñöøng queân raèng söï chuyeån dòch coù theå
gaây ra söï xuaát huyeát noäi traàm troïng.
Haàu heát caùc ngöôøi bò tai naïn giao
thoâng thöôøng bò choaùng (shock), haõy chöõa
ngay cho hoï. Khuyeân caùc naïn nhaân bình
tónh, cho hoï naèm xuoáng vaø giöõ yeân laëng.
Ñaép quaàn aùo aám cho hoï, nôùi thaét löng vaø
quaàn aùo chaät, giöõ khoâng cho nhöõng keû toø
moø ñeán gaàn ñeå cho ñöôïc thoaùng khí, giuùp
naïn nhaân deã thôû.
TRÖÔØNG HÔÏP BÒ ÑIEÄN GIAÄT
Khi moät ngöôøi bò ñieän cao theá chaïm
vaøo, thöôøng thì raát ít hy voïng soáng soùt.
Vieäc caáp cöùu voâ cuøng nguy hieåm, vaäy em
ñöøng haáp taáp nhuùng tay vaøo.
Khi moät ngöôøi bò ñieän nhaø giaät, vieäc
caáp cöùu ngay laø ñieàu caàn thieát. Neáu coù
theå ñöôïc, haõy cuùp doøng ñieän baèng caùch
gôõ caàu chì hoaëc caàu dao ñieän chính töø
ñieän keá ra. Neáu khoâng theå cuùp ñieän moät
33
caùch nhanh choùng thì haõy tìm caùch gôõ
naïn nhaân khoûi choã bò chaïm ñieän caøng
sôùm caøng toát. Ñöøng chaïm vaøo naïn nhaân
neáu em khoâng hoaøn toaøn caùch ñieän.
Caùc vaät aåm öôùt…, kim loaïi ñeàu laø chaát
daãn ñieän toát.
Kính, cao su, nylon vaø goã khoâ ñeàu laø
chaát caùch ñieän toát.
Ngöôøi caáp cöùu phaûi ñöùng treân chaát caùch
ñieän toát (ví duï 1 choàng saùch, 1 xaáp giaáy
baùo… leõ dó nhieân phaûi thaät khoâ) vaø gôõ naïn
nhaân ra khoûi daây ñieän vôùi moät caùn choåi,
moät sôïi thöøng khoâ, hoaëc moät taám goã khoâ.
Neáu naïn nhaân ngöøng thôû, haõy laøm hoâ
haáp nhaân taïo ngay töùc khaéc (phöông phaùp
thoåi hôi vaøo mieäng nhö cöùu ngöôøi cheát
ñuoái), coù khi keùo daøi caû giôø neáu caàn.
Choáng choaùng, chöõa veát boûng neáu coù, ñoaïn
ñöa ñeán beänh vieän caáp cöùu caøng sôùm caøng
toát.
34
CAÁP CÖÙU GAÕY XÖÔNG
Xöông coù theå bò gaõy khi bò ngaõ, teù, bò
tai naïn xe coä hoaëc do chaán thöông.
Neáu thaáy moät ngöôøi bò ngaõ maø naèm baát
ñoäng (maëc daàâu coøn tænh vaø reân la vì ñau
ñôùn) em chôù xoác hoï ngoài daäy vì coù theå laøm
chaán thöông tuûy soáng, theâm tai haïi cho
naïn nhaân. Muoán chuyeån ñeán traïm y teá,
haõy duøng taám vaùn luoàn nheï döôùi löng
baèng caùch ñôõ kheõ löng nghieâng veà moät
phía vöøa ñuû ñeå ñaåy taám vaùn vaøo (nhôù giöõ
löng cho thaúng, traùnh gaäp coät soáng), ñoaïn
khieâng naïn nhaân theo phöông phaùp
khieâng caùng (ñaàu ñaèng sau, ñeå deã theo doõi
saéc maët).
Tröôøng hôïp gaõy xöông quai xanh
(xöông ñoøn gaùnh ôû tröôùc vai) laøm tay cöû
ñoäng ñau vaø khoâng theå ñöa leân cao, haõy
duøng baêng tam giaùc (hoaëc khaên quaøng)
baêng vai vaø coät caùnh tay eùp saùt vaøo ngöïc
ñeå khoûi ñau khi tay laéc lö.
35
Tröôøng hôïp gaõy xöông tay hoaëc xöông
ñuøi, keùo taïm cho thaúng roài duøng 2 neïp goã
eùp 2 beân theo chieàu daøi xöông, duøng baêng
hoaëc daây coät laïi ñeå coá ñònh choã gaõy.
Neáu veát thöông hôû (raùch thòt, chaûy
maùu), haõy laøm saùt truøng vaø caàm maùu.
Neáu naïn nhaân bò choaùng, haõy choáng
choaùng cho hoï.
Sau khi caáp cöùu sô khôûi, haõy chuyeån
naïn nhaân ñeán beänh vieän hoaëc traïm y teá
gaàn nhaát caøng sôùm caøng toát ñeå baùc só roïi
ñieän, naén xöông vaø boù boät. Neáu ñeå chaäm
treã, choã bò gaõy seõ söng taáy leân vaø caûm
thaáy ñau nhöùc nhieàu, vieäc naén xöông vaø
boù boät theâm phaàn khoù khaên vaø trôû ngaïi.
Em caàn hieåu bieát ñaïi cöông veà caùc boä
phaän trong cô theå ngöôøi ta vaø hieåu
caùch vaän haønh cuûa caùc boä phaän aáy.
Em ñaõ ñöôïc hoïc phaàn naøy trong
chöông trình moân sinh vaät cuûa caáp phoå
36
thoâng trung hoïc. Ñoaøn tröôûng seõ nhaéc
laïi cho em nhöõng ñieåm chính yeáu, nhaát
laø veà boä maùy tuaàn hoaøn huyeát.
37
CAÙCH CAÁP CÖÙU
TRONG TRÖÔØNG HÔÏP
BÒ XUAÁT HUYEÁT NAËNG
Khi moät naïn nhaân bò thöông naëng, coù
theå bò ñöùt ñoäng maïch hoaëc tónh maïch laøm
maùu ra xoái xaû, ta phaûi caáp cöùu ngay theo
trình töï sau ñaây :
1. Cho naïn nhaân ngoài hoaëc naèm vaø naâng cô
quan bò thöông leân cao (ngoaïi tröø tröôøng
hôïp choã gaõy xöông khoâng cho pheùp).
2. Lau saïch veát thöông, nhöng ñöøng gôõ
cuïc maùu ñoâng neáu ñaõ thaønh hình.
3. Gaép nhöõng vaät laï (caùt, saïn, raùc...)
dính vaøo mieäng veát thöông.
4. Laøm caàm maùu baèng caùch ñeø vaøo caùc
ñieåm aán maïch (pressure points) hoaëc
coät ga–roâ (garrot).
5. Coá ñònh chaân tay, neáu bò gaõy xöông.
6. Choáng choaùng.
38
Xuaát huyeát do ñöùt tónh maïch hoaëc caùc
ñoäng maïch nhoû coù theå laøm caàm maùu
baèng caùch aán ngoùn tay caùi hoaëc ngoùn troû
leân mieáng “gaïc” ñaët ngay mieäng veát
thöông. Tröôøng hôïp caùc ñoäng maïch lôùn bò
ñöùt, ta caàn phaûi aán giaùn tieáp vaøo nhöõng
vò trí ñieåm aán maïch töông öùng. Ñoù laø
nhöõng nôi maø caùc ñoäng maïch chính chaïy
cheùo treân xöông. (xem hình)
Neáu söï aán giaùn tieáp caàn phaûi laâu daøi,
ta coù theå coät ga–roâ ñeå raûnh tay laøm vieäc
khaùc. Vieäc coät ga–roâ chæ thöïc hieän ñöôïc ôû
baép ñuøi vaø caùnh tay treân maø thoâi (laøm ôû
coå thì theø löôõi maát!) vì ôû ñaáy chæ coù moät
xöông. Em haõy laáy moät baêng vaûi hoaëc
moät khaên tay saïch, coät voøng quanh ñuøi
hoaëc caùnh tay (ôû phía treân veát thöông
chöøng 10cm), ñoaïn duøng moät caùi thöôùc
hoaëc khuùc caây ngaén xoû ngang vaø xoaén
(tourniquet) cho ñeán khi naøo sieát chaët
vaøo thòt ñeø beïp ñoäng maïch ñeå maùu khoâng
theå chaûy ngang qua. Khi thaáy maùu ngöøng
39
chaûy ra ôû veát thöông laø ñöôïc, haõy duøng
daây nhoû coät que thöôùc vaøo caùnh tay hoaëc
ñuøi. Khoaûng chöøng 10–15 phuùt em phaûi
nôùi ga–roâ ra, vaø seõ sieát laïi neáu maùu tieáp
tuïc chaûy. Neáu thaáy maùu ñaõ ngöøng chaûy
thì em coù theå nôùi ga–roâ, nhöng vaãn ñeå
nguyeân choã, phoøng hôø coù theå sieát laïi
ngay, khi caàn.
Sau khi coät ga–roâ ñeå caàm maùu, em haõy
chuyeån naïn nhaân ñeán beänh vieän hoaëc
traïm y teá gaàn nhaát.
Maùch nöôùc : Theo kinh nghieäm daân
gian, moãi khi bò chaûy maùu nhieàu khoù
caàm, ngöôøi ta thöôøng laáy toùc, loâng, maïng
nheän, thuoác reâ... ñaép vaøo veát thöông thay
theá chaát sinh sôïi huyeát ñeå caùc tieåu huyeát
caàu baùm vaøo taïo thaønh cuïc huyeát bít kín
veát thöông. Laøm nhö vaäy tuy coù phaàn
höõu hieäu nhöng keùm khoa hoïc vì coù theå
gaây nhieãm truøng huyeát raát nguy hieåm.
Laø moät HÑS, em phaûi “saép saün” ñeå “giuùp
ích” hôn ngöôøi, baèng caùch em döï tröõ saün
40
moät ít loâng caây Caåu tích, coøn goïi laø caây
loâng cu–li (teân la tinh : Cybotium
Barometz) ñoù laø moät loaïi caây döông xæ
thöôøng soáng ôû vuøng ñoài nuùi coù cao ñoä
treân 1.500m. ÔÛ nuùi Baïch Maõ (Thöøa
Thieân) vaø ôû Ñaø Laït coù nhieàu. Goác caây
Caåu tích coù loâng tô raát mòn, maøu vaøng vaø
oùng möôït raát ñeïp, ngöôøi ta thöôøng duøng
ñeå tæa goït thaønh nhöõng con thuù nhö voi,
gaáu... ñeå baùn cho du khaùch laøm kyû nieäm.
Em haõy kieám hoaëc mua 1 goác Caåu tích,
vaët loâng taåm alcool 90 ñoä ñeå saùt truøng
roài phôi khoâ, goùi kyõ trong bao nylon
saïch, mang theo mình hoaëc trong tuùi caáp
cöùu, gaëp tröôøng hôïp veát thöông ra maùu
nhieàu, ñaép vaøo mieäng veát thöông vaø duøng
baøn tay aán chaët, maùu seõ caàm raát nhanh,
thaàn hieäu voâ song ! (goác coøn laïi ñöøng vöùt
ñi maø phí : em haõy caét laùt, phôi khoâ roài
ngaâm röôïu. Duøng ñeå uoáng boå thaän, chöõa
ñau löng raát hay).
41
VÒ TRÍ CAÙC ÑIEÅM AÁN MAÏCH
(PRESSURE POINTS)
Em haõy taäp aán vaøo vò trí caùc ñieåm aán
maïch chæ trong hình sau ñaây cho thaät
thuaàn thuïc, ñeå khi caàn ñeán thì coù theå söû
duïng höõu hieäu. Neáu em aán vaøo vò trí maø
thaáy maïch nhaûy döôùi ngoùn tay töùc laø em
ñaõ baét ñuùng choã.
42
PHÖÔNG PHAÙP HOÂ HAÁP NHAÂN
TAÏO BAÈNG CAÙCH THOÅI HÔI VAØO
MIEÄNG
(Mouth-to-mouth, method of Artificial
Respiration)
Khi moät ngöôøi bò ngöøng thôû vì cheát
chìm, ñieän giaät, ngaït hôi, bò choaùng, bò
nhieãm ñoäc..., em coù theå cöùu soáng hoï baèng
phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo.
Hoâ haáp nhaân taïo coù nhieàu caùch :
Phöông phaùp Schæffer vaø Sylvester,
Holger-Nielsen,... nhöng phöông phaùp thoåi
hôi vaøo mieäng laø höõu hieäu vaø deã thöïc hieän
nhaát vì neáu chæ coù moät mình, em cuõng coù
theå laøm ñöôïc vaø ít hao söùc, trong khi
nhöõng phöông phaùp khaùc caàn phaûi coù
nhieàu ngöôøi ñeå thay phieân nhau.
Phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo baèng
caùch thoåi hôi vaøo mieäng goàm nhöõng ñoäng
taùc sau :
43
Neáu trong mieäng vaø coå hoïng naïn nhaân
coù vöôùng chaát gì, haõy moùc vaø lau saïch
mieäng baèng ngoùn tay cuûa em coù quaán
vaûi.
Ñaët naïn nhaân naèm ngöûa treân moâ ñaát cao
ñeå mình ñôõ cuùi gaäp ngöôøi khi thao taùc.
1. Keùo ñaàu
naïn nhaân
caøng ngöûa
veà ñaèng sau
caøng toát ñeå
cho caèm
chìa ra phía
tröôùc (hình
1). Keùo hoaëc
ñaåy quai
haøm cho mieäng môû ra (khi moät ngöôøi
baát tænh, ñaàu queïo veà ñaèng tröôùc laøm
goác löôõi thuït veà ñaèng sau bòt kín cuoáng
44
hoïng (hình a) khi keùo ñaàu ngöôïc ra sau
vaø baïnh haøm ra goác löôõi seõ naâng leân ñeå
cuoáng hoïng ñöôïc thoâng thöông (hình b).
2. Duøng loøng baøn tay
ñaåy traùn naïn nhaân vaø
giöõ cho ñaàu ngöûa veà
ñaèng sau, bít muõi naïn
nhaân vôùi ngoùn troû vaø
ngoùn giöõa cuøng baøn
tay aáy. Baøn tay kia
duøng ñeå baïnh haøm
naïn nhaân vaø keùo cho
mieäng môû ra. (hình 2)
3. Hít ñaày ngöïc, ñoaïn haû mieäng roäng roài
aùp saùt vaøo mieäng naïn nhaân (xem hình
2). Vôùi treû con thì
ta coù theå aùp
mieäng boïc heát caû
muõi vaø mieäng noù.
Thoåi hôi maïnh
vaøo cho ñeán khi
thaáy loàng ngöïc
45
phoàng leân. Ñoái vôùi ngöôøi cheát ñuoái khí
quaûn thöôøng bò taét ngheõn neân maáy hôi
ñaàu caàn phaûi thoåi thaät maïnh.
4. Nghieâng ñaàu traùnh khoûi mieäng naïn
nhaân vaø laéng nghe hôi thôû ra (xem
hình 3)
5. Laäp laïi ñoäng taùc 3 vaø vôùi nhòp ñieäu 12
laàn trong 1 phuùt ñoái vôùi ngöôøi lôùn vaø 20
laàn trong 1 phuùt ñoái vôùi treû em, nhöng
thoåi nheï hôn. Tieáp tuïc nhö vaäy cho ñeán
luùc naïn nhaân thôû laïi bình thöôøng hoaëc
cho ñeán luùc coù nhaân vieân y teá ñeán ñaûm
traùch caáp cöùu.
Löu yù : Tröôøng hôïp
thaáy thoåi hôi vaøo khoù
khaên vaø khoâng nghe
hôi trôû ra, haõy kieåm
soaùt laïi vò trí ñaàu vaø
caèm (ñoäng taùc 1). Neáu
hôi thôû vaãn khoâng
thoâng, haõy laät nghieâng
ngöôøi cuûa naïn nhaân roài
Hình a
Hình b
46
voã maïnh vaøo giöõa 2 vai hoï nhieàu caùi ñeå
coù vaät gì laï chaén ôû cuoáng hoïng seõ vaêng
ra. Haõy moùc vaø lau mieäng naïn nhaân nhö
luùc ban ñaàu.
CAÙCH CHÖÕA CHOAÙNG
(Treatment of Shock)
Choaùng hoaëc kích ngaát (shock) laø
tröôøng hôïp thöôøng xaûy ra sau khi bò tai
naïn, bò thöông maùu ra nhieàu, bò ngaït, bò
say naéng say noùng, ngoä ñoäc, sôï haõi hoaëc
taâm thaàn baát oån...
Choaùng coù theå thay ñoåi töø baát tænh
ñeán ngaát xæu. Caùc trieäu chöùng cuõng thay
ñoåi nhö choùng maët vaø ngaát ñi, ngöôøi
laïnh, da xanh taùi, buoàn noân, moà hoâi ñoïng
thaønh hoät treân traùn, thôû gaáp vaø yeáu,
maïch nhanh vaø nhaûy nheï coù khi khoâng
caûm thaáy ñöôïc.
Em haõy caáp cöùu nhö sau :
Leã huyeät Nhaân Trung vaø 10 ñaàu ngoùn
tay, naën ra chuùt maùu.
47
Ngaên chaën xuaát huyeát neáu coù.
Cho naïn nhaân naèm xuoáng, ñaàu thaáp
hôn mình vaø nghieâng veà 1 beân, ñoàng
thôøi haõy baêng boù caùc phaàn bò thöông
neáu coù.
Nôùi roäng aùo quaàn ôû coå, ngöïc vaø thaét löng.
Giöõ ñöøng cho nhieàu ngöôøi ñeán gaàn.
Cho maëc nhieàu aùo quaàn aám hoaëc quaán
theâm chaên meàn.
Traán an naïn nhaân. Ñöøng cho naïn
nhaân nghe tieáng baøn taùn veà thöông
tích hoaëc tình traïng beänh.
Neáu naïn nhaân baát tænh nhöng vaãn coøn
nuoát ñöôïc, cho hoï uoáng vaøi nguïm nöôùc
aám, caø pheâ, hoaëc traø noùng nhöng ñöøng
cho uoáng röôïu.
Ñöa cô quan y teá chaêm soùc moät thôøi
gian sau khi tai naïn xaûy ra.
Bieát phoøng ngöøa nhöõng beänh dòch taû,
thöông haøn, kieát lî, soát reùt ngaõ nöôùc.
48
Caùc beänh dòch taû, thöông haøn, kieát lî…
ñeàu laø nhöõng beänh truyeàn nhieãm theo
ñöôøng tieâu hoùa.
Beänh dòch taû gaây neân bôûi vi khuaån
hình daáu phaåy do baùc hoïc Koch tìm ra.
Beänh thöông haøn gaây neân bôûi tröïc
khuaån Eberth.
Beänh kieát lî gaây neân bôûi amibe hoaëc
vi khuaån Shigella.
Muoán ngöøa caùc beänh naøy, em phaûi :
Uoáng nöôùc ñaõ ñun soâi.
Ñöøng aên ñoà soáng, rau soáng phaûi röûa
kyõ baèng thuoác tím pha loaõng.
Tröôùc khi aên phaûi röûa tay.
Thöùc aên phaûi ñaäy kyõ ñeå traùnh ruoài
nhaëng bu vaøo.
Toát hôn heát laø neân ñi tieâm phoøng dòch
taû vaø T.A.B.
49
Soát reùt ngaõ nöôùc laø moät beänh lan
truyeàn theo ñöôøng maùu huyeát, gaây ra
bôûi huyeát truøng Plasmodium.
ÔÛ nöôùc ta, beänh soát reùt thöôøng gaây bôûi
Plasmodium falciparum vaø Plasmodium
vivax. Ta thöôøng bò laây beänh do muoãi
Anopheøle ñoát (coøn goïi laø muoãi ñoøn xoùc)
hoaëc do kim tieâm khoâng saùt truøng kyõ
(sau khi tieâm cho ngöôøi bò soát reùt) ñöa
huyeát truøng vaøo maùu ta.
Muoán ngöøa beänh, em phaûi :
Khi nguû phaûi naèm muøng.
Khi ôû trong vuøng coù beänh soát reùt phaûi
uoáng thuoác ngöøa : moãi tuaàn uoáng moät
vieân Chloroquine hoaëc moãi thaùng uoáng
moät vieân Fansidar.
Nhaø cöûa phaûi thoaùng vaø saùng suûa.
Ñöøng ñeå möông raõnh, ao tuø nöôùc ñoïng,
neáu caàn neân thaû caù ñeå dieät laêng quaêng
(aáu truøng cuûa muoãi).
50
Ñöøng vöùt lon, chum vaïi beå quanh nhaø,
khi möa seõ ñoïng nöôùc laøm nôi cho
muoãi ñeû tröùng vaø sinh saûn.
Luùc chaäp choaïng toái hoaëc khi chui vaøo
caùc luøm caây, haõy maëc aùo quaàn daøi tay
ñeå traùnh bôùt muoãi ñoát. Neân thoa tinh
daàu saû vaøo maët vaø nhöõng nôi da
khoâng ñöôïc aùo quaàn che kín.
51
52
Bieát xem xeùt vaø hieåu veát
chaân ngöôøi treân moät nôi
ñaát caùt : chaïy, nhaûy, ñi,
mang ñoà vaät naëng, ñi
böôùc luøi, sôø soaïng.
Anh nhaéc cho em hay, BP ñaõ phaùt
bieåu veà vaán ñeà quan saùt nhö sau :
“Haõy nhôù raèng, thaät laø maát maët khi
moät ngöôøi ngoaøi phaùt hieän ra moät vaät gì
tröôùc khi moät HÑS thaáy noù, duø vaät aáy ôû
xa hoaëc ngay saùt döôùi chaân”.
Caùc thoå daân da ñen (ôû UÙc vaø Phi chaâu)
hay da ñoû (ôû Myõ chaâu), nhôø loái soáng cuûa
hoï, ñaõ phaùt trieån moät caùch kyø laï caùi taøi
ñoïc ñöôïc nhöõng daáu chaân cuûa ngöôøi hay
thuù vaät ñeå laïi treân maët ñaát. Khoâng coù taøi
naêng naøy thì hoï khoâng theå tìm thaáy thuù
vaät ñeå saên baén, sinh nhai. Hoï ñaõ ñöôïc
taäp luyeän ngay töø luùc coøn thô. Baét ñaàu
baèng caùch laàn theo daáu caùc loaøi raén moái,
53
vaø chôi nhöõng troø chôi tìm veát. Caøng lôùn
leân, hoï caøng ñaày kinh nghieäm vaø coù theå
tìm theo daáu duø raát môø maø caùc ngöôøi da
traéng khoâng theå naøo thaáy noåi.
Khoâng ñoøi
hoûi moät HÑS
trôû thaønh
thieän ngheä
nhö caùc thoå
daân noùi treân,
nhöng ít ra
cuõng mong
moûi em quan
saùt ñöôïc nhöõng daáu veát ñôn giaûn vaø coù theå
lyù giaûi ñöôïc nhöõng söï vieäc xaûy ra tröôùc
maét. Em seõ thaáy nhieàu höùng thuù caû trong
vieäc tìm caùch giaûi ñoaùn moät söï vieäc ñeå laïi
daáu veát treân caùt caû trong coâng vieäc söûa
soaïn moät caâu chuyeän cho keû khaùc thöû thöïc
haønh.
Khi quan saùt moät daáu veát, em caàn thieát
phaûi nhôù 2 ñieàu :
54
Luoân luoân nhìn veà höôùng maët trôøi, aùnh
saùng ngöôïc chieàu seõ laøm noåi baät ñöôøng
neùt cuûa daáu chaân. Neáu maët trôøi ôû ñaèng
sau löng, em seõ maát nhieàu chi tieát quan
troïng vì nhöõng daáu veát lôø môø seõ khoâng
ñöôïc hieän roõ.
Cuõng neân nhôù raèng moïi vaät em thaáy
ñeàu coù moät giaûi ñoaùn hoaøn toaøn hôïp
lyù, vaø em phaûi duøng khaû naêng lyù luaän
ñeå tìm ra moät söï giaûi thích thoûa ñaùng
nhaát nhöõng gì ñaõ xaûy ra tröôùc maét
em.
Ñeå coù theå ñoïc ñöôïc yù nghóa cuûa caùc loaïi
daáu veát, tröôùc heát, em phaûi ñònh vaø phaân
bieät ñöôïc töøng loaïi daáu veát, roài theo doõi
töøng ñöôøng ñi cuûa chuùng baêng qua vuøng. ÔÛ
nôi coù hai veát giaãm leân nhau, ñieàu deã
nhaän bieát laø veát môùi coù nhöõng chi tieát ñaày
ñuû hôn, do ñoù seõ ñònh ñöôïc veát naøo coù
tröôùc.
Thaät deã daøng phaân bieät giöõa veát chaân
cuûa ñaøn oâng vaø ñaøn baø, bôûi hình daùng vaø
55
kích thöôùc. Veát giaøy cuûa phuï nöõ seõ saâu hôn
veát giaøy cuûa treû con mang giaøy cuøng côõ.
Veát giaøy, veát uûng coù theå nhaän bieát
ñöôïc bôûi caùc phaàn cuûa ñeá, caùc raêng cao
su, ñeá coù ñoùng ñinh, ñoùng caù saét... ta phaûi
chuù yù ñeán beà daøi vaø chieàu ngang cuûa ñeá
giaøy vaø cuûa goùt giaøy.
Neáu hai ñeá giaøy gioáng nhau, ta phaûi
phaân bieät chi tieát caùc caù giaøy hoaëc ñinh
ñaõ bò maát. Neáu hai veát giaøy cuøng loaïi,
cuøng côõ, chi tieát ñeá khoâng khaùc nhau,
nhöng chuùng ta coù theå xaùc ñònh laø do hai
ngöôøi khaùc nhau ñeå laïi, baèng caùch quan
saùt veát chaân saâu caïn khaùc nhau (tuøy theå
56
troïng) hoaëc daùng ñi, hoaëc khoaûng caùch
saûi chaân khaùc nhau.
Ñeå coù ñöôïc nhieàu kinh nghieäm, khi ñi
taûn boä, haõy quan saùt nhieàu ngöôøi mang
giaøy deùp ñeå laïi nhöõng daáu veát khaùc nhau,
khi ñi ngang qua caùc vuøng caùt hoaëc ñaát aåm.
Daùng ñi cuûa moãi ngöôøi cuõng khaùc
nhau: coù ngöôøi ñi chaân chöõ baùt (muõi giaøy
höôùng cheách 2 beân), coù ngöôøi ñi 2 chaân
song song nhau. Khi böôùc ñi, goùt chaân
chaïm ñaát tröôùc neân thöôøng coù daáu veát
ñaày ñuû vaø roõ hôn. Khi ñi nhanh, böôùc
chaân daøi hôn vaø muõi giaøy coù khuynh
höôùng haát ñaát caùt ra phía sau. Khi chaïy,
daáu cuûa goùt khoâng roõ, muõi giaøy coù
khuynh höôùng luùn saâu hôn vaø coù nhieàâu
saïn caùt bò haát veà phía sau.
Chi tieát caùt saïn bò haát veà phía sau raát
ñaùng quan taâm : neáu caùc vaät bò haát veà
phía tröôùc goùt chaân, ta coù theå keát luaän
raèng ngöôøi aáy böôùc luøi.
57
Veát cuûa 2 chaân luùn saâu khoâng ñeàu,
chöùng toû cho ta thaáy ngöôøi aáy coù mang
vaät naëng veà phía coù daáu chaân roõ hôn.
Moät ngöôøi vaùc naëng seõ ñeå laïi daáu chaân
saâu ñaäm hôn, khoaûng caùch saûi chaân ngaén
laïi, maët khaùc hai chaân daïng ra xa hôn vaø
ñoâi khi phaûi leâ chaân neáu ñoà vaät quaù naëng,
ñoái vôùi ngöôøi muø, böôùc chaân ngaén vaø quôø
quaïng, höôùng ñi khoâng döùt khoaùt, ngoaøi
ra coøn theâm daáu veát caây gaäy hoaëc daáu
chaân choù daãn ñöôøng ngay caïnh daáu chaân
hoï.
Cuõng neân taäp so saùnh kích thöôùc daáu
chaân, khoaûng caùch saûi chaân, quan saùt vôùi
chi tieát cuûa rieâng em. Töø ñoù em coù theå coù
yù nieäm veà voùc daùng cuûa ngöôøi aáy so vôùi
voùc daùng cuûa em.
Daáu veát chaân traàn cho ta deã phaân bieät
bôûi caùch saép ñaët caùc ngoùn chaân. Haõy
vaïch moät ñöôøng thaúng noái ñaàu veát ngoùn
chaân caùi vaø ñaàu veát ngoùn chaân uùt, quan
saùt vò trí troài suït cuûa caùc ngoùn coøn laïi.
58
Moïi ngöôøi khaùc nhau ít nhieàu veà vò trí
cuûa caùc ngoùn chaân.
Kích thöôùc vaø hình daùng cuûa daáu chaân
cuõng giuùp ta ñònh ñöôïc giôùi tính, caùc coâ
caùc baø thöôøng mang giaøy muõi nhoïn khieán
caùc ngoùn chaân chuïm laïi vaø nhoïn veà phía
ngoùn caùi trong khi chaân treû con cuøng côõ
thì caùc ngoùn beø ra theo vò trí töï nhieân.
Tuy chöông trình khoâng ñoøi hoûi,
nhöng em cuõng neân taäp quan saùt daáu
chaân suùc vaät vaø daáu chaân chim. Haõy
phaân bieät daáu chaân ngöïa luùc ñi, luùc chaïy
nöôùc kieäu, luùc phi nöôùc ñaïi… ñeå coù theå
ñoaùn ra vaän toác. Daáu veát chaân boø, ngöïa,
59
traâu, deâ,… coù theå nhìn thaáy treân ñöôøng.
Daáu veát chaân thuù röøng thöôøng deã tìm
thaáy caïnh bôø suoái, ao hoà… laø nôi chuùng
thöôøng xuoáng uoáng nöôùc. Daáu chaân chim
cuõng coù theå thaáy nôi ñaát öôùt hoaëc caùt aåm.
Bieát xem veát xe ñaïp vaø xe hôi.
Bieát ñöôïc xe ñi veà phía naøo.
Veát xe ñaïp nhoû hôn veát xe gaén maùy vaø
scooter. Veát xe hôi thì lôùn beà ngang hôn.
Xe hôi haïng nheï chæ coù 4 baùnh, 2 baùnh
tröôùc vaø 2 baùnh sau. Baùnh xe sau thöôøng
chaïy thaúng ñöôøng hôn, baùnh xe tröôùc
thöôøng hôi ngoaèn ngeøo vì theo chieàu laùch
cuûa tay laùi. Xe hôi haïng trung thöôøng coù 6
baùnh : 2 baùnh tröôùc vaø 4 baùnh sau (moãi
beân 2 caùi song song vaø saùt nhau). Xe hôi
haïng naëng thöôøng coù theâm 4 baùnh ôû giöõa 2
baùnh tröôùc vaø 4 baùnh sau (töùc laø xe 10
baùnh nhö xe GMC cuûa nhaø binh). Vì vaäy,
60
xem soá veát baùnh xe, ta coù theå ñoaùn ñöôïc
loaïi xe gì ñaõ chaïy ngang qua. Veát xe caøng
luùn saâu caøng chöùng toû troïng taûi cuûa xe.
Nhöõng veät daàu nhôùt vöông vaûi raûi raùc doïc
ñöôøng chöùng toû cho thaáy tình traïng cuõ kyõ
cuûa xe.
Ta coù theå bieát höôùng xe chaïy nhôø
nhöõng veát buøn hoaëc ñaù soûi bò haát tung veà
phía sau, hoaëc nhôø veát phình cuûa baùnh xe
khi laên qua caùc oå gaø.
*
* *
B.P ñaõ keå nhieàu chuyeän veà vieäc theo
daáu veát. Truôùc khi baét ñaàu thöïc haønh
chuông trình HÑ haïng Nhaát, em haõy ñoïc
cuoán “HÑ cho treû em” veà caâu chuyeän caäu
beù chaên cöøu tìm ra thuû phaïm gieát ngöôøi ôû
“Caâu chuyeän löûa traïi 1” cuøng nhöõng kyõ
thuaät vaø kinh nghieäm theo veát trong
“Caâu chuyeän löûa traïi 11, 12 vaø 13”; em seõ
hoïc ñöôïc nhieàu ñieàu boå ích. Sau ñoù, em
61
haõy thöïc haønh caøng nhieàu caøng toát ñeå
thu thaäp kinh nghieäm baûn thaân.
62
THIEÂN NHIEÂN
63
Chöông trình Höôùng Ñaïo haïng Nhaát
ñoøi hoûi em nhaän daïng vaø ñònh ñöôïc teân
cuûa 12 caây thuï thöôøng gaëp ôû nöôùc ta, nhaát
laø thöôøng gaëp ôû ñòa phöông em hieän ôû.
Trong khuoân khoå haïn heïp cuûa taäp caåm
nang naøy, anh khoâng theå chæ cho caùc em
12 caây aáy; vì ôû nöôùc ta coù voâ soá caây, maø
em – ngöôøi ñang caàm taäp saùch nhoû naøy
coù theå ñang ôû mieàn Trung, maø cuõng coù
theå ñang ôû mieàn Nam, moãi mieàn coù moät
soá caây tieâu bieåu cuûa ñòa phöông. Anh
nhöôøng phaàn traùch nhieäm naøy cho Ñoaøn
tröôûng cuûa em höôùng daãn em trong thöïc
teá cuûa ñòa phöông mình ôû.
Vôùi trình ñoä hieåu bieát thöôøng thöùc ôû
nöôùc ta, chöông trình chæ ñoøi hoûi em nhaän
daïng vaø ñònh teân caây thoâng thöôøng. Tuy
nhieân, anh cuõng caàn cho em bieát raèng, ôû
caùc nöôùc tieân tieán (Anh, Phaùp, Myõ, UÙc,
Canada…) ñoøi hoûi caùc HÑS haïng Nhaát
phaûi ñònh teân caây baèng teân khoa hoïc.
64
Teân khoa hoïc cuûa caùc caây vieát baèng
chöõ La tinh goàm caùc yeáu toá sau :
Teân gioáng – Teân loaøi – Thuoäc hoï
(Genus – Species – Family)
THIEÂN NHIEÂN
Nhaän xeùt vaø thuoäc teân 12 caây
thuï (lôùn) thoâng thöôøng (daïng
caây, laù, hoa, traùi).
Neáu nghieân cöùu veà Thöïc vaät, em seõ
thaáy caùc nhaø khoa hoïc phaân loaïi caây coû
theo phöông caùch sinh saûn: caùc caây sinh
saûn baèng hoa goïi laø Hieån hoa thöïc vaät.
Nhöõng caây khoâng coù hoa, thuoäc ngaønh
AÅn hoa thöïc vaät (nhö rong, reâu, döông
xæ,… )
Tuøy theo hình daïng cuûa hoa maø ngöôøi
ta chia ra thaønh nhieàu Hoï (Family) : HoÏ
hoa keùp (Compositae: nhö Cuùc, Thöôïc döôïc,
65
Vaïn thoï...). Hoï hoa taùn (Umbelliferae: nhö
caø roát, ngoø...). Hoï hoa chöõ thaäp
(Cruciferae: nhö caùc loaïi Caûi...). Hoï ñaäu
(Leguminosae : caùc loaïi ñaäu, phöôïng vó...).
Trong moãi Hoï, tuøy theo ñaëc tính cuûa
quaû, haït vaø nhöõng ñaëc tính di truyeàn
gioáng nhau maø ngöôøi ta saép ñaët nhieàu
caây chung moät Gioáng (Genus). Nhöõng caây
cuøng gioáng coù theå gheùp caønh hoaëc lai
gioáng vôùi nhau. Ví duï Cam, chanh, böôûi,
quít,... cuøng chung gioáng Citrus.
Caùc caây trong cuøng moät gioáng nhöng
khaùc nhau vaøi chi tieát nhö hình daïng laù,
kích thöôùc quaû, muøi vò… neân ñöôïc phaân
bieät baèng Loaøi (Species).
Moät teân khoa hoïc cuûa caây ñöôïc bieåu
thò ñaày ñuû bôûi 3 yeáu toá : Gioáng – Loaøi –
Hoï.
Ví duï :
Teân khoa hoïc Teân thoâng thöôøng
(teân ñòa phöông)
66
Gioáng Loaøi Hoï
Citrus Lemona Rutaceae Chanh
Citrus Nobilis Rutaceae Andr.Quít
Citrus Aurantium Rutaceae L. Cam
Citrus Grandis Rutaceae Osb. Böôûi
Chæ coù caùc teân khoa hoïc môùi ñuû ñeå chæ
danh caùc loaøi vì ví duï trong hoï
Orchidaceae (hoï Lan) coù hôn 17.000 loaøi
ñaõ ñöôïc moâ taû, nhöng khoâng ñaày 150 caây
coù teân thoâng duïng. Cuõng nhö khi em ñi
vaøo moät baõi coû hoang, em gaëp voâ vaøn loaïi
caây nhoû maø em goïi chung laø coû, nhöng
thöû xem, em bieát ñöôïc bao nhieâu teân caây
baèng tieáng Vieät... trong luùc taát caû caùc caây
ñoù ñeàu ñaõ ñöôïc ñònh teân La tinh neáu em
tìm trong cuoán “Caây coû mieàn Nam Vieät
Nam” cuûa Giaùo sö Phaïm Hoaøng Hoä, hoaëc
trong cuoán “Flore geùneùrale de l’Indochine”
cuûa Lecomtei.
Teân thoâng duïng cuûa moãi nöôùc coù theå
thay ñoåi tuøy theo ñòa phöông, nhöng teân
67
khoa hoïc thì laïi thoáng nhaát treân toaøn theá
giôùi.
68
Ví duï :
Neáu em hoûi mua 1 cuû saén thì ngöôøi
mieàân Trung seõ baùn cho em 1 cuû khoai mì
(teân KH : Manihot esculenta,
Euphorbiaceae) trong luùc ngöôøi mieàn Nam
baùn cho em 1 cuû Ñaäu (Pachyrrizus
tuberosus, Papillionaceae).
Neáu em hoûi mua traùi Ñaøo thì ngöôøi
mieàn Trung seõ baùn cho em traùi Maän
(Eugenia aquea Myrtaceae) trong luùc
ngöôøi mieàn Baéc vaø Ñaø laït baùn cho em
traùi Ñaøo loâng (Prunus Persica, Rosaceae).
Neáu em hoûi mua traùi Maän thì ngöôøi
mieàn Nam baùn cho em traùi Eugenia
aquea thuoäc hoï Myrtaceae trong luùc ngöôøi
Ñaø laït baùn cho em traùi Maän Ñaø laït
(Prunus Triflora, thuoäc hoï Rosaceae).
Treân ñaây laø nhöõng ñieàu caên baûn maø
HÑ haïng Nhaát cuûa caùc nöôùc ñaõ aùp duïng
töø maáy chuïc naêm nay, chöù khoâng phaûi vì
anh laø giaùo sö thöïc vaät hoïc neân meùo moù
69
ngheà nghieäp, veõ vôøi theâm cho laém
chuyeän ñaâu nheù !
Chöông trình HÑ haïng Nhaát baây giôø
khoâng ñoøi hoûi em quaù laém ñaâu : Tröôùc
kia, khi coøn trong Lieân hoäi Höôùng Ñaïo
Ñoâng Döông (luùc aáy caùc Tröôûng “Baûo
Hoaøng hôn Vua” muoán ta phaûi cöø hôn HÑ
caùc nöôùc khaùc; caùc nöôùc khaùc chæ ñoøi hoûi
HÑS muoán qua haïng Nhì phaûi bieát teân 6
caây); qua chöông trình HÑ haïng Nhì, caùc
anh ñaõ phaûi bieát:
+ Caùc caây coù ích : Luùa, Baép, Mía,
Thaàu daàu, Boâng vaûi, Ñay, OÅi, Mít,
Tieâu, Queá, Caø pheâ, Cao su.
+ Caùc thöïc vaät khaùc : Rong, Naám,
Reâu, Ñòa y, Döông xæ, Thaïch tuøng,
Caây aên thòt (caây naép bình,
Drosera).
+ Caùc caây thöôøng gaëp ôû Ñoâng döông :
Döøa, Cau, Xoaøi, Chuoái, Baèng laêng.
70
Kim giao, Sao, Giaù tò, Daàu, Thoát
noát, Thoâng.
(Xem töø trang 101 ñeán trang 108
trong cuoán Ce que tout scout doit
connaitre Seconde classe, taùi baûn laàn 3
naêm 1944 cuûa Lieân hoäi Höôùng Ñaïo Ñoâng
Döông thì em seõ roõ).
*
* *
Em seõ thaáy thích thuù moân traéc
nghieäm naøy, neáu em laøm moät cuoán “Baùch
thaûo taäp” (Herbier). Em haùi moät caønh laù,
coù caû hoa caøng toát, eùp vaøo giöõa 2 tôø giaáy
baùo deã thaám nöôùc keïp vaøo giöõa 2 taám bìa
cöùng hoaëc vaùn eùp caøng toát, ñem phôi
naéng vaø laáy ñaù daèn leân. Thænh thoaûng,
em laïi thay giaáy baùo khaùc ñeå caây choùng
khoâ. Phôi caøng ñöôïc naéng vaø choùng khoâ,
thì hoa laù seõ giöõ ñöôïc maøu töï nhieân.
Khi caây ñaõ eùp thaät khoâ, em haõy duøng
baêng keo trong ñeå daùn vaøo cuoán soå ñoùng
71
baèng bìa hoaëc giaáy croquis, khoå 21x27cm.
Vôùi con maét myõ thuaät, anh tin chaéc raèng
em seõ daùn caây vaøo soå theá naøo thaät ñeïp
maét.
Trang ñoái dieän vôùi maãu eùp em vieát
treân cuøng laø teân caây baèng tieáng La tinh,
ngay döôùi laø teân thoâng duïng baèng tieáng
Vieät, keá döôùi em ghi ngaøy haùi vaø nôi haùi.
Ngoaøi ra, em coøn ghi vaén taét nhöõng chi
tieát sau ñaây :
+ Daùng caây : moïc thaúng hay phaân
nhaùnh? vöôn cao hay caønh uoán eùo ? ...
+ Nôi moïc : Caây thích moïc ôû ñaâu ? Nôi
ñaát caùt hay ñaát thòt ? Nôi coù nhieàu ñaù
soûi hay ôû ñaát phuø sa ?...
+ Voû caây : Suø sì hay trôn laùng ? Coù tinh
daàu (nhö Queá) hay khoâng ?...
+ Laù : Hình daùng, caùch xeáp ñaët cuûa laù
treân thaân (dieäp töï). Maøu luùc coøn non,
luùc veà giaø...
72
+ Hoa : Bao nhieâu caùnh, maøu traøng hoa,
maøu nhò hoa. Bao nhieâu nhò ñöïc, bao
nhieâu nhò caùi.
+ Quaû : Hình daïng, kích thöôùc aên ñöôïc
khoâng ? Hình daïng cuûa haït beân trong.
Maøu quaû luùc chín (Caùc quaû thöôøng daøy
coäm khoù eùp. Vì vaäy em chæ caàn veõ quaû
ôû beân goùc cuûa caønh caây eùp, nhôù ghi tæ
leä ñeå giuùp cho ngöôøi xem deã hình dung
ñöôïc toaøn boä cuûa caây) .
*
* *
Neáu em laøm “Baùch thaûo taäp”, daàn daø
em seõ say meâ tìm hieåu Thöïc vaät hoïc
chaúng khaùc naøo ngöôøi söu taäp tem thö.
Vôùi “Baùch thaûo taäp” em seõ chöùng minh
cho Ñoaøn tröôûng bieát raèng em ñuû söùc qua
moân naøy cuûa HÑ haïng nhaát.
Bieát 6 gioáng chim muoâng
(Hình daïng, maøu loâng, tieáng keâu, veát chaân)
73
ÔÛ nöôùc ta coù raát nhieàu loaøi chim. Tuøy
theo moãi ñòa phöông coù nhieàu hay ít moài
thích hôïp maø moãi loaøi chim nhieàu ít khaùc
nhau. Em haõy choïn 6 loaøi chim maø em
thöôøng gaëp nhaát ôû nôi em truù nguï ñeå deã
khaûo saùt töôøng taän.
ÔÛ cao nguyeân coù nhieàu röøng ruù, vieäc
khaûo saùt chim ngoaøi thieân nhieân khoâng
maáy khoù khaên.
ÔÛ ñoàng baèng Nam boä coù nhöõng “Saân
chim”, nôi chim tuï taäp ñoâng ñaûo, caùc em
tha hoà maø tìm hieåu.
Rieâng ôû caùc thaønh thò, nôi daân cö ñoâng
ñuùc, caùc chim muoâng thöôøng laùnh xa...
nhöng em cuõng coù theå quan saùt ñöôïc
baèng caùch ñeán nhöõng vöôøn baùch thuù hoaëc
caùc haøng chim kieång...
Em coù theå söu taäp caùc loâng chim löôïm
ñöôïc cuøng hình aûnh caùc loaøi chim maø em
kieám ñöôïc trong caùc saùch vaø töï ñieån, neáu
74
em coù theå chuïp hình chim ngoaøi thieân
nhieân laïi caøng soáng ñoäng hôn. Ngaøy nay,
phöông tieän khoa hoïc kyõ thuaät caøng tieán
boä em coù theå chuïp hình moät con chim töø
xa nhôø oáng vieãn kính (teùleù objectif), hoaëc
em coù theå theo doõi ñoâi chim ñang xaây toå
aám nhôø coù oáng nhoøm khaù tinh vi. Em
ñöøng söu taäp chim nhoài boâng vì luaät thöù
6 cuûa HÑ khuyeân em khoâng neân laøm theá.
Khi quan saùt toå chim, em cuõng khoâng
neân ñeán gaàn. Neáu sôø vaøo toå hoaëc tröùng,
chim meï ngöûi thaáy hôi ngöôøi, chuùng seõ
boû toå maø ñi, nhö vaäy ta seõ voâ tình laøm
haïi moät theá heä chim con.
Muøa xuaân laø thôøi gian thuaän lôïi nhaát
cho ta tìm hieåu loaøi chim, vì ñoù laø muøa
sinh saûn cuûa haàu heát caùc gioáng chim.
Trong thôøi gian laøm toå vaø aáp tröùng, chim
quanh quaån moät nôi, em ñôõ maát coâng
theo doõi caùnh chim bay.
Em haõy khaûo saùt chim theo caùc chi
tieát sau :
75
Hình daïng
Kích thöôùc : Haõy so saùnh vôùi 1 loaøi
chim thöôøng thaáy nhö chim seû hoaëc boà
caâu. Dieãn taû to hôn hoaëc nhoû hôn,
hoaëc gaáp maáy laàn,... ngöôøi ta deã hình
dung hôn laø ño baèng cm.
Loâng : Kích thöôùc vaø maøu loâng cuûa töøng
phaàn cô theå: loâng ñaàu, loâng coå, loâng
caùnh, loâng ñuoâi, loâng buïng...
Moû : Hình daïng moû cho ta bieát loái
soáng cuûa chim : moû ngaén, cong vaø
maïnh nhö loaøi veït duøng ñeå caén beå caùc
haït cöùng, moû cöùng nhoïn vaø cong nhö
moû dieàu haâu duøng ñeå ræa thòt con moài,
moû maûnh khaûnh nhö moû chaøo maøo ñeå
aên traùi caây, moû ngaén nhö chim saâu ñeå
aên saâu boï, moû roäng nhö moû vòt laø
thuoäc gioáng aên döôùi nöôùc…
Chaân : Chaân daøi hoaëc ngaén, coù maøng
noái caùc ngoùn hay khoâng cuõng cho ta bieát
loái soáng cuûa chuùng. Chaân daøi nhö chaân
76
coø duøng ñeå raûo böôùc quanh bôø, chaân coù
maøng nhö vòt duøng ñeå bôi döôùi nöôùc. Em
cuõng neân quan saùt chim thöôøng ñaäu
(nhö cuù) hay thöôøng bay (eùn), khi ñi thì
böôùc hay nhaûy caû 2 chaân...
Ñuoâi : Hình daïng vaø maøu saéc ñuoâi
cuõng tieâu bieåu cho moät soá loaøi nhö
ñuoâi coâng chaúng haïn. Ñuoâi chim troáng
thöôøng daøi vaø saëc sôõ hôn chim maùi.
Caùch bay : Coù loaøi bay xa, coù loaøi bay
chuyeàn, coù loaøi bay löôïn...
Toå chim : Moãi loaïi chim laøm toå moät
caùch khaùc nhau, coù loaøi chim laøm toå
treân caønh, coù loaøi laøm toå trong boäng
caây, coù loaøi laïi laøm toå ôû döôùi ñaát. Vaät
lieäu duøng laøm toå cuõng khaùc nhau : duøng
rôm, raùc, loâng hoaëc töï nhaû nöôùc boït ñeå
laøm thaønh toå (yeán) .
77
Nhaän bieát ñöôïc 5 choøm sao
ngoaøi nhöõng choøm sao thuoäc
chöông trình haïng Nhì vaø 5 vì
sao, ngoaøi sao Baéc Ñaåu.
78
Treân trôøi coù voâ soá vì sao vaø voâ soá
choøm sao, em haõy choïn 5 choøm sao vaø 5
vì sao naøo maø em deã thaáy nhaát. Em quan
saùt söï vaän haønh cuûa chuùng theo ngaøy
trong thaùng vaø theo muøa trong naêm. Daàn
daàn coù kinh nghieäm em seõ ñoaùn ñöôïc
ngaøy giôø khi em nhìn leân trôøi thaáy caùc
sao quen thuoäc, vaø cuõng nhôø chuùng maø
em ñònh ñöôïc höôùng ñi khi caàn ñeán.
Em cuõng coù theå tham khaûo cuoán saùch
“SAO” do Toaùn Huaán luyeän Mieàn II xuaát baûn.
Sau ñaây laø 1 soá choøm sao maø ta
thöôøng gaëp treân baàu trôøi. :
Choøm sao LYRA (Caây Ñaøn) coù sao Vega
(Chöùc Nöõ) laø sao saùng nhaát treân baàu trôøi
muøa heø.
79
Choøm sao CYGNUS (Thieân Haïc) bay
xuoáng Ngaân Haø, coù sao Deneb ôû ñuoâi laø
saùng nhaát.
Choøm sao AQUILA (Phuïng Hoaøng) coù
sao Altaï (Ngöu Lang) laø lôùn nhaát.
80
Choøm sao SAGITTARIUS (Nhaân Maõ
Cung) naèm giöõa choøm Capricorne vaø
Scorpio.
Choøm sao HERCULES.
81
Choøm sao CORONA (Vöông Mieän)
naèm döôùi choøm Hercules vaø Bootes (Chaên
Chieân).
BOOTES, choøm sao Chaên Chieân coù
ngoâi sao Acturus saùng ngôøi, naèm treân
ñöôøng keùo daøi cuûa ñuoâi Ñaïi huøng tinh.
82
Choøm sao SCORPIO (Boï Caïp) naèm treân
ñöôøng hoaøng ñaïo. Treân löng laø sao
Antares, ñoû nhö Hoûa tinh, laø ngoâi sao
saùng nhaát trong choøm.
Choøm sao Sö Töû (LEO) coù ngoâi sao
saùng nhaát laø Regulus.
83
Choøm Song Sinh (GEMINI) vôùi hai
ngoâi sao saùng laø Pollux vaø Castor, choøm
naøy cuõng naèm treân ñöôøng hoaøng ñaïo.
Thieân Caåu (CANIS) goàm Choù Lôùn vaø
Choù Nhoû. Sao Procyon cuûa Choù Nhoû chæ
caùch ta vaøi naêm aùnh saùng. Sao Sirius cuûa
Choù Lôùn laø ngoâi sao saùng nhaát treân baàu
trôøi.
84
Choøm Boø Moäng (TAURUS) goàm hai
nhoùm sao : nhoùm Hyades hình chöõ V vôùi
ngoâi sao Aldebaran saùng ñoû vaø choøm
Pleùiades (sao Rua Thaát Tinh).
PERSEUS, chaøng voâ ñòch ñaõ caét ñaàu
Söùa Thaàn ñeå cöùu naøng Andromeda.
85
ANDROMEDA, ngöôøi ñaøn baø bò xieàng
trong tích coå Hy Laïp. Choøm naøy naèm saùt
choøm Phi Maõ.
PEGASUS (Phi Maõ) baêng qua baàu trôøi
töø treân xuoáng, coù hình vuoâng lôùn, raát deã
nhaän thaáy.
86
Baàu trôøi muøa Ñoâng (nhìn phía Baéc)
Baàu trôøi muøa Ñoâng (nhìn phía Nam)
87
Baàu trôøi muøa heø (nhìn phía Baéc)
Baàu trôøi muøa heø (nhìn phía Nam)
88
THÔØI TIEÁT
Bieát 5 ñieàm baùo thôøi tieát
Khi ôû nhaø, em ñöôïc ñaøi truyeàn thanh
hoaëc truyeàn hình cho bieát “döï baùo thôøi
tieát”… nhöng luùc ñi traïi hoaëc xuaát du, neáu
em bieát ñöôïc moät soá ñieàm baùo thôøi tieát
thì seõ giuùp em chuaån bò ñeå ñoái phoù vôùi
bieán chuyeån cuûa thôøi tieát saép dieãn ra,
giuùp em kòp thôøi nuùp möa, traùnh gioù, thu
xeáp leàu traïi tröôùc khi côn gioâng ñeán...
nhôø theá em giöõ gìn ñöôïc söùc khoûe vaø ñôõ
maát coâng phôi phong duïng cuï traïi...
Em haõy tìm toøi hoïc hoûi nhöõng kinh
nghieäm daân gian hoaëc qua ca dao tuïc ngöõ
maø baát kyø nöôùc naøo cuõng coù.
Ta coù theå nhìn trôøi, nhìn traêng maø
ñoaùn ñöôïc ñieàm baùo thôøi tieát.
Ví duï ôû Phaùp coù ca dao :
Lune dans l'eau, demain pas beau
89
(Traêng môø nhö ôû ñaùy nöôùc, ngaøy mai
trôøi xaáu)
Cercle lointain, eau prochaine
Cercle voisin, eau lointaine.
(2 caâu naøy truøng vôùi caâu “Quaàng haïn,
taùn möa” cuûa ca dao Vieät Nam : Maây ôû
cao, aùnh saùng maët traêng chieáu thaønh
quaàng saùng nhoû chöùng toû trôøi haïn, maây ôû
thaáp, aùnh saùng maët traêng chieáu thaønh
vaàng taùn roäng, chöùng toû trôøi saép möa).
Raùng vaøng thì gioù, raùng ñoû thì möa.
Nhìn sinh hoaït cuûa ñoäng vaät ta
cuõng coù theå ñoaùn tröôùc ñieàm trôøi.
Chuoàn chuoàn bay cao thì trôøi toát
Chuoàn chuoàn bay thaáp thì trôøi xaáu
Kieán töøng ñaøn töøng luõ tha tröùng vaø
löông thöïc döï tröõ cuûa chuùng leân cao
laø trôøi saép luït.
Trôøi naéng maø nghe coùc keâu nhieàu
laø trôøi saép möa.
90
…
Em raùng hoïc hoûi caùc noâng daân vaø daân
chaøi löôùi, seõ thu thaäp ñöôïc nhieàu kinh
nghieäm quyù baùu veà ñieàm baùo thôøi tieát.
Ngoaøi ra, em cuõng neân taäp xem maây
ñeå ñoaùn ñieàm trôøi. Sau ñaây laø moät vaøi
daïng maây deã nhaän bieát vaø ñoaùn ñöôïc
ñieàm baùo thôøi tieát.
91
Cumulus (hình töøng
ñaùm) bieåu hieän trôøi
toát; xuaát du maø thaáy
maây naøy laø yeân taâm.
Alto cumulus
(Alto : Cao –
Cumulus : Töøng
ñaùm) laø kieåu maây
bieåu hieän trôøi toát.
92
Cirro cumulus thöôøng
goïi laø maây “ñaäu huû”
hoaëc maây “vaây caù”,
baùo hieäu thôøi tieát
thay ñoåi.
Strato cumulus
(Strato : Töøng taàng)
khi trôû thaønh xaùm
vaø u aùm, chuùng seõ
trôû thaønh maây
“möa” Nimbostratus
(Nimbus : möa
gioâng).
93
Khi tieát trôøi oi böùc, caùc maây cumulus
goäp laïi vôùi nhau thaønh ñaùm lôùn
Cumulonimbus, thöôøng gaëp vaøo buoåi chieàu
baùo hieäu saép möa gioâng.
94
Em haõy taäp laøm caùc nuùt HÑ haïng
Nhaát trong saùch NUÙT cuûa Tröôûng Toân
Thaát Sam do Toaùn Huaán Luyeän Mieàn II
xuaát baûn.
Nuùt naøo khoù laøm, haõy nhôø Ñoaøn
tröôûng cuûa em chæ daãn theâm bí quyeát.
95
Bieát duøng rìu hoaëc röïa
ñeå ñaún caây, traåy caønh.
ÑAÚN CAÂY
Tröôùc khi ñaún caây, phaûi choïn chieàu caây
ngaõ. Neân choïn chieàu coù nhieàu caønh caây
tróu naëng hoaëc theo chieàu gioù, traùnh ñöøng
ñeå caây ngaõ döïa vaøo nhöõng caây khaùc.
96
Khi chaët mieäng thöù 2 gaàn giaùp mieäng
thöù nhaát neáu nghe thaáy tieáng raêng raéc
thì hoâ lôùn baùo hieäu “caây ngaõ” ñeå moïi
ngöôøi traùnh xa kòp thôøi, coøn em thì phaûi
nhaûy neù sang 1 beân chöù ñöøng nhaûy ra
phía sau vì ñoâi luùc goác caây baät haäu raát
nguy hieåm
TRAÅY CAØNH
Khi traåy caønh, em phaûi baét ñaàu töø goác
vaø tieán daàn leân ngoïn. Caùc caønh nhoû thì
chæ chaët 1 nhaùt theo chieàu töø goác leân ngoïn.
Caùc caønh lôùn phaûi chaët 2 nhaùt, nhaùt thöù 1
töø treân xuoáng, tieáp ñoù laø nhaùt thöù nhì töø
döôùi leân.
97
DÖÙT THAØNH KHUÙC
Muoán döùt thaân caây thaønh nhieàu khuùc,
neáu duøng cöa thì ñôõ phí goã, nhöng neáu
khoâng coù cöa, ta cuõng coù theå duøng rìu
hoaëc röïa ñeå chaët. Vôùi nhöõng thaân caây coù
ñöôøng kính töø 20cm trôû leân, em phaûi môû
2 mieäng ôû 2 phía cuûa thaân caây, moãi
mieäng beà roäng baèng ñöôøng kính cuûa thaân
caây vaø saâu baèng ñöôøng baùn kính.
GIÖÕ GÌN RÌU
Em söû duïng rìu ñuôïc höõu hieäu neáu em
bieát baûo trì vaø chaêm soùc noù. Sau ñaây laø
nhöõng ñieàu caàn nhôù.
Luoân luoân giöõ cho löôõi rìu ñöôïc beùn, haõy
maøi vôùi ñaù maøi sau moãi laàn söû duïng.
98
Neáu coù veát söùt meû thì duøng ñaù maøi quay
(grindstone) hoaëc duøng duõa ñeå duõa laïi
thaät beùn.
Lau khoâ löôõi rìu sau moãi laàn duøng vaø
nhôù boâi môõ ñeå traùnh ræ seùt. Nhôù boâi môõ
vaø goùi vaøo bao neáu toàn tröõ.
Boâi daàu lanh (Unseed oil) vaøo caùn ñeå
luoân ñöôïc meàm deûo.
Neáu ñaàu rìu hôi loûng, neâm laïi cho thaät
chaéc.
Neáu caùn rìu bò chôùm, haõy thay caùn khaùc
ngay.
Ñöøng duøng rìu thay buùa hoaëc voà.
Khi khoâng söû duïng, ñöøng vöùt böøa baõi
maø haõy caém vaøo 1 khuùc goã.
99
TRUYEÀN TIN LIEÂN LAÏC
100
Vôùi khoa hoïc kyõ thuaät ngaøy caøng tieán
boä, caùc phöông tieän truyeàn tin, lieân laïc
caøng ngaøy caøng hieän ñaïi : voâ tuyeán ñieän
baùo, Telex, Fax,… maùy boä ñaøm, maùy VHF...
Tuy nhieân vieäc luyeän taäp thoâng tin
baèng Morse vaø Seùmaphore cuõng khoâng
theå thieáu trong chöông trình kyõ naêng cuûa
Höôùng Ñaïo, vì ngoaøi vieäc söû duïng khi caàn
ñeán maø khoâng saün phöông tieän hieän ñaïi
trong tay, coøn coù muïc ñích luyeän taäp cho
caùc HÑS tinh maét, thính tai, nhanh trí
(ñeå bieán ñoåi tín hieäu thaønh chöõ).
Veà caùc vaàn Morse thì em ñaõ bieát roài, sau
ñaây laø caùc vaàn Seùmaphore maø em caàn
luyeän taäp theâm (nhôù raèng caùc em Soùi 2
sao ñaõ bieát ñaùnh Seùmaphore roài ñaáy nheù !)
101
102
QUOÁC NGÖÕ ÑIEÄN TÍN
Caùc vaàn Morse vaø Seùmaphore do Taây
phöông saùng taùc neân khoâng coù caùc chöõ aê,
aâ, ô, oâ, ö,… vaø caùc daáu, neân HÑVN ñaõ ñaët
ra theâm nhöõng quy öôùc ñeå gheùp thaønh
chöõ quoác ngöõ maø anh em chuùng ta ñaõ söû
duïng töø thaäp nieân 30, 40… luùc maø böu
ñieän coøn ñang duøng tieáng Phaùp ñeå truyeàn
ñieän tín. Nay thì böu ñieän Vieät Nam cuõng
ñaõ chính thöùc duøng caùc quy öôùc aáy ñeå
truyeàn ñieän tín, haù chaúng phaûi laø moät
vinh döï cho chuùng ta sao ?!
Sau ñaây laø caùch ñoïc chöõ thay daáu :
s = daáu saéc
f = daáu huyeàn
r = daáu hoûi
x = daáu ngaõ
j = daáu naëng
oâ = oo
ô = ow
103
aâ = aa
aê = aw
ö = w
eâ = ee
ñ = dd
Ví duï : HÖÔÙNG ÑAÏO VIEÄT NAM
Vieát laø : HUWOWNGS DDAOJ VIEETJ NAM
104
105
Em haõy ño vaø ghi laïi nhöõng kích
thöôùc caùc phaàn cô theå cuûa em.
Beà cao (1)
Beà cao töø goùt ñeán muùt tay ñöa cao (2)
Beà daøi cuûa tay töø naùch ñeán ñaàu ngoùn (3)
Beà daøi cuûa saûi tay (4)
Beà daøi cuûa ngoùn tay caùi (5)
Beà roäng cuûa loøng baøn tay (5)
Beà daøi gang tay töø ngoùn caùi ñeán ngoùn uùt (6)
Beà daøi cuûa baøn chaân (7)
Beà daøi cuûa ñeá giaøy (7)
Beà daøi cuûa böôùc chaân treân ñaát phaúng
106
Beà daøi cuûa böôùc chaân khi leo doác
Beà daøi cuûa böôùc chaân khi xuoáng doác
Em haõy taäp öôùc löôïng thôøi gian, troïng
löôïng, dieän tích, theå tích vaø dung tích...
taäp ñi taäp laïi nhieàu laàn, em seõ coù kinh
nghieäm vaø seõ coù ñöôïc keát quaû töông ñoái
chính xaùc.
Veà thôøi gian, em coù theå ñeám laàn thôû
cuûa mình, trung bình 1 phuùt em thôû töø
12 ñeán 14 laàn, em haõy kieåm chöùng laïi
baèng ñoàng hoà.
Veà troïng löôïng, thì em taäp caàm nhieàu
goùi haøng hoaëc vaät duïng. Ban ñaàu caàm
nhieàu thöù cuøng troïng löôïng : 1kg thòt,
1kg ñöôøng, 1kg muoái, 1kg boâng goøn...
em seõ quen vôùi troïng löôïng vaø maét
nhìn quen vôùi theå tích... sau nhieàu laàn,
em seõ coù öôùc löôïng gaàn ñuùng... cuõng
nhö caùc baø ñi chôï quen, khi caàm 1
mieáng thòt coù theå bieát quaày haøng caân
giaø hay caân non. Sau ñoù, em taäp caàm
107
nhieàu thöù caân naëng khaùc nhau ñeå coù
thoùi quen öôùc löôïng.
Veà dieän tích, theå tích vaø dung tích...
em phaûi taäp öôùc löôïng baèng maét cho
quen. Em phaûi öôùc löôïng beà daøi, beà
ngang, beà cao roài tính ra. Laøm ñi laøm
laïi nhieàâu laàn, em seõ coù kinh nghieäm,
veà sau chæ caàn nhìn thoaùng qua laø em
ñaõ coù yù nieäm gaàn ñuùng.
Duøng nhöõng khí cuï thoâ sô, nhö
gaäy HÑ, ñeå öôùc ñaïc 3 beà daøi khoâng
quaù 500m, vaø 3 beà cao khoâng quaù
30m... maø keát quaû khoâng sai quaù
10%.
Trong nhöõng phöông phaùp öôùc ñaïc
naøy, seõ luoân söû duïng gaäy HÑ vaø beà daøi
cuûa böôùc chaân.
Muoán coù beà daøi cuûa böôùc chaân, khoâng
phaûi em böôùc 1 böôùc roài baûo baïn laáy
108
thöôùc ño khoaûng caùch. Em laáy khoaûng
caùch giöõa 2 coät ñieän (thöôøng laø 50m) roài
böôùc ñeàu, ñeám thöû bao nhieâu böôùc. Sau ñoù
em böôùc trôû laïi vaø ñeám thöû bao nhieâu
böôùc. Laáy khoaûng caùch ñaõ bieát roõ, chia
cho trung bình coäng cuûa 2 laàn böôùc, em
seõ coù beà daøi cuûa böôùc chaân. Em cuõng laøm
nhö vaäy vôùi ñoaïn ñöôøng leân doác, vaø ñoaïn
ñöôøng xuoáng doác, nhöng em phaûi ñeám
thöû 2 laàn leân vaø 2 laàn xuoáng ñeå laáy trung
bình coäng thì môùi töông ñoái ñuùng.
ÖÔÙC ÑAÏC BEÀ ROÄNG DOØNG SOÂNG
Sau ñaây laø 2 caùch ñeå thöïc hieän :
Phöông phaùp duøng noùn roäng
vaønh hoaëc coøn goïi laø phöông phaùp
Napoleùon. Phöông phaùp naøy chæ aùp
duïng ñöôïc vôùi noùn Höôùng Ñaïo roäng
vaønh vaø cöùng, khoâng theå duøng vôùi noùn
beâreât. Ñöùng saùt bôø soâng, keùo noùn leäch
veà phía tröôùc theá naøo ñeå cho maét nhìn
meùp vaønh noùn thaáy ñuùng vaøo moät
ñieåm saùt bôø soâng ñoái dieän. Haõy giöõ
109
cho ñaàu khoâng nhuùc nhích, ñoaïn xoay
mình 90 ñoä vaø ghi nhaän 1 ñieåm moác
beân naøy soâng maø em thaáy thaúng haøng
vôùi meùp vaønh noùn. Ñeám böôùc töø choã
ñöùng ñeán ñieåm môùi vöøa ghi nhaän. Beà
daøi khoaûng caùch naøy baèng beà roäng cuûa
doøng soâng (hình 1 vaø 2).
Phöông phaùp hình hoïc
(2 tam giaùc vuoâng ñoàng daïng)
110
Choïn moät moác saùt bôø soâng beân kia
(moät goác caây chaúng haïn) ta goïi ñoù laø
ñieåm A. Beân naøy soâng ta choïn moät ñieåm
ñoái dieän vôùi A, ta goïi laø moác B. Töø B ta
ñeám böôùc theo bôø soâng ñeán ñieåm moác C
roài töø C ñeám böôùc tieáp ñeán ñieåm moác D.
Töø D ta quay löng vôùi bôø soâng vaø ñi theo
ñöôøng thaúng goùc, ñeán ñieåm E naøo ñoù, maø
ta nhìn thaáy ñieåm C vaø ñieåm A naèm
thaúng haøng thì döøng laïi.
Theo hình hoïc ta coù :
CD/DE = BC/AB
do ñoù AB = (BC x DE) /CD
Neáu em ño böôùc BC = CD thì ño DE em
bieát ngay beà roäng AB cuûa doøng soâng.
Nhöng ñeå deã daøng trong vieäc ño ñaïc, em
khoûi phaûi ño böôùc DE quaù xa (tröôøng hôïp
doøng soâng roäng 500 – 600m, voâ leõ em
phaûi ñi caùch xa bôø soâng nhö vaäy sao !),
em coù theå choïn CD= 1/5 BC, vaäy khi ño
DE em chæ caàn nhaân leân 5 laàn laø coù AB.
111
UÔÙC ÑAÏC BEÀ CAO
Coù raát nhieàu phöông phaùp öôùc tính beà
cao. Sau ñaây laø 4 phöông phaùp thoâng
duïng nhaát :
1. Phöông phaùp cuûa hoïa só :
Ñaët ôû chaân muïc tieâu moät vaät chuaån (gaäy
HÑ hoaëc 1 ngöôøi) ñaõ bieát roõ chieàu cao.
Ñöùng xa muïc tieâu, tay dang thaúng ra tröôùc
vaø caàm 1 que hoaëc buùt chì, ñöa theá naøo ñeå
ñaàu muùt que hoaëc ñaàu buùt chì truøng vôùi ñaàu
gaäy (hoaëc ñaàu ngöôøi) roài ngoùn caùi ghi daáu
112
choã ngang maët ñaát. Sau ñoù, ño thöû muïc tieâu
baèng maáy laàn beà cao cuûa vaät chuaån roài
nhaân leân laø ta bieát ñöôïc.
2. Phöông phaùp thôï röøng :
Ñöùng xa vaät caàn ño, tay caàm 1 que vaø
dang thaúng ra tröôùc (ngöôøi thôï röøng
thöôøng duøng caùn rìu cuûa hoï). Ñöa theá naøo
ñeå ñaàu que truøng vôùi ngoïn caây caàn ño,
ñoaïn di chuyeån ngoùn caùi leân xuoáng theá
naøo cho thaúng haøng vôùi goác caây. Giöõ cho
tay ñöøng run vaø xoay 1 goùc 90 ñoä theá naøo
cho ñaàu ngoùn caùi vaãn truøng vôùi goác caây.
Ghi nhaän ñieåm moác maø ñaàu que gaëp maët
ñaát. Ta öôùc löôïng ñöôïc beà cao cuûa caây
baèng caùch ñeám böôùc töø goác caây ñeán ñieåm
moác vöøa noùi.
3. Phöông phaùp duøng boùng (Shadow
method)
Phöông phaùp naøy chæ aùp duïng ñöôïc
vaøo buoåi saùng hoaëc buoåi chieàu nhöõng
ngaøy naéng : Ño xem boùng cuûa vaät caàn ño
113
baèng maáy laàn boùng cuûa caây gaäy, nhaân
leân ta seõ bieát ñöôïc beà cao.
4. Phöông phaùp hình hoïc :
Töø goác vaät caàn ño, böôùc thaúng veà 1
phía 9 böôùc, caém 1 gaäy thaúng goùc vôùi maët
ñaát, ñoaïn böôùc theâm 1 böôùc treân cuøng
114
höôùng vöøa roài. Em cuùi ñaàu saùt ñaát roài
nhìn leân ñænh cuûa muïc tieâu, ghi nhôù ñieåm
moác nôi maø ñöôøng ngaém caét ngang caây
gaäy. Beà cao töø ñieåm moác treân caây gaäy
ñeán maët ñaát bao nhieâu taác (dm) thì muïc
tieâu seõ cao ngaàn aáy meùt.
Chuù yù : Khi öôùc ñaïc beà cao, nhôù raèng
ñieåm goác cuûa muïc tieâu phaûi naèm ngay
treân cuøng ñöôøng thaúng tröïc chieáu cuûa
choùp. Neáu muïc tieâu laø 1 caùi thaùp thì phaûi
tính ñieåm goác töø trung taâm thaùp chöù
khoâng phaûi saùt chaân töôøng cuûa thaùp.
115
116
Bieát xem baûn ñoà quaân söï
1/25.000, hoaëc 1/50.000, hoaëc
1/100.000. Hieåu töôøng taän
nhöõng chi tieát ghi treân baûn
ñoà aáy : voøng cao ñoä, kyù hieäu
ñòa hình... bieát duøng la baøn
maø ñònh 1 ñieåm treân baûn ñoà
aáy.
Trong caùc loaïi baûn ñoà, thì baûn ñoà quaân
söï coù ñaày ñuû chi tieát vaø chính xaùc hôn caû,
vì vaäy, caùc HÑS haïng Nhaát phaûi laøm
quen vôùi loaïi baûn ñoà naøy.
Tyû leä xích :
Baûn ñoà quaân söï thöôøng coù 3 loaïi :
Loaïi tyû leä xích 1/25.000 thöôøng duøng
cho caùc vuøng thaønh thò.
Loaïi tyû leä xích 1/50.000 thöôøng duøng
cho caùc vuøng coù laøng maïc.
117
Loaïi tyû leä xích 1/100.000 thöôøng duøng
cho nhöõng vuøng ñoài nuùi hoaëc nhöõng
vuøng ít daân cö.
Öôùc hieäu ñòa hình :
Caùc caûnh vaät ngoaøi ñòa theá nhö soâng,
suoái, ñöôøng loä, ñöôøng saét, nhaø thôø ñình
chuøa, nhaø ôû… ñeàu ñöôïc ghi laïi treân baûn
ñoà, khoâng phaûi baèng hình veõ nhö thaät
maø chæ ghi laïi baèng moät öôùc hieäu. Taát caû
caùc baûn ñoà quaân söï ñeàu coù baûng ghi chuù
caùc öôùc hieäu ñòa hình naèm phía döôùi baûn
ñoà. Vì vaäy, khoâng caàn phaûi hoïc thuoäc
loøng, tuy nhieân duøng laâu ngaøy em seõ
quen vaø nhôù nhöõng phaàn chính yeáu vaø
nhöõng chöõ vieát taét duøng trong baûn ñoà.
Voøng cao ñoä :
Coù nhieàu caùch ñeå chæ ñoä cao treân baûn
ñoà; nhöng ñoái vôùi baûn ñoà quaân söï thì
ngöôøi ta thöôøng duøng voøng cao ñoä. Ñoù laø
moät ñöôøng voøng noái lieàn nhöõng ñieåm
cuøng ñoä cao so vôùi möïc nöôùc bieån. Nhöõng
118
voøng chính coù ghi nhöõng con soá cho bieát
ñoä cao cuûa noù. Tuøy theo tyû leâï xích maø
khoaûng caùch töø voøng cao ñoä naøy ñeán
voøng kia laø bao nhieâu meùt, em haõy tìm
xem ghi chuù ôû leà baûn ñoà ñeå bieát roõ.
Nhìn quen caùc voøng cao ñoä, em seõ coù
moät yù nieäm roõ reät veà ñòa theá : nhöõng nôi
maø voøng cao ñoä naèm saùt nhau, ñoù laø
nhöõng söôøn doác, neáu caùc voøng cao ñoä
caùch quaõng nhau, thì ñoù laø söôøn thoai
thoaûi... vaäy khi ñi thaùm du, em haõy choïn
nôi ít doác nhaát ñeå deã leo.
Löôùi oâ vuoâng :
Caùc baûn ñoà quaân söï thöôøng ñöôïc chia
thaønh nhöõng oâ vuoâng baèng nhöõng ñöôøng
song song maø ngöôøi ta goïi laø löôùi oâ vuoâng.
Khoaûng caùch ñòa hình cuûa 2 ñöôøng song
song baèng 1.000 meùt, ñaùnh soá taêng daàn töø
traùi sang phaûi (Taây sang Ñoâng) vaø töø döôùi
leân treân (Nam leân Baéc). Moãi ñöôøng cuûa
löôùi oâ vuoâng ñöôïc ghi soá ôû meùp baûn ñoà.
119
Ngoaøi ra, coøn ñöôïc ghi theâm ôû giöõa baûn
ñoà vôùi caùch khoaûng moãi 5 ñöôøng moät soá.
Nhôø coù löôùi oâ vuoâng maø ta ñònh ñöôïc 1
ñieåm treân baûn ñoà vöøa nhanh vöøa chính
xaùc.
Toïa doä 1 ñieåm ñöôïc chæ ñònh baèng 6 con
soá: 3 soá ñaàu chæ vò trí töø Taây sang Ñoâng
(hoaønh ñoä), 3 soá sau chæ vò trí töø Nam leân
Baéc (tung ñoä).
Ví duï : muoán
tìm toïa ñoä ñieåm
X, ta tìm ñöôøng
thaúng ñöùng naèm
phía Taây cuûa noù
laø 33 vaø öôùc löôïng
theâm 3/10 giöõa 33
vaø ñöôøng keá tieáp,
nhö vaäy ta coù
hoaønh ñoä laø 333,
ñoaïn ta tìm ñöôøng
thaúng naèm ngang
döôùi noù laø 48 öôùc
120
löôïng theâm 8/10 giöõa 48 vaø ñöôøng keá tieáp,
nhö vaäy, ta coù tung ñoä laø 488. Vaäy toïa ñoä
ñieåm X laø 333488.
Ñoä töø thieân :
Treân moãi baûn ñoà, höôùng Baéc naèm phía
ñaàu cuûa ñöôøng thaúng ñöùng löôùi oâ vuoâng,
ñoù laø höôùng Baéc ñòa dö, höôùng naøy luoân
luoân coá ñònh neân coøn goïi laø höôùng Baéc
thaät (True North). Baéc töø laø höôùng cuûa töø
tröôøng baéc cöïc, naèm hôi cheäch vôùi baéc
cöïc vaø xeâ dòch chuùt ít tuøy theo naêm. Söï
xeâ dòch, cuûa baéc töø naøy, goïi laø “ñoä töø
thieân”. Neâu cheách veà phía traùi cuûa Baéc
thaät (Baéc ñòa dö) thì ta goïi “thieân veà
Taây”, neáu cheách veà phía phaûi cuûa Baéc
thaät thì ta goïi “thieân veà Ñoâng”. Treân moãi
baûn ñoà ñeàu coù ghi roõ ñoä töø thieân vaø naêm
laäp baûn ñoà. Muoán bieát roõ ñoä töø thieân cuûa
naêm ñang söû duïng ta phaûi nhaân ñoä töø
thieân vôùi soá naêm cheânh leäch giöõa naêm
laäp baûn ñoà vaø thôøi ñieåm ñang söû duïng.
121
Khi ngaém höôùng vôùi la baøn thì ta coù
höôùng Baéc la baøn. Muoán coù höôùng Baéc ñòa
töø thì ta phaûi coäng theâm ñoä töø thieân neáu
thieân veà ñoâng, hoaëc tröø bôùt ñoä töø thieân
neáu thieân veà taây.
Chuù yù : khi ngaém höôùng vôùi la baøn,
em phaûi traùnh xa ñöôøng raày xe löûa,
ñöôøng daây ñieän vaø ñieän thoaïi, haøng raøo
saét, xe oâ toâ, maùy caøy, caùc taám saét, caùc
khoái ñaù ong (moät loaïi quaëng saét) vì
chuùng seõ laøm leäch höôùng cuûa kim la baøn.
Caùch ñònh höôùng baûn ñoà :
Muoán so saùnh caùc chi tieát treân baûn ñoà
vôùi chi tieát ñòa hình, em phaûi gioùng höôùng
baûn ñoà :
Tính ñoä töø thieân xong roài em duøng buùt
chì keû höôùng baéc töø, ñoaïn em ñaët la
baøn leân ñöôøng veõ naøy vaø xoay baûn ñoà
cho ñeán luùc ñoä 0 cuûa la baøn naèm song
song vôùi ñöôøng keû. Nhö vaäy, baûn ñoà ñaõ
ñöôïc gioùng höôùng.
122
Moät caùch gioùng höôùng ñôn giaûn nhaát
laø tìm bieát treân baûn ñoà con ñöôøng em
ñang ñi, roài xoay baûn ñoà theá naøo cho
con ñöôøng aáy song song vôùi ngoaøi thöïc
ñòa laø ñöôïc.
Duøng la baøn ñeå ñònh ñieåm ñöùng
treân baûn ñoà
Neáu muoán bieát vò trí em ñang ñöùng
treân moät con ñöôøng, em haõy tìm 1 ñieåm
moác ngoaøi ñòa theá (thaùp chuoâng nhaø thôø,
ngoâi chuøa,...) maø coù ghi laïi treân baûn ñoà,
ñoaïn duøng la baøn nhaém höôùng. Vôùi höôùng
naøy, em nhôù coäng theâm hoaëc tröø ñoä töø
thieân roài suy ra höôùng ngöôïc laïi (baèng
caùch coäng theâm 180 ñoä hoaëc 200 grad hoaëc
3200 millieøme neáu höôùng ñoù nhoû hôn caùc
con soá vöøa keå. Tröôøng hôïp höôùng ñoù lôùn
hôn caùc con soá aáy thì phaûi tröø bôùt ñeå coù
höôùng ngöôïc laïi). Töø ñieåm moác treân baûn
ñoà em duøng thöôùc ño goùc ñeå ño vaø veõ 1 con
ñöôøng ngöôïc laïi, choã caét ngang con ñöôøng
seõ cho bieát toïa ñoä ñieåm ñöùng cuûa em.
123
Neáu choã em ñang ñöùng khoâng naèm
treân 1 con ñöôøng thì em phaûi nhaém
höôùng 2 ñieåm moác, keû 2 ñöôøng töø 2 ñieåm
moác aáy theo höôùng ngöôïc laïi. Giao ñieåm
cuûa 2 ñöôøng naøy treân baûn ñoà laø nôi em
ñang ñöùng.
*
* *
Neân nhôù raèng moãi baûn ñoà ñeàu phaûi coù
ñuû caùc yeáu toá sau :
1. Teân cuûa baûn ñoà
2. Tyû leä xích
3. Höôùng Baéc ñòa dö, höôùng Baéc töø vôùi
ñoä töø thieân.
4. Baûng ghi chuù ñeå giaûi thích nhöõng öôùc
hieäu ñòa hình ñöôïc duøng treân baûn ñoà.
5. Ngaøy thaønh laäp baûn ñoà.
Khoâng duøng la baøn maø ñi
ñuùng veà 1 höôùng ñaõ cho tröôùc.
124
Trong chöông trình HÑ haïng Nhì, em
ñaõ hoïc caùch tìm höôùng Baéc baèng maët
trôøi, baèng sao... Vaäy, em haõy oân kyõ laïi ñeå
coù theå qua phaàn traéc nghieäm naøy.
VEÕ LOÄ TRÌNH
Trong chöông trình thaùm du cuûa HÑ
haïng Nhaát, em phaûi ñi boä khoaûng 20km,
töï caém traïi vaø naáu aên laáy. Sau khi veà,
trong haïn moät tuaàn leã, em phaûi noäp cho
Ñoaøn tröôûng moät phuùc trình, goàm coù baûn
löôïc ñoà cuûa con ñöôøng ñaõ ñi, cuøng vôùi
nhöõng ñieàu ñaõ thaáy vaø laøm ôû doïc ñöôøng.
Coù 2 caùch veõ loä trình :
1. Caùch ñôn giaûn nhaát laø em phoùng ñaïi
ñoaïn ñöôøng treân baûn ñoà maø em phaûi
theo ñoù ñeå ñi. Nhôù phoùng ñaïi theo tyû
leä vaø nhôù ghi höôùng baéc. Vôùi baûn veõ
naøy, trong luùc thaùm du em boå tuùc
nhöõng chi tieát coøn thieáu hoaëc ñaõ ñoåi
khaùc vì baûn ñoà ñöôïc veõ töø nhieàu naêm
125
tröôùc, ñeán luùc em ñi thì con ñöôøng ñaõ
bò xuoáng caáp hoaëc ñaõ ñöôïc söûa chöõa laïi
toát hôn tröôùc…
2. Caùch veõ theo ñöôøng thaúng coøn goïi laø
caùch phaùc hoïa Gilwell : phöông phaùp
naøy aùp duïng caùch nhaém thaúng vaø caùch
ño beà daøi bôûi böôùc ñoâi.
Vaät lieäu : Cuoán soå keû oâ vuoâng, buùt chì
voùt nhoïn, ñòa baøn.
Caùch veõ : Tröôùc heát em chia giaáy ra
laøm 6 coät, laàn löôït töø traùi sang phaûi ta
keû :
o Coät 1 : Ghi thôøi gian ñeå ñi ñoaïn ñöôøng.
o Coät 2 : Ghi chuù nhöõng ñieàâu nhaän
thaáy beân traùi con ñöôøng.
o Coät 3 : Ghi chuù nhöõng chi tieát treân
ñöôøng ñi.
o Coät 4 : Veõ loä trình
o Coät 5 : Ghi chuù nhöõng ñieàu nhaän
thaáy beân phaûi con ñöôøng.
o Coät 6 : Ghi khoaûng caùch ñoaïn ñöôøng ñi.
126
Tröôùc heát ta haõy ñònh moät tæ leä xích
thích hôïp ñeå veõ ñoaïn ñöôøng chuùng ta
phaûi ñi qua, theá naøo cho ñaày ñuû treân
cuøng moät tôø giaáy, chöù ñöøng choïn tæ leä
xích quaù lôùn ñeå roài sau khi veõ xong ngöôøi
xem phaûi traûi daøi treân neàn nhaø môùi nhìn
ñöôïc heát caû loä trình. Thöôøng thöôøng
ngöôøi ta choïn tæ leä 1/10.000.
Con ñöôøng thöôøng ñöôïc veõ baét ñaàu töø
phía döôùi cuûa tôø giaáy vaø veõ daàn leân. Hình
veõ con ñöôøng gaàn nhö laø moät ñöôøng
thaúng, chæ coù höôùng Baéc laø thay ñoåi tuøy
theo töøng chaëng ñöôøng moãi khi coù choã
quanh. Moãi laàn coù khuùc quanh ñoåi höôùng,
ta gaïch moät ñöôøng thaúng ngang töø phía
traùi sang phía phaûi tôø giaáy. Ta phaûi ghi ôû
oâ thöù nhaát thôøi gian maø ta duøng ñeå ñi
heát ñoaïn ñöôøng vaø ôûû oâ thöù 6 laø khoaûng
caùch cuûa ñoaïn ñöôøng maø ta ñaõ ñi qua.
Ñeå cho hoïa ñoà khoûi röôøm raø, ta phaûi
duøng nhöõng kyù hieäu ñeå dieãn taû chi tieát ñòa
hình ñòa vaät. Nhöõng kyù hieäu naøy ta coù theå
127
duøng theo phaàn ghi chuù cuûa caùc baûn ñoà
tham möu, hoaëc neáu ta ñaët theâm nhöõng kyù
hieäu môùi thì ta phaûi ghi chuù yù nghóa cuûa
caùc kyù hieäu aáy ôû beân caïnh hoïa ñoà ñeå giuùp
cho ngöôøi ñoïc coù theå hieåu ñöôïc yù mình.
Neáu coù ñoaïn ñöôøng ñi leân nuùi hoaëc
xuoáng doác, chuùng ta khoâng theå veõ nhöõng
voøng cao ñoä ñöôïc, thì chuùng ta duøng daáu
> hoaëc <.
Ñeå giuùp cho ngöôøi ñoïc baûn loä trình
hieåu ñöôïc nhöõng chi tieát ñòa hình ñòa vaät
ôûû ñoaïn ñöôøng maø ta ñaõ ñi qua, chuùng ta
phaûi ghi chuù vaén taét nhöng ñaày ñuû nhöõng
ñieàu ta nhaän thaáy treân ñöôøng ñi (ñöôøng
nhöïa, ñöôøng traûi ñaù, ñöôøng ñaát, ñöôøng
nhieàu oå gaø, ñöôøng buøn laày…) hai beân
ñöôøng (nhaø cöûa, khaùch saïn, thaønh quaùch,
ñoàn ñieàn, ao hoà, ruoäng ñoàng...). Nhöõng
chi tieát ñeå laøm moác ñoaïn ñöôøng naøy phaûi
laø nhöõng chi tieát roõ raøng vaø coá ñònh, chöù
ñöøng ghi laïi nhöõng chi tieát mô hoà vaø taïm
thôøi, nhö ñaøn suùc vaät ñang gaëm coû, ñoáng
128
ñaù cuûa coâng chaùnh vöøa ñoå ñeå söûa soaïn
laøm ñöôøng... vì nhöõng chi tieát naøy khoâng
giuùp ích gì cho keû ñi sau, coù theå khi hoï ñi
ñeán ñoù thì ñaøn suùc vaät ñaõ ñi nôi khaùc vaø
ñoáng ñaù ñaõ ñöôïc traõi laøm ñöôøng roài...
Muoán coù con ñöôøng khuùc khuyûu nhö
treân thöïc ñòa, em haõy duøng giaáy boùng môø
hay giaáy pelure ñoà laïi nhöõng ñoaïn ñöôøng
ñaõ veõ, theá naøo cho caùc ñoaïn ñöôøng noái
tieáp nhau vaø caùc muõi teân chæ höôùng Baéc
ñeàu song song vôùi nhau theo moät höôùng.
129
130
LÔØI CUOÁI
Tröôùc khi quyeát ñònh cho mang ñaúng
hieäu Haïng Nhaát. Ñoaøn tröôûng taát ñaõ
xem xeùt laïi ñöông söï coù tieáp tuïc thöïc
haønh Luaät vaø Lôøi Höùa HÑ moät caùch
xöùng hôïp vôùi tuoåi vaø trình ñoä hieåu
bieát hieän taïi hay khoâng.
131
Phong traøo HÑ khaùc vôùi caùc ñoaøn theå
thanh thieáu nieân khaùc, bôûi vì moãi thaønh
vieân – töø em Thieáu cho ñeán anh UÛy vieân
giaø nhaát – cuõng ñeàu chung moät Lôøi Höùa.
Töø luùc qua chöông trình Taân sinh, em
ñaõ bieát 10 ñieàu Luaät vaø 3 Lôøi Höùa. Chaéc
chaén luùc aáy em xem vieäc hoïc Luaät vaø Lôøi
Höùa chaúng khaùc gì vieäc hoïc caùc moân
khaùc, chæ caàn laäp laïi cho ñuùng ñeå ñöôïc
ghi nhaän vaøo phieáu traéc nghieäm. Baây giôø
caùc anh hy voïng raèng em ñaõ hieåu moät
caùch khaùc : khoâng phaûi hoïc Luaät vaø Lôøi
Höùa ñeå ñöôïc qua phaàn traéc nghieäm maø
muoán maõi laø HÑS, chuùng ta phaûi giöõ Lôøi
Höùa vaø tuaân theo Luaät HÑ suoát ñôøi.
Ví duï, chuùng ta hieåu raèng caàn kieäm
khoâng coù nghóa laø göûi tieàân vaøo ngaân haøng
– maø coù nghóa laø traùnh phí phaïm thôøi giôø,
vaät duïng vaø söùc löïc – haõy söû duïng toát nhaát
nhöõng gì maø Thöôïng ñeá ñaõ ban cho.
Luùc coøn laø Soùi, em hieåu trong saïch laø
phaûi saïch seõ, veä sinh. Luùc Taân sinh em
132
hieåu Luaät thöù 10 laø luoân saïch seõ, khoâng
chöûi theà, khoâng noùi tuïc, vôùi tuoåi tröôûng
thaønh thì coøn phaûi hieåu saâu xa hôn :
khoâng ñöôïc coù yù nghó môø aùm, khoâng aên
chôi traùc taùng...
Chuùng ta höùa giuùp ích moïi ngöôøi baát cöù
luùc naøo, vaø ñieàu Luaät thöù 3 baûo raèng
chuùng ta phaûi laø ngöôøi höõu duïng vaø coù boån
phaän giuùp ích keû khaùc. Khoâng phaûi chæ
muoán giuùp ích suoâng thoâi, maø phaûi caàn coù
thoùi quen giuùp ích. Moãi ngaøy chöa laøm
ñöôïc 1 vieäc thieän thì em chöa thaùo caùi nuùt
buoäc ôû cheùo khaên quaøng, chöa laøm ñöôïc
vieäc thieän thì em caûm thaáy böùt röùt löông
taâm...
Em khoâng theå ñaùnh Seùmaphore gioûi
hôn caùc thuûy thuû, em khoâng theå söû duïng
ngheà röøng hoaëc möu sinh hay baèng ngöôøi
daân toäc thöôïng du… nhöng em vaãn xuaát
saéc hôn nhöõng keû khaùc, vì ngoaøi nhöõng kyõ
naêng noùi treân, em coøn coù 10 ñieàu Luaät vaø
133
3 Lôøi Höùa ñeå laøm toân chæ cho cuoäc ñôøi
mình.
Anh mong raèng em seõ laø moät HÑS
chaân chính, vì töø baây giôø em ñaõ laø moät
HÑS “soá dzaùch” : “HÖÔÙNG ÑAÏO SINH
HAÏNG NHAÁT”.
Chuùc em thaúng tieán vaø thaønh coâng treân
ñöôøng Höôùng Ñaïo cuõng nhö ñöôøng ñôøi.
134
135
TUÛ SAÙCH HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II
Ñaõ xuaát baûn :
Thuû baûn khoùa cô baûn (Gilwell)
Thuû baûn döï bò BR AÁu (Gilwell)
Thuû baûn döï bò BR Thieáu (Gilwell)
Thuû baûn döï bò BR Kha (Gilwell)
Thuû baûn döï bò BR Traùng (Gilwell)
Thuû baûn döï bò BR Traùng (HÑ Canada)
Thuû baûn Baïch Maõ Thieáu
Thuû baûn Baïch Maõ AÁu
Huaán luyeän : Ngheä Thuaät vaø Troïng Traùch
Toân Thaát Sam
Höôùng Ñaïo : Moät phöông phaùp giaùo duïc.
Toân Thaát Sam
Höôùng Ñaïo haïng Nhì Toân Thaát Sam
Nuùt Toân Thaát Sam
Ñôøi soáng traïi Toân Thaát Sam
Sinh hoaït ngaønh Nhi Toân Thaát Sam
Nhaân vaät Röøng (caùch veõ teân röøng) 1974.
136
Toân Thaát Sam
Sao vaø Maät thö – Ng. Xuaân Hoaøng Quaân
Cuoäc soáng löõ haønh Toân Thaát Huøng
Giuùp ích tha nhaân Toân Thaát Huøng
Thuaät nghöõ Höôùng Ñaïo
Toân Thaát Sam – Ng. Thò Bích Ngoïc
Ñöôøng Thaønh Coâng (taùi baûn 2000)
Nguyeãn Taán Ñöùc vaø Ng. Thuùc Toaûn
Haõy Vöôït Chöôùng Ngaïi
Toân Thaát Ñoâng vaø Toân Thaát Sam
Hoïc ôû tröôøng ñôøi
Toân Thaát Ñoâng vaø Toân Thaát Sam
Muoán neân ngöôøi Toân Thaát Ñoâng
Lòch söû HÑVN Toân Thaát Ñoâng
Göûi em Ñoäi Tröôûng Toân Thaát Sam
Tuyeån taäp Baden Powell
T.T.Sam – Vuõ A. Tuaán – T.T.Huøng
Daáu chaân ngöôøi saùng laäp
Toân Thaát Sam – Ng Thò Bích Ngoïc
137
BAN TU THÖ HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II
AÁn haønh
Chuû tröông
Tröôûng TOÂN THAÁT SAM
HÖÔÙNG ÑAÏO HAÏNG NHAÁT
Bieân soaïn
Tröôûng TOÂN THAÁT SAM
Bieân taäp
Tröôûng Höôu ñieàm ñaïm RS.
Kyõ thuaät vi tính
Tröôûng Boà caâu vöõng taâm RS.
Phaùt haønh
Tr. Nguyeãn Thaùi Huøng – Ñaïo Caàn Thô