Univerzitet u SarajevuPrirodno – matematički fakultet

Odsjek za Biologiju

Seminarski rad iz Sistematike hordataTema: Osteichthyes – košljoribe

Studentice: Mentor:Đokić Aida prof.dr. Rifat ŠkrijeljČardaklija AmelaČardaklija HildaČeso ĐenanaĆerimagić Nejra

UvodKlasa Osteichthyes je veoma značajna jer obuhvata veliki broj riba koje su veoma cjenjene. U ovom seminarskom radu potrudit ćemo se da prikažemo što bolju sliku o ovim ribama. Riječ je o ribama koje imaju potpuno koštani skelet kao i onima koje pored hrskavičavog skeleta imaju i kosti. Naša zemlja je veoma bogata raznovrsnim vrstama riba iz ove klase, zbog toga im treba posvetiti više pažnje i istraživanja jer su one naše neprocjenjivo blago. Ovim seminarskim im na neki način želimo dati doprinos, da drugima pokažemo njihovu vrijednost. Ovdje ćemo navesti neke podatke koji nam govore o broju vrsta u nekim rijekama i jezerima. Tako da u rijeci Bosni koja je duga 271 km ima 50 vrsta, u Vrbasu 45, Krivaja duga 65,5 km je bogata potočnom pastrmkom i lipljenom. U Jablaničkom jezeru ima 15 vrsta a u Plivskom jezeru je poznata jezerska pastrmaka. Nadamo se da ćemo uskoro uraditi i neko istraživanje o njima.

2

Opšte karakteristike

Koštane ribe (Osteichthyes) su skupina riba s najvećim brojem vrsta od svih kičmenjaka. Sve ribe iz ove klase imaju koštani škržni poklopac koji pokriva škržni otvor. U vezi s njim se javlja poseban tip disanja. Škržni poklopac ima jedan kožni obod membrana branchiostega. Kad se škržni poklopac podigne, onda ova membrana ostane prljubljena uz tijelo, a zbog toga se u škržnoj komori javlja negativan pritisak i voda ulazi u škržne komore. Kada se poklopac spusti onda voda slobodo ističe. Kod koštanih riba se javljaju sekundarne vilice. To su pokrovne kosti i u gornjoj vilici to su maxillare i praemaxillare, a u donjoj je to dentale. Usta su većinom na prednjem kraju glave, ograničena koštanim vilicama sa zubima. Ove ribe imaju riblji mjehur vesica natatoria.

Oblik tijela i veličina

Većina koštanih riba ima vretenasti oblik tijela, kako bi otpor vode pri kretanju bio što manji. Parne i neparne peraje ribe koriste za kretanje i stabiliziranje. Parne peraje (trbušne i prsne peraje), su kod nekih riba smještene na mišićnim nastavcima i iz a može imati jednu, dvije ili tri leđne peraje, dok neke takse između leđne i repne imaju još i masnu peraju. Peraje i broj i vrsta zraka u njima su vrlo značajno obilježje za svrstavanje u određenu taksonomsku kategoriju. Neke košljoribe svojim oblikom potpuno odudaraju od osnovnog oblika građe riba. Najpoznati takav primjer je red pljosnatica (Pleuronectiformes), u koji spada i porodica listova (Soleidae). Ove ribe tokom ontogeneze legnu na bok, koji je od tada njihova "donja strana". Oko i prsna peraja s te strane "premjeste" se na gornju stranu. Time ove ribe gube simetriju. Ribe iz pojedinih porodica brojnim izraslinama na tijelu zamućuju njegove osnovne konture, bilo da bi se prikrili od predatora, bilo da namame plijen. Dužina odrasle košljoribe je vrlo različita, ovisno o vrsti, i kreće se od jedva nešto više od jednog centimetra pa sve do 11 metara. Najteža koštunjača na svijetu je veliki bucanj (Mola mola), duga do 3 metra, "visoka" 4 metra, i teška do 2,3 tone.

Koža i krljušti

Koža riba ima dva sloja. Gornji sloj, epiderm, nalazi se oko ljuske i ima žlijezde koje luče sluz. Uloga sluzi je dvostruka, smanjuje otpor vode, a služi i kao zaštita životinje jer ima baktericidna svojstva. U endodermu su pigmentne ćelije koje su temelj obojenosti ribe. Pored toga, tu nastaju i krljušti koje su karakteristika riba, ali ih nemaju sve. Nisu pokrivene plakoidnim nego krljuštima drugih tipova.

Osnovne anatomske karakteristike

Kostur im se sastoji od kosti, a kod primitivnih vrsta dijelom još i od hrskavice. Koštane ribe imaju zatvoreni krvni sistem s jednostavnim srcem (s jednom pretkomorom i jednom komorom) smještenim blizu škrga. Škržne otvore zatvaraju rožnati škržni poklopci. Većina koštanih riba ima riblji mjehur koji im reguliše specifičnu težinu, tako da mogu plutati ili vrlo polako tonuti prema dnu ne koristeći pri tome peraje. Hrskavičave, ali i neke koštane ribe koje žive bentoskim životom ili su iznimno dobri plivači, nemaju riblji mjehur - ako se ne kreću, tonu na dno. Nervni sistem im je jednostavan, mozak malen, a veliki mozak nema koru. Ribe imaju dobro razvijeno čulo mirisa, nosna i usna šupljina su odvojene. Građa unutrašnjeg uha je vrlo slična ljudskom. Većina riba registruje zvuk ispod 1 (kHz), dok su neke vrste naročitim strukturama poboljšale čujnost do 5 ili više kHz. Oči im imaju vrlo jaku leću fokusiranu na blizinu. Vide i ultraljubičastu svjetlost

Oplodnja se kod većine vrsta odvija bez parenja. Najveći broj vrsta su oviparne, a neke od njih polažu milione sitnih jaja. Umjesto toga, ženkina ikra i mužjakovo "mlijeko" (sjeme) odlažu se na isto mjesto gotovo istovremeno u vodu. Pri tome se broj jajašaca od vrste do vrste ekstremno razlikuje. Dok neke vrste polažu milione jajašaca, dotle one vrste koje provode brigu o leglu rijetko polažu više od par stotina.

3

Koštane ribe žive u svim vodenim staništima, uključujući bare, jezera, rijeke, obale, grebene i duboke oceane.

Sistematka košljoriba

Klasa obuhvata potklase: Actinopterygii i Sarcopterygii

Potklasa Actinopterygii

( actinos – zrak; pterygii – peraja ) zrakoperke. Po broju najveća vrsta recentnih riba. Van trupa se vidi samo onaj dio peraja u kome se nalaze žbice ( zraci ), zbog čega su i dobile ime zrakoperke. Uglavnom nemaju rostrum, repno peraje je homocerkno, a tijelo pokriveno cikloidnim ili ktenoidnim krljuštima. Nemaju kloake. Riblji mjehur dobro razvijen. Potklasa Actinopterygii se dijeli na infraklase:

Chondrostei – hrskavičavi gonoidi Teleostei – kosljoribe Holostei

Infraklasa Chondrostei

Cijelog života imaju dobro razvijenu hordu a nemaju pravu kičmu. Od pršljenova postoje samo hrskavičavi luci. Prednji dio glave je izdužen i zašiljen. Trup je tanak, duguljast, završava se heterocerkim perajem. Prave ganoidne krljušti su tipične za ganoide, ostale su samo na repu. Škržna duplja je pokrivena samo od jedne kosti – suboperculum. Obuhvata redove:

Polypteriformes, gdje pripada familija Polypteridae Acipensreiformes, koji obuhvata familije Acipenseridae i Polyodontidae

RED: Acipenseriformes

Fmilija Acipenseridae- jesetre

Tijelo ovih riba je izduženo. Repno peraje je heterocerkno. Jesetre žive u morima, odakle radi mrijesta zalaze u slatke vode.U slatkim vodama BIH predstavljena je sa 2 roda i 7 vrsta. Acipenser ruthenus-kečiga, Huso huso-moruna

Infraklasa Holostei

Njihova koštana kičma je dobro razvijena, a horda je savim reducirana. U skeletu glave nalaze se mnoge pokrovne i zamjenske kosti. Repno peraje je zaokrugljeno, prividno dificerkno, a ustvari je homocerkno. Riblji mjehur se nalazi iznad crijeva i vezan je kanalom sa leđnom stranom jednjaka. Njegov zid je alveolarne građe, pa ovaj mjehur služi za dopunsko disanje.Obuhvata redove:

Lepisosteiformes, gdje pripada familija Lepisosteidae

4

Amiiformes, gdje pripada familija Amiidae

.

RED: Lepisosteiformes

Familija: Lepisosteidae

Po načinu života liče na amiju. Vrlo su grabljive, smatraju se štetočinama ribarstva.

Infraklasa Teleostei – prave košljoribe

Ova infraklasa obuhvata 95 % recentnih riba. To su evolutivno najmlađe ribe. Kičma im je potpuno okoštala; skelet glave čini veliki broj kostiju; tijelo im je pokriveno cikloidnim i ktenoidnim krljuštima koje se crepasto pokrivaju; škržni poklopac je izgrađen od četiri kosti; ispred srčane komore se nalazi arterijski bulbus a konusa nema. Repno peraje je homocerkno; u crijevu nema spiralnog nabora. Nemaju kloaku. Obuhvata nadredove:

Osteoglossomorpha Elopomorpha Clupeomorpha Protacanthopterygii Ostaryophysi Scopelomorpha Paracanthopterygii Aterinomorpha Acanthopterygii

Nadred Osteoglossomorpha

Obuhvata oko 350 vrsta najprimitivnijih recentnih košljoriba, koje danas naseljavaju tropske slatke vode. Na tijelu nema upadljivih krljušti a na glavi su koštane ploče. Pripadnici reda Moryriformes ( ribe sa surlom ) su posebno brojne u Africi. Imaju električne organe. Poznate su Mormyrus spp., Gnathonemus spp. i Gymnarchus niloticus.

Nadred Elopomorpha

Obuhvata oko 650 različitih vrsta.Mnoge vrste naseljavaju topla mora i imaju zmijoliko tijelo. Najbrojniji red je Anguilliformes – jeguljolike ribe. Poznata je familija Anguillidae – jegulje, vrsta Anguilla anguilla – evropska jegulja koja živi u slatkim vodama, rijekama i jezerima i nakon 5,6 ili 7 godina napušta slatku vodu i odlazi na mrijest u Sargaško more. To je katadromna vrsta. U slatkim vodama BiH živi jedna vrsta, Anguilla anguilla. Tu spadaju i familije Murenidae i Congridae.

Nadred Clupeomorpha

Obuhvata oko 300 vrsta uglavnom komercijalno važnih riba.Primarno su marinske, ali i ribe brakičnih i slatkovodnih staništa. To su najstarije košljoribe. Imaju mehka peraja, pokrivene su cikloidnim krljuštima. Poznat red Clupeiformes – haringolike ribe.Ovaj red obuhvata više od 50 rodova i više od 200 vrsta. U slatkim vodama BiH je poznat jedan rod i dvije vrste.Familija Clupeidae – haringe, i Engraulidae.

5

Clupea harengus – haringa obična

Nadred Protacanthopterygii

Obuhvata dva značajna reda Salmoniformes i Esociformes.Salmoniformes uključuje salmonidne anadromne grupe, koji veći dio svog životnog ciklusa provode u morima i čije migracije po spektakularnosti liče migracijama jegulja. Postoje i isključivo slatkovodne vrste. Iza leđnog peraja imaju adipozno peraje. Poznata familija Salmonidae – pastrmke, lososi. Familja obuhvata9 rodova, sa oko 50 različitih vrsta. U BiH ova familija je zastupljena sa 5 rodova i 8 podvrsta. Svo tijelo im je pokriveno cikloidnim krljuštima. Iza leđnog peraja postoji i masno.Većina živi u moru a mrijesti se u slatkoj vodi. Preferiraju čiste hladne vode. Rod Salmo obuhvata vrste Salmo salar, Salmo trutto.

Salmo trutto fario

Nadred Ostaryophsi Obuhvata oko 6000 vrsta, uglavnom slatkovodnih. Tu spadaju četiri reda:Gonorynchiformes, Characiformes, Cypriniformes i Siluriformes. Kod Gonorynchiformes, prvo pleuralno rebro je prošireno i podupire peritoneum koji opkoljava prednji dio ribljeg mjehura. Kod pripadnika drugih redova, prednji kičmeni pršljenovi su transformirani u Veberov aparat. Većina ima riblji mjehur koji se sastoji od dva dijela. Familija Cyprinidae – šaranke je brojan sa oko 1200 različitih vrsta. Ova familija obuhvata oko 200 rodova i oko 50 vrsta i podvrsta, rasprostranjenih u oba riječna sliva ( Dunavski i Jadranski ).Među njima ima i značajan broj endemičnih vrsta.

6

Cyprinus carpio – šaran

Nadred Scopelomorpha

Tu spada red Aulopiformes, malobrojnu grupu široko rasprostranjenihmarinskih riba. Ovom redu pripadaju i vrste reda Myctophiformes koji su poznati po dnevnim vertikalnim migracijama.

Nadred Paracanthopretygii

Uglavnom obuhvata morske ribe. Poznati redovi su Gadiformes – bakalari i Lophiiformes – pecači. Pripadnici reda Gadiforimes uključuje veliki broj vrsta a najpoznatiji su pripadnici familije Gadidae. Kod većine vrsta ispod donje usne se nalazi jedan brk, peraja se mehka.Grabljive vrste sa velikim ustima. Gadus morpua – obični bakalar, Gadus aeglefinus – kolja.

Nadred Atherinomorpha

Obuhvata 11 familija sa oko 830 vrsta koje imaju neke primitivne karakteristike kao šo je zadnji položaj trbušnih peraja. Imaju adaptacije na tijelu koje omogućavaju život u ušćima velikih rijeka i u morima. Poznati redovi su Atheriniformes i Cyprinodontiformes.

Nadred Acanthopterygii

Obuhvata 13 redova sa oko 8000 vrsta i najbrojniji je među osnovnim grupama košljoriba. Odlikuje ih tvrdih žbica. Gornja vilica im je veoma pokretna. Poznati redovi: Zeiformes, Gastrosteiformes, Perciformes, Scombriformes, Pleuronectiformes, Mugilliformes, Plectognathi. Vrste familije Perciformes sz široko rasprostranjene u slatkim i slanim vodama Evrope, zapadne i sjeverne Azije i Sjeverne Amerike. Obuhvata 12 rodova i oko 100 vrsta. U slatkim vodama BiH postoje 4 roda i 7 vrsta.

7

Potklasa Sarcopterygii – šakoperke i dvodihalice

Odlikuju se nizom specifičnih morfološko – anatomskih osobina. To je drevna skupina koja se nalazi u fazi izumiranja. Nemaju pravu kičmu nego hordu. Samo su pokrovne kosti lobanje okoštale. Repno peraje je dificerkno. Pluća su kod nekih parna, kod nekih neparna. Imaju dvostruko disanje – na škrge i na pluća. Njihov mozak je savršenije građe od mozga ostalih riba. Tijelo im je pokriveno cikloidnim krljuštima. Obuhvata redove:

Crosopterygii – resoperke, šakoperke, Monopneumonas – jednoplučaši Dipneumonas – dvoplučaši.

8

Literatura

„ Zoologija kičmenjaka “ Aleksandar Aleksopulo ( treće izdanje )„ Osnovi morfologije kičmenjaka „ Miloš Kalezić ( treće dopunjeno i prerađeno izdanje) 2001.god„ Slatkovodne ribe Bosne i Hercegovine „ dr.Avdo Sofradžija, izdanje 2009. god.

9

Sadržaj

Uvod...................................................................................................................................................................2

Opšte karakteristike............................................................................................................................................3

Oblik tijela i veličina......................................................................................................................................3

Koža i krljušti.................................................................................................................................................3

Osnovne anatomske karakteristike.................................................................................................................3

Sistematka košljoriba.........................................................................................................................................4

Potklasa Actinopterygii......................................................................................................................................4

Infraklasa Chondrostei....................................................................................................................................4

Infraklasa Holostei.........................................................................................................................................5

Infraklasa Teleostei – prave košljoribe...........................................................................................................5

Nadred Osteoglossomorpha........................................................................................................................6

Nadred Elopomorpha..................................................................................................................................6

Nadred Clupeomorpha................................................................................................................................6

Nadred Protacanthopterygii........................................................................................................................6

Nadred Ostaryophsi....................................................................................................................................7

Nadred Scopelomorpha..............................................................................................................................7

Nadred Paracanthopretygii.........................................................................................................................7

Nadred Atherinomorpha.............................................................................................................................8

Nadred Acanthopterygii.............................................................................................................................8

Potklasa Sarcopterygii – šakoperke i dvodihalice...............................................................................................8

Literatura..........................................................................................................................................................10

10