İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER................................................................................................................1ŞEKİLLER.......................................................................................................................3TABLOLAR.....................................................................................................................41.GİRİŞ.............................................................................................................................5 1.1.Çayırhan Linyit İşletmesinin Tanıtımı................................................................62.REZERVLER VE JEOLOJİK DURUM...................................................................8 2.1. Faylar, Rezerv Durumu ve Damar Şartları......................................................8 2.2. Bölgenin Jeolojisi..................................................................................................93.HAZIRLIK..................................................................................................................114.YERALTINDAN KÖMÜR ÜRETİMİ.....................................................................15 4.1 Çayırhan Linyit İşletmesi Üretim Yöntemi......................................................15 4.2. Üretim Çalışmaları.............................................................................................17 4.2.1. B Sektörü Üretim Çalışmaları....................................................................19 4.2.2 C Sektörü Üretim Çalışmaları....................................................................21 4.2.3. G Sektörü Üretim Çalışmaları...................................................................225.GALERİ TAHKİMATI.............................................................................................236.NAKLİYAT.................................................................................................................26 6.1. B Sektörü Nakliyat.............................................................................................26 6.2. C Sektörü Nakliyat.............................................................................................26 6.3. G Sektörü Nakliyat.............................................................................................26 6.4. Personel ve Malzeme Nakliyatı.........................................................................267.HAVALANDIRMA....................................................................................................29 7.1. B Sektörü Havalandırma...................................................................................29 7.2. C Sektörü Havalandırma...................................................................................30 7.3. G Sektörü Havalandırma..................................................................................318.İŞLETMEDE KULLANILAN MAKİNE VE EKİPMANLAR.............................33 8.1. B Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri........33 8.1.1.Kesici – Yükleyici.........................................................................................33 8.1.2.Ayak İçi Konveyör........................................................................................33 8.1.3.Aktarma Konveyörü....................................................................................33 8.1.4.Çekiçli Kırıcı.................................................................................................34 8.1.5.Tavan Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat..............................................34 8.1.6.Taban Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat..............................................34 8.2. C Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri........35 8.2.1. Tamburlu Kesici..........................................................................................35 8.2.2. Ayak İçi Konveyör.......................................................................................35 8.2.3. Çekiçli Kırıcı................................................................................................35 8.2.4. Yürüyen Hidrolik Tahkimat......................................................................36 8.3. G Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri........36 8.3.1.Kesici – Yükleyici.........................................................................................36 8.3.2.Çekiçli Kırıcı.................................................................................................36 8.3.3.Yürüyen Tahkimat.......................................................................................379.DOLGU.......................................................................................................................3710.POMPA İSTASYONLARI ve BASINÇLI HAVA................................................38 10.1. Hidrolik.............................................................................................................38 10.2. Atık Su...............................................................................................................38 10.3. Temiz Su............................................................................................................39
1
10.4. Basınçlı hava.....................................................................................................3911.ELEKTRİFİKASYON.............................................................................................3912.OCAK HAVASINDAKİ GAZLAR........................................................................41 12.1. Temiz Hava.......................................................................................................41 12.2. Kirli Hava..........................................................................................................41 12.2.1. Pis Hava......................................................................................................41 12.2.2. Zehirli Hava...............................................................................................41 12.2.3. Patlayıcı Hava............................................................................................41 12.2.4. Tozlu Hava.................................................................................................41 12.2.5. Karbonmonoksit (CO)..............................................................................41 12.2.6. Karbondioksit (CO2)................................................................................42 12.2.7. Metan ( CH4).............................................................................................4213.İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ......................................................................43 13.1. İş Sağlığı Güvenliği Faaliyetleri......................................................................43 13.2. Ferdi CO maskesi.............................................................................................4314.KONTROL – KUMANDA MERKEZİ..................................................................4515.SONUÇLAR..............................................................................................................4616.KAYNAKÇA.............................................................................................................47
2
3
TABLOLAR
Tablo 1 Eickhoff SL 300 Teknik Özellikleri...................................................................31Tablo 2 Long Airdox Teknik Özellikleri.........................................................................31Tablo 3 Aktarma Konveyörü Teknik Özellikleri............................................................31Tablo 4 SK 11 11 Teknik Özellikleri..............................................................................32Tablo 5 KB 8/20.5 Teknik Özellikleri.............................................................................32Tablo 6 KB 13/25.5 Teknik Özellikleri...........................................................................32Tablo 7 Eickhoff SL 500 Teknik Özellikleri...................................................................33Tablo 8 DBT Teknik Özellikleri.....................................................................................33Tablo 9 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik Özellikleri.......................................................33Tablo 10 SaarTech ST Teknik Özellikleri.......................................................................34Tablo 11 Eickhoff SL 500 Teknik Özellikleri.................................................................34Tablo 12 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik Özellikleri.....................................................34Tablo 13 Kopex/Glinik Yürüyen Tahkimat Teknik Özellikleri......................................35
4
1.GİRİŞ
Malatya İnönü Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü
4.sınıf öğrencisiyim. Bu yıl yaz stajımı Ankara ilinin Nallıhan ilçesinin Çayırhan
beldesinde bulunan ve Park Termik Elektrik Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından işletilen
linyit ocaklarında yaptım. Bu raporda, işletmeye ait genel bilgiler ile linyit üretiminin
yapıldığı B, C ve G panolarına ait üretim, nakliyat, havalandırma ve kullanılan makine
ve donanım hakkında bilgiler yer almaktadır.
Park Termik de staj yapan bir mühendis adayı olarak böyle bir işletmede stajımı
yapmış olmam benim için bir avantaj olduğunu düşünüyorum. Her ne kadar okulda
teorik bilgileri gördüysem de akıl da kalıcı olmasının en büyük etkeni teorik olarak
gördüğümü görsel ve işlevsel olarak da görmem oldu. Ayrıca böylesine sistemli ve
disiplinli bir yerde staj yapmak bir mühendisin işinde ciddi ve disiplinli olması için
büyük bir etki yaratıyor.
İşletme iyi bir mühendisin yetişmesi açısından kendi üzerine düşen gerekli her
türlü imkânı gerek mühendisler gerekse teknolojiyle biz mühendis adaylarının önüne
sunuyor.
5
1.1. Çayırhan Linyit İşletmesinin Tanıtımı
Kömür havzası, Ankara ilinin Nallıhan ve Beypazarı ilçeleri arasında, Ankara
şehir merkezine 125 km. uzaklıktaki Çayırhan beldesinde bulunmaktadır (Şekil 1).
Bölgedeki kömür ocakları, 1966 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) tarafından
devralınmış, 1977 yılında Orta Anadolu İşletmesi Müessesi Müdürlüğü kurulmuş, 1985
yılında işletme müdürlüğü, bölge müdürlüğüne dönüştürülmüş ve tam mekanize üretime
geçilmiştir. 1987 yılında 2 x 150 MW gücüyle iki üniteden oluşan termik santral
faaliyete geçmiştir. 1996 yılında TKİ tarafından açılan ihale ile 2000 yılında 620 MW
gücüyle dört üniteden oluşan Çayırhan Termik Santrali (Şekil 2) ve bu santrale kömür
veren maden sahasının 20 yıllığına işletme hakkı 3096 Sayılı Yap İşlet Devret
Yasası’na göre, Park Teknik Elektrik Madencilik Sanayi Anonim Şirketi’ne
devredilmiştir.
Ülkemizde, Orta Anadolu Linyit Projesi ile yeraltı “Tam Mekanize” linyit
üretimi, ilk defa Çayırhan kömür havzasında gerçekleştirilmiştir. Bu projenin mali
kaynaklarını, Avrupa Ekonomik Topluluğu'ndan (AET) sağlanan 22 milyon ECU'lük
(Europe Coin Union) hibe yardımı, Büyük Britanya Birleşik Krallığı ve Kuzey İrlanda
Hükümeti'nden (İngiliz Hükümeti) sağlanan 17.2 milyon Sterlin'lik kredi ve öz
kaynaklar oluşturmuş, bu kaynaklardan yararlanılarak ocak için gerekli olan makine ve
ekipmanlar ithal edilmiştir. Ekipmanların uyum içinde çalışması ve üretimin en yüksek
seviyede tutulması için gerekli kontrol, sinyalizasyon ve ağı kurularak, sistemin tek
merkezden idaresi sağlanmıştır.
6
Şekil 1.1 Çayırhan Termik Santrali Yerbulduru Haritası
Şekil 1.1 Çayırhan Termik Santrali
7
2. REZERVLER VE JEOLOJİK DURUM
2.1. Faylar, Rezerv Durumu ve Damar Şartları
Bölgedeki kömürün yaşı alt miosen olarak tespit edilmiştir. Tektonik bakımdan
sakin olan bu bölgede genel olarak kuzeydoğu – güneybatı yönlü Davutoğlan ve kuzey
fayları ile bunlara dik küçük faylar bulunmaktadır Kömür damarı düzgün kalınlıkta
olup, mekanize panoların oluşumunu etkileyecek faylanmalar mevcut değildir. Kömür
damarlarını da kapsayan tabakalar kuzeydoğudan güneybatıya doğru 6° ile 30° arasında
değişen bir yatım göstermektedir.
80 km² kömür havzası bulunan sahada, yapılan jeolojik etüt ve sondaj
çalışmaları sonucu kömür rezervi 400.000.000 ton olarak saptanmıştır. Bölgedeki
görünür rezerv ise 291.000.000 ton olarak belirlenmiştir. Çayırhan bölgesinde engebeli
yüzey şartlarına sahip bir alanda bulunan kömür yatakları, 3 tabaka halinde oluşmuştur.
Marn tabakaları arasında yer alan iki ayrı kömür damarının üzerindeki örtü tabakasının
kalınlığı 150 – 200 metredir. Bu damarların ortalama kalınlıkları tavan damarı için 1.5
m ve taban damarı için ise 1.7 m'dir. Bu iki damarı birbirinden kalınlığı 0.7 – 1.5 m.
arasında değişen bir marn tabakası (ara kesme) ayırmaktadır. Ayrıca bu iki damarın
yaklaşık 150 m altında, 2 – 11 m. kalınlığında değişen üçüncü bir kömür damarı daha
bulunmaktadır.
Yapılan sondajların teknik analizleri sonucu bölgede üretilen linyit, % 22,06 su,
% 30.17 kül, % 23.25 uçucu madde, % 23.94 sabit karbon ve % 4.2 (% 3 – 5 arasında)
kükürt içeren ve alt kalori değeri 2700 – 3200 kcal/kg olan, orta kaliteli bir kömürdür.
8
2.2. Bölgenin Jeolojisi
Bölgenin jeolojik yapısı şekil 2.1’de Stratigrafik Kesitte gösterilmiştir.
M1 Serisi: Kömür formasyonu, bu tabakada bulunmaktadır. Üst kısımlarda yer alan ve
kalınlığı yaklaşık olarak 5 – 6 metre olan silis kalker tabakasından sonra, ara kesme ile
birbirinden ayrılan iki adet kömür damarı bulunmaktadır.
M2 Serisi: Kil ve marnlardan oluşan tabakanın kalınlığı 80 – 120 m.’dir. Alt ve üst
seviyelerde 20 şer metre kalınlığında iki adet bitümlü şist tabakası yer almaktadır.
9
Şekil 2.2 Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesit
M3 Serisi: Silis kalkerlerinden oluşan en sert formasyon M3 serisidir. Kalınlığı 30 – 35
m. arasında değişmektedir. Alt seviyelerde yer alan çok sayıdaki çatlakta su
depolanmıştır.
M4 Serisi: Büyük bölümü bu formasyonla kaplı olan saha gri, yeşil, kırmızı ve bej
renkli tüfitlerden meydana gelmektedir. İstifin kalınlığı yaklaşık olarak 80 m.dir.
Beypazarı Neojen havzası yaklaşık 600 milyon, tona ulaşan linyit rezervi le Orta
Anadolu'nun önemli kömür havzalarından biridir. Yöredeki linyit yatakları, havzanın
Gayırhanı ve Koyunağılı bölümlerinde yer almaktadır. Çayırhan kömür sahası alt ve üst
linyit düzeylerinin her ikisini içermesine karşın, Koyunağılı yöresinde yalnızca üst linyit
düzeyi bulunmaktadır. Bölgedeki linyitler akarsu tortullarından oluşan Orta-Üst
Miyosen yaşlı Çoraklar Formasyonu içinde yer alır ve başlıca gölsel tortullardan oluşan
Hırka Formasyonu tarafından üstlenir. Yüzeyde mostra vermeyen alt linyit düzeyi,
yanal yöndeki süreksizliği, düşük kükürt içeriği ve eşlik eden tortulların,, stratigrafik ve
sedimantolojik özellikleri ile akarsu ortamında oluşmuş bir kömür yatağını simgeler. Alt
linyit yatağının yayılımı ve geometrisi, akarsu sistemini oluşturan kanal ve iyi drene
olmuş bataklıklarla denetlenmiştir. Üst linyit düzeyinin bir örnek stratigrafi ve
sedimantoloji özellikleri, geniş yayılımı ve yüksek kükürt içeriği, bunların plaka tipi sığ
göl kıyısı çamur düzlüğü ortamında oluştuğunu yansıtır
10
3. HAZIRLIK
Yer altı mühendisliğinde hazırlık çalışmaları cevhere ulaşmak için gerekli
yolların açılması olarak tanımlanabilir.
Hazırlık çalışmalarında, her sektörde bir ana nakliye galerisi yardımıyla üretim
panoları oluşturulmaktadır. Ana nakliye galerileri taşta ve kömürde sürülmektedir.
Üretim panolarını birbirinden ayıran galerilere “taban yolu” adı verilmektedir. Taban
yolları (baca), kömür damarının yüksekliğine eşit olarak kömür içerisinde yapılan
hazırlık çalışmalarıdır. Ayak kurulması amacı ile, alt taban yolunu üst taban yolu ile
birleştiren ayak montaj kılavuzları açılmaktadır.
Taban yollarının boyutları ve taban yolu açılması sırasında kesilen kayaç
birimleri tipik olarak G-310 taban yolu için Şekil 3.1’de sunulmuştur. Taban taşı yeşil
marndan (kiltaşı) oluşmaktadır. Ara kesme adı verilen yapı tüfitik kumtaşından
oluşmaktadır. Tavan taşı ise ince kumtaşı, kalker bantları ve kiltaşından (linyit boyamalı
açık kahve kiltaşı) oluşmaktadır.
Şekil 3.3 G-310 Taban Yolunun En-Kesit Görünümü
11
İşletmede taban yollarının kazısı kısmi kesit açabilen, kollu galeri açma
makineleri (GAM) ile yapılmaktadır. Ayak montaj kılavuzlarının açılmasında hem
GAM ile kazı hem de klasik (delme-patlatma yöntemi) kazı yapılmaktadır. Ayak montaj
kılavuzlarının açılması iki veya üç kademeli olarak gerçekleştirilmektedir. Kılavuzlar
GAM ile taban yolu kesitinde açılmakta daha sonra delme-patlatma kazısı ile ayağın
kurulabileceği genişliğe getirilmektedir (Kılavuz genişletmesi). Delme-patlatma ile
yapılan kazılarda antigrizu özellikli patlayıcı maddeler kullanılmaktadır. Patlayıcı işlemi
manyeto yardımıyla elektrikli kapsül kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Patlatma
işleminde kullanılan su dolu kartuşlar sıkılama görevini yapmakla beraber, toz
oluşumunun kaynağında bastırılmasına katkıda bulunmaktadır. Şekil 3.2 ve 3.3 de
GAM ile ilgili resimler gösterilmiştir.
Şekil 3.4 Kollu Galeri Açma Makineleri Genel Görünüm ve Kısımları
12
Şekil 3.5 Ocakta Çalışan Kazıcılara Örnekler, Dosco Mk2A
İşletmede gerçekleştirilen hazırlık çalışmalarında üç farklı tipte, 8 adet GAM
(2 adet Dosco Mk2A, 5 adet Dosco Mk2B ve 1 adet Dosco Pk9r) kullanılmaktadır. Bu
makineler kömürde ve basınç dayanımı düşük olan (50 MPa’ dan küçük) kayaçlarda
verimli çalışabilecek şekilde tasarlanmıştır.
Taban yolları açılmasında ilk 100 m’ de kazı nakliyatı zincirli konveyörlerle
yapılmaktadır. 100 m ilerlemeden sonra kazı nakliyatı bant konveyörlerle
gerçekleştirilmektedir. Nakliyat ekipmanlarında kömürün yüklenmesi GAM ile
sağlanılmaktadır. Kılavuz genişletme kazılarında patlatma sonrası kazı malzemesinin
zincirli konveyöre yüklenmesinde yandan boşaltmalı elektrikli hidrolik yükleyici
(Eimco) kullanılmaktadır.
Kazı çalışmalarında yaklaşık 1,2 m’ lik ilerlemeden sonra maksimum 1 m
aralıklarla tahkimat çalışması yapılmaktadır. Ana yolların tahkimatı kavisli geçmeli
(TH) şeklinde gerçekleştirilmektedir. Taban yolları açıklık kesitleri damar ve tabaka
uyumuna uygun olarak açılmakta ve trapez çelik tahkimat ile desteklenmektedir. Bu
tahkimat, tavanda GI-120 profiller (boyunduruk), yan direk olarak da geçmeli (TH)
bağlar şeklinde uygulanmaktadır. Yardımcı tahkimat elemanı olarak, tavandan ve yan
duvarlardan akmaların önlenmesi amacıyla, tavana ve yan duvarlara 0,5*1 m
boyutlarında çelik hasır yerleştirilmektedir. Ayrıca, çelik fırça ve sıkılama takozları da
tahkimat işinde yardımcı tahkimat olarak kullanılmaktadır.
13
Hazırlık amacıyla açılan galerilere insan ve malzeme nakliyatı tekkars sistemi
(elektrikli monaray)ile yapılmaktadır. Elektrikli monorayın bitimi ile kazı arını arasında
kalan mesafede malzeme nakliyatı basınçlı hava ile çalışan monoraylar ile
yapılmaktadır. Elektrikli monoraylar ile 12 tona kadar malzeme nakliyatı
yapılabilmektedir. Halat hızı 2 m/s, halat çapı 16/19 mm’ dir. Kullanılan raylar I 140E
profilde ve 3m uzunluğundadır. Basınçlı hava ile çalışan monoraylar da 12 ton taşıma
kapasitesine sahip olup kısa mesafelerde taşıma amacıyla kullanılmaktadır.
Açılan hazırlık galerisinin havalandırılması, tali vantilatörlerle üfleyici sistem
şeklinde yapılmaktadır. Ayrıca, tozu kaynağında bastırmak amacıyla toz bastırma
ekipmanı kullanılmaktadır. Toz bastırma ekipmanları arından tozlu havayı 60 cm’ lik
spiral çelik takviyeli antistatik kendiliğinden sönmeli vantüpler vasıtasıyla 200 m3/dak
debiyle, 680 m/dak hızla emmektedir .
14
4. YERALTINDAN KÖMÜR ÜRETİMİ
4.1 Çayırhan Linyit İşletmesi Üretim Yöntemiİşletmemizin yer altı kömür ocaklarında uzuna kazı arınlı yöntemlerden olan
“geri dönümlü göçertmeli tam mekanize uzun ayak yöntemi” uygulanmaktadır.
Yaklaşık 420 milyon ton linyit rezervinin bulunduğu Çayırhan havzasında
kömürün yapısı Şekil 4.1 ve 4.2’ de gösterilmiştir. Çayırhan Havzasında bulunan ana
faylar (Kuzey Fayı, Davutoğulları Fayı ve Doğan Dede Fayı) ve arazinin senklinal
yapısı dikkate alınarak havza sektörlere ayrılmıştır (Şekil 4.3). Çayırhan Linyit
İşletmesi tarafından işletilmekte olan sahalarda (B, C ve G sektörü) tam mekanize
sistem üretim gerçekleştirilmektedir.
Şekil 4.6 Çayırhan Havzasında Kömürün Yapısı
15
Şekil 4.7 Kömür Damarı ve Ara Kesme Görünümü (G sahası)
Şekil 4.8 Çayırhan Linyit İşletmesi Üretim Planı
16
4.2. Üretim Çalışmaları
Tam mekanize olarak üretim yapılan ocaklardaki uzunayak teçhizatları kesici-
yükleyici makine, yürüyen tahkimat üniteleri, ayak zincirli konveyörü, aktarma zincirli
konveyörü, bant konveyör, güç üniteleri, nakliyat üniteleri vb. gibi donanımlardan
oluşmaktadır. Kesici yükleyicinin kömürü kazımasıyla başlayan üretim işleminde
kömür nakliyatı, ayak içi zincirli konveyör, aktarma konveyörü ve bant nakliyat
sistemlerinin de devreye girmesiyle gerçekleşmektedir.
Tamburlu kesici-yükleyici makine ile kazı sırasında, yeni bir kazı havesine
geçebilmek amacıyla işletmede “ayak başı yöntemi” uygulanmaktadır. Bu yöntemde,
yaklaşık 220 m uzunluğundaki pano arınında her iki ayak başında yaklaşık 20 birim
yürüyen tahkimat boyunca (yaklaşık 30 m) tamburlu kesici-yükleyici özel bir manevra
yaparak yeni kazı arınında kazıya hazır olmaktadır.
Tamburlu kesici-yükleyici makinenin 220-240 m uzunluğundaki uzun ayak
arınındaki bir kesimi, ayak başındaki hazırlık hariç yaklaşık 60-90 dakika da
tamamlanabilmektedir. Vardiya sistemi ile çalışan işletmede, bir vardiyada normal
şartlar altında 2-4 kesim yapılabilmektedir. Ancak üretim miktarı ile ilgili özel
durumlarda (ayakta baskı olması, vb. ) daha hızlı üretim gerçekleştirilmektedir. Arında
gerçekleştirilen her kesim ile, tambur dalma derinliğine bağlı olarak 60-90 cm arın
ilerlemesi (have) sağlanmaktadır.
Kazı çalışmalarına başlamadan önce ve ayak başı tahkimatları sırasında
makinede uç bakımı yapılmaktadır.
Üretim kısımlarının (ayak) havalandırması, ocak ana havalandırma sistemi olan
emici tip cebri havalandırma ile gerçekleştirilmektedir.
Ayaklara insan ve malzeme nakliyatı sonsuz halat sistemi ile tahrik edilen raylı
sistemlerle sağlanmaktadır. Özellikle 30 tona kadar ulaşabilen ağır yük nakliyeleri
yerden döşenmiş raylar üzerinde (Yerkars/Coolie-car) yapılır. 250 kW elektrik motoru
ile tahrik edilen hidrolik sistemden elde edilen 140 kN’ luk çekme kuvveti 28 mm’ lik
çelik halata uygulanmak sureti ile nakliyat yapılır. Özellikle pano taşınmalarında
yürüyen tahkimatların nakliyesinde kullanılan yerkars sistemi üretimin devam ettiği
süreçte de üst taban yolundaki nakliyatlarda esastır. Alt taban yollarında malzeme ve
insan nakliyeleri, kapasitesi özel kirişler ile 12 tona kadar arttırılabilen ve rayları galeri
tahkimatına askılı olan tekkars (monoray) sistemi ile yapılır. Tekkars (monoray) sistemi
de yerkars sistemine benzer şekilde sosuz halat sistemi ile çalışır. Kullanılan halat 18
17
mm’ lik çelik halattır. Her iki nakliye sistemini de destekleyen ve genellikle bu
sistemlerin bittiği noktadan arına kadar kullanılan havalı monoraylar nakliyat
sistemindeki diğer bileşenlerdir. Havalı monoraylar, 6 bar basınçlı hava ile tahrik edilir
6 kW veya 9 kW’ lık tahrik gücüne sahip hava motorları ile donatılmıştır.
Ocaklarda, çift tamburlu kesici yükleyici makine ile ayaktan kömürün üretim
kazısında yapılan kazı çalışmaları Şekil 4.4’ te şematik olarak sunulmuştur.
Şekil 4.4 Ayakbaşı Yöntemi ile Kazının Gerçekleştirilme Aşamaları
18
4.2.1. B Sektörü Üretim Çalışmaları
B sektörünün bulunduğu sahada, damarlar arasında bulunan ara kesme kalınlığı
1.3 – 2 m. olduğu için taban ve tavan ayak oluşturulmakta ve üretime tavan ayaktan
başlanmaktadır. Üretim işlemi devam ettikçe tavan ayak, taban ayağın önüne
geçmektedir. Ayak yüksekliği tavan ayakta 1.60 m. taban ayakta ise 1.90 m.dir. Üretilen
kömürün alt kalori değeri 2700 – 3200 kcal/kg ve kükürt içeriği ise % 2 – 5 arasında
değişmektedir.
Tavan ve taban ayağa gelen basıncı dengelemek ve yangın riskinin en aza
indirmek amacıyla tavan ve taban ayaklar arasında 25 – 35 m. mesafe bırakılmasının
gerekliliği saptanmıştır ve Şekil 4.5 ila 4.6’ da gösterilmiştir.
Şekil 4.5 B sahasının kullanılan ekipmanlarla birlikte şematik olarak gösterilişi
19
Şekil 4.6 B sahası üretim yöntemi
B sahasında tavan ve taban ayaklarda Eickhoff SL-300 çift tamburlu kesici
yükleyici makine kullanılmaktadır. Ayak içi ve aktarma konveyörü olarak ortadan çift
zincirli konveyörler kullanılmaktadır. Ayak içi ve aktarma konveyörlerine zincir
gerdirme üniteleri montelidir. Gerdirme ünitesi sayesinde zincir gerginliği otomatik
olarak ayarlanabildiği gibi zincir sıkışmaları ünitenin düşük hızda ürettiği yüksek tork
ile giderilebilmektedir.
Gerek ayak içi ve gerekse aktarma konveyörünün oluklarının altlarının kapalı
olması zincir sıkışmalarını azaltan ikinci önemli faktördür. Ayak içi ve aktarma
konveyöründe günlük olarak zincir gerginliği ölçümleri yapılarak konveyörlerdeki
aşınmalar en az düzeylerde tutulmaktadır. Aktarma konveyörünün döküş noktasındaki
taban yolu bant konveyörü kuyruğunun ayarlanması hidrolik silindirler vasıtasıyla
yapılmaktadır. Böylece taban yolu bant konveyörünün kısaltılmasını takiben kuyruk
ayarlanmasının kolaylıkla yapılmasını sağlamaktadır. Aktarma konveyörü üzerine kırıcı
monte edilmiştir.
B sektöründe, söküm ve montaj çalışmaları devam etmektedir. B 08 panosundan
sökülen ekipman (yürüyen tahkimat, konveyör, kesici – yükleyici makine) B 11
panosuna taşınarak montajları yapılmaktadır. B 910 baca ilerlemesi devam etmektedir.
B sahasında kullanılan kesici – yükleyici makinelerde su püskürtme sistemi oluşan tozu
bastırmakta yeterli olmamaktadır.
20
4.2.2 C Sektörü Üretim Çalışmaları
Ara kesme kalınlığının 0.5 – 0.8 m. arasında değişmesinden dolayı C sahasında
iki damar ve ara kesmenin tek ayak olarak çalışılması projelendirilmiştir. Makine ve
teçhizat buna göre seçilmiştir. Pano boylan 1750 m. seçilmiş ve ayak boyu B sahası ile
aynı olarak 220 m., ayak yüksekliği ise 4.5 m’dir (Şekil 4.7). Üretim panolarını
oluşturmak üzere alt ve üst taban yollan ile ana nakliyat galerileri galeri açma
makineleriyle açılmıştır. C sahası üretim ayağında Eickhoff tipi çift tamburlu kesici
yükleyici makine kullanılmaktadır. Ayak içi ve aktarma konveyörü olarak ortadan çift
zincirli konveyörler kullanılmaktadır. Çift tamburlu kesici – yükleyicilerle kazılan
kömür arındaki zincirli konveyörlerle taban yoluna taşınmaktadır.
Şekil 4.7 C sahasında üretim ve yürüyen tahkimat görünümü
21
4.2.3. G Sektörü Üretim Çalışmaları
4007 ana nakil galerisi kuzeyden güneye 2180 metredir. Ana galeri yolunda rijit
bağ olarak adlandırılan kavisli geçmeli (TH) direklerle, üretim yapılacak bacalarda ise
yanlarda geçmeli (TH) direkler boyunduruk olarak da tırtıklı direkler kullanılmaktadır.
G sektöründe ilerleme yönünde tavan yüksekliği sağdan 4 m , soldan 3 m ve galeri
genişliği de 5 m olarak alınmıştır.
Üretimde, Eickhoff SL 500 çift tamburlu kesici – yükleyici kullanılmaktadır. Bir
kesimde 0.8 m kömür kesilmektedir. İlerleme sırasında kuyruk tahkimatı sökülerek,
kurtarılabilen tahkimat yeniden kurulur. Geri kalan kısım göçüğün altında bırakılır.
Göçme kendiliğinden meydana gelmektedir. G sektöründe kullanılan SL500 tipi kesici
yükleyici şekil 4.8’de gösterilmiştir.
22
Şekil 4.8 Eickhoff (Çift Tamburlu Kesici Yükleyici)
5. GALERİ TAHKİMATIBölgede kömür içerisinde açılan tüm yollarda trapez çelik tahkimat
kullanılmaktadır. Yardımcı tahkimat elemanı olarak çelik fırçalar ve çelik hasır
kullanılmaktadır. Kömür içerisinde açılan yollarda uygulanan tahkimat şekil 5.1’de
verilmiştir.
Şekil 5.9 Kömür içerisinde açılan yollarda uygulanan tahkimat
Bu çalışmaların ışığında kaya saplamaları ile tahkimat tasarımında kullanılan
tasarım yönteminin geçerliliği ve yeraltı uygulamalarında kullanılabilirliği
kanıtlanmıştır. Tüm kaya saplamalarının kaya kütlesi ile etkileşimi, demir bağlara göre
daha erken olmuştur.
Bu durum, kaya saplamaları ile tahkimatın kullanılan koşullardaki (galen
açılırken) teknik üstünlüğünün bir göstergesidir; Halen devam etmekte olan çalışmaların
ilk sonuçlarına göre uzun ayağın etkisinde kalan tahkimatın kaya saplamaları ve 3 m
aralıklı demir bağlarla yapılması durumunda taban yolunda oluşan konverjans,
değerlerinin 1metre aralıklı geleneksel demir bağ tahkimat kullanılarak desteklenen
taban yollarına göre çok daha düşük olacağı anlaşılmaktadır.
Aşağıdaki şekil 5.2, şekil 5.3, şekil 5.4’te işletmede uygulanan tahkimat çeşitleri
gösterilmiştir.
23
Şekil 5.10 Üst Taban Yolunda Trapez Tahkimat Çalışmalar
24
Şekil 5.11 Ayak İçi Yürüyen Tahkimatları
Şekil 5.12 Rijit Bağlı Tahkimat Sistemleri
25
6. NAKLİYAT
6.1. B Sektörü Nakliyat
Kömür nakliyatında 1200 mm genişliğinde bant konveyörler kullanılmaktadır.
Kullanılan kayış tek katlı, nitril kaplı ve 1250 N/mm dayanıma sahiptir. Tüm bant
tesislerinde gerdirme ve depolama ünitesi mevcut olup sistem havalı silindirlerle
kumanda edilmektedir. Bant tesislerinde kullanılan tüm tamburlar lastik kaplamadır.
B sahası güney çıkışında 200 ton kapasiteli silolara dökülen kömür kamyonlarla kömür
teslim noktasına taşınmaktadır.
6.2. C Sektörü Nakliyat
Ayakta kazılan kömür, arın konveyörü ile taban yoluna taşınmakta ve burada
taban yolu konveyörüne yüklenmektedir. Taban yolu zincirli konveyöründen pano
sonuna kadar kömür nakli, 1000 m. genişliğindeki askılı tip bantlı konveyörlerle
yapılmaktadır. Ana nakil bantları SI 1000 çelik bant kayışlı olup, eğim ve uzunluklarına
göre 160 kW.lik motorlarla tahrik edilmektedir. Ana konveyörler askılı tip olup 50 m.
ara ile ayaklara da sahiptir. Kullanılan kayış tek katlı, nitril kaplı ve 1250 N/mm
dayanıma sahiptir. C sahası güney çıkışında 300 ton kapasiteli silolara dökülen kömür
kamyonlarla kömür teslim noktasına taşınmaktadır.
6.3. G Sektörü Nakliyat
Ocakta üretilen kömürün ocak dışına nakliyatı zincirli konveyör ve bant
konveyörler kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Hazırlık ve ayak kazısından gelen
kömür irtibat galerisinden bant konveyörler aracılığıyla ocak dışarısına çıkarılmakta ve
kömür teslim noktasına (lavvar tesisine) kadar nakledilmektedir.
Ocakta yeraltına insan ve malzeme nakliyatında monoray ve kulikar
kullanılmaktadır.
6.4. Personel ve Malzeme Nakliyatı
Malzeme ve İnsan Nakliyatı Personel ve malzeme nakliyatı sonsuz halat sistemi
ile çalışan tavana askılı ray sistemi(monoray) ve tabana döşeli ray sistemi (coolie-car)
ile yapılmaktadır. Monoray ekipmanları Scharf firması üretimi, coolie-car sistemleri
26
Walter Becker firması üretimleridir. Monoray ile 3 t, 5 t, 10 t, 20 t ağırlığındaki yükler
taşınabilmekte olup halat çapı 18 mm' dir.
B sahasında ayak ekipmanlarının taşınması taban yollarında monoray
kullanılarak, ayak içerisinde ise havalı vinçler yardımıyla yapılmaktadır. Coolie-car
taşıma sistemi ile 100 kN ve 220 kN'luk taşıma arabaları kullanılabilmektedir.
C sahasında ayak ekipmanlarının taşınması taban yollarında coolie-car ile, ayak
içerisinde hidrolik vinçlerle yapılmaktadır. Hidrolik vinçlerin hidrolik ünitesi Ecker
firmasının E III tipi, vinçler ise Göller firmasının GT 10000 tipidir. Hidrolik vinç
tarafından taşınan malzeme ayak içinde tabana döşeli ray sistemi üzerinde hareket eder.
Gerek coolie-car sisteminde gerekse hidrolik vinçlerde 26 mm çapında halatlar
kullanılmaktadır. Şekil 6.1 ve 6.2’de cooli-car ve monoray resimleri gösterilmiştir.
Şekil 6.13 Monoray
27
Şekil 6.14 Kulikar
28
7. HAVALANDIRMA
7.1. B Sektörü Havalandırma
Ocak içerisindeki hava pnömatik kapılarla yönlendirilmekte ve çalışılan ayaktan
dakikada 700 – 800 m3 hava geçmektedir. Çalışılan yerdeki nem %80 olup, işçi başına
düşen hava miktarı 15 m3/dk olarak hesaplanmıştır.
Tozu bastırmak için galeri arının 2 – 3 m. gerisinde 200 m³/dak kapasiteli toz emen, 2
adet toz bastırıcı bulundurulmaktadır. Ocak içerisindeki hava pnömatik kapılar
vasıtasıyla yönlendirilmekte ve çalışan ayaktan 700 – 800 m³/dak hava geçmektedir.
B sektörünün havalandırma planı Şekil 7.1’ de verilmiştir. Ocağa güneyden giren hava
ocak yollarından geçerek, alt taban yolunda kirlenir ve kirli hava kuzey yönünden ocak
dışına emilmektedir.
Şekil 7.15 B Sektörü Ocak Havalandırma Diyagramı
29
7.2. C Sektörü Havalandırma
C sektörünün havalandırılması, 75 kW. motor gücüne sahip ve 15 m³/sn debiye
sahip emici vantilatör ile yapılmaktadır. Temiz hava ocağa güney yönünden girip, ocak
yollarında kirlendikten sonra kuzey yönünde bulunan vantilatör tarafından dışarıya
emilmektedir. Hazırlık bacaları ve bir ucu kapalı olan yerlerde havalandırma 400 m³/dk
debili ek vantilatörle ve uygun çaptaki antistatik ve kendiliğinden sönmeli vantüplerle
yapılmaktadır. Çalışan ayaklardan 700 – 800 m³/dk hava geçmektedir. C sektörü
havalandırma diyagramı şekil 7.2 de gösterilmiştir.
Şekil 7.2 C Sektörü Havalandırma Diyagramı
30
7.3. G Sektörü HavalandırmaOcak ana havalandırması “emici tip cebri havalandırma” şeklinde
gerçekleştirilmektedir. Hazırlık galerileri ile söküm ayaklarda tali havalandırma üfleyici
sistem şeklinde uygulanmaktadır. Ocak içerisinde havanın yönlendirilmesinde pnömatik
hava kapıları kullanılmaktadır (Şekil 7.3).
Şekil 7.3 G Sektörü Ocak Havalandırma Planı
31
8. İŞLETMEDE KULLANILAN MAKİNE VE EKİPMANLAR
8.1. B Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri
8.1.1.Kesici – Yükleyici
Tablo 1 Eickhoff SL 300 Teknik ÖzellikleriMarka – Model Eickhoff SL 300
Kesici Motor Gücü 2 x 300 kW
Çekme Gücü 650 kW
Hidrolik Pompa Motor Gücü 7.5 kW
Tambursuz Ağırlığı 30 ton
Tambur Genişliği 1.6 m.
Boy 11 m.
8.1.2.Ayak İçi Konveyör
Tablo 2 Long Airdox Teknik ÖzellikleriMarka Long Airdox
Zincir Ebadı 30 mm. x 108 mm.
Motor Gücü 2 x 250 kW
Oluk Sayısı 140 adet
Oluk Ağırlığı 1800 kg
Kapasite 1500 ton/saat
Zincir Hızı 1.11 m/s
8.1.3.Aktarma Konveyörü
Tablo 3 Aktarma Konveyörü Teknik ÖzellikleriTahrik Motoru 250 kW
Kapasite 2000 ton/saat
Zincir Hızı 1.31 m/s
32
8.1.4.Çekiçli Kırıcı
Tablo 4 SK 11 11 Teknik ÖzellikleriModel SK 11 11
Uzunluğu 2.5 m.
Eni 2.3 m.
Yükseklik 1.8 m
Ağırlığı 1800 kg
Nominal Güç 250 kW
8.1.5.Tavan Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat (140 adet)
Tablo 5 KB 8/20.5 Teknik ÖzellikleriMarka – Model KB 8/20.5
Kapalı Yükseklik 0.80 m.
Açık Yükseklik 2.05 m.
Ağırlık 10.5 ton
Direk Sayısı 2 adet
8.1.6.Taban Ayakta Yürüyen Hidrolik Tahkimat (141 adet)
Tablo 6 KB 13/25.5 Teknik ÖzellikleriMarka KB 13/25.5
Kapalı Yükseklik 1.30 m.
Açık Yükseklik 2.55 m.
Ağırlık 16 ton
Direk Sayısı 2 adet
33
8.2. C Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri
8.2.1. Tamburlu Kesici
Tablo 7 Eickhoff SL 500 Teknik ÖzellikleriMarka – Model Eickhoff SL 500
Tambur Çapı 2.3 m.
Tambur Genişliği 0.85 m.
Kesici Motor Gücü 2 x 500 kW.
Tahrik Motor Gücü 35 kW.
Çekme Gücü 93.8 kW.
Boy 12 m.
Yükseklik 2 m.
8.2.2. Ayak İçi Konveyör
Tablo 8 DBT Teknik ÖzellikleriMarka DBT
Zincir Ebadı 94 mm. x 126 mm.
Motor Gücü 3 x 400 kW
Oluk Sayısı 127 adet
Oluk Ağırlığı 2210 kg
Kapasite 2000 ton/saat
Zincir Hızı 3 m/s
8.2.3. Çekiçli Kırıcı
Tablo 9 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik ÖzellikleriModel SK 11 11
Uzunluğu 2.5 m.
Eni 2.3 m.
Yükseklik 1.8 m
Ağırlığı 1800 kg
Nominal Güç 250 kW
34
8.2.4. Yürüyen Hidrolik Tahkimat (127 Adet)
Tablo 10 SaarTech ST Teknik ÖzellikleriMarka – Model SaarTech ST 25/50
Kapalı Yükseklik 2.50 m.
Açık Yükseklik 5 m.
Ağırlık 25.6 ton
Genişlik 1.75 m.
8.3. G Sektöründe Kullanılan Makine ve Teçhizatların Teknik Özellikleri
8.3.1.Kesici – YükleyiciTablo 11 Eickhoff SL 500 Teknik ÖzellikleriMarka – Model Eickhoff SL 300
Kesici Motor Gücü 2 x 500 kW
Çekme Gücü 93.8 kW
Tahrik Motor Gücü 35 kW
Tambursuz Ağırlığı 65.5 ton
Tambur Genişliği 0.85
8.3.2.Çekiçli Kırıcı
Tablo 12 Çekiçli Kırıcı SK 11 11 Teknik ÖzellikleriModel SK 11 11
Uzunluğu 2.5 m
Eni 2.3 m
Yükseklik 1.8 m
Ağırlığı 1800 kg
Nominal Güç 250 kW
35
8.3.3.Yürüyen Tahkimat (128 Adet)
Tablo 13 Kopex/Glinik Yürüyen Tahkimat Teknik ÖzellikleriMarka – Model Kopex/Glinik
Kapalı Yükseklik 2.50 m
Açık Yükseklik 5 m
Ağırlık 16 ton
Genişlik 6.4 m
Tahkimat Direnci 300 – 480 kN/m²
Kumanda Sistemi 6 fonksiyonlu multimatik sistem
9. DOLGU
Dolgu üniteleri, çimento, kül ve karışım silolarından oluşmaktadır. Dolgu
malzemesi olarak termik santral elektrofilitre külü, çimento ile karıştırılarak
kullanılmaktadır(Şekil 9.1). Alt taban yolu, bir sonraki panonun üst taban yolu
olacağından 3 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde Şekil 9.2’de gösterildiği
gibi ramble yapılmaktadır.
Karışım silolarındaki kuru malzeme basınçlı hava ile borular içerisinden
yeraltındaki ara siloya gönderilmekte, bu ara silolarda su ile karıştırılarak beton
pompası tarafından dolgunun yapılacağı bölgeye basılmaktadır. Piriz hızlandırıcı olarak
% 1.5 – 2 oranında cam suyu (sodyum silikat nötral) kullanılmaktadır.
Şekil 9.16 Yer altı Ramble İşleyiş Şemesı
36
Şekil 9.17 Ramblenin pano içinde yapıldığı yer
10. POMPA İSTASYONLARI ve BASINÇLI HAVA
İşletmede sıvı ihtiyacı içi pompa istasyonları bulunmaktadır.
37
10.1. Hidrolik
Gerek yürüyen tahkimatlar için ve gerekse hidrolik direkler için gerekli olan
yüksek basınçlı sıvı, hidrolik pompalar vasıtasıyla sağlanmaktadır. Korozyonu önlemek
için % 0.5 – 1 oranında madeni yağ kullanılmaktadır.
10.2. Atık Su
Yeraltı sulan havalı ve elektrikli pompalarla sahanın en derin noktasında
bulunan atık su havuzlarında toplanmakta, buradan ocak dışına atılmaktadır. Atık su
havuzlarında 150 kW gücünde, 70 – 110 m³/saat debide, 16 – 22 bar basma gücüne
sahip pompalar kullanılmaktadır
10.3. Temiz Su
Su ihtiyacı Aladağ Çayı'ndan 60 ton/saat kapasiteli su pompaları ile
karşılanmakta ve bunun için su depoları ve basınç istasyonu tesis edilmiştir. Çalışan
makinelere sağlanan su içerisindeki kirecin etkisini yok etmek için yumuşatıcı
kullanılmaktadır.
10.4. Basınçlı hava
Dolgu ünitelerinin, bant konveyörlerin, gerilme istasyonlarının, hava ile çalışan
atık su pompalarının, ana tahriklerin ve diğer araçlar için gerekli olan basınçlı hava,
işletme basıncından ve kompresörlerden yararlanılarak sağlanmaktadır.
11. ELEKTRİFİKASYON
Her iki ocağın elektrik enerjisi Çayırhan Termik Santrali'ndeki 154/34,5 kW 50
MVA'lık transformatör merkezinin 3 nolu besleyicisinden karşılanmaktadır. Buradan
alınan enerji nakil hattı ile önce B sahasına oradan da C sahasına gitmekte ve ocak
ağızlarındaki 8 MVA gücündeki 34,5/5 kW'lik transformatör merkezleri beslemektedir.
Her iki transformatör merkezinden çıkan 2 adet besleme kablosu ile yeraltı ocaklarının
38
ortalarında bulunan 2 giriş 12 çıkışlı yeraltı salt istasyonlarına gitmektedir. Bu arada her
yeraltı trafosu.^çeşitli güçlerde 500,630,1000 kVA) özel bir hatla beslenmekte olup, bu
trafolarda 5 kV, 1 kV'a indirgenerek motor yolvericilere girmekte ve istenilen motorlar
beslenmektedir, uçaklardaki kesici makinalar 3300 voltla çalıştığından 5 kV 3,3 kV
trafo kullanılmaktadır. Yerüstü trafo merkezleri Simens ve AEG tarafından yapılmıştır.
Yeraltı salt istasyonundaki devre kesiciler Simens marka, trafolar kablo koruma şalteri
ve motor yol vericiler SAİT markadır. Tüm elektrik ekipmanlar Alman DIN VDE 0118
ile uyumludur. Şekil 11.1’de elektrik akım şeması ve şekil 11.2’de yer altı güç ünitesi
gösterilmiştir.
Şekil 11.18 B ve C sahalarının elektrik sistem şeması
39
Şekil 11.2 Yer altı Güç Üniteleri
40
12. OCAK HAVASINDAKİ GAZLAR
Ocak havasından söz edildiğinde, ocakta bulunan gazlar ve bunların karışımı
anlaşılır. Ocağa girip iş yerlerine ulaşan havaya “giriş havası”, imalattan itibaren
kirlenerek ocağı terk eden havaya ise “dönüş havası” denir. Ocak havası Temiz ve Kirli
olmak üzere ikiye ayrılır.
12.1. Temiz Hava %20.93 O2
%79.04 N2
% 0.03- 0.04 CO2
12.2. Kirli Havaİçerdiği kirleticiler ve taşıdığı özelliklere göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar.
12.2.1. Pis HavaOksijen içeriği % 20 den az olan havadır. Boğucu özelliğe sahiptir.
12.2.2. Zehirli HavaOrganizmayı bozan ve hayat için çok tehlikeli olan gazları içeren havadır.Zehirli
gazlar CO, H2S, NO, SO2 vb. dir.
12.2.3. Patlayıcı HavaCnH2n+2 genel formülü ile belirtilen CH4 ,C2H6 gibi gaz elemanlarını
hidrojen,CO vs yanıcı gazları içeren havadır. En önemlisi metan (CH4) olup , hava ile
karışımı “ GRİZU” olarak adlandırılır.
12.2.4. Tozlu Havaİçinde taş ve kömür tozunun bulunduğu havadır. Patlayıcı ve sağlığa zararlı
özelliğe sahip olabilir. Kömür tozu . her iki özelliğe sahiptir. Taş tozu daha çok sağlık
açısından zararlıdır.
12.2.5. Karbonmonoksit (CO)Renksiz ve kokusuz bir gaz olup , havadan daha hafiftir. Yanmanın olduğu her
ortamda mutlaka CO oluşur. Canlı dokuları oksijensiz bırakarak zehirlenmeye neden
olur. Ocak havası içinde CO gazının emniyet sınırı 50 ppm olarak kabul edilir.
41
12.2.6. Karbondioksit (CO2)Renksiz ve kokusuz bir gaz olup , boğucu etkiye sahiptir. Havadan ağır
olduğundan taban kısmında bulunur.emniyet sınırı % 0.5’ dir.
12.2.7. Metan ( CH4)Renksiz ve kokusuz bir gazdır. Havadan hafiftir ve tavanda bulunur. Patlama
sınırı %4.5 - %14 ‘dür. %9.5 en şiddetli patlama noktasıdır. Emniyet sınırı üretim
bölgelerinde % 2 , hava dönüşü yolunda %1 ‘ dir.
42
13. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ
13.1. İş Sağlığı Güvenliği Faaliyetleri
Yeraltı ocaklarındaki işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerinde, Alman
nizamnameleri esas alınarak düzenlemeler yapılmıştır. Kişisel koruyucu
malzemelerinden ihtiyaç duyulanlar Almanya'dan satın alınmaktadır. Tüm çalışanlar
hizmet içi eğitim kurslarından ve sağlık muayenelerinden geçirilmektedir. Çalışanların
bir kısmı, teorik ve pratik eğitimlerini Almanya'da yapmışlardır. İşletmenin Tahlisiye ve
İlk Yardım Ekibi oluşturulmuş, periyodik eğitimleri düzenli olarak yapılmaktadırlar.
Ocaklarda, metan gazı yayılımı yok denecek kadar azdır, bu nedenle grizu
tehlikesi yoktur. Göçüklerden gaz sızmaları havalandırma sayesinde risksiz hale
getirilmektir. Taşıma sırasında konveyörlerden düşen kömürün üstünün pasa ile
örtülmesi sonucu, kömürün kendiliğinden kızışması “endojen ocak yangınlarına” neden
olabilmektedir. Yangınlara ve karşılaşılabilecek diğer tehlikeli durumlara tahlisiye
ekipleri tarafından derhal müdahale edilmektedir. Tahlisiye Görevlilerinin Kıyafeti ve
Teçhizatları Şekil 13.1’de gösterilmiştir.
13.2. Ferdi CO maskesi
Ferdi CO kaçış maskesi, yeraltına girecek olanların olası yangınlara karşı
taşımak ve gereğinde kullanmakla yükümlü olduğu, CO gazına karşı koruyan bir
donanımdır.
Ferdi CO maskesinin kullanılmasını gerektiren durumda, kişi kemerindeki
kılıfta bulunan CO maskesini kılıfından çıkarır ve maskenin emniyet kilidini kırarak
maskenin muhafaza mandallarını açar. Bu işlemlerden sonra üst muhafaza kapağından
ve maskenin üzerine monte edilmiş baş bantlarından tutulur ve yukarı doğru çekilir.
Ağızlık ısırılıp dudaklar kapatılarak sıkı bir sızdırmazlık sağlanır. Burun kıskacı burun
deliklerinden hava almayacak şekilde sıkıştırılır ve akabinde bantlar başın üzerinden
geçirilerek takılır. Baş bantları ferdi kullanıcının ağırlığını askıda tutmak için gerekli
dengeleyici sistemi oluşturmaktadır.
Park Teknik Çayırhan Kömür İşletmesi’nde “Drager” firmasının ürettiği CO
maskesi ve diğer ekipmanlar kullanılmaktadır. Ferdi CO kaçış maskesinin kullanım
süresi 120 dakika olup tek kullanımlıktır. Açılıp açılmadığının veya kaçak olup
43
olmadığının kontrolü maskenin tartılması şeklinde belirlenir. Şekil 13.2 te ferdi CO
maskesi gösterilmiştir.
Şekil 13.19 Tahlisiye Görevlilerinin Kıyafeti ve Teçhizatları
Şekil 13.20 Ferdi CO Maskesi
44
14. KONTROL – KUMANDA MERKEZİ
Bütün makine ekipman kendi içinde ve aralarında tam otomasyon sistemine
sahiptir. Yerüstü ile ocak içi bağlantılarının kurulması için bas – konuş megafonlar ve
telefon sistemi mevcuttur. Tüm ocakları kapsayan bir haberleşme, kontrol ve
sinyalizasyon sistemi kurulmuştur. Ocak Gözlem Sistemi (OGS) olarak adlandırılan bu
sistem temel olarak üç genel amaca yöneliktir;
1. Sürekli Ölçüm Yapmak,
2. Sürekli Konum Gözlemek,
3. Birim ya da Ekipmanı Tek Merkezden Kumanda etmek.
Yerüstündeki kontrol merkezinde kurulu bulunan izleme sistemi ile yeraltında ve
yerüstünde çalışan veya çalışmayan bütün teçhizat, izlenmekte ve bunların çektiği
elektrik akımları kaydedilmektedir. Otomasyon kontrol sistemi Walter Becker markadır.
Yine kontrol merkezinde ocağın havalandırma ağındaki CO ve hava miktarları sürekli
ölçülerek kaydedilmektedir.
45
15. SONUÇLARYeraltından kömür üretmek üzere kullanılan modem teknoloji ile işyeri çalışma
emniyeti ve yüksek düzeyde verimlilik sağlamaktadır. Ülkemizin enerji ihtiyacının
karşılanması ve orta kaliteli linyit rezervlerinden yararlanılmasında gelecek için güven
veren, örnek teşkil edecek bir fayda sağlanılmaktadır.
Uygulamadan uzak bir öğrenim gören maden mühendisi üretim sürecinde
karşılaştığı sorunlar karşısında bocalamakta ve doğru çözüm getirmekte güçlük
çekmektedir. Gerçekte üretimde çalışan mühendis, bulunduğu üretim birimine yenilikler
getirmekten uzaktır. Kendinden önce var olan üretim biçimini ve düzeni sürdürmekten
öte bir şey yapamamaktadır. Bu durumun en belirleyici etkeni ülkedeki sosyo-
ekonomik koşulların sonucu olarak biçimlenen kurumların bağlayıcı niteliğidir. Ama
var olan koşullarla bir bütün içerisinde düşünülmesi gereken yetersiz eğitimin etkisini
de göz ardı etmemek gerekir. Çarpık bir öğrenimden geçerek mezun olan maden
mühendisi, öğrenim sonrasında da belli bir eğitim görmemektedir. Pek çok üretim
kurumunda meslek içi eğitim tümüyle unutulmuş görünmektedir. Bu durumda
mühendis yapacağı işlerde kendi çabasını ortaya koyacaktır. Tek seçeneği kişisel
çabasıyla kendini eğitmektir
Bu stajda;
Üniversitelerimizde Maden Mühendisliğinin teorik bilgilerini öğrensek de
uygulama alanında pek bir şey görmediğimiz için bir mühendisin bilmesi gereken
bilgilerin ancak 3te 1i hakkında bilgi sahibi olmuşuzdur. Mühendislik, teorikteki
bilgileri uygulamaya dökmek olarak nitelendirilse de üniversitelerde verilen eğitim
sadece teoriktir. Biz mühendisler hayata adım atarken büyük sorumluluklar alarak
başlıyoruz. Benim görüşüm üniversiteyi bitiren mühendislerin en az 2 yıl stajyer
mühendislik yapmasıdır. Tabi günümüz Türkiye’sinde bu dediklerimiz ne kadar geçerli
olacaktır bilinmez.
Son olarakta hocalarımızın bu zamana kadar bizlere öğretmeye çalıştıklarını; bu
stajda gözlemlemeye, sorgulamaya ve anlatılanlar hakkında bilgi sahibi olmaya
çalıştım.
46
16. KAYNAKÇA
ÇAYIRHAN (1996-2006), Park Teknik Çayırhan Kömür İşletmesi mühendis
notları
AYDIN, Y. ve KAYGUSUZ, Y. 2000. “Modern Teknolojiyle Donatılan Park
Teknik Çayırhan Kömür İşletmesinin Tanıtılması”, Türkiye 12. Kömür Kongresi
Bildiriler Kitabı, 23 – 26 Mayıs 2000, Zonguldak-Kdz.Ereğli, Türkiye, s. 118 – 128
ERSEN, A. ve ÜNVER, Ö. Beypazarı Tam Mekanize Yeraltı Linyit Projesi
ÇETİN, O. ve EYYUBOĞLU, E. M. 1994. Tam Mekanize Galeri Açma
Çalışmalarının CPM ile Planlanması. MADENCİLİK CİLT-VOLUME XXXIII SAYI –
NO 4, s.25 şekil 1. s. 23 – 30
Internal documents of Park Teknik ,2000
WALKER ,S.1999 Çayırhan challenge ,in:World Mining Equipment ,December
1999,pp. 12_13
POULS,M.J & HESİDENZ. L. (1999) : World Minning Equipment
Anon ,1992; “Dust Control Systems” ,Senior Conflow Mining Equipment
Limited
EYÜBOĞLU ,E.M ,ARICAN ,R. BÖLÜKBAŞI, 1994;” OAL ‘de Klavuz Açma
makinesi Uygulaması” ,Türkiye 9. Kömür Kongresi ,Mayıs , Zonguldak.
Stajyer Eğitim Kitapçığı 2011, Park Termik A.Ş. Çayırhan Linyit İşletmeleri,
Ankara
47