![Page 1: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/1.jpg)
Wykład 3: Jak wygląda dźwięk?
Katarzyna Weron
Matematyka Stosowana
![Page 2: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/2.jpg)
Fala dźwiękowa
• Podłużna fala rozchodząca się w ośrodku – Powietrzu – Wodzie – Ciele stałym
(słyszycie czasem sąsiadów?)
Źródło: http://www.konkurs-ekologiczny.pl
Prędkość dźwięku: stal - 5100 m/s beton - 3800 m/s woda - 1490 m/s powietrze - 343 m/s
![Page 3: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/3.jpg)
Fala dźwiękowa
• W pobliżu źródła fala jest kulista • Dalej przybliżamy przez płaszczyzny (proste)
– fala płaska
Źródło dźwięku
Czoła fali (powierzchnie, na których drgania mają tą samą fazę)
promień
Źródło: University Physics
Promienie ⊥ czół fali, wskazują kierunek ruchu czół
![Page 4: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/4.jpg)
Prędkość fali
• Prędkość zależy od własności ośrodka – inercyjnych (gromadzących energię kinetyczną) – sprężystych (gromadzących energię potencjalną)
• Przykład – fala poprzeczna w napiętej linie
𝑣 =𝐹𝜇
=𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑠𝑠𝑚𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑚𝑏𝑏𝑠𝑠𝑠𝑚
Naprężenie liny
gęstość linowa
![Page 5: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/5.jpg)
Źródła dźwięków w muzyce
• Drgające ciała: – Struny: gitara, skrzypce, fortepian, … – Membrany: kocioł, werbel,… – Słupy powietrza: flet, obój, organy,… – Drewniane lub metalowe płytki: ksylofon, marimba
![Page 6: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/6.jpg)
Warunki brzegowe i odbijanie się fal
![Page 7: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/7.jpg)
Fale stojące i rezonans
• Struna w dwóch zaciskach (gitara)
• Wytwarzamy falę o pewnej częstości
• Fala odbija się od końca, itd.
• Interferencja wielu fal • Przy pewnych
częstościach rezonans
http://www.physics.ucla.edu/demoweb/demomanual/unique_ucla_demos/fuorescent_motor_driven_string.html
![Page 8: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/8.jpg)
Fala stojąca
• Dwie fale sinusoidalne o takiej samej: – Amplitudzie – Długości – Przeciwnym kierunku rozchodzenia
• Jaka będzie fala wypadkowa?
• Superpozycja: 𝑠′ 𝑥, 𝑠 = 𝑠𝑚 sin 𝑘𝑥 − 𝜔𝑠 + sin 𝑘𝑥 + 𝜔𝑠
= 2𝑠𝑚 sin 𝑘𝑥 𝑠𝑠𝑠𝜔𝑠
𝑠1 𝑥, 𝑠 = 𝑠𝑚 sin 𝑘𝑥 − 𝜔𝑠 𝑠2 𝑥, 𝑠 = 𝑠𝑚 sin 𝑘𝑥 + 𝜔𝑠
![Page 9: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/9.jpg)
Fala stojąca i strzałki
𝑠′ 𝑥, 𝑠 = 2𝑠𝑚 sin 𝑘𝑥 𝑠𝑠𝑠𝜔𝑠 Maksymalna amplituda dla |sin 𝑘𝑥| = 1,
𝑘𝑥 = 𝜋2
, 3𝜋2
, 5𝜋2
, … , 𝑘 = 2𝜋𝜆→ 𝑥 = 𝜆
2𝑏 + 1
2,𝑏 = 0,1,2, …
𝑥 = 𝜋2𝑘
, 3𝜋2𝑘
, 5𝜋2𝑘
, … , = 𝜋2∗ 𝜆2𝜋
, 3𝜋2∗ 𝜆2𝜋
, … = 𝜆2∗ 12
, 𝜆2∗ 32
, …
![Page 10: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/10.jpg)
Fala stojąca i węzły
𝑠′ 𝑥, 𝑠 = 2𝑠𝑚 sin 𝑘𝑥 𝑠𝑠𝑠𝜔𝑠
Zerowa amplituda dla: 𝑥 = 𝑏 𝜆 2
, 𝑏 = 0,1,2, …
Grzbiety i doliny nie przemieszczają się Odbicie fali od granicy: fala pierwotna i odbita interferują
![Page 11: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/11.jpg)
Rezonans
• Przy pewnych częstościach – fala stojąca (częstości rezonansowe lub własne)
• Niech odległość między zaciskami L • Znajdź częstości rezonansowe
– Na końcach węzły (nie mogą drgać)
– 2W+1S: 𝜆2
= 𝐿 → 𝜆 = 2𝐿
– 3W+2S: 𝜆 = 𝐿
– 5W+3S: 𝜆 = 2𝐿3
𝜆 =2𝐿𝑏
,𝑏 = 1,2,3, … , f = v/λ
Restnik, Halliday, Walker, Podstawy Fizyki tom 2, rozdział 17 (Fale I)
![Page 12: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/12.jpg)
Fala stojąca w rurze
• Poznaliśmy już falę stojącą w strunie • Analogicznie fala stojąca w wypełnionej
powietrzem rurze • Możliwe nawet w rurach otwartych – częściowe
odbicie • Zaleta fali stojącej
– duża, niezanikająca amplituda – dźwięk wychodzący z rury o częstości tej samej co
drgania w rurze
![Page 13: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/13.jpg)
Fala stojąca w rurze otwartej na obu końcach • Na każdym końcu mamy strzałkę
– pierwsza harmoniczna (n=1): L = 𝜆2→ 𝜆 = 2𝐿 = 2𝐿
1
– druga harmoniczna (n=2): L = 𝜆 → 𝜆 = 𝐿 = 2𝐿2
– trzecia harmoniczna (n=3) : 𝐋 = 𝟑𝝀
𝟐→ 𝝀 = 𝟐𝟐
𝟑
𝝀 =𝟐𝟐𝒏
,𝒏 = 𝟏,𝟐,𝟑, …
𝒇 = 𝒗𝝀
= 𝒏𝒗𝟐𝟐
częstości rezonansowe
Źródło: www.edukator.pl
![Page 14: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/14.jpg)
Fala stojąca w rurze otwartej na jednym końcu – częstości rezonansowe • Na zamkniętym końcu węzeł, na otwartym strzałka, n-
harmoniczne:
– n=1: L = 𝜆4→ 𝜆 = 4𝐿
– n=2: L = 34𝜆 → 𝜆 = 4
3𝐿
– n=3: L = 5𝜆4→ 𝜆 = 4𝐿
5
𝜆 =4𝐿
2𝑏 − 1,𝑏 = 1,2,3 …
𝜆 =4𝐿𝑏
,𝑏 = 1,3,5 …
𝒇 = 𝒗𝝀
= (𝟐𝒏−𝟏)𝒗𝟒𝟐
częstości
![Page 15: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/15.jpg)
Fala stojąca w rurze zamkniętej i strunie
• Na końcach strzałki
– n=1: L = 𝜆2→ 𝜆 = 2𝐿
– n=2: L = 𝜆 → 𝜆 = 𝐿
– n=3: L = 3𝜆2→ 𝜆 = 2𝐿
3
𝜆 =2𝐿𝑏
,𝑏 = 1,2,3, …
𝒇𝒏 = 𝒗𝝀
= 𝒏𝒗𝟐𝟐
częstości rezonansowe
𝒗 =𝐹𝜇
=𝑏𝑚𝑠𝑚𝑠𝑠𝑏𝑏𝑚𝑏𝑔𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑔
Źródło: www.edukator.pl
![Page 16: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/16.jpg)
Dźwięki na gryfie gitary
A1
E1
E6
E6
𝒇𝒏 =𝒗𝝀
=𝒏𝒗𝟐𝟐
=𝒏𝟐𝟐
𝑭𝝁
Częstość zależy od: 1. Długości struny 𝐿 2. Naciągu struny 𝐹 3. Gęstości 𝜇 4. A co to jest 𝑏?
![Page 17: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/17.jpg)
Kolejne częstotliwości dźwięku A (220 Hz) i akordy
1. 220 Hz (ton podstawowy) 2. 440 Hz (pierwsza harmoniczna, dźwięk o oktawę wyższy) 3. 660 Hz (druga harmoniczna, dźwięk E) 4. 880 Hz (trzecia harmoniczna, dźwięk wyższy o dwie oktawy) 5. 1100 Hz (czwarta harmoniczna, dźwięk wyższy o 28 półtonów,
dźwięk Cis/Des) 6. Akord A-dur:
A: ton podstawowy E: druga harmoniczna Cis: czwarta harmoniczna
![Page 18: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/18.jpg)
Dźwięk A1(440Hz) na różnych instrumentach
Kamerton, dźwięk a1 w stroju wiedeńskim 𝑓 = 440 𝐻𝑏.
𝑇 =1
440 𝐻𝑏= 0.002𝑠
0.002𝑠 ∗ 10 = 0.02𝑠
Ton
Gitara
Skrzypce
Nagrania studentów matematyki stosowanej Pwr, semestr letni 2015/16
![Page 19: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/19.jpg)
Dźwięk A1(440Hz) na różnych instrumentach
Kamerton, dźwięk a1 w stroju wiedeńskim 𝑓 = 440 𝐻𝑏.
𝑇 =1
440 𝐻𝑏= 0.002𝑠
0.002𝑠 ∗ 10 = 0.02𝑠
Ton
Flet
Saksofon
Nagrania studentów matematyki stosowanej Pwr, semestr letni 2016/17
![Page 20: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/20.jpg)
Suma fal o różnych częstościach
𝑠𝑖 𝑠 = cos 𝜔𝑖𝑠
![Page 21: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/21.jpg)
Suma fal o różnych częstościach
𝑠𝑖 𝑠 = cos 𝜔𝑖𝑠
![Page 22: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/22.jpg)
Czy można uzyskać na gitarze dźwięk czysty?
• Chcemy mieć tylko jedną częstość • Specjalna technika gry: flażolet • Delikatnie przytrzymaj strunę opuszkiem palca • W ½, ⅓ lub ¼ długości – węzeł fali stojącej • Szarpnij strunę w miejscu strzałki
Źródło: Michał Krupiński, „I gra gitara”, czyli o fizyce gitary, FOTON 99, Zima 2007
![Page 23: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/23.jpg)
Fala stojąca w rurze
• Poznaliśmy już falę stojącą w strunie • Analogicznie fala stojąca w wypełnionej
powietrzem rurze • Możliwe nawet w rurach otwartych – częściowe
odbicie • Zaleta fali stojącej
– duża, niezanikająca amplituda – dźwięk wychodzący z rury o częstości tej samej co
drgania w rurze
![Page 24: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/24.jpg)
Fala stojąca w rurze zamkniętej i strunie
• Na końcach strzałki
– n=1: L = 𝜆2→ 𝜆 = 2𝐿
– n=2: L = 𝜆 → 𝜆 = 𝐿
– n=3: L = 3𝜆2→ 𝜆 = 2𝐿
3
𝜆 =2𝐿𝑏
,𝑏 = 1,2,3, …
𝒇𝒏 = 𝒗𝝀
= 𝒏𝒗𝟐𝟐
częstości rezonansowe
𝒗 =𝐹𝜇
=𝑏𝑚𝑠𝑚𝑠𝑠𝑏𝑏𝑚𝑏𝑔𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑔
Źródło: www.edukator.pl
![Page 25: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/25.jpg)
Fala stojąca w rurze otwartej na obu końcach • Na każdym końcu mamy strzałkę
– pierwsza harmoniczna (n=1): L = 𝜆2→ 𝜆 = 2𝐿 = 2𝐿
1
– druga harmoniczna (n=2): L = 𝜆 → 𝜆 = 𝐿 = 2𝐿2
– trzecia harmoniczna (n=3) : 𝐋 = 𝟑𝝀
𝟐→ 𝝀 = 𝟐𝟐
𝟑
𝝀 =𝟐𝟐𝒏
,𝒏 = 𝟏,𝟐,𝟑, …
𝒇 = 𝒗𝝀
= 𝒏𝒗𝟐𝟐
częstości rezonansowe
Źródło: www.edukator.pl
![Page 26: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/26.jpg)
Fala stojąca w rurze otwartej na jednym końcu – częstości rezonansowe • Na zamkniętym końcu węzeł, na otwartym strzałka, n-
harmoniczne:
– n=1: L = 𝜆4→ 𝜆 = 4𝐿
– n=2: L = 34𝜆 → 𝜆 = 4
3𝐿
– n=3: L = 5𝜆4→ 𝜆 = 4𝐿
5
𝜆 =4𝐿
2𝑏 − 1,𝑏 = 1,2,3 …
𝜆 =4𝐿𝑏
,𝑏 = 1,3,5 …
𝒇 = 𝒗𝝀
= (𝟐𝒏−𝟏)𝒗𝟒𝟐
częstości
![Page 27: FaleElMag3 - if.pwr.wroc.plkatarzynaweron/students/Fiz_FaleElMag/FSiE_W3.… · (powierzchnie, na których ... gitara, skrzypce, fortepian, ... •Rozpatrz jeszcze pozostałe przypadki](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022051720/5a787d437f8b9a1f128bc0d6/html5/thumbnails/27.jpg)
Dla zainteresowanych muzyką od strony fizyki polecam