![Page 1: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/1.jpg)
lesesenteret.no
23.11.15
Program for betre gjennomføring 2015
Fagovergripande og fagspesifikk lesingMargunn Mossige
Førstelektor/ områdeleiar
![Page 2: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/2.jpg)
2
Rammeverk
![Page 3: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/3.jpg)
3
Rollar?
§ Lærar i norsk for elevar som strevar § Lese- og skrivestøtte i andre fag enn norsk§ Ressursperson for lærarar i alle fag § Utviklingsarbeid i skolen for lærarar i alle fag
![Page 4: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/4.jpg)
4
Språkløyper
Alle barn og elevar, men særlegfokus på:
§ barn og elevar med språkvanskar
§ elevar med lese- og skrivevanskar
§ gutar§ minoritetsspråklege barn og
elevar § høgt presterande elevar
§ Språkutvikling og lese- og språkstimulerande aktivitetar i barnehagen
§ Samanheng mellom språkarbeidet i barnehagen og i skulen
§ Den første lese- og skriveopplæringa
§ Lesing og skriving i alle fag§ Digitale teknologiar i lese- og
skriveopplæringa
![Page 5: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/5.jpg)
5
Tiltak
§ Introduksjonssamlingar for barnehagar og skular§ Gratis nettbaserte kompetanseutviklingspakkar
§ Kan brukast utan større førebuingsarbeid§ Lokalt utviklingsarbeid, lagbygging§ Fagleg fordjuping§ Fagtekstar, eksempelfilmar, videoforelesingar, refleksjonsspørsmål og oppgåver§ Mange pakkar som skal brukast over lengre tid – mellomarbeid§ Heile skolar, team, faggrupper
§ Tredje verkemiddel frå 2016§ Ressurspersonar§ Nettverk§ Ansvar:
§ Kommunar og fylkeskommunar§ Lese- og Skrivesenteret
![Page 6: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/6.jpg)
6
sprakloyper.uis.no
![Page 7: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/7.jpg)
lesesenteret.no
23.11.15
Fagovergripande og fagspesifikk lesing
![Page 8: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/8.jpg)
8
Fagovergripande lesing (content area literacy)
§ Bokstavkunnskap§ Automatisert ordlesing og leseflyt§ Sjangerkunnskap (?)§ Generelle strategiar (foregripe, gjere inferensar, tolke, stille
spørsmål, trekke ut essens)§ Overvaking av eiga forståing§ Sjølvregulering
(Vacca, Vacca & Mraz,2011)
![Page 9: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/9.jpg)
Grunn-leggjande
- Kjenne igjen bokstavar
- Skrive bokstavar- Bokstav – lyd- Trekke saman
bokstavar til ord- Stave ord- Kjenne igjen heile
ord- Ortografisk
sikkerheit- Automatisering
![Page 10: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/10.jpg)
Automatisert lesing?
Grønn lilla brun blå rød brun lilla grønn rød blå brun grønnlilla blå rød brun gul fiolettgrønn blå rød oransje lilla brunblå rød brun lilla grønn rød blå brun grønn lilla blå rød brungul fiolett grønn blå rød oransjelilla
![Page 11: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/11.jpg)
Ordkjedeprøve
på⎜fem⎜slå⎜ostBekymringsgrense
- Årsaker til låg skåre?- Lese- og skrivevanskar- Lite lesing- Ikkje alle orda er kjende
11
![Page 12: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/12.jpg)
Tiltak- Lese- og skrivevanskar
- Finne fram til og arbeide spesifikt med vansken (?)- Kompensatoriske hjelpemiddel
- Lydbok- Skrivestøtte
- Læringsstrategiar- Sjølvregulering
- Lite lesing- Lese meir......... –
- Og det var jo lett.... -> Haugaland sitt innlegg
- Ikke alle orda kjende- Lese meir, lære meir norsk- Læringsstrategiar- Sjølvregulering
§Pedagogisk støtte for alle§ God bakgrunnskunnskap -------à Fagspesifikk§ God undervisning -------à Fagspesifikk§ Fokus på ord -------à Fagspesifikk
- Mossige m.fl. (2007) Fleire vegar mot mål
12
![Page 13: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/13.jpg)
Generelle strategiar
13
![Page 14: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/14.jpg)
14
Fagovergripande strategiar
§ Baklengs planlegging§ Mål§ Etter lesing§ Under lesing§ Før lesing
§ Mål § Målretta lesing, bevistheit om kvifor
§ Før§ Aktivere bakgrunnskunnskap,
motivere, engasjere
§ Under§ Aktiv lesar§ Systematisere§ Overvake§ Sjølvregulert
§ Etter§ Oppsummere, reflektere§ Bruke kunnskapen § Vurdering?
14
![Page 15: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/15.jpg)
15
Eksempel på førstrategi side 12
Førebu lesinga
Ordkunnskap:§ Komponent, variant, transistor
Innhald/tema§ Bipolar, unipolar
Struktur i teksten§ ß
![Page 16: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/16.jpg)
16
Side 19
![Page 17: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/17.jpg)
17
Overvaking av eiga lesing - sjølvregulering
§ Elevars læringseffekt varierer i takt med om dei tar i bruk sjølvregulerande prosessar eller ikkje i læringsarbeidet
)
§ Å styre og overvake eige læringsarbeid§ Sjølvskapte tankar, kjensler og handlingar retta mot å nå
bestemte mål
§ Består av:§ Å sette oppnåelege mål§ Å ha effektive strategiar for å nå måla§ Å overvake arbeidet og reflektere over eigen læringseffektivitet§ Å tilpasse det fysiske og psykiske miljøet på ein måte som fremjar læringsarbeidet§ Å forklare resultat med arbeidsinnsats og å vere på jakt etter nye måtar å lære på
(Zimmerman, 2002)
§ Artikkel på lesesenteret.no Selvregulering – en utfordring bådefor lærer og elev I større, selvstendige arbeider
![Page 18: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/18.jpg)
18
Anita og Andreas
Anita: Sjølvmotivert og sjølvregulert§ Likte oppgåva§ Spennande å blande fag§ Valde bevisst eit krevjande tema som ville utfordre og motivere§ Dempa perfeksjonist§ Visste korleis ho skulle jobbe og fordele tida
§ Andreas: Umotivert og underytande§ Likte ikkje oppgåva§ Gjorde minst mogleg, men passa på at det heldt til ståkarakter§ Ikkje nøgd med produktet§ Sette bevisst låge mål –” ikke vanlig oppførsel å gjøre ting interessant”§ Ville bruke minst mogleg tid på arbeidet (5- 6 timar)§ Gjorde det han trudde han skulle gjøre, sjekka ikkje oppgåvekrava§ Var interessert i temaet, men fann ikkje ”godt” materiell§ Unngjekk rettleiing
![Page 19: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/19.jpg)
19
Oppsummering
§ Lærarane hadde lagt til rette for sjølvregulering§ Skriftleg plan§ Introduksjon§ Godkjenning av problemstilling§ Tilgang til veiledning
§ Elevene har på fleire måtar tilfredsstillande kunnskapar og ferdigheiter på dette punkt i skolegangen til å gjere eit slikt arbeid, men kan på ulike stader likevel ha bruk for hjelp deiikkje selv søker/ ikkje heilt er klar over kva dei treng/ utsetslik at det ikkje blir tid
§ Motivasjon avgjerande for bruk av god sjølvregulering
![Page 20: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/20.jpg)
20
Fagspesifikk lesing (disiplinary literacy)
§ Bakgrunnskunnskap§ Vokabular§ Lesemåter knytta til fag og tekst
§ Historie – kildekritisk, kontekstualisering§ Matematikk – nøyaktig på detaljnivå§ Norsk – tolke og gjøre inferenser, dikte med, leve seg inn
Shanahan & Shanahan (2007)Skaftun, Solheim & Uppstad (2014)
Skartveit, Hoem & Håland (2015)
![Page 21: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/21.jpg)
For sale: Baby shoes. Never worn.
Hemingway
![Page 22: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/22.jpg)
22
Inferensar i anna lesing enn litterær
§ I 1805 dannar Russland, Austerrike og Storbritannia einallianse. Dei vil kjempe saman mot Frankrike. I 1805 taper Napoleon slaget ved Trafalgar mot britane.
§ 1. Å lage samanheng2. Leggje til3. Knytte saman det som står
![Page 23: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/23.jpg)
23
Fagspesifikk lesing
§ Kva gjer denne teksten vanskeleg?
§ Vokabular§ Tettheit§ Abstraksjonsnivå§ Figurar – teikn
Lærebok i data- og elektronikksystemer Vg2
![Page 24: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/24.jpg)
24
Vokabular
§ Rent faglege: transistor, bipolar, unipolar, TO, SOT, kjøleribbe, audioforsterker, elektron, PNP, NPN, felteffekttransistor
§ Generelle akademiske: konsentrere, prinsipiell, standard, forklaringsmodell
§ Generelle akademiske som har fått nytt innhald: strøm, nivå, effekt, normert
§ Metaforar: (kjøle)ribbe, (ladnings)bærer§ Ord fra gresk og latin som kan vere fine å arbeide med: Bi-,
uni-, audio-
![Page 25: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/25.jpg)
25
Fagovergripande strategiar
§ Baklengs planlegging§ Mål§ Etter lesing§ Under lesing§ Før lesing
§ Mål § Målretta lesing, bevistheit om kvifor
§ Før§ Aktivere bakgrunnskunnskap,
motivere, engasjere
§ Under§ Aktiv lesar§ Systematisere§ Overvake§ Sjølvregulert
§ Etter§ Oppsummere, reflektere§ Bruke kunnskapen § Vurdering?
25
![Page 26: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/26.jpg)
26
Undervisningsidear og andre ressursar
§ lesesenteret.no§ http://lesesenteret.uis.no/leseopplaering/lesing-i-
videregaaende/#§ skrivesenteret.no
http://www.skrivesenteret.no/videregaende-skole/§ Ndla§ http://fyr.ndla.no/
![Page 27: Fagovergripende og fagspesifikk lesing PBGlesesenteret.uis.no/getfile.php/13238347... · Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm! Skartveit, Hoem, Håland](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022042920/5f650f0e7f32a564b92a3983/html5/thumbnails/27.jpg)
27
Referansar
§ Hattie, J. (2012). Visible learning for teachers. Maximizing impact on learning. London: Routledge.
§ Mossige, M., Skaathun, A. & Røskeland, M. (2007) Fleire vegar mot mål Oslo: Cappelen§ Mossige, M. (2014) Selvregulering – en utfordring både for lærer og elev I større,
selvstendige arbeider Stavanger: Lesesenterethttp://lesesenteret.uis.no/article.php?articleID=90797&categoryID=13484
§ Scarbocci, Paolo H. (2014) Tverrfaglig prosjektarbeid om propaganda I fagene medier ogkommunikasjon, norsk og historie. Stavanger: Lesesenterethttp://lesesenteret.uis.no/article.php?articleID=90800&categoryID=13483
§ Shanahan, T. & Shanahan, C.(2008) Teaching disciplinary literacy to adolescents. Rethinkingcontent area literacy. Harvard educational review. 78 (1). 2 40 – 61
§ Skaftun, Solheim, Uppstad (2014) Leseboka. Leseopplæring i alle fag på ungdomstrinnet. Oslo: CappelenDamm
§ Skartveit, Hoem, Håland (2015) Kva vil det seie å vere leselærar på faget sine eigne premissar. Norsklæraren, 2, s 61-74.
§ Stanovich, K. E. (1986). Matthew effects in reading: Some consequences of individualldifferences in the aqusition of literacy. Reading Research Quaterly, 21, 360 – 406.
§ Vacca, R.T., Vacca, J.A. & Mraz, M (2011) Content area reading. Literacy and learningacroo the curriculum (10th ed.) Boston: Pearson
§ Zimmerman, B.J. (2002). Becoming a Self-Regulated Learner: An Overview. Theory into Practice, 41(2), 64-70.