e"ldsf
x'Dnf lhNnfsf] j:t'l:ylt ljj/0f
DISTRICT PROFILE OF HUMLA DISTRICT
k|sfzs
lhNnf ljsf; ;ldlt
l;dsf]6, x'Dnf
@)&! efb|
i
42
ljifo;"rL
ljifo;"rLi
tflnsf ;"rLiv
zJb ;+If]kx
k|sfzsLoviii
lhNnfsf] ;+lIfKt kl/roix
1.v08–!M e"ldsf÷kl/ro1
!=! e"ldsf÷kl/ro1
!=@ p2]Zox?1
!=# cWoog ljlw1
!=$ ;Ldfx?5
2.v08–@M lhNnfsf] ef}uf]lns tyf ef}lts l:ylt ljZn]if0f6
@=! lhNnf kl/ro6
@=@ Eff}uf]lns cjl:ylt / k|zf;lgs tyf /fhgLlts ljefhg6
@=# lhNnfsf] P]ltxfl;s k[i7e"ld7
@=$ df6f]sf] agfj6, pj{/fzlQm / e"–Ifo7
@=%hnjfo'8
@=^ hne08f/9
@=&d'Vo rf8kj{x?9
@=* e]ife"iff9
@=( d"No dfGotf / ljZjf;9
@=!)ljjfx k4tL tyf j}jflxs k|rng10
@=!!d7 dlGb/ / u'Djfx?10
3.v08–#M hg;+Vof ljj/0f tyf k|If]k0f11
#=! hg;+Vofsf] cfsf/11
#=@ hg;+Vofsf] cjoj ljZn]if0f13
#=# hg;+Vofsf] agfj617
4.v08–$M e"–pkof]u31
$=! e"–agf}6, e"–If]q tyf e"–pkof]u31
$=@ e"pkof]u ;DaGwL gS;fx?33
5.v08–%M zx/Ls/0f tyf j:tL ljsf;sf] :j?k34
%=! j:tLsf] cfsf/34
%=@j:tL ljsf;sf] :j?k / j:tL >[ª\vnf34
6.v08–^M lhNnfsf] cfly{s tyf /f]huf/Lsf] l:ylt47
^=! lhNnf cy{tGqsf] ;+/rgfTds :j?k47
^=@ s[lif47
^=# l;+rfO{57
^=$ kz' ;]jf59
^=% lhNnfsf] cy{tGqsf] ljlzi6Ls/0f68
^=^ cfly{s cGt/;DaGw69
^=& lhNnfsf] j}b]lzs nufgLsf] l:ylt70
^=* 3/kl/jf/sf] cfo:t/ tyf ul/jLsf] l:ylt70
^=( :YffgLo :t/df vfB ;'/Iffsf] cj:yf71
^=!) >dzlQm tyf /f]huf/L l:ylt73
^=!! pBf]u tyf vfgL If]qsf] l:ylt75
^=!@ Jofkf/, ko{6g tyf ;]jf If]qsf] l:ylt81
7.v08–&M ef}lts tyf ;fj{hlgs k"jf{wf/91
&=! ;8s oftfoft91
&=!=! uf]/]6f]÷3f]8]6f] jf6f]93
&=!=@ emf]n'Ë] k'nsf] ljj/0f93
&=@=xjfO{ oftfoft95
&=# ;~rf/ ;'ljwf96
&=$ ljB't tyf gjLs/0fLo phf{97
&=$=! lhNnfdf a}slNks phf{sf] cj:yf98
&=% vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{98
&=^ v'Nnf lbzfd'Qm If]qsf] l:ylt99
&=& ;fj{hlgs ejgx?sf] l:ylt100
8.v08–*M ;dflhs k"jf{wf/ ljsf; tyf ;]jf101
*=! lzIff101
*=@ :jf:Yo123
*=# v]ns'b tyf dgf]/~hg141
*=$ ;dfh sNof0f tyf ;fdflhs ;'/Iff141
*=%gful/s ;'/Iff ;]jf145
*=^ dlxnf tyf jfnjflnsfsf] ljsf; l:ylt148
*=& ckfËtf ePsf JolQmx?sf] cj:yf150
*=* t]>f] ln+uLsf] l:ylt153
9.v08–(M jg tyf jftfj/0f154
(=! jg If]qsf] l:ylt154
(=@ jg k|zf;g155
(=# jg Joj:yfkg155
(=#=! ;fd'bflos jg Joj:yfkg156
(=#=@ sa'lnotL jg ljsf;159
(=$ hl8a'6L Joj:yfkg163
(=% h}ljs ljljwtf, jg:ktL, jGohGt' tyf r/fr'?ËL165
(=^ hn>f]t169
(=^=! gbLgfnfx?170
(=^=@ tfn tyf tn}ofx?173
(=^=#k|d'v em/gfx?175
(=& e"–;+/If0f tyf k|sf]k175
(=* hnfwf/ If]q175
(=( hnjfo' kl/jt{g / ljkb\ Joj:yfkg176
(=(=! hnjfo' kl/jt{g176
(=(=@ ljkb\Joj:yfkg177
10.v08 !)M ;+:yfut ;|f]t tyf Ifdtf181
!)=! ljQLo ;|f]t tyf Ifdtf ljZn]if0f181
!)=!=! ;/sf/L181
!)=!=@ :yfgLo ;/sf/185
!)=@ lhlj;sf] cfly{s ;|f]t tyf cfo185
!)=# uflj;sf] cfly{s ;|f]t tyf cfo188
!)=$ ;'zf;g / ljs]Gb|Ls/0fsf] cj:yf189
!)=$=! afn ;xeflutfd"ns of]hgf th'{df k|lqmof189
!)=$=@ ;"rgf tyf clen]v s]Gb| Aoj:yfkg190
!)=$=# gful/s ;dfh, ;+u7gsf] k|jw{gsf] l:ylt191
!)=$=$ of]hgf, cfof]hgf, sfo{qmdx?sf] cg'udg191
!)=$=% lhlj;df jfn jflnsf, dlxnf, blnt, hghflt ;ldltx?sf] k|efjsfl/tf l:ylt191
!)=$=^ :yfgLo :t/df ul7t ;ldltx? / ltlgx?sf] lqmoflzntf192
!)=$=&;fdflhs kl/rfng193
!)=$=*;fj{hlgs n]vfhf]vf194
!)=$=( ;fj{hlgs ;'g'jfO{194
!)=$=!) gful/s j8fkqsf] cg'udg l:ylt194
!)=% Go";sf;sf] l:ylt194
!)=^lj:tflktx?sf] cj:yf / k'g{:yfkgf195
11.v08–!!M lhNnf ljsf;sf ;+efjgf, cj;/, ;d:of/ r'gf}tLx?203
!!=! dfggLo ;ef;bHo"x?;Fusf] cGt/lqmof203
!!=@ x'Dnf lhNnfsf] cj/f]w ljZn]if0f204
!!=# afnaflnsx?sf] ;jfnx?207
!!=$ dlxnfx?sf ;jfnx?209
!!=% k5fl8 k/]sf tyf kfl/Psf ;d'xx?sf] ;jfnx?211
!!=^ckfËtf ePsf JolQmx?;jfnx?213
!!=&pklhNnf :t/Lo k/fdz{ uf]i7Laf6 ;+sng ePsf ;jfnx?M214
;Gbe{ ;fdfu|L229
cg;"rLx?230
!= lhNnf k|zf;g sf{ofnodf btf{ ePsf u}=;=;=x?sf] ljj/0f230
@= ax'klIfo b'O{klIfo bft[ lgsfox? / cGt/fli6«o u};; tyf dfgjLo ;xfotf k|bfg ug]{ ;+:yfx?233
#= uf=lj=;=–uf=lj=;= aLrsf] b'/L234
tflnsf ;"rL
tflnsf g+=2.1M x'Dnf lhNnfsf] k|zf;lgs ljefhg7
tflnsf g+=3.1M lhNnfsf] hg;fFlVos k|j[lQ11
tflnsf g+=3.2M hg;+Vofsf] cfsf/ -uflj;:t/sf]_12
tflnsf g+=3.3M 3/kl/jf/, hg;+Vof / cf}ift 3/kl/jf/ cfsf/13
tflnsf g+=3.4MJolQmut 36gf btf{ ;DaGwL ljj/0f -jif{ @)&)_14
tflnsf g+=3.5M j;fO{ ;/fO{ ug]{ kl/jf/ ;+Vof16
tflnsf g+=3.6MkfFrjif{ pd]/ ;d'xsf] hg;+Vof17
tflnsf g+=3.7M hfltut cfwf/df hg;+Vof ljj/0f21
tflnsf g+=3.8M dft[efiff / n}lËs cfwf/df hg;+Vof ljj/0f25
tflnsf g+=3.9Mwd{ cg';f/ hg;+Vof ljt/0f27
tflnsf g+=3.10M gful/stfcg';f/ hg;+Vof ljt/0f28
tflnsf g+=3.11M kl/jf/sf ;b:o cg'kl:yt ePsf 3/kl/jf/ / cg'kl:yt hg;+Vof28
tflnsf g+=3.12MlnË cg';f/ !) jif{ / ;f] eGbf dflysf] pd]/sf hg;+Vofsf] a}jflxs cj:yf30
tflnsf g+=4.1M e"–pkof]usf] l:ylt31
tflnsf g+=4.2M lhNnfdf /x]sf ktL{ hUuf / pBfg tyf v'nf If]qsf] ljj/0f32
tflnsf g+=5.1M uflj; cg';f/ j:tL cfsf/ / k|sf/34
tflnsf g+=5.2M b'O{ xhf/ eGbf dfly ePsf hg;+Vof ePsf uflj;x?35
tflnsf g+=5.3: 3/sf] :jfldTj cg';f/sf] 3/kl/jf/ ;+Vof36
tflnsf g+=5.4: 3/sf] husf] k|sf/ cg';f/sf] 3/kl/jf/ ;+Vof37
tflnsfg+=5.5: 3/sf] aflx/L ufXf]sf] k|sf/ cg';f/sf] 3/kl/jf/ ;+Vof38
tflnsf g+=5.6: 3/sf] 5fgf]sf] k|sf/ cg';f/sf] 3/kl/jf/ ;+Vof39
tflnsf g+=5.7M vfg]kfgLsf] ;|f]t cg';f/ 3/kl/jf/ ;+Vof40
tflnsf g+=5.8M vfgf ksfpg k|of]u ug]{ OGwg cg';f/ 3/kl/jf/ ;+Vof42
tflnsf g+=5.9M kl/jf/n] aQL afNg cS;/ k|of]u ug]{ ;fwg cg';f/sf] 3/kl/jf/ ;+Vof43
tflnsf g+=5.10M rkL{sf] k|sf/ cg';f/ 3/kl/jf/ ;+Vof44
tflnsf g+=5.11M kl/jf/df ePsf] ;'ljwf cg';f/sf] 3/kl/jf/ ;+Vof46
tflnsf g+=6.1M lhNnfsf] v]tL of]Uo hldgsf] l:ylt ;DjGwL ljj/0f47
tflnsf g+=6.2M hldgsf] lsl;d -/f]kgLdf_47
tflnsf g+=6.3M e":jfldTj cg';f/ v]tLof]Uo hUufsf] ljj/0f48
tflnsf g+=6.4M uflj;ut s[ifs 3/kl/jf/sf] ;+Vof k|lt ;]jfs]Gb÷;Dks{ s]Gb|49
tflnsf g+=6.5M ;]jf s]Gb| cg';f/ s[ifs ;d'xsf] ljj/0f49
tflnsf g+=6.6M ;]jf s]Gb| cg';f/ ;lqmo s[ifs ;d'xsf] ljj/0f50
tflnsf g+=6.7M lhNnfdf cGgafnLsf] If]qkmn, pTkfbg / pTkfbsTj -cf=j= @)^*÷)^(_50
tflnsf g+=6.8M d'Vo d;nfafnLsf] If]qkmn, pTkfbg / pTkfbsTj -cf=j= @)^*÷)^(_51
tflnsf g++=6.9M bnxg afnLsf] If]qkmn, pTkfbg / pTkfbsTj -cf=j= @)^*÷)^(_51
tflnsf g+=6.10M t/sf/Lsf] If]qkmn, pTkfbg / pTkfbsTj -cf=j= @)^*÷)^(_52
tflnsf g+=6.11M ;]jf s]Gb| cg';f/lxtsf]]if /sdsf] ljj/0f52
tflnsf g+=6.12M s[lifhGo afnL, pTkfbg / pTkfbsTj ;DjGwL ljj/0f53
tflnsf g+=6.13M lhNnfsf] afnL rqm -qmlkËKof6g{_54
tflnsf g+=6.14M ljleGg afnLdf nfUg] d'Vo d'Vo /f]u, ls/f / Ifltsf] ljj/0f55
tflnsf g+=6.15M s[lif ;fdfu|L cfk"lt{sf] cj:yf aflif{s -cf=a= @)^*÷)^(_55
tflnsf g+=6.16M kmnkm"n afnLsf] l:ylt -cf=a= @)^*÷)^(_56
tflnsf g+=6.17M vfBfGg tyf kmnkm"n e08f/0fsf] ;'ljwf56
tflnsf g+=6.18M gx/af6 l;+rfO{ x'g] If]q ;DjGwL ljj/0f57
tflnsf g+=6.19M l;+rfO{ k|0ffnL ;DaGwL ljj/0f57
tflnsf g+=6.20M cGo l;+rfO{ >f]tsf] ljj/0f58
tflnsf g+=6.21 M l;+lrt If]q tyf l;+rfO k|0ffnL -@)^(÷)&)_58
tflnsf g+=6.22M kz'kfng ;DaGwL ljj/0f59
tflnsf g+=6.23M kz'sf] lsl;d / ;+Vof59
tflnsf g+=6.24M kz' ;DaGwL ks]6 If]qx?sf] ljj/0f60
tflnsf g+=6.25M lhNnfdf kz' cfxf/fdf pkof]uL s[lif pkh kbfy{sf] pTkfbg l:ylt60
tflnsf g+=6.26M kz' /f]ux?sf] ljj/0f61
tflnsf g+=6.27Mkz' :jf:Yodf ;'wf/ ug{ ckgfOPsf pkfox?61
tflnsf g+=6.28Mkz'kfng If]qdf C0f nufgL61
tflnsf g+=6.29M kz' ;]jf s]Gb| tyf pk;]jf s]Gb| / ;]jf If]qx?62
tflnsf g+=6.30M k|d'v r/g If]q62
tflnsf g+=6.31M kz'hGo kbfy{sf] pTkfbg -pTkfbg d]=6=df / ;+Vofdf_66
tflnsf g+=6.32M Joj;flos kmfd{x?sf] ljj/0f66
tflnsf g+=6.33MPu|f]e]6sf] ljj/0f67
tflnsf g+=6.34Mkz' / kz' hGo kbfy{sf] lgsf;L k}7f/L67
tflnsf g+=6.35M 3/kfn'jf kz' tyf k+IfLx?sf] ;+Vof -cf=j= @)^*÷^(_67
tflnsf g+=6.36M b'w lbg] hgfj/x? / pTkfbg -cf=j= @)^*÷)^(_68
tflnsf g+=6.37M ljleGg lsl;dsfdf;'x?sf] pTkfbg l:ylt -cf=j= @)^*÷)^(_68
tflnsf g+=6.38M cfoft tyf lgof{t x'g] j:t' tyf ;]jfx?69
tflnsf g+= 6.39M lhNnfsf] ul/aLsf] b/, ul/aLsf] ljifdtf / ul/aLsf] uxgtf, @)^*70
tflnsf g+=6.40M Onfsf cg';f/ ul/aLsf] b/ / u/Lax?sf] ;+Vof @)^*70
tflnsf g+=6.41M nlIft If]qsf] ul/aL b/, ul/aLsf] ljifdtf / ul/aLsf] uxgtf @)^*71
tflnsf g+=6.42M vfB pknAwtf / cfjZostfsf] l:ylt -cf=j= @)^*÷)^(_71
tflnsf g+=6.43M lhNnfsf] vfB cfTdlge{/tfsf] cj:yf ;DaGwL ljj/0f -cf=a= 2068⁄069_72
tflnsf g+=6.44M vfBfGgsf] dfu / ;+:yfut cfk"lt{sf] l:ylt -cf=j= )^&÷)^*— )&)÷)&!_d]=6= df73
tflnsf g++=6.45 M !) jif{eGbf dfly pd]/ ;d'xsf] afx| dlxgfleqsf] lqmofsnfk73
tflnsf g+=6.46M !) jif{ / ;f]eGbf dflysf ;lqmo hg;+Vofsf] lnËut / k]zfut ljj/0f74
tflnsf g+=6.47M !) jif{ / ;f]eGbf dflysf ;lqmo hg;+Vofsf] lnËut / Jofkfl/s ljj/0f74
tflnsf g+=6.48M lhNnf :t/Lo j}}b]lzs /f]huf/ ;DaGwL ljj/0f75
tflnsf g+=6.49M lhNnfdf nB' tyf 3/]n' pBf]u ;DaGwL ljj/0f75
tflnsf g+=6.50M 3/]n' tyf ;fgf pBf]u sfof{noaf6 lbOPsf tflndsf] ljj/0f76
tflnsf g+=6.51M lhNnfdf btf{ ePsf pBf]ux?sf] ljj/0f -cf=a @)^(÷&) ;Dddf _80
tflnsf g+=6.52M k|d'v ahf/ s]Gb|x? / ljlgdox'g] j:t'x?81
tflnsf g++=6.53M ahf/ k'Ug nfUg] ;do cg';f/ kl/jf/ ;+Vof82
tflnsf g+=6.54M uflj;ut?df vl/b tyf ljqmLx'g] j:t' tyf ;]jfx?83
tflnsf g+=6.55M k|fs[lts, ;fF:s[lts tyf ko{6sLo:ynsf] ljj/0f86
tflnsf g+=6.56M dxTjk"0f{ ko{6sLo :ynx?88
tflnsf g+=6.57M ko{6ssf] j;fO{ lbg89
tflnsf g+=6.58M 6«fen Ph]G;L ;DjGwL ljj/0f89
tflnsf g++=6.59Ma}s ;DjGwL ljj/0f89
tflnsf g+=6.60M ;xsf/L ;DjGwL ljj/0f90
tflnsf g+=7.1M lhNnfsf] ef}lts k"jf{wf/sf] t'nfgfTds cj:yf91
tflnsf g+=7.2M lhNnf ;8s ;~hfn ;DjGwL ljj/0f91
tflnsfg+=7.3M ufpF ;8s ;~hfn92
tflnsf g+=7.4M xfn;Dd lgld{t emf]n'Ë] k'n tyf 6«; j|Lhsf] ljj/0f94
tflnsf g+=7.5M 6]nLkmf]g ;DaGwL ljj/0f96
tflnsf g+=7.6M df]jfOn ;]jfsf 6fj/ ltgsf] ;]jf If]q96
tflnsf g+=7.7M ljB't ;]jf ;DaGwL ljj/0f97
tflnsf g+=7.8M vfg]kfgLsf] kxFr / rkL{sf k|of]usf] cj:yf98
tflnsf g++=7.9M lhNNffsf] v'nf lbzf d'Qm If]qsf] cj:yf99
tflnsf g++=7.10Me"sDkLo hf]lvddf /x]sf ;/sf/L ljBfnox?sf] ;+Vof / ljj/0fM100
tflnsf g+=7.11MM e"sDkLo hf]lvddf /x]sf :jf:Yo ;+:yfx?sf] ;+Vof / ljj/0fM100
tflnsf g+=8.1M ljBfno ;DjGwL ljj/0f101
tflnsf g+=8.2M k"j{ k|f=lj= lzz' sIffsf] ljj/0f102
tflnsf g+=8.3M ljBfnodf lzIfs b/jGbL102
tflnsf g+=8.4M dfWolds txdf :jLs[t b/aGbL / yk ug'{kg]{ b/aGbL ljj/0f, @)&!103
tflnsf g+=8.5M lgDg dfWolds txdf :jLs[t b/aGbL / yk ug'{kg]{ b/aGbL ljj/0f, @)&!103
tflnsf g+=8.6k|fylds txdf :jLs[t b/aGbL / yk ug'{kg]{ b/aGbL ;DaGwL ljj/0f, @)&!105
tflnsf g+=8.7M k|f/lDes afn ljsf; s]Gb| ;DjGwL ljj/0f @)&)109
tflnsf g+=8.8M ljBfyL{ ;+Vof ;DjGwL ljj/0f110
tflnsf g+=8.9M ljBfyL{ l;sfO{ pknJwL ;DjGwL ljj/0f110
tflnsf g+=8.10M ljut &jif{sf] P;=Pn=;L=sf] glthf111
tflnsf g+=8.11M lzIff ;|f]t s]Gb|x?sf] ljj/0f112
tflnsf g+=8.12M ;|f]ts]Gb|ut ?kdf blnt hfltsf ljBfyL{x? -z}=;= @)&)_112
tflnsf g+=8.13M % b]lv ( jif{ pd]/sf] hg;+VofdWo] ljBfno ghfg] afnaflnsf -z}= ;=2070_113
tflnsf g+=8.14M lzIfs ;+Vof ;DaGwL ljj/0f-;fd'bflos ljBfno_113
tflnsf g+=8.15M lzIfsx?sf] tflnd ;DaGwL ljj/0f113
tflnsf g+=8.16M lzIfsx?sf] z}lIfs of]Uotf114
tflnsf g+=8.17M s'n ;fIf/tfsf] cj:yf -@)&)_114
tflnsf g+=8.18M kfFr jif{ / ;f]eGbf dfly pd]/sf ;fIf/ hg;+Vofsf] cj:yf115
tflnsf g+=8.19M k|fylds txdf ckfËtf ePsf ;a} k|sf/sf ljBfyL{x?sf] egf{ ;+Vof117
tflnsf g+=8.20M lg=df=lj=/ df=lj=txdf ckfËtf ePsf ;a} k|sf/sf ljBfyL{x?sf] egf{ ;+Vof118
tflnsf g+=8.21M k|fylds txdf egf{ ePsf hghfltsf] egf{sf] cj:yf119
tflnsf g+=8.22M k|fylds txdf egf{ ePsf blntsf] egf{sf] cj:yf119
tflnsf g+=8.23M ;fd'bflosf ljBfnodf k|fylds txdf egf{ x'g]sf] ;+Vof120
tflnsf g+=8.24M ;fd'bflosf ljBfnodf lgDg dflj / dflj txdf egf{ x'g]sf] ;+Vof120
tflnsf g+=8.25M ;a} k|sf/sf ljBfnodf k|fylds txdf egf{ x'g]sf] ;+Vof121
tflnsf g+=8.26M k"j{ afnljsf; s]Gb| / k"j{ k|fylds ljBfnodf ePsf] egf{sf] ;+Vof121
tflnsf g+=8.27M k"j{ afn ljsf;÷k"j{ k|fylds ljBfnosf] ;+VofTds cj:yf121
tflnsf g+=8.28M lhNnfsf] lhNnf:t/Lo z}lIfs cj:yf122
tflnsf g+=8.29M :jf:Yo ;+:yf / ;]jf ljt/0fsf] cj:yf124
tflnsf g+=8.30M lhNnfsf] f:jf:Yo tyf pk:j:Yo rf}sLaf6 k|bfg ul/Psf] ;]jf ;DjGwL ljj/0f125
tflnsf g+=8.31M c:ktfn;Fu ;DalGwt ljj/0fx?126
tflnsf g+=8.32M lhNnf c:ktfnsf] sd{rf/L Joj:yfkg kIfsf] l:ylt127
tflnsf g+=8.33M c:ktfn ;]jf ;+u ;DaGwL ljj/0fx?127
tflnsf g+=8.34M c:ktfn sfo{;Dkfbg ;DaGwL k|d'v ;'rsx?128
tflnsf g+=8.35M k|of]uzfnf ;]jf ;DjGwL ljj/0f129
tflnsf g+=8.36M k|d'v !) /f]uaf6 cf=a= @)&).)&! d[To' x'g]sf] ;+Vof129
tflnsf g+=8.37M lgMz'Ns ;]jfx?af6 nfeflGjtx?sf] ;+Vof / vr{sf] ljj/0f130
tflnsf g+=8.38 M lhNnf :jf:Yo sfof{nodf dfgj ;+;fwgsf] cj:yf130
tflnsf g+=8.39 M vf]k ;]jf ;DjGwL ljj/0f131
tflnsf g+=8.40M vf]k nufpg] / kx'Frsf cfwf/df uflj;x?sf] jlu{s/0f131
tflnsf g+=8.41M kf]if0f ;DjGwLd'Vo ;"rsx?132
tflnsf g+8.42Mafn/f]usf] Plss[t Aoa:yfkg / gjhft lzz':ofxf/ sfo{qmd132
tflnsf g+=8.43M gjhftlzz'x? ;DjGwLd'Vo ;"rsx?133
tflnsf g+=8.44M kl/jf/ lgof]hg ;DjGwL d'Vo ;"rsx?134
tflnsf g+=8.45M k|fylds :jf:Yo x]/rf/ ufFp3/ lSnlgs ;DjGwL d'Vo ;"rsx?134
tflngsf g+=8.46M lszf]/ lszf]/L of}g tyf k|hgg sfo{qmd ;+rfng ePsf :jf:Yo ;+:yfx?135
tflnsf g+=8.47M Ifo/f]u lgoGq0f sfo{qmd ;DjGwL ljj/0f135
tflngsf g+=8.48M PrcfO{eL÷P8; /f]u ;DjGwL ljj/0f135
tflnsf g+=8.49M ljleGg 36gfdf dfgj Iflt ;DjGwL ljj/0f136
tflnsf g+=8.50M ljleGg :jf:Yo ;+:yfx?af6 ;]jf k|fKt ug]{x?sf] ljj/0f136
tflnsf g+=8.51M dft[ :jf:Yo;]jf ;DjGwL ljleGg ;"rsx?136
tflnsf g+=8.52M k|d'v bz /f]ux? / k|efljt ;+Vof138
tflnsf g+=8.53M cfo'j]{b :jf:Yo ;]jf ;'ljwf / :jf:Yo l:ylt139
tflnsf g+=8.54MlhNNff cfo'j]{b :jf:Yo s]Gb|df sd{rf/L Joj:yfkgsf] l:ylt M139
tflnsf g+=8.55Mkf]if0f ;DjGwL d"Vo ;"rsx?139
tflnsf g+=8.56MlhNnf cfo'j]{b :jf:Yo s]Gb|af6 :jf:Yo ;]jf lng] :f]jfu|fxLsf] ;+Vof M140
tflnsf g+=8.57MlhNnf cfo'j]{b :jf:Yo s]Gb|n] lgz'Ns ljt/0f ub}}{ cfPsf cf}ifwLx?140
tflnsf g+=8.58M lhNnfdf ePsf v]ns'b ;DaGwL k"jf{wf/x? ;DaGwL ljj/0f141
tflnsf g+==8.59M cf=a= @)&!÷&@ sf nflu afnaflnsfnfO{ pknJw u/fO{g] eQfsf] ljj/0f141
tflnsf g+=8.60Mcfwf dlxgf ;fdflhs ;'/Iff eQf kfpg] afnaflnsfsf] ljj/0f142
tflnsf g+=8.61M h]i7 gful/s / Psn dlxnfx?sf] ;+Vof / ;fdflhs ;'/Iff eQfsf] ljj/0f144
tflnsf g+=8.62Mk"0f{ tyf c;xfo ckfËtf ePsf] AolQmx?sf] ;fdflhs ;'/Iff ;DjGwL ljj/0f145
tflnsf g+==8.63M lhNnfdfsfo{/t ;'/Ifflgsfo -k|x/Lsfof{no_146
tflnsf g+=8.64M ljleGg ck/fwsf ;DaGwdf k/]sf ph'/Lx?sf] ljj/0f147
tflnsf g+=8.65M lhNnf :t/Lo sfo{qmdx?sf] ljj/0f -cf=a= @)&)÷)&!_148
tflnsf g+=8.66M uflj;ut dlxnf ;d'xx?148
tflnsf g+=8.67Mdlxnf tyf afn aflnsf sfof{noaf6 k|al4{t ;xsf/Lx?149
tflnsf g+=8.68M dlxnf tyf afnaflnsf sfof{noaf6 ;~rflnt yk sfo{qmd ;DaGwL ljj/0f150
tflnsf g+=8.69M ckfËtf / n}lËs cfwf/df hg;+Vof ljj/0f150
tflnsf g+=8.70M ckfËtf kl/ro kq ljt/0f ;DaGwL ljj/0f153
tflnsf g+=8.71Mdlxnf lxF;f ;DaGwL ljj/0f153
tflnsf g++=9.1M x'Dnf lhNnfsf] jg If]qsf] l:ylt154
tflnsf g+=9.2M jg Joj:yfkg cg';f/ jgsf] lsl;d154
tflnsf g+=9.3M jg k|zf;g;Fu ;DalGwt ;+u7gfTds Joj:yf155
tflnsf g++=9.4M jg Joj:yfkg cg';f/sf] jg ;DaGwL ljj/0f156
tflnsf g+=9.5M jg Joj:yfkgsf] cj:yf156
tflnsf g+=9.6M ;fd'bflos jg ;DjGwL uflj;ut ljj/0f157
tflnsf g+=9.7M sa'lnotL ag ;DjGwL ljj/0f159
tflnsf g+=9.8M sa'lnotL jg ;DjGwL uflj;ut ljj/0f159
tflnsf g+=9.9M hl8a'6L ;DaGwL ljj/0f163
tflnsf g+=9.10M hl8a'6L v]tL ;DaGwL ljj/0f163
tflnsf g+=9.11M uflj;ut?kdf hl8a'6L v]tLsf] l:ylt164
tflnsf g+=9.12M ;+/If0fsf] ;"rLdf /flvg' kg]{ hl8a'6Lx? -h}ljsljljwtf_165
tflnsf g+=9.13M h}ljs ljljwtf tyf jg, jg:ktL, jGohGt' tyf r/fr'?ËLsf] ljj/0f165
tflnsf g+=9.14M lhNnfdf pknAw aGohGt' ;DjGwL ljj0f169
tflnsf g+=9.15M lhNnfdf pknAw r/fr'?+uLx?169
Tfflnsf g+=9.16M k|d'v gbLgfnf tyf vf]nfx?sf] hnfwf/ If]q / jxfj Ifdtf170
tflnsf g+=9.17M d'Vo vf]nf, tfn / l;d;f/ If]q / nfeflGjt uflj;x?171
tflnsf g+=9.18M ko{6sLo dxTjsf tfn tyf tn}of / bxx?sf] ljj/0f173
tflnsf g++=9.19M em/gf ;DjGwL ljj/0f174
tflnsf g+=9.20MlhNnfdf aUg] glbx?, hnfwf/ If]q, nDjfO{ / jxfj Ifdtf ljj/0f175
tflnsf g+=9.21M hnjfo' kl/jt{gsf] k|efj176
tflnsf g+=9.22M hnjfo' kl/jt{0fsf nflu cg'ej ul/Psf ;"rsx?176
tflnsf g+=9.23M ljkb\sf] P]ltxfl;s ;do /]vf177
tflnsf g+=9.24M k|sf]k hf]lvdsf] cj:yf177
tflnsf g+=9.25M e'sDksf b[li6n] pRr hf]lvdsf uflj;x?178
tflnsf g+=9.26M klx/f] / lxdkftsf b[li6n] pRr hf]lvdsf uflj;x?178
tflnsf g+=9.27M v8]/Lsf b[li6n] hf]lvddf /x]sf uflj;x? / hf]lvdsf ;"rsx?179
tflnsf g+=9.28M cfunfuLsf b[li6n] hf]lvddf /x]sf uflj;x? / cfunfuLsf sf/0fx?179
tflnsf g+=9.29M gbL lgoGq0fsf] cj:yf -cf=a= @)^(÷&)_180
tflnsf g+=10.1M lzif{sut /fh:j cfDbfgLsf] ljj/0f -cf=j= @)&)÷)&!_181
tflnsf g+=10.2Msfof{nout /fh:j cfDbfgLsf] ljj/0f-cf=j= @)&)÷)&!_182
tflnsf g+=10.3M PsLs[t ljlgof]hg -cf=j= @)&)÷)&!_183
tflnsf g+=10.4M lhlj;x?sf] cfGtl/s / g]kfn ;/sf/sf] cg'bfg /sd -?= xhf/df_185
tflnsf g+= 10.5M lhlj;sf] cfGt/Ls >f]tsf] l:ylt -/sd ?= xhf/df_186
tflnsf g+= 10.6M lhlj; x'Dnfsf] ljut kfFr jif{sf] oyfy{ vr{ ljj/0f -/sd ?= xhf/df_187
tflnsf g+= 10.7M x'Dnf lhlj;df a}b]lzs ;xof]u ;DjGwL ljj/0f -?= xhf/df_188
tflnsf g+=10.8M ufpF ljsf; ;ldltx?sf] cfGtl/s / g]kfn ;/sf/sf] cg'bfg ;DaGwL ljj/0f188
tflnsf g+=10.9M :yfgLo of]hgf k|lqmofdf afnaflnsfx?sf] ;xeflutf -cf=a= @)&)÷&!_190
tflnsf g++=10.10M ;fdflhs kl/rfng ;DaGwL ljj/0f -afnSna tyf lszf]/lszf]/L ;d"x_192
tflnsf g+=10.11M ;fdflhs kl/rfngsf] cj:yf193
tflnsf g+=10.12M lhNnf:t/Lo ljifout ;ldltx? -;+~hfn ;d]t_ sf] ljj/0f194
tflnsf g+=10.13M 4G4sf] qmddf 3fOt] ePsfJolQmx?nfO{ ljt/0f u/]sf] /fxtsf] ljj/0f195
tflnsf g+=10.14M 4G4sf] qmddf 3fOt] ePsf JolQmx?nfO{ ljt/0f u/]sf] lhjg lgjf{x EfQf198
tflnsf g+=10.15M d[tssf glhssf cfkmGtx?n] /fxt /sd a'lem lnPsf] ljj/0f199
tflnsf g+=10.16M tLg nfv /fxt k|fKt ug]{sf] ljj/0f199
tflnsf g+=11.1M cj/f]w ljZn]if0faf6 k|fKt ;'emfjx?204
tflnsf g+=11.2M afne]nfaf6 k|fKt ePsf ;jfx?sf] ljj/0f207
tflnsf g+= 11.3M dlxnfx?sf]] ljsf;sf ;du| ljsf;sf ;jfnx?209
tflnsf g++= 11.4M k5fl8 k/]sf tyf kfl/Psf ;d'x?sf] ;jfnx?sf] ljZn]if0f211
tflnsf g+=11.5MckfËtf ePsf AolQmx?sf] ;jfnx?sf] ljZn]if0f213
tflnsf g+=11.6Mcfly{s ljsf;sf ;d:ofx? / ;dfwfgsf pkfox?214
tflnsf g+=11.7M;fdflhs ljsf;sf ;d:of / ;dfwfgsf pkfox?215
tflnsf g+=11.8Mef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf ;d:of tyf ;dfwfgsf pkfox?217
tflnsf g+=11.9Mag, aftfj/0f tyf hg;+Vof ;DjGwL ;d:of / ;dfwfgsf pkfox?220
tflnsf g+=11.10M;+:yfut ;|f]t tyf Ifdtf ljsf; If]qsf ;d:ofof/ ;dfwfgsf pkfox?221
tflnsf g+=11.11M dflyNnf] e]usf !# uflj;sf ljifout ;d:of tyf ;dfwfgsf pkfox?223
zJb ;+If]k
cf=j=
cfly{s jif{
p=df=lj=
pRr dfWolds ljBfno
qm=;+=
qmd ;+Vof
ls=ld=
lsnf] ld6/
s]=t=lj=
s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
ls=u|f=
lsnf] u|fd
uf=lj=;=
ufpF ljsf; ;ldlt
u}=;=;+=
u}/ ;/sf/L ;+:yf
lh=lj=;=
lhNnf ljsf; ;ldlt
emf]=k'=
emf]n'Ë] k'n
g+=
gDa/
lg=df=lj=
lgDg dfWolds ljBfno
g]=;=
g]kfn ;/sf/
k|f=lj=
k|fylds ljBfno
df=lj=
dfWolds ljBfno
d]=6=
d]l6«s 6g
x]=
x]S6/
/f=jf=a}=
/fli6«o jfl0fHo a}+s
?=
?k}of
k|sfzsLo
d'n's ;+3Lo u0ftGqfTds /fHo Joj:yfdf k|j]z u/]sf] kl/jlt{t ;Gbe{df :yfgLo ;]jf ;'ljwfnfO{ hgd'vL, ;dfj]zL / ;xeflutfd"ns agfpg ljs]lGb|s/0fsf] dfWodaf6 zf;g Joj:yfdf hgtfsf] kx'Fr clea[l4 ug{, :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% tyf lgodfjnLdf, @)%^ n] k|;:t cj;/x?sf] l;h{gf u/]sf] 5 . :yfgLo lgsfox?n]] cfˆgf] sfo{ If]qleqsf] j:t'ut ljj/0f tyf >f]t gSzf tof/ u/L glthfdfd"ns of]hgfx?sf] th'{df, >f]t kl/rfng, of]hgfsf] sfof{Gjogsf] ;fy} cg'udg tyf d'NofÍgsf] sfo{ ug'{ kb{5 . ;"rgfdf cfwfl/t of]hgf th'{df, sfof{Gjog, cg'udg tyf d'NofÍg k|lqmofnfO{ :yfgLo lgsfox?sf] Go"gtd zt{ tyf sfo{ ;Dkfbg dfkgsf] ;"rssf] ?kdf /fvL To;}sf] d"NofÍgsf] cfwf/df :yfgLo lgsfox?nfO{ ;zt{ tyf lgzt{ cg'bfg k|bfg ug]{ k|0ffnLsf] ;d]t ljsf; eO{ ;s]sf] 5 . o; tYonfO{ dgg u/L lhNnf ljsf; ;ldlt x'Dnfn] :yfgLo :jfoQ zf;g P]g tyf lgdofjnLn] tf]s]adf]lhd :yfgLo tx -uflj; / lhNnf_ sf cfjZos ;a};"rgfx? ;+sng u/L lhNnfsf] j:t'ut ljj/0f emNsg] u/L of] lhNnf a:t'l:ylt ljj/0f -kfZj{lrq_ (District Profile) tof/ u/]sf] 5 .
x'Dnf lhNnfsf] j:t'l:ylt ljj/0f tof/ ug{ d'VotM låtLo ;"rgfx?nfO{ cfwf/ dflgPsf] 5 . lhNnf ljsf; Joj:yfkgsf nflu cfjZos Go'gtd ;"rgf ;lxtsf] of] lhNnf kfZj{lrq lhNnf ljsf; ;ldlt dxf;+3 g]kfnsf] k|fljlws ;xof]udf tof/ ul/Psf] xf] . o;df ePsf ljj/0fn] lhNnf ljsf;sf ;f´]bf/x? tyf ;/f]sf/jfnfx?nfO{ ljsf;sf ultljlw ;~rfng ug{ cfjZos kg]{ of]hgfx?sf] th'{df, sfof{Gjog, cg'udg / d'NofÍg sfo{df ;xof]u k'Ug] ck]Iff ul/Psf] 5 . o;nfO{ c´ k"0f{ agfpg, cBfjlws ug{ / clwsflws dfqfdf k|of]udf Nofpg ;a} ;/f]sf/jfnfx?sf] ;xof]u ckl/xfo{ ePsf] s'/fdf lhlj; x'Dnf ljZj:t /x]sf] 5 .
o; j:t'l:ylt ljj/0f tof/ ug{ / o; cj:yfdf Nofpg cf–cfˆgf] If]q / tkm{af6 ;xof]u ug]{ /fli6«o of]hgf cfof]u,;+3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, lhNnfl:yt /fhgLlts bnsf k|d'v tyf k|ltlglwx?, ljifout sfof{nosf k|d'v tyf k|ltlglwx?, u}/ ;/sf/L ;+:yf, gLlh If]q tyf gful/s ;dfhsf k|ltlglwx? lhlj;sf kbflwsf/L tyf sd{rf/Lx?k|lt lhlj; x'Dnf xflb{s cfwf/ JoQm ub}{ wGojfb 1fkg ub{5 . ;fy} ljleGg r/0fdf pklhNNff:t/Lo / lhNnf:t/Lo cGt/lqmof sfo{qmddf ;xefuL e} cd"No ;'emfjx? pknJw u/fpg' x'g] ;a} ;xefuLx? vf; u/L afnaflnsf, dlxnf, k5fl8 k/]sf tyf kfl/Psf ;d'bfox?, ckfËtf ePsf AolQmx?, cflbjf;L hghftL ;a}nfO{ xflb{s wGojfb lbb} ;"rgfdf cfwfl/t glhtfd"ns of]hgf th'{df, sfof{Gjog, cg'udg / d"NofÍg h:tf sfo{qmddf ;d]t ;a}sf] pT;fxhgs ;xeflutf / ;xof]u k|fKt x'g] s'/fdf lhlj; x'Dnfn] k"0f{ ljZjf; AoQm ub{5 . k"j{tof/L sfo{zfnfb]lv tYofÍ ;+sng / ljZn]if0f u/L lhNnf kfZj{lrq tof/ ug{ k|fljlws ;xof]u ug'{ x'g] lhlj; dxf;+3 g]kfnsf tTsflng sfo{sf/L dxf;lrj >L x]d/fh nfld5fg], ;|f]t AolQm >L lji0f'k|;fb g]kfn nofot lhlj; dxf;+3 g]kfnsf sd{rf/L ;fyLx?k|lt lhlj; x'Dnf xflb{s cfef/ AoQm ub{5 . +;fy} o; sfo{nfO{ ;kmn kfg{ cfjZos cfly{s tyf k|fljlws ;xof]u k'¥ofpg] o"lg;]km g]kfn / oxfF sfo{/t ;a} k]zfut -k|f]km];gn_ sd{rf/Lx?nfO{ lhlj; x'Dnf ljz]if wGojfb 1fkg ub{5 .
o; lhNnf kfZj{lrq tof/Lsf] nflu lhNnf ljsf; ;ldlt x'Dnfsf sd{rf/L ;fyLx?af6 tYofÍ ;+sng tyf lhNnf / pklhNnf:t/Lo cGt/lqmof nufotsf sfo{qmdx?df v]n]sf] e"ldsfsf] pRr ;Ddfg ub}{ xflb{s wGojfb lbg rfxG5' .
:yfgLo ljsf; clwsf/L
lhNnf ljsf; ;ldlt
x'Dnf, l;dsf]6
lhNnfsf] ;+lIfKt kl/ro
ef}uf]lns l:ylt
k"j{Md''u'
klZrdMrLg
pQ/MrLg
blIf0fMaemfË, afh'/f / d'u'
cIff+zM @()=#%Ú b]lv #))=%&Ú pQ/
b]zfGt/M *!)=!*Ú b]lv *@)=&Ú k"j{
prfO{M;d'Gb| ;txaf6 !%@$ ld6/ b]lv #&ld6/
/fhg}lts tyf k|zf;lgs ljefhg
ljsf; If]qMdWoklZrdf~rn
c~rnMs0ff{nL
lhNnfMx'Dnf
;+;bLo lgjf{rg If]qM !
Onfsf If]q ;+VofM(
uflj; ;+VofM@&
gu/kflnsf ;+VofM)
s'n If]qkmn M %^%% ju{ ls=ld=
hg;+Vof -2068 sf] hgu0fgf cg";f/_
dlxnf M @%,)@% hgf -$(=@)Ü_
k'?if M @%,*## hgf -%)=*)Ü_
hDdf M %)*%* hgf -!)) k|ltzt_
3/w'/L ;+Vof M (,$&(
;/b/ kl/jf/ cfsf/ M %=#&
hg;+Vof jflif{s a[l4b/ M !=!$
n}lËs cg'kft -k|lt !)) dlxnfdf k'?ifsf] ;+Vof M !)#=@#
hg3gTj k|lt ju{ ls=dL= M *=((
kfFr jif{d'lgsf] afnaflnsfsf] ;+Vof M &,#(^hgf -!$=%$Ü_
ckfËtf ePsf hg;+Vof M @,$!! hgf -$=&$ Ü_
lszf]/ lszf]/L o'jf hg;+Vof -!) b]lv rf}la; jif{_ M !%,!#) hgf -@(=&%Ü_ hgf
cfly{s ?kn] lqmoflzn hg;+Vof -!% b]lv %( jif{_ M @^,$*) hgf -%@=)^Ü_
dfgj ljsf; ;"rsf+s M )=$#@
z}lIfs l:ylt -;fd'bflos / ;+:yfut_ M
k|f=lj= tx M 90
lg=df=lj= tx M 29
dfWolds tx M 16
pRr df=lj= M 5
afnljsf; s]Gb| M 131
SofDk; M 1
>f]t s]Gb|M 7
;fIf/tf
;fIf/tf b/ M 47.00 k|ltzt
k"?if : 62.00 k|ltzt
dlxnf M 33.00 k|ltzt
:jf:Yo ;+:yfsf] l:yltljj/0f;+Vof
lhNnfc:ktfn!
lhNnf hg:jf:Yo sfof{no!
k|fylds :jf:Yo s]Gb|)
:jf:Yo rf}sL!$
pk:jf:Yo rf}sL !@
ufFp 3/ lSnlgs -dfl;s_&*
vf]k lSnlgs -dfl;s_&(
dlxnf ;fd'bflos :jf:Yo :jo+;]ljsf@$#
lhNnf cfo'{j]b sfof{no!
cfo'{j]lbs cf}ifwfno !
k|;'tL s]Gb|sf] ;+Vof !^
gLlh c:ktfn !
e"–pkof]u -ju{ ls=ld=_ M
s'n v]tLof]Uo hldg M %)=@)
ag h+un M &$&=*#
r/g If]q M !$!$=$(
lxFpn] 9flsPsf] If]q M %)%=)&
r§fg M @%(@=))
tfn M !=$)
u|fj]n÷u]u|fg M #=($
gbL M ##%=)!
cfjf; M #=%@
cfly{s l:yltM
jflif{s k|ltJolQm cfoM? #%,%!% -$(! cd]l/sg 8n/_
ul/aL b/ -Pr=lk=cfO{=_ M $(=@^
1. v08–!M e"ldsf÷kl/ro!=! e"ldsf÷kl/ro
:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% / :yfgLo zf;g lgodfjnL, @)%^ n] k|To]s lhNnf ljsf; ;ldltn] cfˆgf] lhNnfsf] ljsf;sf] nflu sDtLdf kfFr jif{sf] nflu cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf agfpg' kg]{ Joj:yf u/] cg';f/\lhNnfsf] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf -cflhljof]_ lgdf{0fsf] k|of]hgsf]nflu x'Dnf lhNnfsf] of] lhNnf a:t'l:ylt ljjt/0f -lhNnf kfZj{lrq_ (District Profile) tof/ ul/Psf]5 . s'g} klg 7fpFsf] j:t'l:ylt ljZn]if0f ug{, To;sf] dxTj a'em\g / lasf;sf] ;DefAotf cWoog ug{ ;lx ;"rgf tyf tYofÍx?n] dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng] x'gfn] lhNnfdf /x]sf ljifout sfof{nox?, gLlh If]q, ljlQo If]q, gful/s ;dfh nufot u}/ ;/sf/L ;+3;+:yfx?sf] tYout l:ylt emNsfpg] ul/ / pknAw eP;Ddsf ;"rgf tyf tYofÍx?nfO{ Jojl:yt 9+un] ;+sng tyf k|;f]wg u/L of] lhNnf kfZj{lrq tof/ ul/Psf] 5 . o;n] lhNnfsf] ;fdflhs tyf cfly{s tYofÍx? h:t} hg;+Vof ;DaGwL ljj/0f, s[lif, jg, kz', :jf:Yo, lzIff, ;8s, vfg]kfgL, ;+rf/, ljB't, l;+rfO{, ;'zf;g cflbsf] l:ylt emNsfpFb5 . lhNnfsf] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf -cflhljof]_ sf]] klxnf] efusf ?kdf lhNnf kfZj{lrq tof/ ul/Psf] 5 / o;}sf] cfwf/df cflhljof] bf]>f] efusf] ?kdf of]hgf b:tfj]h tof/ ul/g]5 . kfZj{lrqn] lhNnfsf] cfly{s Pj+d ef}lts ljsf;sf] ;fy} ;fdflhs Pj+ ;f+:s[lts cj:yfnfO{ ;d]t cjut u/fpg] x'gfn] cflhljof] tof/Lsf] nflu lhNnf kfZj{lrqnfO{ dxTjk"0f{ b:tfj]hsf ?kdf lng] ul/G5 .
!=@ p2]Zox?
of] lhNnf kfZj{lrq d"ntM x'Dnf lhNnfsf] cfufdL % jif{-cf=j= @)&@÷–@)&^÷&&^_ sf] cflhljof] th'{df ug{sf nflu j:t'ut cfwf/ / ;"rgf ;[hgf ug]{ ;Gbe{df tof/ ul/Psf] xf] . o;sf cltl/Qm of] lhNnf kfZj{lrq lgdf{0f ug'{sf] lgDg p4]:ox? /x]sf 5g\ .
· lhNnfsf] af/]df ;fdfGo hfgsf/L u/fpg] .
· lhNnfsf] ;|f]t ;fwgx?sf] ;di7Lut ljj/0f k|:t't ug]{ .
· lhNnfsf] ;fdflhs cfly{s Pj+ ef}lts cj:yfnfO{ phfuf/ ug]{ .
· bL3{sflng of]hgf / gLltlgdf{0fsf] sfdnfO{ cfwf/ k|bfg ug]{ .
· lhNnfsf] ;DefJotf / ;d:ofx?sf] cjut u/fpg] .
!=# cWoog ljlw
-s_ o; lhNnf kfZj{lrq lhNnfl:yt ljifout sfof{nox?sf] jflif{s k|ltj]bg, lhlj;sf lgoldt k|sfzg tyf jflif{s k|ltj]bgx?, uflj;x?af6 ;+slnt tYofÍx?, pklhNnf:t/Lo / lhNnf :t/Lo sfo{zfnf uf]i7Lx?af6 ;++slnt ;"rgfx?df cfwfl/t /x]sf] 5 . /fli6«o of]hgf cfof]un] tof/ u/]sf] lgb]{lzsfn] dfu{lgb]{z u/]sf] k|s[of cjnDjg u/L of] lhNnf kfZj{lrq lgdf{0f ul/Psf] x'gfn] pQm lgb]{lzsfn] ;dfj]z ug{' kg]{ egL cf+}NofPsf ljifo j:t'x?nfO{ tYodf cfwfl/t eO{ ;Dej eP;Dd ;d]6\g] k|of; ul/Psf] 5 . :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% sf] bkmf !(( cg';f/ lhNnfsf] a:t'ut tYofÍ ;+sng u/L lhNnfsf] a:t'l:ylt b]lvg] u/L ;|f]t gS;fx? ;d]t tof/ ul/Psf] 5 . of] lhNnf kfZj{lrq lgDg k|s[ofx? cjnDjg ul/ tof/ ul/Psf] 5 .
-v_ @)&) cflZjg $ / % ut] lhNnf ljsf; ;ldlt x'Dnfsf :yfgLo ljsf; clwsf/L >L g/]zk|;fb 9sfnHo"sf] cWoIftf, lhNnf cbfnt x'Dnfsf dfggLo lhNnf Gofolwz >Ldfg\ s]zjk|;fb clwsf/LHo"sf] k|d'v cfltYotf, o"lg;]km g]kfnsf l6k'8L k|d'v8f= ljn kfs{;, / k|d'v lhNnf clwsf/L >L z+s/x/L cfrfo{Ho"sf] cfltYotf / /fhgLlts bn, ljifout sfof{no, u}/;/sf/L ;+3 ;+:yf, gful/s ;dfhsf k|d'v tyf k|ltlglwHo"x?sf] pkl:yltdf t];|f] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfsf] nflu k"j{tof/L sfo{zfnf uf]i7L ;DkGg ul/of] . @)^( r}q @( ut]sf] % cf}F lhNnf kl/ifb\sf] lg0f{o adf]lhd cfof]hgf ul/Psf] o; k"j{ tof/L sfo{zfnf uf]i7Ldf -s_ cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{dfsf] cfjZostf / cf}lrTo, dxTjk"0f{ kIfx? / k|lqmofx?, -v_ aftfa/0fd}qL :yfgLo zf;g, -u_ jfnjflnsfdf nufgLsf] dxTj / jfnd}qL :yfgLo zf;g ;DaGwL /fli6«o cjwf/0ff, -3_ hnjfo' kl/jt{g cg's"ng tyf ljkb Joj:yfkg, -8=_ n}+lËs ;dfgtf / ;fdflhs ;dfj]zLs/0f nufotsf gLltut ljifodf ;+3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, lhNnf ljsf; ;ldlt x'Dnf, lhNnf ljsf; ;ldlt dxf;+3 g]kfn / o'lg;]km g]kfnaf6 k|:t'lts/0f tyf 5nkmn sfo{ ;DkGg ul/Psf] lyof] .
-u_ /fhgLlts bnx? Pg]skf dfcf]jfbL, g]kfnL sfFu|];, g]skf Pdfn], g]skf dfcf]jfbL, g]skf dfn], /fli6«o k|hftGq kf6L{, /fli6«o k|hftGq kf6L{, g]kfn, g]kfn dhb'/ ls;fg kf6L{, dw];L hgclwsf/ kmf]/d nf]stflGqs, g]kfn v; kf6L{ / g]skf PsLs[tsf] k|ltlglwTj x'g] u/L sfo{zfnf uf]i7Ln] t];|f] cflhljof] th'{dfsf] k|of]hgsf nflu Ps ;Nnfxsf/ ;ldltsf] u7g u/]sf] lyof] .
-3_ cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{dfsf ;a} kIfdf ;xof]u ug]{ u/L lgDgfg';f/sf] Ps lgb]{zs ;ldlt ;d]t u7g ul/Psf] lyof] .
lgb]{zs ;ldlt
;+of]hsM :yfgLo ljsf; clwsf/L
;b:oMk|d'v lhNnf clwsf/L jf lghn] tf]s]sf] clws[t k|ltlglw
;b:oMljifout ;ldltsf ;+of]hsx?
;b:opBf]u afl-fHo ;+3, cWoIf
;b:oM;'/Iff lgsfosf k|d'vx? #hgf
;b:oMdlxnf tyf jfnjflnsf sfof{no
;b:oMlhNnf afn ;~hfnaf6@ hgf
;b:oMkqsf/ dxf;+3, cWoIf
;b:oMcGt/kf6L{ dlxnf ;~hfn
;b:o M blnt ;+:yfx? dWo]af6!
;b:o M ;dfh;]jL dWo]jf6!hgf
;b:o M af}l4s JolQmTj dWo] SofDk; k|d'v
;b:o M uflj; ;lrj xsxLt ;+/If0f s]Gb|
;b:oM k|ltlglw, o"lg;]km g]kfn
;b:o ;lrjMjL/]Gb| zfxL , lhNnf ;xhstf{
cflhljof] lgb]{zs ;ldltsf] sfo{ljj/0f b]xfocg';f/ lgwf{/0f ul/Psf] lyof] .
s_cflhljof]sf] th'{dfsf nflu jftfj/0f lgdf{0f, Joj:yfkg ug]{, ;dfj]zL ;xeflutf ;'lglZrt ug]{, :yfg Joj:yfkg, ;dGjo, cjnf]sg, cg'udgsf sfo{x? ug]{ .
v_sfo{bn, ljifout ;d"xnfO{ cfjZostf cg';f/ lgb]{zg lbg], cfOk/]sf jfwf Jojwfg km'sfpg ;xlhs/0f ug]{ .
u_;|f]t Joj:yfkg, kl/rfng ug]{ .
3_hnjfo" kl/jt{g / ljkb Joj:yfkg nufotsf If]qx?sf] cfjZos tYofÍ ;+sngsf] ;'lglZrttf, ljZn]if0f / lhNnf j:t'ut ljj/0f tof/L, lhNnf ;|f]t / hf]lvd gSzf ;lxt cflhljof] th'{df ug]{, u/fpg] .
-ª_cflhljof] th'{dfsf nflu b]xfocg';f/sf] ljifout of]hgf th'{df ;d"xx? u7g u/L tkl;n cg';f/sf] sfo{ lhDd]jf/L lgwf{/0f ul/Psf] lyof] . h;df,
-!_ cfly{s ;d"x M s[lif, kz', 3/]n' tyf ;fgf pBf]u, ;xsf/L l8lehg sfof{no, s[lif ljsf; a}s, /fli6«o afl0fHo fa}s, l;l6hG; a}s, pBf]u afl0fHo ;+3, ;xsf/L lhNnf ;~hfn, afn Snj lhNnf ;~hfn, ;fN86]l8u+, g]kfn vfB ;+:yfg, klZrd pRr kxfl8 ul/jL lgjf/0f cfof]hgf, cfflbsf k|ltlglwTj x'g] u/L cfly{s ;d'x u7g ul/Psf] lyof] .
;Nnfxsf/ ;b:ox?M Pg]skf dfcf]jfbL, g]skf dfn],
;+of]hs M al/i7 s[lif ljsf; clws[t, lhNnf s[lif ljsf; sfof{no
;b:oM ;Da4ljifout sfof{nosf k|d'v Pj+ k|ltlglwx?
-@_ ;fdflhs ;d"x M lzIff, SofDk; k|d'v, :jf:Yo, dlxnf tyf afnaflnsf, afn Snj lhNnf ;~hfn, lgjf{rg sfof{no, lhNnf cbfnt, lhNnf ;/sf/L jlsn, af/ P;f]l;o;g, lhNnf k|x/L, lhNnf afnsNof0f ;ldlt, dlxnf tyf afnaflnsf ;]jf s]Gb|, u};;, cGt/kf6L{ dlxnf ;~hfn, kqsf/, lhNnf cfo'j]{b c:ktfn, lhNnf ckf+u ;+3, lhNnf Kof/flnun ;ldlt, Psn dlxnf lhNnf ;3+, vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ l8lehg sfof{no cflbsf] k|ltlglwTj x'g] u/L ;fdflhs ;d'x u7g ul/Psf] lyof] . h;df,
;Nnfxsf/ ;b:ox? M g]kfnL sf+u|];, dw]zL hgclwsf/ kmf]/d nf]stflGqs
;+of]hs M lhNnf lzIff clwsf/L
;b:oM ;Da4 ljifout sfof{nosf k|d'v Pj+ k|ltlglwx?
-#_ ef}lts k"jf{wf/ ;d"x M u|fld0f kx'Fr sfo{qmd, u|fld0f ;fd'bflos k"jf{wf/ sfo{qmd, lxN;f l;dsf]6 ;8s lgdf{0f cfof]hgf, l;rfFO{ l8lehg sfof{no, g]kfn 6]lnsd, g]kfn ljB't k|fljws/0f, kqsf/, afnSnj ;~hfn, lgdf{0f Joj;foL ;+3, u};;, lhNnf ;xhstf{, l;dsf]6 gu/ ljsf; ;ldlt cflbsf] k|ltlglglwTj x'g] u/L ef}lts k"jf{wf/ ;d'x u7g ul/Psf] lyof] . h;df,
;Nnfxsf/ ;b:ox? M g]skf –dfcf]jfbL / /fli6|o k|hftGq kf6{L{ g]kfn,
;+of]hs M ejg, cfjf; l8lehg sfof{nosf k|d'v
;b:ox? M ;Da4 ljifout sfof{nosf k|d'v Pj+ k|ltlglwx?
-$_ jftfj/0f tyf ljkb Joj:yfkg ;d"x M g]kfnL ;]gf, g]kfn k|x/L, g]kfn /]8qm;, afn ;~hfn, kqsf/, ;fd'bflos ag pkef]Qmf ;ldlt, /fli6«o cg';Gwfg s]Gb|, phf{ tyf aftfa/0f zfvf lhlj;sf] k|ltlglwTj x'g] u/L jftfa/0f tyf ljkb\ Joj:yfkg ;d'x u7g ul/Psf] lyof] . h;df,
;Nnfxsf/ ;b:o M g]skf Pdfn] / g]kfn dhb'/ ls;fg kf6L{
;+of]hs M lhNnf ag clws[t
;b:ox? M ;Da4 ljifout sfof{nosf k|d'v Pj+ k|ltlglwx?
-%_ ;+:yfut ;|f]t tyf Ifdtf ljsf; ;d"x M sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{no -sf]n]lgsf_, lzIfs o"lgog, kqsf/, afnSnj ;~hfn, zflGt ;ldlt, uflj; ;lrj xslxt ;+/If0f s]Gb|, lhNnf k|zf;g sfof{no cflbsf] k|ltlglwTj x'g] u/L ;+:yfut ;|f]t tyf Ifdtf ljsf; ;d'x u7g ul/Psf] lyof] . h;df,
;Nnfxsf/ ;b:ox? M /fli6«o k|hftGq kf6L{, g]skf PsLs[t, v; kf6L{ g]kfn
;+of]hs M sf]if tyf n]vf lgoGqssf] sfof{no, k|d'v
;b:ox? M ;Da4ljifout sfof{nosf k|d'v Pj+ k|ltlglwx?
-r_ lgb]{zs ;ldltsf] ;dGjodf /xL cflhljof] th'{dfnfO{ ;xof]u k'¥ofpg b]xfocg';f/sf sfo{x? ug{ lgDg cg';f/sf] Ps :yfgLo k|fljlws ;d'xsf] ;d]t u7g ul/Psf] lyof] .
!= >L g/]z>]i7, lhNnf :jf:Yo sfof{no
@= >L gf/fo0f rf}w/L, lhNnf kz' ;]jf sfof{no
#= >L /fd;fu/ l;+x, lhNnf s[lif ljsf; sfof{no
$= >L 1fg]Gb| e6\6, lhNnf lzIff sfof{no
%= >L lzjz+s/ emf, lhNnf ag sfof{no
^= >L u+uf af]x/f, lhNnf dlxnf tyf afnaflnsf sfof{no
&= >L lqm8fs k|ltlglw
*= >L h+uaxfb'/ /f]sfof, lhlj;
(= >L kml8Gb| sfsL{, lhlj;
!)= >L df]xg axfb'/ zfxL, lhlj;
!!= >L ljzfn af]x/f, lhlj;
hnjfo" kl/jt{g / ljkb Joj:yfkg nufot lhNnfsf ljsf;sf nflu dxTjk"0f{ ;du| If]qx?sf] cfjZos tYofÍ ;+sngsf] ;'lglZrttf ug]{, tYofÍ ljZn]if0f / lhNnf j:t'ut ljj/0f tof/L, cflhljof] th'{df, b:tfj]h n]vg cflb sfo{df lgb]{zs ;ldlt, ljifout ;d'xx?, ;xhLs/0f ;d'xnfO{ ;dGjo / ;xof]u k'¥ofpg] p4]Zon] :yfgLo k|fljlws ;d'xsf] u7g ul/Psf] lyof] .
-5_b'O{ lbg] k"j{ of]hgf th'{df sfof{zfnfsf] cfof]hgf u/L lhNnfsf ;a} ljsf; ;Ffem]bf/x?;Fu cGt/lqmof u/L lhNnf kfZj{lrq tof/ cfjZos kg]{ ;"rgfx? ;+sng ug{sf nflu tof/ ul/Psf] d:of}bf 9fFrfx?nfO{clGtd ?k lbg] / ltgLx?s} ;xfotfaf6 ljleGg >f]tx?af6 ;"rgf ;+sng ug]{, k'/fgf] lhNnf kfZj{lrq, lhNnfl:yt ljifout sfof{nox?sf jflif{s k|ult k|ltj]bgx? / lhNnfdf sfo{/t /x]sf ljsf; ;fem]bf/x? / :yfgLo u};; jf gful/s ;+3;+:yfx?sf] k|ult k|ltj]bgx?sf] ;+sng tyf cWoog ug]{ sfo{ ul/of] .
-h_ k|fKt ;"rgfx?nfO{ ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnL (GIS) cg';f/ k|:t't ug]{ / ljifout cfwf/df ;DalGwt lgsfox?sf ljifout ljz]if1x?af6 k|f/lDes ljZn]if0f ug]{ sfd ul/of] .
-em_ ;+ljwfg;efsf dfggLo ;b:oHo"x?;Fu sf7df08f}df / /fhgLlts bnsf k|ltlglwx?, nlIft ;d'xx? h:t} afnaflnsf, dlxnf, blnt, ckfËtf ePsf AolQmx?;Fu lhNnf txdf 5nkmn tyf cGt/lqmof u/L lhNnf ljsf;sf ;du| ;jfnx? / nlIft ;d'xsf ;jfnx? klxrfg ug]{ sfo{ ul/of] .
-&_o;/L tof/ ul/Psf] lhNnf j:t'l:ylt ljj/0fnfO{ cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df sfo{zfnf uf]i7Ldf k|:t'lt ug]{ / uf]i7Laf6 k|fKt k[i7kf]if0fnfO{ ;dfof]hg ug]{ sfd u/L lhNnf kfZj{lrqsf] d:of}bfnfO{ uf]i7Laf6 cg'df]bg u/fpg] sfd ul/of] . ;f] d:of}bfnfO{ lhNnf ljsf; ;ldltdf k|:t't ug]{ sfd ul/of] / ToxfFaf6 k|fKt k[i7kf]if0fnfO{ klg ;dfof]hg ul/ x'Dnf lhNnfsf] lhNnf kfZj{ lrqnfO{ clGtd ?k lbOof] .
!=$ ;Ldfx?
lhNnfsf ljleGg ;/sf/L tyf u}/;/sf/L sfof{nox? / ;+3 ;+:yfx?n] pknAw u/fPsf ;"rgfx?, s]Gb|Lo tYofÍ ljefusf k|sfzgx?, uflj; / gkfaf6 k|fKt tYof°x?, ljleGg dGqfnox?, ljefux?, ljleGg dGqfno, ljefu tyf ;+3 ;+:yfx?sf j]j;fO{6df pknAw tYofÍ cflbsf] cfwf/df of] j:t'ut ljj/0f tof/ ul/Psf] 5 . To;}n} of] lhNnf kfZj{lrq d"ntM låtLo ;|f]tdf cfwfl/t /x]sf] 5 . To;} u/L of] kfZj{lrq of]hgf cfof]un] lgwf{/0f u/]sf] ljifo ;"lrdf cfwfl/t eP/ tof/ ul/Psf] 5 .
2. v08–@M lhNnfsf] ef}uf]lns tyf ef}lts l:ylt ljZn]if0f
@=! lhNnf kl/ro
x'Dnf lhNnf dWo–klZrdf~rn ljsf; If]qdf kg]{ s0ff{nL c~rnsf] pQ/ klZrd efudf cjl:yt 5 . ef}uf]lns If]qsf] lx;fjn] g]kfnsf] bf]>f] 7"nf] lhNnf / hg3gTjsf] lx;fjn] ;aeGbf sd hg3gTjsf] bf]>f] >]0fLdf of] lhNnf kg{ cfpF5 . dfgj ljsf; ;"rfsfÍsf] lx;fan] x'Dnf lhNnf Prl8cfO{ Eofn' )=$#@ ;lxt &$ cf}+ :yfgdf /x]sf] 5 .
cem};Dd klg of] lhNnf ;8ssf] /fli6«o ;~hfndf hf]l8g ;s]sf] 5}g . To;}n] of] lhNnfsf] ljsf;sf] k|j]z4f/ cem} ;Dd v'Ng ;s]sf] 5}g eGg ;lsG5 . lhNnfdf pknAw >f]t ;fwgnfO{ k|efjsf/L 9+un] pkof]u ug{ ug{ ;lsPsf] 5}g . /fHoaf6 ePsf] jlxis/0fsf] Aojxf/sf] sf/0fn] ubf{ o; lhNnfdf a;f]af; ug]{ dflg;x? :jf:y, lzIff / kf]if0f h:tf cfwf/e"t cfjZostfsf] kl/k'lt{af6 al~rt /x]sf 5g\ .
d'u' lhNnf;Fu l;df hf]l8Psf] blIf0fL efu eGbf ltAat;Fu l;df hf]l8Psf] pQ/ klZrd e]usf] l:ylt ;fk]lIfs ?kdf /fd|f] /x]sf] 5 . o; lhNnfsf] ;b/d'sfd l;dsf]6 xf] / o;nfO{ ltAatsf] l;df;Fu ;8s oftfoftn] hf]8\g] k|of; ul/Psf] 5 eg] g]kfnsf] cGo 7fpFaf6 k'Ug] ;fwg eg]sf] g]kfnu~h l;dsf]6 tyf ;'v]{t l;dsf]6sf] xjfO{ dfu{ dfq xf] .
o; v08df x'Dnf lhNnfsf] ef}lts, k|fs[lts, k|zf;lgs tyf P]ltxfl;s ljj/0f k|:t't ul/Psf] 5 . o;df vf; u/L x'Dnf lhNnfsf] ef}uf]lns tyf k|zf;lgs cjl:ylt, P]ltxfl;s k[i7e"ld, ef}uf]lns tyf k|fs[lts ljj/0f, hnjfo' / hn>f]tsf] ljj/0fsf] JofVof tyf ljin]if0f ul/Psf] 5 .
@=@ Eff}uf]lns cjl:ylt / k|zf;lgs tyf /fhgLlts ljefhg
Eff}uf]lns cjl:ylt x]bf{ x'Dnf lhNnf @(º #%' b]lv #)º %&' pQ/L cIff+z / *!º !*' b]lv *@º !)' ldg]6 k"jL{ b]zfGt/ ;Dd km}lnPsf] 5 . s"n %^%% ju{ lsnf]ld6/ If]qkmn cf]u6]sf] o; lhNnf g]kfndf 8f]Nkf kl5sf] bf]>f] 7"nf] If]qkmn ePsf] lhNnf xf] . x'Dnf ;d'b| ;txaf6 !%@$ ld6/ b]lv #& ld6/df prfOdf cjl:yt /x]sf] o; lhNnfsf] k"j{df d'u', blIf0fdf afh'/f / d'u', pQ/df rLgsf] :jZffl;t If]q ltAat / klZrdf aemfË / lrgsf] :jzfl;t If]q ltAat kb{5g\ . ef}uf]lns If]q / agf}6sf] lx;fjn] x]bf{ o; lhNnfnfO{ pRr lxdfnL If]q, pRr kxf8L If]q / kxf8L tyf gbLsf] a];L If]q u/L # efudf afFl8Psf] 5 .
k|zf;lgs lx;fjn] x]bf{ x'Dnf lhNnf g]kfnsf] dWo–klZrdf~rn ljsf; If]q cGtu{t s0ff{nL c~rndf kb{5 . ( Onfsf / @& uflj;df ljeflht x'Dnf lhNnfdf Ps dfq lgjf{rg If]q /x]sf] 5 . o; lhNnfsf] ;b/d'sfd l;dsf]6 xf] h'g ;d'b| ;tx b]lv @($% ld6/ prfO{df cjl:yt 5. x'Dnf lhNnfsf] /fhgLlts tyf k|zf;lgs ljj/0f tnsf] tflnsf g++= @=! df k|:t't ul/Psf] 5 .
tflnsf g+=2.1M x'Dnf lhNnfsf] k|zf;lgs ljefhg
Onfsf gDa/
uf=lj=;=sf] ;+Vof
uf=lj=;=sf] gfd
s}lkmot
!
#
l;dsf]6, j/ufpF, 7]x]
lgjf{rg If]q ;+Vof ! -Ps_ dfq
@
#
x]Ksf, 8fF8fkmof, :ofF8f
#
#
vufnufpF, d'r', lndL
$
#
l5k|f, vfk'{gfy, nfnL
%
$
/fof, ;ls{b]p, ;fFof, a/ufpF
^
#
d]N5fd, uf]7L, /f]l8sf]6
&
#
>Ldi7f, ldld, bfdf{
*
#
h}/, >Lgu/, sflnsf
(
@
dbgf, d}nf
hDdf
@&
lgjf{rg If]qM !, Onfsf g+= M (
>f]tM lhNnf a:t'l:ylt ljj/0f, x'Dnf, @)^^
@=# lhNnfsf] P]ltxfl;s k[i7e"ld
g]kfn /fHosf] s0ff{nL c~rndf kg]{ x'Dnf lhNnf Ps pRr ;+efjgf ePSf] lxdfnL lhNnfsf] ?kdf lrlgG5 . of] lhNnf b]zsf] ;'b'/ pQ/ klZrddf kb{5 / b]zsf] pQ/L ljGb' of/L klg oxL kb{5 . ;g\ !#(# df d]lbgL adf{ h'Dnfsf zf;s ePkl5 h'Dnfsf] zfl;t k|b]z x'DnfnfO{ cfˆgf] HjfFO{ aln/fh zfxLnfO{ lbPsf lyP . log}sf] j+zhn] ;g\ !^ ;Dd o; k|b]zdf zf;g u/] . axfb'/ zfxsf] sfndf lj=;+= !*$^ df h'DnfnfO{ uf]vf{nL kmf}hn] ljho u/]kl5 klg h'Dnf zfl;t lyof] . elQm yfkfsf] g]t[Tjdf cfPsf] kmf}hn] of] ljb|f]x bjfpg'sf] ;fy} ltJjtsf] vf]h]/;Ddsf] e"—efunfO{ g]kfnsf] k|zf;sLo If]qsf] ?kdf ldnfPsf lyP . ltAatsf] tfSnfsf]6 pQ/ klZrddf cToflws ?kdf a;]sf g]kfnLx?sf] l:yltaf6 klg elQm yfkfn] ltAatsf c? efux? g]kfndf ldnfPsf lyP eGg] :ki6 x'G5 . lj=;+= @)!* ;fndf ePsf] g]kfn clw/fHosf] /fhg}lts ljefhgdf x'Dnf Pp6f :jtGq lhNnfsf] ?kdf :yflkt x'g k'Uof] . o; lhNnfsf] gfdfs/0fsf] Pp6f /f]rs k|;+u /x]sf] 5 . cgluGtL lxd>[+vnfx?n] el/Psf] of] lhNnfsf] gfdfs/0f klg o;}sf] ;]/f]km]/f]df cfwfl/t 5 . Ps y/Lsf] dt cg';f/ o;} lhNnfdf cjl:yt k|l;4 tLy{:yn vfk'{gfydf k|frLgsfndf sf]6L xf]d nufPsf] x'gfn] oxL+ xf]d nufPsf] cyf{t xf]d±nf af6 cke|+; eO{ x'Dnf ePsf] eGg] egfO{ /x]sf] 5 eg] csf{ y/Lsf] egfO{ cg';f/ x'Nd nªl/+u cyf{t ;fFu'/f] gbLaf6 cke+|; eO{ x'Dnf ePsf] xf] eGg] egfO{ /x]sf] 5 . o;sf cltl/Qm x'0f hfltx?sf] oxL+ af6f] eP/ Nxf e~HofË sf6]/ ltAAt If]qdf k|j]z u/]sf] x'gfn] x'0f / Nxfaf6 x'Dnf ePsf] eGg] klg egfO{ /x]sf] 5 .
@=$ df6f]sf] agfj6, pj{/fzlQm / e"–Ifo
g]kfnsf] cGo lhNnf;Fu o; lhNnfnfO{ t'ngf ubf{ s[lif pTkfbgsf lx;fan] s'g} klg lsl;dn] s[lif pTkfbgdf k|of]udf cfpg g;Sg] lhNnfsf] cfwf hlt e"–efu sl/a #)&@ ju{ ls=dL= If]qkmn r§fgn] 9fs]sf] 5 o;y{ oxfFsf] df6f]sf] agf}6 v]tL of]Uo ge} r§fg, u|fe]n / lxpFn] 9fs]sf] 5 . kmn:j?k v]tLkftLsf nflu hUufsf] cefj /x]sf] 5 / jg hËnn] 9fs]sf] clt le/fnf] hUufdf klg vf]l/of kmF8fgL u/]/ v]tL ug]{ ul/Psf] sf/0f pQ hUuf IfoLs/0f eP/ d?e"lddf kl/0ft x'Fb} uO{ /x]sf] 5 . o;sf ;fy} oxfF klg cGo If]qdf eGbf aiff{s sd x'g] sf/0f klg v]tLkftL ug{ Tolt ;+ej b]lvb} t/ vf]l/ofsf] ?kdf eP klg s]xL efudf dflg;x? v]tLkftL u/]sf] kfOG5 . jf:tjdf oxfF v]tLsf] nflu of]Uo hldg g} pknAw 5}g . t;y{ oxfF !@ dlxgf vfBfGgsf] cefj /xG5 . oxFf hldgsf] j}1flgs pkof]usf] cfwf/df kmnk'mn, jg, r/g tyf kz'kfng ug{ pko'Qm b]lvG5 .
l;ldt dfqfdf eP klg o; lhNnfdf cGo lhNnf h:t} wfg, ds}, sf]bf], kmfk/, ux'F, / hf}sf] v]lt ul/G5 eg] cfn" oxfFsf] d'Vo vfBfGgsf] ?kdf /x]s]f 5 . o; lhNnfsf] clwsf+z s[lif If]qdf pjf d'n vfFBfGgsf] ?kdf nufpg] ul/Psf] kfOG5 .
df6f]sf] k|sf/ tyf agf}6n] lx;fan] lhNnfnfO{ lgDgfg';f/ tLg efu tyf If]qdf afFl8Psf] 5 .
!= blIf0flt/sf] xf]rf] If]q M glb lsgf/df cjl:yt t'ngfTds ?kdf ;dy/ e"–efudf gbL gfnfn] aufP/ NofPsf] dlnnf] df6f] ePsf] If]q xf] . oxfF kfFuf], bf]d6 tyf anf}6] df6f] kfOG5 h;df wfg, ux'F / ds} v]tL ul/G5 . ;fy ;fy} jghËn klg o; If]qdf kfOG5 .
@= pRr If]q÷e"–efu M pRr e"–efu / cUnf 6fs'/f ePsf] o; If]qdf w]/} h;f] 7fpFdf afX} dlxgf lxpFn] 9fs]sf] x'G5 . w]/} h;f] efu r§fg /x]sf] 5 eg] s]xL efudf jghËn klg /x]s]f 5 . oxf vf; u/L u]u|fg / anf}6] df6f] kfOG5 .
#= ;b/d'sfd j/Lkl/sf] If]q M o; If]qdf anf}6] / 9'Ëf ldl;Psf] df6f] kfOG5 . o; If]qdf kmfk/, ux'F hf}, sfu'gf], pjf, lrgf], sf]bf], l;dL / cfn'sf] v]tL ul/Psf] kfOG5 .
pRr lxdfnL xfjfkfgLsf sf/0f oxfF w]/} jiff{ gx'g] ePsf]n] oxfF jiff{sf] sf/0f x'g] e"–Ifosf] dfqf l;ldt /x]sf] 5 . t/ clt le/fnf] e"–efu, vf]l/of km8fgL u/L v]tL ug]{ rng / w]/} ;+Vofdf gbLgfnf /x]s]f sf/0f e"–Ifosf] ;d:of klg ljBdfg 5 . o;sf ;fy} lxpb ofddf lxpF klx/f] hfg] ubf{ e"–Ifo x'g] ub{5 . t/ cGo lhNnf h:tf] e"–Ifo / gbL s6fgsf] ;d:of/x]sf] 5}g .
@=%= hnjfo'
lxdfnL lhNnfsf] ?kdf lrlgP6sf] x'Dnf lhNnf kof{j/0fLo If]q tyf hnjfo'sf] lx;fjn] x]bf{ klg pRr kxf8L, dWo kxf8L / xf]rf] gbLt6 tyf a]+zL If]q u/L # efudf ljefhg ePsf] x'Fbf oxfFsf] hnjfo'df klg ;f]xL cg';f/sf] leGgtf kfOG5 . ;d'b| ;txsf] !%@$ ld6/ b]lv #& ld6/ ;Ddsf] prfO{df cjl:yt o; lhNnfdf lztf]i0f, ;dlztf]i0f / ptf]i0f tLg} lsl;dsf] xfjfkfgL kfOG5 . o; lhNnfsf] clwstd tfkqmd, !)ºb]lv @%º ;]lN;o; / Go"gtd tfkqmd –!) º b]lv –@*º ;Dd k'Ug] ub{5 . o; lhNnf g]kfnsf] ;'b'/ pQ/ klZrd e]usf] lxdfnL efudf cjl:yt /x]s]f x'Fbf t'ngfTds ?kdf oxfF jiff{ sd x'G5 . oxfFsf] jflif{s cf}ift jiff{ @%=$ b]lv !$^=( ldld ;Dd ePsf] kfOG5 .
ljljwtfk"0f{ xfjfkfgL / e"–k|fs[lts ;+/rgfsf sf/0fn] ubf{ g]kfnsf] cGo pRr kxf8L lhNnf h:t} oxfFsf] xfjfkfgL klg ljifd / ljljwtfk"0f{ /x]sf] kfOG5 . pRffO{sf] leGgtf / kxf8L 9fnsf] pQ/L tyf blIf0fL kf6fx? ;d]tdf klg xfjfkfgLdf leGgtf kfOG5 / lhNnfsf rf/}lt/ cUnf n]s tyf kxf8x?df k|foM afx|} dlxgf lxpF hld/xG5 .o; lhNnfdf cUnf lxdfn, kxf8 / n]s ePsf] x'Fbf hn>f]t / kof{j/0fLo ljljwtfdf wlg /x]sf] o; If]qdf afX} dlxgf lxpF hd]sf] x'G5 eg] cGo pRr kxf8L efudf klg lxpFbsf] ;dodf lxpF kb{5 .
@=^ hne08f/
x'Dnf lhNnf hn>f]tsf] wgL lhNnfsf] ?kdf /x]sf] 5 . g]kfnsf] ;aeGbf nfdf] gbL s0ff{nL ltAataf6 of/L gfsf eP/ k|a]z u/L nueu x'Dnf lhNnfnfO{ aLr kf/]/ au]sf] 5 . o;sf] ;fy} oxfF !)) eGbf a9L lxdfnaf6 lxpF kUn]/ aUg] :yfoL >f]t ePsf gbLx?, @) eGbfa9L k|fs[lts ?kn] /d0fLo / ;fF:s[lts ?kn] dxTjk"0f{ tfntn}of, d'n tyf em/gfx? /x]sf 5g\ .
@=&= d'Vo rf8kj{x?
o; lhNnfdf lxGb' / jf}4 wdf{nDjLx?sf] j;f]jf; /x]sf]n] /fli6«o rf8kj{x? bz}, ltxf/, df3] ;+qmfGtL r}t] bz} cflb h:tf rf8kj{sf] ;fy} :yfgLo rf8kj{x? klg dgfpg] k|rng /x]sf] 5 . :yfgLo rf8kj{df ;fpg] ;+qmfGtL, cgGt] k"l0f{df -O{Gb| hfqf_, uf}/f kj{ bz} ltxf/ eGbf klg w'dwfd ;fy dgfpg] ul/G5 . o; rf8df :yfgLo b]p8f nf]s g[To dlxnf / k'?ifsf] ;d"x agfO{ ufpg] tyf gfRg] ul/G5 . jf}4 wdf{nDjLx?n] nf];f/, dfg] / /lnÍ k"l0f{df cflb w'dwfd ;fy dgfpg] ub{5g .
@=* e]ife"iff
o; lhNnfdf kfO{g] xfjfkfgLsf] ljljwtfsf sf/0f /xg ;xg / e]ife"iffdf klg ljljwtf /x]s]f kfOG5 . x'Dnf lhNnfsf] ef}uf]lns jgfj6nfO{ d'Votof tLg efudf jf8]/ x]bf{ lhNnfsf] pQ/L efusf uf=lj=;= x?df k|foM h;f] lxp kg]{ / cTolws hf8f] x'g] ub{5 eg] ;f] If]qdf ;j} jf}4 wdf{nDjLx?sf] j;f]jf; ePsf] x'Fbf e]ife"iffdf jVv', kfvf]sf] ;'?jfn, bf]rf nufpg] u/]sf] kfOG5 eg] lhNNffsf] dWo efudf s]xL Gofgf] xfjfkfgL x'g] x'Fbf / k|foM h;f] lxGb' wdf{nDjLx?sf] j;f]jf; ePsf]n] bf}/f ;'?jfn, sf]6, rf]nf] wf]tL tyf k]06 ;6{ nufpg] ub{5g . To:t} lhNnfsf] blIf0fL efudf dWo efusf] t'ngfdf Gofgf] xfjfFkfgL kfO{g] / k|foM lxGb' wdf{nDjLx?sf] j;f]jf; ePsf]n] lxGb' k/Dk/f cg';f/ bf}/f ;'?jfn, sf]6, rf]nf] wf]tL tyf k]06 ;6{ nufpg] u/]sf] kfOG5 .
o; lhNnfsf dlxnfx?n] :yfgLo k/Dk/fut u/uxgfsf ;fy} cfw'lgs u/uxgf ;d]t nufpg] k|rng /x]sf] 5 . :yfgLo u/uxgfdf kf]t], sf}8fsf dfnf, d'uf / l;Ssfsf dfnf ;fy} km'nL j'nfsL, 6f]k cf}7L cflb nufpg] u/]sf] kfOG5 eg] jf}4 wd{ dfGg] dlxnfx?n] sfgdf cfªu'n, unfdf df]tLsf dfnf / cf}+nfdf cf}7L nufpg] ub{5g .
@=( d"No dfGotf / ljZjf;
o; lhNnfsf lxGb' tyf jf}4 wdf{nDjLx? b'j}df wfdL, emfqmL tyf nfdfdf ljZjf; /x]sf] kfOG5 . k|foM h;f] u|fld0f e]usf 3/ kl/jf/sf ;b:o lj/fdL kbf{ s[lif tyf kz' ;d:of b]vf kbf{ ;d]t wfdL, emfqmL tyf nfdfaf6 pkrf/ ug]{ k|rng /x]sf] 5 .
b'j} wdf{nDjLx?n] cf–cfˆgf] ;+:sf/ cg';f/ hGd b]lv d[To";Ddsf ljleGg ;+:sf/x? h:t} Gjf/fg, kf:gL, j|tjGw, ljjfx / d[To" kl5 sfhlqmof ug]{ rng /x]sf] kfOG5 . d[To" kZrft nfznfO{ hnfpg] / jRrfx?sf] eP hldgdf uf8\g] rng /x]sf] 5 . d[To' x'Fbf k|foM !@ lbg sfhlqmof j;L !# cf} lbgdf ls|of ;Sg] rng /x]sf] 5 . j'jf dbf{ Ps jif{;Dd df;' gvfg] / cfdf dbf{ ! jif{;Dd b'w gvfg] rng klg /x]sf] 5 . jf}4 wdf{nDjLx?sf] eg] nfz nfO{ nfdfn] hf]vfgf x]/L hnfpg] hldgdf k'g]{ jf sf6]/ lrn jf lu4nfO{ v'jfpg] k|rng /x]sf] kfOG5 . lxGb' wdf{nDjL dlxnfx?df g5'g] -5'O_ x'Fbf & lbg;Dd / ;'Ts]/L x'Fbf c5't eO{ 5'g gx'g] k/Dk/fn] ubf{ !% b]lv $% lbg;Dd kz' /fVg] uf]7df /fVg] / ToxL vfgf lbg] k|rng /x]sf] 5 . lxGb' wdf{nDjLx?n] 5f]/f hGd]df w'dwfd ;fy k'/]t nufO{ ( lbgdf Gjf/fg ug]{ / 5f]/L ePdf ^ lbgdf g} Gjf/fg ug]{ k|rng /x]sf] kfOG5 . s]6fx?sf] & b]lv !^ jif{sf] pd]/df j||tjGw ug]{ ul/G5 eg] To; kl5 j|fXd0f, zfxL, 7s'/L h:tf dflyNnf] hftsfn] cfkm' eGbf tNnf] hftn] 5f]Psf] gvfg] k/Dk/f eP klg xfn qmdzM x6\b} uPsf] kfOG5 . o; lhNnfdf xfn;Dd klg 5'jf5'tsf] rng /xL /x]sf] kfOG5 .
@=!)= ljjfx k4tL tyf j}jflxs k|rng
o; lhNnfdf ljjfx k4lt k/Dk/fut 9+un] g} x'g] u/]sf] kfOG5 . h;n] ubf{ jfn ljjfx cem};Dd klg k|rlnt /x]sf] kfOG5 . k|foM ljjfxsf] pd]/ !) jif{ b]lv @) jif{;Dd ug]{ k|rng /x]sf]5 . j|fXd0f hftLn] 5f]/Lsf] ljjfx dlxgfjf/L gx'b} u/L lbg] k|rng cem} sfod} /x]sf] kfOG5 . ljjfx ePsL cfO{dfO{nfO{ csf{n] ljjfx u/]df hf/L ltg'{ kg]{ k/Dk/f cem};Dd /x]sf] 5 . hf/Lsf] k|s[lt tyf cj:yf x]/L !)÷!% xhf/ b]lv @ nfv;Dd x'g] u/]sf] kfOG5 . hf] k'?ifn] hf/Lsf] /sd w]/} ltg{ ;S5 p ;dfhdf dfGo x'G5 . o; lhNnfdf /x]sf nfdf hftLx?df cem} jx'klt k|yfsf] k|rng /x]sf] kfOG5 . ;j} bfh' efO{n] Pp6} >Ldlt /fVg] k|rng /x]sf] 5 . olb 5'§} ljjfx u/]df c+zaf6 jl~rt x'g] / 5'§} j:g' kg]{ h:tf jfWotf /xL cfPsf] 5 . cfw'lgs hLjgsf] k|efj;Fu} of] k|rng lj:tf/} x6\b} uPsf] kfO{G5 .
@=!!=d7 dlGb/ / u'Djfx?
o; lhNnfsf @& j6f uf=lj=;=x? dWo] jf}4 wdf{NfDjLx?sf] j;f]jf; /x]sf] uf=lj=;= x?df lnld, d'r', vufnufFp, x]Ksf, j/ufFp, l;dsf]6, 7]x] u/L & j6f uf=lj=;= x? /x]sf 5g eg] cGo uf=lj=;= x?df If]qL hftLsf] jfx'Notf /x]sf] 5 . o; lhNnfdf lxGb'x?sf k|rlnt dlgb/x?df vfk"{gfy, dxfb]jn dlGb/, njf;'/ df8', eujtL df8' cflb /x]sf 5g eg] jf}4 wdf{nDjLx?sf] u'Djfx?df /lnË u'Djf, ofNjfË u'Djf, l/lemlnË u'Djf cflb k|d'v ?kdf /x]sf 5g\ .
v08–#
hg;+Vof ljj/0f tyf k|If]k0f
o; v08df hg;+Vofsf] cjojx? h:t} hg;+Vofsf] cfsf/, a[l4b/, jgfj6, ljt/0f, hfthftL, hghftL, wd{ tyf ;F:s[lt / efiffut ?kdf hg;+Vof, ufpF tyf j:tL cg';f/ hg;+Vof ljt/0f ;DaGwL ljj/0f / ;"rgf ljin]if0f k|:t't ul/Psf] 5 . x'Dnf lhNnfsf] hgu0fgf @)#* b]lv hgu0fgf @)^* ;Ddsf]hg;+Vof -s'n hg;+Vof, n}lËs cg'kft, ;fIf/tf k|ltzt cf};t 3/w'/L cfsf/, hDdf 3/3'/L ;+Vof, hg3gTj cflb_ sf] ;+lIfKt ljj/0f tflnsf g+= #=! df k|:t't ul/Psf] 5 . o;af6 x'Dnf lhNNffsf] hg;+Vof a[l4sf] k|j[lQ nufotsf] ;fdfGo hfgsf/L k|fKt ug{ ;xh x'g]5 .
tflnsf g+=3.1M lhNnfsf] hg;fFlVos k|j[lQ
ljj/0f
hgu0fgf jif{ @)#*
hgu0fgf jif{ @)$*
hgu0fgf jif{ @)%*
hgu0fgf jif{ @)^*
s'n hg;+Vof
20303
34383
40595
50858
k'?if
10581
17698
20962
25833
dlxnf
9722
16685
19633
25025
n}l‹s cg'kft
109
106
107
103.23
s'n 3/kl/jf/ ;+Vof
3685
6160
6953
9479
cf};t 3/ kl/jf/ cfsf/
5.5
5.6
5.84
5.37
% jif{ / ;f] eGbf dflysf] ;fIf/tf k|ltzt
13.1
20.9
26.62
47.8
k|ltju{ lsld hg;+Vof
3.6
6.1
7
8.99
;|f]t M Intensive Study and Research Centre, Kathmandu, Napal (2012), District and VDC Profile of Nepal-2013/2014
#=!= hg;+Vofsf] cfsf/
lhNnfdf /x]sf @& uflj;x? / ;+:yfutsf] hgu0fgf @)%* / @)^* sf] hg;+Vofsf] t'ngfTds cj:yfnfO{ tflnsf g+= #=@ df k|:t't ul/Psf] 5 . pQm tflnsfdf cf}ift 3/w"/Lsf] cfsf/, 3/3"/L ;+Vof, dlxnf, k'?if, hg;+Vof a[l4 / hg;+Vof a[l4 k|ltzt ;DjGwL ljj/0fx? pNn]v ul/Psf] 5 . @)%* sf] hgu0fgfcg';f/ ;a}eGbf sd hg;+Vof -&^*hgf_ d]N5fd uflj;sf] /x]sf] / ;a}eGbf a9L hg;+Vof -@((& hgf_ d}nf uflj;df /x]sf]df @)^* sf] hgu0fgfcg';f/ klg d}nf uflj;sf] hg;+Vof a[l4 e} $ xhf/ $ ;o !* k'u]/ ;a}eGbf j9L hg;+Vof ePsf] uflj;sf] ?kdf /x]sf] 5 eg] a/ufpFdf ;a}eGbf sd hg;+Vof -* hgf_ /x]sf] cj:yf 5 .
tflnsf g+=3.2M hg;+Vofsf] cfsf/ -uflj;:t/sf]_
qm=;+=
uflj;
hgu0fgf @)%*
hgu0fgf @)^*
hg;+Vof a[l4
hg;+Vof a[l4b/ k|ltzt
cf}ift 3/w'/L cfsf/
3/w'/L ;+Vof
hDdf hg;+Vof
k'?if
dlxnf
cf}ift 3/w'/L cfsf/
3/w'/L ;+Vof
hDdf hg;+Vof
k'?if
dlxnf
1
a/fO{
5.93
177
1049
519
530
5.80
213
1235
608
627
186
17.73
2
a/ufpF
7.06
145
1023
549
474
4.37
169
738
396
342
-285
-27.86
3
l5k|f
5.19
177
919
464
455
4.88
214
1045
485
560
126
13.71
4
8fF8fkmof
5.86
284
1665
887
778
5.70
368
2098
1054
1044
433
26.01
5
bfdf{
5.25
307
1611
846
765
5.48
386
2116
1083
1033
505
31.35
6
uf]7L
6.13
188
1152
580
572
5.82
191
1111
537
574
-41
-3.56
7
x]Ksf
5.93
189
1121
583
538
5.18
204
1057
523
534
-64
-5.71
8
h}/
5.53
316
1749
862
887
5.60
384
2150
1032
1118
401
22.93
9
sflnsf
5.90
412
2430
1261
1169
5.92
533
3158
1574
1584
728
29.96
10
vufnufpF
6.32
202
1277
662
615
4.67
219
1023
521
502
-254
-19.89
11
vfk'{gfy
5.74
228
1308
673
635
5.62
265
1489
750
739
181
13.84
12
nfnL
5.89
223
1313
673
640
5.16
305
1575
771
804
262
19.95
13
lnld
5.42
182
987
452
535
4.99
181
904
409
495
-83
-8.41
14
dbgf
6.23
206
1283
667
616
5.42
285
1546
771
775
263
20.50
15
d}nf
5.68
528
2997
1537
1460
5.96
741
4418
2177
2241
1421
47.41
16
d]N5fd
5.61
137
768
393
375
5.67
163
925
452
473
157
20.44
17
lddL
5.45
179
976
511
465
5.92
193
1143
581
562
167
17.11
18
d'r'
5.94
172
1021
519
502
3.97
231
916
433
483
-105
-10.28
19
/fof
5.73
279
1599
833
766
5.47
348
1902
961
941
303
18.95
20
/f]l8sf]6
5.64
385
2170
1148
1022
5.69
459
2611
1355
1256
441
20.32
21
;ls{b]p
5.22
313
1634
882
752
4.85
396
1921
986
935
287
17.56
22
;fof
5.97
152
907
483
424
5.62
189
1063
562
501
156
17.20
23
>Lgu/
6.86
349
2394
1259
1135
6.73
588
3958
1969
1989
1564
65.33
24
>Ldi7f
5.83
157
915
482
433
6.07
183
1110
569
541
195
21.31
25
l;dsf]6
6.07
408
2476
1263
1213
3.48
1249
4341
2289
2052
1865
75.32
26
:ofF8f
6.25
261
1630
834
796
6.04
337
2036
1026
1010
406
24.91
27
7]x]
5.47
396
2165
1117
1048
5.29
443
2344
1203
1141
179
8.27
28
;+:yfut
56.00
1
56
23
33
22.02
42
925
756
169
869
1551.79
;|f]t M Intensive Study and Research Centre, Kathmandu, Napal (2012), District and VDC Profile of Nepal-2013
x'Dnf lhNnfsf] 3/kl/jf/ ;+Vof ;++:yfut ;d]t u/L s'n ( xhf/ $ ;o &( /x]sf] 5 . s'n %) xhf/ * ;o %* hg;+Vof dWo] k'?if @% xhf/ * ;o ## -%)=&( k|ltzt_ / dlxnfsf] ;+Vof @% xhf/ @% -$(=@! k|ltzt_ /x]sf] 5 . n}l¬s cg'kft !)#=@# /x]sf] 5 . cyf{t !)) dlxnf f a/fa/ !)#=@# k'?ifsf] hg;+Vof /x]sf] 5 . o; ;DjGwL lj:t[t ljj/0f tflnsf g+= #=# df pNn]v ul/Psf] 5 .
tflnsf g+=3.3 M 3/kl/jf/, hg;+Vof / cf}ift 3/kl/jf/ cfsf/
uflj;
3/kl/jf/*
hg;+Vof
cf}ift kl/jf/sf] cfsf/
n}lËs cg'kft
hDdf
k'?if
dlxnf
a/fO{
213
1235
608
627
5.80
96.97
a/ufpF
169
738
396
342
4.37
115.79
l5k|f
214
1045
485
560
4.88
86.61
8fF8fkmof
368
2098
1054
1044
5.70
100.96
bfdf{
386
2116
1083
1033
5.48
104.84
uf]7L
191
1111
537
574
5.82
93.55
x]Ksf
204
1057
523
534
5.18
97.94
h}/
384
2150
1032
1118
5.60
92.31
sflnsf
533
3158
1574
1584
5.92
99.37
vufnufpF
219
1023
521
502
4.67
103.78
vfk'{gfy
265
1489
750
739
5.62
101.49
nfnL
305
1575
771
804
5.16
95.90
lnld
181
904
409
495
4.99
82.63
dbgf
285
1546
771
775
5.42
99.48
d}nf
741
4418
2177
2241
5.96
97.14
d]N5fd
163
925
452
473
5.67
95.56
lddL
193
1143
581
562
5.92
103.38
d'r'
231
916
433
483
3.97
89.65
/fof
348
1902
961
941
5.47
102.13
/f]8Lsf]6
459
2611
1355
1256
5.69
107.88
;ls{b]p
396
1921
986
935
4.85
105.45
;fof
189
1063
562
501
5.62
112.18
>Lgu/
588
3958
1969
1989
6.73
98.99
>Ldi7f
183
1110
569
541
6.07
105.18
l;dsf]6
1249
4341
2289
2052
3.48
111.55
:ofF8f
337
2036
1026
1010
6.04
101.58
7]x]
443
2344
1203
1141
5.29
105.43
;+:yfut
42
925
756
169
-
-
hDdf
9479
50858
25833
25025
5.37
103.23
gf]6 M;+:yfut 3/kl/jf/ ;d]t ;dfj]z ul/Psf]
;|f]t M Central Bureau of Statistics, March 2014, National Population and Housing Census 2011, Table 2.1
#=@= hg;+Vofsf] cjoj ljZn]if0f
JolQmut 36gf btf{ of]hgf th'{dfsf] nflu klg cToGt dxTjk"0f{ kIf xf] / of] lgoldt ?kdf eO/xg' kg]{ sfd xf] . lhNnf el/sf] JolQmut 36gf btf{sf] ;di7Lut ljj/0f tflnsf g+= k|:t't ul/Psf] 5 . o;n] @)&) el/df o; lhNnfdf slt aRrf hlGdP, sltsf] d[To' eof], sltsf] ljjfx eof] / a;fO{ ;g]{sf] ;+Vof slt 5 eGg] yfxf kfpg ;lsG5 . o; 36gf btf{ ug]{ sfo{n] afnaflnsfx? ljleGg clwsf/ dWo] hGd btf{ x'g kfpg] clwsf/ klg ;'/lIft ub{5 . o; ;DjGwL ljj/0f tflnsf g+= #=$ df pNn]v ul/Psf] 5 .
tflnsf g+=3.4MJolQmut 36gf btf{ ;DaGwL ljj/0f -jif{ @)&)_
qm=;+=
uflj;sf] gfd
hGd btf{
d[To' btf{
ljjfx btf{
a;fO ;/fO{
dlxnf
k'?if
hDdf
dlxnf
k'?if
hDdf
btf{
uPsf]
cfPsf]
1.
a/fO{
50
52
102
5
3
8
12
2.
a/ufpF
52
33
85
4
4
8
4
3.
l5k|f
16
25
41
12
7
19
4
4.
8fF8fkmof
97
123
220
2
10
12
3
5.
bfdf{
81
92
173
6
5
11
19
6.
uf]7L
102
105
207
2
4
6
26
10
7
3
7.
x]Ksf
40
46
86
5
3
8
3
3
8.
h}/
86
70
156
5
5
10
20
9.
sflnsf
49
50
99
6
6
12
10.
vufnufpF
52
59
111
10
7
17
1
11.
vfk'{gfy
9
41
50
7
10
17
3
12.
nfnL
51
69
120
5
13
18
7
13.
lndL
29
20
49
0
3
3
0
1
14.
dbgf
108
116
224
17
17
34
14
15.
d}nf
53
60
113
10
6
16
27
7
0
7
16.
d]N5fd
50
31
81
3
1
4
2
17.
lddL
53
35
88
0
0
0
3
18.
d'r'
15
20
35
2
4
6
9
19.
/fof
61
47
108
4
2
6
6
20.
/f]l8sf]6
20
20
40
0
0
0
1
21.
;ls{b]p
107
122
229
2
3
5
4
22.
;fofF
33
33
66
4
3
7
23.
>Lgu/
136
105
241
6
5
11
17
24.
>Ldi7f
27
15
42
7
5
12
25.
l;dsf]6
57
78
135
10
11
21
18
26.
:ofF8f
59
61
120
15
6
21
10
27.
7]x]
89
112
201
6
23
29
24
1
hDdf
1582
1640
3222
155
166
321
237
22
7
10
;|f]tM lhNnf ljsf; ;ldlt, x'Dnf, @)&!
a;fO{ ;/fO{
a;fO{ ;/fO{ klg ljsf;sf] Ps k|d'v ;"rssf] ?kdf /x]sf] x'G5 . x'Dnf lhNnfdf c:yfoL tyf :yfoL a;fO{ ;/fO{sf] b/ a9L /x]sf] 5 . ef}uf]lns ljs6tf, ;]jf ;'ljwfsf] kx'Frdf sdL, ul/aL, vfB c;'/Iff, a]/f]huf/L, lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL, ;/;kmfO{ h:tf ;d:ofx?sf sf/0f o; lhNnfaf6 cGo lhNnf ljz]if u/L t/fO{df a;fO{ ;/fO{ ug]{ rng /x]sf] 5 . hLljsf]kfh{gsf] nflu b]zsf ljleGg efu tyf l5d]sL d'n's ef/tdf df};dL ?ddf sfd ug{ hfg] k|lqmof lgoldt h:t} x'g] u5{ . o; k|sf/ sfd ug{ aflx/ hfg] / cfpg] qmddf s]xL ;'ljwf ePsf 7fpFdf :yfoL ?kdf a;fO{ ;/fO{ ug]{ rng /lx cfPsf] 5 . To;}u/L ef}uf]lns ljs6tf, ;]jf ;'ljwfsf] cefj, cj;/sf] cefjsf sf/0f aflx/af6 o; lhNnfdf a;fO{ ;/L cfpg]sf] ;+Vof nueu z'Go g} x'G5 . lhNnf leqsf] ljleGg 7fpFaf6 lhNnfsf] ;b/d'sfd nufot k|d'v ahf/ s]Gb|x?, h:t} of/L, bfdf{, ;s]{uf8 / >Lgu/df j;fO{ ;/fO{ l56k'6 ?kdf x'g] ub{5 . o; k|sf/ ;+efJo ahf/ s]Gb|nfO{ Jojl:yt / ahf/sf] k"jf{wf/ lgdf{0f ug{ ;s]sdf To; If]qsf] 5l/Psf] a;f]af;nfO{ Plss[t ug{ ;lsg] / ljsf;sf sfo{nfO{ klg nfut k|efjsf/L ?kdf ;~rfng ug{ ;lsg] ;+efjgf /x]sf] 5 .
3/w'/L ;j]{If0fsf qmddf Ps jif{df nfdf] ;do tyf :yfoL a;fO{ ;/fO{ ug]{ !^& kl/jf/ /x]sf] b]lvG5 eg] c:yfoL a;fO{ ;/fO u/]/ hfg] kl/jf/ $^( /x]sf] b]lvG5 . c:yfoL tyf :yfoL a;fO{ ;/fO{ ;DaGwL uflj; cg';f/sf] ljj/0f tflnsf g+= #=% df k|:t't ul/Psf] 5 .
tflnsf g+=3.5M j;fO{ ;/fO{ ug]{ kl/jf/ ;+Vof
uf=lj=;=sf]
gfd
:yfoL a;fO{;/fO{
c:yfoL a;fO{;/fO{
hDdf
a;fO{ ;/L uPsf
a;fO{ ;/L cfPsf
a;fO{ ;/L uPsf
a;fO{ ;/L cfPsf
a;fO{ ;/L uPsf
a;fO{ ;/L cfPsf
;+Vof
k|ltzt
;+Vof
k|ltzt
;+Vof
k|ltzt
;+Vof
k|ltzt
;+Vof
k|ltzt
;+Vof
k|ltzt
a/fO{
0
0.0
8
4.1
8
4.1
a/ufpF
0
0.0
2
1.1
2
1.1
l5k|f
8
4.3
28
15.2
36
19.6
8fF8fkmof
0
0.0
13
3.9
13
3.9
bfdf{
2
0.5
54
14.6
56
15.1
uf]7L
1
0.6
10
5.6
11
6.1
x]Ksf
1
0.5
17
8.5
18
9.0
h}/
4
1.8
24
11.0
28
12.8
sflnsf
0
0.0
2
0.5
2
0.5
vufnufpF
15
7.5
49
24.4
64
31.8
vfk'{gfy
1
0.4
13
4.9
14
5.3
nfnL
8
2.3
3
0.9
11
3.2
lndL
0
0.0
0
0.0
0
0.0
dbgf
65
26.2
40
16.1
105
42.3
d}nf
5
0.8
0
0.0
5
0.8
d]N5fd
0
0.0
1
1.5
1
1.5
lddL
0
0.0
0
0.0
0
0.0
d'r'
38
15.1
14
5.6
52
20.6
/fof
1
0.4
11
4.0
12
4.4
/f]l8sf]6
3
0.7
11
2.6
14
3.2
;ls{b]p
0
0.0
11
3.2
11
3.2
;fofF
2
1.1
4
2.2
6
3.3
>Lgu/
1
0.2
31
5.5
32
5.6
>Ldi7f
0
0.0
0
0.0
0
0.0
l;dsf]6
7
1.5
82
18.0
89
19.6
:ofF8f
1
0.3
9
3.0
10
3.3
7]x]
4
0.9
32
7.3
36
8.2
hDdf
167
2.2
469
6.1
636
8.2
>f]tM lhlj; x'Dnf, lhNnf a:t'l:ylt ljj/0f, @)^^
#=#= hg;+Vofsf] agfj6
lhNnfsf] s'n %) xhf/ * ;o %* dWo] ) b]lv $ jif{ pd]/sf ;a}eGbf a9L hg;+Vof -&,#(^ hgf_ /x]sf] 5 . &) b]lv&$ aif{ pd]/sf] hg;+Vof hDdf % ;o !$ /x]sf] 5 . % jif{ pd]/ ;d'xx?sf] hg;+Vof ;DjGwL lj:t[t ljj/0f tflnsf g+= #=^ df k|:t't ul/Psf] 5 .
tflnsf g+=3.6MkfFrjif{ pd]/ ;d'xsf] hg;+Vof
uflj;÷lnË
hDdf
pd]/ ;d'x
00-04
05-09
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75+
a/fO{
1235
199
188
143
116
100
80
72
53
54
56
39
26
49
31
14
15
k'?if
608
98
87
69
65
43
44
33
28
26
34
16
16
20
14
6
9
dlxnf
627
101
101
74
51
57
36
39
25
28
22
23
10
29
17
8
6
a/ufpF
738
57
48
74
68
48
37
37
40
60
48
37
45
39
29
16
55
k'?if
396
34
18
32
34
25
26
23
24
33
22
27
30
18
15
10
25
dlxnf
342
23
30
42
34
23
11
14
16
27
26
10
15
21
14
6
30
l5k|f
1045
175
154
109
75
97
80
53
59
40
38
39
29
58
20
7
12
k'?if
485
78
62
54
35
39
42
26
23
22
20
27
14
19
11
5
8
dlxnf
560
97
92
55
40
58
38
27
36
18
18
12
15
39
9
2
4
8fF8fkmof
2098
307
320
281
222
177
129
123
120
76
84
63
67
60
32
14
23
k'?if
1054
159
149
142
113
89
63
61
61
38
39
36
37
32
18
8
9
dlxnf
1044
148
171
139
109
88
66
62
59
38
45
27
30
28
14
6
14
bfdf{
2116
360
334
286
211
151
138
116
117
94
111
56
42
47
20
17
16
k'?if
1083
179
173
148
108
73
63
51
66
50
60
29
25
29
10
8
11
dlxnf
1033
181
161
138
103
78
75
65
51
44
51
27
17
18
10
9
5
uf]7L
1111
179
161
139
100
91
71
68
67
41
31
38
37
37
30
14
7
k'?if
537
89
73
64
57
36
34
33
34
23
18
20
15
17
9
10
5
dlxnf
574
90
88
75
43
55
37
35
33
18
13
18
22
20
21
4
2
x]Ksf
1057
107
110
97
93
85
80
73
54
72
56
79
55
47
18
11
20
k'?if
523
53
45
41
57
48
44
41
27
35
28
39
25
21
7
4
8
dlxnf
534
54
65
56
36
37
36
32
27
37
28
40
30
26
11
7
12
h}/
2150
409
278
267
184
148
142
100
132
108
96
82
87
84
13
13
7
k'?if
1032
189
136
121
87
56
69
49
63
56
51
45
49
47
4
6
4
dlxnf
1118
220
142
146
97
92
73
51
69
52
45
37
38
37
9
7
3
sflnsf
3158
574
456
410
300
266
213
161
174
135
119
81
80
93
47
24
25
k'?if
1574
276
220
217
165
126
100
77
87
72
61
39
40
47
20
13
14
dlxnf
1584
298
236
193
135
140
113
84
87
63
58
42
40
46
27
11
11
vufnufpF
1023
111
86
43
38
89
84
83
84
45
57
85
48
79
44
17
30
k'?if
521
63
43
19
15
44
44
34
51
25
27
44
32
35
25
6
14
dlxnf
502
48
43
24
23
45
40
49
33
20
30
41
16
44
19
11
16
vfk'{gfy
1489
237
201
197
141
127
80
61
65
82
88
58
34
60
24
14
20
k'?if
750
122
90
108
71
60
36
34
28
38
50
29
23
31
14
8
8
dlxnf
739
115
111
89
70
67
44
27
37
44
38
29
11
29
10
6
12
nfnL
1575
210
198
199
157
182
101
94
90
61
69
55
48
68
22
15
6
k'?if
771
107
90
99
74
85
53
36
43
32
33
29
28
36
11
11
4
dlxnf
804
103
108
100
83
97
48
58
47
29
36
26
20
32
11
4
2
lnld
904
61
62
83
73
85
84
62
72
72
53
42
31
44
21
37
22
k'?if
409
29
33
47
34
34
35
31
31
30
19
17
14
21
5
18
11
dlxnf
495
32
29
36
39
51
49
31
41
42
34
25
17
23
16
19
11
dbgf
1546
246
221
199
149
132
108
98
90
63
63
39
39
51
32
4
12
k'?if
771
117
116
107
69
54
59
45
43
35
34
27
17
23
17
3
5
dlxnf
775
129
105
92
80
78
49
53
47
28
29
12
22
28
15
1
7
d}nf
4418
699
682
605
464
341
234
263
234
194
178
139
108
133
65
43
36
k'?if
2177
318
324
310
238
160
117
107
134
92
100
75
61
76
35
18
12
dlxnf
2241
381
358
295
226
181
117
156
100
102
78
64
47
57
30
25
24
d]N5fd
925
130
140
114
75
68
56
66
52
41
46
48
30
30
16
9
4
k'?if
452
63
66
63
30
29
26
33
27
22
20
30
17
13
8
3
2
dlxnf
473
67
74
51
45
39
30
33
25
19
26
18
13
17
8
6
2
lddL
1143
220
152
151
97
80
76
48
58
64
60
34
31
43
15
8
6
k'?if
581
110
74
82
52
37
37
23
23
32
34
21
14
27
8
4
3
dlxnf
562
110
78
69
45
43
39
25
35
32
26
13
17
16
7
4
3
d'r'
916
107
100
36
21
63
108
99
74
61
42
40
40
44
33
23
25
k'?if
433
44
50
17
10
27
48
56
42
27
24
18
21
18
10
14
7
dlxnf
483
63
50
19
11
36
60
43
32
34
18
22
19
26
23
9
18
/fof
1902
278
279
242
172
155
132
108
96
82
103
84
42
47
40
21
21
k'?if
961
131
143
120
92
77
61
58
48
41
55
43
26
23
16
13
14
dlxnf
941
147
136
122
80
78
71
50
48
41
48
41
16
24
24
8
7
/f]8Lsf]6
2611
418
370
320
209
222
166
157
123
128
119
93
72
109
53
28
24
k'?if
1355
223
195
173
117
98
84
76
66
60
64
50
43
49
24
18
15
dlxnf
1256
195
175
147
92
124
82
81
57
68
55
43
29
60
29
10
9
;ls{b]p
1921
267
267
238
162
144
156
105
120
96
97
70
72
62
38
16
11
k'?if
986
141
137
115
88
61
87
39
63
49
56
36
43
32
24
10
5
dlxnf
935
126
130
123
74
83
69
66
57
47
41
34
29
30
14
6
6
;fof
1063
154
146
149
108
81
65
63
53
45
40
38
39
48
21
7
6
k'?if
562
81
79
83
60
41
35
28
27
22
20
19
23
22
14
5
3
dlxnf
501
73
67
66
48
40
30
35
26
23
20
19
16
26
7
2
3
>Lgu/
3958
660
617
539
378
265
294
220
189
150
155
156
114
95
77
32
17
k'?if
1969
326
303
294
179
115
149
111
96
75
81
77
62
44
30
16
11
dlxnf
1989
334
314
245
199
150
145
109
93
75
74
79
52
51
47
16
6
>Ldi7f
1110
180
152
137
101
96
64
63
54
64
51
30
29
35
27
15
12
k'?if
569
95
76
72
51
48
33
36
22
38
26
15
14
22
10
5
6
dlxnf
541
85
76
65
50
48
31
27
32
26
25
15
15
13
17
10
6
l;dsf]6
4341
412
513
505
453
382
495
356
300
239
183
167
91
114
60
33
38
k'?if
2289
211
261
260
204
175
270
213
166
144
107
105
54
54
28
17
20
dlxnf
2052
201
252
245
249
207
225
143
134
95
76
62
37
60
32
16
18
:ofFbf
2036
335
250
245
183
187
157
109
105
71
87
72
54
82
40
25
34
k'?if
1026
182
129
119
85
79
80
47
57
35
51
44
31
33
20
18
16
dlxnf
1010
153
121
126
98
108
77
62
48
36
36
28
23
49
20
7
18
7]x]
2344
299
361
286
217
195
158
138
96
112
109
91
80
84
48
36
34
k'?if
1203
143
183
161
109
92
87
61
53
51
55
50
45
47
29
20
17
dlxnf
1141
156
178
125
108
103
71
77
43
61
54
41
35
37
19
16
17
;+:yfut
925
5
83
245
47
120
238
81
50
29
15
6
1
1
1
1
2
k'?if
756
3
34
155
30
118
236
79
49
29
14
4
1
1
1
1
1
dlxnf
169
2
49
90
17
2
2
2
1
0
1
2
0
0
0
0
1
hDdf
50858
7396
6929
6339
4614
4177
3826
3077
2821
2379
2254
1861
1471
1743
917
514
540
k'?if
25833
3664
3389
3292
2329
1969
2062
1541
1482
1232
1203
1011
820
857
437
278
267
dlxnf
25025
3732
3540
3047
2285
2208
1764
1536
1339
1147
1051
850
651
886
480
236
273
;|f]t M Central Bureau of Statistics, March 2014, National Population and Housing Census 2011, Table 2.2
hfltut cfwf/df s'n hg;+Vof dWo] ;a}eGbf j9L hg;+Vof !( xhf/ ^ ;o -#*=^ k|ltzt_ If]qLsf] /x]sf] 5 eg] bf]>f]df ( xhf/ ( ;o &@ -!(=^ k|ltzt_ hg;+Vof 7s'/L hftLsf] x/sf] 5 . To;} u/L cGo hftLx?df tfdfË, sfdL, a|fDx0f, Jof;L, bdfO{, ;fsL{, du/, t]nL, afbL, yf?, ;Gof;L, u'?Ë / cGo hftLx? /x]sf 5g . uflj;:t/sf] hfltut hg;+Vof ;DjGwL ljj/0f tflnsf g+= #=&df pNn]v ul/Psf] 5 .
tflnsf g+=3.7 M hfltut cfwf/df hg;+Vof ljj/0f
uflj;÷lnË
hDdf
hfthflt
If]qL
sfdL
7s'/L
;fsL{
Aof;L÷;+sf
tfdfË
bdfO{÷wf]nL
a|fDx0f
du/
u'?Ë
t]nL
afbL
g]jf/
;Gof;L÷bzgfdL
yf?
t/fO{ cGo
cGo
a/fO{
1235
468
99
431
51
184
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
k'?if
608
224
46
213
30
93
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
dlxnf
627
244
53
218
21
91
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
a/ufpF
738
13
133
0
0
0
575
11
0
0
0
0
0
0
0
0
0
6
k'?if
396
12
65
0
0
0
307
7
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
dlxnf
342
1
68
0
0
0
268
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
l5k|f
1045
495
114
319
0
0
0
24
79
0
0
0
0
0
0
0
12
2
k'?if
485
237
55
142
11
33
5
2
dlxnf
560
258
59
177
13
46
7
0
8fF8fkmof
2098
0
255
1819
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
24
k'?if
1054
126
913
15
dlxnf
1044
129
906
9
bfdf{
2116
644
308
456
0
0
0
151
546
0
0
0
0
0
0
0
0
11
k'?if
1083
340
154
235
76
269
9
dlxnf
1033
304
154
221
75
277
2
uf]7L
1111
92
107
495
77
335
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
k'?if
537
45
49
242
43
155
3
dlxnf
574
47
58
253
34
180
2
x]Ksf
1057
0
0
0
0
0
1049
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
8
k'?if
523
516
7
dlxnf
534
533
1
h}/
2150
1313
169
306
103
0
0
200
54
0
0
0
0
0
0
0
0
5
k'?if
1032
607
85
152
54
106
26
2
dlxnf
1118
706
84
154
49
94
28
3
sflnsf
3158
645
879
1024
96
0
0
32
361
100
19
0
0
0
0
0
0
2
k'?if
1574
327
435
506
44
19
179
53
11
0
dlxnf
1584
318
444
518
52
13
182
47
8
2
vufnufpF
1023
0
0
0
0
0
1017
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
6
k'?if
521
516
5
dlxnf
502
501
1
vfk'{gfy
1489
112
270
640
127
288
13
34
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
k'?if
750
54
143
314
65
146
5
19
4
dlxnf
739
58
127
326
62
142
8
15
1
nfnL
1575
413
116
695
67
86
0
73
122
0
0
0
0
0
0
0
0
3
k'?if
771
202
59
324
36
45
41
63
1
dlxnf
804
211
57
371
31
41
32
59
2
lnld
904
0
0
0
0
0
902
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
k'?if
409
409
0
dlxnf
495
493
2
dbgf
1546
445
191
0
0
332
0
139
310
0
0
114
0
0
0
0
0
15
k'?if
771
224
97
159
67
160
58
6
dlxnf
775
221
94
173
72
150
56
9
d}nf
4418
1708
330
847
282
0
14
416
811
0
0
0
0
0
0
0
0
10
k'?if
2177
818
162
427
154
7
213
392