Download - EFLATUN.UN DEVLETİ
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
1/31
1
EFLATUN (M.. 427 - 347)'UN DEVLET1*
"UYGULANAMAYAN KURAMSAL DEVLET DZEN"
Prof. Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi
Sokrates'in rencisi Eflatun, M.. 427 ylnda Atina'da dodu (M.
347de ld). Asl ad Aristacles'tir (Aristokles). Ona Platon (Yunancageni gsl demektir) ad, alnnn ve gsnn geni olmasndan ve
atletik yapsndan dolay sonradan verilmitir. Eflatun, Atina'nn en eski
ve en asil ailelerinden birine mensuptu. Eflatun'un babas, Ariston
Perikales'in yakn dostudur. Gen Aristokrata, daha ok gen yata iken,
eski Yunan airi (Homer, Pindal) tantlm ve o devirde geerli olan
hitabet sanat ve mzik retilmiti. Eflatun, kendisinin ilk felsefe hocasolan Herakleitos'cu Kratylos'dan, Herakleitos felsefesini ve Heraklaitos'cu
dnya grn renmiti. Gzel sanat, resim, mzik, iir ve tiyatro
alanlarnda uralardan sonra Sokrates'le tanmtr. Eflatun'un
dnce hayatnda dnm noktas olan ve onun manevi gelimesine
temel dayanan veren olay, Sokrates'le karlamasdr. M.. 407
ylnda yirmi yanda iken, Sokrates'e balanan ve Sokrates'indinleyicileri arasna katlan Eflatun, Sokrates'i tam sekiz yl dinlemitir. 80
yana kadar ona olan manevi balln korumutur. Sokrates'in gerek
ahlak gr, gerek kulland dialektik yntem, Eflatun'un yaam ve
kiilii zerinde ok etkili olmutur.
1* Prof. Dr. Ali Koer'in E itim Tarihi (1980) adl kitab ndan belirli k s mlar de i tirilerek al nm t r.
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
2/31
2
M.. 395-394 yllarnda, Atina ordusuna katlp atl olarak askerlikgrevini yerine getirmi, daha bu sralarda, kk lde de olsa etrafna
bir renci grubu toplanmtr. Ancak, bir yandan Atina'ya o vakit
egemen olan siyasi havann verdii huzursuzluk, dier yandan felsefeye
kar duyduu derin ilgi, kendisini yeni batan Atina'dan uzaklamaya
gtrmtr. Bylece Eflatun, o zaman bilinen lkelerde bir inceleme
gezisine kmtr. Sylendiine gre, ilkin Girit'e ve daha sonra da
Msr'a gitmitir. Msr, ok eski kltr, yzyllardan beri hi deimeyen,
ayn ekilde srp giden gelenekleri ile onun zerinde ok derin izler
brakmt. Eflatun, Msr'da sanki, sonsuz deimezliin kendisini
bulmutur. Msr'dan sonra Kyrene'ye giden gen filozof, orada
matematiki Thodoras'la tanm ve onun etkisi ile geometri ile
uramtr. Daha sonra gney talya'ya varan Eflatun, orada
Pythorgoias'clarn son temsilcilerinin yannda eitim grmtr.
Pyhtorgoias'c matematikle ve saylar doktrini ile yakndan ilgilenmi,
ayrca astronomi ile de uramtr. Pythogoras'clarn tenasuh
nazariyesinde2 daha nce Sokrates'den renmi olduu ruhun zellii
dncesinin ayr bir yorumunu bulmutur. Eflatun, bundan sonra,
Sicilya'da Sikarusa'ya gitmi ve Kral I. Dionysios'un sarayna kabul
edilmitir. Balangta Eflatun'u dosta karlayan Tiran Kral, bir zaman
sonra, filozofun dncelerini kendi despotizmi iin tehlikeli
grdnden, onu bir sava gemisine bindirerek Sicilya'dan
uzaklatrm ve Aigina'da esir diye sattrmtr. Eflatun, bu skntl
durumdan, Annikeris adl Kyeneli bir filozofun aracl ile kurtulmutur.
2Bir eyin dierini takib ederek yok etmesi, bir eyi elden ele dolatrmak, bir eyin dolaarak dierinin yerini almas.Dinler tarihinde, len insanlarn ruhunun bir hayvan ya da bir insan bedenine girmesi inancn dile getirir.
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
3/31
3
lkin kendisini satn alan bu filozof, daha sonra, Atina'ya gnderilmesinide salamtr. Aa yukar yl sren bu inceleme gezisinden sonra,
Eflatun, Atina'daki Heros Akademos koruluunda, 40 yanda iken, nl
akademisini "Akademia" ad altnda ehrin kaplar nnde kurmutur.
Bu akademi, bir dnce etrafnda ortaklaa alan kiilerin meydana
getirdii kapal bir bilim toplumuydu. Kurduu akademinin kapsna
"Geometri bilmeyen buraya giremez" cmlesini yazmtr.
Eflatun, lmne kadar 40 yl akademinin banda kalm, retmenlik
yapm, ardnda siyaset de dahil olmak zere her konuyu kapsayan
byk bir felsefe sistemi brakarak lmtr.
Bununla birlikte Eflatun, akademideki retme almalarna
Syrakusa'ya ettii iki yolculuk nedeniyle iki kere ara vermitir.
Syrakusa'da, I. Dionysios lm, yerine yeeni, II. Dioysios gemitir.Eflatun, ilk kraln kayn ve Syrakkusa'ya yapt ilk yolculuundan beri
kendisinin yakn dostu olan Dion'un aracl ile, ikinci ve nc defa,
yeni batan Syrakusa'ya gitmitir. Filozof, siyasi dncesinin
Syrakusa'da yrrle konulabilmesi midiyle bu son iki yolculua
girmi; ancak, her ikisinde de bu amacn gerekletirmek imkann
bulamamtr. nk, bu sefer de yeni kral, Eflatun'un Dion'la olan yakndostluundan ve siyasi planlarndan kukulanmtr. Eflatun, yeni batan
Syrakusa'dan uzaklamak zorunda kalmtr. Nihayet, dostu Dion, iktidar
ele alnca, bu defa siyasi dncelerini gerekleebileceini sanm;
fakat ok gemeden, Dion, bir akademi rencisi tarafndan
ldrlmtr. Bu olay, Eflatun'u derin bir hayalkrklna uratm,
bundan sonra siyasetten tamamen vazgeerek kendisini yalnz akademialmalarna vermitir.
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
4/31
4
Eflatunun felsefi grlerinin zerinde hala tartlmaktadr.Bugnk grlerimize gre bunlarn bir ksm doru bir ksm yanltr.
Ancak, Eflatun, bat felsefesinin balang noktas ve ilk nemli
filozofudur. Grleri Hristiyan felsefesinin yan sra slam felsefesine de
derin etkide bulunmutur. Dncelerinin bugn bile geerli olduu
Mslman kimliiyle vndmz birok dnrn Platon
(Eflatun)dan ve Aristodan etkilendiklerini biliyoruz.
Antik a Yunan felsefesinde, Sokrates ncesi filozoflar (ilk
filozoflar ya da doa filozoflar) daha ok maddeci grlere
eilimliydiler. Antik felsefenin maddeci retisi, atomcu Demokritos ile
buna karn dnceci (idealist) retisi Eflatun ile doruk noktasna
ulamtr.
Eflatun, eserlerini diyaloglar (karlkl konumalar) biimindeyazmtr. Diyaloglardaki ba aktr ounlukla Sokratestir. Sokrates
insanlarla grlerini tartr ve onlarn grlerindeki tutarszlklar
ortaya koyar. Eflatun ounlukla grlerini Sokratesin azndan
aklamtr.
Eflatun, algladmz d dnyann gerek idealar ya da ekiller
dnyasnn kusurlu kopyalar olduunu, geree ancak dnce vetahayyl yoluyla ulalabileceini savunmu, insan ruhunun lmden
sonra beden dnda kalc olan idealar dnyasna ulaacan
sylemitir. Grleri Ortaada dini retiye destek salad iin slam
filozoflar tarafndan benimsenmi ve slam dnyasnda Yeni
Eflatunculuk akmna neden olmutur.
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
5/31
5
Ancak Eflatunun bu yazya da temel oluturan en nemliyaklam, bugn birok ynyle geerli olan devlet ve toplum anlaydr.
Eflatunun devlet dzeni ve anlay ile eitim anlay
Eflatun, gemi sayfalarda anlattmz sofistlerin tek tarafl
grlerinden farkl olarak, derin ve geni bir felsefe sistemiyle ortayakmtr. Bu sistemi ierisinde, pedagojiye ait fikirlerini zellikle
"Cumhuriyet (Devlet)" ve "Yasalar" adl iki ayr kitapta toplamtr.
zellikle sosyal pedagoji bakmndan deerli olan bu iki eseri, hayalinde
kurduu ideal devletin vatandalarnn nasl yetitirilmesi gerekecei
konusunda teorik ve pratik terbiyenin (eitimin) verilme esaslarn ve
grlerini ierir. lk olarak yazm olduu "Devlet" adl eserinde,
kuramsal devletteki bireylerin zgrlk haklarn ok kstlam,
daha sonra, yallnda yazm olduu "Yasalar" adl eserlerinde
ise, kuramsal devletteki bireylerin zgrlk haklarn geniletmi ve
bir eit hayali devletten gerek devlet yapsna dnmek zorunda
kalmtr.
Eflatun'un dnd site devletinde, bireyler ve aile, hkmetin
tmyle emrine verilmiti. Kadn da erkek gibi bir asker olmalyd. Devlet
iinde, herkesin, her eye katlmasn, sosyal sorunlara eilmesini;
toplumsal elencelerin (baarlarn) ve matemlerin (zntlerin) ortak
olarak yklenilmesini ngryor ve bunun salanmas iin de, eitimin,
meslek edinmenin ve aile gibi her trl kurumun devletin denetiminde
bulunmasn savunuyordu. Bunun iin, rnein, devletin hi kimsenin
kendi evinde zel bir ayin yapmasna izin vermemesi gerektiini
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
6/31
6
savunuyordu. Herkes, dini vecibelerini tapnaklarda yerine getirmeli veayinler devlet tarafndan dzenlenmeliydi. lahlara kar gelenler iddetle
cezalandrlmalyd. Devlet, cimnastik ve musikide ayn titizlii gstermeli
ve yasalara aykr hareket edenleri cezalandrmalyd.
Eflatun'un eserlerinde, zellikle Cumhuriyet (Devlet) adl eserinde
sk sk tekrarlad ilkelerden birincisi, eitimin, devletin birinci ve
en nemli grevi olmas gerektiidir. Cumhuriyet (Devlet) adleserinde, btn ocuklarn yandan sonra resmi grevli
eitimciler tarafndan yetitirilmesini, bu yatan itibaren, bugnn
anaokullarna benzeyen kurumlara verilerek, orada, hep birlikte
bytlmeleri gerektiini savunmutur. Bylece ortak bir yaam,
ruhlarda ve kalplerde birlik ortaya kacaktr. Bu devrede grev alan
eitimciler kadnlar olmaldr; ocuklar 3 yandan 6 yana kadaroyuna tevik edilmelidir. Bu devre, ocuun oyuna en ok
gereksinmesi olan devredir. Oyun, ocuun ilgisini ekmek
bakmndan nemlidir. ocuklar nazl bytlmemeli ve kurallara
aykr hareketleri cezasz braklmamaldr; ama fazla sert de
olunmamaldr. nk fazla sertlik, onlar rkek ve korkak
yapacaktr. Alt yandan sonra, kz ve erkek ocuklar ayrlmaldr.
Fakat, kzlar da, erkekler gibi Isparta yasalarnn ngrd ekilde,
kou, atlama, kas ve beden hareketlerinin hepsini yapmaldrlar.
Eflatun, kadn eitimini de ihmal etmemi; her ne kadar "erkein ii
devleti, kadnn ii evi idare etmek olmaldr" demi ise de, toplumun
ilerleyebilmesi iin, kadnlarn, toplumun sorunlaryla ilgilerinin
gelitirilmesinin gerekli olduunu, bunun iin onlarn bilgi sahibiolmalarn ve bu yzden onlara cimnastik, mzik eitimi yaptrlmalsn
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
7/31
7
savunmutur. Hatta onlarn silah kullanmay renmelerini, kl-koualtrmalar yapmalarn nermitir. Eflatun'a gre bu devlette:
ocuklarn eitimi iin devlet memurlarndan grevliler bulunmaldr.
Bunlara, ehirlerin yannda kurulacak okullarda eitim verilmeli ve yine,
okullarda, cimnastik derslerinin yannda, ayn derecede mzik de
retilmelidir. Her ikisi de birlikte verilmelidir. nk yalnz mzik gren
ocuk korkak, yumuak; yalnz beden eitimi gren cesur-sert olur. Bu
sonuncusu onu duygusuzlua srkleyebilir. kisinin birlikte verilmesi,
hem iradeyi hem estetii birlikte gelitirecektir. Bu dersler 10 yana
kadar devam ettikten sonra, bilimler verilmeye balanmaldr. Ondrt
yana kadar devam edecek bu devreye, dil eitimiyle balanmaldr.
Ondrt yandan sonra, mzik, aritmetik, geometri, astronomi dersleri
balamaldr (bu dersler Ortaada Guadrivium adn alacaktr). Eflatun,
zellikle aritmetik ve geometri eitiminin verilmesi iin ok srar eder.
nk, ona gre bu dersler, gelecekte felsefe eitimi verebilmek iin
gereklidir. yi terbiye, ruha ve bedene gerekli olan zellikleri
kazandrabilen terbiyedir. Eflatun, eitimde, fizik ve doayla ilgili derslerin
verilme gerekliliinden szetmez. nk, ona gre, bunca nesnenin d
grnleri, znde aldatcdr. Bunlarla uramak gereksizdir. Eflatun
tarihten de vazgemitir. nk ona gre tarih gemitir. Ancak
yaamnn sonuna doru yazd "Yasalar" adl eserinde, bu
grnden vazgemitir. Eflatun'un, balangta, sert, disiplinli bir eitim
sistemi nermesinin nedeni, devrinde, lks, elence ve her trl
ahlakszln Atina'y bozmu olmasdr. Perian bir ekilde bulunan
Atina'llar, devletin sert ve disiplinli nlemleri ile dzeltmeye kalkmas,
soysuzlam ve temelinden sarslm bir toplumu kurtarma
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
8/31
8
arzusundadr. Bu nedenle, bir eit Isparta ve Atina karm bir eitimplan hazrlamtr.
Eflatun, "renciler, siteye yararl olmalar amacyla yetitirilmeli ve
onlar, devletin en deerli kiileri olmaldr" der.
Onun eitimle ilgili fikirlerinden bazlar:
"Terbiye (eitim), devletin ana sorunudur. Onu nasl halledeceiz?
Atalar gibi, ten iin cimnastik; ruh iin mzik yaplmaldr. Birincisi btn
bir bedenin terbiyesi ve salk iin; ikincisi ruh terbiyesi, iir yetenei
kazanmak iindir. Birincisi okuma anda okulda (gimnazda); ikincisi,
ana kucanda balar. Onun iin ikincisi, birincisinden daha ok ve daha
uzun bir emek ister. O halde anaokulu, eitimin temelidir. Bu eitimin
zn, anlatlan masallar oluturur. Fakat, masallar yalanlardr. Ne
tanrlar ne de kahramanlar zerine, doru ve ok defa iyi eyler
anlatrlar. Aldanmaya en elverili bir yata yalanla yorulmak, ie,
cehaletle balamaktr. Zira "hakiki yalan cehalettir". Bylece, Eflatun,
"bu tip airleri, bana elengini takp kokular serptikten sonra,
devletimizden karmalyz" der. "Bize, doruluk, cesaret, saduyu,
itidal gibi faziletleri alayacak airler ve yazarlar gereklidir" der. "nk
devletimizde yararl bir ii olmayann yeri yoktur" der. ocuklarn,gelenek ve greneklerin masallar ile deil, iyiyi amalayan yurt ve
ahlak bilgisi ile eitilmesi gerekeceini savunur.
Eflatun'un kendisi de bir sanatdr. Bununla birlikte, eitim sistemi
iinde yer alacak sanatn snrlandrlmas dncesini savunur.
Mzik eitiminde de ayn yolu nerdiini grrz. Kadnlara bile
yaramayan ahla vahla dolu rtkan arklar gibi, sarholuk, geveklik
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
9/31
9
ve tembellik havalar da, yetitirmekle ykml olduumuz kuaklarnkulaklarndan uzak olmaldr. Bizim mzik eitimimiz, ocuklarmzn
ruhunu, gzelin zn oluturan ahenk ve lye altrmak olacaktr.
Fakat gzellik eitimini, yalnz gzel sanatlardan deil, btn sanatlardan
beklemek gerekir. nk, "gelecek kuaklarmzn kt bir ayrlktan
beslenen srler gibi, irkin tablolar ortasnda byyerek, hergn
otladklar zehirlerle ruhlarnn bozulmasndan korkmalyz." Bylece,
ressamlar, heykeltralar, mimarlar kadar, dokumaclar, rcleri ve
mobilyaclar da gzel eserler vermeye davet edeceiz. nk yurttan
ruhunu ancak dier yurttalar gzelletirebilir. Memleketin gelecekteki
sava ve bekilerinin, tanr konusunda da doru bilgilere sahip olmalar
gerekir. Bundan dolay, rencilerin, tanry doru tanmalar iin, yalnz
tanrla ve tanrya yakacak eyler okumalar gerekir. Bunlar, tanrnn
iyi ve adil olduuna inanmal; bu en stn varl, adaletin, iyiliin,
doruluun ve kusursuzluun kayna olarak bilmelidirler. Bu ekilde,
memleketin gelecekteki sava ve bekilerini, yurdun savunulmasna
ynlendirmeye allmaldr. Bu amala, genlerin okuyacaklar metinler,
dikkatle gzden geirilmeli ve amaca uygun olmayanlar, yasak
edilmelidir. Eflatun, ayn ekilde, dar anlamdaki musikinin de
snrlandrlmasn ister. Ruhta geveklik yaratacak ve huzursuz duygular
uyandracak mzik paralar da, ayn ekilde yasak edilmelidir. Eitim
sistemi iinde yer alacak mzik eitimi, yalnz nefse hakimiyet ve cesaret
duygular uyandrmaya yarayacak paralar olmaldr.
Genlii, mzikten sonra, cimnastikle terbiye edeceiz. En iyi
cimnastik, mziin kardei olandr, yani "sade, ll, her eyden ok
savaa hazrlayan bir cimnastik".
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
10/31
10
Mzikte sadelik, ruhu itidale; cimnastik de sadelik de vcudu salklolmaya ynlendirir. Bylece eitimimizin asl amac, ocuklarmz,
mahkemelerden olduu kadar, hastahanelerden de kurtarmak olmaldr.
Bunun iin "Ruh ve beden yaps iyi yurttalarla uramak zere
(semek zere), devlette, bir kurum ve yasalar dizini (bizim
anladmz anlamda, bir adli tp; hatta daha ileri bir anlamda
genetik danma merkezi) kuracaz; tekileri, yani vcudu kt
yapllar (salksz olanlar) lmeye brakacaz; ruhu yaratltan
bozuk ve slah edilmez olanlar da, yurttalar kendileri yok
edecektir. Devlet iin olduu kadar, bu zavalllar iin de yaplacak
en iyi ey budur". Sonra eitimimizin znn ruh eitimi olduunu da
unutmayalm; mzik gibi, cimnastik de, ruhun eitimi iin tanrnn verdii
bir sanattr. nk yalnz mzik ile yurulanlar, gevrek ve uyuuk olaca
gibi, yalnz cimnastikle ileneler de kaba ve sert olur. Bu iki sanat,
karlkl olarak ocuklarmz bu iki arlktan kurtararak, ikisi arasnda
ll bir uyum kuracaktr; bylece, ok sert ve ok yumuak olmadan,
yrekli ve bilgili olacaklardr. retim ve eitimimizin genel plan ite
budur.
Bylece, Eflatun, "Devlet" adl kitabnda, sanat, yalnz eitim ve
retim asndan bir ara olarak gznnde bulundurur. radenin
kuvvetlendirilmesine yarayacak eitim aralar arasnda, av, vcut eitimi
ve yarmalar byk bir yer alr. Eflatun'un, savalar snfnn yetime
ve gelimesinde gznnde tuttuu tek ama, bu snfn, devlet ya da
"Polis" denilen sistemin, dirlik ve dzenini yrtecek ve salayacak
yetkinlii kazanmasdr. Sava esaslarna gre yetitirilecek olan bu
snfn, ellerinde topladklar kuvveti, kt bir ekilde kullanmamalarn da
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
11/31
11
salamak gereklidir. Bunun iin, bunlarn, hak ve adalet kavramlar gibiyksek erdemlere sahip olmalar, ruhlarnn, zalimlie, kabala ve
canavarla sapmayacak kadar incelmi olmas gerekir.
Eflatun (M.. 427-347)
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
12/31
12
Eflatun, kadnlarn da, tpk erkekler gibi, ayn vcut ve ruh eitimisisteminden gemek suretiyle, bekilik snf iin elverili olabileceklerini
ve bekilik devini yerine getirebileceklerini kabul eder. Bu amala
seilecek kz ocuklarnn da, tpk erkek ocuklar gibi yetitirilmesi
gerekir. Kadnlar da, tip (ideal) erkekler gibi, yarmalara katlabilmeli,
kl kullanmal ve gerektii zaman erkeklerle birlikte, savalara da
katlmaldrlar.
Eflatun, kadnla erkek arasnda herhangi nemli bir ayrlk
olmadn kabul eder. Bundan dolay, kadnlar da, tpk erkekler gibi
savalarda yararl olabilirler. Bekilik (devletin teslim edilecei
genler) snfn meydana getirecek yurttalarn, bu devi hakkyle
yerine getirebilmeleri iin, balangta dikkatle seilmi olmalar da
gerekir. Bu suretle, Eflatun'un Devlet adl kitabnda ortaya attnemli bir gre ve evlenme zerine ileri srd dncelere
gelmi oluyoruz. Tarmla uraanlar, sanatkarlar, kyller, kendi
aralarnda istedikleri gibi evlenip ocuk yetitirebilirler. Buna
karlk savalar (bekiler, bugnk uyarlama ile muaazaf askerler
ve brokratlar), ancak, devletin kendileri iin setii ve kendilerine
denk grd kadnlarla evlenip ocuk meydana getirebilirler.
Savalarn evlenecei kadnlarn, her bakmdan kendilerine uygun
ve kendi denkleri olmas gerekir. Eflatun'a gre, vcuta kuvvetli ve
salam, ruha deerli ve yetenekli ocuklar, ancak bu suretle
yetitirilebilir. Eflatun, bu ocuklarn ailelerine braklmayp, devlet
eliyle yetitirilmesini ister. Devletin kar, savalar snfna, ne
kiisel mal ve mlk ne de aile hayat tannmamasnda yatar.
Bunlar, hem aile ve oluk ocuk kaygularndan, hem de kiisel kar
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
13/31
13
dncelerinden uzak, tasasz bir askeri yaam srecekler vekendilerini tamamiyle devlet hizmetine vereceklerdir. Vcut yaplar
bakmndan kuvvetli ve sava bir kuan yaratlmasnda, kadnn
da katks esastr. Yukarda sz konusu olan erdemlerin bir araya
toplanmas iin, manevi yetenekleri ve vcut yaplar bakmndan en
sekin kadnlarla, en sekin erkeklerin, devlet eliyle bir araya
getirilmeleri ve birlikte yaamalarnn salanmas gereklidir. Bu
"kutsal evlenme"lerden meydana gelecek ocuklar, doumdan
sonra hemen annelerinden alnarak, devlet ocana verilecektir. Bu
ocuklar, devlet memuru olan kadn ve erkek retmenlerin bakm
ve kayrmalar altnda yetitirileceklerdir. Devlet ocanda
yetitirilen ocuklarn, ana ve babalar tarafndan tannmalarna hi
bir ekilde imkan verilmeyecektir. Yaama yetenekleri olmayanlar
ve sakat doan ocuklar ortadan kaldrlacaktr. Ayn ocakta bir
arada byyen btn ocuklar, birbirlerini karde olarak tanyacak
ve seveceklerdir. Ayn kuaktaki ocuklar, birbirlerini karde olarak
tanyacaklar, bir nceki kuaa ise ana-baba gzyle bakacaklardr.
Eflatun, btn bu dnceleri ile, "polis" ya da "devlet" iinde
yaayan bireylerin, kendilerini, bir tek canlnn, bir organizmann
deiik organlar olarak duymalarn (hissetmelerini) ngrmtr.
Devlet denilen btne gelecek bir zararn, onun btn organlarn
ayn ekilde inciteceini savunmutur.
Bekiler snf iin ileri srd "Komnizm"i, yani, bu snf iin
ne aile hayatn, ne de ahsi mal ve mlk kabul etmemesini,
devletin i birliini koruma yolunda dnlm bir are olarakalglamak gerekir. Memleketin asl idarecileri de bu savalar snf
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
14/31
14
iinden yetiir. Devleti idare edecek ahslarn, devlet iinde,snrsz bamsz, mutlak bir otoriteye sahip olmalar gerekir. Ama
onlar, bu gc, yalnz devletin ve btnn birlii iin kullanmak
zorundadrlar. darecilerin grevi, btnn her bakmdan iyiliini ve
mutluluunu salamaktr. Btnn ackl ve kt durumundan
sorumlu olacaklar yalnz bunlardr. Bundan dolay, idarecilerin
seilme ve yetitirilmeleri ii, byk bir dikkat ve titizlii gerektiren
nemli bir devlet grevidir. dareciler snfna ait olacak kimselerin,
savalar snfnn eitim ve retim sisteminden getikten ve bir
bekinin sahip olmak zorunda olduu btn niteliklere en yksek
dzeyde sahip olduktan sonra, ayrca, tam bir filozof da olmalar, bir
filozofun niteliklerine de gerekten sahip olmalar gerekir. Bundan
dolay, idareciler snfn, hem vcut yaplar bakmndan kuvvetli ve
son derece cesur olan, hem de, bir filozofun sahip olaca gerek
bilgi gc ile ykl bulunan sekin kimseler meydana getirecektir.
Bylece, idareciler snfnn savalk ve bekilik sanatndan baka,
uzun yllar sren felsefe ve dialektik dersleri de grmeleri gereklidir.
Bunlar, ideler nazariyesini renmeli, iyinin kendisini tandktan,
iyinin kendisini bizzat yaayp, ruhlarnda duyduktan sonra, devlet
idaresini zerine almaldrlar. Yrekleri, banda bulunduklar
btne (devlet sistemine) kar besledikleri sevgi ile dolmu olan bu
bilgin kiiler, yalnz btnn (devletin, dolaysyla halkn) iyiliini
dnecekler, yalnz btnn mutluluk ve iyilii iin alacaklardr.
Bunlar da tpk savalar gibi, ne bir aileye, ne de kendilerine z bir
para ve mala sahip olabileceklerdir. Eflatun'a gre, ideal devlet,
ancak, bu nitelikteki bilginler baa geldii zaman gereklemi
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
15/31
15
olacaktr. Eflatun, bugn ocuklar, eleri, dvrleri, akrabalar veyakn dostlar devlet malyla abad olan siyasileri grseydi bu
ngrsnden dolay ok mutlu olurdu. Birok lkede ou kiinin
siyasete soyunmasnn temelinde, ele geirecekleri yetkilerle devleti
soyma plan bulunmaktadr.
ocuklarn yeteneklerinin, hangi snf iin daha elverili, hangi
snf iin daha verimli olduunu gznnde bulundurarak, onlaraa snflara indirmek yetkisi, bu bekiler kesimine verilen bir hak
olmaldr. ktidar meydana getiren bilginler snfnn nemle
zerinde duraca esaslardan biri, yetien kuan (neslin) eitim
ve retimi olmaldr. Bununla birlikte, bunlarn, gznnde tutaca
en yksek hedef, devlet denilen btnn salam ve din bir ekilde
varln srdrp, btn organlar ile birlikte gelimesinisalamaktr.
"imdi bize, bu ekilde eitim gren yurttalar iinden,
emredeceklerle itaat edecekleri semek kalyor. dareci kesimdeki
insanlar (dolaysyla bakanlar) gittike yalanacak; yeni gelen
genler kukusuz onlar dinleyecektir. Fakat bizim yalmz (keza
bakanmz) mevcut devletlerdeki bakanlardan farkl olacaktr.Bakanmz, ne zor kullanarak ne gelenek ve grenek gibi ilkel
kurallarla ne de kura ile baa geecektir. Biz, bakanmz, bir
bakanln gerektirdii belirli nitelikleri (meziyetleri) ve bilgileri
kendinde toplayan, ilkelerimize (bilgili, otoriter, devletin karlar ile
yakndan ilgili... her ne pahasna olursa olsun halkn iyiliine kar
olanlar kabul etmeyen) gre yetitirdiimiz, ocukluk, genlik veolgunluk evrelerindeki denemelerden kusursuz kanlar arasndan
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
16/31
16
seeceiz; salnda ereflere boacak, lmnden sonra dahatrasna en anl antlar dikeceiz; byle olmayan da devletten
kovacaz".
Fakat, setiimiz balarn buyruu altnda yurdu korumay
omuzlarna yklediimiz dier bekileri de, binbir emekle
yetitirdikten sonra, babo brakacak deiliz. Bu oban
kpeklerine, sry kurtlara kar koruyacak bir eitim verdik.Fakat, birgn, kendilerinin de bu srye kurt olmalarn
nleyemezsek, emeimiz boa gidecektir. O halde "onlarn bu gibi
arzulara saplanmamalar iin en gvenilir yol, onlara, gerekten iyi
bir eitim vermek olacaktr". Bu ana kadar verdiimiz eitim, kiinin
bizzat kendisine ynelik, kiisel bilgilerle ilgili olacaktr. Bu ana
kadar verilen terbiye, kiisel olacaktr; ruhlarna ve bedenlerineekil verilecektir; fakat imdi onlara bir de devlet eitimi vermek
gerekir. Devletin bekilerine ve zellikle balarna, devletteki
grevlerini retmek, devlet gemisine yetkinlikle nderlik
edebilmek iin baka bilgiler vermek, gerek devlet adam
olabilmeleri iin feylezof olarak yetitirmek lazmdr. Bunun iin de,
birinci eitim kademesinin stnde dier bir eitim planna gemek,
bugnk yaklamla, bir anlamda - iyi bir yksek tahsile iyi bir
lisanst eitim eklemek gerekir. Maaradan gnee giden yolun
son basamaklarna kadar ykselmek lazmdr. Fakat bu, g ve
tehlikeli bir ykselitir. Her an yoldan sapmak ya da gten dmek
tehlikesi vardr. Bunun iin, ilk nce maddi ve hayatn her trl
endie ve ihtiraslarndan olduu kadar, aile ihtiras ve
endielerinden de uzak olmak gerekir. Bireyin, kendisini tmyle
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
17/31
17
toplum hizmetine ve ideallerine verebilmesi iin, toplumunesenliini dnmekten baka bir dncesi ve endiesi olmamas
gerekir.
Bylece, bu makamlara ulam olanlarn hi birinin, kendine ait hi bir
eyi olmayacak; sonra hi birinin bakasna ak olmayan bir evi ve
ambar (gizli bir hesab) bulunmayacaktr. Yurttalarn kendilerine
ayrdklar ve piirdikleri yemekler, onlarnkiyle ortak olacaktr. Gne(tarmla!) ve altnla hibir ileri olmayacaktr. Devletin olduu kadar
kendilerinin de selameti iin biricik are budur. Bakalar (halk) gibi,
tarlalar, evleri, paralar olunca, bekilikten sapp, tccar ve iftci
olacaklar; devletin koruyucular olmaktan karak, devleti smren
zorbalar ve dmanlar olacaklardr; btn mrlerini ya bakalarna kin
besleyerek ya da bakalarnn kinini ekerek, ya bakalarnn peinde(aleyhinde) koarak geirecekler ya da bakalarnn kendilerinin peinde
(aleyhinde) komalarna neden olacaklar; d dmanlardan daha ok i
dmanlardan korkarak, kendileri ile birlikte devleti de uuruma doru
srkleyeceklerdir. Bunun iin bu yeni dzeni de bir yasayla sorumluluk
altna almak zorunlu olacaktr.
Kukusuz byle bir yasayla, bekilerimizi (idarecilerimizi) hi de mutluetmediimiz sylenecektir. Baka devletleri idare edenler, mal ve
mlklere, gzel ve geni evlere, zengin mobilyalara, altn ve gmlere,
talihin ltfuna urayan kimselerin sahip olduu her eit nimetlere sahip
olduklar halde, gerekte devletin hakimleri olan bizim bekilerimiz, kendi
yasalar yznden toplumun hi bir nimetinden faydalanamayacaklardr.
Ne zevkleri iin seyahat edebilecek ne de keyifleri iin cariyeler
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
18/31
18
edinilebileceklerdir. Dorusu, bunlara, hakimlerden (idarecilerden) okgndelikiler demek daha yerinde olmaz m? denecektir.
Byle bir sze verilecek karlk g deildir: "Biz, devleti kurarken,
sadece belirli bir snf yurtta mutlu etmeyi deil, devletin mmkn
olduu kadar tmnde mutluluk salamay ama edinmitik. nk
biz belirli bir zmrenin deil, herkesin mutluluunu istiyoruz". Doru
kurulmu hkmet, idare edenlerin deil, idare edilenlerin karlarndnen hkmettir. Hkmet, bir istismar ve smr yeri deil; bir
hizmet yeridir. Her zaman tekrar etiimiz gibi, devlette adalet ancak,
herkesin grevini yapmas, hakkn almasyla kurulacaktr. Bundan,
servete dman olduumuz anlalmasn. Devlet iin fakirlik, zenginlikten
daha az tehlikeli deildir. nk, birinden geveklik ve haylazlk
doaca gibi, tekinden de aalk ve ktlk hrs doar. Bizimistediimiz, herkesin kendi iinin banda kalmasn ve bakasnnkine
gz dikmesini nleyecek bir servet ve refah vermektir.
Bamza gelecek filozof nitelikli devlet adamlarn yetitirme yolunda
ilk olumsuz etmeni, yani, onlar her trl maddi bamll bylece
ortadan kaldrm oluyoruz. Bundan sonra, ikinci ve daha nemli olan
baka bir etmenin daha ortadan kaldrlmas gerekiyor: O da, onlardevletin esenlii dnda her trl duygu ve dnce balarndan
ayrmak ve btn ruhlar ile devlete balanmalarn salamaktr. Bunun
iin, Eflatun salnda olduu gibi, lmnden sonra da birok tenkitlere
yol aacan ok iyi bildii bir fikri, sznn eri bir filozof olarak,
istemeyerek de olsa, kurduu sistemin baarl olabilmesi iin, ortaya
atmak zorunda kalyordu: Bu da, bireyle devlet arasnda nemli bir yeralan aileye, yeni bir ekil vermek fikriydi. nk, bunca grenek ve
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
19/31
19
gelenek bir tarafa braklarak, yeni bir anlayla kurulmaya allan yenibir devlet dzeneinde, gelenee dayanan btn kurumlarn da bu
yaklamla yeniden dzenlenmesi gerekiyordu: Aile de bunlardan biriydi.
Gerekte Yunan sitesi, en ileri evrelerde bile geleneksel aile yapsn
(gentilice) yitirmemitir. "Yunan sitesinin en gze arpan zellii, kabile
ve bireylere taksim edilmi olmasdr. Sitenin kkeninde (kurulularnda)
rastladmz aile zellii, demokrasilerinin ilerlemesine karnbozulmadan, yapsn byk lde korumutur". Nitekim, "Roma sitesi
ile ayn tipte olan Atina sitesi, biim (organizasyonu) bakmdan daha
ilkeldir. nk, aile-siyasi (politik-familia) organizasyon, son zamanlara,
sitenin ortadan kalkmasna kadar srmtr". Sonra pederahi ailede
kadnn hi bir siyasi rol yoktu. O, hareminde, "gyneke"de kapal bir
ekilde yaamaya zorunluydu. Bylece eski "genos"un klm bir ekliolarak devam eden Yunan ailesinin yaps, Eflatun'un gzne batyordu.
Mlkiyet dzeninde yapt iyiletirmeyi (islahat), aile dzeninde de
yapmak gerekiyordu.
Bunun iin ilk olarak, kadnlara, erkeklerle eit haklar verilmeli ve
kadnlarn haremden (gynekeden) kmas salanmaldr. O da, erkek
gibi, devlet ilerine karmaldr. Bir blm iin deil (sadece kocas veocuklar iin deil), btn (devlet) iin almaldr. Tanr, kadnla erkee
cinsi mnasebet dnda baka bir ayrlk vermemitir. Erkein grd
her ii, kadn da grebilir; arada, bir etkinlik (derece) fark vardr, nitelik
(mahiyet) fark deil. O halde, kadn bekilere de ayn eitimi vereceiz.
nk "bir devlet iin kusursuz kadn ve erkeklere sahip olmaktan daha
krl bir ey olamaz. Bu kusursuzluk da ancak cimnastik ve mzik ileverilebilirdi. Bylece, bekilerin hanmlar da, ruhlar kadar vcutlarnn
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
20/31
20
da olgunlamas iin, onlarla birlikte, plak vcutla her trl egzersizekatlacaklardr. Vcutlarn gzelletirmek iin uraan plak kadnlar
grp de alay eden adamlara (adama) gelince, onlar (o), gllerinin
meyvesini olgunlamadan toplayacaklardr". nk, ancak, zararl eyleri
yapmak ayp ve irkin; gzel eyleri yapmak ise gurur verici ve gzeldir.
Eflatun'un kastettii adamlardan (adamdan), srekli yararl eyler
yapanlar gzel, zararl eyler yapanlar ise irkindir.
Eflatun'un kastettii bu irkin adamlardan en nemlisi, hocas
Sokrates'i idam ettirdikten sonra komedyalarnda kendisi ile de alay eden
Aristokras'tr. Fakat, Eflatun, gln, budala, gerici, yobaz sfatlar ile
tanmlad hasmnn adn bile zikretmeye tenezzl etmeyerek, "ancak
ayptr" szyle yetinmitir.
"Savaclarmzn kadnlar ortak olacaktr; hibiri srekli olarakbiriyle birlikte oturamayacaktr. ocuklar da orda olacaktr; baba
olunu tanmad gibi, olu da babasn tanmayacaktr". nk
kadn bu durumda ne eve ne de ocua bakabilir. Fakat kendilerine bir
manastr hayat yaatt insanlarn, kei olmasnda (remesinin
yasaklanmasnda) da devletin hi bir kar yoktur. Tersine, byk
emeklerle yetitirilen bu kadar gzel bir neslin remesinde, devletin vedolaysyla toplumun byk karlar vard. O halde devletin ba,
"erkekler arasnda olduu gibi, kadnlar arasnda da bir seme yapacak,
benzer ve denk olanlar bir arada toplayacaktr. Evleri gibi sofralar da
ortak olan bekiler (kadn ve erkekler), bir arada yaayacak, gimnazlarda
ve baka btn egzersizlerde birbirine karacak; doal igd sonucu
birbirleriyle birlemeyi (iftlemeyi) arzu edeceklerdir ve serbestbraklrlarsa bu eylemi de gerekletireceklerdir". Eflatuna gre, her
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
21/31
21
eyde olduu gibi, burada da ii rastlantya brakmak olamaz. Buna nedin, ne devlet izin verebilir. O halde serbest birlemeyi yasak edip,
elemeye (ve iftlemeye) bir dzen vermek gerekecektir. Devlet
adam, burada da dokumacln (seiciliini) gsterecek, elindeki
kark unsurlardan (bekilerden) kusursuz bir kuma dokumasn (e
oluturma ve dolaysyle kusursuz soylar yetitirmesini) bilecektir.
Erkekler ve kadnlar iin evlenme yalar saptanaca gibi, reme yalar
da snrlanacaktr. Byk enliklerle resmi dnler tertiplenecek, airler
evlenmeleri kutlayan iirler okuyacaktr.
ocuklar, ocuk yuvasna verilecek, analar yalnz st vermeye
gelecek, gerek bekilik ilerini aksatmamak, gerekse ocuklar
tanmamak iin, mmkn olduunca benim ya da senin ocuun
demeden st verme ilemi yaplacak (yani beslenme ii, bir anlamda stanalarna braklacak) ve daha sonra da mrebbiyeler ocuun eitimi ile
megul olacaklardr.
*Yeryznde bar salayacak sihirli denek analarla retmenlerin elindedir.
Eitim demek, vcutta ve ruhtaki gzellii ve mkemmellii son mertebesine kadar
gelitirmek demektir. Eflatun*
"Kz ve erkek ocuklar dnyaya gelince, dnmemiz gereken ilk ey,
onlar gerektii gibi bytmek ve yetitirmektir. Bu meseleyi bir yana
brakmak imkanszdr."
Burada zerimize den mutlak grev "gzellik ve olgunluu,
vcutlarnda olduu kadar ruhlarnda da, mmkn olduunca
gerekletirmektir". O halde, bu ruh ve beden eitimi, yalnz ocuun
doumundan sonra deil, domadan, hatta ana baba ona hayatvermeden nce, gznne alnmas gereken birok koulun
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
22/31
22
gereklemesini gerektirir. Ana-babann sal, kaltsal zellikler,alkolizm ve gebelikte uygulanan rejim, ocuun ruh ve beden yapsndaki
ilk ve nemli etkenlerdir. Yasa koyucu bunlar gznne alacaktr.
Yasalarla olmasa bile, hi deilse, baz rgtlerle bunlarn
dzenlenmesini ve aydnlatlmasn salayacaktr. nk, birok defa
tekrar ettiimiz gibi, balamak (doru balamak), her zaman iin
yarsdr. Dnyaya geldikten sonra da, yrynceye kadar, yrdkten
sonra, evde, okulda, gc yeter ve zekas elverirse, orta ve yksek
retiminde iyi bir yurtta olmak iin gereken ekilde yetitirilmesi
gerekecektir. nk "devlette zel hayat doru olarak kurulmadka,
topluluun kurduu yasalarda bir istikrar aramak bounadr".
Bylece, eitim, dorudan doruya devleti ilgilendiren bir sorundur.
Devlet bu ii bireylerin keyfine brakmayaca gibi, onun, ne baz
snflarn, ne de yalnz bir cinsin imtiyaz altna alnmasna da izin
veremez (Trkiyedeki eitimin eilimlere gore verilmesini savunanlarn
kula nlan). O halde, kz ve erkeklerin, yani btn genlerin, eitim
ve retimden ayn ekilde yararlanmalar ve devletin de onlara bu hakk
salamas gerekir. Dolaysyla, ocuun eitimi, rnein, sadece
babasnn arzusuna braklmayacaktr. nk "ocuklar, onlar
dnyaya getirenlerden ok devlete aittir". Bylece, devlet, okuma
yana, yani, yedi yana kadar aileye brakt ocuklar, bu yatan
sonra okullara gnderecek ve orada, onlara (kz ve erkek), btn
yurttalara gerekli olan genel bir eitim verecektir. Bylece, ocuklar,
kendilerini yetitirecek yetkin retmenlerin eline verilecektir. Srye
oban, kleye efendi gerektii gibi, ocua da retmen gerektir. "Btn
vahi hayvanlar iinde, en g yola getirileni ocuktur. nk onda,
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
23/31
23
baka hayvanlarda bulunmayan, ok gl bir dnce kayna vardr.Fakat, henz yatan bulmadndan, ei grlmedik tuhaflklarla ve
taknlklarla doludur. Bundan dolay, ocuu birok gemle dizginlemek
gereklidir. lkin, ana ve dadnn bakmndan sonra, okutacak ve bilgi
verecek retmenlerin eline vermek lazmdr". Devletin, ehirde ve krsal
kesimlerde yaptrd okullarda, setii retmenlere verdirdii bu
eitimin balca iki ana konusu, beden eitimi ile ruh eitimidir. Beden
eitimi, iki cinsin birletii ve ayrld zellikleri gznne alarak, bazen
ikisine birden, bazen de her birine ayr olarak; ama daha ok birlikte
verilmelidir. Daha ok birlikte gsterilen cimnastik, dans, gre, harp
talimleri, ata binme ve daha baka birok beden hareketi, vcut geliimi
ve sal iin gereklidir. Ruh eitimi ise, okuyup yazmay, sayp lmeyi,
trk ve mzii retir.
"Herkes, sava sanat, aile ileri, devlet idaresi iin, nce
edebiyat, sonra musiki, en sonunda da hesap renmek
zorundadr". Bu da her birine er yl vermek suretiyle dokuz yl, yani on
alt yana kadar devam edecektir. "Houna gitsin, gitmesin, bu
retim sresini azaltmak ya da arttrmak ne babann, ne de
ocuun elindedir". lk retim genel ve zorunludur. Zorunlu eitim 8
yla kt diye dnrlerimizin, eitimcilerimizin ve zellikle
siyasilerimizin itirazn duyunca, Eflatunun bykln daha iyi
anlayabiliriz.
deal devlette, yalnz bekilere deil, dier btn yurttalara verilen bu
genel eitim ve retimden sonra, ayrca bilimler ile felsefe retimi
gelecektir. Bilimler (o zaman iin), balca, "matematik ad altndatoplanan aritmetik, geometri ve astronomi"dir. Felsefe de, doadaki
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
24/31
24
okluu sayl birlikler altnda toplayan, eyay cinsleriyle eitlerineayran, doada olup bitenin nedenlerini, yani idealarn kavrayan; bu
idealardan da, idealarn ideasna, yani tanrya kadar ykselen dialektiktir.
Bunlar, insanlar tanrya yaklatran ve tanrsal klan bilgilerdir.
Dolaysyla da, bunlardan yoksun kimselerin, insanlar idare etmesi
olanakszdr. O halde, "yurttalarn ounluunun deil; fakat pek aznn
bu bilimlerle uramas gerekir". Bunlar da, ileride devletin bana
geecek yetenekler, zellikle yasa koyucu ve koruyucu ve keza bugnk
dantay yesi yetkilerine sahip kimselerdir. "Bylece, bu bilimlerin
retimi zorunlu deildir". Fakat, bunlar elde etmeyeni de devletin
bana geiremeyiz.
Eflatun, Atina'da ilerin iyi gitmemesinden ikayetcidir. Atina, yenilgiye
urad harpten sonra periandr. Eflatun, durumun eitim yoluyladzenlenebileceine inanmaktadr. Genlerin babalar gibi
yetimemelerinden dolay yaknr ve eitimde reform yaplmasn
ngrr. Ona gre Isparta'nn eitimi ok iyidir. Eflatun, Isparta ve Atina
eitimlerini kartrarak bir btnlk meydana getirmek ister.
EFLATUN DEVLETNE LKN GRLERN BUGN GEERLOLAN YAKLAIMLA TARTIILMASI VE DEERLENDRLMES
Bugne kadar size gndermi olduum yazlardaki yaklam tarzn,
devlet, temel hak ve zgrlkler ve eitim dzenlenmesine ait
yaklamlara en yakn grler, tarihte, Eflatun tarafndan zellikle onun
"Devlet" adl eserinde gndeme getirilmiti. Bu nedenle Eflatun'un bu
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
25/31
25
grn kapsaml olarak size gnderme gereini duydum. Bunlarnnemli bir ksmn bugnk yaklammz ile benimsememiz ok zor
olmasna karn, byk bir ksmnn da bir eit evrensel bir ilke gibi
ortaya konduunu grm olmalsnz.
znde, Eflatun, birok ynyle, bir bilim toplumunun temel ilkelerini
ortaya koymu, idare ve eitim ynteminde izlenmesi gereken yolun
nemli bir ksmn izmitir. Bu dncenin uygulamas 1918 ylna kadartopik kalm ve hibir yerde gereklememitir.1918'de Komunizm
Devrimi ad altnda, bu dncelerin bir ksm uygulamaya girmise de,
bilinen nedenlerle, 1992 ylnda, bu dnceye sahip ktn savunan
bu devlet insanlar sadece retim ilikisine gre kaba bir ayrma tabi
tutan dncelerinden, insann yeteneinin gelimesi iin gerekli zemini
hazrlayamamasndan ve Eflatun'a gre devlet adamlarnda bulunmasgereken zelliklere gre bir seim yaplmamasndan dolay ayakta
kalamam; kazan ve baar iin her trl smry ve yolu mbah
sayan kapitalizm karsnda kanlmaz olarak yenik dmtr. nk
kapitalizmin ksa vadedeki dinginlii, baars ve yaratlcl komunizme
temel gr salayan Eflatuncu grte bulunmamaktadr.
Eflatun'un dnce tarz, baz kaba ve doal yapya aykryaklamlarn bir yana brakrsak, yeteneksiz ve soysuzlar bile en
nemli ve yetkili yerlere getiren, insanlarn doal geliimini nleyen,
demokrasi ad altnda bir insan-bir oy denen seme ve seilme sistemi
olarak bilinen maskaralktan daha akla yakn ve gereki gelmektedir.
Eer Eflatun'un Devlet dzeni, Eflatun zamanndan bugne kadar,
gereince uygulanp, aksayan ynleri zamanla dzeltilerek bugne
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
26/31
26
ulaabilseydi, kukusuz, bilime, yetenee, saygya, saduyuya,hogrye dayal adil bir dzenin kurulmu olduunu grebilecektik.
nsan soyu, byle bir dzende, doay ve birbirlerini smrmek ve talan
etmekten uzaklam olabilecekti.
Yakn bir gelecekte, Eflatun'un dncelerinin bir ksmn, bugnk
bilgi lme teknikleri ve eitim tekniklerine uyarlanm olarak grebilme
ansmz olabilir. Bugne kadar yazm olduumuz belirli bir dnyagrnn Eflatun Devleti ile olan benzerlikleri ve farkllklar yle
sralanabilir:
Benzerlikler:
1. Bir insann yetkili yerlerde grevlendirilmesi asndan (ve keza
hak ve yetkiler kazanmasnda) vcut yaps (Eflatun'da cimlastikle
gelitirilen vcut, burada ayrca kaltsal zellikler) ltlerden
biridir
2. Bir insann deerlendirilmesinde (ve keza hak ve yetkiler
kazanmasnda) bilgi birikimi
3. Bir insann deerlendirilmesinde (ve keza hak ve yetkilerkazanmasnda) ruhsal deerler; zellikle felsefik renimin
kazanlmas
4. Bir insann deerlendirilmesinde (ve keza hak ve yetkiler
kazanmasnda) ahlaki deerlerin kazanlmas, toplumun
karlarn kendi karlarndan stn tutma alkanlnn
kazanlmas
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
27/31
27
5. Yukardaki deerleri kazanma derecesinde kiiye hak, zgrlk veyetki verilmesi
6. Bu deerleri yitirenlerin grevlerinden alnabilmesi ve bir aa
statye indirilebilmesi
7. Devlette yetkili yerlere gelebilecek kiilerin, beden, ruh ve bilgi
asndan kendilerini kantlamalar ve kesinlikle zel eitimden
gemeleri
8. ocuklarn eitim ve ynlendirilmesinin devletin temel grevi
olmas
9. Kadn ve erkein, eeysel dimorfizm (farkllama) tesinde eit
haklara ve yeteneklere sahip olduunun benimsenmesi
10. ocuklarn oluumu (ocuk yapma hakknn bireye tannp-tannmamas), yetitirilmesi (ailedeki olumsuz olas etkilerin
kaldrlmas iin Eflatun'da aile yapsnn deitirilmesi; bizim
yaklammzda ise islah) ve eitimi hakknda devletin hak sahibi
olmas
Farkllklar:
1. ocuun bir aile ortamn tanmadan bymesi, ruhsal geliim ve
beyin formatlanmas asndan baz biyolojik ve buna bal olarak
baz psikolojik sakncalar douraca iin benimsenmemitir.
nk ana sevgisinin, bir ocukta gven duygusunu gelitirdii
bilinmektedir. Toplumsal ilgi, bunun yerine konulamayacak kadar
zayf kalacaktr.
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
28/31
28
2. ocuun ana ve babasn hibir zaman tanmadan bytlmesi fikride gven duygusunu zedeleyecei ve efkat duygusunu azaltaca
gerekesiyle benimsenmemitir. Aile yaam, birok hayvanda
srekli, bazlarnda geici, insan soyunda ise son 20-30 bin yl nce
ortaya km gl bir biyolojik gereksinmeden dolay (ocuun
yetitirilme sresinin uzamasndan dolay) ortaya kmtr.
3. Bir insann yetitirilmesinin cimnastik ve mzik gibi gerekli; fakatyeterli olmayan iki ana temaya balanmas ve deerlendirilmenin
esas olarak bu iki konu zerine younlatrlmas, bilgi toplumunu
amaca ulatramayacaktr.
4. Vcut bakmndan zayf doanlarn ldrlmesi; ruhsal bakmdan
zayf olanlarn da toplumun infazna braklmas insancl bakmdan
uygun grlmemitir.
5. Doa bilimlerinin ve tarihin bir insann eitiminde nemli bir yer
tutmas gerekmez yaklamnn ise, gnk bilgilerimiz asndan
son derece sakncaldr.
6. Yaklamnda bir kle snf vardr. Uygar bir dnyada klelie,
kullua, uakla yer yoktur.
SOFSTLER LE EFLATUN ARASINDAK ELK
Tarihi Heradotun dncesine gre, sofist kelimesi aslnda, bilimde
ve sanatta usta olanlara verilen nitelikti. Ancak, Eflatun, Sophistes adl
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
29/31
29
diyalounda, bu kelimeyi, bilimini ya da ilmini yksek kazanlarla satan,kendi karn dnen kiiler olarak tanmlad ve bunlardan nefret ettiini
beyan etti. Bu nedenle bu kelime, bugn olumsuz anlamda kullanlmaya
devam etti.
Sofistler, bozulmaya balayan Yunan'da, karlar iin, akgz bir
yaklamla, evrenin holanaca tarzda, sunturlu nutuklar atarak,
onlarn karlarn savunuyormu gibi grnen ve karc evrelerin srtnsvazlayan, konuma sanatna nem veren ve bunu bir ama ve erdem
olarak benimseyen; ranllar pskrttkten sonra gelitirmeye
baladklar demokratik dzen iinde kendilerine uygun yer bulabilen
insanlard. Bunlara gre, demokratik dzen iinde en nemli yetenek ve
deer, bir esasa dayanmasa dahi, gzel konumayd ve halk ikna
etmeydi (gnmz politikaclaryla karlatrma yaplmasn dilerim).Bunun iin yksek paralarla hitabet dersleri verilmeye balanmt. Kendi
karlarn daha da artrmak iin, sz syleminin demokrasinin temel
koulu olduunu syleyerek daha ok demokrasi istiyor ve dolaysyle
daha ok laf edebiyatnn yolunu ayorlard. Laf edebiyat-demokrasi
yapk kardeler olmutu. Bu yaklamla bilimin z deimi, srekli
sylediimiz gibi, arptlarak ilime dnmt. Bilim (gerekilik) yerine
ilim (hamasi edebiyat ve sadece gnlk yarar salayacak bilgilerin
yerletirilmesi) geerli olmutu. Toplumlarda dini eilimlerin
glendirilmesi zellikle ilmi konumalarn tutulmasna (kantlanamayan
bilgi akna) en byk destei salad.
Bu hamasi edebiyat hi bitmedi, dnyadaki birok toplumda keza
lkemizde gnmze kadar etkinliini srdrd... Hamasi edebiyatyapanlar da en nemli grevlere ve yetkilere kavutu... Bu ekolun en
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
30/31
30
baarl ve bitmek tkenmek bitmeyen rencileri de politikaclar,zellikle bizim politikaclarmz oldu. u anda devletin en yetkili yerinde
olan ka kii, acaba bin yl nce yazlm, tarihin bu nemli
manifestosunu okumutur?
Bylece doal gerekleri anlama merak ve abas ortadan kalkt;
sofistlerin gayretiyle, insan dncesine ve iradesinin analizine yneldi.
nsan her eyin ls yapyor, bilimi tenkit konusu yapmaktanekinmiyorlard. Klasik mantk eitimi de bu evrede geliti. Bylece,
dnce sistemi, insanlarn i dnyasn n plana alan subjektif bir zellik
kazand. Hepsinde ortak dnce, insann zgrce aratrma yapmas ve
zgrce tartmas ynndeydi. Hitabet sanatnn gelimesinin bilinen tek
yarar, dilin gelimesine nemli katklar olmasdr. Bu dnemin en nl
sofisti, hep para karl i yapan ve bir insan kusursuz bir adamyapmak iin gerekli sanata ve yetenee sahip olduunu savunan
Protogaras't.
Tarihi bilmeden gelecei kurgulayamayz; gemiin retisini
bugnk gereklerin ve bilimin szgecinden geirmeden- aynen
srdrmeye kalkrsak bu sefer de bataa saplanmaktan
kurtulamayzAD
.
Prof. Dr. Ali Demirsoy
Hacettepe niversitesi
-
8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET
31/31
31
Sunu YazsSevgili Kardeim
Gnmzde herkesin iine geldii gibi tantmaya alt demokrasi
kavramn, gnmzden 2.500 yl nce tanmlayan Eflatun (Plato)un
grlerini renmek isterseniz ve geen bu kadar sre iinde nereden
nereye geldiimizi, neyi doru neyi yanl yaptmz renmek
isterseniz, okumanz neririm. zellikle yeni bir anayasa yapma
isteyenlere Eflatunun Devletini okumadan ie balamayn derim.
Okumaya zamannz olmaz ise saklamanz neririm, ocuklarnz Antik
Yunan dneminin dncelerini renmek zorunda kalabilecei bir
durumla karlatklarnda (durum onu gsteriyor), onlara yarar
olabilecektir.
Sevgilerimle