2
12. SINIF OTO ELEKTRİK DALI ELEKTRİK ARIZA TESPİT DERSİ 23-27 KASIM
12. SINIF OTO ELEKTRİK DALI
ELEKTRİK ARIZA TESPİTİ DERSİ 23-27 KASIM
1. DİYAGNOSTİK
1.1. Diyagnostiğin Tanımı ve Amacı
Diyagnostik İngilizce kökenli bir kelime olup teşhis etmek, hatayı bulmak anlamına
gelir. Günümüzde üretilen taşıtlarda kullanılan sistemler elektronik devre elemanları ile
donatılarak, sistemlerin çalışması ve kontrolü daha da kolaylaştırılmıştır. Farklı araçlara ait
bilgisayar yazılımlarını içeren diyagnostik cihazları ile taşıtlarda meydana gelebilecek
arızalar kolayca teşhis edilip hızlı bir şekilde giderilebilmektedir. Bu cihazlar olmadan
arızaya müdahale etmek veya çözüm aramak imkânsız denecek kadar zor olmaktadır. 1960
yılında üretilen bir taşıtta 200 metre kablo kullanılırken, 1995’te bu 2000 metreye kadar
çıkmıştır. Ara bağlantı sayısı da aynı şekilde artarak 1800’ e ulaşmıştır. Firma mühendisleri,
bu şekilde üretilmiş bir aracın tamirinin çok zor olacağını düşünerek 2000’li yıllarda
mikrobilgisayarları araç üzerinde kullanmaya başlamışlardır. Mikro işlemcilerin, sensörler
ve aktüatörler ile birlikte kullanımı sonucu hem araç üzerindeki sistemler daha hassas
çalışmaya başlamış, kablo uzunluğu ve ara bağlantı sayısı azaltılmış, ayrıca mikrobilgisayara
aracın tüm teknik verileri ve arızaları kayıt edildiğinden, arızalar da daha kolay tespit edilir
hale gelmiştir.
1.2. Hatalı Diyagnostiği Sonuçları
Taşıtta meydana gelen arızaları giderebilmenin ilk şartı, arızanın doğru bir şekilde
tespit edilmesidir. Yanlış arıza tespiti yapıldığında; farklı parçalar üzerinde uğraşılacağından,
zaman ve para kaybının yanı sıra arıza da giderilemeyecektir. Doğru tespit için gerekli olan;
taşıt için en uygun arıza tespit cihazını almak ve cihazın kullanımını eksiksiz öğrenmektir.
Kısacası; önce arıza doğru belirlenmeli ve ona göre gerekli önlem alınmalıdır.
3
1.3. Hatalı Diyagnostiğin Nedenleri
Hatalı diyagnostiğin birçok nedeni olabilir. Bunlar arıza tespit cihazından olabileceği
gibi cihazı kullanan teknisyenden de kaynaklanabilir. Ayrıca cihazda kullanılan yazılım
programı taşıta uyum sağlamayabilir. Yetkili servislerde bir markaya ait tüm modellere
uyum sağlayan cihazlar kullanılırken, bu ekipmanlara sahip olamayan işletmeler
bulunmaktadır veya bünyesindeki diyagnos cihazları sınırlı araç ve modellerde arıza teşhisi
yapabilmektedir. Ayrıca hatalı diyagnos yapmamak için alanında uzmanlaşmak ve sadece bir
markanın tüm modellerine bakabilme zorunluluğu doğmaktadır. Hatta aynı markanın farklı
motor seçenekleri de dizel, benzinli ve Lpg’li araçlar olmak üzere ayrı uzmanlıklar
gerektirmektedir.
1.4. Diyagnostiğin Aşamaları
Arıza nedeniyle servise gelen bir araçta diyagnostik işlemlerini şu şekilde uygulamak
gerekir;
İlk önce araç sahibinin şikâyetleri dinlenerek araç kabul formuna arıza ve
nedenleri not edilir.
Arızanın tam anlaşılabilmesi için yol testi ile arızanın kaynaklandığı sistem
belirlenir.
Araç servis içerisine alınarak ECU (Elektronik kontrol ünitesi) bağlantı
soketine, arıza tespit cihazının giriş ucu takılır,
Cihazın arıza tespit programındaki menüden, arızanın kaynaklandığı sistem
seçilir. (Motor, vites kutusu, fren sistemleri vs.).
Seçilen bu alanda cihaza hata ara komutu girilir ve cihaz aracın elektronik
kontrol ünitesiyle bağlantıya geçer,
Cihazlar hatayı kod halinde ve yanında açıklaması ile birlikte vermektedir. Bazı
cihazlar, hatanın giderilmesi için yapılması gerekli olan çalışmaları da öneri
olarak sunmaktadır.
Arıza tespitinden sonra cihaza bu arızayı ECU’den silmesi istenir. Şayet arıza
elektronik devrelerdeki haberleşme hatalarından veya yanlış bilgi aktarımından
oluşmuş ise cihaz bu hatayı siler ve sıfır hata olarak gösterir.
Tekrardan cihaza tekrar hata arattırılır, hata bulunamazsa işlem tamamlanmıştır.
Anacak cihaz aynı hatayı yine gösteriyorsa, açıklama istenerek hatanın
kaynaklandığı aktör veya sensör belirlenir, yenisi ile değiştirilir.
Bu işlemden sonra değiştirilen parça araç kontrol ünitesine tanıtılarak,
gerekiyorsa adaptasyonu yapılır (Genellikle yakıt sistemi parçalarında
4
adaptasyon gerekmektedir. Özellikle enjektörlerin değiştirilmesi durumunda
kodlama gerekmektedir. Kodlamayı her cihaz yapamadığı için cihaz satın
alırken bu özelliğin olup olmadığına dikkat etmek gerekir).
1.5. Diyagnostiğin İlkeleri
Hatasız bir diyagnostik (arıza tespiti) için şu hususları dikkate almak gerekir:
Taşıt modeline ait bilgileri içeren yazılım programına sahip diyagnostik cihazı
bulunmalıdır.
Taşıt ECU’si ile bağlantı kurabilmek için uygun adaptör kablosu bulunmalıdır,
Teşhisi yapacak teknisyenin cihaz ve taşıt hakkında gerekli bilgilere sahip
olması gerekir.
Arıza giderildikten sonra tekrar cihazla kontrol edilmeli ve yol testiyle taşıt
kontrol edildikten sonra müşteriye teslim edilmelidir.
1.6. Araç Kabulü
1.6.1. Müşteri Şikâyetlerinin Belirlenmesi
Arıza sebebiyle servise müracaat halinde, her firma kendi taşıt modeline uygun
formları müşteri şikâyetlerini dinleyerek ve bu şikâyetleri formenin de gözlemesiyle
doldurarak, arıza hakkında ilk veriyi oluşturur. Serviste müşterileri karşılayan formenin de
mesleki alanda iyi yetişmiş ve arıza teşhisi hakkında gerekli bilgilere sahip olması ve taşıt
sistemlerini eksiksiz olarak bilmesi hatasız tamir işleminin ilk şartıdır.
Resim 1.1: Müşteri şikayetlerinin belirlenmesi
5
1.6.2. Araç Kabul İşlemlerinin Yapılması
Taşıtın arızası belirlendikten sonra taşıtın servis bilgi formu düzenlenmelidir. Her
firmanın farklı formları olmasına rağmen, bütün formlarda araç hakkında temel bilgileri
içeren kısımlar değişmezdir. Bununla birlikte bazı formlarda temel arıza ve bakımlarda
başlıklar halinde yer alır. Ayrıca bu bilgiler alındıktan sonra bilgisayarda bir veri tabanına
kaydedilerek aracın geçmişi hakkında da bilgi sahibi olmak için saklanmalıdır. İleride sorun
yaşanmaması için arıza tam teşhis edilmeli ve başka arızalar mevcut ise müşteriye
belirtilmelidir. Ayrıca kabul işlemleri sırasında müşteriye taşıtın teslim tarihi ve saati tam
olarak belirtilmelidir. Arıza giderildikten sonra olumsuz bir durumla karşılaşmamak için
ortalama masraflar toplamı ve değişecek parçaların fiyatları da kabul esnasında müşteriye
belirtilmelidir. Şekil 1.1’de genel bir müşteri kabul formu görülmektedir. Form, araç ve
sahibi hakkında genel bilgilerin yer alacağı şekilde düzenlenmiştir.
Şekil 1.1: Örnek müşteri kabul formu
6
1.7. Diyagnostik Cihazları
1.7.1. Diyagnostik Cihazları Görevleri ve Çeşitleri
Birçok farklı firma değişik araç modelleri için veya sadece bir markanın tüm modelleri
için diyagnostik cihazları üretmektedir. Ancak bu cihazlarda en önemli unsur cihazın
kullandığı yazılım programıdır. Cihazın hatayı en kısa sürede ve tam olarak belirlemesinden
sonra yazılım programı izlenecek yolları ve parçaların sökülüp takılma aşamalarını resimli
olarak göstermeli, aracın tüm teknik verilerini içermeli ve yeni çıkan taşıtlar için sürekli
güncellenmelidir. Cihazlar hata tespitinin yanı sıra multimetre ve osiloskop görevi de
yapabilmektedir. Öncelikle cihazları farklı özelliklerine göre sınıflandırmak gerekir.
Uyum sağladığı taşıt sayısına göre cihazlar:
Bütün taşıt modellerine uyum sağlayan cihazlar
Bazı gurup modellere uyum sağlayabilen cihazlar
Sadece bir modele uyumlu çalışan cihazlar
Uyum sağladığı taşıt cinsine göre cihazlar:
Sadece otomobillere uyum sağlayan cihazlar
Otomobil ile birlikte; otobüs, kamyon ve kamyonetlere uyum sağlayan cihazlar
İş makinelerine uyum sağlayan cihazlar
Kullanım özelliklerine göre cihazlar:
Atölye tipi sabit cihazlar
Taşınabilir mobil cihazlar
Taşınabilir bilgisayarlar ile kullanılabilen cihazlar
Bunların dışında sadece kullanılan yakıt çeşitine göre tüm taşıt modellerine uyum
sağlayabilen yazılımlar ve cihazlarda üretilmektedir ( Lpg’li, dizel ve benzinli taşıtlar için).
Bu cihazların görevlerini de şu şekilde sıralayabiliriz:
Hata kodu okuma
Hata kodu silme
Parametre okuma ( Kontrol paneli üzerinden parçaların çalışma değerlerinin
ölçülmesi)
Gaz kelebeği, fan motoru gibi hareketli parçaların çalıştırılarak test edilmesi
7
Enjektör vb. parçaların kodlaması
Parçaların çalışmalarının düzenlenmesi, yani adaptasyon imkanı
Multimetre olarak kullanım
Osiloskop olarak kullanım
Resim 2’de atölye tipi diyagnostik cihazı görülmektedir.
Resim 2: Atölye tipi sabit diyagnostik cihazı
Resim 2.2: Mobil tip taşınabilir diyagnostik cihazları
Resim 2.2’de görülen cihazlardan soldaki cihaz taşınabilir bilgisayar ile birlikte mobil
olarak kullanılabilmektedir. Diğer cihaz ise atölye dışında hizmet vermek için üretilmiş,
taşınabilir ve tek başına kullanılabilen bir cihazdır. Resim 2.3’te Günümüzde cep telefonu
kadar küçük diyagnostik cihazları da imal edilmektedir.
8
Resim 2.3: Cep telefonu şeklinde diyagnostik cihazları
1.7.2. Diyagnostik Cihazının Araca Bağlanması
Diyagnostik cihazının araca bağlanabilmesi için taşıtın ECU giriş soketine uygun
kablo önce bilgisayara daha sonra taşıta bağlanmalıdır. Bazı araçların giriş soketleri birbirine
uyumlu olmasına rağmen bazı araçlarda özel soketli bağlantı kabloları gerekmektedir.
Günümüzde üretilen taşıtlarda bağlantı kablosuz wireless ve bluetooth gibi aygıtlarla da
direkt olarak sağlanabilmektedir (Hatta bazı araçlar yerleştirilen cep telefonu kartı ile taşıtla
uydu aracılığıyla bağlantı kurularak arıza tespit edilmekte ve giderilmektedir). Diyagnostik
cihazı ile farklı araçlara bağlantı yapabilmek için ayrıca satılan kablo setinin alınması
gerekmektedir. Resim 2.4’te ECU iç yapısı, Resim 2.5’te ise araca bağlanma şekli
görülmektedir.
Resim 2.4: Taşıt ECU’su ve elektrik devreleri
9
Resim 2.5: Diyagnostik cihazının taşıta bağlanması
Resim 2.6’da taşınabilir bilgisayar ile birlikte kullanılan diyagnostik cihazının taşıta
bağlanması şematik olarak gösterilmektedir. (1) numaralı bağlantı cihazdan bilgisayara, (2)
numaralı bağlantı taşıttan cihaza, (3) numaralı bağlantı ise cihazdan taşıtın ECU giriş
soketine takılacak şekilde ayarlanmaktadır.
Resim 2.6: Diyagnostik cihazının taşıta bağlanmasının şematik gösterimi
10
1.7.2.1. Bağlantı Yöntemleri
Diyagnostik cihazları taşıta uyumlu kablo aracılığıyla seri olarak bağlanmaktadır.
Yukarıda da izah edildiği gibi cihazdan gelen kablo taşıt ECU’su giriş soketine takılır. Taşıt
kontağı açılarak devrelere elektrik geçişi sağlanır. Cihaz programından taşıt marka, tip ve
modeli seçilir ve cihazın taşıtla bağlantı kurması beklenir. Ekranda taşıtla bağlantı
gerçekleştirildi uyarısı görüldüğünde, bağlantının gerçekleştiği anlaşılır.
1.7.2.2. Soketler
Resim 2.7: Diyagnostik cihazında kullanılan kablo ve soketler
Soketlerin bilgisayara takılan ucu için gerekli bağlantılar USB, PS/2, CAN/BUS OBD
soketi veya üniversal adaptör kablosudur. Araca takılan kısım ise bazı araçlar için farklı
olabilmektedir. Bu bağlantıya uygun soketi seçmek için öncelikle soket yuvasının şekline
bakılır. Daha sonra pimler (Soketin içine giren çıkıntılar) sayısı kontrol edilerek uygun kablo
seçilir. Resim 2.8’de ise taşıt üzerinde soket yerini bulamadığımız zaman cihazın soket
yerini otomatik olarak göstermesi görülmektedir.
11
Resim 2.8: Taşıta bağlantı soketi yerinin cihazda gösterimi
Soket seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar
Soket seçimine diyagnostik cihazı alırken dikkat etmek gerekir. Cihaz ve program
istenen taşıtlara uyum sağladığı gibi kablo bağlantılarının da yazılımda yer alan taşıtlara
uyum sağlaması gerekir. Firmalar kablo setini cihazla birlikte veya ayrı olarak satabilir.
Farklı taşıt tiplerinin soket girişleri veya soket içerisindeki pin sayısı farklı olmaktadır.
1.7.3. Aracın Diyagnostik Cihazına Tanıtılması
Diyagnostik cihazıyla araç arasındaki kablo bağlantısı gerçekleştirildikten sonra
yazılım programından test edilecek taşıtın markası, modeli ve tipi seçilir. Bazı cihazlarda
taşıt motor numarası ve şasi numarası, model yılı gibi bilgiler de istenmektedir. Resim 2.5’te
aracın diyagnostik cihazına tanıtılması görülmektedir.
12
Resim 2.9: Taşıtın cihaz yazılım programına tanıtılması
Resim 2.10: Farklı diyagnostik cihazında taşıtın yazılım programına tanıtılması
13
12. SINIF OTO ELEKTRİK DALI VE OTO MEKANİKER DALI VE ÖN DÜZEN AYARLARI VE
LASTİKÇİLİK DALI MESLEK RESİM DERSİ 23-27 KASIM
1.2.2.1. Kamaların Resimlerde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi
Dişli çark, kasnak, volan gibi makine parçalarını dönen millere sökülebilir olarak
birleştiren elemanlara kama denir. Şekil 1.36’da kama resmi görülmektedir.
14
Şekil 1.36: Kama
Kamalar, TS 147’ye göre iki ana grupta sınıflandırılabilir:
Enine kamalar: Mil eksenine dik olarak çalışır. Bu kamalar, sık sık sökülüp
takılması gereken eklemli bağlantılarda kullanılır.
Boyuna kamalar: Mil ekseni boyunca çalışır. Bu kamalar, moment taşıyarak
bağlantı görevi yapar. Boyuna kamalar TS 147’ye göre üç sınıfa ayrılır.
Eğimli kamalar: Kamanın üst yüzeyine 1/100 oranında eğim verilir.
Eğimli kamalarda montaj itme ile olurken mil ve göbek sıkışarak çalışır.
Eğimsiz kamalar: Bu kamaların üst yüzeyleri boşluklu olup yan
yüzeyleri kuvvetleri iletir. Eğimsiz boyuna kamalar, mil kanallarına
alıştırılarak takılır. Eğimsiz kamalar, kalın ince ve memeli türde olur.
Yarım ay kamalar (TS 147/12): Millerin konik kısımlarında ve belli
açılarda oynak (esnek) birleştirmelerde kullanılır.
Şekil 1.37’de kama çeşitlerinin resimleri görülmektedir.
15
Şekil 1.37: Kama çeşitleri
16
Kamalar TS 147’ye göre Şekil 1.38’de görüldüğü gibi standart numarası ile belirtilir.
Burada kamanın TS numarası ile birlikte kalınlık ve yükseklik ölçüleri de ifade edilir.
Örnek:
Şekil 1.38: Kama standardı
1
TS standardına göre aşağıda ölçüleri verilen yarım ay kama
resimlerini çizerek ölçülendiriniz.
b= 3 mm h= 5 mm d2= 13 mm
d1= 10 mm t1= 3,8 mm t2= 1,4 mm
Şekil 1.39: Kama çizimi
2
3
12. SINIF OTO ELEKTRİK DALI ELEKTRİK UYGULAMALARI DERSİ 23-27 KASIM
ARIZA ANALİZİ
Dersin Modülleri Kazandırılan Yeterlikler
Arşivleme ve Katalog Arıza ve bakım karteksi oluşturup arşivlemek ve katalog okumak
Arıza Analiz Yöntemleri ve Arıza Giderme
Sistem analizi yapıp tespit edilen arızaları gidermek
4
Dersin Adı Arıza Analizi
Alan Elektrik-Elektronik Teknolojisi
Meslek/Dal HABERLEŞME SİSTEMLERİ
Dersin okutulacağı sınıf/yıl
2.yıl 3. dönem
Süre Haftada 1 ders saati
Dersin amacı
Bu ders ile öğrenciye Arıza ve bakım karteksi oluşturabilecek, kayıtları arşivleme yapabilecek, kataloglardaki gerekli bilgilere ulaşabilecek elektrik ve elektronik sistemlerinde hızlı hata yalıtım metodunu kullanarak malzeme ve sistem arızalarını bularak arızayı giderebilecektir.
Dersin tanımı
Bu ders; arıza ve bakım kayıtlarının tutulması ve arıza giderme yöntem ve teknikleri ile ilgili bilgi ve becerilerin verildiği derstir
Dersin Ön Koşulları Bu dersin ön koşulu yoktur.
Ders ile kazandırılacak yeterlikler
Öğrenci, bu dersin sonunda; 1. Arıza ve bakım karteksi oluşturup, arşivlemek ve katalog
okuyabilmek 2. Sistem analizi yapıp tespit edilen arızaları giderebilmek
Dersin İçeriği
1. Arşivleme yapmak 2. Katalog okumak 3. Arıza kaynağının yerini belirlemek ve yalıtmak 4. Arızalı malzemeyi veya sistemin arızasını bulmak 5. Arızalı baskı devreyi temizlemek ve iletim yollarını
onarmak 6. Arızayı gidermek, sistemi test etmek
Yöntem ve Teknikler
Bu derste anlatım, göstererek yaptırma, grup çalışması, tartışma, uygulamalı çalışma, araştırma, yenilikleri takip etme, internet ortamında araştırma yapma vb. yöntem ve teknikler uygulanabilir.
Eğitim Öğretim Ortamı ve Donatım
Ortam: Elektrik atölyesi, işletme ortamı Donanım: Projeksiyon, bilgisayar
Ölçme ve Değerlendirme
1. Her faaliyet sonunda kazanılan bilgi ve beceriler ölçülür. 2. Her modülün sonunda kazanılan yeterlikler ölçülür. 3. Dersin sonunda; Orta Öğretim Kurumları Sınıf Geçme ve
Sınav Yönetmeliği ile Mesleki ve Teknik Eğitim
5
Yönetmeliği’nin Mesleki Eğitim Merkezleri ile ilgili maddelerine göre ölçme ve değerlendirme yapılacaktır.
Öğretmen ve Eğitici 1. Eğitim almış, alanında sektör deneyimi olan öğretmenler, 2. Gerektiğinde sektörde çalışan ustalık ve usta öğreticilik
belgesi olan meslek elemanları
İşbirliği Yapılacak Kurum ve Kuruluşlar
Öğrencinin konuyla ilgili olarak iletişim, araştırma-gözlem, uygulama yapabileceği; diğer alan öğretmenleri, üniversiteler, sosyal ortaklar, sivil toplum kuruluşları, çevrede bulunan işletmeler, özel, kamu kurum ve kuruluşlarıdır.
6
MODÜL BİLGİ
SAYFASI
ALAN : ELEKTRİK - ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ
MESLEK/DAL : HABERLEŞME SİSTEMLERİ
MODÜL : ARŞİVLEME VE KATALOG BİLGİSİ
KODU :
SÜRE : 40 / 32
ÖN KOŞUL :
AÇIKLAMA :
GENEL AMAÇ :
Öğrenci bu modül ile, kayıt gereçleri ve kataloglarla donatılmış çalışma ortamında, TSE ve ISO
standartlarına uygun olarak arıza ve bakım kayıtlarını tutabilir, arşiv oluşturabilir ve mesleği ile ilgili
katalogları okuyabilecektir.
AMAÇLAR : 1. Arıza ve bakım karteksi oluşturabilecektir.
2. Kayıtları arşivleme yapabilecektir
3. Kataloglardaki gerekli bilgilere ulaşabilecektir.
İÇERİK :
A. Arıza ve Bakım Karteksi
1. Önemi
2. Yeni arıza ve bakım karteksinin oluşturulması
a. Arıza karteksi
i. Arıza karteksi oluşturma
ii.Arıza karteksi doldurma
b. Bakım karteksi
i. Bakım karteksi oluşturma
ii. Bakım karteksi doldurma
3. Bilgisayar programları ile veri tabanı oluşturma
a. Veri tabanı oluşturma (Access, Excel vb. ofis veya stok paket programları)
b. Verilerin kayıt edilmesi
c. Verilerin çağırılması
4. Mesleklere göre karteks örnekleri
7
B. Arşivleme
1. Önemi
2. Takip formunun gerekliliği
3. Arşivleme formu içeriğindeki konu başlıkları
8
4. Arşivleme yöntemleri
a. Matbu form ile
b. Bilgisayar ile
C. Katalog 1. Katalog Çeşitleri
a. Elektrik malzeme katalogları
b. Elektronik malzeme katalogları
c. Mekanik malzeme katalogları
2. Internet üzerinden katalog bilgilerine ulaşma
3. Katalogların Okunması
a. Okurken dikkat edilecek noktalar
b. Katalog bilgilerinin karşılaştırılması
KONU ALANLARININ AĞIRLIKLARI : KONULAR Yüzde(%)
Arıza Ve Bakım Karteksi 40
Arşivleme 30
Katalog 30
TOPLAM 100
9
MODÜL BİLGİ
SAYFASI
ALAN : ELEKTRİK - ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ
MESLEK/DAL : HABERLEŞME SİSTEMLERİ
MODÜL : ARIZA ANALİZ YÖNTEMLERİ VE ARIZA GİDERME
KODU :
SÜRE : 40 / 32
ÖN KOŞUL :
AÇIKLAMA :
GENEL AMAÇ :
Öğrenci bu modül ile, elektrik ve elektronik sistemlerde hızlı hata yalıtım metodunu kullanarak
malzeme ve sistem arızalarını bularak arızayı giderebilecektir.
AMAÇLAR : 1. Güvenli ölçme yapmak için arızalı bölge veya elemanın yalıtımını yapabilecektir.
2. Arızalı birimi ve ya elemanı tespit edebilecektir.
3. Arızalı kartın malzeme değişimini, onarımını ve temizlemesini yapabilecektir
4. Arızayı giderip sistemi test edebilecektir.
İÇERİK :
A. Arıza İzolasyonu
1. Arızanın tanımı ve gidermenin önemi
2. Güvenlik
3. Antistatik laboratuar ortamı
4. Blok diagram
5. Arıza bulma metodları
B. Arızalı Birimi veya Elemanı Bulma 1. Test cihazları ve kullanımı
2. Devre elemanlarının sağlamlık kontrolü
3. Devre elemanlarının karakteristikleri
4. Elektrik elektronik devrelerde arıza tespiti
a. Dirençli devrelerde arıza tespiti
1
0
b. Diyotlu devrelerde arıza tespiti
c. Transistörlü devrelerde arıza tespiti
d. Güç kaynaklarında arıza tespiti
e. Amplifikatörlerde arıza tespiti
f. Opamplı devrelerde arıza tesp
12. SINIF OTO ELEKTRİK DALI VE OTO MEKANİKER DALI
OTOMOTİV KONFOR SİSTEMLERİ DERSİ 23-27 KASIM
ISITMALI CAMLAR
Araçlarda kullanılan bir diğer konfor sistemlerinden birisi de ısıtmalı camlardır.
Önceki yıllarda sadece arka camlarda kullanılan ısıtmalı camlar, günümüzde teknolojinin
gelişmesi ile birlikte ön ve yan camlarda da kullanılmaktadır.
Isıtmalı camların görevi özellikle kışın soğuk havalarda camlarda oluşan buzlanma ve
buğulanmanın hızlı bir şekilde giderilmesi içindir. Bugün araçlarda ön camlarda gizli
rezistanslı (ısıtmalı) camlar kullanılmaktadır. Resim 4.1’de gizli rezistanslı ön cam
görülmektedir.
Resim 4.1: Gizli rezistanslı ön cam
52
4.1. Yapıları
Günümüz araçlarında yüksek teknoloji sayesinde ön camlarda gizli rezistanslı camlar
kullanılmaktadır. Bununla birlikte diğer lamine camlara da gizli rezistanslı cam teknolojisi
uygulanabilmektedir. Araçta kullanılan akü ve cam yüzeyine göre sistemin ısı performansı
değişmektedir. Buğu ve buz çözme işlemleri için kullanılan bir sistemdir. Buz tutmuş bir
camın kısa sürede buzunun çözülmesi göz önüne alınırsa; camın kazınmasından kaynaklanan
çizilmelere; zaman kaybına yol açmadan sistemin faydalı olacağı kesindir. Bunun yanı sıra
görünmez tel teknolojisi ile araçlarda kullanılan özel radyo antenlerinde de kullanmak
mümkündür. Şekil 4.1’de ısıtmalı cam devresi görülmektedir.
4.2. Çalışması
Şekil 4.1: Isıtmalı cam devresi
Isıtmalı camların yapıları ve çalışması oldukça basittir. Kontak anahtarından ve
kumanda butonundan geçen elektrik akımı ön veya arka camlarda bulunan rezistans
ızgaralara veya tellere ulaşmaktadır. Buradan geçen akımın oluşturduğu direnç etkisi ile
rezistans iletkenler ısınmakta ve camlarda oluşan buzlanma, buğulanma gibi sürüş konforunu
olumsuz yönde etkileyen faktörleri hızlı ve kolay bir şekilde ortadan kaldırmaktadır.
Sistemde geçen akımın kontrolünü ve korunmasını sağlayan role ve sigortalar da
bulunmaktadır. Resim 4.2’de ısıtmalı camların kumanda anahtarı görülmektedir.
53
Resim 4.2: Isıtmalı cam kumanda anahtarı
4.3. Arızaları ve Kontrolleri Isıtıcı cam rezistans devresinde aşağıdaki arızalar görülebilir. Bunlar: Isıtıcı cam rezistans teller; yüksek elektrik direncine maruz kaldığı için zaman
içerisinde kopmalar meydana gelebilir.
Isıtıcı cam rezistans devresi sigorta ve rolesi arızalanabilir.
Isıtıcı cam rezistans devresi kumanda anahtarı arızalanabilir. Isıtıcı cam rezistans devresi bağlantı noktalarında ve kablolarda kopmalar
olabilir.
4.4.1. Isıtıcı Cam Rezistans Tellerinin Kontrolü
Arka cam üzerinde yatay ızgara rezistans telleri ve bunları taşıyan her iki yanda dikey
taşıyıcı teller bulunmaktadır. Bu tellerin bağlantısı paralel bir elektrik devresidir. Isıtıcı
rezistans telleri, gümüş seramik malzemeden yapılmaktadır. Bu gümüş seramik teller, cam
içerisinde yüksek elektrik direnci meydana getirir. Aşırı yüksek direnç; ızgara tellerin
yanarak kopmasına neden olabilir.
Isıtıcı rezistans tellerin çalışıp çalışmadığını anlamak için aşağıdaki kontrol yapılabilir.
Kontak anahtarı ve kumanda düğmesi açık konuma getirilir.
Gösterge ışığından sistemin çalıştığı gözlenmelidir. DC voltmetre veya avometre kullanılarak (A) ve (B) noktaları arasındaki
gerilim miktarı ölçülür. Bu gerilim 10 – 14 V arasında olmalıdır. (Şekil 4.2)
54
Şekil 4.2: Arka cam rezistansının elektrik kontrolü
Düşük voltaj göstermesi şasi veya besleme kablosunda kötü bağlantı olduğunu
gösterir.
Voltmetrenin negatif (-) ucu ile şasi noktasına iyi bir temas sağlayınız. Voltaj bu
durumda değişmemelidir.
Voltmetrenin negatif (-) kablosunu (B) noktasına bağlayın ve pozitif (+)
kabloyu ısıtıcı cam rezistansın orta noktasındaki ızgara tellerine temas ettiriniz.
Bu durumda:
Yaklaşık 6 Volt gösteriyorsa ısıtıcı teller sağlamdır.
0 Volt gösteriyorsa ısıtıcı telin A ve C noktası arasında kopukluk vardır.
10 – 14 volt gösteriyorsa B ve C noktaları arasında bir kopukluk vardır.
4.4.2. Isıtıcı Cam Kumanda Anahtarının Kontrolü
Arka cam ısıtıcı rezistans devresi kumanda anahtarının çalışıp çalışmadığını kontrol
edilir. Bunun için kumanda anahtarının bulunduğu döşeme sökülerek kumanda anahtarı
bulunduğu yerden sökülür. Avometre ile kumanda anahtarının çalışıp çalışmadığı kontrol
edilir.
55
4.4. Arka Cam Rezistans Devresi
Şekil 4.2’de arka camlarda bulunan basit bir rezistans devresi görülmektedir.
Şekil 4.2: Arka cam rezistans devresi
56
Aşağıda ısıtmalı camlar ile ilgili verilen uygulama faaliyetini yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Gerekli atölye güvenlik tedbirlerini
alınız.
Uygulama aracı için güvenlik kurallarını
uygulayınız.
Aracın el frenini çekiniz. Gerekli takım ve aletleri hazırlayınız.
Avometreyi hazırlayınız ve arka
cam rezistansının kontrolüne
başlayınız.
Avometreyi açınız ve kademesini
DCV 20 V olarak ayarlayınız
Avometrenin ekran kısmı
ayrılabiliyorsa ayırınız.
Bu işlem ölçümde kolaylık sağlayacaktır.
UYGULAMA FAALİYETİ
57
Avometrenin bir ucunu arka
rezistans kablosunun bağlantı ucuna
bağlayınız. Diğer ucunu da aynı
şekilde diğer tarafa bağlayınız.
Arka cam rezistans devresine gelen
gerilimi ölçünüz.
Avometrenin ekranını aracın ön
konsoluna yerleştiriniz.
Aracın kontak anahtarını ve ısıtıcı
cam düğmesini açınız ve avometre
ekranınında okunan değeri
gözlemleyiniz.
Avometrede okunan değer, 10 – 14 V arasında
olmalıdır.
Düşük voltaj göstermesi şasi ve güç
kablosunda kötü bağlantılar olduğunu gösterir.
58
Gerilim ölçümünü kontrol ettikten
sonra arka rezistans devresinin
direnç kontrolünü yapınız.
Bunun için avometre kablosunun bir ucunu
devrenin bağlantı noktasına bağlayınız.
Avometrenin ucuna sivri uçlu
ölçüm aparatını takınız.
Avometrenin ucunu rezistansın belli noktalarına tema ettirerek direnç ölçümünü
yapınız.
Ölçtüğünüz değerleri aracın katalog
değeri ile karşılaştırınız.
59
12. SINIF ÖN DÜZEN AYARLARI VE LASTİKÇİLİK DALI
OFİS PROĞRAMLARI DERSİ 23-27 KASIM
5.1. Tablo İçindeki Verileri Sıralama
Tablo içine yazmıĢ olduğumuz verileri artan veya azalan olmak üzere istediğimiz
Ģekillerde sıralayabiliriz.
Tablo seçildikten sonra görüntülenen Düzen sekmesindeki Veri grubundan
nesnesine tıklarız. KarĢımıza gelen sırala penceresi seçeneklerinden istediğimiz sıralama
ölçütlerini seçip tamam düğmesine bastığımızda sıralama iĢlemi gerçekleĢmiĢ olacaktır.
ġekil 5.12: Tablo verilerini sıralama penceresi
Aynı Ģekilde istediğimiz bir sütunu da seçerek sıralama iĢlemini
gerçekleĢtirebileceğimiz gibi bir tablo sütununda birden çok sözcük veya alana göre de
sıralama yapabiliriz. Bunun için öncelikle verileri ayıran karakterler kullanmamız gerekir.
Örneğin, sütundaki hücrelerde hem ad hem de soyadı etiketleri varsa adları ayırmak için
virgül kullanabilirsiniz (Seçenekler-Alan Ayırıcı).
5.2. Hücre Kenar BoĢluklarını Ayarlama
Bir tablodaki hücre kenar boĢluklarını ve hücrelerin birbirleri arasındaki mesafeyi
ayarlayabiliriz.
Bu ayarlama iĢlemi, Düzen sekmesindeki Hizalama grubundan seçilerek
yapılır. Bu nesne tıklandığı zaman karĢımıza aĢağıdaki Tablo seçeneklerinin göründüğü
pencere gelecektir.
60
ġekil 5.13: Tablo seçenekleri penceresi
Tablo seçenekleri penceresini kullanarak hücre kenar boĢluklarının üst, sol, alt ve sağ
taraftan ne kadar olacağının, hücrelerin birbirleri arasında boĢluk olup olmayacağının,
olacaksa ne kadar olacağının ayarları ve düzenlemeden sonra içeriğin sığması için otomatik
boyutlandırma ayarları yapabilirsiniz.
5.3. Tablo Silme
Silmek istediğimiz tabloyu seçtikten sonra silme iĢlemi uygulamak için
Düzen Sekmesi altında yer alan Satırlar ve sütunlar grubundaki Sil ( )
seçeneğine tıklandıktan sonra ‟e tıklanarak tabloyu silme
iĢlemi gerçekleĢtirilir.
Tablo silmek için tablo seçili iken kesme iĢlemlerinden herhangi birini de
uygulayabilirsiniz.
5.4. Hücre, Satır ya da Sütun Silme
Kullanmak istemediğimiz bir hücre, satır veya sütunu silmek için aĢağıdaki adımlar
uygulanır.
Hücre silmek için silmek istediğimiz hücre veya hücreleri seçtikten sonra;
Düzen Sekmesi altında yer alan Satırlar ve sütunlar grubundaki sil ( )
seçeneğine tıklandıktan sonra ‟e tıklanarak seçili hücre
veya hücreleri silme iĢlemi gerçekleĢtirilir.
Farenin sağ tuĢuna basıp açılan menüden Hücre Sil seçeneği tıklanır.
Satır silmek için silmek istediğimiz satırı seçtikten sonra;
61
Düzen sekmesi altında yer alan Satırlar ve Sütunlar grubundaki sil ( )
seçeneğine tıklandıktan sonra ‟e tıklanarak seçili satırı
silme iĢlemi gerçekleĢtirilir.
Farenin sağ tuĢuna basıp açılan menüden Satır Sil seçeneği tıklanır.
Sütun Silmek için silmek istediğimiz sütun seçildikten sonra;
Düzen Sekmesi Altında yer alan Satırlar ve sütunlar grubundaki sil ( )
seçeneğine tıklandıktan sonra ‟e tıklanarak seçili sütunu
silme iĢlemi gerçekleĢtirilir.
Farenin sağ tuĢuna basıp açılan menüden Sütun Sil seçeneği tıklanır.
5.5. Tablo BaĢlıklarını Her Sayfada Yineleme
Birden çok sayfaya yayılan tablolarda, baĢlık satırının tüm sayfalarda görünmesini
istiyorsak tablo baĢlıklarını her sayfada yineleme iĢlemini uygularız.
Bu iĢlem için, Düzen sekmesindeki Veri grubundan
düğmesine tıklamamız gerekir.
5.6. Metni Tabloya DönüĢtürme
Kelime iĢlemci programı kullanarak belge içinde bulunan bir metni, tablonun içine
aktarabiliriz.
Bir metni tablo içine aktarmak için metin seçildikten sonra Ekle sekmesindeki,
Tablolar grubundan Metini Tabloya DönüĢtür ( )
seçeneğini tıklamamız gerekir.
62
ġekil 5.14: Metni tabloya dönüĢtür penceresi
Tabloya dönüĢtüreceğimiz metnin, sekmeler veya virgüller gibi ayırıcı karakterler
içermesi gerekir. Sütunda metni bölmek istediğiniz yeri belirtmek için ayırıcı karakterler
(virgül veya sekme gibi ), yeni satırın baĢlamasını istediğiniz yeri belirtmek için paragraf
iĢaretlerini kullanmanız gerekir.
5.7. Tabloyu Metne DönüĢtürme
Bir metni tabloya dönüĢtürebileceğimiz gibi istediğimiz bir tabloyu da metne
dönüĢtürebiliriz.
Bunun için metne dönüĢtürmek istediğimiz tablo seçildikten sonra Düzen
sekmesindeki Veri grubundan nesnesine tıklarız.
Sıra No: Stok Adı Adeti
1 Kalem 50
2 Silgi 50
3 Defter 50
ġekil 5.15: Metne dönüĢtürülecek tablo
63
ġekil 5.16: Tabloyu metne dönüĢtür penceresi
Sekmeler seçeneği seçili iken Tamam düğmesine bastığımızda tablo aĢağıda
görüldüğü gibi metne dönüĢmüĢ olacaktır.
Sıra Nu.: Stok Adı Adeti
1 Kalem 50
2 Silgi 50 3 Defter 50
5.8. Tablo Tasarımını DeğiĢtirme
Yeni ekleyeceğimiz veya daha önceden hazırlamıĢ olduğumuz bir tabloya farklı
tasarımlar eklemek isteyebiliriz.
Yeni ekleyeceğimiz tablonun hazır tasarımlar kullanarak oluĢturulmasını istiyorsak;
Ekle sekmesindeki Tablolar grubundan, Tablo-Hazır Tabloları seçeriz. Buradan
istediğimiz tablo stilini seçip tablomuzu oluĢturabiliriz.
Veya daha önceden hazırlamıĢ olduğumuz bir tablo üzerinde de stil değiĢikliği
yapabiliriz. Bu iĢlem için tasarımını değiĢtirmek istediğimiz tablo üzerinde herhangi bir yere
tıkladıktan sonra oluĢan Tasarım sekmesini kullanmamız gerekmektedir.
ġekil 5.17: Tablo stilleri ve stil seçenekleri
Tablo stil seçenekleri ile tablomuzda kullanacağımız stiller ile ilgili
ayarlamalar yapabiliriz.
Tablo Stilleri ile bu grupta yer alan stillerden istediğimiz herhangi birini seçip
stili uygulayabiliriz.
64
Gölgelendirme seçeneği ile seçili metnin veya paragrafın arka planını
renklendirebiliriz.
Kenarlıklar seçeneği ile seçili metnin veya hücrelerin kenarlarını
özelleĢtirebiliriz.
ġekil 5.18: Kenarlık çiz grubu
Tasarım sekmesi altında yer alan Kenarlıklar Çiz grubunda bulunan Tablo Çiz
seçeneği ile tablo üzerine eklemeler yapabilir, kalem rengi ile çizim için kullanacağımız
kalemin rengini belirleyebilir ve silgi ile de tablonun istemediğimiz herhangi bir kenar, satır,
sütun veya tablonun tamamını silebiliriz.
No Açıklama Tutar(TL)
1 Kırtasiye Giderleri 115
2 Temizlik Giderleri 225
TUTARLAR TOPLAMI: 340
ġekil 5.19: BiçimlendirilmiĢ Tablo Örneği
5.9. Tabloda Formülleri Kullanma
Kelime iĢlemci programında tabloda formülleri kullanarak birtakım matematiksel
iĢlemleri yapabiliriz.
No Açıklama Tutar(TL)
1 Kırtasiye Giderleri 115
2 Temizlik Giderleri 225
TUTARLAR TOPLAMI: 340
ġekil 5.19: Tablo Örneği
Toplamın yazılmasını istediğimiz hücre aktifken Düzen sekmesindeki Veri grubundan
butonunu seçeriz. Bu iĢlemi yaptıktan sonra karĢımıza aĢağıdaki formül
penceresi gelecektir.
65
ġekil 5.19: Formül penceresi
Buradan Tamam düğmesine tıkladığımızda yukarıdaki
örneğimizdeki tutarlar toplamı otomatik olarak hesaplanacaktır.