Col·lecció_Documents de Treball
Sèrie_Igualtat i Ciutadania 19
Tècniques participatives per al debat grupal
La Diputació de Barcelona és una institució de govern local que treballa conjuntament amb els ajuntaments per impulsar el progrés i el benestar de la ciutadania.
La col·lecció Documents de Treball facilita als agents del món local documentació actualitzada per contribuir a millorar la gestió de les polítiques públiques locals.
Aquest document recull les principals tècniques per dinamitzar els debats grupals i presenta una revisió de la literatura i la recerca actuals sobre la implementació d’aquestes tècniques i sobre els resultats obtinguts. La necessitat, la qualitat o el disseny del debat, el postdebat, les eines per treballar amb grups o els mecanismes de deliberació són algunes de les qüestions tractades.
En definitiva, un bon recurs metodològic perquè els governs locals planifiquin el diàleg democràtic, que ha de garantir una participació ciutadana de qualitat.
Àrea d’Igualtat i Ciutadania
Travessera de les Corts, 131-159Recinte Maternitat. Pavelló Mestral, 2a planta08028 BarcelonaTel. 934 049 092 · Fax 934 049 126www.diba.cat/aic
Consulteu altres publicacions al web de la Llibreria de la Diputació de Barcelona:
www.diba.cat/llibreria
Col·lecció_Documents de Treball
Sèrie_Igualtat i Ciutadania, 19
Tècniques participatives per al debat grupal
© deltext:JoelMartíiLauraJorba© del’edició:DiputaciódeBarcelona
1a.edició(publicadaalnúm.17delacol·leccióPapersdeParticipacióCiutadana):20062a.edicióactualitzadaiampliada(primeraenaquestacol·lecció):maig2011
Producció:DirecciódeComunicaciódelaDiputaciódeBarcelonaComposició:gama,slISBN:978-84-9803-452-3Dipòsitlegal:B.21684-2011
5
Índex
Presentació . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Introducció. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
El debat o la deliberació grupal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Lanecessitatdeldebatgrupal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Conceptualització. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Lesvariablesqueinflueixenenlaqualitatdeldebat.Recerquesprèvies. . . . . . . 11
El disseny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Concreciódelsobjectius. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Preparatius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Desenvolupament. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Elpostdebat:devolucióiavaluació. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Algunes eines per treballar amb grups . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Dinàmiquesperalageneraciód’idees. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Diagnòsticinterniexternorientataladefiniciód’estratègies:l’esquemaDAFO. . 38
Identificaciódecauses. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Mesurad’opinionsdesdelainteraccióanònima:elmètodeDelphi. . . . . . . . . . . . 43
Prioritzaciód’opcions. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Einesdeprogramació. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Mecanismes de deliberació en participació ciutadana. Algunes aplicacions. . 51
Tallersdefutur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Juratsciutadans. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Referències bibliogràfiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
6
Presentació
Jafamésdequinzeanysquedesd’aquestainstituciótreballemperquèlespolítiquesdeparticipacióciutadanasiguinunarealitatenelsnostresmunicipis.Ihofemconven-çutsquedonarveualaciutadaniaperquèensajudiaconstruirelsnostrespoblesilesnostresciutatséslamanerad’enfortirlademocràcia.Laparticipacióciutadanahadeservirpermillorarlescondicionsdevidadelespersonesenimplicar-lesenlaresolu-ciódelsaferscol·lectius.
Enaquestescenari,elsgovernslocalstenenl’imperatiudepromoureaquestdiàlegdemocràticiobrir-loatotselsciutadansiciutadanes.Aquestaaccióciutadanahadecobrirelsdiversosàmbitssobreelsqualsesfonamentalanostrasocietat:l’atencióalespersones,l’urbanisme,l’educació,elmediambient,lacultura,lasalut,lapromocióeconòmica,etc.Eldebatciutadàhadeser,pertant,substantiuihad’abordarlesqües-tionsrealmentimportantsqueensfanavançarenunprojectecompartit.
Tanmateix,perquèaquestdebatsiguidequalitatiarribiatothomésimprescindibleplanificarcomelportarematerme.Iésenaquestpuntonmetodologiaitècniquesesconverteixenenlesnostresaliades.Emcomplau,doncs,presentar-voseldocumentTècniques parTicipaTives per al debaT grupal,unarevisiódel’obrapublicadael2006,quel’autorhavolgutactualitzardesd’unpuntdevistamésconceptualiampliarambelsresultatsobtingutsenlapràcticametodològicaalllargd’aquestsanys.
NoéselprimercopquelaDiputaciópublicamanualsmetodològicsperalespràcti-quesparticipatives,comtambépublicaobresteòriquesiexperiènciespràctiques,jaquesónaspectesnecessarisdelamateixarealitatpertirarendavantelnostreprojec-tepolític.
VullagrairaenJoelMartílabonafeinafetaenaquestllibrei,moltespecialment,lasevacol·laboracióalllargdetotsaquestsanys.TambévulldestacarlaincorporaciócomacoautoradelaLaiaJorbaque,comcomprovareu,haenriquitelresultatfinal.
Hed’acabarlamevapresentacióreafirmantelcompromísdetoteslespersonesqueformempartdelaDiputaciódeBarcelonadetreballarcolzeacolzeambelsajunta-mentsperunademocràciadequalitat.
Esperoqueelllibreussiguibenútil.
Xavier Amor Martín DiputatdelegatdeParticipacióCiutadana
7
Introducció
L’any2006presentàvem,sotaeltítoldeTècniques participatives per al debat grupal,unconjuntdepautes i instrumentsperorganitzar idinamitzarreunionsdegrupencontextosdeparticipacióciutadana.Aquestanovaedicióhaestatrevisadairedacta-dadenou,mantenintbonapartdelscontingutsdel’edicióanterior,peròsituantlestècniquesdedebatenelmarcconceptualdeladeliberacióiintroduintelementsdereflexiómetodològicasobreelseudissenyilasevaaplicació,aixícomunarevisiódelaliteraturailarecercaactualsal’entorndelaimplementaciód’aquestestècniquesielsresultatsobtinguts.Enaquestsentit,lanovaediciófaèmfasinotansolsenelsaspec-tesprocedimentalsde l’aplicacióde lestècniques,sinótambéen lareflexiósobreaquestaaplicació.
Lestècniquesquepresentemenaquestllibresónparticipativesdesd’unpuntdevistadescriptiuimetodològic,peròtambéhosóndesd’unpuntdevistanormatiu;ésadir,posenenpràcticaidealsdemocràtics.Pertant,sóneinesque,amésdebuscarunob-jectiusubstantiuderivatdelapresadedecisionscol·lectives,tambépretenencontribuiralaculturapolíticademocràtica,jasiguiatravésd’unaformaespecíficadeferpolítica,jasiguiatravésdel’impactepedagògicques’esperaquetinguienquihiparticipa.Aquestestècniques,pertant,sovintprioritzenaltresobjectiusmésenllàdel’eficiènciasubstantivaodelapresadedecisionsquehamotivatlasevaposadaenmarxa.
Ambtot,caltenirpresentlaclaradistincióentreelnivellestrictamenttècnictractatenaquesttextielmarcsocialipolíticenelquals’ubiquenelsusosparticularsdelestèc-niquesdedebatengrup.Lespàginessegüentsplantegenquèaportaiquinessónleslimitacionsdeldebatengrupidelsprocedimentsorientatsamillorarlasevaqualitat.Peròl’úsd’aquestestècniquesid’aquestsprocedimentsnoés,persimateix,indica-tiud’unapràcticasocialorientadaaunamajorcapacitatd’intervenciódelespersonesenallòques’estàdebatent.Elsobjectiusdeldebat,elcontroldelseudisseny,elgrauenquèlestemàtiquestractadesresponenanecessitatsidemandessocialsolacapaci-tatd’incidènciadelsparticipantssobrelesdecisionsfinalmentpresesil’impacteefec-tiud’aquestesdecisionssónaspectesquedesbordenladimensiótècnicadeldebaticlaramentdeterminantsdelasevanaturalesapolíticaidelsseusefectespúblics.
Eltexts’estructuraenquatrecapítols.Elprimerpresentaconceptualmentlestècni-quesdedebatgrupalifaunbreurepàsdelarecercaenaquestcamp;elsegonintro-dueixelsprincipalselementsquecaltenirencompteeneldissenyd’undebatdegrup;eltercerésunreculld’einesimecanismes;enelquartidarrercapítols’analitzenicom-parendosmecanismesdeparticipacióciutadana.
8
El debat o la deliberació grupal
La necessitat del debat grupal
Lestècniquesdegrupexisteixenperquèlagestiódelsgrupsnoésunaqüestiósen-zillaieldebatnoesgenerademaneraautomàticanitampocs’autoregula.Aixòensduuaunparelldereflexions:laprimera,queunprocésdegrupmallideratomalges-tionatpottenirmésinconvenientsiperjudicisquenopasavantatges;algunesdelesprecaucionsquecaltenirencompteseranrevisadesacontinuació.Ensegonlloc,sielsprocessosgrupalssóncostosositenen,devegades,inconvenients,calpregun-tar-sesinceramentquancaliquannocaltreballarengrupsipotenciareldebat.
Quanhemdetreballarengrupsiquanésmillorfer-hointernamentiindividualment?Elsavantatgesileslimitacionsdetreballarengrupsóndiversos.Engeneral,s’haten-ditaconsiderarméscoherentsilegítimeslesdecisionspresespergrupsiatravésdemecanismesparticipatiusenelsqualshihadeliberació(Fishkin,1991,1995);malgrataixò,sovinttrobemqueelsresultatsnos’adiuentantalspronòsticsisóndeficients,incorrectesoerronis(Burlesonet al.,1984:571;HirokawaiScheerhorn,1986:69-77;Gouran,1986:93-111).ComapuntenJenseniChilberg(1991:4):
Peralsproblemescomplexoselsgrupspetitspodenproduirmillorssolucionsquepersonestre-ballantdemanera individual.Desdelnostrepuntdevista, lesdiscrepànciesentreelpoten-cialielresultattípicdeltreballdegrupsóndegudesaunamancadecomprensiódelacomuni-cacióipresadedecisiógrupal,amésdelamancadeconeixementsobreleseinesdisponiblesperassistirelgrupenlapresadedecisions.
Nosempreelsgrupssónlamilloraproximacióaunproblema:noésadequatconfiarenelsresultatsgrupalsquanestractadedecisionsrutinàries,quantenimconstrenyi-mentstemporalsoquanesnecessitauntreballaltamentespecialitzat.Tampocnoseràprudentconfiarenungrupquantenimlacertesaquehihauràpressionsodinàmiquesdepensamentgrupalquefaranqueelsindividuscríticsoambméscapacitatsentrinenunaespiraldesilenci,niquannohihagiunapredisposicióaescoltaraltresargu-mentsiamodificarelspropis–defet,lestècniquesdegrupassumeixenunavoluntatdelsmembresdeparticiparenl’activitaticontribuir-hi(BuenoiGarrido,2003:153).Fi-nalment,noseriaassenyattreballarengrupquanhihaposicionsmoltpolaritzadesiclaramentidentificadessobreunaqüestióenconcret,perquèobéesfaunprocéspre-vid’expressiódelespreferènciesperseparatodemediaciódeposicions,obéenelgruppredominaranlesdinàmiquescompetitives,defensivesiegocèntriques.
Encanvi,seràmoltméspositiuconfiarenelgrupquanlacomplexitatdelatascare-
Eldebatoladeliberaciógrupal9
quereixilaintegraciódediferentsconeixements,puntsdevistaohabilitatsiunaapro-ximacióprogressivaalaresoluciódelconflictequenoespuguigarantirambunare-visió individualde tota la informacióproveïda.L’efectesinèrgic, tambéanomenatassembly effectoprinciple of non-summativity,parteixdelprincipiqueelresultatfinalésproductedelgrupinotansolsdelasumadelescontribucionsindividuals(Burle-sonet al.,1984:560).Lasinergiagrupalpermet,d’unabanda,corregirelsbiaixosin-formatius,superarlalimitacióracionalicognitivadelsmembresiaportarmajorsre-cursos ihabilitatsdeliberatives (Dryzek,2000:115-139).Peròtambé incentivaunarevisióiunaanàlisiacuradaicompletadelainformacióenl’àmbitmotivacional,so-bretotdesdelmomentenquèhemdedefensarlesnostresopinionsdavantdelsaltresifer-hoenunstermesquesiguincomprensiblesointel·ligibles.Alhora,lasinergiagru-palpermetdesenvoluparigenerarideesnovesifacilitaprocessoscreatius.
Finalment,lavehiculaciód’unadecisióatravésd’undebatéspertinentquanesreque-reixelcompromísdelgrupenlaimplementacióposteriordelesdecisionsresultants.Enaquestsentit,laparticipacióeneldebatpotmillorarlesactitudsielcompromísrespectedelresultat.
Unavegadadeciditqueposaremenmarxaunprocésgrupaldepresadedecisions,lestècniquespodenfacilitarqueeldebatsiguidequalitatoesdesenvolupidemane-raeficientieficaç.Enelsapartatssegüentsidentificaremalgunselementsquecalte-nirencompteperatoteslestècniquesgrupalsiquepodentenirunimpacteeneldes-envolupamentdeldebat.
Conceptualització
Enparlardedebatgrupalensreferimalprocéscol·lectiud’intercanvideraonsod’opi-nionsargumentadesentrepersonesperprendreunadecisió(relativaaunaaccióques’haderealitzar,aundiagnòsticsobreunasituaciópresent,etc.).Enaquestprocéshihaunesforçperentendreelpuntdevistadelsaltresitambéperfer-seentendreoex-plicarperquèunacosaésonoésimportantperaunmateix.Aquestprocéstambés’haanomenatsovint«deliberació»i,totiquenoésexactamentunsinònimde«debat»,s’usaindistintamentenaquesttext.Eldebatpotferpensarenunacompeticiódualenlaqual,totiquehipothavernormesderespectequeregulinelprocés,esclouambunguanyadoriunperdedor,peròtantladeliberaciócomeldebat,talcomaquíhoente-nem,tenencomaobjectiuaugmentarelconsenssobrelesdecisionsfinalsodecidir-seperunapolíticaoacciódeterminadaquesiguilasumaolacreaciódetoteslesparts.
Alhora,ensreferiremalsprocessosparticipatiusqueintegrendeliberació,malgratquelaparticipacióiladeliberacióparteixendemodelsidepremissesnosemprecoincidents.Totiquetotesduesescontraposenalmodelagregacionistaodemocràciademercat1(Bessette,1994;KnightiJohnson,1994;Martí,2006),laparticipaciótécomaobjectiu
1.Elsmodelsagregacionistestenencomapuntcomúlacreençaqueelsinputsdelapolítica,lespre-ferènciesielsinteressosesformenenl’àmbitprivati,pertant,entrenenl’esferapúblicacomavaria-blesfixesirecursosperalanegociació.
Eldebatoladeliberaciógrupal10
procedimentalimplicarlamàximaquantitatd’individuspossiblepertaldeferlesdeci-sionslegítimes.Ladeliberació,encanvi,técomafocusfonamentall’aprofundimentilacomprensiód’unadecisióquecalprendreiquerequereixunareflexióaprofundida,jasiguiindividualocol·lectiva,i,enaquestdarrercas,d’unnombredeparticipantsmane-jable(Gastil,1993).Així,sibélaparticipacióiladeliberaciótenenpuntsencomú,lapar-ticipaciósecentraenl’expressióefectivadelespreferències,mentrequeladeliberacióestàméspreocupadaperlaqualitatd’aquestespreferències(Hauptmann,2001).Cer-tament,l’extensióoelnombredepersonesparticipantstambéésimportantperalaperspectivadeliberativa,peròsempreenfunciódelaqualitatdeldebat.
«Deliberació»vedelllatílibra–‘balança’–;esrefereixalbalançquehomfarespected’unadecisióquecalprendre,ésadir,al’actedesospesarlesraonsafavoriencon-trad’unaopciódeterminada.Isiparlem,comaquí,d’unprocéscol·lectiudedelibera-ció,ensestemreferintal’intercanvideraonsperprendreunadecisió.Ladeliberació,desd’aquestpuntdevista,téuncomponentargumentatiuiundeconstructiu:
–Elcomponentargumentatiuremetalanecessitatd’argumentarambraonsvàlidesperal’audiènciaallòquehomsostéiprefereix.Unaraóvàlidapottenirmúltiplesformesiremetreadiferentscriteris,peròhadeserintel·ligibleiacceptadaperlaresta;ésunesforçperadaptarelllenguatgeielsargumentsalespersonesquetenimaldavant,alhoraquetambéésunesforçperintentarentendreelseupuntdevista.Pertant,totprocésdedeliberacióparteixd’unaoberturamentaldequihiparticipa,ésadir,delapretensiódeserescoltat,peròtambéd’escoltar.
–Elcomponentconstructiuremetalapossibilitatquealllargdeldebatelsindividusacabinmatisantelsseuspuntsdevistaitrobinpuntsencomúounaterceraopciócompletamentnovainoconsideradaenunprincipi.
Laconversaoeldiàlegtambésónformesproperesaladeliberacióambalgunesdi-ferènciesdematís.Laconversaésunaformadialògicaqueesdesenvolupainformal-mentalavidaquotidiana.Ladeliberació,encanvi,ésunprocésmésformal,enelqualesbusquentotselspuntsdeconfrontacióperintentarresoldre’lsitrobarunasolucióalproblemaques’estàtractant.Aixònormalmentnoesfaentreamics,sinóprobable-mententredesconegutsopersonesquetenenopinionsdiferents.
Ladeliberaciótampocnoésnegociació.L’objectiudeladeliberacióéspersuadirelsaltresdelavalidesad’unespreferènciesdeterminadespersobred’unesaltres.Pertant,estractad’unaformacomunicativaenlaqualesdónaprioritatalraonamentilapersuasió.Encontrast,lanegociaciómercadejaambunsinteressos,intentamaximit-zarelsbeneficisdelesparts,peròsensecreurequeelspuntsdevistaolesopinionspròpieshagindevariarenelprocés.Enlanegociacióesfandemandespragmàtiquescentradesenl’interèspersonal,ielqueinteressaéssaberquitémésrecursosoasosalamàniga(perexemplediners,influència,poder,etc.)perexigiralgunacosaquel’al-trenoestàdisposatadonar.
Enl’actualitat,moltsmecanismesparticipatiusintegrenespaisdedebatodeliberació,cosaqueesconcretaendiversesfórmulesimecanismes,talcomveuremenapartatsposteriors.Enqualsevolcas,ésimportanttenirpresentslesinterrelacionsilesvaria-
Eldebatoladeliberaciógrupal11
blesoelementsqueinflueixeneneldesenvolupamentd’unbonmecanismedelibera-tiuparticipatiu.2Moltsd’aquestsfactorshanestatobjectederecercaenelcampdelapresadedecisionsenpetitsgrupsiexperimentsenpsicologiasociali,enmenormesura,enespaisparticipatiusideliberatius,peròmoltesdelessevesconclusionspodensertingudesencompteal’horadedissenyar-los.
Les variables que influeixen en la qualitat del debat. Recerques prèvies
Espai i context
Unprimercorpusdetemesovariablesestudiadesal’horadedissenyarespaisime-canismesdeliberatiustérelacióamblamidadelsgrups,l’organitzacióilamoderaciódelesfasesdelsdebats,eltematractati,enúltimainstància,l’espaifísicontélloclatrobada.
Lamidadelsgrupshaestatunadelesvariablesmésanalitzades,totiquesensear-ribaraconclusionsdefinitives,atesaladificultatd’aïllaraquestfactord’altrescondi-cionantsilapocaconsistènciadelsresultatsempíricsenrelacióamblamidaexactaquehadetenirelgrup(Wheelan,2009:248-259).D’unabanda,l’augmentdelsmem-bresd’ungrupenredueixl’eficàcia,alhoraquebaixalaparticipaciómitjanadelsindi-vidusiesprodueixenmésproblemesdecoordinació(BassiNorton,1951;Bass,1980);amés,latimidesailatensiópodenaugmentardavantlapresènciademéspersones,itambépotdisminuirlacohesiógrupal.Contràriament,l’augmentd’individusintrodueixunamajor heterogeneïtat i la necessitatde justificarmillor lesnostresopinions(Hare,1952), i incrementa laqualitatde lesdecisionsfinals(Cummings,1974:469).Alhora,Gastil(2010:113)plantejaque,commésgranéselgrup,majoréselseupo-derenigualtatdeposiciósocialdelsseusmembres;així,unapersonatindràmenysadirenungrupdecinquantamembresqueenungrupdecinc,peròelgrupmésgrantindràméscapacitatd’influència(mantenintconstantselsaltresfactors).Ensuma,lamidadelsgrupshadeserprouoperativapernogenerarpèrduesdecoordinacióisu-ficientmentgranperquèesdoniunpluralismedepuntsdevistaqueevitiposturesacrítiques.Eltipusdegrupil’experiènciadetreballconjunt,aixícomlacomplexitatdelatascaideleseinesutilitzades,sónfactorsquecalconsiderarenaquestaspecte.
Amésdelamida,unaltrefactorimportantésl’heterogeneïtatodiversitatpresentenelgrup,ielgrauenquèaquestainflueixeneldesenvolupamentielsresultatsdelde-bat.Així,sihihaheterogeneïtatdepuntsdevista,lacomposiciósociodemogràficanosemblatenirefectesobrelaqualitatfinaldelresultat(Jorba,2009),jaquelacontras-tacióambopinionsdiferentsaugmentaràelconeixement idonarà llocaunapresadedecisionsmésconscienti,pertant,dequalitat.Gastil(2010:116-117)planteja,desdelarevisióderecercaempírica,quelesdiferènciessociodemogràfiquesentrepartici-pantsafectennegativamenteldesenvolupamentdeldebatnomésenelcasenquèels
2.Unapropostaqueintentaresoldrelatensióentreextensióiqualitat,iquefaunequilibri,pertant,en-tredeliberacióiparticipació,és,perexemple,l’enquestadeliberativadeFishkin(1991;1995).
Eldebatoladeliberaciógrupal12
membrestinguinactitudsnofavorablesaaquestadiversitat.Enqualsevolcas,estrac-tad’unaqüestióquerequereixunaconsideracióespecíficaeneldissenydeldebatienlasevaconducció(deltipusquedeterminatsperfilssocialsesmostrarancohibitsal’horadeparlardavantlapresènciadelsaltres;oquepodenplantejar-sedeterminatsconflicteseneldesenvolupamentdeldebat)iquelestècniquesparticipativesabordenestructurantipautantladinàmicadeldebat(larealitzaciód’aportacions,laregulaciódelstornsdeparaula,elprocedimentdepresadedecisions,etc.).
Mésenllàdelamidailacomposiciódelsgrups,untercerelementdecontextques’hadetenirencompteiques’hadefinitcomaprimordialéslapresènciadepersonesmo-deradoresenelgrup.Malgratquedesdelcomençamenttenimjaassumitelrolposi-tiuquedesenvolupenaquestesfigureseneldebat,larecercaempíricaapuntaquelasevainfluènciapositivaenelsprocessosielsresultatsésaltamentcontingent,ésadir,depèndemoltselementsdelcontext:queelseurolsiguivistperlarestadepar-ticipantscomalegítim,quecombinilestasquesdedireccióamblesdesíntesiiincen-tivacióalaparticipació,etc.Mésenllà,doncs,delarellevànciad’unestildelideratgeod’unaltre,quimoderahadepodergestionarlacomplexitatdelprocés:«Laqualitatdellíderéslad’unmitjà,elsímptomad’unbonmitjàéselcomportamentadaptatiu»(Fisher,1986:207).
Enquartlloc,eltemaqueestractailasevainfluènciaeneldebattambéhaestatana-litzatàmpliament.Enprimerainstància,lanotorietatsocialdeltemapottenirunefec-teinhibidorenelbondesenvolupamentdeladeliberació,jaquelespersonesentreneneldebatambideespreconcebudesinormalmentpolaritzades,méssusceptiblesdevisualitzarelconflictequedeconcloureenunsresultatsdeliberats.Perexemple,enelscasosenquèestractentemesderellevànciapúblicaielsparticipantstenenunposicionamentprèviamentdefinit, lesenquestesdeliberativestendeixenareflectirpocscanvispostdeliberatiusenlespreferènciesindividuals(Farraret al.,2003;Brad-burn,1998).Lamotivacióilaimplicaciópersonalseneltema,d’altrabanda,predispo-senl’individucapaldebatiafavoreixentantlarecepciócoml’acceptaciódenousar-guments(Pettyet al.,1981).
Finalment, tenimla influènciade l’espai físic.Enaquestsentit,el treballclàssicdeSteinzor(1950)marcàlapauta;aquestinvestigadorvademostrarlatendènciaaco-municar-nosmésamblespersonesqueestanespacialmentassegudesenfrontnos-trequeamblesquetenimimmediatamentalcostat.Esdemostràtambéqueaquestefecteesredueixsielsindividussesituenencercle,cosaqueafavoreixunestatusd’igualtatentreparticipants;però,sobretot,esredueixquanhihapersonesmodera-doresdeldebatqueesdevenenuncentred’autoritatquedominal’espai(Hearn,1957).
Peròmésenllàd’aquestaviaderecercaquehaquedatmésaviatenlíniamortaennoaportargairecosamésdelaqueesvaferamitjananyscinquanta,lapossibilitatdecrearespaisdigitalsharevifatlainvestigaciódelarellevànciadelsespaisfísicsversuselsvirtuals.Enaquestsentit,l’explosiódelesnovestecnologieshafetaparèixertotungruixd’estudisvinculatsal’impacteenlaparticipacióilapossibilitatderevitalitzaciódelaparticipacióenl’esferapúblicaenpermetre,d’unabanda,lareducciódelscos-tosindividualsd’implicaciócívicai,del’altra,enampliarelrepertorid’activitatsiins-
Eldebatoladeliberaciógrupal13
trumentsperalaparticipaciósociopolítica.Tanmateix,elsresultatsnosóneufòrics(Anduiza,2009):l’accésaInternetialtrestecnologiesestàencaracondicionatperca-racterístiquessociodemogràfiques,l’úsd’Internetperafinspolíticsésmoltminoritari(encaraquenohihatantbiaixsociodemogràficcomenlaparticipaciópresencial)iespresentacomuncomplementd’altresformesparticipatives.Enmirarespecíficamentladeliberacióenlínia,esdestacaelmenorcost,lainclusiódeméspuntsdevistaente-nirmenysbarreresalaparticipació(ColemaniGøtze,2001),l’eliminaciódel’impactedel’estatuspersonalil’incrementd’honestedatgràciesal’anonimatcibernètic(Witsch-ge,2002),laracionalitzacióilafonamentaciómésacuradesdelsargumentsexposats(Westholm,2003)iuna«escolta»mésrespectuosa(Dahlberg,2001).Totiaixí,l’avan-tatgedelsprocessosenlíniarespectedelspresencialsnosempreesprodueix,ilesdificultatstrobadesenelsdiferentsestudisrevisatssónmoltparal·leles.Enaquestsentit,nos’hapogutcomprovardemanerasistemàtica lamajor igualtatenespaisd’anonimatqueenl’àmbitpresencial,alhoraquetampocl’augmentd’heterogeneïtatdepuntsdevista(Witschge,2002).Beierle(2002),perexemple,apuntaquesovintesprodueixunamajorintervenciódepersones«expertes»iunacertaexclusiód’altrespuntsdevista,quequedeninvisibilitzats.D’altrabanda,Sunstein(2001:49;2002:185-186)apuntaqueelsespaisenlíniatenenmésperilldecreardinàmiquesdepolaritza-cióenfacilitar laconnexióentre like-minded peopleopersonesquecomparteixenpuntsdevistasimilarsievitarelscontraris.
Entotcas,elcampqueméss’hadesenvolupatenlaparticipacióelectrònicaésl’«in-fraestructural»,ésadir,lacreaciód’espaisvirtualsdecomunicacióidedebat;però,encanvi,nohihahagutgairepreocupaciópercomesdinamitzaaquestdebati,apartde«codisdebonesformes»idemoderacionsquebàsicamentexerceixenunafunciódecontroliordre,laconduccióesconsideraunaactivitatsecundàriaunavegadajas’hacreatl’espai.Laqüestió,llavors,éscoms’estimulaeldebat,comesgaranteixqueelspuntsdevistaestiguinequilibratseneldebaticoms’ajudaaautoanalitzarisiste-matitzarlesaportacionsdemaneracol·lectiva.Així,doncs,continuadestacantcomafactorclauperalaqualitatdelsprocessos,tantpresencialscomenlínia,l’existènciadefiguresquefacilitineldebatipromoguinlareflexiósubstantiva(ColemaniGøtze,2001;Trénel,2005;JankowskiiVanOs,2002).
Finsaquíhemvistrecerquesempíriquescentradesarevisarlainfluènciadelesva-riablesdediferentsmecanismesdeliberatiusenelprocésielsresultats.Elquemoltesd’aquestesrecerquesconclouenéslarellevànciadelsaspectesrelacionalspersobrefinsitotdelselementsdedissenyesmentats.Encertamanera,queundebatfuncio-nibétémésrelacióamblesdinàmiquesques’estableixenentreparticipantsinotansolsambunbondisseny.Òbviamentunacosanotreul’altra,peròindicalaimportàn-ciadefixarl’atencióenelsaspectesmésdinàmics,queéselquefaremacontinuacióapartirdelesrecerquesques’hanfetenaquestcamp.
Eldebatoladeliberaciógrupal14
Els processos de comunicació i de relació
La influència del grup
Entotgrupespodendistingirbàsicamentduesdinàmiquesdiferents:laprimeraéslacomparaciósocial(influèncianormativa),queremetalanecessitatdelsindividusdeserpercebutspositivamentpelsaltresmembres.Perexemple,elsindividusmodifi-quenlessevesopinionsexpressadespertald’acomodar-lesalesdelgrup.Lacom-paraciósocialtérelacióambl’existènciademajoriesiminoriesdinsdelgrup,peròtambétérelacióambperfilsespecíficsdelsparticipants,enlamesuraenquèalgunspodensermésinfluentsquealtres.Enaquestsentit,Smith-LoviniBrody(1989:424)demostrenquelespersonesdemésestatusesdevenenfàcilment«lídersnaturals»delsgrups:tenenunamajorinfluènciaperquèse’lsescoltamésiinicienméssovintlaconversa.Comacaracterístiquesrellevantsdel’estatusespodenidentificarelpoder,lescapacitats(vinculadesal’educació),peròtambéelgènere,jaqueésnormalmentl’homequitéunmajordominienlesdinàmiquesdegrup(Tannen,1991).
Lasegonadinàmicagrupaléslainfluènciainformativaquedescriulamajorconfiançaenlaquantitatoqualitatdelainformacióproveïdapelsaltresparticipantsqueenlaquehomsostépersonalment(VanAvermaet,1990:342-344;Sunstein,2000:82-83).Laimportànciarelativadecadascunadelesdinàmiquesdepèndelgrupenqüestió,delcontextideltemaqueestracti.Apartirdelarevisiódediferentsestudis,KaplaniMi-ller(1987:306)conclouenquelainfluènciainformativaesprodueixméssovintiambmésefectesquelainfluèncianormativa,encaraqueelsdosprocessosexpliquenpartdelesdinàmiquesgrupals.
Enqualsevolcas,elqueesderivadelspuntsanteriorséslaimportànciadegarantirunescondicionsperquètinguinprioritat lesdinàmiques informativespersobredel’acomodaciósociali,enelprimercas,quel’adaptacióal’opiniódelsaltresesfaciperconvencimentdelesraonsd’altriinopaspernoconfiarenlesopinionspròpies.
ElmodeldecomunicaciópersuasivadeMcGuire(1969)esfonamentaendosprocessosrelacionatsiseqüencials:l’atencióalainformacióques’estàoferintilasevaacceptació.
•Atenció:normalment,elsgrupstendeixenadiscutirinformacióquetotscompartei-xen,peròtambéestendeixainterpretarunainformaciócomavàlidaocorrectapelsimplefetquecorroboralesnostrespròpiesopinions(Wittenbaumet al.,1999;TaberiLodge,2000).Tanmateix,commésinformacióoevidènciesdiverses,mésdifícilserànoposarendubtelainformacióqueesdónapersegura,alhoraquelanovetatdelainformacióielsargumentsjuguenafavord’unabonadiscussió;totplegatdemanaunaatencióacuradaal’horadeproveirelsdebatsd’informaciópluralidiversa.
•Acceptació:hihaperfilsdepersonesmésresistentsaacceptarelcanvi(DruckmaniNelson,2003:732).D’unabanda,sibélespersonesambméscapacitatcognitivarebenicomprenenmillorlainformació,tendeixenaacceptarmenyselsargumentsdelsaltres.Del’altra,s’observaunefectesimilarenaquellespersonesquesos-tenenopinionspolarsoextremesoenladiscussiódeproblemescentratsenva-
Eldebatoladeliberaciógrupal15
lors,mésquenopasenfetsosuccessos«objectius»(Woodet al.,1994).Totiaixí,lasolidesadelsargumentstéunainfluènciamésgranenlarestadeparticipantsqueelsargumentspocsòlids(Pettyet al.,1981).
Lesdinàmiquesanteriors,alseutorn,sónmodificadesenfunciódelacomposiciódesubgrupsinterns,ésadir,enfunciódesiexisteixenmajoriesiminoriesidentificables.Elcasmésextremesprodueixquanunindividuestrobaaïllatdavantlarestadelgrup,queocupaunaposiciómajoritària.Enaquestasituacióésmésprobablequeespro-dueixinmoltsmésprocessosd’influèncianormativaoacomodacióal’opiniómajori-tària.Calmencionarduesdinàmiquesrelacionadesambaquestsaspectesquepodeninfluirenelresultatdeldebat.
D’unabanda,lainfluèncianormativaafavoreixelsprocessosdepolaritzaciógrupal.Lapolaritzacióespotentendrecomlatendènciadelsmembresd’ungrupadonarméssuportalesopcionsextremes.Lamajoriad’estudissobrepolarització,desenvolupatsdesdelesprimeresexploracionsd’Ash(1951,1956),handemostratqueeldebatori-entatalconsensaccentualesopcionssostingudesperlamitjanadelgrupcapalsex-trems:sienconjuntelgruptendeixadonarsuportaopcionsconservadoresd’actua-ció,elresultatdeldebataniràenaquelladirecció,ialainversa(Myers,1982).S’handetectattambéalgunescaracterístiquesqueafavoreixenaquestadinàmica:perexem-ple,larelativahomogeneïtatdelesopinionsquanesparteixdeposicionsextremes(DrukmaniNelson,2003:730).
Lasegonadinàmicavinculadaal’acomodaciósocialoinfluèncianormativaéslaqueJanis(1972)haanomenat«pensamentgrupal»,olatendènciaalaunanimitatendeci-sionsclaramentmillorables.Elgraud’aïllament,decohesióid’homogeneïtatd’opi-nions,laprivaciód’informacióalternativarellevant,lamancad’unlíderfort,lapressióperaunapresadedecisionsràpidaiunproblemamoralmentcompromès,sónalgunsdelsfactorsqueportenalpensamentgrupal.
Comcomentàvemanteriorment,aquestsprocessossónpotencialmentperillosos,so-bretotquanhihaunamajoriamoltclara;peròtambépodemtrobardinàmiquesdere-sistènciaiposteriorinfluènciadelaminoria.Malgratqueengeneralesdónaunaten-dènciaal’estigmatitzaciódelesminories,quesónpercebudescomadogmàtiquesoinflexibles(VanAvermaet,1990:351-352),lapersistènciad’aquestesminoriesobligalamajoriaabuscarraonsméssòlidesperalsseusposicionaments,cosaqueestàre-lacionadaambunavaloracióadequadadelesdiferentsalternativesenjoc(Moscovici,1980;Mendelberg,2002:162).Amés,silaminoriaésconsistentiperseverant,solserpercebudacomamésseguraiconfiada(VanAvermaet,1990:351)ilessevesopi-nionscomaprobablementcertes.Enqualsevolcas,acceptarelsargumentsdelami-noriaesfaenunprimermomentdemaneraprivada,pertaldenoenfrontar-sealamajoria(Moscovici,1980,1985;Woodet al.,1994),demaneraques’observaunacer-tadissonànciaentreallòques’expressapúblicamentiallòquesesostéindividualment(Ash,1995:17;Aronson,1995:23-24).Enresum,l’estructurad’opinionsiladiversitatinformativaexplicaranengranmesuralaqualitatdeladeliberació,perlaqualcosaésimportantintentargarantirtantlapluralitatdepuntsdevistacompreveurealguntipusdemecanismeprivatd’expressiódelespreferències.
Eldebatoladeliberaciógrupal16
La importància dels factors motivacionals i emocionals
Unadelesvariablesmésrellevantsperdeterminarlaqualitatdeldebatsónprecisa-mentlesmotivacionsquesostenenelsindividus.Pertalqueunadeliberaciófuncionibé,homhad’estardisposatadebatreisospesarambmentalitatobertalesdiferentsalternativesosolucionsalproblemaplantejat,peròaixònos’acompleixsempre.
Enunprimermoment,lalògicadelmínimesforçfamésprobablequeelsparticipantsrecorrinadreceresheurístiques3quenopasintentindesengranarunasituacióatra-vésd’unaexploracióracional,exhaustivaisistemàtica,situacióquedemanaméses-forçiestrès,enfermésprobablel’enfrontamentamblarestadeparticipants.Eldis-senyd’undebatdegrup,pertant,hauriad’incloureigarantirdeterminatsfactorsperfacilitarqueelsindividushipuguinaprofundir.
Entreelsfactorsqueenestudispreviss’hanidentificatcomadeterminantstenim,enprimerlloc,lavinculacióambladecisiópública(Levineet al.,2005;Fung,2000).Commésdirectasiguilarelacióentreelresultatdeldebatil’aplicaciódeladecisió,méssentitdelaresponsabilitattindranelsindividusimésmotivacióperimplicar-s’hiple-nament.Altresfactorssónlapublicitatolapresènciad’unpúblicextern(Taberet al.,2001;Bessette,1994;Steineret al.,2004)i,comjahemcomentatenl’apartat«Espaiicontext»,ladiversitatdepuntsdevista.
Amésamésd’aquestsfactorsestructuralsodedissenyquepodenajudarqueelsdebatssiguindequalitat,tambéhihaemocionsderivadesdelesrelacionsdelgrupquehandepodersergestionadesdemaneraproductivaperalgrup,perexempleatravésd’unafiguramoderadora.Alllargdeldesenvolupamentd’undebat,perexem-ple,espotpromoureungraud’empatiaimprescindibleperestarobertalspuntsdevistadelsaltres(Steenbergenet al.,2004),peròtambéperdesenvoluparunobjectiudegrupcomúocompartit(JenseniChilberg,1991:149-176).Facilitarespaisquepu-guingenerarconeixemententreelsparticipantsiempatiaés,pertant,unaltredelselementsqueespodenconsideraral’horadedissenyarundebat.Finsitotl’ansietat,generadapelfetdetrobar-seenunasituaciónova,potferquel’individuprestimésatencióalatascaques’hadedesenvolupar(Marcuset al.,2000:52-58).D’altraban-da,s’handetenirmecanismesadequatsperalagestiódedinàmiquesemocionalsnegativescomlesgeneradesperlapor,l’enuig,elsentimentd’injustícia,elressenti-ment,elsprejudicis,etc.
La història dels grups
Queungrups’organitziad hocoqueesrecorriaungrupquejaexisteixnoésunadecisióbanal,jaqueambduesdecisionstenenconseqüènciesenladinàmicadede-bat.Perquèundebatfuncionihad’existirunamínimaconfiançaicohesióentreels
3.Descriuenelprocéspelquall’individuesformaunaopinióounjudicisobrelabasedesímbols,ana-logies,pecesd’informacióincompleta,etc.
Eldebatoladeliberaciógrupal17
membres(satisfacció,coordinaciórespectuosa,valoraciópositivadelsaltres,etc.)quepermetiparlarambfranquesaioberturasuficient;laproductivitatd’ungrupdepènengranmesurad’aquestacohesió(JenseniChilberg,1991:308).Lapercepciódeformarpartd’ungrupambunobjectiucompartitesdesenvolupaambeltempsiésméscos-tosa,òbviament,enelsgrupsad hoc(nopreexistentsaldebat). Enaquestcas,ienelsprimersmoments,elsparticipantsromanenal’esperadeveurecomactuenelsal-tresiningúnos’atreveixatrencarelgel.ÉselqueSmithiBerg(1987:60)anomenarendisclosure paradox,fetqueconsumeixuntempsprecióssielgrupnoesdinamitzacorrectamentpersobrepassaralmésràpidamentpossibleaquestafase.Però,percontra,elsgrupsad hocnoheretenpotencialsdinàmiquesnegativesirolsadquiritsquepodenbloquejarlacreativitatilareflexiócol·lectivadesessióensessió.
Elsgrupsquejaexisteixentenenunadinàmicaiunesnormesinternespròpiesquepodenserresistentsalcanvi,quesilenciaranenmoltsmoments ladivergència i ladesviació.Elsprocessosqueaprofitenespaisigrupsjaformatshandetenirmoltpre-sent,doncs,quelestècniqueshandesermésdisruptivesipermetrel’expressióindi-vidualdelespreferències.
Enalgunscontextos,persuperar ladeficiènciarepresentativadedeterminatscol-lectiusquesolenparticiparenmenormesuraenlesassociacionscivilsoespontània-mentatítolindividual,s’hanintroduïtexpressamentalgunespersonesambdetermi-natsperfilsenespaisdeparticipaciójaexistents.Sibéaquestespràctiquespermetenunllocdetrobadaentrediferentsposicionsestructurals,ésadir,entregrupssocialsdiferents(ambmésomenystendènciaalaparticipació),aquestesexperiènciesrara-menttenenefectespositiusacurttermini,jaqueelsnouvingutss’introdueixenenungrupque ja té lessevesnormesde funcionament i l’adaptacióaaquestaculturadegrupnosempreésautomàticanifàcil(JenseniChilberg,1991:306-307).Endefi-nitiva,sibélaintencióésbona,enlamajoriadecasosnos’aprofitaelpotencialdelainclusiódecol·lectiusminoritaris.
L’impacte en els resultats i els participants
Hihamoltsestudisquerevisendemaneraexhaustivaelsimpactesielsresultatsdelesexperiènciesparticipatives ideliberativesdesenvolupadesfinsavui.Lamajoriaapuntenalamultidimensionalitatdelsimpactes–tantsobreelsparticipantscomso-brelesaccionsopolítiquesderivades.Entreelsefectessobreelsparticipants,desta-cal’augmentdesatisfacció,eficiènciaiconsciènciapolíticaengeneraliunmajorco-neixementiinterèssobreeltematractatenparticular,alhoraqueunatransformacióenelcomportamentilesactitudsdelsindividusiuncanvienleshabilitatscrítiquesiargumentatives(Font,1996;Blanco,2003;Melvilleet al.,2005:48-51;FontiBlanco,2007;FishkiniLuskin,2005).
Lavaloraciódelsresultatsd’undebatenelmarcd’unprocésparticipatiuidelsimpac-tesd’aquestsresultatsamitjàillargterminiésmoltméscomplexadedeterminar.Demaneraimmediata,latranslaciódelsresultatsilasevaimplementacióoconversióen
Eldebatoladeliberaciógrupal18
unaacciópolíticaefectivadepèndemúltiplesfactors,comaraelcontextpolític,laur-gènciadelesdecisions,elnivelldegovernimplicat(elnivelllocaléselméspermea-ble),etc.Amitjàillargterminidestaca,sobretotenpràctiquesparticipativesregulars,eldesenvolupamentd’unaculturademocràticaid’implicaciócívicaentrelaciutadania(Melvilleet al.,2005:52-53),peròtambéentreelspolíticsientrelesmateixesassocia-cions(DieneliHarms,2000:174-189;Hendriks,2005:91;ScullyiMcCoy,2005:208).Tambés’apuntenelspossiblesefectesperniciosos,comlesmanipulacionspercap-turarellideratgedelprocésoperutilitzarlaparticipaciócomacoartadaperaaltresfinalitats,l’excessivarigidesaimancad’adaptabilitatacontextosinformalsd’algunsd’aquestsmecanismesiprocessos,lageneraciódecrispacióiconflicte,lafrustracióderivadadelano-implementaciódelesdecisionspreses,lapocacontinuïtatdemol-tesd’aquestesexperiències, l’altcostorganitzatiu,etc.Entotcas, l’impacted’unapràcticadeliberativaparticularcalubicar-laenelmarcd’unprocésparticipatiumésamplique,alavegada,sesituaenelcontextd’unadeterminadaintencionalitatpolíti-caiunadeterminadaxarxad’actorsirelacionsdepoder.Ésaquestcontextelque,enúltimainstància,determinal’úsielsefectessocialsdelatècnicaenparticular.
19
El disseny
Enaquestapartats’introduiranelsprincipalselementsquecaltenirencompteperde-finirelmarcdelprocésielmecanismedeliberatiu.Així,enprimerlloc,esfaràunrepàsalaimportànciadeladeterminaciódelsobjectiuspelsqualsesposenenmarxaunestècniquesounesaltres.Ensegonlloc,espresentaranelsdiferentsfactorsrellevantsquecaltenirencompteperpreparariconduirundebatdegrup.
Concreció dels objectius
Unsobjectiusrealistes,adaptatsalescircumstànciesialscondicionantsdecadaex-periènciaiquecobreixinlesdiversesdimensionsd’unaexperiènciadeliberativa,sónelprimerrequisitindispensableperquèaquestaexperiènciasiguidequalitat.
Enaquestsentit,podemclassificarelsobjectiusentresnivells:
•Objectiusdetasca.Esrefereixenalresultatsubstantiuqueespreténambeldebat.Perexemple,consensuarundiagnòsticsobrelasituaciódelajoventutalbarri,avaluarlesalternativesexistentsenlaconstrucciód’unequipament,odefinirunaprogramaciócultural.Seràimportantplantejar-sesieldebatsesituaenunmomentd’obertura(elqueinteressaésincorporariconstruirnovesidees)odetancament(elqueinteressaésconcretarpropostes,programar,etc.).Itambésielqueesbuscaésconfrontarpo-sicionamentsobéconstruirundiscursconsensuat.
•Objectiusrelacionals.Mésenllàdelproducteoresultatsubstantiuqueespreténaconseguirambeldebat,aquestpottenirtambécomaobjectiupromoureelconei-xementmutuentrediferentsactorsimplicatsi/oafectatsenrelacióambundetermi-nattema;facilitarlacoordinacióentreells;enfortirlacohesióinternad’unaassocia-cióodediferentsactors,ocreardebatsocialsobreunaqüestiódeterminada.
•Objectiusprocedimentals.Elbondesenvolupamentd’unprocediments’orientaalaconsecuciód’unsbonsresultatssubstantiusiapermetrelagestiódelesdinà-miquesques’estableixenenungrupambcertaharmonia.Peròmésenllàd’això,ésadir,mésenllàdeconsiderarelselementsprocedimentalscomuninstrumentalserveidelsaltresobjectius,ladimensióprocedimentaltambéésimportantenellamateixa,principalmentperquègaranteixunaigualtatiunallibertatparticipativaentreelsassistents i,ensegonlloc,per incentivarqueelsparticipantsposinenpràcticahabilitatsdeliberatives,comunicatives,etc.
Comqueelnostreinterèssónelsdebatsengrupdissenyatsiconvocatsperaunpro-pòsitespecífic,enscentrarem,sobretotiprincipalment,enelsobjectiusdetasca,mal-
Eldisseny20
gratquefaremesmentdelesaltresduesdimensionsaraiadés,jaquetotessónfun-cionalsperaldesenvolupamentd’unbondebat.Així,elsobjectiusdetascapodenclassificar-sedelamanerasegüent:
•Diagnosticar:identificarsímptomesinecessitatssocialsilessevescauses,aixícomelsrecursosdequèesdisposaperpoderdonarrespostaaaquestesnecessitats.Elvalord’undiagnòsticenquèparticipenelsactorsestrobaenelfetde:
–Construirunmarcdeconeixementdesdelterritoriol’organitzacióilespersonesielsgrupsimplicats,d’acordambelconeixementsituacionalqueaqueststenen.Aquíésfonamentaleldiàlegambmètodesd’investigacióconvencionals,quepo-den–ihauriende–servirdesuportaladeliberació.
–Definirposicions:construiriexplicitarcoméspercebudalaproblemàticadesdelsparticipants,allòenquècoincideixeniallòenquèestanendesacord(mostrantelsaspectesclauquepodenbloquejaroimpulsarelcanvi),contribueixaferqueelsmateixosactorssiguinconscientsd’onestansituats.
•Proposar:generaralternativesipropostes,desdelpuntdevistadelsactorsidesdelainformacióiladeliberacióprèvia.
•Prioritzar:seleccionaralternatives(escollir-neunesieliminar-ned’altres),obéje-rarquitzar-les,demaneraqueesprioritzinlesmésimportantsenfunciódelsobjec-tiusperseguits.
•Programar:planificartasquesperaldesenvolupamentdelsobjectiusilaimplemen-taciódelesdecisions,tenintencompteelsactorsimplicats,eltempsielsrecursosnecessarisperexecutar-les.
•Avaluar:analitzarunprocésoelsseusresultatsd’acordambunsobjectiusiunscriterisestablerts.
Enspodríemienshauríemdepreguntarsieldebatgrupalésl’adequatperacadas-cunadelestasquesalesqualshemfetreferència.Tanmateix,ésobviquehihatèc-niquesqueseranmésadequadesenfunciódelsobjectiusqueperseguim.Malgratquemoltesd’aquestestècniquespodenserusadesperadiferentsobjectius,ial’es-peraderevisarmésconcretamentalgunestècniquesenelspropersapartats,intro-duiremaquíalgunsdelsavantatgesielsinconvenientsmésgenerals.
Perexemple,perdiagnosticarpodenseradequadeslestècniquesDAFOoleseinesd’anàlisidecausa-efecte.Enmoltesd’aquestestècniques,l’avantatgeéslacontribu-ciódelsdiferentsactorsenladiagnosid’unasituaciópassadailavisiód’unasituaciófutura,jaqueproveeixendiversitatd’informacióid’idees,aixícomnovesperspectivesinterpretativesenfunciódelsparticipantsi,alhora,augmentalacomprensióilatole-rànciaentreelsmembres.4Elsdesavantatges,entred’altresdemésespecífics,sónsovintlamancadetempsolaintroducciód’informacióirrellevantquepotinduiraunamajorcomplexitatdifícildegestionariinterpretar,quecreaconfusiótantentreelspar-ticipantscomenl’organització.D’altrabanda,estractasempred’unadiagnosidesdel
4.Enaquestsentit,comqueelresultatéssumatori(nocompetitiu),esmaximitzalacomprensióentreelsactorsilaintegraciódetotselspuntsdevista,mésquenopaslageneraciódeconflictederivatdelavoluntatd’influiriconvèncerelsaltres.
Eldisseny21
puntdevistadelsparticipants,quecalconfrontarambanàlisisexternesdelatemàti-catractada.
Perproposarogenerarideestenimeinesclàssiquescomlaplujad’ideesoaltrescomelsgrupsnominals.Elmajoravantatged’aquestestècniquesésl’oberturail’ampliaciódelaperspectivasobreelproblema,jaqueestimulensolucionscreatives;maximitzentambéelnombred’ideesquedespréspodransersotmesesaavaluacióiredueixenlatensióentreparticipantsqueespotgenerarenavaluarprecipitadamentopcionspre-determinades.Eldesavantatgeprincipaléselvolumd’ideesgenerades,querequereix,a posteriori,algunaaltratècnicapergestionariconduircorrectamenttotelmaterialfinsabonport.
Perprioritzaralternativesespodenimplementartècniquescom,perexemple,lesvo-tacionsdirectesolesmatriusdecriteris.Totesaquestestècniquespretenenobjectivarelprocésdepriorització,enalgunscasosexplicitantidebatentsobreelscriterisenquèesbasarà.Ambtot,elsdesacords, lesconfrontacionsielsconflictessónméssusceptiblesdemanifestar-seenelsmomentsdepriorització,queacabenjerarquit-zanti/odescartantopcions,iésonespodenferméspatentselsfalsosconsensospernohaverexploratambdetenimenttoteslespropostesoperquèhihagrupsmésinfluentsquealtresenlaimposiciódelsseuspuntsdevista.
Enquartlloc,entreleseinesperprogramartrobemdesdelsDAFO,enunplamésge-neral,finsal’enfocamentdemarclògic,orientatalaconcreciódelesaccionsquecalrealitzar.Elprincipalavantatged’aquesteseines,utilitzadesenunprocésparticipatiu,éslaimplicacióilacoresponsabilitzaciódelsdiferentsparticipantsperduratermeiim-plementarlesdecisionspreses,mentrequelaprincipaldificultatenaquestcaséslacomplexitatdeferunabonaprogramaciótenintencomptetotselselementsindispen-sables.
Finalment,entreleseinesperavaluardesdeldebatdegrupentrobemalgunesquejahemcomentat,comelsDAFOolesanàlisisdecausa-efecte.Elsavantatgesielsincon-venients,però,sónmoltparal·lelsalsquehemrevisatjaperaleseinesdediagnosi.
Algunesestratègiesfacilitenl’emergènciadeladissensió(reforçantelsdiscursosielsposicionamentsparticulars),id’altres,elconsens(promoventlaidentificaciód’elementsilesideescompartidesi/oacordades).
Preparatius
Elspreparatiusd’unasessiódedebatcomprenenaspectesrelatiusalaselecciódelsparticipants,laconvocatòriailasevadinamitzacióialadefiniciódel’espai,eltempsielsrecursosenquètindràlloceldebat.Algunsd’aquestsaspecteshanestatplante-jatsal’apartat«Lesvariablesqueinflueixenenlaqualitatdeldebat.Recerquesprè-vies»delcapítolanterior;aquíinclouremelsaspectesmésoperatius.
Eldisseny22
La selecció de participants
Enlaselecciódepersonesparticipantsenundebatentrenenjocdiferentsaspectes:
•L’oberturadelaconvocatòria,ésadir,siestractad’unaconvocatòriaobertaenlaqualtothompotparticiparvoluntàriament,obéd’unaconvocatòriatancadaapar-tird’unscriterisprèviamentdefinits.Elsegonsupòsitrestringeixòbviamentlaca-pacitatd’intervenireneldebat,sibépermetgarantirprèviamentunequilibrientrediferentssectorsoperfilsdeparticipants.Sil’objectiuésquecadascundelsmem-bresdelapoblaciódereferènciatinguiexactamentlesmateixesprobabilitatsdeparticipar,llavorselcriteripertinentéslaseleccióaleatòria(perexemple,siestrac-tadetotalaciutadania,apartirdelesdadesdelpadrómunicipal,comenelme-canismedelsjuratsciutadans).Ambtot,comqueaquestcriteriésunfactordeter-minanteneldesenvolupamentielsresultatsdeldebat,lasevalegitimitatdependrà,enúltimainstància,delfetquelesdiferentspartsimplicadesacordini/oacceptinelscriterisielsprocedimentspelquefaaltipusdeconvocatòria.
•Lacomposiciódelespersonesparticipantsrespectealessevescaracterístiquessociodemogràfiquesi,particularment,respectealseuequilibrisegonsvariablesre-llevantscomgènere,edat,classesocial,territorioorigengeogràfic,aixícomaltresfactorsquepuguinserrellevantsambrelacióaltemaabordat.
•Lacomposiciórespecteal’adscripciódelsactors.Enelmarcdecontextosdepar-ticipacióciutadana,diferentsperfilsd’actorssónpotencialsparticipantsi,comatals,podendebatreseparadamentoconjuntament:ciutadania(personesatítolin-dividual,col·lectius,associacions),agentseconòmics(empreses,organitzacionssindicals,decomerciants,etc.)iadministracions(tantenelseunivellpolíticcomtècnic).
•Lacomposiciósegonslacapacitatd’acciódelsmembres.Sielqueesvolabordarésquelespersonesparticipantssiguinalhoraexecutoresdelesdecisionspreses,l’elecciód’aquestsperfilshadesermésrestringida.
Mésenllàdelperfildelsmembresilacomposiciódelsgrups,enapartatsanteriorss’hafetreferènciaalaquantitatdeparticipants.Enlamesuraenquèesvulguigaran-tir laparticipacióindividualdecadascundelsmembresi,alavegada,convocarungrannombredeparticipants,potsernecessaridividirelgrupensubgrupsquedeba-tindemanerasimultàniaiqueposinencomúelsresultatsenunplenariposterior.Amés,espodendissenyarestructuresméscomplexesquepermetinampliarméselnombred’assistents.Així,unapossibleestratègiaésorganitzardiferentssessionsparal·lelesenquèelsresultatsesretorninenformadejornades,panelsoassemblees,obéorganitzardebatsderepresentantsenelsqualsparticipinportaveusdelestro-badesanteriors(espodenanarorganitzantsuccessiusnivellsderepresentació).Ambtot,elsdissenysméscomplexostenenuncostorganitzatiuimportantqueelsfamésdifícilmentfactibles.
Eldisseny23
Exemples de possibles estructures de participants
Subgrups amb plenari(40 persones)
Tallers paral·lels(120 participants)
Tallers de representants(200 participants)
88888
Plenari
88888
Plenari
88888
Plenari
88888
Plenari
Jornades
88888
88888
88888
88888
88888
5
5
5
5
5
5
La convocatòria i la seva dinamització
Laconvocatòriadelsparticipantsés,enelsentitmésoperatiu,unatascaprocedimentaldepreparaciódeldebat,iencadacascaldràvalorarquinssónelscanalsdecomuni-cacióméspertinents.Té,òbviament,unafuncióinformativa,peròtambédinamitzadora.
Segonseltipusdeparticipantsaquiesdirigeixiilesparticularitatsdecadacas,lainformaciópotcontenirelselementssegüents:lapresentaciódelprojecteolafinali-tatenlaquals’emmarcaeldebat(quil’organitza,quinssónelsobjectiusilesformesdetreball,etc.);elsseusobjectiusespecífics(argumentantelsmotiuspelsqualseldebatésd’interès,aquis’haconvidatilaidoneïtatdelaparticipació);quinsseranelsseusefectespràcticsilesformesdedevolució;possibleinformacióaddicional,i,fi-nalment,elsaspecteslogístics(lloc,diaihora,iprograma).
Enmoltscasos,lesconvocatòriespodenrequerirunreforçviatelefònica;enaltresca-sos,perexempleelsjuratsciutadans,sesoldisposard’unaoficinad’informacióperexplicarambmésdetenimentelsobjectiusielfuncionament.
Finalment,ienunsentitestratègic,laconvocatòriapotserunaoportunitatperdina-mitzarunaorganització.Perexemple,preparar-ladesd’unaassociaciónoésúnica-mentunamanerad’accediralabaseassociativaoalarestadeciutadania,sinótam-béunelementquepotobrirlessevesrelacionsenfora.
Espai, temps i recursos
El lloc i la distribució de l’espai.Enlestrobadespresencialsesnecessitaunespaifísicque,d’unabanda,siguilogísticamentadequati,del’altra,ofereixiunaatmosferafaci-litadora.Ambrelacióalaprimeraqüestió,hadeserunespaiquedonicabudaatotselsassistentsenplenari(sin’hiha),iquedisposidesalespetitesonelsgrupsdetre-ballespuguinreunir;amés,peramoltesdinàmiquesésimportantqueelmobiliarisi-
Eldisseny24
guimovibleperadequar-loalsdiferentsmomentsdelgrup.Enrelacióamblasegonaqüestió,hadeserunespaiquenos’imposiacapdelsgrupsoperfilsparticipants,perexemple,perserexcessivamentformal.Algunsequipamentspúblics–comara lesescoles–solencomplirtotesaquestescondicions,amésd’altrestambénecessàries(espaisilenciós,benil·luminat,etc.).D’altrabanda,ladisposiciódelescadiresitaulesenl’espaiésunelementqueintervéenlainteraccióenelgrup(Chambers,2002;Green-berg,1976).Lescol·locacionsencerclesónlesméssimètriquesifacilitenelcontactevisualentreparticipants,peròpodenserincòmodessihihad’haverprojeccions.Lesdistribucionsen«U»oendoble«U»(sisónmoltsassistents)reforcen,encanvi,lacen-tralitatdequipresenta.D’altrabanda,engrupspetits,asseure’salvoltantd’unataulafacilitaunambientigualitaridetreball;lapersonaquecoordinaeldebatpotalternarunacol·locaciósimètricaambelgrupambunadecentralitzada,apeudret,quansis-tematitzalesidees.Alsplenaris,entantqueespaisdedebatmésobertiambmésnombredepersones,l’absènciadetaulespotfacilitarunmarcmésinformaligenerarunambientmésdistèsimésproper.
L’hora i la durada.Undebatexigeixunstempsques’adaptinalesdisponibilitatsdequihiparticipa.Noéselmateixfer-hoambpersonesqueintegrenaquestaactivitatdinsdelasevajornadalaboral,ambassociacionsquetenenundeterminatcalendariihorarid’activitat,oambpersonesquecedeixenelseutempspersonal,situacióperalaqualcalpreveureunaconvocatòriaenhorarisnolaborables.Delamateixamane-ra,nosónigualselshorarismasculinsqueelsfemenins,nielsdelagentgranqueelsdelsjoves.Pelquefaaladurada,algunsmecanismespreveuensessionsdedebatalllargdediferentsdies(perexemple,elsjuratsciutadanssesolenferduranttresoqua-tredies).Lessessionsd’unmatíounatarda,ambundescansintermedi,tambésónpossibles;aquestsespaisdedistensió(cafès,esmorzars,dinars,etc.)podenfacilitar,d’altrabanda,elqueanteriormenthemdenominat«objectiusrelacionals».Lògicament,commésdurada,majorprofunditat,peròtambémésdificultatspertancarunabonaconvocatòria.
Materials.Peralessessionspotsernecessaridisposardematerialsadequatsperaltreballdelsgrups,quevariaransegonslesdinàmiquesutilitzades:documentsdede-bat,fullsdepaperibolígrafsperaúspersonal,retoladorsi/otargetesdecolorsoal-tresaccessorisespecíficsperaeinesconcretesipissarresopaperògrafspersintetit-zarlesaportacionsalavistadetothom.
Remuneració.Unaqüestióquecalplantejaréslapossibleremuneracióalspartici-pants.Enalgunscasosnotésentit,siguiperquèlatrobadaformapartdel’activitatlaboralordinària(perexemple,professionalsd’unaorganització)odel’activitatas-sociativa.Algunsmecanismes,comelsjuratsciutadans,exigeixenquelespersonesseleccionadesabandoninlasevaactivitatlaboralidomèsticaduranttresoquatredies,ilaremuneracióésunacompensacióperl’absènciaalafeinailanecessitatdecontractarserveisdecuradepersonessiéselcas(Harms,2008).
Eldisseny25
Desenvolupament
Totiqueenaquestapartatenscentraremmésespecíficamenteneldesenvolupamentdeldebat,l’esquemapresentatreculliintegralafasededissenyipreparació(comacondicióindispensableperassolirelsobjectiusprevistos),aixícomtambélafasepos-terioralareunió.Respectealasessiódedebat,espotdistingirunafaseinicialdepresentacióipreparaciódelsparticipants;unafasededivisióengrupsdetreball(sicalfer-la)idedebat,amblasevapròpiaoberturaitancament,iunafasefinaldesín-tesiiconclusions.PeraKaneret al.(2007:18-21;vegeutambéAnder-Egg,2002),elcicled’oberturadeldebatdegrupescaracteritzapelpensamentdivergent,primerambdiscursosméshomogenisqueesvanobrintprogressivamentfinsaarribaraunmomentàlgiddediscussióiconfusió;peralsautors,aquestmomentésunainevita-bleconseqüènciadeldebatielpuntdepartidadesdelqualespotiniciaruncicledeconvergènciaisíntesi.
Esquema del disseny i el desenvolupament del debat en grup
Disseny ipreparació
PresentacióTreballen grup
Informe dedevolució i
retroalimentació
Conclusionsi cloenda
Alllargd’aquestprocés,elgruphauràd’organitzarelseufuncionament,hauràdecen-trar-seenelfetd’analitzarelproblemailespossiblesopcionsi,finalment,prendrede-cisions.Ambtot,lesseqüènciesdedebatpodenvariarenormementenfunciódelti-pus de grup i la temàtica tractada. Gastil (2010: 71-73), a partir dels models deseqüènciesdedebatidentificatsperPoole,plantejaqueelsdesenvolupamentsd’unasessiódegrupnosegueixenhabitualmentunadistribuciórígidadelestasques,sinóquemostrendiferentspatronssegonssielgrupesconcentraenlamanerad’organit-zar-seoenelscontingutsques’handedebatre,osegonselgrauambquèeldebats’orientaalsaspectesdirectamentrelacionatsambladecisióques’hadeprendre.Al-gunsd’aquestspatronsesmostrenalafigurasegüent.Elpatróunitarisegueixladis-tribuciómésordenadadelestasques:escomençaorganitzantelgrup(objectius,pro-cediments),seguidamentespassaaanalitzarelproblema,s’avaluenlessolucionsi,finalment,esprenenlesdecisions.Enelspatronsorientatsalproblemaialasolució,encanvi,ladinàmicadelasessióésdeterminadapelfetdecentrareldebatenund’aquestsaspectes.Elpatrócomplex,finalment,reflecteixdinàmiquesenquèelde-bat,sovintcaracteritzatpersituacionsdeconflictesubstantiuointerpersonal,passad’unafaseaunaaltraenunordredifícildepredir.
Eldisseny26
Possibles seqüències de debat de grup
UnitariOrientat
a problemaOrientat a solució Complex
Organitzaciódel grup
Anàlisi delproblema
Avaluacióde solucions
Presa dedecisions
Anàlisi delproblema
Avaluacióde solucions
Anàlisi del problema
Organitzaciódel grup
Presa de decisions
Avaluacióde solucions
Organitzaciódel grup
Avaluacióde solucions
Presa dedecisions
Avaluacióde solucions
Organitzaciódel grup
Anàlisi delproblema
Avaluacióde solucions
Presa dedecisions
Organitzaciódel grup
Font:Gastil(2010:72)
La presentació
Lapresentaciódeldebattéunadoblefunció:d’unabanda,establiruncontracteco-municatiuentreparticipantsiconvocants;del’altra,enquadrarsubstantivamentipro-cedimentalmentlasessió,pertalqueeldebatespuguiproduir.D’unamanerageneral,lapresentacióhauriad’incloureelselementssegüents:
•Presentaciódel’organitzacióopersonaconvocant.
•Quinsobjectiuspersegueixienquinprocéss’inscriuen;i,ambaixò,quèesdema-naalespersonesquehiparticipeniquinsseranelsefectespràcticsdelessevesaportacions.
•Perquès’haconvidataquestsparticipantsinod’altres,ienqualitatdequè(perexemple,comarepresentantsinstitucionals,obéatítolpersonal,senserepresen-tarformalmentelgrupalqualpertanyen).Estracta,endefinitiva,dedonaratothomunroldesdelqualparlar.
•Elsaspectesorganitzatiusiprocedimentalsdeldebat,enlamesuraenquèhihagiunaregulaciódeltempsieldesenvolupamentdeldebat(fases,tornsdeparaula,fases,eines,etc.).
•Elementssubstantiusdedebat.Enocasions,potserútilemmarcareldebatco-mençantperexposicionsomaterialsquefacilitinlareflexiódelsassistents.Segons
Eldisseny27
elsobjectius,elstipusdeparticipantsiladinàmicadedebat,aquestainformaciópotserdediferentstipus(diagnòsticprevi,escenarisideals,experiènciessimilars,etc.).Aquestaqüestióés,però,delicada,jaquetantelscontingutscomlaformad’exposar-loscondicionaraneldebatposterior.
L’organització del grup
Eldebatéselpuntcentraldelasessiódegrup,allàons’«encarrega»alsassistentslarealitzaciód’unadeterminadatascaquehaurandeduratermeenuntempslimitat.L’efectivitatdelgrupfareferència,comassenyalenMaríniGarrido(2004:21-23,citantHackman),tantalsresultatsdelatasca(quantitat,qualitatiidoneïtatdelainformacióproduïda),comalgrauenquèelsprocessosdegrupincrementenlacapacitatdelsseusmembres(entermesd’activarelresultat,peròtambé,podemafegir,entermesd’incentivarhabilitatsicapacitatsdeliberatives,ésadir,potenciantelraonamentcrí-tic,lògiciavaluadordelsmembres)ialgrauenquèelgrupcontribueixaldesenvolu-pamentialbenestarpsicològicdelsseusmembres.
Unaqüestióimportantrelativaal’organitzaciódeladinàmicadelgrupéslamaneraielgrauambquèesregulaeldebat.Delbecqet al.(1984:37;53-56)defineixenelgrupinteractuantcomaquelldebatescassamentestructurat,ambungraumínimdedirectivitatdesprésdelapresentaciódelareunió.Aquestaés,defet,ladinàmicaha-bitualenmoltesreunionsi,segonsl’autor,ésespecialmentadequadaquanesper-segueixlamotivacióilacohesiódelgrup,lasensaciód’intercanviiconsensilasen-sacióqueelspuntsplantejatshanestatrevisatsdemaneraaprofundida.Percontra,però,aquestesdinàmiquestendeixenafocalitzar-seenunaopoquesidees,alternenperíodesdeconcentracióenlatascaambaltresdebatsallunyatsdelsobjectiusi,molthabitualment,mostrentretsclarsdedominaciódeldebatperpartdedeterminatsmembres(perlasevaposicióoestatus,pelgraud’informacióprèvia,perlafacilitatd’expressió,etc.).
L’estructuraciódeldebatapartirdepautesqueregulenelstornsdeparaula,elspro-cedimentsd’interaccióil’abasttemàticdelqualesparla,esplanteja,enaquestcon-text,comunaestratègiaperpodertractarunadiversitatd’ideesielseuintercanvienunperíodelimitatdetempsi,alavegada,garantirunrepartimentequitatiudelesin-tervencionsquanespreveueldominid’unesveussobrelesaltres.Percontra,restrin-geixenl’autonomiadelsmembresdelgrupenelprocésdedebat.Lesbasesielspro-cedimentsperorganitzar l’activitatdel grupestan fonamentats en les teoriesdedinàmicadegrups,uncampconsolidatdelapsicologiasocialques’ocupadel’estu-didelfuncionamentdelsgrupsidelestècniquesqueaugmentenlasevaeficàcia(Bue-noiGarrido,2003:150).Enaquestsentit,éselconeixementdelesimplicacionsteò-riquesipràctiquesdequalsevoldinàmicadegrupselquepermetunaaplicacióeficaçdelestècniques.
Eldisseny28
La conducció del grup
Lapresènciad’unapersonaencarregadadeconduireldebatpermetlaregulaciódelsseusaspectesprocedimentals (tornsdeparaula, interacció,tempsdedicatacadapunt,etc.);mésenllàd’això,algunesrecerquesrealitzadessuggereixenquelasevapresènciamilloralaconsecuciódelatasca,peròelsresultatsnosónconcloentsenaquestsentit(Murphyet al.,1998:53-54).
Avegadesaquestafiguras’anomena«coordinadora»;d’altres,«dinamitzadora»,id’al-tres,«facilitadora»,icadascund’aquestsnomsposal’èmfasienaspectesdiferentsdelessevesfuncions:eneltemàticoenelmetodològic,enl’afectiuoenelcognitiu,enunamajoromenorproximitatalgrup,enungraud’intervenciómésomenysalt,enunaneutralitatmésgranoméspetita,etc.Entermesgenerals,aquestafigurasesituanitotalmentforadelgrup(enlaposiciód’expert)nitotalmentfusionada(perquèaixòlareforçariaacríticament),sinóentrant-hi (reforçant laproducciódelgrup) isortint-ne(distanciamentcrític)(LópezdeCeballos,1989:51).
Entrelesfuncionsdelaconducció,endestacaremsis(peraprofundir-himés,espotconsultarAnder-Egg,2002):
•Establirimantenirlesnormesdelainteracció.Elgrup,perpoderfuncionar,neces-sitaunsistemadereglesdejocquepermetieldebatenigualtatdecondicionsigaranteixilaconsecuciódelsobjectiusfixats.Algunesd’aquestesnormessóncon-vencionals(modelsdecomportamentculturalmentcompartitsperadeterminadessituacionssocials);d’altressónfixadesperaldebatenparticular:tenenperobjec-tiugarantirl’ordreconversacionalilaproducciógrupal,iperaixòésfonamentalquesiguinrealistesiqueelgruplespuguiassumir.Davantd’incomplimentspuntualsd’aquestesnormes,elroldelaconduccióésgarantir-neelcompliment.
•Crearunambientpropiciperalacomunicaciódistesaiequilibrada.Elcontactecomunicatiunoésunaqüestiópuramentformal,sinóquetambétéuncomponentafectiu.Éspartdelaconducciócrearunambientcordialiempàticiutilitzarelscodislingüísticsmésadequatsenuncontextcadacopméscaracteritzatperladiversitat.
•Assessoraranalíticament.Ésfunciódelapersonaquecondueixeldebatassistirtècnicamentelgrup:ajudantaplantejarlesideesiareflexionar-hicríticament,re-formulantlesaportacionsindividualsipreguntantalgrup,ajudantarelacionar-lesisistematitzar-les,posantasobredelataulalescontradiccionsi,finalment,ajudanta«saturar»eldiscurs.Aixòpotrequerirunconeixementtemàticdelques’estàrealitzant,comtambélacapacitatd’abstraccióirelacióprouràpidaperfercons-tantmentdemiralldelgrup.
• Inventariarlesaportacions.Elpaperquetélapissarraoelpaperògrafnoésnomésderecopilar ifervisiblealconjuntdelgrupelqueesvaaportant,sinótambéeld’objectivarpropostesmésenllàdelesintervencionsindividuals.Enaquestsentit,Delbecqet al.(1984)proposenelregistred’interacciómúltiple(rondesd’interven-cionsrecollintunasolaideaperparticipant)comaestratègiaperdespersonalitzarlesaportacions.
Eldisseny29
•Sabermanejarlessituacionsimprevistesidifícilsdinselgrup.Perexemple,ajudarareformularunaideaaparentmentabsurdaodavantlaqualelgruphareaccionatnegativament;assistirafectivamentdavantreaccionsd’ansietatindividual;facilitarlesaportacionsdelsmembresmenysactius;gestionarelsdiferentsrolsadoptatspelsparticipants:elsquefacilitenlatasca,elsquemantenenladinàmicadelgrupielsquelabloquegen(peraunmajordesenvolupamentd’aquestsaspectesve-geuAnder-Egg,2002:43-48;Infante,2003:62-65;MaríniGarrido,2004:25-27).
La presa de decisions en el grup
Eldebatdegrupcomprèn,endeterminadesfasesimoments,processosdedecisióque,demaneramésomenysexplícita,segueixendeterminadesregles.Elsprocedi-mentsdepresadedecisionssóndiversos,ivandesd’aquellsbasatsenl’autoritat,enquèunsolmembredelgrupprenladecisió,finsaaquellsaltresenquècadascundelsmembreséspartícip,d’unamaneraod’unaaltra,deladecisiópresa.Enscentraremenaquestsúltimsidistingirem,seguintGastil(2010:94-100),tresconjuntsdeproce-diments:basatsenmajories,enresultatsproporcionalsienlaunanimitat.
Elsprocedimentsbasatsenmajoriespodenserdemajoriasimple(enquèladecisiópresaésaquellaquetéunmajorsuportrespectealesaltres),absoluta(ladecisiópre-saésaquellaquetéelsuportdemésdelameitatdelsmembres)oalguntipusdema-joriaqualificada,querequereixialgunpercentatgemínimsobreeltotal.Elprocedimentpermajoriespermetprendredecisionsdavantdedesacordsoposicionsnoconcilia-bles.Noobstantaixò,caltenirencomptequeésunprocedimentquenovehiculauncompromísuniversalambladecisióiqueacabadividintelgrupentre«guanyadors»i«perdedors»;amés,comafirmaGastil,quanelgrupjaestàdividitd’entrada,lesma-joriespodenutilitzaraquestareglapertancarprematuramenteldebatabansd’escol-tarelsargumentsd’altres.
Laregladelresultatproporcionalbasaladecisióenelfetdedistribuirelsrecursosdisponiblesentrelesopcionsdedebatdemaneraproporcionalalsuportquetinguicadascuna(sempreque,ésclar,lesopcionsnosiguinincompatiblesentresi).D’aques-tamanera,s’evitaqueelgruphagid’escollirunasolaopcióamblesdificultatsqueaixòpotcomportarquanesvolferdemaneraunànimeoambelsdesavantatgesdefer-hopermajoria.Totiaixí,aquestareglapotfraccionarelgrupfinsitotmésqueelspro-cedimentsbasatsenlamajoria:mentrequeaquestsúltimsincentivenlesminoriesapactarentreelles,quans’escullenproporcionalmentdiferentsopcionsnohihaneces-sitatdefer-ho.PeraGastil,aquestfetlimitatantl’intercanviiladeliberacióalgrupcomlacapacitatperarribaradecisionscol·lectives.
Lesdecisionsperunanimitatsolenimplicarunprocésdedebat,basatenelconsens,quecomprènelconjuntdeladinàmicadeliberativaique,pertant,vamésenllàdeladecisióenellamateixa.Noobstantaixò,Gastilplantejaquecaldistingirelconsenscomaprocésdelaunanimitatcomaregladedecisió:elprocésdeconsenspreténgenerarunargumentodiscurscomúdesdeladeliberaciórigorosa(laqualimplicaràl’establi-
Eldisseny30
mentdereglesperalconjuntdeldebat),mentrequeladecisióperunanimitatesrefereixúnicamentaevitarqueesprenguindecisionsalesqualss’oposaalgunmembredelgrup(algunsprocedimentspodenacceptarenprimerainstànciaqueunsolmembrepugui«bloquejar»ladecisióiallargarladeliberació,peròfinalmentoptarperprendreladeci-siómalgratques’hioposiunmembre).Lesdecisionsperunanimitatfaciliten,enrelacióambelsprocedimentsanteriors,unamajorsatisfaccióicompromísdelsmembresdelgruptantambelprocésdedebatcomambelsseusresultats.D’altrabanda,però,re-quereixenméstempsdedebatielresultatéssusceptibledeserbloquejatperminoriesoperunsolmembre,jaqueespotutilitzareldretdevetoperforçarla«no-decisió».
El postdebat: devolució i avaluació
Elsresultatsd’undebatpodensistematitzar-seenuninformederesultatsquecontin-guiunmarciunasíntesidelesinformacionsprèvies,aixícomeldesenvolupamentilesconclusionsdeldebat.Algunsmecanismes(perexemple,elsjuratsciutadans)pre-veuenlaconstituciód’unacomissiódeseguimentformadaperalgunesdelesperso-nesparticipants,a laqualesfaarribarunprimeresborranyd’informeperquèsiguiconfrontativalidatabansdefer-nel’ediciódefinitiva.
Entotcas,imésenllàdel’informe,hihauntreballposteriorqueésfonamentalmenttècnic,iqueesrefereixaanalitzardiferentsaspectesdelsresultats;perexemple,elcontrastd’undiagnòsticdegrupambunaanàlisiexterna,laviabilitattècnicad’unespropostesd’accióol’estimaciódelseucosteconòmic.
D’altrabanda,l’avaluaciódeldebatpotplantejar-sealfinaldeldebatmateixoambposterioritat.Segonselsobjectiusperseguits,aquestaavaluaciópotserexternaoin-terna,individualoengrup,escritaooral,nominaloanònima,quantitativaoqualitati-va:així,unaavaluacióinternadegruppermetqueelmateixgrupreflexionisobrelasevapròpiadinàmica,endetrimentd’unavisióexternamésdistanciada;unaavalua-cióindividualianònimaevitalapressiógrupal;unavaloracióperqüestionaripermetràquantificarelsresultats.
Pertald’avaluars’hadepartirdecriterisoaspiracionsdefinidesa priorid’allòquecon-sideremboodesitjableperal’experiènciaienfunciódelsseusobjectius.Aquestscri-teriss’handepoder traduirenpreguntesd’avaluació i indicadorsquepodenver-sar sobrediferentsaspectesodimensions.Cal tenirpresentquealgunesde lesdimensionsquepodemavaluarrequeriranunaprevisiódelsinstrumentsielsmomentsderecollidadelainformació.L’especificitatoadaptacióal’experiènciaparticularielgraud’aprofundimentambquèvulguemavaluardeterminaràengranmesuraquinesdimensions,preguntesd’avaluacióiindicadorsacabemincorporantenl’avaluació.
Entrelesdimensionsquecalavaluarenpodemconsiderartresdeprincipals:1)l’en-quadramentdeldebat,2)eldesenvolupamenti3)elsresultats.Cadascunad’aquestesdimensionsté,alseutorn,múltipleselements,lapertinènciairellevànciadelsqualsdependràdecadacontextenparticular(perampliaraquestsaspectes,espotconsul-tarJorba,2009;JorbaiAnduiza,2009,iParés,2009).
Eldisseny31
1.Enquadramentdeldebat.Enaquestpuntl’avaluacióintentaaclarirsil’èxitoelfra-càsdeldebatestanvinculatsaalgunelementdelmarcprevialdesenvolupamentdel’experiència.Enaquestsentit,espodenavaluarelgraud’acordolesdisposicionsdelsdiferentsagentsenrelacióambelprocés(formacionspolítiques,associacions,etc.),lacoresponsabilització,lacoordinacióilatransversalitatdelesdiferentsàreesoagentsqueesveuranimplicatspelsresultatsdeldebat,elcompromísperassumirelsresul-tats,etc.Mésenllàd’aquestadimensióinterna,tambéhihal’externalitzaciódecaraalsparticipants:queaquestspercebineldebatambclaredat,transparènciaiinforma-cióidifusiósuficientmentàmpliapernogenerarbiaixos.Finalment,elmarcdel’expe-riènciatambéquedadefinitperlaquantitat,l’adequacióilasuficiènciaderecursos(temporals,humansieconòmics).
2.Desenvolupamentdeldebat.Enaquestadimensióhihamúltiplesvariablesrela-cionadesamblalogística–adequaciódeltempsidel’espai−,latemàtica–siésonorellevant,excessivamenttècnicaoassequibleosielsparticipantstenencapacitatimargededecisióperincidirenaquellatemàtica−,laclaredatenlapresentaciódel’ex-periènciailainformacióproveïda,etc.Hihadoselementsenelsqualsvallapenade-tenir-semínimament.Elprimeréselperfildelparticipantielgraudeparticipació:comhemcomentatanteriorment,podemavaluarpositivamentquelaparticipaciósiguidi-versai incloguidiferentspuntsdevistarellevantsperaldebat,siguirepresentativad’unapoblaciódeterminada,siguialmésextensapossible,etc.Tambéespotconsi-derarelgraudeparticipacióointensitatambquèelsindividuss’impliquenenl’expe-riència,desdel’estrictainformacióenquèelsparticipantsnoméssónaudiènciapas-siva,finsalaimplicacióenladeliberacióiladecisiófinal.Elsegonelementrellevantéslaqualitatdeldebatoladeliberació,enquèespodentenirencomptelariquesaoelnivelldeldebat,lapossibilitatd’igualtatenlaparticipaciódelsdiferentsmembres,l’escoltaielrespectemutu,lavoluntatd’arribaradecisionsconsensuades,etc.
3.Resultats.Hihaforçavariablesquepodenseranalitzadesdesdelpuntdevistadelsresultats.Enl’àmbitsubstantiuespotconsiderarsieldebathatingutalgunainfluèn-ciaenelsresultatstangiblesidirectes,siaquestainfluènciatéunimpacteinnovadoroútil,oelgraudecorrespondènciaquehihaambelsobjectiusilesnecessitatsplan-tejades.Enl’àmbitrelacional,enspodemplantejarfinsaquinpunts’hangeneratdi-nàmiquescohesivesentreparticipants.Finalment,enl’àmbitindividualésimportantsabersihihahagutalgunimpacteenelsindividusaescaladeconeixement,habilitats,satisfaccióosi,enuncompendidetotesaquestescoses,s’hacontribuïtagenerarculturaparticipativa.
Eldisseny32
Avaluació del debat
1.Enquadrament Estructuraciódelsagentsimplicats
IniciativaAmplituddelconsens/acord(Co)Lideratgepolític/socialTransversalitaticoordinacióCompromís
Transparènciaivisibilitatdecaraalsparticipants
Claredatd’objectiusDifusióiinformacióTransparènciaNeutralitat
Recursos EconòmicsHumansTemporals
2.Desenvolupament Logística Temps(horari,distribuciósuficient)Espai(adequat,accessible)
Temàtica RellevànciaMargededecisióViabilitat/congruènciaDificultat
Participants Diversitat(representació,inclusió)ExtensióIntensitatdelaparticipació
Presentaciódel’experiència
Claredat/interèsdelsobjectiusClaredat/interèsipluralitatdelainformacióClaredat/interèsdelmaterialdistribuït
Deliberació Qualitat/riquesadeldebatIgualtatdelaparticipacióDinàmicaconstructivaRespecteireciprocitat
Conducció/moderació
Facilitadoradelatascaideldebat
3.Resultats Substantius(output, outcome)
InfluènciadelsparticipantsCorrespondènciaambobjectiusUtilitat,innovació
Relacionals GeneraciódexarxesGeneraciódeconeixement
Impacteenl’individu CulturaparticipativaMilloradeconeixementsDesenvolupamentdecapacitatsihabilitatsSatisfacció
33
Algunes eines per treballar amb grups
Enaquestcapítolpresentemunconjuntd’einesquepodenservirdesuportperajudaraestructurareltreballengrupsobépersistematitzar,ambposterioritat,elsresultatsd’undebatquenohagiestatestrictamentestructuratenaqueststermes.Ésimportantrecalcarqueaquesteseinesnoimpliquendebatper se:sóntècniquesorientadesaobtenirunresultatsubstantiud’interèsenrelacióambuntemaplantejat:eldiagnòstic,lavaloraciód’alternatives, laprioritzaciód’opcionso laprogramaciód’accions.Enaquestsentit,elcomponentdeliberatiuestàenelprocedimentquevadesdelplante-jamentfinsal’assolimentdelresultat;iseran,pertant,tècniquesdedebatenlame-suraenquèl’intercanvid’argumentsestiguipresentenelseudesenvolupament.
Engeneralestractad’einesconsolidadesencampsdiversos,comaraladinàmicadegrups,laplanificacióestratègica,lagestiódequalitatolaprospectiva,peròadapta-desalasevautilitzacióencontextosdeparticipaciósocial.Noenfaremundesenvo-lupamentextens,jaquemoltestenenprouentitatperdedicar-hillibressencers,sinóqueúnicamentendonaremunaprimerareferènciaperintroduir-nosenelsseusob-jectiusienlasevaaplicabilitat.Encadascunadeleseiness’inclouenreferènciespertald’ampliarlainformaciórespectealescaracterístiques,aldissenyialsresultats.
Engeneral,unasolaeinanoéssuficientpertreballaruntemadesdelplantejamentdelproblemafinsalaplanificaciódelaresposta.D’altrabanda,unasessiódedebatpotcombinardiferentstècniques(perexemple,laprimerapartd’unDAFOambalgunmecanismedeprioritzacióperjerarquitzarelspuntsidentificats).Altres,encanvi,sónmètodesqueintegrenunconjuntdeprocedimentsquevanmoltmésenllàd’unases-siódetreballengrupomés(perexemple,l’anàlisiestructuraloelmètodeDelphi).
Dinàmiques per a la generació d’idees
Moltesvegades,l’objectiud’ungrupdetreballésproduirideesrelativesaltemaplan-tejatigarantirquetotselsmembreshifanaportacions.Enaquestapartatespresen-tentresdinàmiquesbàsiquesiclàssiquesque,totiquejasón,persimateixes,tècni-quesdetreballgrupalcomlesques’exposenenelsaltresapartats,solensermoltesvegadesunabasesobrelaqualesrecolzenmoltesaltrestècniques.Ensreferimalessegüents:plujad’idees,aportacionspertargetesiPhillips66.
Alguneseinespertreballarambgrups34
Pluja d’idees
Unadeleseinesmésclàssiquesésl’anomenadaplujad’ideesobrainstorming(Os-born,1953).Técomaobjectiugenerarideesoriginalsicreativespotenciantlasinergiagrupal.Pertant,lessevesaplicacionssónpertinentsenlessituacionsenlesqualshihaescassetatd’idees,jaquefacilitaqueunespersonesesbasinenlescontribucionsd’altresperplantejar-nedenoves.Ladinàmicapermetunaparticipacióequilibradaencontextosenelsqualshihaconfiançaentreparticipantsinohihariscosdedomina-ciódeldebatperpartdedeterminatsmembres.
Elprincipifonamentaléscrearunentornquepromoguil’originalitatrecolzant-seenlesaportacionsdelsaltres,ieldissenydeladinàmicahad’entendre’senaquestsentit:
•Esplantejaalgrupeltema/preguntais’explicaladinàmica.
•Elsparticipantsvanaportantlliurementlesideessobreeltemaplantejatsensene-cessitatde justificar-les(siguinsímptomesocausessiestanfentundiagnòstic,propostessiestangenerantalternatives,etc.).Endeterminatscasos,esproposaarribaraunllistómínimd’aportacions:estractadeproduirlamàximaquantitatpos-sibled’idees,enprimerlloc,perquèesparteixdelabaseque,commésquantitatn’hihagiperescollir,méspossibilitatshihauràd’originalitat,i,ensegonlloc,per-quèlesprimeresideessolenserlesmésòbvies.
•Lesdiferentscontribucionsesvananotantalavistadetothom(sihihaunaperso-naquecondueixelgrup,nomésintervésiésnecessariperequilibrarlaparaulaen-treparticipants).Enaquestafasenos’entraadebatreniavalorarlesideespernoinhibirlesintervencions.Elqueesbuscaésméslaquantitatquelaqualitat.
•Enunafase,imésenllàdelaplujad’ideespròpiamentdita,lesaportacionspodenargumentar-se,debatre’s,avaluar-seiagrupar-sepersimilituds.Estractadecon-siderarlaidoneïtatdelesideesaportades,relacionar-lesentresiiaprofundir-hi.Sical,espodenutilitzareinesdeprioritzacióperjerarquitzarlesaportacions,segonslaimportànciaolaurgència.
L’efectivitatdeladinàmicadelaplujad’ideeshaestatllargamentdiscutidaenlare-cercaempíricai,defet,elsresultatsobtingutsposenenqüestiólapremissaquelaproductivitatfruitdelainteracciósiguimésgranquelasumadelaqueproduiriaca-dascundelsmembrestreballantseparadament.Aquestadisminuciós’explicaperdi-ferentsfactorsi,especialment,acausade:a)eltempsaddicionalquerequereixlacoor-dinacióilaregulaciódelstornsdeparaulaenelcasd’untreballengrup(queés,pertant,tempsquenoesdedicaacontribucions);b)lacohibicióaintervenirdavantd’al-tresparticipants;c)lesbaixesexpectativescapalescontribucionsdelsaltres,quefaqueelsmembresredueixinlessevescontribucionspersituar-seenlafranjabaixadelgrup(Noordenhaven,1995:108-109;Gastil,2010:118-121).Aquestesevidènciesres-tringeixen,així,l’úsdeladinàmicaaaquellessituacionsenquèhihahomogeneïtat,confiançaimotivacióentreparticipants,nohihaexcessivesrestriccionstemporalsilainteraccióesconsideraespecialmentimportant(siguipergenerarnovesideesoperobjectiusrelacionals,talscomlacohesióielconsensentreelsmembresdelgrupol’apropiaciódelsresultats).D’altrabanda,Gastilassenyalaqueexplicaraquestscon-
Alguneseinespertreballarambgrups35
dicionantsalsparticipantsajudaaobtenirmillorsresultatsiagenerarideesque,tre-ballantseparadament,nos’haurienplantejat.
Aportacions per targetes (grup nominal i variants)
Elcontrapuntaleslimitacionsdelaplujad’ideeséselgrupnominal,plantejatperDel-becqet al.(1984),ilessevespossiblesvariants.Elgrupnominalés,bàsicament,unadinàmicapergenerarideesgarantintlesaportacionsindividualssensequeaquestesestiguininfluïdesperlesaportacionsdelsaltres:primerespensenis’escriuenindivi-dualment,inomésenunsegonmoments’exposenalgrup.Addicionalment,eldissenydegrupsnominalsincorporaunprocedimentpervalorariquantificarlespreferènciesindividualssobreelconjuntdelesideesplantejades.
Enimpedireldebatenlafasedegeneraciód’idees,espreténinhibirlesdesigualtatsd’intervenciódelsunsenrelacióambalsaltres,aixícomlapressiódelgrupsobrelapersona.Peraixò,comapuntsfortsdavantladinàmicaanterior,hihaeliminarlain-fluènciagrupalal’horad’aportarideesigarantirl’equilibrid’aportacionsentremem-bres.Ésespecialmentadequadaquanelsparticipantsnoesconeixenentresi (demaneraquetenenmésdificultatpertrencarelgel),hihariscquealgunespersonesescohibeixindavantlapresènciad’altres,o,senzillament,esconsideraprioritariquecadascundelsmembresaportienprimerlloclasevaexperiènciaielseuconeixementindividual,senseserinfluïtpelsaltres.Enlasevaformulacióoriginalésunatècnicaqueespotaplicarquanesdisposadepoctemps(renunciant,però,aunmajorgraudedebat).
Lesfasesdeldesenvolupamentd’aquestatècnicasónlessegüents(Delbecqet al.,1984:66-72):
•Generaciód’idees:elsassistentsproposenideesindividualment(mitjançanttarge-tes)relacionadesambeltemaplantejat.Elsparticipantsdisposende5a15minutspertreballarensilenci.
•Registre:acontinuació,s’iniciaunarondaenquècadapersonaexposaunasolaideaielconductorlesanotaalavistadetots;esrepeteixlarondafinsquetoteslesideess’hanrecollit.Aquestprocedimentafavoreixladespersonalitzaciódelesideesilasevaintegracióenelgrup.
•Discussió:unavegadarecollidestoteslesidees,s’obreuntornperadubtesiacla-rimentsconceptuals(noperavaluarlesidees).Entantquealgunespropostespo-denestarduplicadesoencavalcades,aquestsaclarimentspermetensistematitzarunallistacoherent.
•Priorització:esdemanaalsmembresqueanotinentargetesundeterminatnombred’idees(unapertargeta)iquelesprioritzinsegonslasevaimportància(perexem-ple,assignantun5alamésimportantiun1alamenysimportant).
•Esrecullenindividualmentlestargetesiesdisposenlespuntuacionsindividualsalcostatdecadaítem,demaneraques’obtéunallistaprioritzadad’idees.
Alguneseinespertreballarambgrups36
•Elsresultatsmostrenlesideesprioritzades,apartirdelesqualss’obreeldebatso-breelspatronsdevotació.
•Espotconsiderarlarealitzaciód’unavotaciófinalapartirdeldebatrealitzat.
L’exemplemostratmésavallpresentalesprioritzacionsindividualsdetalladesdelsre-sultatsd’ungrupnominal,demaneraqueespodenobservarelspatronsdevotacióiespotobrireldebatapartird’aquestspatrons.Elgrupespreguntavaquinsaspectes,problemesioportunitatss’haviend’abordarperquèlaregiófosunllocmillorperviu-re-hi.
Presentació de resultats d’un grup nominal
Vots Ítems
2,1,1,1(1)Manteniridesenvoluparrecursosnaturalsihumans;creaciódellocs
detreballiempreses
(2)Desenvoluparrecursoseducatius:finançament,currículum,infraestructures
5,4,5,5,3,4(3)Reduirladependènciafinanceradel’Administració;desenvolupar
fontsderecursospropis
3,2 (4)Millorarelstractamentsdel’aiguailesdepuradores
5 (5)Elfinançamentlocalésinsuficient
(6)Projectesòlidperpotenciarunmarclegislatiudefomentempresarial.Incidirenelprocéspolític
Font:Moore(1987:38)
Variants
Elsgrupsnominalscomatalsrestringeixenfortamentlainteracciói,pertant,eldebatsobrelesaportacionsindividuals.Altresdinàmiquessimilarsintrodueixenvariantsperpossibilitarunmajorgraudedeliberació:
•Generaciód’ideesentre2o3persones:enllocd’anotarlesideesindividualment(accentuantlaimportànciad’incorporarl’experiènciaielconeixementindividual),espodengenerariacordarperparellesotrios.
•Agrupaciócol·lectivad’ideespercategories:unavegadalesprimeresideess’hanaportat individualment,elsmembresdelgrupenconjuntagrupenlestargetesoideespersimilituds;algunesseranidèntiques,d’altressemblants,id’altresestaransituadesendiferentsnivells,demaneraqueespuguinsituarcomaaccionscon-cretesd’unapropostamésàmplia(perexemple:«construirrampesd’accésalmer-catmunicipal»potserunaaccióconcretaqueformipartd’unapropostamésàm-pliaquesigui«adequaciódel’espaipúblicacol·lectiusambmobilitatreduïda»).Unavegadaestanagrupades,s’assignaacadaconjuntdetargetesun«titular»únicquesiguicurtisignificatiu.PeraMilleret al.(1997)aquestprocedimentfacilitaelcon-
Alguneseinespertreballarambgrups37
sensi,alhora,l’apropiaciódelesideesperpartdelconjuntdelgrup.D’altrabanda,l’agregaciópotplantejar-secomunafaseprèviaaldebat,obécomunprocésdedebatensimateix,enquèelprocésdeconstrucciódecategories,llunydeserunprocedimentmecànic,exigeixlainterpretacióilareflexiósobreelsignificatilesim-plicacionsdecadascunadelescategoriesisobrelessevesrelacions.
•Llistaconsensuada:desdelmomentenquèesconsideriprioritarieldebatielcon-sensposterior,lasegonafaseespotplantejardemanantalgrupquelallistad’ideesobtingudasiguilabaseperalageneraciód’unconjuntreduïtd’ideesquepuguinsercompartidesiassumidescomacomunespertotselsmembres.Així,algunesideesinicialsespodranreorientar,ipotserse’ngeneraranaltresdenovesdesdeldebat.
Phillips 66
IntroduïdaperPhillips(1948,citataEwert,1990),elnomd’aquestadinàmicafarefe-rènciaalaquantitatdeparticipantsialadurada(grupsdesispersones,debatdesisminuts).ElquecaracteritzaelPhillips66ésqueelsgrupstreballensenselapresènciadirectadelconductor,laqualcosaelconverteixenunadinàmicaadequadaperapli-car en dos contextos: l’un referit a un condicionant logístic (facilitar les aporta-cions individualsenplenaris ienunperíodedetempsmoltbreu,sensenecessitatd’haverdedividir-seensalesdiferents),il’altrereferitaunpossibleobjectiurelacional:facilitarl’autoorganitzaciódegrupsgrans.Davantd’aquestsavantatges,elsseuspuntsfeblessónimportants:escàsaprofundiment(moltagentqueaportaenpoctemps)iescàscontroldeladinàmicainternadecadagrup.
Lesfasesenlesqualsespotdividiraquestadinàmicasónlessegüents:
•Esplantejaalgrupeltema/preguntaques’hadedebatre,s’explicaladinàmicaiesdemanaalsparticipantsqueesdivideixinensubgrupsiescullin,cadascun,unapersonaquecoordinaràeldebatifaràdeportaveu.
•Durantuntempsreduït,elsubgruphadedebatrelaqüestióiproposarlesideesoelsaspectesqueconsiderid’interès.
•Unmembredelgrupexposaalplenarielsresultatsdeldebatdegrup.
Alguneseinespertreballarambgrups38
Síntesi de les dinàmiques base
Pluja d’idees Targetes Phillips 66
ObjectiusCreativitat
Sinergiagrupal
Garantiraportacionsindividuals
Participacióengrupsgrans
Aplicacions
Confiança
Equilibridelsmembres
Poquesidees
Pocaconfiança
Desequilibridelsmembres
Experiènciesindividuals
Grupsdemésdequinzepersones
Autoorganitzaciógrupal
Dinàmica
1.Aportaciólliured’idees(sensedebat)
2.Debat
3.Síntesidelesideesprincipals
1.Aportacionsindividualsoperparelles
2.Exposicióalgrupidebat
3.Síntesidelesideesprincipals
1.Divisióensubgrups
2.Debatcoordinatperportaveu
3.Informacióalplenari
Diagnòstic intern i extern orientat a la definició d’estratègies: l’esquema DAFO
L’esquemaDAFOs’introdueixalsanysseixantaalaHarvardBusinessSchoolialtresescolesdenegocisnord-americanes,comunaeinaperalaplanificacióestratègica(HilliWestbrook,1997).Actualmentésutilitzat,ambmúltiplesvariants,enàmbitsmoltdiversos,entreelsqualscaldestacarlaplanificacióestratègicaterritorial.5
ElDAFOtécomaobjectiurealitzarundiagnòsticinterniexternd’unadeterminadaor-ganització,territoriofenomeni,apartird’aquestdiagnòstic,definirestratègiesd’ac-ció.Perelaboraraquestdiagnòstic,l’esquemaDAFOesbasaenelfetd’identificarelspuntsfortsielspuntsfeblesrespecteaunidealoobjectiuperseguiti,seguidament,definirestratègiesperassolir-lo.
Enunaprimerafase,unDAFOidentifica,peralatemàticatractada,elspuntsfebles(debilitatsques’handecorregiriamenacesques’hand’afrontar)ielspuntsforts(for-talesesquecalmantenirioportunitatsquecalexplotar),ielssistematitzaenunqua-drantqueconsiderafactorsinternsipresents(autodiagnòsticdelasituacióoorganit-zació) i factorsexternsde l’entorn (condicionaments isituacionsquepressionen ipodenafectarenelfutur).
5.GanauiMallarach(2003)mostrencomaquestaeinahaestatabastamentutilitzadaenunamostradeplansestratègicslocalsrealitzatsaCatalunya.
Alguneseinespertreballarambgrups39
Anàlisi DAFO (debilitats, amenaces, fortaleses i oportunitats)
Punts forts Punts febles
Present/intern
Fortaleses
...............
...............
Debilitats
...............
...............
Futur/extern
Oportunitats
...............
...............
Amenaces
...............
...............
Enunsegonmoment,elsfactorsidentificatss’integrenenunamatriuDAFO(TOWSma-trix,Weihrich,1982)perdefinir,apartirdelasevainterrelació,estratègiesd’acció.Enaques-tamatriuesprojecta,enuneix,l’autodiagnòsticintern(debilitatsifortaleses),ienl’altre,l’anàlisidel’entorn(amenacesioportunitats).Estractadereflexionarsobrelesintersec-cionsentreelsquatreelementsperpoderidentificardiferentstipusd’estratègiespossibles:
•Estratègiesdepotenciaciódelsfactorsdecontextenlesqualsespotincidirdesdelespròpiesfortaleses.
•Estratègiesdefensives,enuncontextenelqualestenenrecursosinternsperafron-tarlesamenaces.
•Estratègiesdereorientació,enuncontextenelqualespodenpotenciaroportuni-tats,peròcalenunsrecursosinternsquenoestenenactualment.
•Estratègiesdesupervivència,enuncontextenelqualcalafrontarunesamenaces,tenintpresentsunesdebilitatsinternes.
Amblapopularitatil’extensiódel’esquemaDAFO,s’hanplantejattambécrítiquestantal’einacomatalcomalasevaaplicació.Lescrítiquesalmodelteòricenquèesbasal’esquemaDAFOprovenenenbonapartdeMintzberg(1994;Mintzberget al.,1997),elqualqüestionalespremissesquehihaaldarrere,iespecialmentlesrelativesalfetquel’estratègiail’acciópuguinserformalitzadesicontroladesmitjançantunprocéssistemàtic.Enunsentitsimilar,HilliWestbrook(1997:51)relativitzenl’impacterealdel’einaDAFOenlapresadedecisionsiassenyalenlalimitaciód’unaanàlisiestàticaperferfrontacontextosmoltdinàmicsiindeterminats,llunyd’unentornambmercatses-tables,onelDAFOvaserintroduït.
AltrescrítiquesapuntenavalorarelDAFOcomunaeinaútilenfasesinicials,peròme-rament exploratòria i descriptiva. Hill i Westbrook (1997) constaten un ús super-ficialdel’einai,ambDyson(2004),plantegenlaimportànciad’introduirrigorenelpro-cés,mitjançantunamajorreflexiósobre la interrelacióentreelsfactorsplantejats icontrastantempíricamentlasevaincidència.
Desdelasevaaplicació,Codina(2007)assenyalalesprincipalsdeficiènciesenl’úshabitualdelesanàlisisDAFO.Lespodemagruparentresblocs:
Alguneseinespertreballarambgrups40
•Lesquefanreferènciaala(mala)conceptualitzaciódeles«oportunitats»,«fortale-ses»,«amenaces»i«debilitats».Devegades,hihaunamancadedelimitacióentreelsfactorsinterns(quedepenendelamateixaorganització)ielsexterns(condicio-nantsdecontext),demaneraqueesbarregenoportunitatsambfortalesesiame-nacesambdebilitats.Altresvegadessesobrevalorenlesfortalesesquan,situadesenuncontexticomparativamentambaltresorganitzacions/territoris,sónrealmentdebilitats.
•Lesquefanreferènciaala(mancade)definiciód’estratègies.Sovint,elDAFOesli-mitaalaidentificaciód’unallistadefortaleses,oportunitats,amenacesidebilitats,senseques’utilitzinelsseusresultatsperaladefiniciód’estratègies.
•Lesquefanreferènciaalfetde(no)tenirencompteelpesdesigualdecadafactoridentificat,jaqueesprenenenigualconsideraciótantfactorsquepodentenirunimpactesignificatiucomaltrespocrellevants.Oalainversa:emfatitzantlaincidèn-ciad’unfactoriignorantlaresta.D’altrabanda,éspossiblequeelsfactorsidenti-ficatssesituïnennivellsmoltdiferents.Enaquestsentit,potserimportantutilitzarprocedimentsd’agregació,primer,ideprioritzaciódelpesdecadafactor,després.Perexemple,Dyson(2004),enunaaplicaciódel’esquemaDAFOalaUniversitatdeWarwick,plantejaundissenyenquè,desprésdegenerarunaàmpliallistadefor-taleses,debilitats,oportunitatsiamenaces,esdemanaalsparticipants,mitjançantunqüestionari,quepuntuïncadaítemenunaescalad’1a5segonselseugraud’importància;elprocedimentesrepeteixenelcasdelageneracióiprioritzaciód’estratègies.Procedimentsméssistemàticsdequantificacióhanestatdesen-volupatsperChangiHuang(2006),Kurttilaet al.(2000),Leeet al.(2009),iYukseliDagdeviren(2007).
Aspectes de disseny
•L’esquemaDAFOespotconstruir,tanmateix,comaresultatfinalisintèticdemúl-tiplesdebatsenelsqualss’haginutilitzataltreseinesdediagnòstic.Enunsentitsimilar,espotentendrecomunaeinadetriangulacióentrefontssubjectives(per-cepcionssobrefortaleses,oportunitats...)i l’observacióempíricadelasevainci-dència,i,d’acordambaquestcontrast,plantejarladefiniciód’estratègiesdesdelamatriuDAFO.
•Unaadaptacióméssimpledel’einaorientadaaobtenirunapercepcióràpidaiex-ploratòriad’un fenomenconsisteixadiferenciarúnicamententrepunts forts ipuntsfebles.Enfrontd’undebatnoestructurat,ambaquestprocediments’evitaconcentrarladiscussióúnicamentenelsaspectesnegatiusofebles(ésadir,«allòques’hadecanviar»),mentrequeelsrecursosambquèescomptailespoten-cialitatsdemobilitzar-lossóndeixatsensegonpla.Hihadiversesestratègiesperevitarqueaixòpassi,comaracomençareldebatperlesvisionspositives,i/ode-dicarestrictamentlameitatdeltempsaunesvisionsialesaltres.
Alguneseinespertreballarambgrups41
Identificació de causes
Aquesttercerconjuntd’einespermetalsmembresd’ungrupreflexionarsistemàtica-menticonstruirhipòtesissobrequinsfactorsincideixenenlasituacióobjectedede-bat.Entantquehipòtesis,estractaderelacionsentrefactors/variablesquepermetenmillorarlacomprensiódelsfenòmens,peròquenodeixendesersubjectives.Laper-tinènciad’aquesteseinesestàenlacapacitatdeprovocarundebatordenatisistemà-ticentreparticipantssobreelsfactorsquetenenunimpacteendeterminatsfenòmens,desdelconeixementsituacionaldelsactors;elcontrastd’aquesteshipòtesismitjan-çantl’anàlisiempíricaésfonamentalpercomprovaraquestaincidència.
Diagrames causa-efecte
Unaeinagràficaintroduïdadesdelaliteraturasobregestiódequalitaticlàssicamentutilitzadaengrupsdetreballperalaidentificaciódecausesilasevasistematitzaciógràficaésl’anomenatdiagramad’espinadepeixod’Ishikawa(Ishikawa,1990:229-232;Tague2005:247-251).Eneldiagramad’espinadepeix(alapàg.següent)s’inclouencategorieslateralsaunprocéscentral,querepresentenconjuntsdelescausesagru-padesqueintervenensobrel’efecteanalitzat.Successivament,espodenrepresentarlescausesdelescauses,amblaqualcosas’obtéunarepresentaciósintètica,agru-padapercategories,d’unconjuntdevariablesofactorsqueincideixen,directamentoindirectament,enundeterminatefecte.Eldiagramas’enténcomunaprimeraexplo-racióambvistaadestriarlescausesmésrellevants.
Quanl’interèscentralésidentificarunaestructurajeràrquicadecauses(diferenciantentrelescausesdirectes,intermèdiesigeneradores),elsarbresdeproblemespre-guntensuccessivamentelsperquèsdelescausesanteriors(CallejoiViedma,2006:159-161).Ladisposiciód’unacadenaderelacionsdecausa-efecteenquèlescausesestrobenadiferentsnivellséslabaseperconfigurarlaplanificacióendiferentsnivellsd’objectius,característicadel’enfocamentdemarclògic,presentatposteriorment.
L’estructuraciódelesrelacionscausa-efecteespotmodelitzartambédemaneranoje-ràrquica,coméselcasdel’anàlisiestructural,unaeinadesenvolupadaenelcampdelaprospectivaques’integraenunmètodemésamplidedefiniciód’escenaris.6Enelmarcd’aquestmètode,l’anàlisiestructuralpermetidentificarlesvariablesclaud’unsistema,considerantelseugraudemotricitat(comacausad’altresvariables)idedependència
6.Laprospectivaésunadisciplinaorientadaal’estudidelfuturdesdelsindicispresents,ambl’objectiud’orientaraccionsperassolirfuturspossiblesidesitjables.Elmètodeutilitzatesbasaenlaidentificació,desd’unaanàlisisistemàticadelsescenarispossibles(descripciód’unasituaciófuturaicamíd’esdeve-nimentsquepermetenpassard’unasituacióoriginalaunaaltrapotencialenelfutur).Addicionalment,laprospectivaestratègicaplanteja,d’acordambelsescenarisidentificats,l’elaboraciód’opcionsestratè-giquesperpreparar-seperalscanvisesperatsiprovocarelsdesitjables(Godet,2007,12-13).Perabor-dar-ho,laprospectivaaportauncosmetodològicestructuratqueincloudiferentsmètodesitècniques,algunesdeconsolidadesenaltrescampsdelainvestigaciósocialialtresd’específicamentdesenvolu-padesenelmarcdeladisciplina.Peraprofundir-himés,espotconsultarBas(2002)iGodet(2007).
Alguneseinespertreballarambgrups42
(comaefected’altresvariables).L’anàlisiésdutaatermecol·lectivamentperungrupd’ac-torsiexpertsipotcomportardiversessetmanesdetreballdegrupintercaladesambanàlisiexterna(Arcadeet al.,2004:173-198;Godet,2007:63-68).Enunsentitsimilar,Vi-llasante(2006,399),basant-seenlaplanificacióestratègicasituacionaldeCarlosMatus,suggereixunesquemaperalaidentificacióde«nusoscrítics»(factorsclau)queconsi-derinotansolsladependènciailamotricitatdecadafactor,sinótambéelgraud’influèn-ciaqueelsmembresdegruppodenexercirsobreelsfactorsassenyalatsaldiagrama.
Aspectes de disseny
Espodendistingirtresnivellsdetreball:enprimerlloc,laidentificaciódelescauses(podenestarpredefinidesoplantejadesdesd’undiagnòsticoanàlisiprèvia,obéplan-tejar-sealllargd’undebat,començantpeltemacentralipreguntantsuccessivamentelsperquèsdelsfactorsques’analitzen);ensegonlloc,l’agrupacióoestructuraciódelesrelacionsentreelles(mitjançantunamatriuogràficament);i,entercerlloc,laiden-tificaciódelsfactorsclausobreelsqualsespotincidir.Cadascund’aqueststresnivellspotcomportarungrauvariabled’aprofundiment.
Diagrama d’Ishikawa
Actituds
Interessos
Preparaciódereunions
Objectius
Problemes de diàleg
Mancademotivació
Pocainformació
Pocrespectecapal’altre
Lentitud
Interessosparticulars
Pocaclaredat
Nointegraciód’interessosminoritaris
Nocorrespondènciad’objectiusiactivitats
Nohihaobjectiusconsensuats
Alguneseinespertreballarambgrups43
Camp de força
Totinoserpròpiamentunaanàlisicausald’unasituaciópresent,l’einadelscampsdeforçapermet identificar i jerarquitzarelsfactorsque incideixenenunobjectiuper-seguit.InstrumentderivatdelateoriadelscampsintroduïdaperKurtLewin,parteixdelapremissaqueunstatu quo ounobjectiudesitjatéselresultatdel’equilibrientreunconjuntdeforcesqueintervenenmantenintlasituacióactual(forcesnegatives)iunaltreconjuntqueimpulsaelcanvi(forcespositives).Elsresultatspermetendiscernir(i,siésnecessari,prioritzar)elsfactorssobreelsqualscalincidir,peròtambéfacilitenqueelsmembresdelgrupsiguinrealistesrespectealespossiblesresistènciesalcan-viambquèespodentrobar(Milleret al.,1997:30).
D’aquestamanera,l’einatédiferentsvessants(MacDuffieiDePoy,2004;Tague,2005:268-270):
–Laidentificaciódeles«forces»queincideixenpositivamentinegativamentsobreunobjectiu,ielpesdecadascuna.
–Ladiferenciacióentreaquellesforcesquequedenforadelainfluènciadelgrup,iaquellessobrelesqualsespotincidir(enpositiu,perpotenciar-les,oennega-tiu,perrestringir-lesoeliminar-les).
–Laprojecciódelcanvi,entermesdedefiniraccionsqueincideixensobreelsfac-torsqueprovoquenobloquegenelcanvi.
Lasimplicitatdel’einalaconverteixenuninstrumentfàcilmentaplicable,totiquecaltenirencompte,comenaltresinstruments,elreduccionismedeladicotomizacióen-trefactorspositiusinegatiusilano-consideraciódelesinterrelacionsentreelsfactorsidentificats(MacDuffieiDePoy,2004:312).
Mesura d’opinions des de la interacció anònima: el mètode Delphi
Mésqueunaeinaespecífica,elDelphiésunmètode,entèscomunconjuntarticulatdetècniquesiprocediments.ElmètodeDelphiés,bàsicament,unaestratègiaiterati-vaperobtenirl’opiniód’ungrupdepersonesdemaneraquecadascunad’ellestinguiencomptelesopinionsdelesaltres,sensenecessitatdedebatrepresencialment.Així,nosolamentespotaccedirapersonesambdificultatspertrobar-se,sinóquetambéesgaranteixl’anonimatenlaparticipacióis’afavoreixquelesposicionsnoesconsen-suïnsotapressiódegrup.
Originàriamentlatècnicaesvautilitzarperobtenirlesprediccionsdegrupsd’expertssobreqüestionstecnològiquesimilitars,iactualmentestàconsolidadaenelcampdelaprospectiva(i,enaquestsentit,espresentasovintcomunmètodeorientatalpro-nòstic).Lessevesaplicacions,però,comprenenmoltsaltrescamps,comlaidentifi-caciódeproblemes,laprioritzaciód’opcionsilaidentificaciódesolucions,aixícomtambélavisualitzaciódelesposicionsexistentsal’entornd’undeterminattema(Del-becqet al.,1984:197-108).ElPolicyDelphidefinitperTuroff(1970;espodenconsultar
Alguneseinespertreballarambgrups44
tambéRayensiHahn,2000)s’orientamésespecíficamentaestructuraricontraposarelsdiferentspuntsdevistarespectealadefiniciódepolítiques.AlnostreentornelmètodeDelphis’haaplicatenàmbitscom,perexemple,laparticipacióenprojecteseducatiusdeciutat(Riba,2000)oenlaprospecciósobreelSistemaNacionaldeSa-lut(FUNDSIS,2008).
Elprocedimentconsisteixendiversosqüestionarisiteratiusrealitzatsadistànciadu-rantunesquantessetmanesaungruplimitatdepersonesalesqualsesconsideraexpertesambrelacióaltematractat.ComassenyalaMullen(2003:40-41),lanociódequiés«expert»variaendiferentsaplicacionsdelDelphi,desdelesmésrestrictives(professionalsicientífics)finsalesmésàmplies(totapersonaquepuguitenirvisionsrellevantssobreeltematractat).Aquestaúltimaconsideracióésunasituacióòbviaenelcampdelaparticipaciósocial.Enconèixerelspuntsdevistadelaresta,elsparti-cipants,anònimament,podenanarmodificant lessevesposicions ielsseusargu-ments.Elsresultatsdelprocéssóntractats ipresentatsdemaneraquantificada, imostrenelspuntsenquèelgruptéunaposiciócomunaiaquellsaltresenquèhihavisionspolaritzades,aixícomtambélesraonsdelsdesacords.Enaquestsentit,elDelphipotservistcomunaeinad’anàlisideprioritzaciód’opcionsitambéd’anàlisideposicions.
Ateseslesparticularitatsdelatècnica,nohihaunsostremàximdeparticipants,sibéalgunsautors(Landeta,1999:60-61)plantegenunmínimdesetmembres(pergaran-tirlavariabilitatenlesrespostes)iunmàximdetrenta(apartirdelqualelsresultatsnovariensubstancialment).Algunesaplicacionssuperen,però,elmilerdeparticipants(perexemple:Hilbertet al.,2009;Moldrupet al.,2000);noobstantaixò,caltenirpre-sentquel’objectiudelDelphinoésferunsondeigd’opinióaunamostrarepresenta-tivadelapoblació,sinópermetrelainteraccióentreunaseleccióintencionaldeper-sonesmantenintelseuanonimat(Mullen,2003:41).
Totilapotencialitatquetélasevaaplicaciópermitjanselectrònics,estractad’unatècnicaespecialmentcomplexaicostosa,querequereixtemps,destresaenlacomu-nicacióescritaperpartdelsparticipantsiunaaltamotivacióperrespondre(Delbecqet al.,1984:108-109);comtotatècnicaadistància,exigeixunadinamitzaciófortapergarantirunataxaderespostaacceptable.Amésd’aquestscondicionants,caltenirpresentquelamancad’interacciódirectaipresencial,aixícomlaquantificaciódelsresultats,totiserundelsavantatgesdelatècnica,n’éstambéunalimitacióperapro-fundirenlesraonsdeladivergència,enlaconstruccióconjuntadenousargumentsienlaconcreciódelesposicions(Martín,2001;Hilbertet al.,2009),sibéalgunesapli-cacionsintrodueixenpropostesespecífiquesenaquestadirecció(Tapio,2003).
UnmajordesenvolupamentespottrobaraLandeta(1999),aixícomalstextosclàs-sicsdeLinstoneiTuroff(1975)iTuroff(1970).LasevaintegracióenelmètodedelaprospectivaespotconsultaraGodet(2007).PeraunacomparaciósistemàticadelmètodeDelphiamblatècnicadelsgrupsnominals,espotacudiraDelbecqet al.(1984).
Alguneseinespertreballarambgrups45
Aspectes de disseny
ComafirmaMullen(2003:48),mésenllàdelessevescaracterístiquesdefinitòries(itera-cióambretroalimentacióalsparticipants,oportunitatpermodificarlesrespostesiano-nimat),eldissenyd’unDelphiespotconcretardemaneresmoltdiferentspelquefaalaseleccióialnombredeparticipants,aldissenydelqüestionari,alnombreialesca-racterístiquesdelesdevolucionsialtractamentdelsresultats.Tenintpresentaquestadiversitat,espodendistingirlesfasessegüents:
•Unavegadas’hanseleccionatelsparticipants,se’lshaexplicatelfuncionamentis’hatancatlasevacol·laboració,s’enviaunallistabreudepreguntesgeneralsdeformulacióoberta.Estractad’obtenirrespostesnoexcessivamentllargues,peròproucompletesperquèpermetindelimitareltemaidissenyarunqüestionari.Aques-tafaseobertas’ometenalgunesaplicacionsdelprocediment,acostad’imposarunmarcd’elecciótancatalsparticipants(Thompson,2009:421-422).
•Lesrespostesrebudesescategoritzeniesdissenyaunqüestionari,enquèestrac-tadedelimitarelcampdepreguntesilesopcionspossibles,apartirdelesrespos-tesrebudes.Elqüestionaris’enviajuntamentamblesrespostesindividualsdelafaseanterior.EnaplicacionsdelDelphienprospectiva,lespreguntessolendema-narlesprobabilitatsd’ocurrènciad’undeterminatesdevenimentoelseuimpacte,mentrequelesaplicacionsenaltrescampspodenpreguntarlaimportància,laprio-ritat,lafactibilitatoladesitjabilitatdelsítemsplantejatso,finsitot,ladistribuciód’unpressupostentrediferentsserveis(Mullen,2003:45).
•Delesrespostesdelqüestionarise’nfaunaanàlisiestadística,usualmentbasadaenquartils(demaneraquehihauràunmajoracordenlamesuraqueelranginter-quartílicsiguimésreduït,ésadir,comméss’acostinlesopinionsindividualsalaposiciócentral).Quanl’objectiunoésidentificarunarespostacentralsinócontra-posardiferentsvisions,elsresultatsespodentractarconstruinttipologiesderes-postesiparticipants(podeuconsultarTapio,2003,peraunaaplicacióenaquestsentit).
•Elsresultatss’envienalsparticipants,demaneraquecadascund’ellsrepinforma-ciósobreonsesituaelseuposicionamentrespectealgrup,isesol·licitaquere-fermioreconsiderilasevaopinióil’argumenti(especialmentsilarespostadifereixmoltdeladelamajorpartdelgrup).
•Elprocésespotrepetirfinsquelesrespostesproporcionadess’estabilitzin,sibénoéshabitualmésdetresoquatreonades(Mullen,2003:46).
Priorització d’opcions
Elprocedimentméssenzillperprioritzarunconjuntd’opcionsésfer-hodirectament,jasiguisenseexplicitarelscriterisenquèesbasalaseleccióoacordantunsolcrite-ri.Aquestaprioritzacióespotferperconsenso,quanelconsensnoespotaconse-guir,mitjançantalgunprocedimentdevotació.Lavotaciódirectad’unconjuntd’op-
Alguneseinespertreballarambgrups46
cionsésútilquanaquestessónsimples,quaneltempséslimitatoquanelnombredeparticipantséselevat;d’altrabanda,permetunaequiparaciódelesopinionsdeca-dascundelsmembres,evitantaixíquelesunesdomininsobrelesaltres(Milleret al.,1997:11-16):
•Lavotaciódirectapotsersimple(unvotperpersona)omúltiple(oncadapartici-panttéassignatunnombrelimitatdevotssuperiora1).Pertant,adiferènciadelavotaciósimple,enaquestdarrercaséspossibleseleccionarmésd’unelementiaugmentalaprobabilitatquealgunadelesopcionsescollidesestiguientrelesmésprioritzades.Cadapersonapotdistribuircadascundelsvotsaunaopciódiferent,obéponderarunaopciómésquelesaltres(perexemple,siunapersonadisposadecincvots,elspotconcentrarenduesopcionsotres).Enunsentitsimilar,Tague(2005:360)plantejajerarquitzarelsvotsnumèricament,demaneraquesi,perexem-ple,cadaparticipantdisposadecincvots,alaprimeraopcióescollidaliassignaràunvalorde5,alasegonaunvalorde4iaixísuccessivamentfinsalacinquenaop-cióseleccionada.Entotselscasos,lasumadepuntsperopciódónacomaresul-tatunallistaprioritzada.
•Laprioritzaciópermatriudecriteris,adiferènciadelavotaciódirecta,explicitaicomparasistemàticamentelscriterisquefonamentenl’elecció.Així,quanlesop-cionssóncomplexesis’handetenirencomptemúltiplescriterisperescollir,éspertinentexplicitarelscriterisiconvertir-losenobjectededebativaloració,enllocdefer-hodirectamentsobrelesopcions.Laprioritzaciópermatriusdecriterispotincloureungrauimportantdeformalització,però,ensíntesi,consisteixa:a)iden-tificarunconjuntfinitd’opcions;b)identificariponderarelscriterisqueaquestesopcionshand’acompliromaximitzar;c)valorarelgrauenquèlesdiferentsopcionss’ajustenalscriterisdefinits;id)jerarquitzarlesopcionsd’acordamblasevaade-quacióalscriteris(Milleret al.,1997:14-16;Tague,2005:408-420).
Aspectes de disseny
•Enlesvotacionsespodenutilitzarcolorsoaltresmaneresd’identificarl’origendelvot,siguiperdiferenciarlespreferènciesentreelsperfilsparticipants,opercon-trolarqueningúnovotilesopcionspròpies,siaixís’hadefinit(vegeuelmecanismedetallersdefuturperaunaaplicacióenaquestsentit).
•Encaraquelesvotacionstendeixinasepararmésquenopasaunir,espodenuti-litzar justamentcomapaspreviperalareflexióinternadecadaposicionament(vegeulatècnicadel’impactedelfutur,aGilZafra,2001).Enunsentitsimilar,algu-nesaplicacionsplantegen,apartird’unaprimeravotació,obrireldebatsobreelsresultatsi,apartird’aquest,ferunasegonavotació(Delbecqet al.,1984:83-87;Tague,2005:360).
•Laprioritzaciópermatriudecriterispottenirunaltgraudecomplexitat.Tague(2005:408-420)introdueixunavariantméssistemàticabasadaenel«procésana-líticjeràrquic»definitperSaaty(1980)iqueesdesenvolupaentresfases:a)com-paraciósistemàticadecriterisperdefinirelseupesrelatiu;b)comparaciósistemà-ticad’opcionsrespectealcomplimentdecadascundelscriteris;c)obtenciód’una
Alguneseinespertreballarambgrups47
llistaprioritzadaconsiderantlaponderaciódelsdiferentscriterisielgrauenquèlesopcionselsacompleixen.
Eines de programació
Mentrequeleseinesanteriorsespodenutilitzarambparticipantsquepodentenirdi-ferentsgrausd’implicacióenlatemàticatractada,lesprogramacionshabitualmentesrestringeixenalsactors(individualsoinstitucionals)directamentresponsablesdeldes-envolupamentdelesaccions.
Unamaneraclàssicad’establiraquestesbasesésmitjançantl’esquemadeles«noupreguntes»,queMaríniCantillo(2004:222-224)situenenl’àmbitdel’animaciósocio-cultural.Amésd’aportarunmarcgeneraldeprogramació,potserutilitzat tambécomaeinaconcretaengrupsdetreball.Consisteixaplantejar-seelsaspectesse-güents:
–Perquè(fonamentació).
–Peraquè(objectiu).
–Què(descripció).
–Aqui(personesdestinatàries).
–Com(accionsimetodologia).
–Ambqui(recursoshumansiactorsimplicats).
–Ambquè(recursosmaterialsieconòmics).
–Quan(temporalització).
–On(localització).
Aaquestesnoupreguntesse’npotafegirunadesenamés,queesrefereixenalsfac-torsexternsqueactuencomacondicionants,tantelspreviscomelsquepodenin-fluiralllargdeldesenvolupamentdelplaengeneralod’accionsenparticular.
La planificació des de l’enfocament de marc lògic
L’enfocamentdemarclògic(EML)ésuninstrumentdeplanificacióperobjectiusapli-catenelcampdelacooperacióinternacionaliorientatadefinir,dissenyariavaluarunprojecteimostrarlessevespartsessencials.L’einaespotferservirtambéenfasesd’implementació,seguimentiavaluació.Elsantecedentsteòricsdel’EMLestrobenenl’administracióperresultats,quecentraelseuinterèsenlacoresponsabilitzaciódelsactorsimplicats,l’establimentdemitjansiactivitatsenfunciód’objectiusconcretsiladefinicióprèviadesistemesdecontroliavaluació.Eldissenydel’EMLesbasaenl’úsdemètodesiindicadorsquantitatiusipermetformularunprojecteintegrantdueslògi-ques:1)elplantejamentdelprojecte(objectius,justificació,actorsimplicats)i2)lasevaexecució(accions,resultats)(CallejoiViedma,2006:134-138).
Alguneseinespertreballarambgrups48
PeraPéreziCarrillo(2000:122),l’EML«tractad’establirunaseqüènciatemporallògi-caentreelsmitjansilesfinalitatsd’unprojecteoprogramademanerasistemàtica,aixícomfixarunsindicadorsquereflecteixinquans’haassolitl’èxitencadascundelsnivellsd’objectiusquecondueixenal’objectiufinaldesitjatielsmitjansdeverificacióqueenpermetinlamesura,tenintencompteelsfactorsexternsquecondicionenelsresultatsencadascund’ells.D’aquestamanera,s’estableixunaestructuraquetancatotelprocésdeplanificació».
L’EMLpermet,així,reduirelsmargesd’incertesaenlaplanificacióieldesenvolupamentdeprojectes.L’efecteperversdetotaixò,comafirmenCallejoiViedma(2006:138),éselriscd’esdevenirunmarcexcessivamentrígid,unadelesprincipalscrítiquesal’instrument.
L’objectiufinaldel’EMLesconcretaenunamatriuambquatrefilesiquatrecolumnes,anomenadamatriu de projecte.Lesfilescorresponenadiferentsnivellsd’objectius.Lescolumnescorresponenaladescripciódelsobjectius,alsindicadorsd’avaluació,alesfontsomecanismesperfer-neelseguiment,ialscondicionantsisupòsitsqueintervenenencadascundelsnivells.Lamatrius’interpretadelamanerasegüent:si,partintdedeterminatscondicionantsisupòsits,esfandeterminadesactivitats(l’asso-limentdelesqualsesmesuraràmitjançantdeterminatsindicadorsimecanismesdeseguiment),llavorsesproduirancertsresultatsenelnivellimmediatamentanterior.
Matriu de projecte de marc lògic
Nivell d’objectius IndicadorsMecanismes de seguiment
Condicionaments i supòsits
Finalitat. Objectiusallargtermini,transformacióqueesvolproduir
............................
............................
............................
............................
............................
............................
Propòsits. Objectiusques’hauriend’assolircomaconseqüènciadelaprogramaciórealitzada
............................
...........................
............................
............................
............................
............................
Components. Resultatsespecífics............................
............................
............................
............................
............................
............................
Activitats. Accionsarealitzar............................
............................
............................
............................
............................
............................
SeguintambPéreziCarrillo(2000:122-125),espodenidentificardueslògiquesdelec-turadelamatriu:verticalihoritzontal.
•Lògica vertical. Laseqüèncialògicaentremitjansifinalitatsésdefinidaperlarela-ciójeràrquicaentreelsdiferentsnivellsd’objectiusielscondicionantsisupòsitsdelseuassoliment.Laprimeracolumna(nivellsd’objectius)permetobservarlarelaciójeràrquicaentreelsobjectiusielsmitjansperassolir-los.Així,laprogramaciódedeterminadesactivitatshadeportaraaconseguirdeterminatsresultatsespecífics,
Alguneseinespertreballarambgrups49
elsqualsdesembocaranendeterminatspropòsitsquecontribuiranal’objectiufinaloalafinalitatdelprojecte.Aquestvinclepressuposa,així,l’establimentd’hipòtesisdedependènciaentreelsdiferentsnivells.Noobstantaixò,aquestadependència(elvincleentrelesactivitatsielsresultatsesperatsacadanivell)estàsubjectanotansolsalesactivitatsprogramades,sinótambéaaltresfactorsexterns;aquíen-trenenjocelscondicionantsielssupòsits(quartacolumna).Laquartacolumnaintrodueixenlaplanificacióaquellsfactorsexternsquecaltenirencompteencadanivelld’objectius,demaneraqueperassolir-losserànecessariconsiderarnosim-plementlesaccionsoactivitatsquecalplanificar,sinótambéelgraudecontrolqueestinguisobreaquestsfactors.
•Lògica horitzontal.Enlalògicahoritzontaladquireixenunaespecialrellevàncialasegonailaterceracolumnes,d’acordamblesqualsespodràferelseguimentil’avaluaciódelprojecte.Elsindicadorsrepresentenelsparàmetres,directamentob-servables,quepermetrananalitzarsis’hanassolitelsnivells(perexemple,l’esta-blimentd’unnombremínimdeparticipantsenunaactivitatpotserunindicadorperavaluar-nel’èxit).Elsmecanismesdeseguimentcorresponenalesfontsilesestra-tègiesques’utilitzaranperobtenirlainformaciódelsindicadors(perexemple,da-desderegistre,qüestionaris,etc.).
Elseudesenvolupamentsuperal’abastd’unmomentdeliberatiui,finsitotsiescon-siderendiversessessionsdetreball,esrequeriràuntreballexternd’anàlisi,elaboracióisistematitzaciód’informació;igualment,ésnecessaridisposard’unbonconeixementtemàticicontextualenquèespuguinbasarleshipòtesissobrerelacióentremitjansifinalitatsisobreelssupòsitsielscondicionants(PéreziCarrillo,2000:130-132).Noobstantaixò,moltsdelsseuselementspodensortirdeltreballengrup;comafirmenCallejoiViedma(2006:138),l’EMLpermetalcapdavallunmarcdecomunicaciócomúpercompartirelprojecteentreelsactorsimplicats.Peraundesenvolupamentmésampli,espotconsultarCallejoiViedma(2006),Camachoet al.(2001),Carbonell(2004)iNORAD(1993).
Aspectes de disseny
CallejoiViedma(2006:158-164)distingeixenlessegüentsfasesenl’elaboraciód’unprojectemitjançantl’EML,cadascunadelesqualsespotdesenvoluparambdiferentseinesquedesemboquenenlamatriudemarclògiccomaresultatfinal:
• Identificaciódelproblemacentralideterminaciódelessevescausesiefectes,uti-litzantlatècnicadel’arbredeproblemes(diagramajeràrquicdecausesiefectes).
•Formulaciódelsobjectiusdelprojecte,reformulantelproblemaescollit,lessevescausesielsseusefectes(ésadir,l’arbredeproblemes)entermesdesituacionspositivesesperades(perexemple,sielproblemacentraldetectatésl’altíndexdepobresa,l’objectiuespecíficseràreduir-la;siduesdelescausesdetectadessónlamancadellocsdetreballilabaixaformacióespecialitzada,elsresultatsespecí-ficsquecaldràassoliroelscomponentsques’haurand’abordarseranlacreaciód’ocupacióilamilloradel’ofertaformativa).
Alguneseinespertreballarambgrups50
•Selecciód’alternativesd’intervencióquepuguinpromoureelscanvisdelasituacióactual(definidaal’arbredeproblemes)capalasituaciódesitjada(arbred’objec-tius),tenintencompte:1)aspecteseconòmics;2)capacitatd’aplicació;i3)resultatsprevistos,aixícomtambéelsriscos.
•Finalment,iapartirdelspassosanteriors,espotconstruirlamatriudelprojecte,queésl’elementcentraldel’EML:elsdiferentsnivellsdel’arbred’objectiusestras-passenalaprimeracolumna;s’identifiquenelscondicionaments;finalment,s’es-tableixenelsindicadorsd’avaluacióielsmecanismesperfer-neelseguiment.
51
Mecanismes de deliberació en participació ciutadana. Algunes aplicacions
Enaquestdarrercapítolespresenteniescomparenaplicacionsdedosmecanismesdeparticipacióciutadana:elstallersdefuturielsjuratsciutadans.Estractadedissenysquepreveuendeterminatscriterisdeselecciódeparticipants,quereguleneldebatd’unadeterminadamaneraiqueintrodueixeneinesespecífiquesperfacilitareldiàlegiprendredecisions.Enaquestsentit,combinendemaneradiversa,iperadiferentsobjectius,criterisiinstrumentspresentatsenapartatsanteriors.
Comparació de mecanismes
Criteri Tallers de futur Jurats ciutadans
Resultatssubstantius Llistaprioritzadadepropostesd’acció
Dictamenciutadàsobreacciófutura
Cicle/fase Obertura(propostes) Tancament(decisió)
Naturalesadelgrup Ad hoc Ad hoc
Presencialitat Presencial Presencial
Nombredeparticipants 24-50 12-100
Perfildelsparticipants Pertanyentsa4o5perfils Mostradelapoblació
Selecciódelsparticipants Intencional Aleatòria
Duradadeldebat 1-2dies 2-5dies
Procedimentperarribaralesconclusions
Conclusionsdelsgrups(visionsdefuturipropostes)perconsens,conclusionsdeplenariperagregaciódepreferènciesindividuals(votacióponderada)
Debatengrups,conclusionsdeplenariperagregaciódepreferènciesindividuals(qüestionari)
Dinàmiquesdedebatutilitzades
Ideespertargetes(variantgrupsnominals)
Phillips66(variant)
Tallers de futur
Ambaquestadenominaciógenèricaensreferimaunmecanismepuntualdeparticipa-cióciutadanabasatenelmodelEASW(EuropeanAwarenessScenarioWorkshops),queesvainiciarl’any1994desdelaDireccióGeneralXIIIdelaComissióEuropeacom
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions52
amecanismepilotorientatal’exploraciódepropostesd’acciórelativesalainnovacióilasostenibilitatlocal(vegeuCORDIS1998;BilderbeekiAndersen,1994).LabasedelmètodeEASWvasersistematitzadainicialmentperl’InstitutDanèsdeTecnologia(An-dersoniJaeger,1999).HihaadaptacionsposteriorsquehanrebutelnomdeScenarioWorkshops(GnaigeriSchroffenegger,2008)oVisioningWorkshops(Bouma,2009).
ElmodelEASWté,d’altrabanda,similitudsambmecanismescomelsFutureWork-shops(JungkiMüllert,1987;Apel,2004)oelsFutureSearch(WeisbordiJanoff,2000;www.futuresearch.net).Elsprimersparteixend’unareflexiócríticad’ungrupdeper-sonessobreunproblemaidentificat,alaqualsegueixlaconstrucciód’imatgesdefu-turutòpiques(primer)ilaselecciódepropostesfactiblesicoherentsambelfuturde-sitjat(després),concretant-lesenplansd’acció.Elssegonssónunesjornadesdetresdiesenquèparticipantsdediversaprocedènciafanunaanàlisidelasevavivènciaidelasituaciópresenti,apartird’aquí,construeixenescenarisfutursdesitjats,secen-trenenelementsquesóncompartitspelconjuntdelgrupi,desd’aquests,defineixenpropostesd’acció.7
L’objectiuprincipaldelstallersdefuturésintercanviardiagnòsticsiconsensuariprio-ritzarpropostesentreelsdiferentsactorsd’unterritori.Enelmodeloriginald’EASW,aquestsactorssónlaciutadania,lesadministracions,elsagentseconòmicsiexperts,ilatemàticaestàbasadaenlareflexiósobrelainnovaciótecnològicailasostenibilitat.L’extensiód’aquestmecanismeéspertinentquanestractadeqüestionsenquèl’ac-ciódelsactorslocalsésfactibleinecessàriaperdesenvoluparaccionsfutures.
Siesvolgarantirunmínimdesisparticipantsperperfilienelsupòsitdequatreper-filsd’actors,elnombremínimdeparticipantsés24;méshabitualment,elnombresesituaentre30i40.Lasevaduradaésd’entreunidosdies,totiqueavegadess’harestringitaunsoldianolaborableperfacilitarl’assistènciacontinuadadeparticipants(GnaigeriSchroffenegger,2008:14).
Lesdinàmiquesdedebats’organitzendemaneraquetoteslesaportacionsdelesper-sonesassistentsquedinreflectidesiques’aconsegueixi,alavegada,arribaraunrà-pidconsenssobreelstemesqueesconsiderenprioritaris.Lasevaaplicacióespotesquematitzarenlesetapessegüents:
•Unapresentacióenplenarisobrel’objectiuielcontingutdelesjornades,aixícomtambépresentacionstemàtiquesrelativesal’objectededebat.ElmodeloriginalEASWpreveulapresentaciótècnicad’escenarisdefutur(enaquestmodel,lare-flexiósobreelsescenariséslabasedelesvisionsdefuturilespropostesd’accióqueesrealitzaranenfasesposteriors).Aplicacionsposteriorshansubstituïtlapre-sentaciód’escenarisperdiagnòstics,estatsdelaqüestióorevisiódelsdiscursosexistentssobrelatemàtica(GnaigeriSchroffenegger,2008:15-16).
•Divisiódelsassistentsensubgrupsperperfilshomogenis,enquès’elaborenvi-sionsdefuturpositivesinegatives(algunesaplicacionsrestringeixeneldebatala
7.Espotconsultarelportaldel’InstitutDanèsdeTecnologia(DBT,2008;vegeutambéwww.cipast.org)peraunapresentaciód’aquestsmecanismesialtresdesimilars.
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions53
construcciód’unescenarienpositiu).Perelaborarlesvisionsdefutur,elsassis-tentsdestaquenelspuntsméscaracterísticsd’hipotèticsescenarisfuturspositiusinegatius,seguintelprocedimentsegüent:enprimerlloc,esdivideixenenparellesicadascunaanotalessevesaportacionsentargetes;ensegonlloc,lesexposenalarestadelsubgrupambdosobjectius:consensuarlesvisionsdefuturdecadaperfiligenerarundiscurscompartitquefacilitilareflexióperpoderelaborarpro-postesenetapesposteriors.Desprésd’unesdueshoresdedebat,lesconclusionsdecadascundelssubgrupsespresentenalplenari.Aquestaetapaocupahabitual-mentmigdia.
•Divisióensubgrupstemàtics(ambcomposicióheterogèniadeperfilsd’actors,ga-rantintunapresènciaequilibradaencadagrup)ielaboracióconsensuada,mitjan-çantladinàmicadetargetesindividuals(comalaprimerafasedelsgrupsnominals),decincpropostesdefuturpergrup,peracadascundelstemestractats.Lespro-postesrealitzadeshandeconsiderarlasevafactibilitatilaresponsabilitatdelasevaimplementació.Conjuntamentambelplenariposterior,aquestaetapasolocuparmigdiamés.
•Desprésd’unesduesotreshoresdedebat,ijaenplenari,cadagruptemàticpre-sentalessevescincpropostesconsensuades.Totseguit,esdemanaalspartici-pantsquelesprioritzinpelsistemadevotponderat:cadaparticipantdisposadecinc«vots»,quepotrepartirentrequalsevolproposta,tretdelesdelseupropigruptemàtic.Elresultatésunconjuntdepropostesconsensuadesiprioritzadespelsparticipants.
Ensíntesi,elvalord’untallerdefuturestrobaenlacapacitatdeconstruirpropostesentreactorsmoltdiferentsquedifícilmentcoincideixenplegatsenaltressituacions,ienelfetdeprioritzar-lesconsiderantlespreferènciesindividualsdelespersonesquehanparticipatenelsdebats.Entreleslimitacionsielspuntsfeblesdelmecanismeespodenesmentarelssegüents:8
•Elconjuntdepropostesprioritzadesenuntallerdefuturpottenirdiferentsgrausdeconcreciótantrespectealseucontingutcompelquefaalsactorsqueleshand’implementar.ComafirmenGnaigeriSchroffenegger(2008:22),comméscapa-citatd’influènciatinguinelsparticipantssobrelesaccionsproposades,majorpos-sibilitatdeconcreciódelespropostesiqueaquestessiguinefectivamentplanifi-cades.Enqualsevolcas, lespropostess’hanplantejatenunatrobadapuntual iestanbasadesenlespercepcionsdelsparticipants,perlaqualcosarequereixenunaanàlisiposteriorqueconsiderilespremissesenquèesbasen,lasevaviabilitatilasevacoherènciainterna.
•Elsresultatsobtingutssónfruitexclusivamentdeltreballdelespersonesquehihanparticipat;unaassistènciamésomenysdiversaomésomenysequilibradaentrediferentsperfilscondicionarà,pertant,elseudesenvolupamentilessevesconclu-sions,aixícomtambél’existènciad’estratègiescol·lectivesperpartdeperfilsogrupsdeparticipants.
8.Unadiscussiód’algunsd’aquestsaspectesespotconsultaraJensen(2005),Jenssen(2007)iMar-tín(2001).
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions54
•Lapresentació,l’emmarcamentilaconducciódelajornadacondicioneneldesen-volupamentdelsdebats.
•Comtotdebatdegruporientatalconsens,aquestconsensespotproduirpercon-formisme,pressiógrupalo,senzillament,pelfetdeserdifícilmentassolible(osu-perficialmentassolit),tenintencompteladiversitatdeparticipants.Larestricciódeltempsdedebatpotser,també,fortamentlimitadoraenaquestaspecte.
•Elprocedimentoriginalnopreveuelvotsecret,demaneraquelavotacióespotveurecondicionadaperlapresènciad’altres.
Perexemplificarlaconcreciódelmecanismes’utilitzaràunaaplicaciódelmodelEASWrealitzadal’abrildel2001,enelmarcdelPlaestratègicintegrald’Esparreguera(PEI),icoordinadaperunequiptècnicdelDepartamentdeSociologiadelaUAB.
Enlesjornadeshivanprendrepartuntotaldetrenta-vuitpersones,que,equilibradesperedatisexe,pertanyienalscincperfilssegüents:representantspolítics(unperca-dascunadelesformacionsambrepresentació),tècnicsiprofessionals(tantlocalscomexpertsexterns),agentseconòmics(organitzacionsempresarialsisindicals,empre-sesiprofessionalsautònoms),associacions(quereflectienelsdiferentsentornsiden-tificatsenundiagnòsticprevi)iciutadansnoassociatsatítolindividual.
Elprimerdiaesvaferunataularodonaenlaqualexpertsexternsidel’equiptècnicdelPEIvanexposarpossiblesescenarisidealsqueespodrienproduiralaciutatl’any2015,tenintencomptetanteltipusdepolítiqueslocalsqueesportessinatermecomlainfluènciadepossiblescondicionamentsexterns.Lesexposicionsesvancentrarenlesoportunitatsilesamenacesquesobrelaqualitatdevidadelespersonespodentenirelcreixementdemogràfic,l’ordenacióterritorial,laplanificacióurbanística,lapla-nificacióeconòmicaielmediambient,aspectesques’havienidentificatcomarelle-vantsenundiagnòsticques’haviafetprèviament.
Elsegondiaesvaferlapresentaciódelfuncionamentdelsdebatsi,seguidament,elsparticipantsesvandividirencincgrupsdetreballhomogenis(políticsambpolítics,tècnicsambtècnics,etc.)pertald’elaborar,durantunahoraimitja,visionsdefuturenpositiuiennegatiu.Elscincgrupsesvanajuntarposteriormentensessióplenària,enlaqualunportaveudecadagrupvaexposarlesdueshipotètiquessituacions,lapo-sitivailanegativa,delmunicipil’any2015,laqualcosavapermetreconfrontarlesvi-sionsd’unsialtres.
Alasessiódetarda,ladivisiódelespersonesparticipantsesvaferpergrupstemà-tics.Elstemestractats,escollitsprèviamentapartirdeldiagnòsticjafet,vanserelssegüents:a)planificaciódelterritori;b)habitatge,equipamentsiserveis;c)participa-cióciutadana,teixitsocialixarxacomunitària;d)mediambient,relacióambl’entorn,contaminacióiresidus;ie)desenvolupamenteconòmic.Abans,elsparticipantsha-vienmanifestatenunafitxalessevespreferènciestemàtiques,lesqualsesvanres-pectarsemprequeesgarantísunapresènciaequilibradadeperfilsacadagrup(ésadir,encadascundelsgrupstemàticshihaviad’haverpolítics,tècnics,agentseconò-mics,associacionsiciutadansatítolindividual).
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions55
Ponències marc
Visions de futur per grups
Grups polítics
Professionals i tècnics
Agents econòmics Associacions Ciutadans
+ – + – + – + – + –
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
Exposició en plenari
Propostes per grups temàtics
Planificació territori
Habitatge, equipaments i
serveisParticipació ciutadana Medi ambient
Promoció econòmica
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
Exposició en plenari i priorització de propostes
Milloratransportpúblicinterniextern 18vots
Creaciód’unaanellaverda 15vots
Seguimentserveiseducatiusisanitaris 13vots
Creaciód’uncentredeformacióprofessional 12vots
Promociódeserveisd’atenciódomiciliària 11vots
Tallers EASW. L’experiència en el Pla estratègic integral d’Esparreguera (2001)
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions56
Jaenelsgrups,esvademanaracadaparticipantqueescrivísenunatargeta,dema-neraindividual,trespropostesdefuturrelacionadesambeltematractat.Unavegadaexposades,esdemanavaalsparticipantsquelesagrupessinpersimilituds,lesdeba-tessinilesenriquissini,finalment,queescollissinlescincqueconsideressinmésim-portantsperpresentarenplenari.
Finalment,iensessióplenària,unportaveuescollitpercadagrupvaexplicaralares-tad’assistentslescincpropostesdemaneramésdetalladaiargumentada.Elmomentfinaldelajornadavaserlaprioritzaciódelespropostes.Cadaparticipantdisposavadecincpetitsadhesiusdecolors(corresponentsacinc«vots»),quepodiadistribuirentrequalsevoldelespropostes,tretdelesaportadespelgrupalqualhaviaestatadscrit.Finalment,esvapassaralsassistentsunqüestionarid’avaluaciódelajornadaiesvatancareldebat.
L’informedeltalleresvalliurardiesdesprésatoteslespersonesquehavienassistitiesvadebatrealaComissiódeSeguimentdelPlaestratègicintegral.Lespropostesconsensuadesesvanincorporaraundocumentmésextensquerecolliamaterialsd’altresdebatsrealitzats,anàlisisd’entrevistesidades,etc.Totsaquestsmaterialsvanserdebatutsposteriormenticoncretatsenreunionsposteriorsdeprogramació,enlesqualsesvadebatresobrelaviabilitatdelespropostesilasevainsercióenelmodeldeciutatques’anavadefinintalllargdelprocés.
Jurats ciutadans
Els«juratsciutadans»,els«consellsciutadans»iels«nuclisd’intervencióparticipati-va»sóndiferentsdenominacionsque,ambconcreciódiversa,esrefereixenameca-nismesdedeliberacióinspiratsenelsjuratspopularsdel’àmbitdelajustícia:uncon-juntdepersonesseleccionadesal’atzarentrelapoblaciósónremuneradesperlasevaassistènciaiparticipacióensessionsconsultivesdedebat,alfinaldelesqualselaborenundictamensobreeltematractat.9Lasevaaplicació,doncs,éspertinentquanespotidentificarunventalld’escenarisoopcionsenelsqualsésnecessaripo-sicionar-se.
Elsseusorígensesremuntenalmodeldecitizens jury construïtapartirdelsanysse-tantapelJeffersonCenteralsEUA(Veasey,2004;vegeutambéwww.jefferson-center.orgiwww.citizensjury.org),aixícomtambéalsnuclisd’intervencióparticipativa,d’ori-genalemany(DieneliHarms,2000;Harms,2008).Progressivamentlasevaaplicaciós’haestès,ambmúltiplesvariants,adiferentspaïsosanglosaxonsieuropeusprinci-
9.Mésenllàdelsjuratsciutadansensentitestricte,unmecanismequehitéunacertasimilitudésl’en-questadeliberativa(FishkiniLuskin,2005),totiqued’origeniambobjectiusdiferents.Enaquestcas,estractad’undissenyquasiexperimentalenquèescomparal’opiniód’unamostrarepresentativadepoblaciósobreundeterminattema,ambl’opiniód’unasubmostradesprésd’haverparticipatenunessessionsdedebat,laqualcosapermetmesurarenquingraulainformacióiladeliberacióhancontri-buïtalcanvid’opinió.Unaaplicaciórecentdel’enquestadeliberativasobrelleurejuvenilaCòrdovaestrobadocumentadaaJorba(2009).
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions57
palment,ienelsdarrersanysésespecialmentsignificativaaGranBretanya(Goober-manet al.,2008).EnpaïsoscomAlemanyaoGranBretanyaelsjuratshanestatmoltvinculatsalprocésdepresadedecisionsdepolítiquespúbliques,mentrequealsEUAlasevapromocióhaprovingutsovintdelasocietatcivil,peròambmenysvinclesambl’Administraciópública(Font,2003).ACatalunyasen’hanfetdiversesaplicacionsdesdel1997,majoritàriamentpromogudesperlaFundacióJaumeBofill,laDiputaciódeBarcelonail’aleshoresEquipd’AnàlisiPolíticadelaUAB(Blanco,2003:9);l’any2003esvaferunaanàlisidelesexperiènciesrealitzadesiunsseminarisdereflexióambparticipants,institucionspromotoresiequipstècnics;elsresultatsd’aquestssemina-risestrobenpublicatsaBlanco(2003);enelsdarrersanyslesaplicacionsd’aquestmecanismehanestatméspuntuals.
ElsmodelsaplicatsaCatalunyaacostumenatreballarambunaseleccióaleatòriad’en-tretrentainorantapersonesdelpadrómunicipal(habitualmentesrequereixunaedatmínimadesetzeanysperpoder-hiparticipar);eltotaldeparticipantsesdivideixen«nuclis»o«consells»d’unesvint-i-cincpersones.10L’aleatorietatdelaseleccióés,defet,unadelesparticularitatsdelatècnica,jaquepermetacadapersonaempadrona-dalesmateixespossibilitatsdeserescollida.
Elsdebatstenenunaduradad’entredosicincdies,raóperlaqualesremuneraelsassistents.Durantlessessionsescompaginenelsplenarisambponentsexternsambdivisióengrupspetits,enquèelsparticipantsdebateniplantegenqüestionsrelativesalstemestractats.Alfinaldelessessionselsassistentsresponenaunqüestionari.JoanFont(1998:27)distingeixsisfasesenlarealitzaciódelsjuratsciutadans:
–Negociacióiorganització.S’acordeneltema,lesqüestionsquecaldebatre,elcalendariieldisseny.Enaquestafase,hiparticipalainstitucióimpulsora,l’equipqueelscoordinai,enalgunscasos,elsactorsimplicats.
–Publicitacióalaciutadaniaengeneralialteixitassociatiu.
–Selecciódelamostraicontacteamblespersonesescollidesperconcertarl’as-sistència.
–Selecciódeponents(actorsimplicatsiexpertsexterns).
–Desenvolupamentdelsdebats.Laprimera fasedels tallersés laqueocupalamajorpartdeltempsiesdedicabàsicamenta la informació ieldebat, totalternantlesponènciesenplenari(actorsimplicats,expertsexterns)ambeltre-ball en subgrups de cinc persones mitjançant Phillips 66. Seguidament espassaalafasedepronunciament,enlaqualcadamembreresponaunqüestio-narienelqualesfanpreguntessobreelsaspectesquehanestatobjectededebat.
–Redacciódeldictamenapartirdelsresultatsdelqüestionariilatranscripciódelsdebats.Habitualment,unacomissiódeparticipantss’encarregadelseguimentilasupervisiódelaredacciódel’informefinal.
10.Enelmodelanglosaxó,iparticularmentenl’aplicatpelJeffersonCenter,elnombrehabitualdepar-ticipantsésmenor,entredotzeivint-i-quatrepersones(Veasey,2004:3).
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions58
Entreleslimitacionsielspuntsfeblesquecalconsiderarenelsjuratsciutadans,espodendestacarelssegüents:11
–Laseleccióaleatòria,laqual,totiserundelsprincipalsavantatgesdelmecanis-me,nogaranteix,ambunamidatanpetita,unamostraestadísticamentrepre-sentativadelapoblació(ambunmarged’erroracceptable),i,pertant,impossi-bilitaextrapolarelsresultatsalconjuntdelapoblació.
–Elsbiaixosdeparticipació(predisposicióaparticipar-hidelsperfilsmésinformatsielsperfilsambmajornivelleducatiu),totiquealgunesd’aquestesvariablespo-densercontroladesenelprocésdeselecció(sexe,edat,procedència).
–Enserunmecanismequeindividualitzalaparticipació,aquestaquedadesvincu-lada,enprincipi,del’acciódelesorganitzacions,lesqualspodenveurelasevaposicióamenaçadaitendiraobstruirideslegitimarelprocés.
Perexplicarelfuncionamentpràcticdelmodel,s’utilitzaràl’experiènciadeRubí(Sal-vadóiMoreno,1998:31-34),realitzadaalllargdetresdies,entreelsmesosdejunyijulioldel1997,perresoldrelapolèmicapúblicageneradarespecteal’úsd’unsterrenysquehavienestatadquiritsperl’Ajuntament.12L’experiènciafouimpulsadaperlaFun-dacióJaumeBofillielDepartamentdeCiènciaPolíticaiDretPúblicdelaUAB.EsvaaconseguirquelainiciativanofosdelGovernmunicipal,sinóconsensuadapertoteslesforcespolítiquespresentsalPlemunicipal.
Inicialment,esvaconvocartoteslesentitatsdelaciutatperassistiraunareunióin-formativaalaqualselesconvidavacomaponentsdelstallerspertald’expressarlessevesopinionsrespectealapolèmica.Algunesentitats,però,novanacceptarlain-vitació.
Respectealsparticipants,esvandissenyartresnuclisdevint-i-cincpersones,peralsqualsesvanseleccionarquatremostresaleatòriesdesetanta-cincpersones(unadetitularilestresrestantscomasubstitucionsperalesnegativesaparticipar-hi).Esvaenviarunacartaatoteslespersonesseleccionadesenlaqualselesinformavaquehavienestattriadesperparticiparenelprojecteiselesconvidavaaanaral’oficinainformativaquel’Ajuntamenthaviaceditambaquestafinalitat.
Larealitzaciódelsdebatsnoesvaferdemaneraparal·lela,sinóqueelprimernuclis’avançàduessetmanes,comaprovapilot,pertaldepoderintroduirdespréselscan-visquecalguésalsaltresdosnuclis.Ladinàmicadetreballseguiaunesquemadeconferènciesd’experts,seguidesdereunionsdebatengrupsdecincpersones,enlesqualsestreienunesconclusionsqueposteriormentesposavenencomú.
Enfunciódelesalternativesques’havienplantejatenlesdiferentsetapesdelsjurats,esvaconfeccionarunqüestionariambdiversespropostespertalquefossinvalora-despelsassistents(algruppilotselivaconsultar,alfinaldelqüestionari,lapossibili-
11.Undesenvolupamentmésamplid’aquestsaspectesialtresespottrobaraBlanco(2003),Goober-manet al.(2008),FrenchiLaver(2009)iMartín(2001).12.Unaaltraexperiènciatambédocumentadaésladelprojecte«JovesiNit»,realitzatperlaFundacióJaumeBofill(vegeuLopiValls,2006;consulteutambéwww.democraciaweb.org/jovesinit).
Mecanismesdedeliberacióenparticipacióciutadana.Algunesaplicacions59
tatd’inclourealtresopcions,amblesqualsesvadissenyarunsegonqüestionariambduespropostesnoves).
Elsresultatsfinalsvanmostrarunsuportgairebéunànimeaduesopcions(utilitzaciódelsterrenyscomazonaverdaiaparcamentsubterrani);duesmésvantenirunsuportmajoritari(estaciód’autobusosilocalsd’oci),mentrequelesquatreopcionsrestantsvanrebreunsuportminoritari(benzinera,centrecomercial,centreuniversitariipave-llópolivalent).
60
Referències bibliogràfiques
ander-egg,E.Cómo hacer reuniones de trabajo.Madrid:CCS,2002.
anderson, I.;B.Jaeger.«Scenarioworkshopsandconsensusconferences:towardsmoredemocraticdecision-making».Science and Public Policy,1999,26(5):331–340.
anduiza,E.(coord.).Internet, participació, mobilització: la implicació política de la ciu-tadania en un nou entorn comunicatiu.Barcelona:GeneralitatdeCatalunya,2009.
apel,H.The Future Workshop [Enlínia].DeutschesInstitutfürErwachsenenbildung.<http://www.die-bonn.de/esprid/dokumente/doc-2004/apel04_02.pdf>[Consulta:2-5-2011].
arcade,J.;M.godeT;F.Meunier;F.roubelaT.Análisis estructural con el método MICMAC y estrategia de los actores con el método MACTOR [En línia].BuenosAires,2004.<http://www.politicaspublicasysalud.org/component/jdownloads/finish/22-metodologias-de-investigacion-para-el-futuro/112-analisis-estructural-con-el-metodo-micmac-y-estrategia-de-los-actores-con-el-metodo-mactor-.html>[Consulta:2-5-2011].
aronson,E.(ed.)Readings About the Social Animal.NovaYork:W.H.Freeman&Com-pany,1995.
ash,S.E.«Effectsofgrouppressureonthemodificationanddistortionofjudgments».A:HaroldsTeeregueTzkow(ed.).Groups, Leadership and Men.Pittsburgh:Carnegie,1951.
—.«Studiesofindependenceandconformity:aminorityofoneagainstaunanimousmajority».Psychological Monographs,1956,70(9).
—.«OpinionsandSocialPressure».A:E.aronson (ed.).Readings About the Social Animal.NovaYork:W.H.Freeman&Company,1995.
bas,E.Prospectiva; cómo usar el pensamiento sobre el futuro.Barcelona:Ariel,2002.
bass,B.M.«TeamProductivityandIndividualMemberCompetence».Small Group Behavior,1980,11(4):431-504.
bass,B.M.;Fay-Tyler M.norTon.«GropusSizeandLeaderlessDiscussions».Journal of Applied Psychology,1951,35(6):397-400.
bass,B.M.;S.klubeck.«EffectsofSeatingArrangementsonLeaderlessGroupDis-cussions».Journal of Abnormal and Social Psychology,1952,47:724-727.
Referènciesbibliogràfiques61
beierle,T.C.«DemocracyOn-Line.AnEvaluationoftheNationalDialogueonPublicIn-volvement inEPADecisions».Resources for the Future Report.Washington, 2002.<www.rff.org>[Consulta:2-5-2011].
besseTTe,JosephM.The Mild Voice of Reason. Deliberative Democracy and American National Government.Chicago:UniversityofChicagoPress,1994.
bilderbeek,R.;I.andersen.Jornadas Locales de Prospectiva sobre «pautas sostenibles de vida urbana en los próximos decenios» [Enlínia]. 1994.<ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/easw/docs/ckbookes.zip>[Consulta:2-5-2011].
blanco,I.Consells ciutadans a Catalunya: Experiències, balanç i propostes.Barcelo-na:FundacióJaumeBofill,2003.
bouMa,G.Visining Workshop [Enlínia].PolicyScienceInteractions.ConnectingPolicyandSciencethroughInnovativeKnowledgeBrokeringinthefieldofWaterManage-mentandClimateChange.<http://www.psiconnect.eu/>[Consulta:2-5-2011].
bradburn,N.M.«Polls:DeliberativeandNon-Deliberative»,ponènciapresentadaenl’American Association for Public Opinion Research,St.Louis,Montana,1998.
bueno,M.R.;M.A.garrido. «Dinámicay técnicasdegrupo».A:M.Marín;M.A.garrido.El grupo desde la perspectiva psicosocial. Madrid:Pirámide,2003,149-159.
burleson,B.R.;B.J.levine;W.saMTer.«DecisionMakingProcedureandDecisionQuality».Human Communication Research,1984,10(4):557-574.
calleJo,J.;A.viedMa.Proyectos y estrategias de investigación social: la persectiva de intervención.Madrid:McGraw-Hill,2006.
caMacho,H.;L.cáMara;R.cascanTe;H.sainz.El enfoque del marco lógico: 10 casos prácticos. Madrid:Cideal,2001.
candelo,C.;G.A.orTiz;B.unger.Hacer talleres. Una guía práctica para capacitado-res [Enlínia].<http://assets.panda.org/downloads/wwf_hacer_talleres.pdf>[Consulta:2-5-2011].
carbonell,X.Aplicaciones del enfoque marco lógico. Reflexiones a partir de casos prácticos, 2004[Nopublicat].
chaMbers,R.Participatory Workshops: A Sourcebook of 21 Sets of Ideas & Activities.Londres:Earthscan,2002.
chang,H.H.;W.C.huang.«ApplicationofaquantificationSWOTanalyticalmethod».Mathematical and Computer Modelling,2006,43:158-169.
codina,A.Deficiencias en el uso del FODA. Causas y sugerencias [En línia].2007.<http://www.degerencia.com/articulo/deficiencias_en_el_uso_del_foda_causas_y_sugerencias>[Consulta:2-5-2011].
Referènciesbibliogràfiques62
coleMan,S.;J.gøTze.Bowling Together: Online Public Engagement in Policy Delibe-ration,2001.<http://www.catedras.fsoc.uba.ar/rusailh/Unidad%207/Coleman%20and%20Gotze%20Bowling%20Together,%20online%20public%20engagement%20in%20policy%20deliberation.pdf>[Consulta:2-5-2011].
CORDIS.Fleximodo. Training and Dissemination Schemes Projects [Enlínia].CORDIS,EuropeanComission,1998.<http://cordis.europa.eu/tdsp/es/fleximod/index.htm>[Consulta:2-5-2011].
cuMMings,L.L.;G.P.huber;E.arendT.«Effectsofsizeandspatialarrangementsongroupsdecisionmaking».Academy of Management Journal,1974,17(3):460-475.
dahlberg,L.«ExtendingthePublicSpherethroughCyberspace:TheCaseofMinne-sotaE-Democracy».Fist Monday,2001,6(3):1-22.
DBT.Workshop Methods [Enlínia].TheDanishBoardofTechnology,2008.<http://www.tekno.dk/subpage.php3?article=1235&toppic=kategori12&language=uk>[Consulta:2-5-2011].
delbecq,A.;A.H.van de ven;D.gusTaFson.Técnicas grupales para la planeación.Mè-xic:Trillas,1984.
dienel,P.C.;H.harMs.Repensar la democracia: Los núcleos de investigación partici-pativa.Barcelona:ElSerbal,2000.
druckMan,J.N.;K.R.nelson.«FramingandDeliberation:HowCitizensConversationsLimitEliteInfluence».American Journal of Political Science,2003,47(4):729-745.
dryzek, J.s.Deliberative Democracy and Beyond.Oxford:OxfordUniversityPress,2000.
dyson,R.G.«StrategicdevelopmentandSWOTanalysisattheUniversityofWarwick».European Journal of Operational Research,2004,152:631-640.
ewerT,A.«Decision-MakingTechniquesforEstablishingResearchAgendasinParkandRecreationSystems».Journal of Park and Recreation Administration, 1990, 8(2):1-13.
Farrar,C.et al.«ExperimentingwithDeliberativeDemocracy:EffectsonPolicyPrefe-rencesandSocialChoice»,presentataECPR Conference,Marburg,Alemanya,2003.
Fisher,B.A.«Leadership.WhendoestheDifferencemakeaDifference?».A:R.Y.hi-rokawa;M.S.poole(ed.).Communication and Group Decision-Making.ThousandOaks:SagePublications,1986.
Fishkin,J.S.Democracy and Deliberation: New Directions for Democratic Reform.NewHaven:YaleUniversityPress,1991.
—.The Voice of the People: Public Opinion and Democracy.NewHaven:YaleUniver-sityPress,1995.
Referènciesbibliogràfiques63
Fishkin,J.;R.luskin.«ExperimentingwithaDemocraticIdeal:DeliberativePollingandPublicOpinion».Acta Politica, 2005, 40(3):284-298.
FonT,J.«Losnúcleosdeintervenciónparticipativa(NIP):análisisdetresexperiencias».Gestión y Análisis de Políticas Públicas,1996,(5-6):143-149.
—.«Experienciasdedemocracialocal:unbalancecrítico».PonenciapresentadaalasIIJornadasdeSociologíaPolítica, ¿Más allá de la democracia representativa? Madrid:UNED,2003.
—.«Elsconsellsciutadans:concepteiexperiènciescomparades».Àmbits de Política i Societat,1998,6:25-30.
FonT,J.;I.blanco.«ProceduralLegitimacyandPoliticalTrust:TheCaseofCitizenJu-riesinSpain».European Journal of Political Research,2007,46:557-589.
—.Polis, la ciutat participativa. Participar en els municipis: qui, com i per què?Barce-lona:DiputaciódeBarcelona,2003.
Franklin,A.L.;C.ebdon.«AreweAllTouchingtheSameCamel?:ExploringaModelofParticipationinBudgeting».The American Review of Public Administration,2005,35(2),168-185.
French,D.;M.laver.«ParticipationBias,DurableOpinionShiftsandSabotagethroughWithdrawalinCitizens’juries».Political Studies,2009,57(2):422-450.
FUNDSIS.El futuro del SNS: la visión de los ciudadanos. Análisis prospectivo Delphi [Enlínia] Barcelona:FundaciónSalud,InnovaciónySociedad.2008.<http://www.fundsis.org/docs/El-Futuro-del-SNS-la-vision-de-los-ciudadanos-3.pdf>[Consulta:2-5-2011].
Fung,A.«Esferasdedeliberación:gobernardespuésdelcentralismodemocrático».Metapolítica,2000,14(4):88-109.
ganau,J.;J.Mallarach.La planificació estratègica territorial a Catalunya: quinze anys d’evolució.Barcelona:GeneralitatdeCatalunya,2003.
gasTil,J.«IdentifyingObstaclestoSmallGroupDemocracy».Small Group Research,1993,24(1):5-27.
—.The Group in Society.ThousandOaks,CA:Sage,2010.
gil zaFra,M.A.«Planificaciónestratégica:ElmétodoDAFO».A:T.R.villasanTe;M.MonTañés;P.MarTín(coord.).Prácticas locales de creatividad local.Barcelona:ElViejoTopo,2001.
gnaiger,A.;G.schroFFenegger.Tool-kit Scenario Workshop[Enlínia].TRAMS–Trai-ningandMentoringofScienceShops.2008.<http://www.scienceshops.org/new%20web-content/content/documents/Toolkit%20Scenario%20Workshop.pdf>[Consulta:2-5-2011].
godeT,M.Prospectiva estratégica: problemas y métodos [Enlínia].París:Laboratoire
Referènciesbibliogràfiques64
d’InvestigationProspectiveetStratégique.SanSebastián:InstitutoEuropeodePros-pectivayEstrategia,2007.<http://www.cyta.com.ar/biblioteca/bddoc/bdlibros/prospectiva_herramientas.pdf>[Consulta:2-5-2011].
gooberMan-hill,R.;J.horwood;M.calnan.«Citizens’juriesinplanningresearchprio-rities:process,engagementandoutcome».Health Expectations,2008,11(3):272-281.
Gouran, d.s. «InferentialErrors,InteractionandGroupDecision-Making».A:R.Y.Hi-rokawa;M.S.Poole (ed.). Communication and Group Decision-Making.ThousandOaks:SagePublications,1986.
greenberg,J.«TheRoleofSeatingPositioninGroupInteraction:AReview,withAppli-cationsforGroupTrainers».Group & Organization Management,1976,1(3),310-327.
hare,A.P.«AStudyofInteractionandConsensusinDifferentSizedGroups».Ameri-can Sociological Review, 1952, 17(2):261-267.
harMs,H.«LanecesidadderepensarlademocraciaII».Sistema: Revista de Ciencias Sociales,2008,203-204:95-106.
haupTMann,E.«CanLessbeMore?LeftistDeliberativeDemocrats’CritiqueofPartici-patoryDemocracy».Polity,2001,33:397-421.
hearn,G.«LeadershipandtheSpatialFactorinSmallGroups».Journal of Abnormal and Social Psychology,1957,54:269-272.
hendriks,C.M.«ConsensusConferencesandPlanningCells:LayCitizenDeliberations».A:John gasTil; Peterlevine(ed.).The Deliberative Democracy Handbook. Strategies for Effective Civic Engagement in the Twenty-First Century.SanFrancisco:Jossey-Bass,2005.
hilberT,M.;I.Miles;J.oThMer.«Foresighttoolsforparticipativepolicy-makingininter-governmentalprocessesindevelopingcountries:LessonslearnedfromtheeLACPolicyPrioritiesDelphi».Technological Forecasting and Social Change,2009,76(7):880-896.
hill,T.;R.wesTbrook.«SWOTAnalysis: It’stimeforaproductrecall».Long Range Planning,1997,30(1),46-52.
hirokawa,R.Y.;D.R.scheerhorn.«CommunicationinFaultyandGroupDecisionMa-king».A: R.Y.hirokawa;M.S.poole(ed.).Communication and Group Decision-Making.ThousandOaks:SagePublications,1986.
inFanTe,E.«Elementosestructuralesdelosgrupos».A:M.Marín;M.A.garrido.El gru-po desde la perspectiva psicosocial. Madrid:Pirámide,2003,56-66.
ishikawa,K.Introduction to Quality Control.Londres:Chapman&Hall,1990.
Janis,I.L.Victims of Groupthink.Boston:HoughtonMifflin,1972.
Jankowski,N.W.;R.vanos.«Internet-basedPoliticalDiscourse:ACaseStudyofElec-tronicDemocracyintheCityofHoogeveen»,presentataWorkshopProspectsforElec-tronicDemocracy,Pittsburgh,2002.
Referènciesbibliogràfiques65
Jensen,A.D.;J.C.chilberg.Small Group Communication. Theory and Application.Belmont:WadsworthPublishing,1991.
Jensen,C.B.«CitizenProjectsandConsensus-BuildingattheDanishBoardofTech-nology:OnExperimentsinDemocracy».Acta Sociologica,2005,48,221-235.
Jenssen,S.«Thedemandfordialogue:studyingtheinfluenceoforganisersinpublicforesight».International Journal of Foresight and Innovation Policy,2007,3(4):403-419.
Jorba,J.;E.anduiza.«Porquéycómoevaluarlaparticipación».A:M.parés(coord.).Participación y calidad democrática: evaluando las nuevas formas de democracia par-ticipativa.Barcelona:Ariel,2009.
Jorba,L.Deliberación y preferencias ciudadanas: un enfoque empírico. La experien-cia deliberativa de Córdoba.Madrid:CentrodeInvestigacionesSociológicas,2009.
Jungk,R.;N.MüllerT.Future workshops: How to Create Desirable Futures.Londres:InstituteforSocialInventions,1987.
kaner,S.;L.lind;C.Toldi;S.Fisk;D.berger.Facilitator’s Guide to Participatory Deci-sion-Making.SanFrancisco:Jossey-Bass,2007,2aed.
kaplan,M.F.;C.E.Miller.«GroupDecisionMakingandNormativeVersusInformatio-nalInfluence:EffectsofTypeofIssueandAssignedDecisionRule».Journal or Per-sonality and Social Psychology, 1987, 53(2):306-313.
knighT,J.;J.Johnson.«AggregationandDeliberation:onthePossibilityofDemocraticLegitimacy».Political Theory,1994,22(2):277-296.
kurTTila,M.;M.pesonen;J.kangas;M.kaJanus.«Utilizingtheanalytichierarchypro-cessAHPinSWOTanalysis-ahybridmethodanditsapplicationtoaforest-certifica-tioncase».Forest Policy and Economics, 2000, 1,41-52.
landeTa,J.El método Delphi: una técnica de previsión para la incertidumbre.Barcelo-na:Ariel,1999.
lee,K.;W.huang;J.Teng.«Locatingthecompetitiverelationofglobal logisticshubusingquantitativeSWOTanalyticalmethod».Quality & Quantity, 2009,43,87-107.
levine,P.;A.Fung;J.gasTil.«FutureDirectionsforPublicDeliberation».A:J.gasTil;P.levine(ed.). The Deliberative Democracy Handbook. Strategies for Effective Civic En-gagement in the 21st Century. SanFrancisco:Jossey-Bass,2005.
linsTone,H.;M.TuroFF(ed.).Delphi Method: Techniques and Applications[Enlínia].Rea-ding:Addison-Wesley,1975.<http://www.is.njit.edu/pubs/delphibook/>[Consulta:2-5-2011].
lop,I.;C.valls.Joves i nit: un procés de participació amb joves.Barcelona:FundacióJaumeBofill,2006.
lópezdeceballos,P.Un método para la investigación-acción participativa.Madrid:Ed.Popular,1989.
Referènciesbibliogràfiques66
MacduFFie,H.;D.depoy.«ForceFieldAnalysis:AModelforPromotingAdolescents’InvolvementinTheirOwnHealthCare».Health Promotion Practice, 2004, 5(3),306-313.
Marcus,G.;W.R.neuMan;M.Mackuen.Affective Intelligence and Political Judgement.Chicago:UniversityChicagoPress,2000.
Marín,M.;J.M.canTillo.«Animaciónsocioculturalytécnicasgrupales».A:M.Marín;Y.Troyano(coord.).Trabajando con grupos: Técnicas de intervención.Madrid:Pirámi-de,2004.
Marín,M.;M.A.garrido«Particularidadesdeltrabajoengrupo».A:M.Marín;Y.Troya-no(coord.).Trabajando con grupos: Técnicas de intervención.Madrid:Pirámide,2004.
MarTí,J.L.La república deliberativa. Una teoría de la democracia. Madrid:MarcialPons,2006.
MarTín,P.«Balancedediferentestécnicasparticipativasparaintegrarmetodologíascreativas».A:T.R.villasanTe;M.MonTañés;P.MarTín(coord.).Prácticas locales de crea-tividad local.Barcelona:ElViejoTopo,2001.
Mcguire,W.J.«TheNatureofAttitudesanAttitudeChange».A:Gardnerlindzey;Elliotaronson(ed.).Handbook of Social Psychology: The Individual in a Social Context (V3).NovaYork:RandomHouse,1969.
Melville,K.;T.L.willinghaM;J.R.dedrick.«NationalIssueForums:ANetworkofCom-munitiesPromotingPublicDeliberation».A:J.gasTil;P.levine(ed.).The Deliberative Democracy Handbook. Strategies for Effective Civic Engagement in the Twenty-First Century.SanFrancisco:Jossey-Bass,2005.
Mendelberg,T.«TheDeliberativeCitizen:TheoryandEvidence».A:M.X.dellicarpini;L.huddy;R.Y.shapiro(ed.).Political Decision Making, Deliberation and Participation(V6).Greenwich,CT:Jai,2002.
Miller,L.;J.newMan;G.Murphy;E.Mariani.Achieving Quality Through Problem Sol-ving and Process Improvement. Part Two: Tools for Quality Improvement.Bethesda,MD:QualityAssuranceProject–CenterforHumanServices,1997.<http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNACH088.pdf>[Consulta:2-5-2011].
MinTzberg,H.The Rise and Fall of Strategic Planning.HemelHempstead:PrenticeHall,1994.
MinTzberg,H.;J.brian;J.voyer.El proceso estratégico. Conceptos, contextos y casos.Mèxic:PrenticeHall,1997.
Moldrup,C.;J.M.Morgall;A.B.alMarsdoTTir.«CitizeninvolvementinfuturedrugR&D:aDanishDelphistudy».Foresight,2000,2(5),497-506.
Moore,C.M.Group Techniques for Idea Building.ThousandOaks:Sage,1998.
Moscovici,S.«Towardatheoryofconversionbehaviour».A:LeonardberkowiTz(ed.).Ad-vances in Experimental Social Psychology(vol.13).NovaYork:AcademicPress,1980.
—.«SocialinfluenceandConformity».A:Gardnerlindzey;Elliotaronson(ed.).Hand-
Referènciesbibliogràfiques67
book of Social Psychology: The Individual in a Social Context(V3).NovaYork:RandomHouse,1985.
Mullen,P.M.«Delphi:mythsandreality».Journal of Health Organization and Manage-ment,2003,17(1),37-52.
Murphy,M.K.;N.A.black;D.L.laMping;C.M.Mckee;C.F.B.sanderson;J.askhaM;T.MarTeau.«Consensusdevelopmentmethods,andtheiruseinclinicalguidelinede-velopment».Health Technol Assessment,1998,2(3).
Myers,D.G.«PolarizingEffectsofSocialInteraction».European Monographs in Social Psychology,25,1982.
noorderhaven,N.Strategic Decision Making.Reading:Addison-WesleyPublishing,1995.
NORAD.Enfoque del Marco Lógico como herramienta para planificación y gestión de proyectos orientados por objetivos [Enlínia]. 1993.<http://www.ucm.es/cont/descargas/documento31576.pdf>[Consulta:2-5-2011].
osborn,A.F.Applied Imagination: Principles and Procedures of Creative Problem Sol-ving. NovaYork:Sribner’s,1953.
parés,M.(coord.).Participación y calidad democrática: evaluando las nuevas formas de democraciaparticipativa.Barcelona:Ariel,2009.
pérez,B.;E.carrillo.Desarrollo local: manual de uso.Madrid:ESIC-FAMP,2000.
peTTy,R.E.;J.T.cacioppo;R.goldMan.«PersonalInvolvementasaDeterminantofAr-gument-basedPersuasion».Journal of Personality and Social Psychology,1981,41:847-855.
phillips,D.«ReportonDiscussion66».Adult Educational Journal,1948,7,181-182.
rayens,M.K.;E.J.hahn.«BuildingConsensusUsingthePolicyDelphiMethod».Po-licy, Politics, & Nursing Practice,2000,1(4),308-315.
riba,C.«LatècnicaDelphicomaeinadeprospeccióid’implicacióciutadana:exem-pled’aplicacióenl’àmbiteducatiu».Revista Catalana de Sociologia,2000,11:171-174.
rieTbergen-Mccracken,J.;D.narayan (comp.).Participation and Social Assessment: Tools and Techniques [Enlínia].Washinghton:TheInternationalBankforReconstruc-tionandDevelopment,1998.<http://rmportal.net/library/content/tools/biodiversity-conservation-tools/putting-conservation-in-context-cd/participatory-approaches-resources/1-c.pdf>[Consulta:2-5-2011].
saaTy,T.L.The Analytical Hierarchy Process: Planning, Priority Setting, Resource Allo-cation. NovaYork:McGraw-Hill,1980.
sally,David.«ConversationandCooperationinSocialDilemmas:AMeta-AnalysisofExperimentsFrom1958to1992».Rationality and Society,1995,7:58-92.
salvadó,T.;L.Moreno.«Elcas».Àmbits de Política i Societat,1998,6:31-34.
Referènciesbibliogràfiques68
sánchezalonso,M.Técnicas de reuniones de trabajo.Madrid:FundaciónFriederichEbert,1978.
—.La participación, metodología y práctica.Madrid:Ed.Popular,1991.
scully,P.L.;M.L.Mccoy.«StudyCircles:LocalDeliberationastheCornestoneofDe-liberativeDemocracy».A:J.gasTil;P.levine(ed.).The Deliberative Democracy Hand-book. Strategies for Effective Civic Engagement in the Twenty-First Century.SanFran-cisco:Jossey-Bass,2005-2009.
sMiTh,K.K.;D.N.berg.«AParadoxicalConceptionofGroupDynamics».Human Re-lations,1987,40(10):633-658.
sMiTh-lovin,L.;Ch.brody.«InterruptioninGroupDiscussions:TheEffectsofGenderandGroupComposition».American Sociological Review,1989,54(3):424-435.
sTeenbergen,M.R.,etal.«Towardapoliticalpsychologyofdeliberation»,ponènciapre-sentadaalaconferènciasobreEmpirical Approaches to Deliberative PoliticsEuropeanUniversityInstitute,SwissChair,Firenze,2004.
sTeiner,J.,etal.Deliberative Politics in Action. Analysing Parlamentary Discourse.Cam-bridge:CambridgeUniversityPress,2004.
sTeinzor,B.«Thespatialfactorinface-to-facediscussiongroups».Journal of Abnor-mal and Social Psychology,1950,45,552–555.
sTeyaerT,S.;H.lisoir.Participatory methods Toolkit: A practitioners’ manual [Enlínia].ViTWA/TheKingBaudouinFoundation,2005.<http://www.samenlevingentechnologie.be/ists/nl/pdf/boekengidsenbrochures/toolkitengdef.pdf>[Consulta:2-5-2011].
sunsTein,C.R.«DeliberativeTrouble?WhyGroupsGotoExtremes».LawSchool,Uni-versityofChicago,2000[Nopublicat].
—.Republic.com.Princeton:PrincetonUniversityPress,2001.
—.«TheLawofGroupPolarization».The Journal of Political Philosophy,2002,10(2):174-195.
Taber,Ch.;Mlodge. «InformationProcessingandPublicOpinion».A:D.O.sears;L.huddy;R.Jervis(ed.).Oxford Handbook of Political Psychology.Oxford:OxfordUni-versityPress,2000.
Taber,Ch.;M.lodge,J.glaThar.«Themotivatedconstructionofpoliticaljudgements».A:J.H.kuklinski (ed.).Citizens and Politics: Perspectives from Political Psychology.Cambridge:CambridgeUniversity,2001.
Tague,N.R.The Quality Toolbok.Milwaukee:AmericanSocietyforQuality,2005.
Tannen,D.You Just Don’t Understand: Women and Men in Conversation.Londres:Vi-rago,1991.
Tapio,P.«DisaggregativepolicyDelphi:Usingclusteranalysisasatoolforsystematicscenarioformation».Technological Forecasting and Social Change,2003,70(1),83-101.
Referènciesbibliogràfiques69
ThoMpson,M.«ConsideringtheimplicationofvariationswithinDelphiresearch».Family Practice,2009,26:420-424.
Trénel,M.«FacilitationinOnline-Discourses»,tesidoctoral.A:PoliticalScience,Soci-alScienceResearchCentreBerlin,Alemanya,2005.
TuroFF,M.«TheDesignofaPolicyDelphi».Technological Forecasting and Social Chan-ge 2(2)[Enlínia].1970.<http://is.njit.edu/pubs/delphibook/ch3b1.html>[Consulta:2-5-2011].
vanaverMaeT,E.«Influenciasocialenlosgrupospequeños».A:M.hewsToneatal.(ed.).Introducción a la psicología social. Una perspectiva europea.Barcelona:ArielPsico-logía,1990.
vargas,l.;G.busTillos.Técnicas participativas para la educación popular(2vols.).San-tiagodeChile:Humanitas-CEDEPO,1989.
veasey,K.Citizens Jury Handbook, updated and revised [Enlínia].JeffersonCenter,2004.<http://www.jefferson-center.org>[Consulta:2-5-2011].
villasanTe,T.R.Desbordes creativos. Estilos y estrategias para la transformación so-cial.Madrid:LosLibrosdelaCatarata,2006.
weihrich,H.«TheTOWSMatrix:AToolforsituationalanalysis».Long Range Planning,1982,54-66.
weisbord,M.;S.JanoFF.Future Search: An Action Guide to Finding Common Ground in Organizations and Communities.SanFrancisco:Berrett-Koehler,2000.
wesTholM,H.«TheIssueof“Adaptability”ofOnlineDemocraticEngagement.Multi-channelStrategytoEnhanceDeliberativePolicies».CentreforComputingTechnology,UniversityofBremen,2003[Nopublicat].
wheelan,S.A.«GroupSize,GroupDevelopment,andGroupProductivity».Small Group Research,2009,40(2),247-262.
wiTschge,T.«OnlineDeliberation:PossibilitiesoftheInternetforDeliberativeDemo-cracy»,presentataEuricomColloquiumElectronicNetworks&DemocraticEngage-ment,Nijmegen,Holanda,2002.
wiTTenbauM,G.M.;A.P.hubbel;C.zuckerMan.«MutualEnhancement:TowardanUn-derstandingoftheCollectivePreferencesforSharedInformation».Journal of Perso-nality and Social Psychology,1999,77:967-978.
wood,W.etal.«MinorityInfluence:AMeta-AnalyticReviewofSocialInfluencePro-cesses».Psychologist Bulletin,1994,115:323-345.
young,I.M.«Justice,Inclusion,andDeliberativeDemocracy».A:S.Macedo(ed.).De-liberative Politics. Essays on Democracy and Disagreement.Oxford:OxfordUniversityPress,1999.
yüksel,I.;M.dagdeviren.«Usingtheanalyticnetworkprocess(ANP)inaSWOTanaly-sis–Acasestudyforatextilefirm».Information Sciences,2007,177(16),3.364-3.382.
Referènciesbibliogràfiques70
Publicacions disponibles a www.diba.cat/llibreria
Altres publicacions sobre igualtat i ciutadania
Documents de TreballSèrie Igualtat i Ciutadania
1 Centres d’informació i recursos per a dones: Una proposta de model funcional i de gestió
2 Agents d’igualtat de gènere: Una nova professió
3 Elements per a una actuació municipal de promoció del civisme
4 Drets i deures de les persones estrangeres: Manual pràctic per a la convivència ciutadana adreçat a professionals del món local
5 El disseny institucional de l’àmbit de la participació ciutadana a les corporacions locals
6 Bibliografia bàsica sobre diversitat i ciutadania: Edició 2007
7 Els drets humans a la ciutat: Adaptació de les normatives municipals a la Carta Europea
8 La mediació ciutadana als ajuntaments: Estudi de casos
9 Joventut i polítiques de joventut: 25 aportacions
10 Síndics defensors de la ciutadania: Apunts per a la seva implementació
11 Condicions de vida i hàbits de la població jove de la província de Barcelona: Enquesta de condicions de vida i hàbits de la població de Catalunya 2006
12 La mediació ciutadana: una nova política pública: Bases d’implantació
13 Marc conceptual i bones pràctiques en ciutadania i convivència als barris europeus. INTI-CIEN
14 L’ús social del temps a la província de Barcelona: Enquesta de condicions de vida i hàbits de la població de Catalunya 2006
15 Condicions de vida i hàbits de les dones de la província de Barcelona: Enquesta de condicions de vida i hàbits de la població de Catalunya 2006
16 Dinamització i informació als centres de secundària, una eina educativa
17 Coeducar des de l’àmbit local: Una aproximació al concepte de ciutats coeducadores
18 Les polítiques dels nous usos del temps en els municipis petits de la província de Barcelona
EstudisSèrie Igualtat i Ciutadania
1 Construint els drets de les dones: Dels conceptes a les polítiques locals
2 Desenvolupant els drets de les dones: Àmbits d’intervenció de les polítiques de gènere
3 Les polítiques locals de civisme a Europa: Exemples de convivència i d’implicació ciutadana
4 Polítiques locals de joventut: Criteris, eines i recursos
Altres publicacions sobre igualtat i ciutadania
Publicacions disponibles a www.diba.cat/llibreria
Referènciesbibliogràfiques71
Publicacions disponibles a www.diba.cat/llibreria
Altres publicacions sobre igualtat i ciutadania
Documents de TreballSèrie Territori
1 Centres d’informació i recursos per a dones: Una proposta de model funcional i de gestió
2 Agents d’igualtat de gènere: Una nova professió
3 Elements per a una actuació municipal de promoció del civisme
4 Drets i deures de les persones estrangeres: Manual pràctic per a la convivència ciutadana adreçat a professionals del món local
5 El disseny institucional de l’àmbit de la participació ciutadana a les corporacions locals
6 Bibliografia bàsica sobre diversitat i ciutadania: Edició 2007
7 Els drets humans a la ciutat: Adaptació de les normatives municipals a la Carta Europea
8 La mediació ciutadana als ajuntaments: Estudi de casos
9 Joventut i polítiques de joventut: 25 aportacions
10 Síndics defensors de la ciutadania: Apunts per a la seva implementació
11 Condicions de vida i hàbits de la població jove de la província de Barcelona: Enquesta de condicions de vida i hàbits de la població de Catalunya 2006
12 La mediació ciutadana: una nova política pública: Bases d’implantació
13 Marc conceptual i bones pràctiques en ciutadania i convivència als barris europeus. INTI-CIEN
14 L’ús social del temps a la província de Barcelona: Enquesta de condicions de vida i hàbits de la població de Catalunya 2006
15 Condicions de vida i hàbits de les dones de la província de Barcelona: Enquesta de condicions de vida i hàbits de la població de Catalunya 2006
16 Dinamització i informació als centres de secundària, una eina educativa
17 Coeducar des de l’àmbit local: Una aproximació al concepte de ciutats coeducadores
18 Les polítiques dels nous usos del temps en els municipis petits de la província de Barcelona
EstudisSèrie Territori
1 Construint els drets de les dones: Dels conceptes a les polítiques locals
2 Desenvolupant els drets de les dones: Àmbits d’intervenció de les polítiques de gènere
3 Les polítiques locals de civisme a Europa: Exemples de convivència i d’implicació ciutadana
4 Polítiques locals de joventut: Criteris, eines i recursos
Altres publicacions sobre igualtat i ciutadania
Publicacions disponibles a www.diba.cat/llibreria Publicacions disponibles a www.diba.cat/llibreria
Altres publicacions sobre igualtat i ciutadania
5 Polítiques de ciutadania: Discurs públic sobre la gestió local de la diversitat
6 Les polítiques locals de civisme a Espanya
7 Polítiques urbanes del temps
Documentos de TrabajoSerie Igualdad y Ciudadanía
13 Marco conceptual y buenas prácticas en ciudadanía y convivencia en barrios europeos. INTI-CIEN
EstudiosSerie Igualdad y Ciudadanía
4 Políticas locales de juventud: Criterios, herramientas y recursos
5 Políticas de ciudadanía: Discurso público sobre la gestión local de la diversidad