mgr Maria Litwinmgr Szarota Styka-Wlaz∏o
chemiidla liceum ogólnokszta∏càcego,
liceum profilowanego i technikum
Kszta∏cenie ogólne w zakresie podstawowym
Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu
na podstawie recenzji prof. dr. hab. Bogus∏awa Wi∏komirskiego,
dr Miros∏awy Jurak i mgr Joanny Szymaƒskiej
Numer w zestawie: DKOS-4015-46/02
Wydawnictwo
Projekt ok∏adki: Konrad Klee
Opracowanie graficzne: Mariola Proch
Redakcja merytoryczna i opracowanie redakcyjne: Joanna Kotecka
ISBN 83-88985-19-1
© Copyright by NOWA ERAWarszawa 2002
Wydanie pierwsze
Sk∏ad i monta˝ elektroniczny:
Wydawnictwo NOWA ERA, Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa tel. (0 22) 570 25 80, fax (0 22) 570 25 81 www.nowaera.com.pl; e-mail: [email protected]
Druk i oprawa: Przedsi´biorstwo Poligraficzne GRYFIS, ¸omianki k. Warszawy, ul. Kolejowa 121
3
Spis treÊci:I. Wst´p ......................................................................................................................4
II. Cele edukacyjne – kszta∏cenia i wychowania .........................................................5
III. Materia∏ nauczania zwiàzany z celami edukacyjnymi ...........................................8
IV. Realizacja materia∏u nauczania – procedury osiàgania celów .............................13
V. Ocena osiàgni´ç ucznia – propozycje metod oceniania.......................................62
Wyciàg z Podstawy programowej kszta∏cenia ogólnego dla liceum
ogólnokszta∏càcego, liceum profilowanego i technikum – zakres podstawowy ..........64
I. Wst´p
1. Charakterystyka programu nauczaniaProponowany program nauczania chemii obejmuje wszystkie treÊci merytoryczne za-warte w Podstawie programowej kszta∏cenia ogólnego (Rozporzàdzenie Ministra Edu-kacji Narodowej z dnia 19 czerwca 2001 r.).
TreÊci nauczania uj´te w programie: – sà zgodne z aktualnym stanem wiedzy chemicznej oraz pozosta∏ych przedmiotów
przyrodniczych; – sà dostosowane do mo˝liwoÊci ucznia; – umo˝liwiajà samodzielnoÊç myÊlenia i kszta∏towanie postaw badawczych; – sà przeznaczone do realizacji w ramach 111 godzin chemii w 3-letnim cyklu
kszta∏cenia, tj. 3 godziny tygodniowo + 3 godziny do dyspozycji nauczyciela, czy-li ∏àcznie 114 godzin w 3-letnim cyklu kszta∏cenia.
W szko∏ach ponadgimnazjalnych (liceach i technikach) przewiduje si´ nast´pujàceÊcie˝ki edukacyjne:
– edukacja prozdrowotna;– edukacja czytelnicza i medialna;– uczestnictwo w kulturze;– edukacja europejska;– edukacja filozoficzna;– edukacja ekologiczna.Niniejszy program zawiera niektóre zagadnienia uj´te w Êcie˝kach edukacyjnych.W programie znajdujà si´: – szczegó∏owe cele edukacyjne kszta∏cenia i wychowania;– has∏a programowe; – komentarz do programu; – rozk∏ad materia∏u nauczania, a w nim:
• numer i temat lekcji, • materia∏ nauczania, • cele szczegó∏owe dostosowane do ka˝dej lekcji, • proponowane doÊwiadczenia, • proponowane çwiczenia i zadania.
2. Informacja o dzia∏alnoÊci dydaktycznej autorek programuMaria Litwin jest absolwentkà Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii (kierunek che-mia) Uniwersytetu Jagielloƒskiego w Krakowie. W 1972 r. otrzyma∏a tytu∏ magistrachemii. W 1987 r. ukoƒczy∏a dwusemestralne studia podyplomowe na Wydziale Mate-matyki, Fizyki i Chemii (kierunek chemia) UJ. W 1989 r. uzyska∏a II stopieƒ specjaliza-cji zawodowej w zakresie nauczania chemii. Pracowa∏a jako doradca metodycznychemii w Wojewódzkim OÊrodku Metodycznym w Krakowie. Jest autorkà programuautorskiego Szko∏y Podstawowej Nr 111 w Krakowie, zatwierdzonego przez MEN i re-alizowanego od 1.09.1990 r. do 30.06.1999 r. Program zak∏ada∏ nauczanie w blokachprzedmiotowych: humanistycznym, matematyczno-fizycznym i przyrodniczym. Zy-ska∏ wysokà ocen´ rodziców, uczniów i w∏adz oÊwiatowych oraz tych Êrodowisk(szkó∏, oÊrodków metodycznych itp.), w których by∏ prezentowany. Wyprzedza∏ o 9 latreform´ edukacji.
4
Od 1.09.1992 r. Maria Litwin pe∏ni funkcj´ dyrektora Szko∏y Podstawowej Nr 111w Krakowie. Jest nauczycielem dyplomowanym, wspó∏autorkà podr´czników i zeszy-tów çwiczeƒ do chemii dla klas VII i VIII, programu nauczania chemii w gimnazjum,podr´czników, zeszytów çwiczeƒ i poradników metodycznych do nauczania chemiiw I, II i III klasie gimnazjum oraz zbioru zadaƒ do chemii dla gimnazjum (wszystkie po-zycje opublikowane zosta∏y w Wydawnictwie „Nowa Era”).
Za osiàgni´cia dydaktyczno-wychowawcze zosta∏a odznaczona Z∏otym Krzy˝emZas∏ugi w 1999 r. oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej w 2001 r.
Szarota Styka-Wlaz∏o jest absolwentkà Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii (kieru-nek chemia) Uniwersytetu Jagielloƒskiego w Krakowie. W 1971 r. otrzyma∏a tytu∏ ma-gistra chemii. W 1987 r. ukoƒczy∏a dwusemestralne studia podyplomowe na Wydzia-le Matematyki, Fizyki i Chemii (kierunek chemia) UJ. W 1990 r. uzyska∏a I stopieƒ spe-cjalizacji zawodowej w zakresie nauczania chemii. Pracuje jako nauczyciel chemiiw XXIX Liceum Ogólnokszta∏càcym im. Krzysztofa KieÊlowskiego w Krakowie.W 2001 r. zdoby∏a kwalifikacje uprawniajàce do przeprowadzania egzaminu matural-nego z chemii, a nast´pnie zosta∏a egzaminatorem Okr´gowej Komisji Egzaminacyjnejw Krakowie (zaÊwiadczenie Nr MCH/391/01 wydane przez CKE w Warszawie, wpisdo ewidencji egzaminatorów pod numerem 336200391). Ma stopieƒ nauczyciela mia-nowanego. Jest wspó∏autorkà „Zbioru zadaƒ z chemii dla gimnazjum” Wydawnictwa„Nowa Era”. Za osiàgni´cia w pracy dydaktyczno-wychowawczej zosta∏a odznaczonaw 2000 r. Z∏otym Krzy˝em Zas∏ugi.
3. Informacja o obudowie dydaktycznej programu– Podr´cznik– Zbiór testów do pomiaru dydaktycznego– Zbiór scenariuszy i konspektów lekcji– Foliogramy– Karty pracy
II. Cele edukacyjne – kszta∏cenia i wychowaniaW praktyce szkolnej stosowano dotychczas cele ogólne podzielone na nast´pujàce ka-tegorie:
– cele poznawcze, – cele kszta∏càce, – cele wychowawcze.
Cele okreÊla∏ nauczyciel, który dà˝y∏ nast´pnie do ich osiàgni´cia w procesie lekcyjnym. Tak realizowane cele ogólne nie zawsze pozwala∏y na rozeznanie, co uczeƒ powi-
nien wiedzieç i umieç po skoƒczonych zaj´ciach. Wyodr´bnienie szczegó∏owych(operacyjnych) celów kszta∏cenia z celów ogólnych pozwala nauczycielowi na w∏aÊci-we skonstruowanie narz´dzi kontroli, korekt´ w∏asnej pracy z uczniem oraz dostarczauczniom w∏aÊciwej motywacji, zach´cajàc jednoczeÊnie do uczenia si´. Operacjona-lizacja celów nauczania to zamiana celów ogólnych na zbiór równowa˝nych celówoperacyjnych, wyra˝onych jako spodziewane osiàgni´cia uczniów.
5
Cel operacyjny jest to wi´c opis czynnoÊci, jaka powinna byç przez ucznia opano-wana, czyli wyra˝enie tego, co uczeƒ powinien wiedzieç, rozumieç i umieç po zakoƒ-czeniu procesu edukacyjnego.
Aby utworzyç w∏aÊciwà skal´ nauczania, klasyfikacja celów musi byç hierarchicz-na, tzn. powinna porzàdkowaç cele od najni˝szych do najwy˝szych. Taka hierarchicz-na klasyfikacja nosi nazw´ taksonomii celów nauczania i polega na tym, ˝e osiàgni´-cie celu wy˝szego poprzedzone jest osiàgni´ciem celu ni˝szego.
Pionierska taksonomia celów nauczania zosta∏a skonstruowana przez zespó∏ psycho-logów i pedagogów amerykaƒskich pod kierunkiem Benjamina Blooma w 1956 roku.
W Polsce taksonomi´ celów nauczania przedstawi∏ po raz pierwszy Boles∏aw Niemier-ko w 1975 roku. Taksonomia ta jest ponadprzedmiotowa i obejmuje dwa poziomy celów:wiadomoÊci i umiej´tnoÊci. Na ka˝dym z tych poziomów znajdujà si´ dwie kategorie.
Poni˝sza tebela przedstawia taksonomi´ celów nauczania chemii:
6
Poziom
Cele nauczaniawyra˝one za pomocà
czasownikówoperacyjnych
Nazwaç... Podaç definicj´... Wymieniç... Wyliczyç... Znaç...
WyjaÊniç... StreÊciç... Rozró˝niç... Zilustrowaç... Przedstawiç...
Wybraç sposób... Rozwiàzaç... Zbadaç... Zastosowaç... Porównaç... Sklasyfikowaç... OkreÊliç... Obliczyç... Scharakteryzowaç...
Udowodniç... Przewidzieç... Oceniç... Wykryç... Zanalizowaç... Zaproponowaç... Zaplanowaç...
Kategorie celów
A – Zapami´taniewiadomoÊci
B – ZrozumieniewiadomoÊci
C – StosowaniewiadomoÊci w sytuacjachtypowych
D – StosowaniewiadomoÊci w sytuacjach proble-mowych
Zakres
ZnajomoÊç poj´ç chemicznych, faktów,praw, zasad, regu∏ itp.
Umiej´tnoÊç przedsta-wienia wiadomoÊciinaczej ni˝ uczeƒ zapami´ta∏, wyt∏uma-czenie wiadomoÊcii ich interpretacja
Umiej´tnoÊç zastosowania wiado-moÊci w sytuacjach podobnych do çwiczeƒ szkolnych
Umiej´tnoÊç formu∏owania problemów, dokonywania analizy,syntezy i oceny nowych zjawisk
Cele nauczaniawyra˝one
wieloznacznie
Wiedzieç
Rozumieç
Stosowaç wiadomoÊci
Rozwiàzywaçproblemy
I.W
iado
moÊ
ciII.
Um
iej´
tnoÊ
ci
Podobnie do taksonomii celów nauczania mo˝na przedstawiç taksonomi´ celów wycho-wania, która obejmuje wykszta∏cenie w uczniach w∏aÊciwych potrzeb, postaw i wartoÊci.
Stosowanie operacjonalizacji celów nauczania pozwala na: – podniesienie znaczenia celów nauczania i odpowiedzialnoÊci nauczyciela za ich
osiàganie; – w∏aÊciwy dobór przez nauczyciela metod, Êrodków i treÊci kszta∏cenia; – podniesienie poziomu motywacji uczniów i ukierunkowanie ich w procesie na-
uczania i uczenia si´; – u∏atwienie nauczycielowi kontroli, a uczniowi samokontroli rezultatów kszta∏cenia; – obiektywnà ocen´ osiàgni´ç uczniów. Zgodnie z wymogami wspó∏czesnej dydaktyki, na ka˝dej jednostce lekcyjnej po-
winny byç uwzgl´dnione cele operacyjne: A, B, C i D. Niniejszy program zak∏ada nast´pujàce cele edukacyjne:• pog∏´bianie wiedzy o procesach w otaczajàcym nas Êwiecie,• zrozumienie znaczenia chemii w rozwoju cywilizacji,• rozbudzenie zainteresowania chemià poprzez prezentacj´ jej osiàgni´ç,• rozwijanie zainteresowaƒ poznawczych i postaw twórczych,• umiej´tne pos∏ugiwanie si´ wiedzà chemicznà w ˝yciu codziennym,• umiej´tne planowanie i wykonanie eksperymentów,• interpretacja wyników doÊwiadczeƒ,• wykszta∏cenie umiej´tnoÊci samokszta∏cenia poprzez zdobywanie informacji
z ró˝nych êróde∏,• bezpieczne pos∏ugiwanie si´ substancjami w laboratorium i w ˝yciu codziennym,• wykszta∏cenie poczucia odpowiedzialnoÊci za ochron´ Êrodowiska.
Bibliografia dla nauczycieli:• Niemierko B.: Mi´dzy ocenà szkolnà a dydaktykà, bli˝ej dydaktyki, WSiP SA,
Warszawa 2000• Niemierko B.: Pomiar sprawdzajàcy w dydaktyce, PWN, Warszawa 1990• So∏tys D., Szmigiel M.K.: Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie dia-
gnozy edukacyjnej, Wydawnictwo Zamiast Korepetycji, Kraków 1997
7
Poziom Kategorie celów
A – Uczestnictwow dzia∏aniu
B – Podejmowa-nie dzia∏ania
C – Nastawieniena dzia∏anie
D – System dzia∏aƒ
WyjaÊnienie
Polega na Êwiadomym odbiorze bodêców oraz wykonywaniuczynnoÊci, jednak bez wykazywania inicjatywy.
Polega na samorzutnym dzia∏aniu i wewn´trznym zaanga˝owaniu w wykonywanie czynnoÊci.
Polega na konsekwentnym wykonywaniu dzia∏aƒ na skutekwewn´trznej potrzeby oraz na zach´caniu innych uczniówdo takiej postawy.
Polega na regulowaniu okreÊlonego typu dzia∏alnoÊci za pomocà zbioru zasad post´powania, z którymi uczeƒ identyfikuje si´ do tego stopnia, ˝e mo˝na je uwa˝aç za cechyjego osobowoÊci. Dzia∏ania te odznaczajà si´ du˝à skutecznoÊcià, a zasady post´powania, jakimi uczeƒ si´ kieruje,stosowane sà nawet w trudnych sytuacjach.
ID
zia∏
anie
IIPo
staw
y
8
III. Materia∏ nauczania zwiàzany z celami edukacyjnymi
Materia∏ nauczania obejmujà nast´pujàce dzia∏y programowe:
Dzia∏ I. Budowa atomu – 10 godzin1. Chemia jako nauka przyrodnicza – zadania wspó∏czesnej chemii. 2. Wspó∏czesny uproszczony model budowy atomu – czàstki elementarne. 3. Elementy mechaniki kwantowej w uj´ciu jakoÊciowym. 4. Konfiguracja elektronowa atomów. 5. Liczba atomowa a liczba masowa. 6. Izotopy i ich zastosowanie. 7. PromieniotwórczoÊç naturalna – szeregi promieniotwórcze. 8. PromieniotwórczoÊç sztuczna. 9. Podsumowanie wiadomoÊci o budowie atomu.
10. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ II. Uk∏ad okresowy pierwiastków – 9 godzin11. Budowa uk∏adu okresowego pierwiastków chemicznych. 12. Zale˝noÊç mi´dzy budowà atomu i w∏aÊciwoÊciami pierwiastka a po∏o˝eniem
pierwiastka w uk∏adzie okresowym. 13. ElektroujemnoÊç pierwiastków. 14. Wiàzanie atomowe (kowalencyjne). 15. Wiàzanie jonowe. 16. Inne rodzaje wiàzaƒ. 17. Zale˝noÊç w∏aÊciwoÊci substancji od rodzaju wiàzania chemicznego. 18. Podsumowanie wiadomoÊci o uk∏adzie okresowym pierwiastków. 19. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ III. Systematyka zwiàzków nieorganicznych – 15 godzin20. Reakcje chemiczne a zjawiska fizyczne. 21. Równania prostych reakcji chemicznych. 22, 23. Badanie w∏aÊciwoÊci tlenków ró˝nych pierwiastków.
Nr dzia∏u
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
Liczba godzin na realizacj´
10
9
15
7
13
9
10
13
12
7
6
Tytu∏ dzia∏u
Budowa atomu
Uk∏ad okresowy pierwiastków
Systematyka zwiàzków nieorganicznych
W∏aÊciwoÊci wybranych metali i niemetali
Równania reakcji chemicznych – podstawy obliczeƒ chemicznych
Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów
Roztwory – sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów
W´glowodory
Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów
Wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów
Chemia w ˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym i ochronie Êrodowiska
24, 25. Otrzymywanie zasad i wodorotlenków. 26. Budowa czàsteczek, nazewnictwo i zastosowanie wodorotlenków. 27. Otrzymywanie kwasów. 28. Budowa czàsteczek, rodzaje, nazewnictwo i zastosowanie kwasów. 29. Budowa i nazewnictwo soli. 30, 31. Sposoby otrzymywania soli. 32. W∏aÊciwoÊci i zastosowanie wybranych soli. 33. Podsumowanie wiadomoÊci z systematyki zwiàzków nieorganicznych. 34. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ IV. W∏aÊciwoÊci wybranych metali i niemetali – 7 godzin35. Sód i jego zwiàzki. 36. W∏aÊciwoÊci wapnia i jego zwiàzków. 37. Glin jako przyk∏ad pierwiastka o w∏aÊciwoÊciach amfoterycznych. 38. Krzem jako przyk∏ad pó∏metalu – zwiàzki krzemu. 39. Tlen i azot jako najwa˝niejsze sk∏adniki powietrza. 40. Charakterystyka siarki i jej zwiàzków. 41. Chlor i jego zwiàzki.
Dzia∏ V. Równania reakcji chemicznych – podstawy obliczeƒ chemicznych – 13 godzin42. Stopnie utleniania pierwiastków. 43. Reakcje utleniania-redukcji (redoks). 44. Bilansowanie równaƒ reakcji redoks. 45. Reakcje utleniania-redukcji i ich rola w przemyÊle. 46. Reakcje egzo- i endoenergetyczne. 47. SzybkoÊç reakcji chemicznych. 48. Mol i masa molowa. 49. Obliczenia zwiàzane z molem i masà molowà. 50. Obj´toÊç molowa gazów – prawo Avogadra. 51. IloÊciowa interpretacja równaƒ reakcji chemicznych. 52. Obliczenia stechiometryczne. 53. Podsumowanie wiadomoÊci o równaniach reakcji chemicznych
i ich interpretacji iloÊciowej. 54. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ VI. Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów – 9 godzin55. Dysocjacja jonowa kwasów, zasad i soli. 56. Moc elektrolitów – stopieƒ dysocjacji. 57. Reakcje zoboj´tniania – zapis czàsteczkowy i jonowy równaƒ reakcji. 58. Reakcje stràceniowe – zapis czàsteczkowy i jonowy równaƒ reakcji. 59. Odczyn roztworów wodnych substancji – pH. 60. Badanie odczynu wodnych roztworów soli – hydroliza soli. 61. åwiczenia w zapisywaniu równaƒ reakcji hydrolizy soli. 62. Podsumowanie wiadomoÊci o reakcjach w roztworach wodnych elektrolitów. 63. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ VII. Roztwory – sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów – 10 godzin64. Roztwory jako specyficzny rodzaj mieszanin. 65. RozpuszczalnoÊç substancji. 66. SzybkoÊç rozpuszczania.
9
67. Roztwory nasycone i nienasycone. 68. Sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów. 69. Obliczanie st´˝enia procentowego roztworów. 70. Obliczanie st´˝enia molowego roztworów. 71. Przeliczanie st´˝eƒ roztworów. 72. Podsumowanie wiadomoÊci o roztworach i st´˝eniach roztworów. 73. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ VIII. W´glowodory – 13 godzin74. Chemia organiczna jako chemia zwiàzków w´gla. 75. Metan jako przedstawiciel w´glowodorów nasyconych (alkanów). 76. Szereg homologiczny alkanów. 77. Izomeria ∏aƒcuchowa w alkanach. 78. Eten jako przedstawiciel w´glowodorów nienasyconych (alkenów). 79. Szereg homologiczny alkenów. 80. Charakterystyka w´glowodorów nienasyconych (alkinów) na przyk∏adzie acety-
lenu (etynu). 81. Porównanie budowy czàsteczek i w∏aÊciwoÊci alkanów, alkenów i alkinów. 82. Charakterystyka w´glowodorów aromatycznych na przyk∏adzie benzenu. 83. Homologi benzenu i inne w´glowodory aromatyczne. 84. èród∏a w´glowodorów w przyrodzie. 85. Podsumowanie wiadomoÊci o w´glowodorach. 86. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ IX. Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów – 12 godzin87. Alkohole monohydroksylowe na przyk∏adzie etanolu. 88. Alkohole polihydroksylowe – glikol i glicerol. 89. Charakterystyka fenoli na przyk∏adzie hydroksybenzenu. 90, 91. Otrzymywanie i w∏aÊciwoÊci aldehydów. 92, 93. Otrzymywanie i w∏aÊciwoÊci kwasów karboksylowych na przyk∏adzie kwa-
su octowego. 94. Wy˝sze kwasy karboksylowe (t∏uszczowe). 95. Myd∏a – mechanizm mycia i prania. 96. Reakcja estryfikacji i jej produkty. 97. T∏uszcze i ich rola w organizmie. 98. Aminy jako przyk∏ad zwiàzków organicznych zawierajàcych azot.
Dzia∏ X. Wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów – 7 godzin99. Aminokwasy jako przyk∏ad dwufunkcyjnych pochodnych w´glowodorów.
100. Bia∏ka i ich rola w organizmie. 101. Glukoza jako przyk∏ad monosacharydów (cukrów prostych). 102. Sacharoza jako przyk∏ad disacharydów (dwucukrów). 103. Skrobia i celuloza jako przyk∏ady polisacharydów (wielocukrów). 104. Podsumowanie wiadomoÊci o pochodnych w´glowodorów. 105. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Dzia∏ XI. Chemia w ˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym i ochronie Êrodowiska – 6 godzin 106. Zagro˝enia Êrodowiska przyrodniczego. 107. Zanieczyszczenia atmosfery. 108. Zanieczyszczenia hydrosfery.
10
109. Zanieczyszczenia litosfery. 110. Sposoby zapobiegania ska˝eniom Êrodowiska przyrodniczego. 111. Odpady przemys∏owe i komunalne oraz problem ich zagospodarowania.
Komentarz do programuPrzedmioty szkolne, reprezentujàce dotàd odr´bne dziedziny wiedzy, nie powinny
byç odizolowane, gdy˝ w pewnych obszarach przenikajà si´, tworzàc holistycznà wizj´ Êwiata – wa˝ny element Nowej Szko∏y. Umiej´tnoÊcià podstawowà – reprezen-towanà w ramach wszystkich przedmiotów – jest odszukiwanie i zdobywanie informa-cji. Chemia jest jednà z nauk, w których ogromnà rol´ odgrywajà badania, obserwacje,eksperymenty, analizowanie tabel, wykresów i schematów.
KoniecznoÊç nauczenia uczniów sposobu orientacji w chaosie informacyjnym wy-maga od nauczyciela w∏aÊciwego okreÊlania celów w nauczaniu, elastycznoÊci i goto-woÊci do zmian. Nowa Szko∏a nastawiona jest na organizowanie uczniom uczenia si´,a nie uczenia uczniów.
W niniejszym programie proponujemy zatem zaj´cia aktywne, takie jak: projektowa-nie eksperymentów i doÊwiadczeƒ, wykonywanie pomiarów, analizowanie wynikówi czytanie wykresów, porzàdkowanie wiadomoÊci i nabywanie potrzebnych umiej´tnoÊci.
Dzia∏ I (10 godzin) Nauk´ chemii w liceum profilowanym rozpoczynamy od zapoznania uczniów z pro-
gramem nauczania, podr´cznikiem i wymaganiami edukacyjnymi. OkreÊlamy miejscechemii wÊród nauk przyrodniczych, podkreÊlajàc jej rozwój i powiàzanie z innymi na-ukami przyrodniczymi oraz technikà. Przypominamy znane uczniom wiadomoÊcio budowie materii. Zwracamy uwag´ na ewolucj´ poglàdów – od „czterech ˝ywio-∏ów” Arystotelesa do mechaniki kwantowej. åwiczymy umiej´tnoÊç okreÊlania konfi-guracji elektronowej atomów oraz pos∏ugiwania si´ poj´ciami, takimi jak: liczba ato-mowa, liczba masowa, masa atomowa, masa czàsteczkowa, atomowa jednostka ma-sy, izotopy. Omawiamy zjawiska promieniotwórczoÊci naturalnej i sztucznej oraz jejkonsekwencje.
Dzia∏ II (9 godzin) Omawiamy próby klasyfikacji pierwiastków chemicznych w XIX wieku, utworzenie
uk∏adu okresowego przez D. Mendelejewa i porównujemy z budowà wspó∏czesnegouk∏adu okresowego pierwiastków. Zwracamy uwag´ na dynamiczny rozwój otrzy-mywania drogà reakcji jàdrowych coraz ci´˝szych pierwiastków. OkreÊlamy za-le˝noÊç mi´dzy budowà atomu i w∏aÊciwoÊciami pierwiastka a po∏o˝eniem pierwiast-ka w uk∏adzie okresowym. Wprowadzamy poj´cie elektroujemnoÊci pierwiastków i jejznaczenie przy tworzeniu wiàzaƒ chemicznych. Omawiamy ró˝ne rodzaje wiàzaƒchemicznych. PodkreÊlamy zale˝noÊç w∏aÊciwoÊci substancji od rodzaju wiàzaniachemicznego.
Dzia∏ III (15 godzin) Materia∏ tego dzia∏u stanowi powtórzenie oraz poszerzenie wiadomoÊci o zwiàz-
kach nieorganicznych: tlenkach, kwasach, wodorotlenkach i solach. Wprowadza si´poj´cie amfoterycznoÊci na przyk∏adzie tlenku glinu. Odpowiednio dobrane doÊwiad-czenia pozwalajà poznaç metody otrzymywania soli. Wprowadza si´ te˝ poj´ciawodorosoli i hydroksosoli, a tak˝e omawia w∏aÊciwoÊci wybranych soli i zwiàzanez tym zastosowanie w przemyÊle i ˝yciu codziennym.
11
Dzia∏ IV (7 godzin) Zawiera informacje o wybranych pierwiastkach chemicznych – histori´ ich odkrycia,
w∏aÊciwoÊci, otrzymywanie, w∏aÊciwoÊci niektórych ich zwiàzków oraz izotopów. Oma-wiane w tym dziale metale i niemetale to: sód, wapƒ, glin (jako pierwiastek o w∏aÊciwo-Êciach amfoterycznych), krzem (jako przyk∏ad pó∏metalu), tlen i azot (jako najwa˝niejszesk∏adniki powietrza), siarka i chlor. Zwracamy te˝ uwag´ na rol´ makro- i mikroelemen-tów w organizmie cz∏owieka (zapewnienie jego w∏aÊciwego funkcjonowania).
Dzia∏ V (13 godzin) Celem tego dzia∏u jest zaznajomienie uczniów z ró˝nymi aspektami równaƒ reakcji che-
micznych, m.in. z interpretacjà elektronowà równaƒ reakcji utleniania-redukcji. Na pod-stawie proponowanych doÊwiadczeƒ wyjaÊnia si´ uczniom przebieg reakcji oraz sposóbbilansowania równaƒ reakcji utleniania-redukcji. Zapoznaje si´ uczniów z zastosowa-niem reakcji utleniania-redukcji w przemyÊle. Omawia si´ efekty energetyczne równaƒreakcji, szybkoÊç reakcji chemicznych i wp∏yw ró˝nych czynników na szybkoÊç reakcji.
Celem tego dzia∏u jest równie˝ iloÊciowa interpretacja równaƒ reakcji chemicznejjako podstawa obliczeƒ stechiometrycznych. Zapoznajemy uczniów z poj´ciem mola,masy molowej i obj´toÊci molowej gazów – wprowadzamy prawo Avogadra.
Dzia∏ VI (9 godzin) Po zapoznaniu uczniów z podstawowymi zwiàzkami nieorganicznymi przedstawiamy
ich zachowanie w roztworach wodnych. Wprowadzamy poj´cie stopnia dysocjacji ja-ko miary mocy elektrolitów. Badamy wp∏yw st´˝enia roztworu i rodzaje elektrolitu nastopieƒ dysocjacji. Przeprowadzamy reakcje zoboj´tniania i reakcje stràceniowe, sto-sujemy zapis czàsteczkowy i jonowy.
Badamy odczyn roztworów wodnych substancji i wprowadzamy poj´cie pH jakomiary odczynu roztworu. Badamy odczyn wodnych roztworów soli i wyjaÊniamy za-obserwowane zjawiska odwo∏ujàc si´ do reakcji hydrolizy soli. Zapisujemy równaniareakcji hydrolizy wybranych soli.
Dzia∏ VII (10 godzin) Celem tego dzia∏u jest przypomnienie wiadomoÊci o roztworach i sposobach wyra-
˝ania st´˝eƒ znanych uczniom z gimnazjum oraz uzupe∏nienie wiedzy przyk∏adamiró˝nych roztworów, z którymi uczeƒ spotyka si´ w ˝yciu codziennym.
Zapoznajemy uczniów z nowym sposobem okreÊlania st´˝enia roztworów (st´˝eniemolowe), a tak˝e zasadami sporzàdzania roztworów. Wykonujemy te˝ obliczenia do-tyczàce przeliczania st´˝eƒ roztworów.
Dzia∏ VIII (13 godzin) Nauk´ chemii organicznej – jako chemii zwiàzków w´gla, z wy∏àczeniem kwasu w´-
glowego i jego pochodnych, rozpoczynamy od przypomnienia w∏aÊciwoÊci w´gla pier-wiastkowego (na podstawie uk∏adu okresowego). Omawiamy odmiany alotropowe w´gla.
PodkreÊlamy zdolnoÊç ∏àczenia si´ bezpoÊrednio ze sobà atomów w´gla, co prowa-dzi do powstawania czàsteczek o ró˝nych strukturach: ∏aƒcuchów prostych, rozga∏´-zionych, pierÊcieni. Badamy w∏aÊciwoÊci metanu jako przedstawiciela w´glowodorównasyconych, omawiamy szereg homologiczny alkanów, zwracajàc uwag´ na zale˝-noÊç mi´dzy d∏ugoÊcià ∏aƒcuchów w´glowych alkanów a ich w∏aÊciwoÊciami. Wpro-wadzamy poj´cie izomerii ∏aƒcuchowej w alkanach.
Badamy w∏aÊciwoÊci etenu jako przedstawiciela alkenów i acetylenu jako przedstawicie-la alkinów. Porównujemy budow´ czàsteczek i zwiàzane z nià ró˝nice we w∏aÊciwoÊciach
12
alkanów, alkenów i alkinów. Badamy w∏aÊciwoÊci benzenu i przeprowadzamy charaktery-styk´ w´glowodorów aromatycznych na przyk∏adzie benzenu. Omawiamy budow´ czàste-czek i w∏aÊciwoÊci homologów benzenu i innych w´glowodorów aromatycznych. Omawia-my êród∏a w´glowodorów w przyrodzie – rop´ naftowà, gaz ziemny i w´gle kopalne.
Zwracamy uwag´ na rol´ surowców energetycznych i problemy ekologiczne zwià-zane z ich eksploatacjà i zastosowaniem. Dodatkowo mo˝na omówiç alternatywneêród∏a energii, koniecznoÊç ich poszukiwania i stosowania ze wzgl´du na wyczerpy-wanie si´ zasobów surowców energetycznych i koniecznoÊç ochrony Êrodowiska.
Dzia∏ IX (12 godzin) Celem tego dzia∏u jest zapoznanie uczniów z najwa˝niejszymi jednofunkcyjnymi
pochodnymi w´glowodorów – alkoholami mono- i polihydroksylowymi, fenolami,aldehydami, kwasami karboksylowymi, aminami. Otrzymujemy myd∏a i omawiamymechanizm mycia i prania. Otrzymujemy estry i omawiamy mechanizm reakcji estry-fikacji i warunki, w których zachodzi. Omawiamy w∏aÊciwoÊci t∏uszczów jako specy-ficznego rodzaju estrów oraz rol´, jakà pe∏nià w organizmie.
Dzia∏ X (7 godzin) Materia∏ tego dzia∏u pozwala na utrwalenie wiadomoÊci o jednofunkcyjnych po-
chodnych w´glowodorów i zaznajomienie uczniów z wielofunkcyjnymi pochodnymiw´glowodorów. Ze wzgl´du na to, ˝e wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów wy-st´pujà w przyrodzie, nale˝y podkreÊliç ich funkcje biologiczne.
Omawiamy w∏aÊciwoÊci aminokwasów jako dwufunkcyjnych pochodnych w´glo-wodorów, wyjaÊniajàc ich charakter amfoteryczny i wynikajàce stàd konsekwencje(wiàzania peptydowe w peptydach, w szczególnoÊci w polipeptydach – bia∏kach).
Na przyk∏adzie glukozy badamy i omawiamy w∏aÊciwoÊci monosacharydów, na przy-k∏adzie sacharozy – disacharydów, na przyk∏adzie skrobi i celulozy – polisacharydów.
Dzia∏ XI (6 godzin) Celem tego dzia∏u jest zapoznanie uczniów z zagro˝eniami Êrodowiska przyrodni-
czego – zanieczyszczeniami atmosfery, hydrosfery, litosfery i sposobami zapobieganiaska˝eniom Êrodowiska. Omawiamy problem zagospodarowania i utylizacji odpadówprzemys∏owych i komunalnych oraz problem odpadów promieniotwórczych.
IV. Realizacja materia∏u nauczania – proceduryosiàgania celów
W proponowanym rozk∏adzie materia∏u nauczania zawarte sà: – numery i tematy kolejnych jednostek lekcyjnych; – materia∏ nauczania; – cele szczegó∏owe; – proponowane doÊwiadczenia i pokazy; – proponowane çwiczenia i zadania.
13
14
Tem
at le
kcji
2
Nr
lekc
ji
1 1.
2.
Che
mia
jako
nau
kapr
zyro
dnic
za–
zada
nia
wsp
ó∏cz
esne
jch
emii.
Wsp
ó∏cz
esny
upro
szcz
ony
mod
el b
udow
yat
omu
– cz
àstk
iel
emen
tarn
e.
Mat
eria
∏ nau
czan
ia
3
1. M
iejs
ce c
hem
ii w
Êród
nauk
pr
zyro
dnic
zych
.
2. R
ozw
ój c
hem
ii ja
kody
scyp
liny
nauk
owej
.
3. P
owià
zani
e ch
emii
zin
nym
i nau
kam
i prz
y-ro
dnic
zym
i, te
chni
kà
i˝yc
iem
cod
zien
nym
.
4. Z
apoz
nani
e uc
znió
wz
prog
ram
em n
aucz
ania
chem
ii w
liceu
m i
wym
a-ga
niam
i edu
kacy
jnym
i.
5. Z
apoz
nani
e uc
znió
wz
prze
pisa
mi b
ezpi
e-cz
eƒst
wa
ihig
ieny
prac
y w
szko
lnej
prac
owni
che
mic
znej
.
1. E
wol
ucja
pog
làdó
wna
budo
w´
mat
erii
– od
„cz
tere
ch ˝
ywio
-∏ó
w”
do m
echa
niki
kwan
tow
ej.
Cel
e sz
czeg
ó∏ow
e (k
ateg
orie
cel
ów)
4
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– sf
orm
u∏ow
aç p
rost
à de
finic
j´ch
emii
jako
nau
ki (C
),
– ok
reÊl
iç, j
aki p
rogr
am
nauc
zani
a ch
emii
b´dz
ie
real
izow
aç i
jaki
pod
r´cz
nik
b´dz
ie w
tym
pom
ocny
(B),
– w
yjaÊ
niç,
jaki
e je
st m
iejs
cech
emii
wÊr
ód n
auk
przy
rodn
iczy
ch (B
),
– zn
aç z
asad
y pr
acy
na le
kcja
chi w
ymag
ania
edu
kacy
jne
(B),
– ok
reÊli
ç sp
osob
y po
s∏ugi
wan
iasi´
spr
z´te
m la
bora
tory
jnym
iodc
zynn
ikam
i che
mic
znym
i(C
),
– st
osow
aç z
asad
y bh
pip
ierw
szej
pom
ocy
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– pr
zeds
taw
iç e
wol
ucj´
pog
là-
dów
na
budo
w´
mat
erii
(B),
– w
ymie
niç
czàs
tki e
lem
enta
rne
wch
odzà
ce w
sk∏a
d at
omu
(A),
DoÊ
wia
dcze
nia
i pok
azy
5
1. P
reze
ntac
ja s
zk∏a
labo
rato
ryjn
ego.
Prop
onow
ane
çwic
zeni
aiz
adan
ia
6
1. Z
apoz
nani
e uc
znió
wz
prog
ram
em n
aucz
ania
, po
dr´c
znik
iem
i w
ymag
ania
mi
eduk
acyj
nym
i.
2. A
naliz
a tr
eÊci
po
dr´c
znik
a po
d kà
tem
rozw
oju
chem
ii ja
kona
uki i
jej p
owià
zaƒ
zin
nym
i nau
kam
i pr
zyro
dnic
zym
i.
1. å
wic
zeni
a w
oblic
zani
ulic
zby
prot
onów
, neu
tro-
nów
, ele
ktro
nów
wat
omie
ijo
nie
pros
tym
dane
go p
ierw
iast
ka.
1. O
bser
wac
ja z
jaw
iska
dyfu
zji:
– dy
fuzj
a ga
zu w
gazi
e(a
mon
iak
wpo
wie
trzu
),
Mat
eria
∏ nau
czan
ia d
o re
aliz
acji
podc
zas
111
godz
in c
hem
ii, t
j. 3
godz
iny
tygo
dnio
wo
wtr
zyle
tnim
cyk
lu k
szta
∏cen
ia.
Pona
dto
prop
onuj
emy
3go
dzin
y pr
zezn
aczy
ç do
dys
pozy
cji n
aucz
ycie
la.
Uw
aga:
prz
y te
mat
ach
lekc
ji za
znac
zam
y Êc
ie˝k
i edu
kacy
jne,
któ
rych
treÊ
ci r
ealiz
uje
si´
w d
anym
tem
acie
(• e
duka
cja
czyt
elni
cza
i med
ialn
a –
EM
• u
czes
tnic
two
w k
ultu
rze
– K
• e
duka
cja
euro
pejs
ka –
EE
•
edu
kacj
a fil
ozof
iczn
a –
F
• e
duka
cja
ekol
ogic
zna
– EE
K
•
edu
kacj
a pr
ozdr
owot
na –
EZ)
Dzi
a∏ I
. Bud
owa
atom
u
14
EM
15
3.
4.
Elem
enty
m
echa
niki
kw
anto
wej
w
uj´c
iu
jako
Êcio
wym
.
Kon
figur
acja
elek
tron
owa
atom
ów.
2. P
roto
n, n
eutr
on,
elek
tron
– p
odst
awow
ecz
àstk
i mat
erii.
3. P
rzyk
∏ady
inny
ch
czàs
tek
pods
taw
owyc
h.
1. P
odst
awy
teor
ii kw
anto
wej
– d
ualiz
mko
rpus
kula
rno-
falo
wy,
–
zasa
da n
ieoz
nacz
o-no
Êci H
eise
nber
ga,
– or
bita
l ato
mow
y,
– st
any
kwan
tow
e.
1. C
hmur
a el
ektr
onow
aja
ko o
bsza
r o
najw
i´k-
szym
pra
wdo
podo
bieƒ
-st
wie
wys
t´po
wan
iael
ektr
onów
wat
omie
.
2. P
ow∏o
ki e
lekt
rono
we.
– po
daç
przy
k∏ad
y in
nych
cz
àste
k el
emen
tarn
ych
(A),
– w
yjaÊ
niç
isto
t´ z
jaw
iska
dy
fuzj
i (B
),
– ob
liczy
ç lic
zb´
prot
onów
,ne
utro
nów
iel
ektr
onów
wat
omie
ora
z jo
nie
pros
tym
dane
go p
ierw
iast
ka (B
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
du-
aliz
m k
orpu
skul
arno
-falo
wy
(B),
– po
daç
treÊç
zas
ady
nieo
zna-
czon
oÊci
Hei
senb
erga
(B),
– ok
reÊl
iç, c
o to
jest
orb
ital
atom
owy
(C),
– ok
reÊl
iç k
szta
∏ty o
rbita
li at
omow
ych
(C),
– w
yjaÊ
niç,
czy
m s
à st
any
kwan
tow
e at
omu
(B).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ch
arak
tery
zow
aç p
ow∏o
kiel
ektr
onow
e (C
),
– za
pisa
ç ko
nfig
urac
j´
elek
tron
owà
atom
ów i
jonó
wpr
osty
ch w
ybra
nych
pier
wia
stkó
w (C
).
2. F
olio
gram
: cha
rakt
erys
tyka
elem
enta
rnyc
h cz
àste
km
ater
ii.
Folio
gram
y:
– m
odel
chm
ury
elek
tron
owej
, –
kszt
a∏ty
orb
itali.
1. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
konf
igur
acji
elek
trono
wej
atom
ów i
jonó
w p
rost
ych
wyb
rany
ch p
ierw
iast
ków
.
2. F
olio
gram
: –
obsz
ary
najw
i´ks
zego
pr
awdo
podo
bieƒ
stw
a zn
alez
ieni
a el
ektr
o-nó
w w
atom
ie.
– dy
fuzj
a ci
a∏a
sta∏
ego
ww
odzi
e (m
anga
-ni
an(V
II)
pota
su
ww
odzi
e).
EM EM F EM F
16
12
34
56
5.
6.
Licz
ba a
tom
owa
a lic
zba
mas
owa.
Izot
opy
iich
za
stos
owan
ie.
1. M
asa
iroz
mia
ry a
tom
ów.
2. A
tom
owa
jedn
ostk
am
asy.
3. M
asa
atom
owa
imas
acz
àste
czko
wa.
4. L
iczb
a at
omow
a (Z
).
5. L
iczb
a m
asow
a (A
).
1. L
iczb
a m
asow
a a
mas
aat
omow
a.
2. P
oj´c
ie iz
otop
ów.
3. W
yst´
pow
anie
izot
opów
wpr
zyro
dzie
– iz
otop
ytr
wa∏
e in
ietr
wa∏
e (p
rom
ieni
otw
órcz
e).
4. Z
asto
sow
anie
iz
otop
ów.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
daç
rzàd
wie
lkoÊ
ci
rozm
iaró
w i
mas
ato
mów
(A),
– w
yjaÊ
niç
poj´
cia:
ato
mow
aje
dnos
tka
mas
y, m
asa
atom
o-w
a, m
asa
czàs
tecz
kow
a, li
czba
atom
owa,
licz
ba m
asow
a(B
),
– ok
reÊl
iç m
asy
atom
owe
wyb
ra-
nych
pie
rwia
stkó
w, k
orzy
staj
àcz
uk∏a
du o
kres
oweg
o (C
),
– ob
liczy
ç m
asy
czàs
tecz
kow
eró
˝nyc
h zw
iàzk
ów
chem
iczn
ych
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à iz
otop
y (B
),
– ok
reÊl
iç m
iejs
ce w
yst´
pow
ania
izot
opów
wpr
zyro
dzie
(C),
– pr
zeds
taw
iç z
asto
sow
anie
izot
opów
(B),
– za
naliz
owaç
pro
blem
, dl
acze
go z
reg
u∏y
mas
a at
omow
a pi
erw
iast
ka
nie
jest
licz
bà c
a∏ko
wità
(D),
– do
kony
waç
obl
icze
ƒ z
zast
osow
anie
m m
asy
atom
owej
pie
rwia
stka
is
k∏ad
u iz
otop
oweg
o (C
).
1. O
dczy
tyw
anie
zuk
∏adu
okre
sow
ego
mas
at
omow
ych
wyb
rany
chpi
erw
iast
ków
.
2. O
blic
zani
e m
as
czàs
tecz
kow
ych
ró˝n
ych
zwià
zków
ch
emic
znyc
h.
1. å
wic
zeni
a w
oblic
zani
um
as a
tom
owyc
h pi
erw
iast
ków
, gdy
zna
nyje
st s
k∏ad
izot
opow
y.
2. O
blic
zani
e pr
ocen
tow
ego
sk∏a
du iz
otop
oweg
opi
erw
iast
ka, g
dy z
nana
jest
mas
a at
omow
a pi
erw
iast
ka i
liczb
y m
asow
e iz
otop
ów.
3. W
skaz
anie
wuk
∏adz
ieok
reso
wym
pie
rwia
stkó
ww
yst´
pujà
cych
w
przy
rodz
ie ja
ko
mie
szan
iny
izot
opów
.
17
7.
8.
9. 10.
Prom
ieni
otw
ór-
czoÊ
ç na
tura
lna
–sz
ereg
i pr
omie
niot
wór
cze.
Prom
ieni
otw
ór-
czoÊ
ç sz
tucz
na.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
o
budo
wie
ato
mu.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
1. Z
jaw
isko
pro
mie
nio-
twór
czoÊ
ci n
atur
alne
j.
2. R
odza
je p
rom
ieni
owan
iaa,
b, g
ijeg
o w
∏aÊc
iwoÊ
ci.
3. S
zere
gi p
rom
ieni
otw
órcz
e.
1. Z
jaw
isko
pro
mie
nio-
twór
czoÊ
ci s
ztuc
znej
.
2. Z
asto
sow
anie
pro
mie
-ni
otw
órcz
oÊci
szt
uczn
ej.
3. P
rom
ieni
otw
órcz
oÊç
–ko
rzyÊ
ci, c
zy
zagr
o˝en
ie d
la lu
dzko
Êci?
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
–fo
rma
do w
ybor
upr
zez
nauc
zyci
ela.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
met
odyc
znym
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
iaw
iado
moÊ
ci i
umie
j´tn
oÊci
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
zjaw
isko
pro
mie
niot
wór
czoÊ
cina
tura
lnej
(B),
– w
yjaÊ
niç
prak
tycz
ne
wyk
orzy
stan
ie z
jaw
iska
prom
ieni
otw
órcz
oÊci
(B),
– po
daç
rodz
aje
prom
ieni
o-w
ania
i je
go w
∏aÊc
iwoÊ
ci (A
),
– do
kona
ç an
aliz
y sz
ereg
ówpr
omie
niot
wór
czyc
h (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
zjaw
isko
pro
mie
niot
wór
czoÊ
cisz
tucz
nej o
raz
jego
prak
tycz
ne w
ykor
zyst
anie
(B),
– na
pod
staw
ie s
chem
atu
okre
Êliç
zas
ad´
prac
y re
akto
ra jà
drow
ego
(C),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
egaj
àza
gro˝
enia
zw
iàza
ne
zpr
omie
niot
wór
czoÊ
cià
(B).
1. F
olio
gram
: –
zach
owan
ie s
i´ p
rom
ieni
a, b
, gw
polu
ele
ktry
cz-
nym
(w∏a
Êciw
oÊci
pr
omie
niow
ania
a, b
, g).
2. A
naliz
a sz
ereg
ów
prom
ieni
otw
órcz
ych
–pr
aca
zpo
dr´c
znik
iem
.
Zas
ada
prac
y re
akto
rajà
drow
ego
– an
aliz
a sc
hem
atu
reak
tora
.
EZ EEK
EZ EEK
18
12
34
56
11.
12.
Bud
owa
uk∏a
duok
reso
weg
opi
erw
iast
ków
chem
iczn
ych.
Zal
e˝no
Êç m
i´dz
ybu
dow
à at
omu
iw∏a
Êciw
oÊci
ami
pier
wia
stka
a
po∏o
˝eni
empi
erw
iast
kaw
uk∏a
dzie
okre
sow
ym.
1. P
róby
kla
syfik
acji
pier
-w
iast
ków
che
mic
znyc
hw
XIX
wie
ku.
2. P
raw
o ok
reso
woÊ
ci–
kryt
eriu
m
klas
yfik
owan
ia
pier
wia
stkó
w p
rzez
Men
dele
jew
a.
3. B
udow
a w
spó∏
czes
nego
uk∏a
du o
kres
oweg
o.
1. In
form
acje
opi
erw
iast
kuw
ynik
ajàc
e z
jego
licz
byat
omow
ej,p
o∏o˝
enia
wgr
upie
iw
okre
sie.
2. Z
mie
nnoÊ
ç ch
arak
teru
chem
iczn
ego
pier
wia
st-
ków
gru
p g∏
ówny
chw
ynik
ajàc
a z
po∏o
˝eni
aw
uk∏a
dzie
okr
esow
ym.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– pr
zeds
taw
iç, w
jaki
spo
sób
prób
owan
o kl
asyf
ikow
açpi
erw
iast
ki w
XIX
wie
ku (B
),
– w
yjaÊ
niç
kryt
eriu
m k
lasy
fiko-
wan
ia p
ierw
iast
ków
pr
zez
D. M
ende
leje
wa
(B),
– ok
reÊl
iç b
udow
´ w
spó∏
cze-
sneg
o uk
∏adu
okr
esow
ego
(C),
– po
rów
naç
XIX
-wie
czny
uk∏
adok
reso
wy
ze w
spó∏
czes
nym
uk∏a
dem
okr
esow
ym (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
jaki
ch in
form
acji
dost
arcz
a zn
ajom
oÊç
po∏o
˝eni
a pi
erw
iast
kaw
uk∏a
dzie
okr
esow
ym (B
),
– ok
reÊl
iç in
form
acje
oda
nym
pier
wia
stku
na
pods
taw
ieje
go p
o∏o˝
enia
wuk
∏adz
ieok
reso
wym
(C),
– za
naliz
owaç
zm
ienn
oÊç
char
akte
ru c
hem
iczn
ego
pier
wia
stkó
w g
rup
g∏ów
nych
zale
˝nà
od p
o∏o˝
enia
wuk
∏adz
ie o
kres
owym
(D).
Prac
a z
podr
´czn
ikie
m–
poró
wna
nie
XIX
-wie
czne
go u
k∏ad
uok
reso
weg
o M
ende
leje
wa
ze w
spó∏
czes
nym
uk
∏ade
m o
kres
owym
.
1. O
kreÊ
lani
e lic
zby
prot
onów
, ele
ktro
nów
,po
w∏o
k el
ektr
onow
ych,
liczb
y el
ektr
onów
wal
ency
jnyc
h w
ato
mie
na p
odst
awie
po∏
o˝en
iapi
erw
iast
ka w
uk∏a
dzie
okre
sow
ym.
2. P
isan
ie w
zoró
wtle
nków
iw
odor
ków
pier
wia
stkó
w z
okre
sów
drug
iego
itr
zeci
ego.
Dzi
a∏ I
I. U
k∏ad
okr
esow
y p
ierw
iast
ków
che
mic
znyc
h
19
13.
14
Elek
trou
jem
noÊç
pier
wia
stkó
w.
Wià
zani
e at
omow
e(k
owal
ency
jne)
.
1. E
lekt
rouj
emno
Êç
pier
wia
stka
jako
mia
razd
olno
Êci d
o pr
zyci
àgan
iael
ektr
onów
.
2. P
ierw
iast
ki e
lekt
rodo
-da
tnie
iel
ektr
ouje
mne
.
3. W
arto
Êci e
lekt
rouj
em-
noÊc
i pie
rwia
stkó
w
wed
∏ug
L.Pa
ulin
gana
tle u
k∏ad
u ok
reso
weg
o pi
erw
iast
ków
.
4. R
egu∏
a du
blet
u io
ktet
uel
ektr
onow
ego.
1. W
iàza
nie
kow
alen
cyjn
ena
prz
yk∏a
dzie
czà
ste-
czek
H2,
N2,
O2,
Cl 2
.
2. W
iàza
nie
kow
alen
cyjn
esp
olar
yzow
ane
wcz
àste
czka
ch H
Cl,
H2O
; dip
ol, m
omen
tdi
polo
wy.
3. K
onse
kwen
cje
pola
rnej
budo
wy
czàs
tecz
ek.
– na
pisa
ç w
zory
tlen
ków
iw
odor
ków
pie
rwia
stkó
wz
okre
sów
dru
gieg
o it
rzec
iego
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zd
efin
iow
aç p
oj´c
ie e
lekt
ro-
ujem
noÊc
i pie
rwia
stka
(A),
– ok
reÊl
iç z
mie
nnoÊ
ç el
ektr
o-uj
emno
Êci p
ierw
iast
ków
natle
uk∏
adu
okre
sow
ego
(C),
– w
skaz
aç p
ierw
iast
ki e
lekt
ro-
doda
tnie
iel
ektr
ouje
mne
wuk
∏adz
ie o
kres
owym
(C),
– w
yjaÊ
niç
regu
∏´ d
uble
tuio
ktet
u el
ektr
onow
ego
(B),
– za
pisy
waç
rów
nani
a re
akcj
ipo
wst
awan
ia jo
nów
w
zale
˝noÊ
ci o
d el
ektr
o-uj
emno
Êci p
ierw
iast
ków
(B).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
jak
twor
zà s
i´
czàs
tecz
ki p
ierw
iast
ków
(B),
– w
yjaÊ
niç,
jak
twor
zà s
i´
czàs
tecz
ki z
wià
zków
ch
emic
znyc
h (B
),
– ok
reÊl
iç, w
jaki
spo
sób
twor
zy s
i´ w
iàza
nie
kow
alen
cyjn
e sp
olar
yzow
ane
inie
spol
aryz
owan
e (C
),
1. A
naliz
a ta
beli
elek
tro-
ujem
noÊc
i wed
∏ug
Paul
inga
– p
raca
z
podr
´czn
ikie
m.
2. Z
mia
na e
lekt
rouj
emno
Êci
pier
wia
stkó
w n
a tle
uk∏a
du o
kres
oweg
o.
3. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
rów
naƒ
reak
cji p
owst
awan
iajo
nów
zal
e˝ni
eod
elek
trou
jem
noÊc
ipi
erw
iast
ków
.
1. å
wic
zeni
a w
budo
wan
ium
odel
i czà
stec
zek
pier
wia
stkó
w, n
p.: O
2,3
O2,
H2,
2H
2itp
.
2. Z
apis
ywan
ie z
a po
moc
àw
zoró
w e
lekt
rono
wyc
hró
wna
ƒ re
akcj
i pow
sta-
wan
ia w
iàza
ƒ ko
wal
en-
cyjn
ych
spol
aryz
owa-
nych
wcz
àste
czka
ch
H2O
, NH
3.
Potw
ierd
zeni
e po
larn
ejbu
dow
y cz
àste
czki
wod
y.
20
12
34
56
15.
16.
Wià
zani
e jo
now
e.
Inne
rod
zaje
w
iàza
ƒ.
1. W
iàza
nie
jono
we
napr
zyk∏
adzi
e C
aCl 2
,N
aF, N
aCl.
2. K
rysz
ta∏y
jono
we
iich
budo
wa
prze
strz
enna
.
3. R
ó˝ni
ca e
lekt
rouj
emno
Êci
pier
wia
stkó
w i
jej
wp∏
yw n
a ty
p w
iàza
nia.
1. W
iàza
nia
koor
dyna
cyjn
ena
prz
yk∏a
dzie
NH
4+,
SO2,
SO
42–.
– po
daç
odpo
wie
dnie
prz
yk∏a
dycz
àste
czek
, wkt
óryc
h w
yst´
-pu
jà o
mów
ione
wià
zani
a (C
),
– bu
dow
aç m
odel
e cz
àste
czek
ora
z pi
saç
ich
wzo
ry s
umar
yczn
e,
stru
ktur
alne
iel
ektro
now
e (C
),
– ud
owod
niç
pola
rnà
budo
w´
czàs
tecz
ki w
ody
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
wià
zani
e jo
now
e (B
),
– ok
reÊl
iç w
arun
ki p
owst
awan
iaw
iàza
nia
jono
weg
o (C
),
– za
pisy
waç
rów
nani
a re
akcj
ipo
wsta
wan
ia jo
nów
itw
orze
nia
wià
zani
a jo
now
ego
(C),
– bu
dow
aç m
odel
e kr
yszt
a∏ów
jono
wyc
h (C
),
– na
pod
staw
ie r
ó˝ni
cyel
ektr
ouje
mno
Êci p
rzew
i-dz
ieç,
wcz
àste
czka
chkt
óryc
h zw
iàzk
ów c
hem
icz-
nych
b´d
zie
wys
t´po
wa∏
ow
iàza
nie
jono
we
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
wià
zani
eko
ordy
nacy
jne
(B),
3. M
odel
owan
ie w
y˝ej
wym
ieni
onyc
h cz
àste
czek
.
1. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i, po
wst
awan
iajo
nów
itw
orze
nia
si´
wià
zaƒ
jono
wyc
hw
czàs
tecz
kach
zw
iàzk
ów c
hem
iczn
ych
CaC
l 2, N
aF, M
gCl 2
.
2. M
odel
owan
ie
krys
zta∏
ów jo
now
ych,
np.N
aCl.
1. Z
apis
ywan
ie tw
orze
nia
wià
zani
a ko
ordy
nacy
jne-
go w
: SO
2, N
H4+ , S
O42–
.
21
17.
Zal
e˝no
Êç
w∏a
Êciw
oÊci
su
bsta
ncji
odro
dzaj
u w
iàza
nia
chem
iczn
ego.
2. W
iàza
nie
met
alic
zne.
3. W
iàza
nie
wod
orow
eja
ko p
rzyk
∏ad
oddz
ia∏y
wan
ia
mi´
dzyc
zàst
eczk
oweg
o.
1. P
rzyp
omni
enie
wia
do-
moÊ
ci n
a te
mat
rodz
ajów
wià
zaƒ
wcz
àste
czka
ch.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci z
wià
zków
kow
alen
cyjn
ych.
3. W
∏aÊc
iwoÊ
ci z
wià
zków
obu
dow
ie jo
now
ej.
4. C
hara
kter
ysty
czne
w
∏aÊc
iwoÊ
ci m
etal
i ii
ch s
topó
w.
5. W
p∏yw
odd
zia∏
ywaƒ
mi´
dzyc
zàst
eczk
owyc
h(s
i∏ va
n de
r W
aals
a)na
w∏a
Êciw
oÊci
gra
fitu.
6. Z
ale˝
noÊç
mi´
dzy
rodz
ajem
wià
zani
aa
w∏a
Êciw
oÊci
ami
tlenk
ów.
– ok
reÊl
iç w
arun
ki tw
orze
nia
wià
zani
a ko
ordy
nacy
j-ne
go(C
),
– za
pisy
waç
spo
sób
twor
zeni
aw
iàza
nia
koor
dyna
cyjn
ego
(C),
– zd
efin
iow
aç p
oj´c
ia:
wià
zani
e m
etal
iczn
e,
wià
zani
e w
odor
owe
(A),
– po
daç
przy
k∏ad
y po
wst
awan
iaw
iàza
nia
met
alic
zneg
o iw
odor
oweg
o (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
rów
naç
w∏a
Êciw
oÊci
zwià
zków
che
mic
znyc
ho
budo
wie
kow
alen
cyjn
ejij
onow
ej (C
),
– ok
reÊl
iç c
hara
kter
ysty
czne
w∏a
Êciw
oÊci
met
ali i
ich
stop
ów (C
),
– ud
owod
niç
zale
˝noÊ
çm
i´dz
y ro
dzaj
em w
iàza
nia
aw
∏aÊc
iwoÊ
ciam
i tle
nków
(D),
– pr
zew
idzi
eç z
ale˝
noÊç
mi´
dzy
rodz
ajem
wià
zani
aa
char
akte
rem
che
mic
znym
wod
orot
lenk
ów (D
).
2. F
olio
gram
: –
twor
zeni
e w
iàza
nia
wod
orow
ego
na p
rzyk
∏adz
iecz
àste
czek
wod
y.
3. F
olio
gram
: –
wià
zani
e m
etal
iczn
ena
przy
k∏ad
zie
mie
dzi.
1. M
odel
e si
eci k
ryst
alic
znej
diam
entu
igr
afitu
.
2. M
odel
sie
ci k
ryst
alic
znej
chlo
rku
sodu
.
22
12
34
56
18.
19.
20.
21.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
ouk
∏adz
ieok
reso
wym
pier
wia
stkó
w.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
Reak
cje
chem
iczn
ea
zjaw
iska
fiz
yczn
e.
Rów
nani
a pr
osty
ch r
eakc
jich
emic
znyc
h.
7. W
p∏yw
rod
zaju
wià
zaƒ
na c
hara
kter
che
mic
zny
wod
orot
lenk
ów
(zas
adow
e,
amfo
tery
czne
).
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
–fo
rma
do w
ybor
upr
zez
nauc
zyci
ela.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
met
odyc
znym
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
iaw
iado
moÊ
ci i
umie
j´tn
oÊci
.
1. R
ó˝ni
ca m
i´dz
y re
akcj
àch
emic
znà
azj
awis
kiem
fizyc
znym
na
wyb
rany
chpr
zyk∏
adac
h.
1. R
eakc
je s
ynte
zy, a
naliz
yiw
ymia
ny –
zap
is
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç r
ó˝ni
c´ m
i´dz
y zj
awis
kiem
fizy
czny
m
are
akcj
à ch
emic
znà
(C),
– ot
rzym
aç s
iarc
zek
˝ela
za(II
)in
apis
aç r
ówna
nie
tej
reak
cji (
C),
– po
daç
przy
k∏ad
y zj
awis
k fiz
ycz-
nych
ire
akcj
i che
mic
znyc
hw
˝yci
u co
dzie
nnym
(B).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç
poj´
cia:
rów
nani
e
åw
icze
nia
w o
kreÊ
lani
uzj
awis
k fiz
yczn
ych
i rea
kcji
chem
iczn
ych
–ró
˝nor
odne
prz
yk∏a
dy.
åw
icze
nia
w z
apis
ywan
iuró
wna
ƒ re
akcj
i i z
alic
zani
e
1. P
rzyg
otow
anie
m
iesz
anin
y ˝e
laza
isia
rki.
2. O
trzy
myw
anie
sia
rczk
u˝e
laza
(II).
1. S
pala
nie
mag
nezu
wpo
wie
trzu
.
Dzi
a∏ I
II. S
yste
mat
yka
zwià
zków
nie
orga
nicz
nych
23
22,
23.
Bad
anie
w∏a
Êci-
woÊ
ci tl
enkó
wró
˝nyc
h pi
erw
iast
ków
.
rów
naƒ
reak
cji n
a w
ybra
nych
prz
yk∏a
dach
.
2. D
efin
icje
: rów
nani
ere
akcj
i che
mic
znej
,re
agen
ty, s
ubst
raty
, pr
oduk
ty.
3. P
rzyp
omni
enie
pra
wa
zach
owan
ia m
asy
ipra
wa
sta∏
oÊci
sk∏
adu
zwià
zku
chem
iczn
ego.
1. T
lenk
i, kt
óre
wre
akcj
iz
wod
à da
jà z
asad
y.
2. T
lenk
i, kt
óre
wre
akcj
iz
wod
à da
jà k
was
y.
3. T
lenk
i, kt
óre
nie
reag
ujà
zw
odà
(obo
j´tn
e).
4. T
lenk
i, kt
óre
reag
ujà
zkw
asam
i iza
sada
mi
(am
fote
rycz
ne).
5. R
eakc
je w
ybra
nych
tlenk
ów z
kwas
ami
izas
adam
i.
6. Z
asto
sow
anie
tlen
ków
wpr
zem
yÊle
iw
˝yc
iu
codz
ienn
ym.
reak
cji c
hem
iczn
ej, r
eage
nty,
subs
trat
y,
prod
ukty
, rea
kcja
synt
ezy,
rea
kcja
ana
lizy,
reak
cja
wym
iany
(B),
– pr
zepr
owad
ziç
doÊw
iadc
zeni
ach
arak
tery
zujà
ce o
dpow
iedn
iety
py r
eakc
ji ch
emic
znyc
h (C
),
– za
pisy
waç
rów
nani
a re
akcj
ich
emic
znyc
h (C
),
– st
osow
aç w
prak
tyce
pra
wo
zach
owan
ia m
asy
ipra
wo
sta∏
oÊci
sk∏
adu
zwià
zku
chem
iczn
ego
(C).
Po z
aj´c
iach
ucz
eƒ p
otra
fi:
– ok
reÊl
iç b
udow
´ cz
àste
czek
tlenk
ów (C
),
– zb
adaç
doÊ
wia
dcza
lnie
ch
arak
ter
chem
iczn
y do
wol
nych
tlen
ków
(D),
– sk
lasy
fikow
aç tl
enki
zew
zgl´
du n
a ic
h ch
arak
ter
chem
iczn
y (C
),
– w
yjaÊ
niç
zjaw
isko
am
fote
rycz
noÊc
i (B
),
– za
pisy
waç
rów
nani
a re
akcj
itle
nków
zw
odà
(C),
– za
pisy
waç
rów
nani
a re
akcj
itle
nków
am
fote
rycz
nych
zkw
asam
i iza
sada
mi (
D),
ich
do o
dpow
iedn
iego
typu
rea
kcji.
1. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i wyb
rany
chtle
nków
zw
odà.
2. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i wyb
rany
ch
tlenk
ów z
kwas
ami
izas
adam
i.
3. T
ablic
a –
zast
osow
anie
tlenk
ów w
prze
myÊ
leiw
˝yc
iu c
odzi
enny
m.
2. T
erm
iczn
y ro
zk∏a
dw
´gla
nu w
apni
a lu
bw
´gla
nu m
agne
zu.
3. R
eakc
ja c
ynku
z
rozt
wor
em
siar
czan
u(V
I) m
iedz
i(II).
1. B
adan
ie o
ddzi
a∏yw
ania
wod
y na
wyb
rane
tlen
kim
etal
i ini
emet
ali:
tlene
km
agne
zu, t
lene
k m
iedz
i(II),
tlen
ek
krze
mu(
IV),
tlene
k si
arki
(IV) –
okre
Êlen
iech
arak
teru
che
mic
zneg
oty
ch tl
enkó
w.
2. B
adan
ie z
acho
wan
iasi
´ tle
nku
glin
u w
obec
kwas
u iz
asad
y.
EZ EEK
24
12
34
56
24,
25.
Otr
zym
ywan
ieza
sad
i wod
oro-
tlenk
ów.
1. O
trzy
myw
anie
zas
ad.
2. O
trzy
myw
anie
w
odor
otle
nków
.
3. Z
asad
a a
wod
orot
lene
k.
– pr
zeds
taw
iç z
asto
sow
anie
wa˝
niej
szyc
h tle
nków
wpr
zem
yÊle
i˝y
ciu
codz
ienn
ym (B
).
Po z
aj´c
iach
ucz
eƒ p
otra
fi:
– ot
rzym
aç z
asad
y w
reak
cji
met
alu
akty
wne
go z
wod
àit
lenk
u m
etal
u z
wod
à (C
),
– za
pisa
ç od
pow
iedn
ie
rów
nani
a re
akcj
i (C
),
– zb
adaç
, czy
tlen
ek m
iedz
i(II)
itle
nek
˝ela
za(II
I) re
aguj
àz
wod
à (D
),
– za
prop
onow
aç s
posó
b ot
rzym
ywan
ia w
odor
otle
nku
mie
dzi(I
I) iw
odor
otle
nku
˝ela
za(II
I) (D
),
– za
pisa
ç od
pow
iedn
ie
rów
nani
a re
akcj
i (C
),
– ok
reÊl
iç r
ó˝ni
c´ m
i´dz
y za
sadà
aw
odor
otle
nkie
m (C
),
– do
kona
ç an
aliz
y ta
blic
y ro
zpus
zcza
lnoÊ
ci i
wsk
azaç
przy
k∏ad
y za
sad
iwod
orot
lenk
ów (D
),
– zb
adaç
zac
how
anie
am
onia
ku w
obec
wod
y (D
).
1. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
otrz
ymyw
ania
zas
adiw
odor
otle
nków
.
2. A
naliz
a ta
blic
y ro
zpus
zcza
lnoÊ
ci o
raz
wsk
azan
ie p
rzyk
∏adó
wza
sad
iwod
orot
lenk
ów.
1. R
eakc
ja s
odu
zw
odà.
2. R
eakc
ja tl
enku
wap
nia
zw
odà.
3. B
adan
ie o
ddzi
a∏yw
ania
wod
y na
tlen
ek
mie
dzi(I
I) it
lene
k ˝e
laza
(II).
4. S
tràc
anie
osa
dów
wod
orot
lenk
u m
iedz
i(II)
iwod
orot
lenk
u ˝e
laza
(III).
5. B
adan
ie z
acho
wan
iaam
onia
ku w
obec
w
ody.
EZ EEK
25
26.
27.
28.
Bud
owa
czàs
tecz
ek,
naze
wni
ctw
oiz
asto
sow
anie
wod
orot
lenk
ów.
Otr
zym
ywan
iekw
asów
.
Bud
owa
czàs
te-
czek
, rod
zaje
,na
zew
nict
wo
izas
toso
wan
iekw
asów
.
1. B
udow
a w
odor
otle
nków
.
2. N
azew
nict
wo
wod
orot
lenk
ów.
3. Z
asto
sow
anie
wyb
rany
chw
odor
otle
nków
w
prze
myÊ
le i
˝yci
uco
dzie
nnym
.
1. O
trzy
myw
anie
kw
asów
bezt
leno
wyc
h.
2. O
trzy
myw
anie
kw
asów
tleno
wyc
h.
1. B
udow
a cz
àste
czek
kwas
ów.
2. P
odzi
a∏ k
was
ów.
3. N
azew
nict
wo
kwas
ów.
4. Z
asto
sow
anie
wyb
rany
chkw
asów
wpr
zem
yÊle
i˝yc
iu c
odzi
enny
m.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
daç
budo
w´
wod
orot
lenk
ów (A
),
– pi
saç
wzo
ry i
nazw
y do
wol
nych
wod
orot
lenk
ów (C
),
– pr
zeds
taw
iç z
asto
sow
anie
wa˝
niej
szyc
h w
odor
otle
nków
wpr
zem
yÊle
i˝
yciu
codz
ienn
ym (B
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ot
rzym
aç k
was
sol
ny
zch
loro
wod
oru
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
prze
prow
adzo
nej r
eakc
ji (C
),
– zb
adaç
zac
how
anie
tlen
kufo
sfor
u(V
) wob
ec w
ody
(D),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
prze
prow
adzo
nej r
eakc
ji (C
),
– pi
saç
rów
nani
a re
akcj
i ot
rzym
ywan
ia d
owol
nych
kwas
ów n
ieor
gani
czny
ch (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç b
udow
´ cz
àste
czek
kwas
ów (C
),
– sk
lasy
fikow
aç k
was
y ze
wzg
ldu
na b
udow
´ ic
h cz
àste
czek
(C),
– po
daç
zasa
dy n
azew
nict
wa
kwas
ów (A
),
1. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
wzo
rów
wod
orot
lenk
ówii
ch n
azew
nict
wo.
2. T
ablic
a: z
asto
sow
anie
wyb
rany
ch w
odor
otle
n-kó
w w
prze
myÊ
le
iw ˝
yciu
cod
zien
nym
.
åw
icze
nia
w z
apis
ywan
iuró
wna
ƒ re
akcj
i ot
rzym
ywan
ia k
was
ówtle
now
ych
i bez
tleno
wyc
h.
1. Z
apis
ywan
ie w
zoró
wkw
asów
ora
z ic
hna
zew
nict
wo.
2. F
olio
gram
: –
zast
osow
anie
kw
asów
wpr
zem
yÊle
i˝y
ciu
codz
ienn
ym.
1. B
adan
ie z
acho
wan
iasi
´ ch
loro
wod
oru
wob
ec w
ody.
2. B
adan
ie z
acho
wan
iasi
´ tle
nku
fosf
oru(
V)
wob
ec w
ody.
EZ EEK
26
12
34
56
29.
30,
31.
Bud
owa
i naz
ewni
ctw
oso
li.
Spos
oby
otrz
ymyw
ania
soli.
1. B
udow
a so
li kw
asów
tleno
wyc
h ib
eztle
now
ych.
2. N
azew
nict
wo
soli.
3. W
zory
sol
i.
4. W
odor
osol
e ih
ydro
ksos
ole.
5. H
ydra
ty.
1. O
trzy
myw
anie
sol
iw
reak
cji k
was
ów:
– z
met
alam
i akt
ywny
mi,
– tle
nkam
i met
ali,
– w
odor
otle
nkam
i.
2. O
trzy
myw
anie
sol
ikw
asów
bez
tleno
wyc
h.
– po
daw
aç n
azw
y do
wol
nych
kwas
ów n
a po
dsta
wie
w
zoró
w (D
),
– pr
zeds
taw
iç z
asto
sow
anie
wa˝
niej
szyc
h kw
asów
wpr
ze-
myÊ
le i
˝yci
u c
odzi
enny
m (B
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i;
– ok
reÊl
iç b
udow
´ so
li (C
),
– po
daç
zasa
dy n
azew
nict
wa
soli
(A),
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à w
odor
osol
eih
ydro
ksos
ole
(B),
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à hy
drat
y (B
),
– do
Êwia
dcza
lnie
zba
daç
od∏à
-cz
anie
wod
y z
hydr
atów
(D),
– sk
lasy
fikow
aç s
ole
ze w
zgl´
duna
ich
budo
w´
(C),
– ok
reÊl
aç n
azw
y so
li na
pod
-st
awie
wzo
ru i
odw
rotn
ie (C
).
Po z
aj´c
iach
ucz
eƒ p
otra
fi:
– ot
rzym
ywaç
sol
e tr
zem
a po
dsta
wow
ymi m
etod
ami (
C),
– pi
saç
odpo
wie
dnie
rów
nani
are
akcj
i otr
zym
ywan
ia s
oli (
C),
– do
kona
ç an
aliz
y sz
ereg
uak
tyw
noÊc
i met
ali i
wsk
azaç
1. U
stal
anie
wzo
rów
sol
iii
ch n
azew
nict
wo.
2. å
wic
zeni
a w
zapi
sie
wzo
rów
sol
i na
pods
taw
iena
zwy
iodw
rotn
ie.
1. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
rów
naƒ
reak
cji o
trzy
myw
ania
soli
kwas
ów tl
enow
ych
ibez
tleno
wyc
h po
znan
ymi s
poso
bam
i.
2. A
naliz
a sz
ereg
u ak
tyw
noÊc
i met
ali.
Ogr
zew
anie
pi´
ciow
od-
nego
sia
rcza
nu(V
I) m
iedz
i(II).
1. R
eakc
je k
was
u so
lneg
o,z
mag
neze
m, c
ynki
em,
mie
dzià
.
2. R
eakc
je tl
enku
wap
nia
itle
nku
mie
dzi(I
I)z
kwas
em s
olny
m.
27
32.
33.
34.
W∏a
Êciw
oÊci
i z
asto
sow
anie
wyb
rany
ch s
oli.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
zsy
stem
atyk
izw
iàzk
ówni
eorg
anic
znyc
h.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
3. In
ne s
poso
by
otrz
ymyw
ania
sol
i.
1. W
∏aÊc
iwoÊ
ci
wyb
rany
ch s
oli.
2. Z
asto
sow
anie
wyb
rany
chso
li w
prze
myÊ
le i
˝yci
uco
dzie
nnym
.
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
ozw
iàzk
ach
nieo
rgan
iczn
ych
– fo
rma
do w
ybor
u pr
zez
nauc
zyci
ela.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
met
odyc
znym
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
iaw
iado
moÊ
ci i
umie
j´tn
oÊci
.
przy
k∏ad
y m
etal
i, kt
óre
re-
aguj
à z
kwas
ami,
wyp
iera
jàc
zni
ch w
odór
ida
jàc
sole
(D),
– za
prop
onow
aç in
ne s
poso
byot
rzym
ywan
ia s
oli n
a po
dsta
wie
znaj
omoÊ
ci b
udow
y so
li (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– od
szuk
aç in
form
acje
na
tem
at w
yst´
pow
ania
sol
i w
przy
rodz
ie (C
),
– po
daç
nazw
y iw
zory
sol
i wy-
st´p
ujàc
ych
wpr
zyro
dzie
(A),
– ok
reÊl
iç z
asto
sow
anie
w
a˝ni
ejsz
ych
soli
wpr
zem
yÊle
iw ˝
yciu
cod
zien
nym
(C).
Folio
gram
: –
zast
osow
anie
sol
i w
prz
emyÊ
le i
w ˝
yciu
codz
ienn
ym.
3. R
eakc
ja w
odor
otle
nku
sodu
zkw
asem
sia
rko-
wym
(VI)
wob
ecno
Êci
feno
lofta
lein
y.
4. S
pala
nie
mie
dzi
wch
lorz
e.
5. R
eakc
ja w
odor
otle
nku
wap
nia
ztle
nkie
mw
´gla
(IV).
6. R
eakc
ja a
zota
nu(V
) sre
-br
a(I)
zch
lork
iem
sod
u.
EZ EEK
28
12
34
56
35.
36.
Sód
ijeg
o zw
iàzk
i.
W∏a
Êciw
oÊci
wap
nia
ijeg
ozw
iàzk
ów.
1. H
isto
ria
odkr
ycia
sod
u–
rozp
owsz
echn
ieni
ew
skor
upie
zie
msk
iej.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci s
odu.
3. O
trzy
myw
anie
sod
u.
4. W
a˝ni
ejsz
e zw
iàzk
i sod
u:
– N
aOH
– N
aCl
– N
aHC
O3
– N
a 2C
O3
– N
aNO
3
1. H
isto
ria
odkr
ycia
pi
erw
iast
ka
– ro
zpow
szec
hnie
nie
wsk
orup
ie z
iem
skie
j.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci w
apni
a.
3. O
trzy
myw
anie
wap
nia.
4. W
a˝ni
ejsz
e zw
iàzk
iw
apni
a:
– C
aO–
Ca(
OH
) 2–
CaC
O3
– C
aSO
4
5. T
war
doÊç
wod
yim
etod
y je
j usu
wan
ia.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci s
odu
napo
dsta
wie
doÊ
wia
dcze
ƒip
o∏o˝
enia
sod
u w
uk∏a
dzie
okre
sow
ym (C
),
– w
ymie
niç
wa˝
niej
sze
zwià
zki s
odu
(A),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
i zas
toso
wan
ie w
a˝ni
ejsz
ych
zwià
zków
sod
u (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci w
apni
ana
pod
staw
ie d
oÊw
iadc
zeƒ
ijeg
o po
∏o˝e
nia
wuk
∏adz
ieok
reso
wym
(C),
– w
ymie
niç
wa˝
niej
sze
zwià
zki w
apni
a (A
),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie w
a˝ni
ejsz
ych
zwià
zków
wap
nia
(C),
– ok
reÊl
iç z
nacz
enie
mak
ro-
imik
roel
emen
tów
w
praw
id∏o
wym
fu
nkcj
onow
aniu
org
aniz
mu
oraz
sku
tki i
ch n
adm
iaru
in
iedo
boru
(C).
1. O
kreÊ
lani
e w
∏aÊc
iwoÊ
ciso
du n
a po
dsta
wie
po∏o
˝eni
a w
uk∏a
dzie
okre
sow
ym p
ierw
iastk
ów.
2. F
olio
gram
y:
– bu
dow
a kr
yszt
a∏ów
wso
li ka
mie
nnej
.
Okr
eÊla
nie
w∏a
Êciw
oÊci
wap
nia
na p
odst
awie
jego
po∏o
˝eni
a w
uk∏
adzi
eok
reso
wym
.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
ciso
du.
2. B
arw
ieni
e p∏
omie
nia
prze
z zw
iàzk
i sod
u.
3. B
adan
ie h
igro
skop
ijnyc
hi˝
ràcy
ch w
∏aÊc
iwoÊ
ciw
odor
otle
nku
sodu
.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
ciw
apni
a.
2. B
arw
ieni
e p∏
omie
nia
prze
z zw
iàzk
i wap
nia.
Dzi
a∏ I
V. W
∏aÊc
iwoÊ
ci w
ybra
nych
met
ali i
niem
etal
i
EZ EEK
29
37.
38.
Glin
jako
pr
zyk∏
ad
pier
wia
stka
ow
∏aÊc
iwoÊ
ciac
ham
fote
rycz
nych
.
Krz
em ja
ko p
rzy-
k∏ad
pó∏
met
alu
–zw
iàzk
i krz
emu.
6. S
ód i
wap
ƒ ja
ko p
rzy-
k∏ad
y m
akro
elem
entó
w.
7. Z
nacz
enie
mak
roel
e-m
entó
w i
mik
roel
emen
-tó
w w
praw
id∏o
wym
funk
cjon
owan
iuor
gani
zmu.
1. H
isto
ria
odkr
ycia
glin
u–
rozp
owsz
echn
ieni
ew
skor
upie
zie
msk
iej.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci g
linu.
3. O
trzy
myw
anie
glin
u.
4. W
a˝ni
ejsz
e zw
iàzk
i glin
u.
5. A
lum
inot
erm
ia.
6. S
topy
glin
u.
1. H
isto
ria
odkr
ycia
kr
zem
u –
rozp
owsz
ech-
nien
ie w
skor
upie
zi
emsk
iej.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci k
rzem
u.
3. O
trzy
myw
anie
krz
emu.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci g
linu
napo
dsta
wie
doÊ
wia
dcze
ƒij
ego
po∏o
˝eni
a w
uk∏a
dzie
okre
sow
ym (C
),
– w
ymie
niç
wa˝
niej
sze
zwià
zki g
linu
(A),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie w
a˝ni
ejsz
ych
zwià
zków
glin
u (C
),
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
pasy
wac
ji(B
),
– ok
reÊl
iç z
asto
sow
anie
sto
pów
glin
u (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
krze
mu
(C),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
krze
mia
nów
(C),
– w
ymie
niç
wa˝
niej
sze
zwià
zki k
rzem
u ii
ch
zast
osow
anie
(A).
1. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
wod
orot
lenk
u gl
inu
zkw
asem
sol
nym
iz
asad
à so
dow
à.
2. O
kreÊ
lani
e w
∏aÊc
iwoÊ
cigl
inu
na p
odst
awie
jego
po∏o
˝eni
a w
uk∏a
dzie
okre
sow
ym.
1. O
kreÊ
lani
e w
∏aÊc
iwoÊ
cikr
zem
u na
pod
staw
ieje
go p
o∏o˝
enia
w
uk∏a
dzie
okr
esow
ym.
2. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
krze
mia
nu s
odu
(szk
∏aw
odne
go) z
CaC
l 2iH
Cl.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
ciam
fote
rycz
nych
w
odor
otle
nku
glin
u:
a) re
akcj
a A
l(OH
) 3z
HC
lb)
reak
cja
Al(O
H) 3
zN
aOH
2. P
asyw
acja
glin
uw
kwas
ie a
zoto
wym
(V).
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cikr
zem
ianó
w:
a) r
eakc
ja s
zk∏a
w
odne
go z
chlo
rkie
mw
apni
a,
b) re
akcj
a sz
k∏a
wod
nego
z
kwas
em s
olny
m.
EZ EEK
30
12
34
56
39.
40.
Tlen
iaz
ot ja
kona
jwa˝
niej
sze
sk∏a
dnik
i po
wie
trza
.
Cha
rakt
erys
tyka
siar
ki i
jej
zwià
zków
.
4. W
a˝ni
ejsz
e zw
iàzk
ikr
zem
u:
– dw
utle
nek
krze
mu,
–
krze
mia
ny,
– kw
asy
krze
mow
e.
5. Z
asto
sow
anie
krz
emu,
kwar
cu, s
zk∏a
kw
arco
weg
o.
1. H
isto
ria
odkr
yç a
zotu
itle
nu –
roz
pow
szec
h-ni
enie
wpr
zyro
dzie
.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci a
zotu
itle
nu.
3. O
trzy
myw
anie
azo
tuit
lenu
.
4. A
lotr
opia
tlen
u.
5. W
a˝ni
ejsz
e zw
iàzk
iaz
otu:
–
tlenk
i azo
tu,
– kw
asy
azot
owe,
–
azot
any,
–
amon
iak.
6. Z
asto
sow
ania
azo
tuit
lenu
– o
bieg
tlen
uio
bieg
azo
tu
wpr
zyro
dzie
.
1. H
isto
ria
odkr
ycia
sia
rki
– ro
zpow
szec
hnie
nie
wpr
zyro
dzie
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci tl
enu
iazo
tu n
a po
dsta
wie
do
Êwia
dcze
ƒ ip
o∏o˝
enia
tych
pier
wia
stkó
w w
uk∏a
dzie
okre
sow
ym (C
),
– pr
zeds
taw
iç o
bieg
tlen
uia
zotu
wpr
zyro
dzie
(B),
– w
ymie
niç
wa˝
niej
sze
zwià
zki a
zotu
itle
nu (A
),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie tl
enu
iazo
tu (C
),
– w
yjaÊ
niç
zjaw
isko
alo
trop
iitle
nu (B
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci s
iark
i na
pods
taw
ie d
oÊw
iadc
zeƒ
ijej
Okr
eÊla
nie
w∏a
Êciw
oÊci
azot
u i t
lenu
na
pods
taw
iepo
∏o˝e
nia
tych
pi
erw
iast
ków
w u
k∏ad
zie
okre
sow
ym.
Okr
eÊla
nie
w∏a
Êciw
oÊci
sia
r-ki
na
pods
taw
ie je
j po∏
o˝e-
nia
w u
k∏ad
zie
okre
sow
ym.
Otr
zym
ywan
ie tl
enu
ibad
anie
jego
w∏a
Êciw
oÊci
.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cisi
arki
– p
rzem
iany
sia
rki
podc
zas
ogrz
ewan
ia.
EZ EEK
31
41.
Chl
or i
jego
zwià
zki.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci s
iark
i.
3. O
trzy
myw
anie
sia
rki.
4. W
a˝ni
ejsz
e zw
iàzk
isi
arki
: –
tlenk
i sia
rki,
– kw
asy
siar
kow
e,
– si
arcz
any,
–
siar
kow
odór
, –
siar
czki
.
5. A
lotr
opia
sia
rki.
6. Z
asto
sow
anie
sia
rki i
jej
zwià
zków
.
1. H
isto
ria
odkr
ycia
chl
o-ru
– r
ozpo
wsz
echn
ieni
ew
przy
rodz
ie.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci c
hlor
u.
3. O
trzy
myw
anie
chl
oru.
4. W
a˝ni
ejsz
e zw
iàzk
ich
emic
zne
chlo
ru:
– ch
loro
wod
ór (k
was
so
lny)
, –
tlenk
i chl
oru,
–
tleno
we
kwas
y ch
loru
, –
chlo
rki i
chlo
rany
.
po∏o
˝eni
a w
uk∏a
dzie
ok
reso
wym
(C),
– w
yjaÊ
niç
zjaw
isko
alo
trop
iisi
arki
(B),
– w
ymie
niç
wa˝
niej
sze
zwià
zki s
iark
i (A
),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie z
wià
zków
siar
ki (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci c
hlor
una
pod
staw
ie d
oÊw
iadc
zeƒ
ijeg
o po
∏o˝e
nia
wuk
∏adz
ieok
reso
wym
(C),
– w
ymie
niç
wa˝
niej
sze
zwià
zki c
hlor
u (A
),
– ok
reÊl
iç ic
h w
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie (C
),
– w
ykry
ç jo
ny c
hlor
kow
e (D
),
– za
pisa
ç cz
àste
czko
wo
ijon
owo
rów
nani
e re
akcj
ist
ràca
nia
chlo
rku
sreb
ra (C
).
1. O
kreÊ
lani
e w
∏aÊc
iwoÊ
cich
loru
na
pods
taw
ieje
go p
o∏o˝
enia
w
uk∏a
dzie
okr
esow
ym.
2. Z
apis
czà
stec
zkow
yij
onow
y ró
wna
nia
reak
cji s
tràc
ania
chlo
rku
sreb
ra.
2. B
adan
ie w
ybie
lajà
cych
w∏a
Êciw
oÊci
SO
2.
3. B
adan
ie h
igro
skop
ijnyc
hw
∏aÊc
iwoÊ
ci s
t´˝o
nego
H2S
O4.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cich
loru
.
2. W
ykry
wan
ie jo
nów
chlo
rkow
ych
– re
akcj
aN
aCl z
AgN
O3
EZ EEK
EZ EEK
32
12
34
56
42.
43.
Stop
nie
utle
nian
ia
pier
wia
stkó
w.
Reak
cje
utle
nian
ia-
-red
ukcj
i (re
doks
).
1. D
efin
icja
sto
pnia
ut
leni
enia
pi
erw
iast
ków
?
2. R
egu∏
y ob
licza
nia
stop
ni u
tleni
enia
pi
erw
iast
ków
w
zwià
zkac
h ch
emic
znyc
h.
3. O
blic
zani
e st
opni
ut
leni
enia
pie
rwia
stkó
ww
zwià
zkac
h ch
emic
znyc
h.
1. P
oj´c
ia: u
tleni
anie
,re
dukc
ja, u
tleni
acz,
redu
ktor
.
2. Z
apis
pro
styc
h ró
wna
ƒut
leni
ania
-red
ukcj
i ii
ch e
lekt
rono
wa
inte
rpre
tacj
a.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to je
st s
topi
eƒ
utle
nien
ia p
ierw
iast
ka (B
),
– w
yjaÊ
niç
regu
∏y o
blic
zani
ast
opni
a ut
leni
enia
pie
rwia
stkó
ww
zwià
zkac
h ch
emic
znyc
h (B
),
– za
stos
owaç
reg
u∏y
oblic
zani
ast
opni
utle
nien
ia p
ierw
iast
ków
wzw
iàzk
ach
chem
iczn
ych
(C),
– ob
licza
ç st
opni
e ut
leni
enia
pier
wia
stkó
w w
zwià
zkac
hch
emic
znyc
h (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç
poj´
cia:
utle
nian
ie, r
e-du
kcja
, utle
niac
z, re
dukt
or (B
),
– pr
zepr
owad
ziç
pros
tà r
eakc
j´re
doks
ipo
daç
elek
tron
owà
inte
rpre
tacj
´ ró
wna
nia
tej r
eakc
ji (C
),
– w
skaz
aç u
tleni
acz,
red
ukto
r,pr
oces
utle
nien
ia i
redu
kcji
wre
akcj
i red
oks
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
reak
cji
redo
ks, p
odaç
ele
ktro
now
àin
terp
reta
cj´
iwsp
ó∏cz
ynni
kist
echi
omet
rycz
ne (C
).
åw
icze
nia
w o
blic
zani
ust
opni
utle
nien
ia
pier
wia
stkó
w
w z
wià
zkac
h ch
emic
znyc
h.
1. å
wic
zeni
a w
elek
tron
o-w
ej in
terp
reta
cji r
eakc
jire
doks
.
2. å
wic
zeni
a w
okre
Êlan
iuut
leni
acza
ire
dukt
ora
ww
ybra
nych
rea
kcja
chre
doks
.
Rea
kcja
mag
nezu
zch
lork
iem
˝el
aza(
III).
Dzi
a∏ V
. Rów
nani
a re
akcj
i che
mic
znyc
h –
pods
taw
y ob
licze
ƒ ch
emic
znyc
h
33
44.
45.
46.
Bila
nsow
anie
rów
naƒ
reak
cji
redo
ks.
Reak
cje
utle
nian
ia-
-red
ukcj
i iic
h ro
law
prze
myÊ
le.
Rea
kcje
egz
o-ie
ndoe
nerg
e-ty
czne
.
1. å
wic
zeni
a w
uzga
dnia
-ni
u ró
wna
ƒ ut
leni
ania
--r
eduk
cji m
etod
à bi
lans
uel
ektr
onow
ego.
1. P
roce
sy m
etal
urgi
czne
– ot
rzym
ywan
ie m
etal
iz
rud.
2. W
a˝ni
ejsz
e re
dukt
ory
stos
owan
e w
prze
myÊ
le.
1. P
rzyk
∏ady
rea
kcji
egzo
ener
gety
czny
ch.
2. P
rzyk
∏ady
rea
kcji
endo
ener
gety
czny
ch.
3. Z
ale˝
noÊç
mi´
dzy
rodz
a-je
m r
eakc
ji (e
gzo-
lub
endo
ener
gety
czny
ch),
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– pr
zepr
owad
ziç
reak
cj´
utle
nian
ia-r
eduk
cji o
wy˝
szym
stop
niu
trud
noÊc
i (C
),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
tej r
eakc
ji,po
daç
elek
tron
owà
inte
rpre
tacj
´ iw
spó∏
czyn
niki
stec
hiom
etry
czne
(C),
– w
wyn
iku
anal
izy
wyk
azaç
,kt
óre
zpo
dany
ch r
ó˝ny
chró
wna
ƒ re
akcj
i sà
reak
cjam
iut
leni
ania
-red
ukcj
i (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
otrz
ymyw
anie
met
ali z
rud
met
odà
utle
nian
ia-r
eduk
cji (
B),
– po
daç
przy
k∏ad
y ru
d m
etal
i (A
),
– po
daç
wa˝
niej
sze
redu
ktor
yst
osow
ane
wpr
zem
yÊle
(A),
– oc
eniç
pro
cesy
met
alur
gicz
nepo
d w
zgl´
dem
czy
stoÊc
i otrz
y-m
ywan
ych
met
ali,
ener
goch
∏on-
noÊc
i ioc
hron
y Êr
odow
iska
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
reak
cja
egzo
ener
gety
czna
(B),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
reak
cja
endo
ener
gety
czna
(B),
– po
daç
przy
k∏ad
y re
akcj
i end
o-ie
gzoe
nerg
etyc
znyc
h (A
),
1. A
naliz
owan
ie r
ó˝ny
chró
wna
ƒ re
akcj
i is
praw
dzan
ie, k
tóre
zni
ch s
à r
eakc
jam
i re
doks
.
2. U
zgad
nian
ie
ró˝n
orod
nych
rów
naƒ
reak
cji u
tleni
ania
--r
eduk
cji m
etod
à bi
lans
u el
ektr
onow
ego.
Ana
liza
folio
gram
u:
– pr
oces
wie
lkop
ieco
wy.
åw
icze
nia
w o
kreÊ
lani
ure
akcj
i egz
o-i e
ndoe
nerg
etyc
znyc
h.
Rea
kcja
mie
dzi z
kw
asem
azot
owym
(V).
1. R
eakc
ja r
eduk
cji t
lenk
um
iedz
i(II)
w´g
lem
.
2. R
eakc
ja m
agne
zuz
kwas
em s
olny
m.
EEK
34
12
34
56
47.
48.
Szyb
koÊç
rea
kcji
chem
iczn
ych.
Mol
im
asa
mol
owa.
aza
sobe
m e
nerg
iiw
ewn´
trzn
ej s
ubst
rató
wip
rodu
któw
rea
kcji.
1. P
oj´c
ie s
zybk
oÊci
re
akcj
i.
2. W
p∏yw
ró˝
nych
cz
ynni
ków
na
szyb
koÊç
reak
cji c
hem
iczn
ych.
3. E
nerg
ia a
ktyw
acji.
1. P
oj´c
ie m
ola.
2. L
iczb
a A
voga
dra.
3. M
asa
mol
owa.
– ud
owod
niç
zale
˝noÊ
ç m
i´dz
yro
dzaj
em r
eakc
ji a
zaso
bem
ener
gii w
ewn´
trzn
ej s
ubst
ra-
tów
ipr
oduk
tów
rea
kcji
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– do
Êwia
dcza
lnie
spr
awdz
içw
p∏yw
ró˝
nych
czy
nnik
ówna
szy
bkoÊ
ç re
akcj
i ch
emic
znej
(C),
– po
daç
defin
icj´
poj
´cia
szy
b-ko
Êcir
eakc
ji ch
emic
znej
(A),
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
ener
gii
akty
wac
ji(B
),
– w
yjaÊ
niç
ró˝n
ic´
mi´
dzy
kata
lizat
orem
a
inhi
bito
rem
(B).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
mol
a(B
),
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
mas
y m
olow
ej(B
),
– w
yjaÊ
niç,
co
to je
st
liczb
a A
voga
dra
(B),
– od
czyt
ywaç
mas
y at
omow
epi
erw
iast
ków
i ob
licza
ç ic
h m
asy
mol
owe
(C),
– ob
licza
ç m
asy
czàs
tecz
kow
eim
asy
mol
owe
pier
wia
stkó
wiz
wià
zków
che
mic
znyc
h (C
).
1. T
eori
a zd
erze
ƒ ak
tyw
nych
– a
naliz
aw
ykre
su.
2. K
atal
izat
ory
ain
hibi
tory
.
1. O
dczy
tyw
anie
mas
atom
owyc
h pi
erw
iast
ków
iobl
icza
nie
mas
m
olow
ych
na p
odst
awie
uk∏a
du o
kres
oweg
o.
2. O
blic
zani
e m
ascz
àste
czko
wyc
h im
asm
olow
ych
zwià
zków
chem
iczn
ych.
1. W
p∏yw
tem
pera
tury
nasz
ybko
Êç r
eakc
jim
agne
zu z
wod
à.
2. P
orów
nani
e sz
ybko
Êci
reak
cji g
ranu
lek
cynk
uip
y∏u
cynk
oweg
oz
kwas
em s
olny
m.
3. R
ozk∏
ad w
ody
utle
nion
ej p
od
wp∏
ywem
kat
aliz
ator
a.
35
49.
50.
51.
Obl
icze
nia
zwià
zane
zpo
j´ci
ami m
olim
asa
mol
owa.
Obj
´toÊ
ç m
olow
aga
zów
– p
raw
oA
voga
dra.
IloÊc
iow
a in
terp
reta
cja
rów
naƒ
reak
cji
chem
iczn
ych.
Przy
k∏ad
y ró
˝nor
odny
chza
daƒ
oblic
zeni
owyc
hdo
tycz
àcyc
h m
ola
imas
ym
olow
ej.
1. O
bj´t
oÊç
jedn
ego
mol
aga
zów
ww
arun
kach
norm
alny
ch.
2. P
raw
o A
voga
dra.
Odc
zyty
wan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i:
– w
liczb
ach
atom
ówic
zàst
ecze
k re
agen
tów
,
– w
liczb
ach
mol
i su
bstr
atów
ipr
oduk
tów
,
– w
mas
ach
mol
owyc
hsu
bstr
atów
ipr
oduk
tów
,
– w
obj´
toÊc
iach
mol
owyc
hsu
bstra
tów
ipr
oduk
tów
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– do
kony
waç
obl
icze
ƒ z
zast
osow
anie
m p
oj´ç
mol
,m
asa
mol
owa
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
daç
praw
o A
voga
dra
(A),
– ok
reÊl
iç o
bj´t
oÊç
jedn
ego
mol
a ga
zów
ww
arun
kach
norm
alny
ch (C
),
– do
kony
waç
obl
icze
ƒ z
zast
osow
anie
m m
ola,
m
asy
mol
owej
iob
j´to
Êci
mol
owej
gaz
ów (C
).
– po
rów
nyw
aç g
´sto
Êci g
azów
na p
odst
awie
ich
mas
mol
owyc
h (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– od
czyt
ywaç
rów
nani
a re
akcj
ich
emic
znyc
h w
ed∏u
gró
˝nej
in
terp
reta
cji:
czàs
tecz
kow
ej,
mol
owej
, mas
owej
io
bj´t
oÊci
owej
(C),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
egaj
à ob
-lic
zeni
a st
echi
omet
rycz
ne (B
),
– do
kony
waç
pro
styc
h ob
licze
ƒst
echi
omet
rycz
nych
(C).
1. O
blic
zani
e lic
zby
atom
ów (c
zàst
ecze
k)w
prób
ce o
dane
j mas
ie.
2. O
blic
zani
e m
asy
prób
ki,
gdy
znan
a je
st li
czba
atom
ów (c
zàst
ecze
k).
1. å
wic
zeni
a w
oblic
zani
uob
j´to
Êci 1
mol
a ró
˝nyc
hga
zów
w
war
unka
chno
rmal
nych
.
2. M
odel
owe
zobr
azow
anie
praw
a A
voga
dra.
3. O
blic
zani
e lic
zby
czàs
tecz
ek r
ó˝ny
chga
zów
wpr
óbka
cho
tej s
amej
m
asie
.
1. å
wic
zeni
a w
wie
lost
ronn
ej
inte
rpre
tacj
i ilo
Êcio
wej
rów
naƒ
reak
cji
chem
iczn
ych.
2. P
rost
e ob
licze
nia
stec
hiom
etry
czne
.
1. R
ozw
iàzy
wan
ie
ró˝n
orod
nych
zad
aƒzw
iàza
nych
zob
licza
-ni
em m
asy
subs
trat
ówip
rodu
któw
rea
kcji.
2. W
ypro
wad
zani
e w
zoró
w e
lem
enta
rnyc
hir
zecz
ywis
tych
su
bsta
ncji.
3. O
blic
zani
e sk
∏adu
pr
ocen
tow
ego
zwià
zków
chem
iczn
ych.
4. O
blic
zeni
a op
arte
napr
awie
zac
how
ania
mas
y ip
raw
ie s
ta∏o
Êci
sk∏a
du z
wià
zku
chem
iczn
ego.
36
12
34
56
52.
53.
54.
Obl
icze
nia
stec
hiom
etry
czne
.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
oró
wna
niac
hre
akcj
i ch
emic
znyc
hii
ch in
terp
reta
cji
iloÊc
iow
ej.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
1. N
a cz
ym p
oleg
ajà
oblic
zeni
a st
echi
omet
rycz
ne?
2. P
rzyk
∏ady
ró˝
noro
dnyc
hob
licze
ƒ st
echi
omet
rycz
nych
.
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
–fo
rma
do w
ybor
u pr
zez
nauc
zyci
ela.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
iaw
iado
moÊ
ciiu
mie
j´tn
oÊci
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç
ró˝n
ic´
mi´
dzy
wzo
rem
ele
men
tarn
ym
arz
eczy
wis
tym
sub
stan
cji (
B),
– ob
licza
ç sk
∏ad
proc
ento
wy
zwià
zków
che
mic
znyc
h (C
),
– w
ypro
wad
zaç
wzo
ry
elem
enta
rne
irze
czyw
iste
subs
tanc
ji (C
),
– do
kony
waç
obl
icze
ƒ st
echi
omet
rycz
nych
oró
˝nym
stop
niu
trud
noÊc
i (D
).
37
55.
56.
57.
Dys
ocja
cja
jono
wa
kwas
ów,
zasa
d is
oli.
Moc
ele
ktro
litów
– st
opie
ƒdy
socj
acji.
Rea
kcje
zob
oj´t
-ni
ania
– z
apis
czàs
tecz
kow
yij
onow
y ró
wna
ƒre
akcj
i.
1. E
lekt
rolit
y in
ieel
ektro
lity.
2. W
p∏yw
pol
arne
j bu
dow
y cz
àste
czek
wod
yna
pro
ces
dyso
cjac
ji.
3. P
roce
s dy
socj
acji
jono
wej
kw
asów
, za
sad
isol
i.
1. D
efin
icja
sto
pnia
dy
socj
acji.
2. Z
ale˝
noÊç
sto
pnia
dy
socj
acji
od r
odza
juel
ektr
olitu
ist
´˝en
iaro
ztw
oru.
3. E
lekt
rolit
y m
ocne
is∏
abe.
1. P
rzyk
∏ady
rea
kcji
zobo
j´tn
iani
a.
2. C
zàst
eczk
owy,
jono
wy
ijon
owy
skró
cony
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à el
ektr
olity
inie
elek
trol
ity (B
),
– po
daç
przy
k∏ad
y el
ektr
olitó
win
ieel
ektr
olitó
w (B
),
– w
ymie
niç
pods
taw
owe
wsk
aê-
niki
kw
asow
o-za
sado
we
(A),
– zb
adaç
odc
zyn
wod
nych
rozt
wor
ów s
ubst
ancj
i (C
),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji d
yso-
cjac
ji kw
asów
, zas
ad i
soli
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zd
efin
iow
aç s
topi
eƒ
dyso
cjac
ji (A
),
– do
Êwia
dcza
lnie
zba
daç
zale
˝noÊ
ç st
opni
a dy
socj
acji
od r
odza
ju e
lekt
rolit
u is
t´˝e
nia
rozt
wor
u (D
),
– ok
reÊli
ç kr
yter
ium
pod
zia∏
u el
ek-
trolit
ów n
a m
ocne
is∏a
be (C
),
– po
daç
przy
k∏ad
y m
ocny
chis
∏aby
ch e
lekt
rolit
ów (B
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– pr
zepr
owad
ziç
reak
cje
zobo
j´tn
iani
a (C
),
Mod
elow
anie
pro
cesu
dyso
cjac
ji jo
now
ej–
mec
hani
zm p
roce
su.
1. P
rzyk
∏ady
moc
nych
is∏a
bych
ele
ktro
litów
.
2. O
blic
zani
e st
opni
ady
socj
acji
oraz
licz
byjo
nów
ilic
zby
mol
ijo
nów
–pr
oduk
tów
dyso
cjac
ji.
åw
icze
nia
w z
apis
ywan
iuró
wna
ƒ re
akcj
i zob
oj´t
-ni
enia
czà
stec
zkow
o,jo
now
o i w
spos
óbjo
now
y sk
róco
ny.
Bad
anie
odc
zynu
w
odny
ch r
oztw
orów
kwas
ów, z
asad
i so
li.
1. P
orów
nani
e na
t´˝e
nia
pràd
u p∏
ynàc
ego
prze
zro
ztw
ory
kwas
u so
lneg
oio
ctow
ego
oty
msa
mym
st´
˝eni
u.
2. B
adan
ie p
rzew
odni
ctw
akw
asu
soln
ego
wtra
kcie
rozc
ieƒc
zani
a.
Zob
oj´t
nian
ie z
asad
yso
dow
ej k
was
em s
olny
mi z
asad
y w
apni
owej
kw
asem
azo
tow
ym(V
)
Dzi
a∏ V
I. Re
akcj
e w
rozt
wor
ach
wod
nych
ele
ktro
litów
38
12
34
56
58.
59.
Rea
kcje
st
ràce
niow
e –
zapi
s cz
àste
czko
wy
ijon
owy
rów
naƒ
reak
cji.
Odc
zyn
rozt
wor
ów
wod
nych
su
bsta
ncji
– pH
.
zapi
s ró
wna
ƒ re
akcj
i zo
boj´
tnia
nia.
3. S
tosu
nki s
tech
iom
e-tr
yczn
e w
reak
cjac
h zo
boj´
tnia
nia
iich
wp∏
yw n
a ro
dzaj
po
wst
a∏ej
sol
i (só
l ob
oj´t
na, w
odor
osól
,hy
drok
sosó
l).
1. M
echa
nizm
rea
kcji
strà
ceni
owyc
h.
2. C
zàst
eczk
owy,
jono
wy
ijon
owy
skró
cony
zapi
s re
akcj
i st
ràce
niow
ych.
3. T
ablic
a ro
zpus
zcza
lnoÊ
ci–
êród
∏o in
form
acji
opr
zebi
egu
reak
cji
strà
ceni
owyc
h.
1. M
iara
odc
zynu
ro
ztw
orów
– p
H.
2. S
kala
pH
.
3. K
was
y iz
asad
y w
ed∏u
gte
orii
Arr
heni
usa.
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
zobo
j´tn
iani
a w
spos
óbcz
àste
czko
wy,
jono
wy
ijon
owy
skró
cony
(C),
– oc
eniç
, kie
dy p
owst
anie
sólo
boj´
tna,
wod
oros
ól,
hydr
okso
sól (
D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– pr
zepr
owad
ziç
reak
cje
strà
cani
a os
adów
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
strà
ceni
owyc
h w
spos
ób
czàs
tecz
kow
y, jo
now
yij
onow
y sk
róco
ny (C
),
– ko
rzys
taç
zta
blic
y ro
zpus
z-cz
alno
Êci s
oli i
wod
oro-
tlenk
ów w
celu
okr
eÊle
nia
jonó
w, k
tóre
po
po∏à
czen
iuut
wor
zà o
sady
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
daç
jako
Êcio
wà
defin
icj´
pH r
oztw
oru
(A),
– w
yjaÊ
niç,
co
to je
st s
kala
pH
ijak
ich
info
rmac
ji do
starc
za (B
),
– do
Êwia
dcza
lnie
okr
eÊliç
pH
ró˝n
ych
rozt
wor
ów (C
).
1. A
naliz
a ta
beli
rozp
uszc
zaln
oÊci
.
2. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
a-ni
u r
ówna
ƒre
akcj
i st
ràca
nia
osad
ów
czàs
tecz
kow
o, jo
now
oiw
spos
ób jo
now
ysk
róco
ny.
Ana
liza
skal
i pH
.
wob
ecno
Êci
feno
lofta
lein
y.
1. R
eakc
ja r
oztw
oru
azot
anu(
V) s
rebr
az
kwas
em s
olny
m.
2. R
eakc
ja r
oztw
oru
chlo
rku
baru
zkw
asem
siar
kow
ym(V
I).
1. O
kreÊ
lani
e pH
rozt
wor
ówkw
asu
soln
ego
izas
ady
pota
sow
ej.
2. O
kreÊ
lani
e pH
roz
two-
rów
sok
u z
cytr
yny,
pros
zku
do p
rani
a,
myd
∏a, s
oli k
uche
nnej
. EE
K
Bad
anie
odc
zynu
wod
nych
ro
ztw
orów
sol
i–
hydr
oliz
a so
li.
åw
icze
nia
w z
apis
ywan
iuró
wna
ƒ re
akcj
ihy
drol
izy
soli.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
o
reak
cjac
hw
rozt
wor
ach
wod
nych
el
ektr
olitó
w.
1. B
adan
ie o
dczy
nu
wod
nych
roz
twor
óww
ybra
nych
sol
i.
2. Z
jaw
isko
hyd
roliz
y–
wyj
aÊni
enie
odc
zynu
wod
nych
roz
twor
ówso
li.
3. R
odza
je h
ydro
lizy.
1. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
hydr
oliz
y ró
˝nyc
h so
liw
form
ie c
zàst
eczk
owej
ijon
owej
.
2. P
rzew
idyw
anie
id
oÊw
iadc
zaln
e sp
raw
dzen
ie o
dczy
nuw
odny
ch ro
ztw
orów
sol
i.
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
–fo
rma
do w
ybor
u pr
zez
nauc
zyci
ela.
39
60.
61.
62.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zb
adaç
odc
zyn
wod
nych
ro
ztw
orów
wyb
rany
ch s
oli (
C),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
zjaw
isko
hyd
roliz
y so
li (B
),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
hydr
oliz
y so
li w
spos
ób
czàs
tecz
kow
y, jo
now
y ij
onow
y sk
róco
ny (C
),
– ok
reÊl
iç r
odza
je h
ydro
lizy
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– pr
zew
idzi
eç o
dczy
n ro
ztw
oru
irod
zaj h
ydro
lizy
ró˝n
ych
soli
(D),
– sp
raw
dziç
doÊ
wia
dcza
lnie
prze
wid
ywan
y ro
dzaj
hy
drol
izy
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
hydr
oliz
y w
spos
ób
czàs
tecz
kow
y, jo
now
y ij
onow
y sk
róco
ny (C
).
1. M
echa
nizm
rea
kcji
hydr
oliz
y.
2. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i hyd
roliz
y dl
aba
dany
ch r
oztw
orów
wfo
rmie
czà
stec
zko-
wej
, jon
owej
ijo
now
ejsk
róco
nej z
rów
nocz
e-sn
ym o
kreÊ
leni
emro
dzaj
u hy
drol
izy.
1. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
rów
naƒ
reak
cji h
ydro
lizy
wsp
osób
czà
stec
zkow
y,jo
now
y ij
onow
y sk
róco
ny.
2. P
rzew
idyw
anie
odc
zynu
wod
nych
roz
twor
ówso
li.
Bad
anie
odc
zynu
w
odny
ch r
oztw
orów
: –
chlo
rku
sodu
, –
chlo
rku
cynk
u,
– si
arcz
anu(
VI)
mie
dzi(I
I),
– oc
tanu
am
onu,
–
w´g
lanu
pot
asu,
–
chlo
rku
amon
u.
DoÊ
wia
dcza
lne
spra
wdz
anie
pr
zew
idyw
anyc
h od
czyn
ów w
odny
ch
rozt
wor
ów s
oli.
40
12
34
56
63.
64.
65.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
Roz
twor
y ja
kosp
ecyf
iczn
y ro
dzaj
mie
szan
in.
Roz
pusz
czal
noÊç
subs
tanc
ji.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
met
odyc
znym
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
iaw
iado
moÊ
ci i
umie
j´tn
oÊci
.
1. P
oj´c
ie r
oztw
oru.
2. P
rzyk
∏ady
roz
twor
ówo
ró˝n
ym s
tani
e sk
upie
nia
rozp
uszc
zal-
nika
isu
bsta
ncji
rozp
uszc
zone
j.
3. P
odzi
a∏ r
oztw
orów
zew
zgl´
du n
a ro
zmia
rycz
àste
k su
bsta
ncji
rozp
uszc
zane
j.
1. P
oj´c
ie r
ozpu
szcz
alno
Êci
subs
tanc
ji.
2. W
p∏yw
ró˝
nych
cz
ynni
ków
na
rozp
usz-
czal
noÊç
sub
stan
cji.
3. A
naliz
a w
ykre
sów
ro
zpus
zcza
lnoÊ
ci ró
˝nyc
hsu
bsta
ncji
ww
odzi
e.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
rozt
wor
u(B
),
– pr
zean
aliz
owaç
tabe
l´za
wie
rajà
cà p
rzyk
∏ady
rozt
wor
ów o
ró˝n
ym
stan
ie s
kupi
enia
su
bsta
ncji
rozp
uszc
zone
j ir
ozpu
szcz
alni
ka (D
),
– do
kona
ç po
dzia
∏u r
oztw
orów
ze w
zgl´
du n
a ro
zmia
ry
czàs
tek
subs
tanc
ji ro
zpus
zczo
nej (
C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
rozp
uszc
zaln
oÊci
su
bsta
ncji
(B),
– w
yjaÊ
niç
mec
hani
zmro
zpus
zcza
nia
(B),
– sp
raw
dziç
doÊ
wia
dcza
lnie
wp∏
yw r
ó˝ny
ch c
zynn
ików
na r
ozpu
szcz
alno
Êçsu
bsta
ncji
(C),
1. A
naliz
a ta
beli
zaw
iera
jàce
j prz
yk∏a
dyro
ztw
orów
oró
˝nym
stan
ie s
kupi
enia
, ro
zpus
zcza
lnik
a is
ubst
ancj
i ro
zpus
zczo
nej.
1. A
naliz
a w
ykre
sów
ro
zpus
zcza
lnoÊ
ci
ró˝n
ych
subs
tanc
jiw
wod
zie.
2. M
echa
nizm
pro
cesu
rozp
uszc
zani
a.
1. B
adan
ie r
ozpu
sz-
czal
noÊc
i azo
tanu
(V)
sodu
ww
odzi
e iw
´gla
-nu
wap
nia
ww
odzi
e.
2. M
iesz
anie
ole
ju
jada
lneg
o z
wod
àib
enzy
ny z
wod
à.
3. M
iesz
anie
ace
tonu
zw
odà.
4. M
iesz
anie
bia
∏ka
jaja
kurz
ego
zw
odà
imle
ka z
wod
à.
1. R
ozpu
szcz
anie
te
j sam
ej il
oÊci
si
arcz
anu(
VI)
mie
dzi(I
I) w
wod
zie
ote
mpe
ra-
turz
e po
kojo
wej
io
tem
pera
turz
e 80
o C.
2. B
adan
ie r
ozpu
szcz
al-
noÊc
i sol
i kuc
henn
ejw
wod
zie
iben
zyni
e.
3. B
adan
ie w
p∏yw
ute
mpe
ratu
ry
Dzi
a∏ V
II R
oztw
ory
– sp
osob
y w
yra˝
ania
st´
˝eƒ
rozt
wor
ów
1. W
p∏yw
ró˝
nych
cz
ynni
ków
na
szyb
koÊç
ro
zpus
zcza
nia
subs
tanc
ji.
2. R
ó˝ni
ca m
i´dz
yro
zpus
zcza
lnoÊ
cià
asz
ybko
Êcià
ro
zpus
zcza
nia.
1. S
tan
rów
now
agi
wro
ztw
orze
.
2. P
oj´c
ie r
oztw
oru
nasy
cone
go
inie
nasy
cone
go.
3. K
ryst
aliz
acja
.
41
66.
67.
Szyb
koÊç
ro
zpus
zcza
nia.
Roz
twor
y na
syco
ne
i nie
nasy
cone
.
– do
kona
ç an
aliz
y w
ykre
sów
roz
pusz
czal
noÊc
iró
˝nyc
h su
bsta
ncji
ww
odzi
e (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zb
adaç
wp∏
yw r
ó˝ny
ch
czyn
nikó
w n
a sz
ybko
Êç
rozp
uszc
zani
a (C
),
– w
yjaÊ
niç
ró˝n
ic´
mi´
dzy
rozp
uszc
zaln
oÊci
à a
szyb
koÊc
ià r
ozpu
szcz
ania
subs
tanc
ji (B
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
stan
rów
now
agi w
rozt
wor
ze (B
),
– ok
reÊl
iç, c
o to
jest
roz
twór
nasy
cony
(C),
– ok
reÊl
iç, c
o to
jest
roz
twór
nien
asyc
ony
(C),
– ko
rzys
tajà
c z
wyk
resu
ro
zpus
zcza
lnoÊ
ci, s
porz
àdzi
çro
ztw
ór
nasy
cony
in
iena
syco
ny w
dane
j te
mpe
ratu
rze
(C),
– za
∏o˝y
ç ho
dow
l´
krys
zta∏
ów (C
),
– w
yjaÊ
niç
mec
hani
zm p
roce
sukr
ysta
lizac
ji (B
).
1. M
echa
nizm
pro
cesu
krys
taliz
acji.
2. K
orzy
stan
ie z
wyk
resu
rozp
uszc
zaln
oÊci
w
celu
prz
ygot
owan
iaod
pow
iedn
ich
rozt
wor
ów.
3. P
rzyk
∏ady
roz
twor
ówna
syco
nych
in
iena
syco
nych
napo
dsta
wie
wyk
resó
wro
zpus
zcza
lnoÊ
ci.
naro
zpus
zcza
lnoÊ
çga
zów
ww
odzi
e.
Bad
anie
wp∏
ywu
ró˝n
ych
czyn
nikó
w n
a sz
ybko
Êçro
zpus
zcza
nia
subs
tanc
ji:
– ro
zdro
bnie
nie
subs
tanc
jiro
zpus
zcza
nej,
– te
mpe
ratu
ra,
– m
iesz
anie
.
1. H
odow
la k
rysz
ta∏ó
wsi
arcz
anu(
VI)
mie
dzi(I
I).
2. P
rzyg
otow
anie
na
syco
nego
in
iena
syco
nego
ro
ztw
oru
azot
anu(
V)
sodu
wte
mpe
ratu
rze
40o C
.
42
12
34
56
68.
69.
70.
71.
Spos
oby
wyr
a˝an
ia s
t´˝e
ƒro
ztw
orów
.
Obl
icza
nie
st´˝
enia
pr
ocen
tow
ego
rozt
wor
ów.
Obl
icza
nie
st´˝
enia
m
olow
ego
rozt
wor
ów.
Prze
licza
nie
st´˝
eƒ
rozt
wor
ów.
1. P
oj´c
ie s
t´˝e
nia
rozt
wor
u.
2. S
t´˝n
ie p
roce
ntow
e.
3. S
t´˝e
nie
mol
owe.
Roz
wià
zyw
anie
ró
˝nor
odny
ch z
adaƒ
zwià
zany
ch z
obl
icza
niem
st´˝
enia
pro
cent
oweg
oro
ztw
orów
.
Roz
wià
zyw
anie
ró
˝nor
odny
ch z
adaƒ
zwià
zany
ch z
oblic
zani
emst
´˝en
ia m
olow
ego
rozt
wor
ów.
Roz
wià
zyw
anie
ró
˝nor
odny
ch z
adaƒ
zwià
zany
ch
zpr
zelic
zani
em s
t´˝e
ƒro
ztw
orów
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
daç
defin
icj´
st´
˝eni
a pr
ocen
tow
ego
rozt
wor
u(A
),
– po
daç
defin
icj´
st´
˝eni
a m
olow
ego
rozt
wor
u(A
),
– pr
zeds
taw
iç r
egu∏
y po
st´p
owan
ia p
rzy
spor
zàdz
aniu
roz
twor
ówo
okre
Êlon
ym s
t´˝e
niu
(B),
– sp
orzà
dzaç
roz
twor
yo
okre
Êlon
ym s
t´˝e
niu
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– do
kony
waç
obl
icze
ƒ o
ró˝n
ym s
topn
iu tr
udno
Êci
zwià
zany
ch z
e st
´˝en
iem
proc
ento
wym
roz
twor
ów
(C),
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– do
kony
waç
obl
icze
ƒ o
ró˝n
ymst
opni
u tr
udno
Êci z
wià
zany
chze
st´
˝eni
em m
olow
ym
rozt
wor
ów (C
), (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– do
kony
waç
obl
icze
ƒ o
ró˝n
ym s
topn
iu tr
udno
Êci
zwià
zany
ch z
prze
licza
niem
st´˝
eƒ r
oztw
orów
zpr
ocen
to-
Zas
ady
post
´pow
ania
prz
ysp
orzà
dzan
iu r
oztw
orów
o
okre
Êlon
ym s
t´˝e
niu
proc
ento
wym
i m
olow
ym.
Roz
wià
zyw
anie
ró
˝nor
odny
ch z
adaƒ
te
ksto
wyc
h do
tycz
àcyc
hst
´˝en
ia p
roce
ntow
ego
rozt
wor
ów.
Roz
wià
zyw
anie
ró
˝nor
odny
ch z
adaƒ
te
ksto
wyc
h do
tycz
àcyc
hst
´˝en
ia m
olow
ego
rozt
wor
ów.
Roz
wià
zyw
anie
ró
˝nor
odny
ch z
adaƒ
teks
tow
ych
zwià
zany
chz
prze
licza
niem
st´
˝eƒ
rozt
wor
ów p
roce
ntow
ego
Przy
goto
wyw
anie
ro
ztw
oru
chlo
rku
˝ela
za(II
I) o
okre
Êlon
ym
st´˝
eniu
pro
cent
owym
imol
owym
.
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
–fo
rma
do w
ybor
u pr
zez
nauc
zyci
ela.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
met
odyc
znym
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
iaw
iado
moÊ
ci i
umie
j´tn
oÊci
.
1. W
´gie
l pie
rwia
stko
wy
–od
mia
ny a
lotr
opow
ew
´gla
.
2. R
ozw
ój c
hem
ii or
gani
czne
j.
3. S
k∏ad
pie
rwia
stko
wy
zwià
zków
org
anic
znyc
h.
4. R
ó˝no
rodn
oÊç
zwià
zków
orga
nicz
nych
.
5. Z
nacz
enie
zw
iàzk
ówor
gani
czny
ch.
43
72.
73.
74.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
oro
ztw
orac
his
t´˝e
niac
hro
ztw
orów
.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
Che
mia
or
gani
czna
jako
chem
ia z
wià
zków
w´g
la.
weg
o na
mol
owe
imol
oweg
ona
pro
cent
owe
(C),
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci w
´gla
na
pod
staw
ie u
k∏ad
u ok
reso
weg
o (C
),
– ok
reÊl
iç o
dmia
ny a
lotro
pow
ew
´gla
: dia
men
t, gr
afit
i ful
lere
ny,
a ta
k˝e
wyj
aÊni
ç pr
zycz
yn´
ró˝-
nicy
wic
h w
∏aÊc
iwoÊ
ciac
h (C
),
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
chem
iaor
gani
czna
(B),
– pr
zeds
taw
iç r
ozw
ój c
hem
iior
gani
czne
j, zn
acze
nie
zwià
zków
org
anic
znyc
h ii
ch r
ó˝no
rodn
oÊç
(B),
– w
ykry
ç ob
ecno
Êç w
´gla
, w
odor
u, tl
enu,
azo
tu i
siar
kiw
zwià
zkac
h or
gani
czny
ch (C
).
na m
olow
e i m
olow
ego
na p
roce
ntow
e.
Folio
gram
:
– bu
dow
a zw
iàzk
ów
orga
nicz
nych
(szk
iele
tyw
´glo
we)
.
1. O
kreÊ
leni
e w
∏aÊc
iwoÊ
ciw
´gla
pie
rwia
stko
weg
ona
pod
staw
ie u
k∏ad
uok
reso
weg
o.
2. O
dmia
ny a
lotr
opow
ew
´gla
: dia
men
t, gr
afit,
fulle
reny
.
3. W
ykry
wan
ie o
becn
oÊci
w´g
la, w
odor
u, tl
enu,
azot
u is
iark
i w
zwià
zkac
h or
gani
czny
ch.
Dzi
a∏ V
III.
W´g
low
odor
y
44
12
34
56
75.
76.
Met
an ja
kopr
zeds
taw
icie
lw
´glo
wod
orów
nasy
cony
ch
(alk
anów
).
Szer
egho
mol
ogic
zny
alka
nów
.
1. B
udow
a cz
àste
czki
m
etan
u.
2. W
yst´
pow
anie
iw
∏aÊc
iwoÊ
ci m
etan
u.
3. R
eakc
je m
etan
u (s
pala
nie,
sub
styt
ucja
).
1. P
oj´c
ie s
zere
gu
hom
olog
iczn
ego.
2. N
azw
y, w
zory
str
uktu
-ra
lne,
pó∏
stru
ktur
alne
isum
aryc
zne
alka
nów
– w
zór
ogól
ny a
lkan
ów.
3. Z
mia
ny w
∏aÊc
iwoÊ
ciw
szer
egu
hom
olog
icz-
nym
alk
anów
.
4. R
eakc
je a
lkan
ów.
5. Z
asto
sow
anie
alk
anów
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç b
udow
´ cz
àste
czki
met
anu
(B),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
met
anu
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
subs
tytu
cji i
spal
ania
m
etan
u w
zale
˝noÊ
ci o
d ilo
Êci
dost
arcz
oneg
o tle
nu (C
),
– pr
zeds
taw
iç w
yst´
pow
anie
met
anu
(B).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
daç
defin
icj´
sze
regu
ho
mol
ogic
zneg
o(A
),
– ok
reÊl
iç n
azw
y, w
zory
st
rukt
ural
ne, p
ó∏st
rukt
ural
neis
umar
yczn
e al
kanó
w (C
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
dow
olne
goal
kanu
(rea
kcja
sub
styt
ucji
ispa
lani
a) (C
),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
reak
cji
subs
tytu
cji i
spal
ania
al
kanó
w (C
),
– ok
reÊl
iç z
mia
ny w
∏aÊc
iwoÊ
ciw
szer
egu
hom
olog
iczn
ymal
kanó
w (C
),
– pr
zeds
taw
iç z
asto
sow
anie
alka
nów
(B).
1. M
odel
owan
iecz
àste
czki
met
anu.
2. M
echa
nizm
rea
kcji
subs
tytu
cji.
3. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i spa
lani
a m
etan
uw
zale
˝noÊ
ci o
d ilo
Êci
dost
arcz
oneg
o tle
nu.
1. Z
apis
ywan
ie w
zoró
wsu
mar
yczn
ych,
pó
∏str
uktu
raln
ych
istru
ktur
alny
ch a
lkan
ów.
2. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
rów
naƒ
reak
cji p
odst
awia
nia
ispa
lani
a al
kanó
w.
3. M
odel
owan
ie d
owol
-ny
ch c
zàst
ecze
kal
kanó
w.
Bad
anie
w∏a
Êciw
oÊci
m
etan
u:
– pa
lnoÊ
ci,
– za
chow
ania
wob
ec w
ody
brom
owej
iro
ztw
oru
man
gani
anu(
VII)
po
tasu
.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cial
kanó
w:
– sp
alan
ie,
– za
chow
anie
wob
ecw
ody
brom
owej
ir
oztw
oru
man
ga-
nian
u(V
II) p
otas
una
przy
k∏ad
zie
gazu
zza
paln
iczk
i (bu
tan)
.
2. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cibe
nzyn
y.
45
77.
78.
79.
Izom
eria
∏a
ƒcuc
how
a w
alka
nach
.
Eten
jako
pr
zeds
taw
icie
lw
´glo
wod
orów
nien
asyc
onyc
h(a
lken
ów).
Szer
eg
hom
olog
iczn
yal
kenó
w.
1. P
oj´c
ie iz
omer
ii ∏a
ƒcuc
how
ej.
2. R
egu∏
y tw
orze
nia
nazw
syst
emat
yczn
ych
izom
erów
.
3. P
oj´c
ie r
z´do
woÊ
ciat
omu
w´g
la.
1. B
udow
a cz
àste
czki
et
enu.
2. O
trzy
myw
anie
, w
yst´
pow
anie
iw
∏aÊc
iwoÊ
ci e
tenu
.
3. R
eakc
je e
tenu
(s
pala
nie,
add
ycja
, po
limer
yzac
ja).
1. N
azw
y, w
zory
st
rukt
ural
ne,
pó∏s
truk
tura
lne
isum
aryc
zne
alke
nów
– w
zór
ogól
ny.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– po
daç
defin
icj´
izom
erów
,iz
omer
ii ∏a
ƒcuc
how
ej(A
),
– w
yjaÊ
niç
regu
∏y tw
orze
nia
nazw
sys
tem
atyc
znyc
h iz
omer
ów (B
),
– bu
dow
aç m
odel
e cz
àste
czek
izom
erów
alk
anów
, pis
aç ic
hw
zory
str
uktu
raln
e,
pó∏s
truk
tura
lne,
sum
aryc
zne
ipod
awaç
naz
wy
syst
emat
yczn
e (C
),
– ok
reÊl
iç r
z´do
woÊ
çdo
wol
nego
ato
mu
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à al
keny
idla
czeg
o za
licza
ne
sà d
ow
´glo
wod
orów
ni
enas
ycon
ych
(B),
– ot
rzym
aç e
ten
izba
daç
jego
w∏a
Êciw
oÊci
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
spal
ania
, add
ycji
ipol
imer
yzac
ji et
enu
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç n
azw
y,w
zory
st
rukt
ural
ne, p
ó∏st
rukt
ural
ne
isum
aryc
zne
alke
nów
ora
zpo
daç
ich
wzó
r og
ólny
(C),
1. å
wic
zeni
a w
mod
elow
aniu
cz
àste
czek
alk
anów
iich
izom
erów
.
2. å
wic
zeni
a w
usta
lani
una
zw s
yste
mat
yczn
ych
izom
erów
.
3. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
a-ni
u w
zoró
w z
wià
zków
,gd
y zn
ana
jest
ich
nazw
a sy
stem
atyc
zna.
4. å
wic
zeni
a w
okre
Êlan
iurz
´dow
oÊci
ato
mów
w´g
la.
Zap
isyw
anie
rów
naƒ
reak
cji s
pala
nia,
ad
dycj
i i p
olim
eryz
acji
eten
u.
1. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
wzo
rów
sum
aryc
znyc
h,pó
∏str
uktu
raln
ych
istr
uktu
raln
ych
alke
nów
.
1. O
trzy
myw
anie
ete
nuz
polie
tyle
nu.
2. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
ciet
enu.
3. R
eakc
ja e
tenu
zw
odà
brom
owà
lub
rozt
wo-
rem
man
gani
anu(
VII)
pota
su.
Cha
rakt
erys
tyka
w´g
low
odor
ówni
enas
ycon
ych
(alk
inów
) na
przy
k∏ad
zie
acet
ylen
u (e
tynu
).
2. R
eakc
je a
lken
ów.
3. Z
asto
sow
anie
alk
enów
.
1. B
udow
a cz
àste
czki
ac
etyl
enu.
2. O
trzy
myw
anie
, w
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie
acet
ylen
u.
3. S
zere
g ho
mol
ogic
zny
alki
nów
– w
zór
ogól
ny.
4. R
eakc
je a
lkin
ów
(spa
lani
e, a
ddyc
ja,
polim
eryz
acja
).
46
12
34
56
80.
– za
pisy
waç
rów
nani
a re
akcj
isp
alan
ia i
addy
cji d
la
dow
olne
go a
lken
u (D
),
– po
daç
najw
a˝ni
ejsz
epr
zyk∏
ady
zast
osow
ania
al
kenó
w (A
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à al
kiny
idla
czeg
o za
licza
ne
sà d
ow
´glo
wod
orów
ni
enas
ycon
ych
(B),
– ot
rzym
aç a
cety
len
izba
daç
jego
w∏a
Êciw
oÊci
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
reak
cji
otrz
ymyw
ania
ace
tyle
nu (C
),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
spal
ania
iad
dycj
i dla
ac
etyl
enu
(C),
– ok
reÊl
iç n
azw
y,w
zory
st
rukt
ural
ne, p
ó∏st
rukt
ural
neis
umar
yczn
e al
kinó
w
oraz
pod
aç ic
h w
zór
ogól
ny (C
),
– za
pisy
waç
rów
nani
a re
akcj
isp
alan
ia i
addy
cji d
lado
wol
nego
alk
inu
(D).
2. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
rów
naƒ
reak
cji s
pala
nia
alke
nów
.
3. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i alk
enów
z
wod
orem
, bro
mem
,ch
loro
wod
orem
.
1. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒ re
akcj
i spa
lani
a,
addy
cji i
pol
imer
yzac
jiac
etyl
enu.
2. å
wic
zeni
a do
tycz
àce
naze
wni
ctw
a al
kinó
wor
az k
onst
ruow
ania
wzo
rów
str
uktu
raln
ych.
1. O
trzym
ywan
ie a
cety
lenu
wre
akcj
i kar
bidu
zw
odà.
2. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
ciac
etyl
enu.
3. R
eakc
ja a
cety
lenu
zw
odà
brom
owà
lub
rozt
wor
em
man
gani
anu(
VII)
po
tasu
.
Bad
anie
w∏a
Êciw
oÊci
be
nzen
u:
– pa
lnoÊ
ç,
– re
akcj
a z
wod
à br
omow
à,
– re
akcj
a z
wod
à br
omow
àw
obec
noÊc
i opi
∏ków
˝ela
za.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– za
prop
onow
aç ta
bel´
za
wie
rajà
cà p
orów
nani
e bu
dow
y cz
àste
czek
w
´glo
wod
orów
, ich
ak
tyw
noÊc
i che
mic
znej
iw∏a
Êciw
oÊci
(D),
– ok
reÊl
iç n
ajw
a˝ni
ejsz
e za
stos
owan
ia
w´g
low
odor
ów (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
arom
atyc
znoÊ
cina
prz
yk∏a
dzie
ben
zenu
(B),
– zb
udow
aç m
odel
czà
stec
zki
benz
enu
(C),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
be
nzen
u (C
),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
reak
cji
otrz
ymyw
ania
ben
zenu
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
brom
owan
ia b
enze
nu
zu˝
ycie
m k
atal
izat
ora
ibez
u˝y
cia
kata
lizat
ora,
spal
ania
ben
zenu
, ni
trow
ania
isu
lfono
wan
iaor
az p
rzy∏
àcza
nia
chlo
ru i
wod
oru
do b
enze
nu (C
).
47
81.
82.
Poró
wna
nie
budo
wy
czàs
tecz
ek
i w∏a
Êciw
oÊci
al
kanó
w, a
lken
ówi a
lkin
ów.
Cha
rakt
erys
tyka
w´g
low
odor
ówar
omat
yczn
ych
na p
rzyk
∏adz
iebe
nzen
u.
1. P
orów
nani
e bu
dow
ycz
àste
czek
alk
anów
,al
kenó
w i
alki
nów
.
2. P
orów
nani
e ak
tyw
noÊc
i che
mic
znej
w´g
low
odor
ów.
3. N
ajw
a˝ni
ejsz
e pr
zyk∏
ady
zast
osow
ania
w
´glo
wod
orów
.
1. B
udow
a cz
àste
czki
benz
enu.
2. P
oj´c
ie a
rom
atyc
znoÊ
ci.
3. O
trzy
myw
anie
iw
∏aÊc
iwoÊ
ci b
enze
nu.
4. W
∏aÊc
iwoÊ
ci b
enze
nuw
ynik
ajàc
e z
jego
ch
arak
teru
ar
omat
yczn
ego.
1. T
abel
a –
poró
wna
nie
budo
wy
czàs
tecz
ekiw
∏aÊc
iwoÊ
ci a
lkan
ów,
alke
nów
ial
kinó
w.
2. F
olio
gram
: –
zast
osow
anie
w
´glo
wod
orów
.
1. M
odel
owan
ie
czàs
tecz
ki b
enze
nu.
2. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i: –
spal
ania
ben
zenu
, –
brom
owan
ia b
enze
nu
bez
kata
lizat
ora
iwob
ecno
Êci
kata
lizat
ora,
–
nitr
owan
ia
isul
fono
wan
ia
benz
enu.
3. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i otr
zym
ywan
iabe
nzen
u z
acet
ylen
u.
4. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i add
ycji
chlo
ruiw
odor
u do
ben
zenu
. EE
KEZ
48
12
34
56
83.
84.
Hom
olog
i be
nzen
u i i
nne
w´g
low
odor
yar
omat
yczn
e.
èró
d∏a
w´g
low
odor
óww
prz
yrod
zie.
1. B
udow
a cz
àste
czek
iw∏a
Êciw
oÊci
tolu
enu
iksy
lenó
w ja
ko
hom
olog
ów b
enze
nu.
2. In
ne w
´glo
wod
ory
arom
atyc
zne
(naf
tale
n,an
trac
en).
3. W
p∏yw
kie
rujà
cy
pods
taw
nikó
w.
1. R
opa
nafto
wa
– pr
oduk
ty d
esty
lacj
iro
py n
afto
wej
.
2. G
az z
iem
ny.
3. W
´gie
l kam
ienn
y ja
koêr
ód∏o
cen
nych
zw
iàzk
ów o
rgan
iczn
ych.
4. P
rodu
kty
such
ej
dest
ylac
ji (p
irog
eniz
acji)
w´g
la k
amie
nneg
o.
5. A
ltern
atyw
ne ê
ród∏
aen
ergi
i.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç h
omol
ogi b
enze
nu (C
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
tolu
enu
(C),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
spal
ania
ibr
omow
ania
to
luen
u (C
),
– po
daç
przy
k∏ad
y in
nych
w
´glo
wod
orów
ar
omat
yczn
ych
(A),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
na
ftale
nu (C
),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
wp∏
yw k
ieru
jàcy
po
dsta
wni
ków
(B).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
ymie
niç
suro
wce
en
erge
tycz
ne (A
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
rop
y na
ftow
ej (C
),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
proc
es d
esty
lacj
i (B
),
– ok
reÊl
iç p
rodu
kty
dest
ylac
jiro
py n
afto
wej
, pod
aç ic
h na
jwa˝
niej
sze
w∏a
Êciw
oÊci
izas
toso
wan
ie (C
),
– w
ymie
niç
rodz
aje
w´g
li ko
paln
ych
(A),
1. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒ re
akcj
i tol
uenu
z
brom
em w
obe
cnoÊ
cika
taliz
ator
a ip
odw
p∏yw
em Ê
wia
t∏a.
2. å
wic
zeni
a do
tycz
àce
wp∏
ywu
kier
ujàc
ego
pods
taw
nikó
w.
1. F
olio
gram
: –
prod
ukty
suc
hej d
esty
la-
cjiw
´gla
kam
ienn
ego.
2. F
olio
gram
: –
char
akte
ryst
yka
prod
uktó
w d
esty
lacj
iro
py n
afto
wej
.
3. A
ltern
atyw
ne ê
ród∏
aen
ergi
i – p
oszu
kiw
anie
info
rmac
ji na
ten
tem
at.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cito
luen
u –
spal
anie
ibro
mow
anie
.
2. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cina
ftale
nu.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
ciip
alno
Êci r
opy
nafto
wej
.
2. P
okaz
odm
ian
prób
ekw
´gli
kopa
lnyc
h.
3. P
okaz
– k
olek
cja
prod
uktó
w d
esty
lacj
iro
py n
afto
wej
.
4. P
okaz
– k
olek
cja
prod
uktó
w
piro
geni
zacj
i w
´gla
kam
ienn
ego.
EZ EEK
EZ EEK
49
85.
86.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
ow
´glo
wod
orac
h.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
–fo
rma
do w
ybor
u pr
zez
nauc
zyci
ela.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
met
odyc
znym
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
ia
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
– w
yjaÊ
niç,
jak
pow
sta∏
y z∏
o˝a
w´g
li ko
paln
ych
irop
y na
ftow
ej (B
),
– po
daç
defin
icj´
pro
cesu
piro
ge-
niza
cjiw
´gla
kam
ienn
ego
(A),
– ok
reÊl
iç p
rodu
kty
piro
geni
zacj
iw
´gla
kam
ienn
ego,
pod
açic
h na
jwa˝
niej
sze
w∏a
Êciw
oÊci
izas
toso
wan
ie (C
),
– w
skaz
aç n
a m
apie
Pol
ski
obsz
ary
wys
t´po
wan
ia z
∏ó˝
suro
wcó
w e
nerg
etyc
znyc
h (C
),
– w
skaz
aç n
a m
apie
Êw
iata
obsz
ary
wys
t´po
wan
ia
najw
i´ks
zych
z∏ó
˝ su
row
ców
ener
gety
czny
ch
(C),
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à al
tern
atyw
-ne
êró
d∏a
ener
gii i
dlac
zego
istn
ieje
kon
iecz
noÊç
ich
posz
u-ki
wan
iais
toso
wan
ia (B
).
50
12
34
56
87.
88.
Alk
ohol
e m
onoh
ydro
k-sy
low
e na
prz
yk∏a
dzie
etan
olu.
Alk
ohol
e po
lihyd
roks
ylow
e–
glik
ol i
glic
erol
.
1. B
udow
a cz
àste
czki
alko
holu
, naz
ewni
ctw
o,sz
ereg
hom
olog
iczn
y,rz
´dow
oÊç
alko
holi.
2. P
oj´c
ie g
rupy
funk
cyjn
ej.
3. O
trzy
myw
anie
alk
ohol
i.
4. C
hara
kter
che
mic
zny
alko
holi
– re
akcj
e.
5. W
p∏yw
alk
ohol
u na
org
aniz
m c
z∏ow
ieka
.
1. B
udow
a cz
àste
czek
inaz
ewni
ctw
o al
koho
lipo
lihyd
roks
ylow
ych.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci g
likol
uig
licer
olu.
3. P
orów
nani
e ch
arak
teru
chem
iczn
ego
alko
holi
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç b
udow
´ cz
àste
czki
etan
olu
(C),
– w
yjaÊ
niç,
co
to je
st g
rupa
funk
cyjn
a (B
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
eta
nolu
inap
isaç
odp
owie
dnie
ró
wna
nia
reak
cji (
C),
– ok
reÊl
iç n
azw
y, p
odaç
wzo
ryst
rukt
ural
ne, p
ó∏st
rukt
ural
ne,
sum
aryc
zne
iwzó
r og
ólny
al
koho
li m
onoh
ydro
ksyl
owyc
hw
szer
egu
hom
olog
iczn
ym (C
),
– w
yjaÊ
niç
poj´
cie
rz´d
owoÊ
cial
koho
li (B
),
– oc
eniç
wp∏
yw a
lkoh
olu
naor
gani
zm c
z∏ow
ieka
(D),
– w
ykry
ç ob
ecno
Êç a
lkoh
olu
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à al
koho
lepo
lihyd
roks
ylow
e (B
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
glic
erol
uin
apis
aç o
dpow
iedn
ieró
wna
nia
reak
cji (
C),
1. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
spal
ania
alk
ohol
u.
2. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
met
anol
u ie
tano
luz
sode
m
ichl
orow
odor
em.
3. å
wic
zeni
aw
kons
truo
wan
iuw
zoró
w s
truk
tura
lnyc
hip
ó∏st
rukt
ural
nych
alko
holi
na p
odst
awie
nazw
ora
z tw
orze
nie
nazw
alk
ohol
ina
pods
taw
ie w
zoró
w.
Zap
isyw
anie
rów
naƒ
reak
cji:
– sp
alan
ia g
licer
olu
iglik
olu,
–
reak
cji g
licer
olu
zso
dem
iw
odor
otle
n-ki
em m
iedz
i(II).
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
ciet
anol
u:
– ro
zpus
zcza
lnoÊ
ç w
wod
zie,
–
paln
oÊç,
–
reak
cja
zso
dem
, –
odcz
yn,
– dz
ia∏a
nie
na b
ia∏k
o ja
ja k
urze
go,
– re
akcj
a z
chlo
row
odor
em.
2. W
ykry
wan
ie o
becn
oÊci
etan
olu.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cigl
icer
olu:
–
paln
oÊç,
–
rozp
uszc
zaln
oÊç
ww
odzi
e,
– od
czyn
, –
zapa
ch,
– ba
rwa.
Dzi
a∏ I
X. J
edno
funk
cyjn
e po
chod
ne w
´glo
wod
orów
EZ EZ
51
89.
90,
91.
Cha
rakt
erys
tyka
feno
li na
prz
yk∏a
dzie
hydr
oksy
benz
enu.
Otr
zym
ywan
ieiw
∏aÊc
iwoÊ
cial
dehy
dów
.
mon
o- i
polih
ydro
-ks
ylow
ych.
4. Z
asto
sow
anie
glik
olu
iglic
erol
u.
1. B
udow
a in
azew
nict
wo
feno
li.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci fe
noli
–w
p∏yw
pie
rÊci
enia
benz
enow
ego
na c
hara
kter
che
mic
zny
feno
li.
3. Z
asto
sow
anie
feno
li.
4. P
orów
nani
e w
∏aÊc
iwoÊ
cial
koho
li if
enol
i.
1. B
udow
a cz
àste
czek
alde
hydó
w,
naze
wni
ctw
o, s
zere
gho
mol
ogic
zny,
gr
upa
funk
cyjn
a.
2. O
trzy
myw
anie
al
dehy
dów
.
3. W
∏aÊc
iwoÊ
ci
alde
hydó
w.
– po
rów
naç
doÊw
iadc
zaln
iech
arak
ter
chem
iczn
y al
koho
lim
ono-
ipo
lihyd
ro-
ksyl
owyc
h (C
),
– po
daç
zast
osow
anie
glik
olu
iglic
erol
u (A
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à fe
nole
(B),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
hy
drok
sybe
nzen
u iz
apis
açod
pow
iedn
ie r
ówna
nia
reak
cji (
C),
– oc
eniç
wp∏
yw p
ierÊ
cien
iabe
nzen
oweg
o na
cha
rakt
erch
emic
zny
feno
li (D
),
– po
daç
zast
osow
anie
feno
li (A
),
– za
prop
onow
aç ta
bel´
za
wie
rajà
cà p
orów
nani
ebu
dow
y cz
àste
czek
iw
∏aÊc
i-w
oÊci
alk
ohol
i ife
noli
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à al
dehy
dy,
– ok
reÊl
iç g
rup´
funk
cyjn
àal
dehy
dów
(C),
– ok
reÊl
iç n
azw
y, p
odaç
wzo
ryst
rukt
ural
ne, p
ó∏st
rukt
ural
ne,
sum
aryc
zne
iwzó
r og
ólny
alde
hydó
w w
szer
egu
hom
olog
iczn
ym (C
),
1. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒ re
akcj
i hyd
roks
yben
zenu
zw
odor
otle
nkie
m s
odu
ichl
orki
em ˝
elaz
a(III
).
2. T
abel
a:
–po
rów
nani
ew
∏aÊc
iwoÊ
ci a
lkoh
oli
ifen
oli.
1. Z
apis
ywan
ie w
zoró
wst
rukt
ural
nych
al
dehy
dów
.
2. Z
apis
ywan
ie r
ówna
ƒre
akcj
i: –
etan
alu
ztle
nkie
m
mie
dzi(I
I),
– m
etan
alu
ztle
nkie
m
sreb
ra(I)
,
2. R
eakc
ja g
licer
olu
zso
dem
.
3. Z
acho
wan
ie s
i´
glic
erol
u ie
tano
lu
wob
ec w
odor
otle
nku
mie
dzi(I
I).
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cihy
drok
sybe
nzen
u.
2. R
eakc
ja h
ydro
ksyb
en-
zenu
zw
odor
otle
nkie
mso
du.
3. R
eakc
ja h
ydro
ksyb
en-
zenu
zch
lork
iem
˝ela
za(II
I).
1. O
trzy
myw
anie
eta
nalu
zal
koho
lu e
tylo
weg
ow
reak
cji z
tlenk
iem
mie
dzi(I
I).
2. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cifo
rmal
iny.
3. P
róba
Tro
mm
era
iTol
lens
a.
EZ EZ
52
12
34
56
92,
93.
Otr
zym
ywan
ieiw
∏aÊc
iwoÊ
cikw
asów
ka
rbok
sylo
wyc
hna
prz
yk∏a
dzie
kwas
u oc
tow
ego.
4. R
eakc
ja
polik
onde
nsac
ji.
1. B
udow
a cz
àste
czek
kwas
ów k
arbo
ksyl
o-w
ych,
naz
ewni
ctw
o,sz
ereg
hom
olog
iczn
y,gr
upa
funk
cyjn
a.
2. O
trzy
myw
anie
kw
asów
karb
oksy
low
ych.
3. W
∏aÊc
iwoÊ
ci k
was
ówka
rbok
sylo
wyc
h –
reak
cje,
jaki
m u
lega
jà.
– ot
rzym
aç a
ldeh
yd i
zapi
saç
odpo
wie
dnie
rów
nani
e re
akcj
i (C
),
– pr
zepr
owad
ziç
prób
´ To
llens
a ip
rób´
Tro
mm
era
dla
form
alde
hydu
(C),
– za
pisa
ç od
pow
iedn
ie
rów
nani
e re
akcj
i (C
),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
alde
hydó
w (C
),
– pr
zepr
owad
ziç
reak
cj´
form
alde
hydu
zfe
nole
m (C
),
– za
pisa
ç od
pow
iedn
ie
rów
nani
e re
akcj
i (C
),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
reak
cja
polik
onde
nsac
ji (B
).
Po z
aj´c
iach
ucz
eƒ p
otra
fi:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à kw
asy
karb
oksy
low
e (B
),
– ok
reÊl
iç g
rup´
funk
cyjn
àkw
asów
kar
boks
ylow
ych
(C),
– ok
reÊl
iç n
azw
y, w
zory
st
rukt
ural
ne, p
ó∏st
rukt
ural
ne,
sum
aryc
zne
iwzó
r og
ólny
kwas
ów k
arbo
ksyl
owyc
hw
szer
egu
hom
olog
iczn
ym (C
),
– m
etan
alu
zw
odor
o-tle
nkie
m m
iedz
i(II),
–
polik
onde
nsac
ji.
1. å
wic
zeni
a w
pisa
niu
wzo
rów
str
uktu
raln
ych,
pó∏s
truk
tura
lnyc
h is
umar
yczn
ych
kwas
ówka
rbok
sylo
wyc
h.
2. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ife
rmen
tacj
i oct
owej
.
3. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
kwas
ów k
arbo
ksyl
owyc
hz
mag
neze
m, t
lenk
iem
mie
dzi(I
I) iz
asad
àso
dow
à.
4. R
eakc
ja fo
rmal
dehy
duz
feno
lem
.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cikw
asu
octo
weg
o.
2. B
adan
ie o
dczy
nu
kwas
u oc
tow
ego.
3. R
eakc
je k
was
u oc
tow
ego
zm
agne
zem
, tle
nkie
mm
iedz
i(II)
izas
adà
sodo
wà.
4. B
adan
ie p
alno
Êci.
5. F
erm
enta
cja
octo
wa.
EZ
53
94.
95.
Wy˝
sze
kwas
yka
rbok
sylo
we
(t∏us
zczo
we)
.
Myd
∏a
– m
echa
nizm
myc
ia i
pran
ia.
1. K
was
pal
mity
now
y,
stea
ryno
wy
iole
inow
yja
ko p
rzyk
∏ady
wy˝
szyc
h kw
asów
karb
oksy
low
ych.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci k
was
ówt∏u
szcz
owyc
h –
reak
cje,
jaki
m u
lega
jà.
1. M
yd∏a
jako
sol
e so
dow
eip
otas
owe
wy˝
szyc
hkw
asów
kar
boks
ylow
ych.
2. B
udow
a cz
àste
czek
myd
e∏ i
jej w
p∏yw
nam
echa
nizm
myc
iaip
rani
a.
– do
Êwia
dcza
lnie
zba
daç
w∏a
Êciw
oÊci
kw
asu
octo
weg
oiz
apis
aç o
dpow
iedn
ie
rów
nani
a re
akcj
i (C
),
– pr
zepr
owad
ziç
ferm
enta
cj´
octo
wà
– za
pisa
ç ró
wna
nie
reak
cji (
C),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci k
was
ówka
rbok
sylo
wyc
h (C
),
– za
prop
onow
aç s
posó
b ot
rzym
ywan
ia k
was
ów
karb
oksy
low
ych
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à w
y˝sz
ekw
asy
karb
oksy
low
e (B
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
wy˝
szyc
hkw
asów
kar
boks
ylow
ych
izap
isaç
rów
nani
a re
akcj
i,ja
kim
ule
gajà
(C),
– oc
eniç
wp∏
yw o
becn
oÊci
wià
zani
a po
dwój
nego
w
czàs
tecz
ce n
a w
∏aÊc
iwoÊ
cikw
asów
t∏us
zczo
wyc
h (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à m
yd∏a
(B),
– ot
rzym
aç m
yd∏o
sod
owe
izba
daç
jego
zac
how
anie
ww
odzi
e tw
arde
j (C
),
4. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
spal
ania
.
1. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
spal
ania
wy˝
szyc
h kw
asów
kar
boks
ylow
ych.
2. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ikw
asu
stea
ryno
weg
oz
zasa
dà s
odow
à.
3. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ikw
asu
olei
now
ego
zw
odà
brom
owà.
1. F
olio
gram
: –
budo
wa
czàs
tecz
ek
myd
e∏ –
mec
hani
zm
myc
ia i
pran
ia.
2. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji:
– ot
rzym
ywan
ia
stea
ryni
anu
sodu
,
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cikw
asów
t∏us
zczo
wyc
h.
2. R
eakc
ja k
was
u st
eary
now
ego
zza
sadà
sodo
wà.
3. R
eakc
ja k
was
u ol
eino
weg
o z
wod
àbr
omow
à.
1. O
trzy
myw
anie
st
eary
nian
u so
du.
2. B
adan
ie z
acho
wan
iasi
´ m
yd∏a
ww
odzi
etw
arde
j. EZ
54
12
34
56
96.
97.
Rea
kcja
es
tryf
ikac
ji i j
ej p
rodu
kty.
T∏us
zcze
iic
h ro
law
orga
nizm
ie.
3. W
p∏yw
jonó
w w
apni
aim
agne
zu n
a pr
oces
pran
ia.
1. E
stry
fikac
ja ja
ko r
eakc
jakw
asu
zal
koho
lem
–m
echa
nizm
iw
arun
ki,
wja
kich
zac
hodz
i.
2. P
rodu
kty
reak
cji
estr
yfik
acji.
3. E
stry
– b
udow
a cz
àste
czek
, na
zew
nict
wo,
gru
pafu
nkcy
jna.
4. H
ydro
liza
estr
ów.
5. W
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie e
stró
w.
1. T
∏usz
cze
jako
spe
cy-
ficzn
y ro
dzaj
est
rów
.
– za
pisa
ç od
pow
iedn
ie
rów
nani
a re
akcj
i (C
),
– ok
reÊl
iç b
udow
´ cz
àste
czek
myd
e∏ i
jej w
p∏yw
na
mec
hani
zm m
ycia
ip
rani
a (C
),
– za
naliz
owaç
wp∏
yw jo
nów
wap
nia
imag
nezu
na
proc
esm
ycia
ipr
ania
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– pr
zepr
owad
ziç
reak
cj´
otrz
y-m
ywan
ia o
ctan
u et
ylu
(C),
– w
yjaÊ
niç
mec
hani
zm
iwar
unki
wja
kich
zac
hodz
ire
akcj
a e
stry
fikac
ji (B
),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
reak
cji
estr
yfik
acji
(C),
– ok
reÊl
iç b
udow
´ cz
àste
czek
,na
zew
nict
wo
igru
p´
funk
cyjn
à es
trów
(C),
– pr
zepr
owad
ziç
izap
isaç
ró
wna
nia
reak
cji h
ydro
lizy
estr
ów (C
),
– ok
reÊl
iç w
∏aÊc
iwoÊ
ci
izas
toso
wan
ie e
stró
w (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
ytrà
cani
a st
eary
nian
u w
apni
a.
1. Z
apis
ywan
ie r
ówna
nia
reak
cji o
trzy
myw
ania
octa
nu e
tylu
.
2. Z
apis
ywan
ie r
ówna
nia
reak
cji h
ydro
lizy
octa
nu e
tylu
.
3. å
wic
zeni
a w
pisa
niu
rów
naƒ
reak
cji
estr
yfik
acji.
1. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
otrz
ymyw
ania
t∏us
zczu
.
Rea
kcja
eta
nolu
z
kwas
em o
ctow
ym–
otrz
ymyw
anie
oc
tanu
ety
lu.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cit∏u
szcz
ów.
55
98.
Am
iny
jako
pr
zyk∏
ad
zwià
zków
or
gani
czny
ch
zaw
iera
jàcy
chaz
ot.
2. P
odzi
a∏ t∏
uszc
zów
ze
wzg
l´du
na
poch
odze
nie
ista
n sk
upie
nia.
3. W
∏aÊc
iwoÊ
ci t∏
uszc
zów
.
4. R
eakc
je z
myd
lani
at∏u
szcz
ów.
5. R
ola
t∏usz
czów
w
orga
nizm
ie.
1. B
udow
a cz
àste
czek
,na
zew
nict
wo,
sze
reg
hom
olog
iczn
y, g
rupa
funk
cyjn
a am
in.
2. P
oj´c
ie r
z´do
woÊ
ciam
in.
3. C
hara
kter
che
mic
zny
amin
– r
eakc
je.
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
t∏u
szcz
ów (C
),
– ok
reÊl
iç r
ol´
t∏usz
czów
w
orga
nizm
ie (C
),
– pr
zepr
owad
ziç
reak
cj´
zmyd
lani
a t∏u
szcz
u iz
apis
açod
pow
iedn
ie r
ówna
nie
reak
cji (
C),
– na
pod
staw
ie p
owy˝
szej
reak
cji u
dow
odni
ç, d
o ja
kiej
grup
y zw
iàzk
ówch
emic
znyc
h za
licza
jà s
i´t∏u
szcz
e (D
),
– za
prop
onow
aç p
odzi
a∏t∏u
szcz
ów p
rzy
zast
osow
aniu
odpo
wie
dnic
h kr
yter
iów
(D),
– za
pisa
ç ró
wna
nie
reak
cji
hydr
oliz
y t∏u
szcz
u (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
czy
m s
à am
iny
(B),
– ok
reÊl
iç g
rup´
funk
cyjn
àam
in (C
),
– ok
reÊl
iç n
azw
y, w
zory
stru
ktu-
raln
e, p
ó∏st
rukt
ural
ne, s
uma-
rycz
ne i
wzó
r ogó
lny
amin
(C),
– ok
reÊl
iç r
z´do
woÊ
ç am
in (C
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
ani
liny
izap
isaç
rów
nani
a re
akcj
i,ja
kim
ule
ga (C
),
2. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
izm
ydla
nia
t∏usz
czu.
3. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ihy
drol
izy
t∏usz
czu.
1. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ian
iliny
zkw
asem
so
lnym
.
2. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ich
loro
wod
orku
ani
liny
zza
sadà
sod
owà.
2. R
eakc
ja z
myd
lani
at∏u
szcz
u.
3. R
eakc
ja o
leju
jada
lneg
o z
wod
àbr
omow
à.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cian
iliny
na
przy
k∏ad
zie
amin
y.
2. R
eakc
ja a
nilin
y z
kwas
em s
olny
m.
3. R
eakc
ja c
hlor
owod
orku
anili
ny z
zasa
dà
sodo
wà.
EZ
56
12
34
56
99.
100.
Am
inok
was
y ja
kopr
zyk∏
ad
dwuf
unkc
yjny
chpo
chod
nych
w´g
low
odor
ów.
Bia
∏ka
iich
rol
aw
org
aniz
mie
.
1. B
udow
a cz
àste
czki
,na
zew
nict
wo,
gru
pyfu
nkcy
jne
amin
okw
asów
.
2. C
hara
kter
am
fote
rycz
nyam
inok
was
ów.
3. P
epty
dy, w
tym
poli-
pept
ydy
(bia
∏ka)
– ja
ko
prod
ukty
kon
dens
acji
amin
okw
asów
.
1. S
k∏ad
pie
rwia
stko
wy
bia∏
ek.
2. B
udow
a bi
a∏ek
–
hydr
oliz
a bi
a∏ek
.
3. R
eakc
je c
hara
kter
y-st
yczn
e bi
a∏ek
.
– na
pod
staw
ie p
owy˝
szyc
h re
akcj
i udo
wod
niç
char
akte
rch
emic
zny
amin
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
czy
m s
à am
inok
was
y (B
),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
am
inok
was
u (g
licyn
y)
izap
isaç
odp
owie
dnie
ró
wna
nia
reak
cji (
C),
– ok
reÊl
iç c
hara
kter
che
mic
zny
amin
okw
asów
(C),
– ok
reÊl
iç b
udow
´ cz
àste
czki
,na
zew
nict
wo
igru
py
funk
cyjn
e am
inok
was
ów (C
),
– za
naliz
owaç
twor
zeni
e si
´w
iàza
ƒ pe
ptyd
owyc
h (D
),
– za
pisa
ç ró
wna
nia
reak
cji
pow
staw
ania
di-
it
ripe
ptyd
ów (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zb
adaç
sk∏
ad p
ierw
iast
kow
ybi
a∏ek
(C),
– zb
adaç
wp∏
yw r
ó˝ny
ch
czyn
nikó
w n
a bi
a∏ko
(C),
1. Z
apis
rów
naƒ
reak
cji
glic
yny
zkw
asem
so
lnym
iza
sadà
sod
owà.
2. å
wic
zeni
a w
zapi
syw
aniu
rów
naƒ
reak
cji o
trzy
myw
ania
dwu-
i tr
ipep
tydó
w.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cigl
icyn
y.
2. R
eakc
ja g
licyn
y z
kwas
em s
olny
m
izas
adà
sodo
wà
wob
ec w
skaê
nikó
w–
wyk
azan
ie c
hara
kter
uam
fote
rycz
nego
am
inok
was
ów.
1. B
adan
ie s
k∏ad
u pi
erw
iast
kow
ego
bia∏
ek.
2. B
adan
ie w
p∏yw
u ró
˝nyc
h cz
ynni
ków
nabi
a∏ka
(tem
pera
tura
,
Dzi
a∏ X
. Wie
lofu
nkcy
jne
poch
odne
w´g
low
odor
ów
EZ EZ
57
101.
102.
Glu
koza
jako
przy
k∏ad
m
onos
acha
rydó
w(c
ukró
w
pros
tych
).
Sach
aroz
a ja
kopr
zyk∏
ad
disa
char
ydów
(dw
ucuk
rów
).
4. W
∏aÊc
iwoÊ
ci r
oztw
orów
bia∏
ek (k
oagu
lacj
a,w
ysal
anie
, pep
tyza
cja,
dena
tura
cja)
.
5. R
ola
bia∏
ek
wor
gani
zmie
.
1. S
k∏ad
pie
rwia
stko
wy
cukr
ów.
2. B
udow
a cz
àste
czki
gl
ukoz
y.
3. W
∏aÊc
iwoÊ
ci
gluk
ozy
–re
akcj
e ch
arak
tery
styc
zne
irol
agl
ukoz
y w
orga
nizm
iecz
∏ow
ieka
.
4. In
ne p
rzyk
∏ady
cuk
rów
pros
tych
– w
yst´
pow
anie
cukr
ów p
rost
ych
wpr
zyro
dzie
.
1. B
udow
a cz
àste
czki
sach
aroz
y.
2. H
ydro
liza
sach
aroz
y.
3. W
∏aÊc
iwoÊ
ci s
acha
rozy
ijej
rol
a w
orga
nizm
ie.
– w
yjaÊ
niç
rol´
bia
∏ek
wor
gani
zmie
(B),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
ro
ztw
orów
bia
∏ek
(C),
– w
yjaÊ
niç
poj´
cia:
ko
agul
acja
, wys
alan
ie,
pept
yzac
ja, d
enat
urac
ja(B
),
– pr
zepr
owad
ziç
reak
cje
char
akte
ryst
yczn
e bi
a∏ek
(C).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zb
adaç
sk∏
ad p
ierw
iast
kow
ycu
krów
(C),
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
glu
kozy
izap
isaç
odp
owie
dnie
ró
wna
nia
reak
cji (
C),
– w
yjaÊ
niç
rol´
glu
kozy
w
orga
nizm
ie (B
),
– po
daç
inne
prz
yk∏a
dy
cukr
ów p
rost
ych
(A),
– w
yjaÊ
niç
prze
bieg
pro
cesu
ferm
enta
cji a
lkoh
olow
ej
izap
isaç
rów
nani
e re
akcj
i (B
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
sa
char
ozy
(C),
– pr
zepr
owad
ziç
hydr
oliz
´sa
char
ozy
izba
daç
1. Z
apis
prz
ebie
gu r
eakc
jisp
alan
ia g
luko
zy.
2. Z
apis
prz
ebie
gu
proc
esu
ferm
enta
cji
alko
holo
wej
.
3. Z
apis
prz
ebie
gu r
eakc
jiTr
omm
era
iTol
lens
a.
4. F
olio
gram
: –
wzo
ry s
truk
tura
lne
gluk
ozy
ifru
ktoz
y.
1. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ihy
drol
izy
sach
aroz
y.
2. F
olio
gram
: –
wzo
ry s
truk
tura
lne
sach
aroz
y im
alto
zy.
chlo
rek
sodu
, alk
ohol
,az
otan
(V) o
∏ow
iu(II
),fo
rmal
ina)
3. W
ykry
wan
ie b
ia∏e
k–
reak
cje
ksan
topr
o-te
inow
a ib
iure
tow
a.
1. B
adan
ie s
k∏ad
u pi
erw
iast
kow
ego
cukr
ów.
2. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cigl
ukoz
y.
3. P
róba
Tro
mm
era
lub
Tolle
nsa.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cisa
char
ozy.
2. P
róba
Tro
mm
era
lub
Tolle
nsa.
EZ EZ
58
12
34
56
103.
Skro
bia
icel
uloz
aja
ko p
rzyk
∏ady
polis
acha
rydó
w(w
ielo
cukr
ów).
4. In
ne p
rzyk
∏ady
dis
acha
-ry
dów
– w
yst´
pow
anie
wpr
zyro
dzie
.
1. B
udow
a cz
àste
czek
skro
bi i
celu
lozy
.
2. W
∏aÊc
iwoÊ
ci s
krob
iic
elul
ozy
wyn
ikaj
àce
zró
˝nic
y w
budo
wie
ich
czàs
tecz
ek.
3. H
ydro
liza
skro
bi
icel
uloz
y.
4. R
eakc
je c
hara
kter
ysty
cz-
ne s
krob
i ice
lulo
zy.
5. W
yst´
pow
anie
skr
obi
icel
uloz
y w
przy
rodz
ie.
6. Z
nacz
enie
bio
logi
czne
ifun
kcje
w´g
low
odan
ów(a
sym
ilacj
a, s
pala
nie
wor
gani
zmac
h,
funk
cje
budu
lcow
eie
nerg
etyc
zne)
.
7. P
odzi
a∏ c
ukró
w z
ew
zgl´
du n
a bu
dow
´cz
àste
czek
.
w∏a
Êciw
oÊci
pro
dukt
ów
hydr
oliz
y (C
),
– w
yjaÊ
niç
rol´
sac
haro
zyw
orga
nizm
ie (B
),
– po
daç
inne
prz
yk∏a
dy
disa
char
ydów
(A).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– zb
adaç
w∏a
Êciw
oÊci
skr
obi (
C),
– w
ykry
ç ob
ecno
Êç s
krob
iw
bada
nej s
ubst
ancj
i (D
),
– za
naliz
owaç
w∏a
Êciw
oÊci
skro
bi i
celu
lozy
wyn
ikaj
àce
zró
˝nic
y w
budo
wie
ich
czàs
tecz
ek (D
),
– po
daç
mie
jsca
wys
t´po
wan
iask
robi
ice
lulo
zy
wpr
zyro
dzie
(A),
– w
yjaÊ
niç
znac
zeni
e bi
olog
iczn
e if
unkc
je
w´g
low
odan
ów (B
),
– za
prop
onow
aç p
odzi
a∏
cukr
ów z
e w
zgl´
du
na b
udow
´ cz
àste
czek
(D).
1. F
olio
gram
: –
budo
wa
czàs
tecz
kisk
robi
ice
lulo
zy.
2. Z
apis
rów
nani
a re
akcj
ihy
drol
izy
skro
bi.
3. H
ydro
liza
sach
aroz
y–
pote
m p
róba
To
llens
a.
1. B
adan
ie w
∏aÊc
iwoÊ
cisk
robi
.
2. O
trzy
myw
anie
kle
iku
skro
biow
ego.
3. W
ykry
wan
ie s
krob
i–
reak
cja
zjo
dem
.
EZ
59
104.
105.
106.
Pods
umow
anie
wia
dom
oÊci
na
tem
at p
ocho
dnyc
hw
´glo
wod
orów
.
Spra
wdz
ian
wia
dom
oÊci
ium
iej´
tnoÊ
ci.
Zag
ro˝e
nia
Êrod
owis
ka
przy
rodn
icze
go.
Utr
wal
enie
wia
dom
oÊci
–fo
rma
do w
ybor
upr
zez
nauc
zyci
ela.
Test
zap
ropo
now
any
wpo
radn
iku
met
odyc
znym
lub
inna
form
a sp
raw
dzen
ia
wia
dom
oÊci
iu
mie
j´tn
oÊci
.
1. C
zym
jest
Êro
dow
isko
przy
rodn
icze
?
2. Z
agro
˝eni
a cy
wili
zacy
jne:
–
dziu
ra o
zono
wa,
–
efek
t cie
plar
nian
y,
– za
niec
zysz
czen
ia
pow
ietr
za, w
ody
igle
by,
– kw
aÊne
des
zcze
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç, c
o to
jest
Êro
dow
isko
przy
rodn
icze
(B),
– w
yjaÊ
niç,
co
to je
st d
ziur
aoz
onow
a(B
),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
efek
t cie
plar
nian
y(B
),
– w
yt∏u
mac
zyç,
jak
pow
staj
àkw
aÊne
des
zcze
,
– w
ykaz
aç z
ale˝
noÊç
mi´
dzy
rozw
ojem
cyw
iliza
cji
aw
yst´
pujà
cym
i za
gro˝
enia
mi (
D),
– za
prop
onow
aç s
poso
byzm
niej
szan
ia
zani
eczy
szcz
eƒ p
owie
trza
iwod
y (D
).
Kor
zyst
anie
z r
ó˝ny
chêr
óde∏
(pod
r´cz
nik,
film
y,ar
tyku
∏y p
raso
we,
êr
ód∏a
mul
timed
ialn
e)na
tem
at z
agro
˝eƒ
Êrod
owis
ka
przy
rodn
icze
go.
Dzi
a∏ X
I. C
hem
ia w
˝yci
u go
spod
arcz
ym, s
po∏e
czny
m i
ochr
onie
Êro
dow
iska
EZ EEK
60
12
34
56
107.
108.
109.
Zan
iecz
yszc
zeni
aat
mos
fery
.
Zan
iecz
yszc
zeni
ahy
dros
fery
.
Zan
iecz
yszc
zeni
alit
osfe
ry.
1. C
zynn
iki
zani
eczy
szcz
ajàc
e at
mos
fer´
.
2. è
ród∏
a za
niec
zysz
czeƒ
atm
osfe
ry.
3. S
poso
by z
mni
ejsz
ania
zani
eczy
szcz
eƒ
pow
ietr
za.
1. C
zynn
iki z
anie
czys
z-cz
ajàc
e hy
dros
fer´
.
2. è
ród∏
a za
niec
zysz
czeƒ
hydr
osfe
ry.
3. P
rzec
iwdz
ia∏a
nie
zani
e-cz
yszc
zeni
om w
ód.
1. C
o to
jest
lito
sfer
a?
2. C
zynn
iki z
anie
czys
z-cz
ajàc
e lit
osfe
r´.
3. Z
agro
˝eni
a w
ynik
ajàc
ez
zani
eczy
szcz
eƒ g
leby
.
4. Z
apob
iega
nie
ska˝
enio
m g
leby
.
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– dy
skut
owaç
oza
niec
zysz
cze-
niac
h po
wie
trza
(D),
– zb
adaç
pH
wod
y de
szcz
owej
iwyj
aÊni
ç w
ynik
pom
iaru
(D),
– za
prop
onow
aç s
poso
byzm
niej
szan
ia z
anie
czys
zcze
ƒat
mos
fery
(D).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to je
st
hydr
osfe
ra(B
),
– ok
reÊl
iç c
zynn
iki z
anie
czys
z-cz
ajàc
e hy
dros
fer´
(C),
– po
daç
êród
∏a z
anie
czys
zcze
ƒhy
dros
fery
(A),
– pr
zean
aliz
owaç
spo
soby
prze
ciw
dzia
∏ani
a za
niec
zysz
czan
iu w
ód (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to je
st li
tosf
era
(B),
– ok
reÊl
iç c
zynn
iki z
anie
czys
z-cz
ajàc
e lit
osfe
r´ (C
),
– oc
eniç
zag
ro˝e
nia
wyn
ikaj
àce
zza
niec
zysz
czeƒ
gle
by (D
),
– zb
adaç
odc
zyn
gleb
y (C
),
1. F
ilm n
a te
mat
zan
ie-
czys
zcze
ƒ hy
dros
fery
.
2. F
izyc
zne,
che
mic
zne
ibio
logi
czne
za
niec
zysz
czen
ia w
ód.
Bad
anie
pH
wod
y de
szcz
owej
.
1. B
adan
ie o
dczy
nu
gleb
y.
2. P
okaz
kol
ekcj
i na
woz
ów s
ztuc
znyc
h.
EZ EEK
EZ EEK
EZ EEK
61
110.
111.
Spos
oby
zapo
bieg
ania
sk
a˝en
iom
Êr
odow
iska
pr
zyro
dnic
zego
.
Odp
ady
prze
mys
∏ow
eik
omun
alne
ora
zpr
oble
m ic
h za
gosp
odar
o-w
ania
.
1. M
etod
y fiz
yczn
e.
2. M
etod
y bi
olog
iczn
e.
3. M
etod
y ch
emic
zne.
1. P
oj´c
ie o
dpad
ów
prze
mys
∏ow
ych
ikom
unal
nych
.
2. M
o˝liw
oÊç
wyk
orzy
stan
ia n
iekt
óryc
hod
padó
w ja
ko
suro
wcó
w w
tórn
ych.
3. U
tyliz
acja
odp
adów
ni
e na
dajà
cych
si´
do
prz
etw
orze
nia.
4. P
robl
em o
dpad
ów
prom
ieni
otw
órcz
ych.
– ok
reÊl
iç r
ol´
naw
ozów
sz
tucz
nych
wu˝
yêni
aniu
gl
eby
(C),
– za
prop
onow
aç s
poso
by
zapo
bieg
ania
ska
˝eni
om
gleb
y (D
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– ok
reÊl
iç fi
zycz
ne m
etod
yza
pobi
egan
ia s
ka˝e
niom
Êro
-do
wis
ka
przy
rodn
icze
go (C
),
– ok
reÊl
iç b
iolo
gicz
ne m
etod
yza
pobi
egan
ia s
ka˝e
niom
Êrod
owis
ka p
rzyr
odni
czeg
o (C
),
– ok
reÊl
iç c
hem
iczn
e m
etod
yza
pobi
egan
ia
ska˝
enio
m Ê
rodo
wis
ka
przy
rodn
icze
go (C
).
Po le
kcji
ucze
ƒ po
traf
i:
– w
yjaÊ
niç,
co
to s
à od
pady
prze
mys
∏ow
e ik
omun
alne
(B),
– ok
reÊl
iç m
o˝liw
oÊç
wyk
orzy
stan
ia n
iekt
óryc
h od
padó
w ja
ko s
urow
ców
wtó
rnyc
h (C
),
– w
yjaÊ
niç,
na
czym
pol
ega
utyl
izac
ja o
dpad
ów (B
),
– om
ówiç
pro
blem
odp
adów
prom
ieni
otw
órcz
ych
(D).
Film
na
tem
at m
etod
za
pobi
egan
ia s
ka˝e
niom
Êrod
owis
ka p
rzyr
odni
czeg
o.
Kor
zyst
anie
z r
ó˝ny
chêr
óde∏
info
rmac
ji na
tem
at
wyk
orzy
stan
ia o
dpad
ówja
ko s
urow
ców
wtó
rnyc
hiu
tyliz
acji
odpa
dów
nie
nada
jàcy
ch s
i´do
prze
twor
zeni
a or
az
odpa
dów
pr
omie
niot
wór
czyc
h.
EZ EEK
EE EZ EEK
EE
V. Ocena osiàgni´ç ucznia – propozycje metod oceniania
Ocenianie jest to czynnoÊç, w której wyniku wydaje si´ sàd o przedmiocie, osobielub zjawisku, odwo∏ujàc si´ do jednego lub kilku kryteriów, niezale˝nie od przedmio-tu oceny i doboru kryteriów. Akt oceny jest zjawiskiem ogólnym i obejmuje nie tylkoosiàgni´cia szkolne.
W szkolnictwie stosowanie procedur oceniania jest nastawione na ewaluacj´(sprawdzanie i ocenianie) czyli proces poznawczo-oceniajàcy, który polega na bada-niu i ocenie programu kszta∏cenia oraz efektów jego realizacji. Edukacyjny cel ocenia-nia ujawnia si´ w pytaniu o to, jak uczeƒ radzi sobie ze stawianymi mu wymaganiamizgodnymi z realizowanym programem nauczania. Natomiast rozwojowy cel ocenia-nia ujawnia si´ w pytaniu o to, w jakim stopniu uczeƒ realizuje i rozwija w∏asne mo˝-liwoÊci, tzn. czy dokonujà si´ w nim zmiany, w jakim kierunku zmierzajà, jaki jest ichzakres, tempo, dynamika.
Celem sprawdzania i oceniania jest zebranie informacji potrzebnych do poznaniauczniów.
Dobre ocenianie wymaga jasno sformu∏owanych kryteriów, które sà znane uczniom i sàprzez nich akceptowane. Dostarcza ono informacji zwrotnych o tym, jak dzia∏a nauczycieli co osiàga, a tym samym co mo˝e zmieniç i udoskonaliç w sposobie swojego dzia∏ania.
Ocenianie ciàg∏e oznacza poznawanie uczniów w sposób systematyczny. Jest toocenianie wewn´trzne, w trakcie procesu dydaktyczno-wychowawczego, a jego ce-lem jest Êledzenie rozwoju ucznia.
Ocenianie kszta∏tujàce ma pos∏u˝yç nauczycielowi do planowania pracy z uczniamioraz pomóc mu w wyborze w∏aÊciwej strategii dzia∏ania. Opiera si´ ona na informa-cjach zebranych przed rozpocz´ciem nauki (diagnoza wst´pna) lub podczas nauczania.
Ocenianie zwykle koƒczy si´ wystawieniem stopnia, tzn. okreÊleniem, do jakiejwartoÊci przyporzàdkowana jest dana informacja uzyskana w trakcie kontroli.
Ocena osiàgni´ç ucznia nie jest sprawà prostà, podobnie jak ustalenie kryteriów dladanej oceny. Propozycja autorów niniejszego programu jest nast´pujàca:
Ocen´ celujàcà otrzymuje uczeƒ, który: – posiada wiadomoÊci i umiej´tnoÊci znacznie wykraczajàce poza program nauczania; – potrafi stosowaç wiadomoÊci w sytuacjach nietypowych (problemowych); – umie formu∏owaç problemy oraz dokonywaç analizy i syntezy nowych zjawisk; – proponuje rozwiàzania nietypowe; – osiàga sukcesy w konkursach chemicznych na szczeblu wy˝szym ni˝ szkolny.
Ocen´ bardzo dobrà otrzymuje uczeƒ, który: – opanowa∏ w pe∏nym zakresie wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlone w programie; – potrafi stosowaç zdobytà wiedz´ do rozwiàzywania problemów i zadaƒ w no-
wych sytuacjach; – wykazuje du˝à samodzielnoÊç i potrafi bez pomocy nauczyciela korzystaç z ró˝-
nych êróde∏ wiedzy, np. uk∏adu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic, ze-stawieƒ, encyklopedii, Internetu;
– potrafi planowaç i bezpiecznie przeprowadzaç eksperymenty chemiczne;
62
– potrafi biegle pisaç i uzgadniaç równania reakcji chemicznych oraz samodzielnierozwiàzywaç zadania obliczeniowe o du˝ym stopniu trudnoÊci.
Ocen´ dobrà otrzymuje uczeƒ, który: – opanowa∏ w du˝ym zakresie wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlone w programie; – poprawnie stosuje wiadomoÊci i umiej´tnoÊci do samodzielnego rozwiàzywania
typowych zadaƒ i problemów; – potrafi korzystaç z uk∏adu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic i innych
êróde∏ wiedzy chemicznej; – potrafi bezpiecznie wykonywaç doÊwiadczenia chemiczne; – potrafi pisaç i uzgadniaç równania reakcji chemicznych; – samodzielnie rozwiàzywaç zadania obliczeniowe o Êrednim stopniu trudnoÊci.
Ocen´ dostatecznà otrzymuje uczeƒ, który: – opanowa∏ w podstawowym zakresie te wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlone w pro-
gramie, które sà konieczne do dalszego kszta∏cenia; – z pomocà nauczyciela poprawnie stosuje wiadomoÊci i umiej´tnoÊci przy rozwià-
zywaniu takich typowych zadaƒ i problemów; – z pomocà nauczyciela potrafi korzystaç ze êróde∏ wiedzy, jak: uk∏ad okresowy
pierwiastków, wykresy, tablice; – z pomocà nauczyciela potrafi bezpiecznie wykonywaç doÊwiadczenia chemiczne; – z pomocà nauczyciela potrafi pisaç i uzgadniaç równania reakcji chemicznych
oraz rozwiàzywaç zadania obliczeniowe o niewielkim stopniu trudnoÊci.
Ocen´ dopuszczajàcà otrzymuje uczeƒ, który: – ma pewne braki w wiadomoÊciach i umiej´tnoÊciach okreÊlonych w programie,
ale braki te nie przekreÊlajà mo˝liwoÊci dalszego kszta∏cenia; – z pomocà nauczyciela rozwiàzuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o nie-
wielkim stopniu trudnoÊci; – z pomocà nauczyciela potrafi bezpiecznie wykonywaç bardzo proste ekspery-
menty chemiczne, pisaç proste wzory chemiczne i proste równania chemiczne.
Ocen´ niedostatecznà otrzymuje uczeƒ, który: – nie opanowa∏ tych wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlonych w programie, które sà
konieczne do dalszego kszta∏cenia; – nie potrafi, nawet z pomocà nauczyciela napisaç prostych wzorów chemicznych
i prostych równaƒ chemicznych; – nie potrafi bezpiecznie pos∏ugiwaç si´ prostym sprz´tem laboratoryjnym i odczyn-
nikami chemicznymi.
Ze wzgl´du na specyfik´ przedmiotu stosuje si´ ró˝norodne metody oceny osià-gni´ç uczniów. Oceniane mogà byç ró˝ne elementy, np. planowanie i wykonanie eks-perymentu, obserwacje i wnioski. Mo˝na przeprowadzaç krótkie sprawdziany i testy(zamkni´te i otwarte). Mogà to byç testy zamkni´te wielopoziomowe, wielokrotnegowyboru lub otwarte – krótkie odpowiedzi, zadania z lukà, zadania na dobieranie itp.Du˝à wartoÊç ma tutaj pomiar dydaktyczny, który jest coraz cz´Êciej stosowany jakojedna z metod oceniania.
63
Wyciàg z Podstawy programowej kszta∏cenia ogólnego dla liceum ogólnokszta∏càcego, liceum profilowanego i technikum – zakres podstawowyCele edukacyjne:
1. Zrozumienie znaczenia przemian chemicznych zachodzàcych w otaczajàcym Êwiecie. 2. UÊwiadomienie roli chemii w rozwoju cywilizacji i w ˝yciu codziennym. 3. Dostrzeganie wp∏ywu dzia∏alnoÊci cz∏owieka na Êrodowisko i przyswojenie wiedzy nie-
zb´dnej do prowadzenia dzia∏aƒ proekologicznych.
Zadania szko∏y:1. Kszta∏towanie badawczego sposobu myÊlenia, w∏aÊciwego dla nauk przyrodniczych. 2. Rozwijanie umiej´tnoÊci obserwacji, wyciàgania wniosków z przeprowadzonych ekspery-
mentów i formu∏owania uogólnieƒ. 3. Wyrabianie umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ zdobytà wiedzà chemicznà. 4. Przygotowanie uczniów do prawid∏owego korzystania z ró˝norodnych êróde∏ informacji. 5. Kszta∏towanie postaw uczniów zgodnych z zasadami dba∏oÊci o w∏asne zdrowie i ochron´
Êrodowiska naturalnego.
TreÊci nauczania:1. Wspó∏czesny, uproszczony model budowy atomu. Izotopy. PromieniotwórczoÊç naturalna. 2. Zale˝noÊç pomi´dzy budowà atomów a po∏o˝eniem pierwiastków w uk∏adzie okresowym
i ich w∏aÊciwoÊciami. 3. Zale˝noÊç w∏aÊciwoÊci fizycznych i chemicznych substancji od rodzaju wiàzania chemicznego. 4. Reakcje chemiczne a zjawiska fizyczne. IloÊciowe prawa rzàdzàce przemianami chemicz-
nymi. Reakcje syntezy, analizy i wymiany. 5. Mol. Molowa interpretacja przemian chemicznych. Obj´toÊç molowa. 6. SzybkoÊç reakcji chemicznych. 7. Reakcje endo- i egzoenergetyczne. 8. Proste reakcje utleniania-redukcji i ich rola w przyrodzie oraz ˝yciu codziennym. 9. Roztwory nasycone i nienasycone. Sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów – st´˝enia procen-
towe i molowe. 10. Dysocjacja elektrolityczna. Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów – reakcje zoboj´t-
niania, wytràcania osadów. 11. W∏aÊciwoÊci wybranych metali i niemetali. 12. W´glowodory nasycone, nienasycone i aromatyczne – budowa i w∏aÊciwoÊci. 13. èród∏a w´glowodorów w przyrodzie. 14. Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów – otrzymywanie i w∏aÊciwoÊci. 15. Najwa˝niejsze wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów – wyst´powanie, w∏aÊciwoÊci, za-
stosowanie i ich znaczenie w ˝yciu cz∏owieka. 16. Chemia w ˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym, ochronie Êrodowiska. Praktyczne zastosowania po-
znanych substancji chemicznych i zagro˝enia powodowane niew∏aÊciwym ich wykorzystaniem.
Osiàgni´cia:1. Dostrzeganie przemian chemicznych w Êrodowisku przyrodniczym oraz wp∏ywajàcych na
ich przebieg. 2. Umiej´tnoÊç pos∏ugiwania si´ zdobytà wiedzà chemicznà w ˝yciu codziennym. 3. Umiej´tnoÊç korzystania z ró˝norodnych êróde∏ informacji, np. uk∏adu okresowego pier-
wiastków, literatury popularnonaukowej i Internetu. 4. Umiej´tnoÊç zapisywania równaƒ prostych reakcji chemicznych oraz opisywania efektów
energetycznych im towarzyszàcych. 5. Pos∏ugiwanie si´ podstawowym s∏ownictwem chemicznym. 6. Umiej´tnoÊç wykonywania prostych obliczeƒ chemicznych. 7. ZnajomoÊç najwa˝niejszych pierwiastków i zwiàzków chemicznych, ich w∏aÊciwoÊci i za-
stosowania.
64