BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
1 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
BOBİ FRS
MUHASEBESİ
Her Konuda Örnek Uygulamalar
Tek Düzen Hesap Planına Uygun Muhasebe Kayıtları
TMS/TFRS ve VUK/MSUGT Karşılaştırmalı
Mustafa Arar
Bağımsız Denetçi Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Sermaye Piyasası Kurulu E. Uzmanı
KİTAP-1
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
2 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Sevgili Eşim ve Oğullarıma;
Gösterdikleri sabır ve anlayış için.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
3 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Önsöz
Uluslararası Muhasebe Standartları (UFRS)’nin Ülkemize adaptasyonu
çerçevesinde, KGK tarafından Türkiye Muhasebe ve Finansal Raporlama
Standartları (TMS/TFRS) yayımlanmaya başlandı. Son olarak, KGK tarafından
2018 yılı başında Büyük ve Orta Boy İşletmeler için Finansal Raporlama
Standardı (BOBİ FRS) yürürlüğe konuldu.
Muhasebe ve finans son 25 yılda birbirleri ile iç içe geçti. Muhasebe
standartlarında varlık ve yükümlülüklerin ölçülmesi ve değerlemesinde temel
finans teknikleri yoğun olarak kullanılmaya başlandı. Böylece günümüzde finans
tekniklerine vakıf olmadan muhasebe standartlarını anlamak ve uygulamak
zorlaştı.
Bu e-kitap, BOBİ FRS’yi muhasebe kitabı formatında sunmayı amaçlamaktadır.
Kitabın temel yaklaşımı BOBİ FRS çerçevesinde finans disiplinine uygun olarak
finansal işlemlerin finansal tablolara doğru bir şekilde yansıtılmasını sağlamaktır.
Muhasebe kitapları doğaları gereği muhasebe ve finansal raporlama
standartlarının özetlenmiş, soyutlanmış ve yorumlanmış bir gösterimini
sunabilirler; başka bir deyişle muhasebe kitapları, muhasebe standartlarını
ikame edemezler. Standardın uygulanmasında yorum gerektiren birçok husus
bulunduğundan, finansal tabloların hazırlanması ve bunların bağımsız denetimi
sırasında KGK tarafından çıkarılan TMS/TFRS ve BOBİ FRS’nin esas alınması
temel yaklaşım olmalıdır.
Bu e-kitap, 12 bölümden oluşmakta olup, 3 kitap halinde yayımlanacaktır.
Birinci kitap (Bölüm 1, 2, 3 ve 4); BOBİ FRS kavramsal çerçeve, finansal tablolar
ve muhasebe politikaları, paranın zaman değeri ve ölçüm yöntemleri ile finansal
varlık ve yükümlülükler.
İkinci kitap (Bölüm 5, 6, 7, 8, 9, 10 ve 11); stoklar, duran varlıklar, maddi
olmayan duran varlıklar, özkaynaklar, hasılat ve gider tahakkuku, topluluk
ilişkileri, raporlama ve tam açıklama kuralları.
Üçüncü kitap (Bölüm 12); BOBİ FRS, TMS/TFRS ve VUK/MSUGT karşılaştırmaları.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
4 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Ülkemizin ilk finansal tablo ve raporlama standartlarının hazırlanmasında
Sermaye Piyasası Kurulunda uzman olarak görev alan biri olarak; sermaye
piyasasında 30 yıllık bir deneyimden sonra bu e-kitabı sizlere sunmayı ülkemiz
için bir görev olarak görüyorum.
Kitabımın daha iyi olabilmesi için yorumlarınızı; kitapta olabilecek hataların
düzeltilmesi konusunda ise yardımlarınızı bekliyorum.
Kitabımın, BOBİ FRS çerçevesinde finansal tabloların hazırlanması süreçlerini
planlayan ve uygulayanlar ile finansal tabloları denetleyenlere yararlı olmasını
dilerim.
İstanbul, 2018
Mustafa Arar
Bağımsız Denetçi Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Sermaye Piyasası Kurulu E. Uzmanı
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
5 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kısaltmalar
AOM: Ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi
BOBİ FRS: Büyük ve Orta Boy İşletmeler için Finansal Raporlama Standartları
FIFO: İlk giren ilk çıkar maliyet yöntemi
GUD: Gerçeğe uygun değer
KGK:Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu
MSUGT: Maliye Bakanlığınca çıkarılan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği
TFRS: Türkiye Finansal Raporlama Standartları
TMS: Türkiye Muhasebe Standartları
TTK: Türk Ticaret Kanunu
VUK: Vergi Usul Kanunu
Matematiksel işaretler
Bu kitapta MS Excel matematik işaretleri kullanılmıştır.
+ : Toplama işareti
- : Çıkartma işareti
* : Çarpma işareti
/ : Bölme işareti
^ : üst alma işareti
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
6 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ........................................................................................................................................................ 8
BÖLÜM 1 ............................................................................................................................................... 11
BOBİ FRS KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ ........................................................................................................ 11
BÖLÜM 2 ............................................................................................................................................... 15
FİNANSAL TABLOLAR VE MUHASEBE POLİTİKALARI ............................................................................. 15
2.1 Finansal Durum Tablosu .............................................................................................................. 16
2.2 Kâr ve Zarar Tablosu .................................................................................................................... 20
2.3 Nakit Akış Tablosu ....................................................................................................................... 22
2.4 Özkaynak Değişim Tablosu .......................................................................................................... 25
2.5 Muhasebe Politikaları, Tahminleri ve Hataları ............................................................................ 26
Muhasebe politikalarının seçimi ve uygulanması ......................................................................... 26
Muhasebe politikalarındaki değişiklikler....................................................................................... 26
Muhasebe tahminlerindeki değişiklikler ....................................................................................... 28
Muhasebe hataları ........................................................................................................................ 30
BÖLÜM 3 ............................................................................................................................................... 33
PARANIN ZAMAN DEĞERİ VE ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ ............................................................................. 33
3.1 Faiz Hesaplama Yöntemleri ......................................................................................................... 34
Basit faiz ........................................................................................................................................ 34
Bileşik faiz ...................................................................................................................................... 36
Gelecekteki değer ......................................................................................................................... 37
Bugünkü değer .............................................................................................................................. 37
Düzensiz ödemeler ........................................................................................................................ 39
Düzenli ödemeler (Anüite) ............................................................................................................ 40
3.2 Varlık ve Yükümlülüklerin Ölçüm Yöntemleri ............................................................................. 44
Kira ödemelerinin bugünkü değeri ............................................................................................... 46
Tahvil ihracı ................................................................................................................................... 47
Etkin faiz yöntemi ve itfa edilmiş değer ........................................................................................ 48
Beklenen nakit akımı yaklaşımı ..................................................................................................... 49
BÖLÜM 4 ............................................................................................................................................... 50
FİNANSAL VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER ............................................................................................... 50
4.1 Finansal Araçların Temel Özellikleri ........................................................................................... 51
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
7 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.2 Nakit ............................................................................................................................................ 59
4.3 Alacak ve Borçlar ......................................................................................................................... 60
4.4 Finansal Araç Yatırım ve Yükümlülükleri ................................................................................... 68
Özkaynak araçları yatırımları......................................................................................................... 68
Borçlanma araçları yatırımları ....................................................................................................... 71
Borçlanma araç yatırımları değer düşüklüğü ................................................................................ 73
Borçlanma aracı ihraçları .............................................................................................................. 77
Diğer finansal araçlar (türev araçlar, alacak satışı, vadeli mal satışı vs.) ...................................... 80
4.5 Finansal Korunma İşlemleri ......................................................................................................... 88
4.6 Karşılıklar ve Şarta Bağlı Olaylar .................................................................................................. 97
Karşılıklar ....................................................................................................................................... 97
Şarta bağlı yükümlülükler ........................................................................................................... 101
Şarta bağlı varlıklar ...................................................................................................................... 101
4.7 Gelir Vergileri ............................................................................................................................ 103
Dönem vergisi ............................................................................................................................. 103
Ertelenmiş vergi .......................................................................................................................... 103
Ertelenmiş verginin ölçümü ve sunumu...................................................................................... 106
4.8 Kiralamalar ................................................................................................................................ 110
Kiralama işlemlerinin sınıflandırılması ........................................................................................ 111
Kiracının kaydı ............................................................................................................................. 112
Kiraya verenin kaydı .................................................................................................................... 115
Üretici veya satıcının kiraya vermesi ........................................................................................... 117
Kiracının kayıtları ......................................................................................................................... 118
Satış ve geri kiralama işlemleri .................................................................................................... 118
4.9 Çalışan Emeklilik Planları ........................................................................................................... 122
Kıdem tazminatı karşılığı ............................................................................................................. 122
Kıdem tazminatı ilk geçiş durumu ............................................................................................... 123
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
8 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
GİRİŞ
KGK tarafından 29 Temmuz 2017 tarihli ve 30138 Sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de
yayımlanan “Büyük ve Orta Boy İşletmeler İçin Finansal Raporlama Standardı Hakkında
Tebliğ” ve eki “Büyük ve Orta Boy İşletmeler İçin Finansal Raporlama Standardı” ile ilgili KGK
internet sitesindeki duyuruda şu anda ülkemizde mevcut muhasebe ve finansal raporlama
standartları çok öz bir şekilde açıklanmıştır. Bu duyuru aşağıda aynen sunulmuştur.
“6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun (TTK) 88’inci ve Geçici 1’inci maddeleri uyarınca tâbi
oldukları kanunlar gereği defter tutmakla yükümlü olan gerçek veya tüzel kişi tacirlerin,
münferit veya konsolide finansal tablolarını KGK tarafından yayımlanan Türkiye Muhasebe
Standartlarına (TMS) uygun olarak hazırlamaları gerektiği öngörülmüştür. Ayrıca aynı
maddelerde Kurumumuz değişik işletme büyüklükleri ve sektörler için özel standartlar
koymaya ve düzenlemeler yapmaya yetkili kılınmıştır.
Söz konusu maddeler uyarınca Kurumumuz 2013 yılı hesap dönemine ilişkin olarak; bağımsız
denetime tâbi olan işletmelerin münferit ve konsolide finansal tablolarında TFRS
uygulamalarını öngörmüştür. Ancak TFRS uygulama kapsamının bağımsız denetim
kapsamıyla aynı olarak belirlenmesinin, sonraki yıllarda bağımsız denetim kapsamının
genişletilmesiyle belirli büyüklüğün altındaki çok sayıda işletmeyi daha karmaşık bir standart
seti olan TFRS’yi uygulamak zorunda bırakacağı ve bunun da söz konusu işletmelere ilave
maliyet yükleyeceği değerlendirilmiştir. Diğer taraftan, Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ve diğer
gelişmiş ülke uygulamalarına bakıldığında Uluslararası Finansal Raporlama Standartları
(UFRS) uygulama kapsamının sadece borsada işlem gören işletmelerle sınırlandırıldığı ve
borsada işlem görmeyen farklı büyüklükteki işletmeler için UFRS’lere kıyasla uygulanması
daha az maliyetli ve daha basit olan finansal raporlama çerçeveleri oluşturulduğu
görülmektedir.
Bahsedilen bu nedenlerle, Kurumumuz da 2014 yılında TFRS uygulama kapsamını bağımsız
denetim kapsamından ayrıştırarak diğer ülke uygulamaları gibi TFRS uygulama kapsamını
genel olarak kamu yararını ilgilendiren kuruluşlarla (KAYİK) sınırlandırmıştır. Bunun yanı sıra,
KAYİK dışında kalan işletmelerin de isteğe bağlı olarak TFRS uygulamalarına izin verilmiştir.
TFRS uygulamayan işletmelerin ise Kurumumuz tarafından bir belirleme yapılıncaya kadar
yürürlükteki mevzuatı uygulamalarına karar verilmiştir. Bu çerçevede TFRS uygulamayan
işletmelerin uygulayacakları geçerli finansal raporlama çerçevesi, Maliye Bakanlığı
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
9 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
tarafından ilki 26/12/1992 tarih, 21447 (M) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Muhasebe
Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri (MSUGT) olarak belirlenmiştir.
Vergi Usul Kanununa dayanılarak çıkarılan MSUGT’larda öncelikli amacın, mali tabloların
mükelleflerin vergi karşısındaki durumunun gösterilmesi olması sebebiyle finansal tabloların
gerçeğe uygun, ihtiyaca uygun ve karşılaştırılabilir bilgi sağlama amacından uzaklaştığı
görülmüştür. Bu sebeple Kurumumuz tarafından kapsamlı bir düzenleme yapılıncaya kadar
söz konusu eksikliklerin giderilebilmesi amacıyla bağımsız denetime tâbi olup TFRS
uygulamayan işletmelerin finansal tablolarının hazırlanmasında MSUGT’lara ek olarak
uygulanmak üzere 29/12/2014 tarihli ve 41 sayılı Kurul Kararıyla “TMS’leri Uygulamayan
Şirketlerin Finansal Tablolarının Hazırlanmasında Uygulanacak İlave Hususlar”
yayımlanmıştır. Bu düzenlemeyle MSUGT’larda yer almayan veya ihtiyari bırakılan hususlarla
ilgili temel kurallar (amortisman ve kıdem tazminatı karşılığı ayılmasının zorunlu hale
gelmesi gibi) getirilmesi amaçlanmıştır.
BOBİ FRS, bağımsız denetime tabi olup TFRS uygulamayan işletmelerde MSUGT ve İlave
Hususlar’ın yerini alacaktır. Diğer bir ifadeyle, bağımsız denetime tabi olup TFRS
uygulamayan şirketlerin TTK uyarınca genel kurullarına sunulacak finansal tablolarının
hazırlanmasında esas alınacak finansal raporlama çerçevesi BOBİ FRS olacaktır. Ayrıca, BOBİ
FRS’nin genel olarak KAYİK’ler dışındaki bağımsız denetime tâbi tüm şirketlerin bağımsız
denetimlerinde kıstas oluşturacak olması sebebiyle uluslararası standartlarda bir finansal
raporlama ve bağımsız denetimin sağlanması açısından ülkemiz adına önemli bir adım
olacaktır.
BOBİ FRS, 1/1/2018 tarihi ve sonrasında başlayan hesap dönemlerinde uygulanmak üzere,
yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Kurumumuz verilerine göre, 2016 yılında bağımsız denetim sözleşmesi imzalayan 6.250 şirket
bulunmaktadır. Bu şirketlerden KAYİK tanımını karşılayan 1.550 şirket TFRS uygulamakta
olup, kalan 4.700 şirket 1/1/2018’den itibaren BOBİ FRS’yi uygulayacaktır.”
Sonuç olarak, KGK’nın yukarıdaki açıklamaları çerçevesine işletmelerin ülkemizde mevcut
muhasebe standartlarından hangisine uymaları gerektiği aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
10 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
TMS/TFRS
•KGK tarafından belirlenen kamu yararını ilgilendiren kuruluşlar (KAYİK).
•KAYİK: Halka açık şirketler, bankalar, sigorta vs
BOBİ FRS
•TTK uyarınca bağımsız denetime tabi şirketler (KAYİK hariç)
•Bu şirketler isterlerse TMS/TFRS uygulayabilirler.
VUK/MSUGT
•Bilanço esasına göre defter tutan tüm işletmeler.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
11 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
BÖLÜM 1 BOBİ FRS KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
12 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Genel olarak Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına ilişkin kavramsal çerçeve birbiri
ile bağlantılı üç düzey şeklinde gösterilmektedir.
1. Düzey: Finansal raporlamanın amaçları (finansal raporlama niye yapılacak?)
2. Düzey: Niteliksel özellikler ve finansal tabloların unsurları (Finansal raporlamanın amacına
bağlı olarak finansal tabloların hangi niteliklere göre hazırlanacak? 1. ve 2. Düzeyi birbirine
bağlanması)
3. Düzey: Ölçme, değerleme, tahakkuk ve kamuya açıklama kavramları (Finansal raporlama
hangi varsayımlar ve hangi değerleme ilkelerine göre hangi kısıtlar altında nasıl yapılacak?)
Bu çerçevede, BOBİ FRS çerçevesinde, finansal bilgilerin sunuluş amacı, sunulma yöntemleri,
sunumun taşıması gereken özellikler ayrıntılı olarak aşağıda açıklanmıştır.
Ekonomik birim ve para birimi varsayımlarından açıkça bahsedilmemiş olmasa da bu
varsayımlar BOBİ FRS’de zımni olarak kabul edilmiştir. Ekonomik bir birim varsayımı
işletmenin sahiplerinden ve diğer işletmelerden ayrı bir kişiliği olduğu ve faaliyetlerinin
bunlardan ayrı olarak izlenmesi gerektiğini; para birimi varsayımı ise ekonomik olaylar ve
işlemlerin bir para birimi ile ölçülmesinin zorunluluğunu ifade etmektedir.
Finansal tabloların amacı, işletmenin finansal durumu, finansal performansı ve nakit akışları
hakkında ilgili tarafların alacakları kararlarda faydalı olacak nitelikte finansal bilgi sunmaktır.
Finansal tablolar ayrıca, yöneticilerin işletmenin kaynaklarının etkinlikte kullandıklarını
gösteren bilgiler sağlar.
Üçüncü düzey
(Raporlama varsayımı ve ilkeleri )
Varsayımlar
Ekonomik birim
İşletmenin sürekliliği
Para birimi
Raporlama dönemi
Tahakkuk
İlkeler
Ölçme ve değerleme
Gelir tahakkuk
Gider tahakkuk
Tam açıklama
İkinci düzey
(Raporlama içeriği ve niteliği)
Niteliksel özellikler
İhtiyaca uygunluk
Anlaşılabilirlik
Zamanında sunum
Gerçeğe uygun sunum
Karşılaştırmalı bilgi
İhtiyatlılık
Önemlilik
Sunumda tutarlılık
Finansal tablo unsurları
Varlıklar
Yükümlülükler
Özkaynaklar
Gelirler
Giderler
Birinci düzey
(Raporlama amacı)
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
13 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Finansal tablolar dipnotlarıyla birlikte işletmelerin varlıklarını, yükümlülüklerini,
özkaynaklarını, faaliyet sonuçlarını ve nakit akışlarını gerçeğe uygun bir biçimde yansıtacak
şekilde sunulur. Finansal tablolar asgari olarak, Finansal durum tablosu, Kâr veya zarar
tablosu, Nakit akış tablosu, Özkaynak değişim tablosu ve Dipnotlardan oluşur.
Faydalı finansal bilginin özellikleri, ihtiyaca uygunluk, gerçeğe uygun sunum, anlaşılabilirlik,
karşılaştırılabilirlik ve zamanında sunumdur. İhtiyaca uygunluk ve gerçeğe uygun sunum
faydalı finansal bilginin temel özellikleri iken, anlaşılabilirlik, karşılaştırılabilirlik ve zamanında
sunum destekleyici özellikleridir.
İhtiyaca Uygunluk
Finansal tablolarda sunulan bilginin finansal tablo kullanıcılarının karar alma ihtiyaçlarını
karşılayacak nitelikte olması gerekir. Bir bilginin verilmemesinin veya yanlış verilmesinin
finansal tablo kullanıcılarının finansal tablolara dayanarak verecekleri kararları etkilemesi
bekleniyorsa bu bilgi önemlidir.
Gerçeğe Uygun Sunum
Gerçeğe uygun sunum, işlem ve olayların etkilerinin; varlık, yükümlülük, gelir ve gider
tanımlarına ve muhasebeleştirme koşullarına uygun olarak sunulmasıdır. Gerçeğe uygun bir
sunumun tam anlamıyla sağlanabilmesi için bilginin tam, tarafsız ve hatasız olması, aynı
zamanda işlem ve olayların sadece yasal görünümünü değil özünü yansıtması gerekir.
Anlaşılabilirlik
Finansal bilgiler;işletme faaliyetleri ve ekonomik faaliyetler ile muhasebe hakkında makul
seviyede bilgisi olan,bu bilgileri dikkatli ve özenli bir şekilde analiz eden kullanıcılar
tarafından anlaşılabilecek şekilde sunulmalıdır.
Karşılaştırılabilirlik
Karşılaştırılabilirlik, kullanıcıların kalemler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları
belirleyebilmesini ve anlayabilmesini sağlar..
Zamanında Sunum
Zamanında sunum; finansal bilginin, finansal tablo kullanıcılarının kararlarını etkileyebileceği
zamanda mevcut olmasıdır.
İşletmenin Sürekliliği
İşletme yönetimi finansal tabloları hazırlarken işletmenin faaliyetlerini devam ettirebilme
gücünü değerlendirir. Yönetimin işletmeyi tasfiye etme veya ticari faaliyetine son verme
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
14 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
niyetinin ya da zorunluluğunun bulunması durumunda finansal tablolar farklı bir esasa göre
hazırlanır.
Tahakkuk Esası
Tahakkuk esası, nakit giriş ve çıkışlarının gerçekleştiği döneme bakılmaksızın, işlem ve
olayların işletmenin ekonomik varlık ve kaynaklarına etkileri gerçekleştiğinde finansal
tablolarda gösterilmesini gerektirir.
Tahakkuk esası ile bağlantılı olarak gelir ve gider tahakkuk kavramları önem kazanmaktadır.
Gelir tahakkuku, işletmeler mal satışı veya hizmet ifası ile ilgili yükümlülüklerini ifa ettikleri
dönemde hasılatı kaydetmelerini öngörmektedir. Gider tahakkuku da malların
üretimi/teslimatı veya hizmetlerin ifa edildiği dönemde varlıkların kullanıldığı ve ilgili
harcama ve giderlerin yapıldığı kabul edilmektedir.
İhtiyatlılık
İhtiyatlılık, belirsizlikler nedeniyle tahmin yapılması gereken hallerde varlık ve gelirlerin
olduğundan daha fazla, yükümlülük ve giderlerin ise olduğundan daha düşük belirlenmemesi
için gerekli dikkatin gösterilmesini ifade eder.
Önemlilik
Nitelik veya fonksiyonları itibarıyla benzer özelliklere sahip işlem ve olayların bir araya
getirilmesiyle oluşturulan her bir önemli hesap sınıfı finansal tablolarda ayrı olarak gösterilir.
Mahsup Yasağı
Muhasebe standartları ile zorunlu tutulan veya izin verilen hâller dışında, varlık ve
yükümlülükler veya gelir ve giderler birbirlerinden mahsup edilemez.
Raporlamanın Sıklığı
Finansal tabloların yılda en az bir defa sunulması gerekir.
Karşılaştırmalı Bilgi
Cari dönem finansal tablolarında yer alan tutarların tamamının önceki döneme ilişkin
tutarlarla birlikte karşılaştırmalı olarak sunulması gerekir. Böylece, Finansal durum tablosu,
Kâr veya zarar tablosu, Nakit akış tablosu, Özkaynak değişim tablosu ve bunlara ilişkin
dipnotlar her biri en az iki raporlama dönemini kapsayacak şekilde sunulur.
Sunumda Tutarlılık
Finansal tablo kalemlerinin sunumunda ve sınıflandırılmasında dönemler itibarıyla herhangi
bir değişiklik yapılamaz. Zorunlu olduğu takdirde bu ilkeden sapma olursa, gerekçeleriyle
birlikte dipnotlarda açıklanır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
15 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
BÖLÜM 2 FİNANSAL TABLOLAR VE MUHASEBE
POLİTİKALARI
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
16 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
2.1 Finansal Durum Tablosu
BOBİ FRS ekinde yer alan finansal durum tablosu özet formda aşağıda verilmiştir.
Finansal durum tablosu (31.12.2018) (TL)
VARLIKLAR KAYNAKLAR
Dönen varlıklar
Nakit ve nakit benzerleri
Finansal yatırımlar
Ticari alacaklar
Diğer alacaklar
Stoklar
Canlı varlıklar
Diğer dönen varlıklar
Kısa vadeli yükümlülükler
Finansal Yükümlülükler
Ticari Borçlar
Diğer Borçlar
Ödenecek vergi ve benzeri yükümlülükler
Diğer kısa vadeli yükümlülükler
Duran varlıklar
Ticari alacaklar
Diğer alacaklar
Finansal yatırımlar
Canlı varlıklar
Maddi duran varlıklar
Maddi olmayan duran varlıklar
Diğer duran varlıklar
Uzun vadeli yükümlülükler
Finansal Yükümlülükler
Ticari Borçlar
Diğer Borçlar
Ödenecek vergi ve benzeri yükümlülükler
Diğer uzun vadeli yükümlülükler
Özkaynaklar
Ödenmiş sermaye
Yeniden değerleme yedeği
Kâr yedekleri
Geçmiş yıllar kârları/zararları
•Geçmişte meydana gelen olaylar sonucunda ortaya çıkan ve hâlihazırda işletmenin kontrolünde olup gelecekte işletmeye ekonomik fayda sağlaması beklenen değerlerdir.
Varlıklar
•Yükümlülükler, geçmişte meydana gelen olaylardan kaynaklanan ve yerine getirilmesi durumunda ekonomik faydası olan değerlerin işletmeden çıkışına neden olacak mevcut mükellefiyetlerdir.
Yükümlülükler
•İşletme varlıklarından işletmeye ait tüm yükümlülüklerin indirilmesi sonucunda geriye kalan paylardır. Sermaye, pay senedi ihraç primleri, yedek akçeler, dağıtılmamış kârlar, dönem kârı/zararı, geri alınan paylar, azınlık paylarından oluşur.
Özkaynaklar
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
17 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Dönem net kârı/zararı
Diğer özkaynaklar
TOPLAM VARLIKLAR TOPLAM KAYNAKLAR
Finansal durum tablosu, işletmenin finansal durumu hakkında bilgi vermek üzere hazırlanan
ve işletmenin belirli bir tarihteki varlık, yükümlülük ve özkaynaklarını gösteren tablodur.
Finansal durum tablosu, kontrol edilen ekonomik varlıklar, finansal yapı, likidite ve borç
ödeme kapasitesi ve gelecek nakit akışlarının ilişkin bilgiler sunar. Finansal durum tablosu,
getiri oranlarının hesaplanması, sermaye yapısının değerlendirilmesini, gelecek nakit
akışlarının tahmini, işletmenin likidite, iflas ve finansal esnekliğinin belirlenmesi için
kullanılır. Ancak çoğu varlık ve yükümlülükler tarihi maliyetle ölçüldüğü, tahmin ve yargılar
kullandığı ve finansal değeri olan birçok değeri dikkate almadığı için kullanım sınırlılıklarına
tabidir.
Finansal durum tablosunun ana unsurları varlıklar, yükümlülükler ve özkaynaklardır.
Varlıklar
Varlıklar, geçmişte meydana gelen olaylar sonucunda ortaya çıkan ve hâlihazırda işletmenin
kontrolünde olup gelecekte işletmeye ekonomik fayda sağlaması beklenen değerlerdir. Bu
tanımda geçen kontrol fiziksel veya yasal sınırlama gücüdür. Mesela işçiler bir değerdir fakat
gelecekteki ekonomik faydaları üzerinde işletmenin yeterli kontrol gücü olmadığı için varlık
olarak kaydedilmez.
Yükümlülükler, geçmişte meydana gelen olaylardan kaynaklanan ve yerine getirilmesi
durumunda ekonomik faydası olan değerlerin işletmeden çıkışına neden olacak mevcut
mükellefiyetlerdir. Örnek olarak, temettü teklifi, gelecekteki tamir ve bakım maliyetleri
yükümlülük sayılmaz.
Yukarıdaki tanımlar, varlık ve yükümlülüklerin temel özelliklerini açıklamakta, bunların
finansal durum tablosunda yer alabilmesi için karşılamaları gereken temel ölçütleri
belirlememektedir
Varlık ve yükümlülük tanımını karşılayan bir kalem, ancak aşağıdaki ölçütleri sağlaması
halinde finansal durum tablosuna alınır:
İlgili kaleme ilişkin gelecekteki ekonomik faydaların işletmeye girişinin veya
işletmeden çıkışının muhtemel olması ve
Maliyetinin veya değerinin güvenilir olarak ölçülebilmesi.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
18 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Dönen ve duran varlıklar ile kısa ve uzun vadeli yükümlülükler, finansal durum tablosunda
ayrı sınıflar şeklinde sunulur. Aşağıdaki özelliklerden herhangi birini taşıyan varlıklar dönen
varlık olarak sınıflandırılır:
İşletmenin normal faaliyet döngüsü içinde paraya çevrilmesinin, satılmasının veya
tüketilmesinin beklenmesi,
Ticari amaçla elde tutulması,
Raporlama döneminden sonraki on iki ay içinde paraya çevrilmesinin beklenmesi
veya
Nakit veya nakit benzeri olması
İşletmenin faaliyet döngüsü, varlıkların işleme tâbi tutulmak üzere tedarik edilmesi ile nakit
veya nakit benzerine dönüştürülmesi arasında geçen süredir.
Bu özellikleri taşımayan diğer tüm varlıklar ilgili kalemleri itibarıyla duran varlık olarak
sınıflandırılır. Duran varlıklar; uzun vadeli maddi, maddi olmayan ve finansal varlıklardan
oluşur.
Duran varlıklar:
Uzun vadeli yatırımlar
Maddi duran varlıklar
Maddi olmayan duran varlıklar
Diğer duran varlıklar
Uzun vadeli yatırımlar, menkul kıymetleri (bono, tahvil, hisse senetleri), faaliyetlerde
kullanılmayan duran varlıklar (mesela değer artış kazancı için tutulan arsalar), konsolide
edilmeyen iştirakler.
Kısa vadeli yükümlülükler
Normal faaliyet döneminde ödenmesi beklenen borçlardan oluşur. Mal ve hizmet
alımlarından kaynaklanan borçlar, alınan sipariş avansları ve diğer kısa vadeli yükümlülükleri
ifade eder.
Uzun vadeli yükümlülükler
İşletmenin normal faaliyet döneminde nakte çevirmeyi beklemediği borçlardır. Kredilerden
ve faaliyetlerden kaynaklanan borçlar ile karşılıklardan oluşur.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
19 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Özkaynaklar
İşletme varlıklarından işletmeye ait tüm yükümlülüklerin indirilmesi sonucunda geriye kalan
paylardır. Sermaye, pay senedi ihraç primleri, yedek akçeler, dağıtılmamış kârlar, dönem
kârı/zararı, geri alınan paylar, azınlık paylarından oluşur.
Sermayenin korunması ve kârın tespit edilmesi
Sermaye finansal anlamada, işletmenin özkaynakları veya net defter değeri ile aynı anlama
gelir. Sermaye fiziksel anlamda işletmenin operasyon kapasitesine (mesela günlük üretim
birimi) dayalı olan üretim kapasitesi olarak tanımlanır. Bu finansal ve fiziksel kavramlar
sermayenin korunması kavramını oluştururlar.
Sermayenin finansal korunması
Kâr, sadece dönem sonundaki net defter değerinin finansal (veya parasal) tutarı dönem
başındaki net defter değerinin finansal (veya parasal) tutarının (dönem içinde işletmenin
sahiplerinin yatırdığı veya çektikleri hariç) aşarsa elde edilir.
Tarihi maliyet muhasebesi finansal sermaye korunmasını parasal terimlerle izah eder.
Sermayenin fiziksel korunması
Kâr, sadece dönem sonundaki fiziksel üretim kapasitesi (veya operasyon kapasitesi) dönem
başındaki üretim kapasitesini (dönem içinde işletmenin sahiplerinin yatırdığı veya çektikleri
hariç) aşıyorsa elde edilir.
Her iki kavram da ya nominal parasal değerle ya da sabit satın alma birimleri olarak
ölçülebilir. Sermayenin fiziksel korunması cari maliyeti ölçüm esas alınırken, sermayenin
finansal korunması özel herhangi bir ölçüm yöntemine ihtiyaç duymaz.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
20 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
2.2 Kâr ve Zarar Tablosu
Konsolide olmayan finansal tablolar hazırlayan işletmeler tarafından BOBİ FRS Ek 2’deki
örneğe, konsolide finansal tablolar hazırlayan işletmeler tarafından ise Ek 6’daki örneğe
uygun olarak hazırlanır. Bu çerçevede kâr veya zarar tablosu özet formda aşağıda verilmiştir.
Kâr veya zarar tablosu (01.01.2018-31.12.2018) (TL)
Satış Hasılatı
Satışların Maliyeti (-)
Tarımsal Faaliyetlerde Gerçeğe Uygun Değer Farkları
Brüt Kâr/Zarar
Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-)
Pazarlama Giderleri (-)
Genel Yönetim Giderleri (-)
Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler
Esas Faaliyetlerden Diğer Giderler (-)
Esas Faaliyet Kârı/Zararı
Diğer Faaliyetlerden Gelirler
Diğer Faaliyetlerden Giderler (-)
Finansal Gelirler
Finansal Giderler (-)
Dönem Kârı veya Zararı
Vergi Gideri (-)
Dönem Net Kârı veya Zararı
Kâr veya zarar tablosu, işletmenin finansal performansı hakkında bilgi vermek üzere
hazırlanan ve işletmenin raporlama dönemine ilişkin gelir ve giderleri ile bunların net
•Gelirler, varlık girişi veya varlıkların değerinde artış ya da yükümlülüklerde azalma şeklinde özkaynaklarda ortaklardan alınanlar hariç raporlama dönemi boyunca meydana gelen artıştır.
Gelirler
•Giderler ise, varlık çıkışı veya varlıkların değerinde azalış ya da yükümlülüklerde artış şeklinde özkaynaklarda ortaklara dağıtılanlar hariç raporlama dönemi boyunca meydana gelen azalıştır.
Giderler
•İşletme varlıklarından işletmeye ait tüm yükümlülüklerin indirilmesi sonucunda geriye kalan paylardır. Sermaye, pay senedi ihraç primleri, yedek akçeler, dağıtılmamış kârlar, dönem kârı/zararı, geri alınan paylar, azınlık paylarından oluşur.
Özkaynaklar
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
21 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
sonucunu gösteren tablodur. Başka bir deyişle Kâr veya zarar tablosu, mevcut varlıklardan
nakit yaratma kapasitesini tahmin etmek ve ilave kaynakların kullanılması durumunda
bunların etkinliğini değerlendirmek için kullanılır.
Kâr veya zarar tablosu (gelir tablosu) kısaca;
Geçmiş performansı ölçer ve gelecek performansına ilişkin göstergeler sunar.
Gelecek nakit akışlarının riskini öngörebilir.
Ancak gelir tablosu kalemleri seçilen muhasebe yöntemlerinden, ölçüm teknikleri,
tahmin ve yargılardan önemli ölçüde etkilenir.
Kâr veya zarar tablosunun unsurları gelirler ve giderlerdir. Gelir ve gider tanımını karşılayan
bir kalem ancak aşağıdaki ölçütleri sağlaması halinde Kâr veya zarar tablosuna yansıtılır:
İlgili kaleme ilişkin gelecekteki ekonomik faydaların işletmeye akışının veya
işletmeden çıkışının muhtemel olması ve
Maliyetinin veya değerinin güvenilir olarak ölçülebilmesi.
Gelirler, varlık girişi veya varlıkların değerinde artış ya da yükümlülüklerde azalma şeklinde
özkaynaklarda ortaklardan alınanlar hariç raporlama dönemi boyunca meydana gelen
artıştır.
Gelir ve kazanç türleri genel olarak ; satış hasılatı, komisyon gelirleri, faiz gelirleri, temettü
gelirleri, kira gelirleri, duran varlık satış kazançları, menkul kıymetlerden realize edilmemiş
kazançlar şeklinde sayılabilir.
Giderler ise, varlık çıkışı veya varlıkların değerinde azalış ya da yükümlülüklerde artış
şeklinde özkaynaklarda ortaklara dağıtılanlar hariç raporlama dönemi boyunca meydana
gelen azalıştır.
Gider ve zarar türleri genel olarak; satılan malın maliyeti, amortisman giderleri, faiz giderleri,
kira giderleri, ücret giderleri, yapılandırma maliyetleri, duran varlık satış zararları ve menkul
kıymetlerden realize edilmemiş zararlar sayılabilir.
Giderler doğasına ve fonksiyonuna göre iki şekilde sınıflandırılabilir.
Doğasına göre giderler: kullanılan ilk madde ve malzeme maliyetleri, direkt işçilik, dağıtım
giderleri, ilan ve reklam giderleri, çalışan sosyal hakları, amortisman giderleri ve itfa ve
tükenme giderleri
Fonksiyonlarına göre giderler: Satılan mallar maliyeti, satış giderleri, genel yönetim giderleri
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
22 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
2.3 Nakit Akış Tablosu
BOBİ FRS ekinde yer alan nakit akış tablosu (dolaylı yöntem) özet formda aşağıda verilmiştir.
Dönem boyunca nakit tahsilat ve nakit ödemeleri gösteren nakit akış tablosu, nakdin nerden
geldiğini, nereye harcandığını ve nakit bakiyesindeki değişmeyi ölçer.
Nakit akış tablosu, işletmenin bir raporlama dönemi içindeki nakit veya nakit benzerlerindeki
giriş ve çıkışları, bunların kaynaklarını ve kullanım yerlerini gösteren tablodur. Nakit akış
Esas faaliyet nakit akışı
Doğrudan yöntem:
Dönem içinde esas faaliyetlerden sağlanan nakit giriş/çıkışları
Finansman faaliyetlerinden nakit akışları
- Pay senedi ihracı/geri alınması
- Borçlanma aracı ihracı/itfası
- Finansal kiralama ödemeleri
-Temettü ödenmesi
Esas faaliyet nakit akışı
Dolaylı yöntem:
-Dönem kârı/zararının nakit çıkışı ve girişi gerektirmeyen kalemlerle düzeltilmesi
- Dönen varlık artış/azalışı
-Kısa vadeli yükümlülük artış/azalışı
Yatırım faaliyetlerinden nakit akışları
-Duran varlış alış/satışları
-Finansal yatırım araçları alış/satışları
NAKİT HAVUZU
Nakit akış tablosu (01.01.2018-31.12.2018) (TL)
A.Esas faaliyet nakit akışları
Dönem karı/zararı
Dönem karı/zararı içinde nakit girişi ve çıkışına neden olmayanların düzeltmeleri
Dönen varlık artış/azalışları
B. Yatırım faaliyetlerinden nakit akışları
Duran varlık alış/satışları
C.Finansman faaliyetlerinden nakit akışları
Özkaynak araçları ihraç/geri alınma
Borçlanma araçları ihraç/itfaları
D. Dönem başı nakit ve nakit benzerleri
Dönem sonu nakit ve nakit benzerleri (A+B+C+D)
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
23 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
tablosunda nakit ve nakit benzerlerindeki giriş ve çıkışlar; esas faaliyetler, yatırım faaliyetleri
ve finansman faaliyetleri itibarıyla ayrı olarak gösterilir.
Nakit, işletmedeki nakit ile vadesiz mevduatı ifade eder. Nakit benzerleri, tutarı belirli bir
nakde kolayca çevrilebilen ve değerindeki değişim riski önemsiz olan kısa vadeli ve yüksek
likiditeye sahip yatırımlardır.
Nakit benzerleri, yatırım veya diğer amaçlardan ziyade kısa vadeli nakit taahhütlerinin yerine
getirilmesi amacıyla elde tutulur. Bir yatırım kısa vadeye (örneğin edinim tarihinden itibaren
üç ay veya daha kısa bir vadeye) sahip olduğunda genellikle nakit benzeri olarak
nitelendirilir.
Esas Faaliyetlerden nakit akışları
Esas faaliyetler, bir işletmenin hasılat yaratan ana faaliyetleridir. Esas faaliyetlerden
kaynaklanan nakit akışları, genellikle etkileri kâr veya zarara yansıtılan işlem ve olayların
sonucu olarak ortaya çıkar. Esas faaliyetlerden kaynaklanan nakit akışları, doğrudan ya da
dolaylı yöntemden biri kullanılarak sunulur.
Doğrudan yöntemde gayri safi nakit girişleri ve gayri safi nakit çıkışları ana gruplar halinde
sınıflandırılarak ayrı olarak sunulur. Doğrudan yöntemde esas faaliyetlerden kaynaklanan
nakit girişleri; mal satışlarından, hizmet sunumundan, aracılık faaliyetlerinden, diğer esas
faaliyetlerden sağlanan nakit girişleri ve benzeri şekilde gruplandırılarak gösterilebilir. Bu tür
nakit girişlerinin hesaplanmasında, ilgili esas faaliyetlerden sağlanan safi hasılat tutarına bu
faaliyetlerden kaynaklanan alacaklardaki azalışlar eklenir, artışlar ise bu tutardan indirilir.
Doğrudan yöntemde esas faaliyetlerden kaynaklanan nakit çıkışları ise, satılan mal
maliyetlerine, hizmet maliyetlerine, faaliyet giderlerine ilişkin nakit çıkışları ve benzeri
şekilde gruplandırılarak gösterilebilir. Bu tür nakit çıkışlarının hesaplanmasında ise satışların
maliyeti ve ilgili diğer kalemlerden hareket edilebilir. Bu kalemlere ilişkin tutarlara
stoklardaki artışların, alımlardan kaynaklanan borçlardaki azalışların eklenmesi; bu
tutarlardan amortisman giderleri ve tahakkuk etmiş ancak ödenmemiş giderler gibi nakit
çıkışı gerektirmeyen giderlerin, alımlardan kaynaklanan borçlardaki artışların, stoklardaki
azalışların indirilmesi gerekir.
Dolaylı yöntemde, esas faaliyetlerden kaynaklanan nakit akışlarının gösterimine vergi öncesi
kârdan başlanır. Dönem Kârı veya Zararı kalemi nakit akışı yaratmayan kalemler
(amortismanlar, karşılıklar, ertelenmiş vergiler, tahakkuk etmiş ancak henüz nakit olarak
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
24 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
tahsil edilmemiş gelirler ile ödenmemiş giderler, kur farklarından kaynaklanan
gerçekleşmemiş kazanç veya kayıplar, peşin ödenmiş giderlerin dönemde tahakkuk eden
kısımları, özkaynak yöntemine göre muhasebeleştirilen iştiraklerin dağıtılmamış kârlarından
işletmeye düşen paylar gibi), stoklarda ve esas faaliyetlere ilişkin alacak ve borçlarda dönem
içerisinde meydana gelen değişiklikler ve yatırım veya finansman faaliyetlerinden
kaynaklanan nakit akışı oluşturan kalemlere göre düzeltilir.
Yatırım ve finansman faaliyetlerinden nakit akışları
Yatırım faaliyetleri, uzun vadeli varlıkların ve nakit benzerlerine dâhil edilmeyen diğer
yatırımların edinimi ve elden çıkarılmasıdır.
Finansman faaliyetleri, işletmenin özkaynaklarının ve yükümlülüklerinin tutarında ve
içeriğinde değişikliğe neden olan faaliyetlerdir.
Yatırım ve finansman faaliyetlerinden kaynaklanan gayrisafi nakit giriş ve çıkışları ana gruplar
halinde sınıflandırılarak ayrı olarak sunulur.
Nakit yaratmadan bir işletmenin yaşaması imkansızdır. Esas faaliyetlerden sağlanan nakit ne
kadar yüksekse, işletmenin ilave borçlanmadan ödemelerini yapabilmeyi sağlar. Tersine esas
faaliyetlerden yetersiz veya negatif nakit akışı varsa ilave borç alması beya yeni pay ihraç
etmesi gerekir.
Nakit akış tablosundan finansal likidite, finansal esneklik ve serbest nakit akışını hesaplamak
mümkündür.
Cari borç ödeme oranı = (Esas faaliyet net nakit akışı) / Ortalama kısa vadeli yükümlülükler.
Bu oran kısa vadeli yükümlülüklerin esas faaliyetlerden elde edilen nakitlerle ödeme gücünü
ifade eder ve oranın 1 civarında olması sağlıklı bir işletme göstergesidir.
Nakit borç karşılama oranı = (Esas faaliyet net nakit akışı) / Ortalama toplam yükümlülükler.
Finansal esnekliği gösteren bu oran esas faaliyetlerden sağlanan nakdin, faaliyetlere tahsis
edilen varlıklar paraya çevrilmeksizin, tüm yükümlülükleri ödeme kapasitesini gösterir.
Serbest nakit akışı, ve esas faaliyetlerden sağlanan nakitten sermaye yatırımları ve temettü
ödemelerinin düşülmesi ile bulunur ve yönetimin kullanımına hazır nakit akışını gösterir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
25 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
2.4 Özkaynak Değişim Tablosu
BOBİ FRS ekinde yer alan özkaynak değişim tablosu özet formda aşağıda verilmiştir.
Ödenmiş sermaye
Geri alınmış paylar (-)
Paylara ilişkin primler
Yeniden değerleme yedeği
Diğerleri
Dönem başı
Muhasebe politika
değişiklikleri
Yanlışlık düzeltmeleri
Dağıtılan kâr payları
Yedeklere aktarılan
tutarlar
Ödenmiş sermaye
Artırımları veya
Azaltımları
Özkaynak
kalemlerinde diğer
değişiklikler
Özkaynak değişim tablosu, finansal durum tablosunda yer alan özkaynak kalemlerinde
meydana gelen artış veya azalışları bir bütün olarak gösteren tablodur. Özkaynak değişim
tablosunda, finansal durum tablosunda yer alan özkaynak kalemleri için birer sütun açılarak
bu kalemlerin her birinin dönem başı bakiyesi,dönem içinde bu kalemlerde meydana gelen
artış veya azalışlar ile dönem sonu bakiyesi bu sütun içerisinde izlenir. Özkaynak
kalemlerindeki artış veya azalışlara neden olan hususlar ise özkaynak değişim tablosunun
satırlarında gösterilir.
Özkaynak değişim tablosunun sermaye dışında kalan özkaynak kalemlerinde, net dönem
kârları, muhasebe ilkelerindeki değişikliklerden ve önceki dönem düzeltmeleri yüzünden
artışlar olurken; net dönem zararları, temettü ödemeleri, muhasebe ilkelerinde değişiklikler
ve önceki dönem düzeltmeleri yüzünden azalışlar olur.
Özkaynak değişim tablosu, konsolide olmayan finansal tablolar hazırlayan işletmeler
tarafından BOBİ FRS Ek 3’teki örneğe, konsolide finansal tablolar hazırlayan işletmeler
tarafından ise Ek 7’deki örneğe uygun olarak hazırlanır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
26 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
2.5 Muhasebe Politikaları, Tahminleri ve Hataları
Muhasebe politikalarının seçimi ve uygulanması
Muhasebe politikaları, finansal tabloların hazırlanması ve sunulmasında işletmeler
tarafından kullanılan belirli ilkeler, esaslar, gelenekler, kurallar ve uygulamaları ifade eder.
Muhasebe politikalarına örnek olarak; finansal tablo kalemlerinin ölçüm ve sınıflandırma
esasları, amortisman yöntemleri ve stokların maliyet hesaplama yöntemleri verilebilir.
BOBİ FRS’de herhangi bir işlem veya olay için belirlenmiş bir muhasebe politikası varsa bu
muhasebe politikası uygulanır. İlgili işlem veya olay için uygulanabilecek muhasebe
politikaları arasında seçimlik hak tanınmış olması durumunda finansal bilginin özelliklerini
dikkate alarak gerçeğe uygun sunum sağlamak amacıyla kendi şartlarına en uygun muhasebe
politikasını seçer. Herhangi bir işlem veya olaya uygulanacak bir muhasebe politikası
öngörmemişse, işletme söz konusu işlem ve olaya uygulanacak muhasebe politikasını kendi
takdirini kullanarak belirler.
Muhasebe politikalarındaki değişiklikler
Muhasebe politikasında değişiklikler
Tanım Bir muhasebe kuralından başka bir kurala geçişi ifade eder.
Örnek Stok değerlemede FIFO’dan AOM yöntemine geçilmesi.
Finansal tablolar Yeni kabul edilen ilkeye göre finansal tablo kalemleri geriye doğru düzeltilir.
•Standart izin verirse uygulanan bir muhasebe politikasından diğerine geçilebilir.
•Değişiklikten etkilenen kalemler ile özkaynak kalemleri yeni muhasebe politikasına göre geriye gidilebilecek en erken dönemden başlayarak geriye doğru düzeltilir.
Muhasebe politikalarında değişiklik
•Muhasebe tahminlerinde yapılan değişik, yapıldığı dönemde ilgili varlık, yükümlülük veya özkaynak kalemlerinin defter değerlerinin düzeltilmesi suretiyle kayda alınır.
• Şüpheli alacak karşılıkları, stok değer düşüklüğü, faydalı ömür ve kalıntı değer, garanti maliyetleri, finansal araçların GUD gibi tahminlerde değişiklik yapılabilir.
Muhasebe tahminlerinde değişiklik
•Yanlışlığın yapıldığı dönemlere ait finansal tablolardaki karşılaştırmalı tutarlar düzeltilir . Önceki dönemlere ait ise gidilebilecek en erken dönem başında ilgili kalemlerin açılış bakiyeleri düzeltilir.
•Matematiksel hatalar, gelir/gider kalemlerinin yanlış tahakkuku, maliyeterin varlık ve giderler arasında yanlış tahsisi vs.
Muhasebe hataları
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
27 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Muhasebe politikalarındaki değişikliklere örnek olarak FIFO yönteminden AOM (ağırlıklı
ortalama maliyet) yöntemine, inşa sözleşme kaydında yüzdeler yönteminden tamamlanma
yöntemine geçilmesi verilebilir.
İşletmeler, finansal tablolarda gerçeğe uygun bir sunumun sağlanması amacıyla uyguladıkları
muhasebe politikalarının kendi şartları açısından en uygun politikalar olup olmadığını düzenli
bir şekilde gözden geçirir.
Finansal tabloların, işlem ve olayların işletmenin finansal durumu veya faaliyet sonuçları
üzerindeki etkisi hakkında gerçeğe ve ihtiyaca daha uygun bilgi sağlayacak olması
durumunda, işletmeler politika değişikliğine gitmelidir. Ancak yeni bir politikanın mevcut
politikadan daha uygun olup olmadığı değerlendirilirken tutarlılık ve karşılaştırılabilirlik
hususları da ön planda tutulmalıdır. Muhasebe politikasında bir değişikliğe gidilmesi
durumunda politika değişikliği geriye dönük olarak uygulanır.
Ancak, muhasebe politikası değişikliğine gidilmesi sonucu maliyet yöntemi kullanılarak
ölçülen bir maddi duran varlık sınıfının, yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden ölçülmeye
başlanacak olması durumunda bu politika değişikliği geriye dönük olarak uygulanmaz. Bu
durumda, politika değişikliğine gidildiği tarihten itibaren, ilgili maddi duran varlıklara
yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden ölçülmeye başlanır.
BOBİ FRS’de bir değişiklik yapılması nedeniyle zorunlu olarak muhasebe politikasında bir
değişikliğe gidilmesi gerekebilir. Bu durumda politika değişikliğinin ne şekilde
muhasebeleştirileceğine ilişkin hükümler mevcut ise bu hükümler uygulanır. Bu tür
hükümlerin bulunmaması durumunda ise politika değişikliği geriye dönük olarak uygulanır.
Geriye doğru uygulama
Geriye dönük uygulama, yeni muhasebe politikasının işlem ve olaylara bu politika baştan
beri kullanılıyormuş gibi uygulanmasıdır. Muhasebe politikasındaki değişiklik geriye dönük
olarak uygulandığında, karşılaştırmalı olarak sunulan dönem veya dönemlere ait finansal
tablolardaki değişiklikten etkilenen kalem veya kalemler yeni muhasebe politikasına göre
düzeltilir. Ayrıca, karşılaştırmalı olarak sunulan en erken döneme ilişkin değişiklikten
etkilenen özkaynak kaleminin açılış bakiyesi, değişikliğin karşılaştırmalı olarak sunulan en
erken dönemden önceki dönemlere olan birikimli etkisine göre düzeltilir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
28 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Örnek: Stok maliyet yöntemi muhasebe politika değişikliği
Şirketimiz 2016 yılı başında FIFO yönteminden ağırlıklı ortalama maliyet (AOM) yöntemine
geçmeye karar vermiştir. AOM yöntemine göre 2014 ve 2015 yılına ilişkin gelirler tekrar
hesaplanmıştır. (TL):
Yıl FIFO AOM Fark
2014 50.000 35.000 15.000
2015 40.000 30.000 10.000
Toplam 25.000
Bu değişikliğin gelir tablosu üzerindeki etkileri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
2014 2015
Vergiden önceki gelirde artış 15.000 10.000
Vergi (Kurumlar Vergisi %20) 3.000 2.000
Net gelir 12.000 8.000
Sonuç olarak 2014 ve 2015 yılı satılan malın maliyetleri yeniden AOM yöntemine göre
hesaplandığında FIFO yöntemine göre net gelirlerde sırasıyla 12.000 TL ve 8.000 TL artış
sağlanmaktadır. 2014 ve 2015 yılları gelir tablolarında dönem karının ve karşılığında finansal
durum tablosunda stoklar kaleminin bu tutarlar kadar artırılması; ödenecek vergiler
kaleminin de hesaplanan vergi tutarlarında artırılması gerekmektedir.
Muhasebe politikasında yapılan bir değişikliğin cari dönem ya da geçmiş dönemler üzerinde
etkisinin bulunduğu durumlarda, muhasebe politikasındaki değişikliğin niteliği, uygulanan
yeni muhasebe politikasının gerçeğe ve ihtiyaca daha uygun bilgi sağlamasının nedeni,
değişiklikten etkilenen her bir finansal tablo kaleminde aşağıdaki dönemler itibarıyla yapılan
düzeltme tutarı açıklanır.
Muhasebe tahminlerindeki değişiklikler
Muhasebe tahmininde değişiklikler
Tanım Belirsizlikler yüzünden tahminler düzenli olarak gözden geçirilir.
Örnek Stok ve alacakların paraya çevrilebilirliği, duran varlıkların tahmini faydalı
ömrünün değişmesi, ürün garanti karşılıklarında değişiklikler, vergi değişikliği
Gelir tablosu Tahmin değişikliğinin etkileri cari ve gelecek dönem gelir tablosu kalemlerine
yansıtılır. Tahmin değişikliği önceki dönemleri etkilemez.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
29 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
İşletme faaliyetlerinin doğasında yer alan belirsizliklerin sonucu olarak birçok finansal tablo
kaleminin değeri tam olarak ölçülemez ancak tahmin edilebilir. Tahminler güncel ve güvenilir
bilgilere dayanılarak yapılır. Şüpheli alacakların, stoklardaki değer düşüklüğünün, finansal
varlıkların veya finansal yükümlülüklerin gerçeğe uygun değerlerinin, garanti
yükümlülüklerinin ve amortismana tabi varlıkların faydalı ömürlerinin belirlenmesinde
muhasebe tahminleri kullanılır.
Muhasebe tahminlerindeki değişiklik, ilgili varlık veya yükümlülüğün defter değerinde veya
varlığın dönemsel tüketiminde yapılan değişikliktir. Tahminlerin dayandırıldığı şartlarda
değişiklikler meydana gelmesi, yeni bir bilgi edinilmesi veya tecrübe kazanılması sonucunda,
tahminlerde değişikliğe gidilmesi gerekli olabilir. Yapısı gereği, tahminlerde yapılan
değişiklikler önceki dönemlerle ilişkilendirilmez ve geçmiş dönemlerde düzeltme yapılmaz.
Diğer taraftan, ölçüm esasında yapılan bir değişiklik (örneğin, maddi duran varlıkların
yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden ölçülürken maliyeti üzerinden ölçülmeye başlanması
gibi) tahmin değişikliği değil, politika değişikliğidir. Muhasebe politikasındaki bir değişiklik ile
muhasebe tahminindeki bir değişikliği ayırmanın zor olduğu hallerde değişiklik, tahmin
değişikliği olarak kabul edilir.
Muhasebe tahminlerinde yapılan değişikliklerden,
Sadece değişikliğin yapıldığı dönemi etkileyenler, değişikliğin yapıldığı dönemin kâr
veya zararına dâhil edilir.
Değişikliğin yapıldığı dönemle birlikte gelecek dönemleri de etkileyecek olanlar, hem
değişikliğin yapıldığı dönemin hem de gelecek dönemlerin kâr veya zararına dâhil
edilir.
Muhasebe tahminlerinde yapılan değişikliğin varlık ve yükümlülüklerde değişime yol açması
veya özkaynak kalemleriyle ilgili olması durumunda, söz konusu değişiklik, değişikliğin
yapıldığı dönemde ilgili varlık, yükümlülük veya özkaynak kalemlerinin defter değerlerinin
düzeltilmesi suretiyle kayda alınır. Ayrıca yapılan değişikliğin niteliği ve söz konusu
değişikliğin cari raporlama dönemine ilişkin varlıklar, yükümlülükler, gelir ve giderler
üzerindeki etkileri açıklanır.
Örnek: Amortismanlarla ilgili muhasebe tahmini değişikliği
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
30 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Şirketimiz, 2014 yılı başında 500.000 TL bedelle bir matbaa makinesini satın almıştır. Faydalı
ömrü 5 yıl ve kalıntı değer 50.000 TL tahmin edilmiştir. Düz amortisman yöntemi
kullanılmakta olup, 3 yıldır amortisman ayrılmaktadır. 2017 yılı başında faydalı ömrünün 10
yıl olduğu ve kalıntı değerin ise 10.000 TL olduğu belirlenmiştir.
Makine maliyeti 500.000 TL
Kalıntı değer (-) (50.000) TL
Amortisman matrah 450.000 TL
Faydalı ömür 5 yıl
Yıllık amortisman gideri 90.000 TL
Birikmiş amortismanlar (3 yıl) = 90.000* 3 yıl = 270.000 TL
31.12.2016 tarihli finansal durum tablosunda makinenin net defter değeri =
500.000 TL- 270.000 TL = 230.000 TL
Yeni defter değeri 230.000 TL
Yeni kalıntı değer (-) (10.000 TL)
Yeni amortisman matrahı 220.000 TL
Kalan faydalı ömür 7 yıl
Yıllık amortisman gideri 31.428 TL
Muhasebe tahminlerindeki değişiklikler sadece değişiklik yapıldığı yıldan itibaren etkileri
dikkate alınır. Bu yüzden yukarıdaki örnekte yeni hesaplanan amortisman tutarı geriye doğru
yürütülmeyecek, sadece cari yıl ve gelecek yıllarda kayda alınacaktır.
Muhasebe hataları
Muhasebe hataları
Tanım Muhasebe kayıtlarında hata veya hileleri ifade eder.
Örnek Gelir ve giderlerde hatalı hesaplamalar
Gelir tablosu Önceki dönemlerin gelir tablosu kalemlerinde düzeltme yapılır.
Muhasebe hataları, finansal tablo kalemlerinin kayda alınmasında, ölçümünde, sunumunda
veya açıklanmasında yapılan hata veya hileden ortaya çıkar. Finansal tabloların, önemli bir
yanlışlığı ya da finansal durumun, faaliyet sonuçlarının veya nakit akışlarının belirli bir şekilde
gösterilmesi amacıyla kasıtlı olarak yapılmış olan önemsiz bir yanlışlığı içermesi durumunda
söz konusu finansal tablolar bu Standartla uyumlu olmaz.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
31 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Cari dönemde yapılan yanlışlıklar finansal tablolar onaylanmadan önce tespit edilirse cari
dönemde düzeltilir. Ancak bazı durumlarda yanlışlıklar yapıldığı dönemde fark edilmeyebilir;
bunlar geçmiş dönem yanlışlıkları olarak nitelendirilir.
Önemli geçmiş dönem yanlışlıkları geriye dönük olarak düzeltilir. Bu düzeltme nedeniyle
ortaya çıkan sonuçlar, yanlışlığın tespit edildiği cari dönemin kâr veya zararında
gösterilemez.
Geriye doğru düzeltme
Önemli bir geçmiş dönem yanlışlığına ilişkin geriye dönük düzeltme aşağıdaki şekilde
gerçekleştirilir:
Yanlışlığın yapıldığı döneme veya dönemlere ait finansal tablolardaki karşılaştırmalı
tutarlar düzeltilir veya
Yanlışlığın, karşılaştırmalı olarak sunulan en erken dönemden daha önceki bir
dönemde meydana geldiği durumda, sunulan en erken döneme ilişkin yanlışlıktan
doğrudan veya dolaylı olarak etkilenen varlık, yükümlülük ve özkaynak kalemlerinin
açılış bakiyeleri düzeltilir.
Örnek: Hatalı stoklar
31.12.2015 tarihinde finansal tablolar çıkarılırken 2014 yılında üretilen mamuller 100.000 TL
olduğundan fazla gösterildiği anlaşılmıştır. 2014 yılı sonunda satılan malın maliyeti 100.000
TL eksik, dolaysıyla net dönem kârı fazla gösterilmiştir. Bu hatanın 2015 yılı özkaynakları
üzerindeki etkisini düzeltmek gerekmektedir.
2015 yılı açılış hesaplarının düzeltilmesi kaydı.
01.01.2015 Borç Alacak
570 Geçmiş yıllar kârları 100.000
152 Mamuller 100.000
2015 yılı yasal defter kayıtları kapanmışsa, yukarıdaki düzeltmeler finansal durum tablosu
üstünde yapılmalıdır.
Diğer taraftan, yukarıdaki örnekte VUK, geçmiş yıllarda yapılan değerleme hatalarının izleyen
dönemlerde düzeltilmesine izin vermediğinden ertelenmiş vergi varlığı/yükümlülüğü
hesaplanmamıştır. Yine de hesaplamak gerekirse %20 kurumlar vergisi üzerinden fazla
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
32 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
hesaplanan 100.000 TL kâr için 20.000 TL ertelenmiş vergi yükümlülüğü finansal durum
tablosunda gösterilmesi gerekir.
Örnek: Yanlış hasılat
2015 yılında yapılan iç denetim sırasında 2014 yılında ticari alacaklar ve satış hasılatının hileli
bir şekilde 250.000 TL artırıldığı tespit edilmiştir.
2015 yılı açılış kayıtlarının düzeltilmesi
01.01.2015 Borç Alacak
570 Geçmiş yıllar kârları 250.000
120 Ticari alacaklar 250.000
Geçmiş Dönem Yanlışlıklarına İlişkin Açıklamalar
Geçmiş dönem yanlışlıklarına ilişkin aşağıdakiler açıklanır:
Geçmiş dönem yanlışlıklarının niteliği,
Karşılaştırmalı olarak sunulan her bir dönem için, değişiklikten etkilenen her bir
finansal tablo kaleminde yapılmış olan düzeltmenin tutarı (mümkün olduğu ölçüde),
Karşılaştırmalı olarak sunulan en erken dönemin başındaki düzeltme tutarı (mümkün
olduğu ölçüde) ve
Yukarıdaki yer alan tutarların belirlenemediği durumlarda, bunun nedeni.
Sonraki dönemlerde yayımlanacak finansal tablolarda bu açıklamaların tekrar edilmesi
gerekmez.
İlave Finansal durum tablosu Sunulması
Bir muhasebe politikası değişikliği geriye dönük olarak uygulandığında veya yanlışlık
düzeltmesi kapsamında geriye dönük düzeltme yapıldığında, karşılaştırmalı olarak sunulan
en erken dönemin başlangıcına ait ilave bir Finansal durum tablosu sunulur. Ancak geriye
dönük uygulamanın veya geriye dönük düzeltmenin karşılaştırmalı olarak sunulan en erken
dönemin başındaki Finansal durum tablosunda yer alan kalemler üzerindeki etkisi önemsizse
ilave Finansal durum tablosu sunulması gerekmez.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
33 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
BÖLÜM 3 PARANIN ZAMAN DEĞERİ VE ÖLÇÜM
YÖNTEMLERİ
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
34 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Uluslararası muhasebe standartları bazı varlık ve yükümlülüklerinin hesaplanmasında
finansa matematiği tekniklerinin (paranın zaman değeri hesaplamaları) kullanılmasını
zorunlu tutmaktadır. Örnek olarak; alacak ve borç senetleri, finansal kiralamalar, emeklilik
planları, duran varlıklar, iş birleşmeleri, fansal araçlar sayılabilir.
Bu bölümde önce finansa matematiği hesaplama yöntemleri anlatılacak olup, daha sonra
ise bu yöntemlerin varlık ve yükümlülüklerin ölçülmesinde kullanılmasına ilişkin bazı
uygulamalar sunulacaktır.
3.1 Faiz Hesaplama Yöntemleri
Finans matematiği kısaca paranın zaman değerini hesaplamayı amaçlayan tekniklerin
kullanılmasını ifade etmektedir. Paranın zaman değeri, zaman ve para ilişkisini göstermekte
olup, bugün alınan 1 TL’nin gelecekte bir tarihte verilecek 1 TL’den daha değerli olacağını
ifade etmektedir.
Basit faiz
Anapara sabit alınarak her dönem sonunda aynı anaparaya faiz işletilmesine basit faiz
yöntemi denilmektedir.
Örnek: Basit faiz
•Basit faiz
•Bileşik faiz
•Gelecek değeri ve bugünkü değer
•Düzensiz nakit akışları nın bugünkü ve gelecek değeri
• Düzenli nakit akışlarının bugünkü ve gelecek değerleri
Finans matematiği
(paranın zaman değeri)
•Tarihi maliyet
•Cari maliyet
•Gerçeğe uygun değer
•Gerçekleşebilir değer
•İtfa edilmiş değer ve etkin faiz yöntemi
•Bugünkü değer
Muhasebe standartları ölçme yöntemleri
•Alacak ve borç senetleri
•Finansal kiralamalar
•Emeklilik planları
•Duran varlıklar
•İş birleşmeleri
•Karşılıklar
•Borçlanma maliyetleri
Finans matematiğinin kullanıldığı alanlar
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
35 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Bankaya yatırılan 100.000 TL’nin yıllık %15 faiz oranından 3 yıl boyunca basit faiz geliri şöyle
hesaplanır:
Yıllar Anapara (TL) Faiz tutarı (TL) Anapara ve faiz Toplaı (TL)
1.yıl 15.000
2.yıl 15.000
3.yıl 15.000
Toplam 100.000 45.000 145.000 TL
Basit faiz denkleminin türetilmesi
Bu işlemi genelleştirecek şekilde yazabiliriz:
FV= Gelecekteki değer
r = faiz oranı
PV = Anapara (bugünkü değer)
N= dönem sayısı
1.Yıl FV1=PV + PV*r = PV*(1+r)
2.Yıl FV2=FV1 + PV*r = PV*(1+r) + PV*r = PV* (1+r+r) =PV*(1+2*r)
3.Yıl FV3=FV2 +PV*r = PV*(1+2*r) + PV*r = PV* (1+2r+r) = PV*(1+3r)
.
. N. Yıl FVn= PV*(1+ (N-1)*r) + PV*r = PV*(1+ N*r)
Yukarıdaki işlemler sonucunda genel basit faiz denklemi :
FV= Gelecek değeri
PV=Bugünkü değer
N= Dönem sayısı
r= Faiz oranı
Borçlar ve ticaret hukukunda bu denklem adi faiz hesaplanmasında kullanılmaktadır.
Bu genel denklemi kullanarak basit faiz yukarıda uzun yoldan yaptığımız hesabı hızlıca
yapabiliriz.
PV=100.000 TL
r= %15
N= 3 yıl
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
36 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
FV =?
FV = 100.000(1+3*0,15) =145.000 TL
Bileşik faiz
Bileşik faiz, her dönem sonunda faiz tutarı anaparaya eklenerek bulunan bakiyeye gelecek
dönemde tekrar faiz (faizin faizi) işletilmektedir.
Örnek: Bileşik faiz
Bankaya yatırılan 100.000 TL’nin yıllık %15 faiz oranından 3 yıl boyunca bileşik faiz geliri
şöyle hesaplanır:
Yıllar Anapara (TL) Faiz tutarı (TL) Yıl sonu anapara + faiz
(TL)
1.yıl 100.000 15.000 115.000
2.yıl 115.000 17.250 132.250
3.yıl 132.250 19.837 152.087
Toplam 52.087 152.087
Bileşik faiz farkı = Bileşik faiz-Basit faiz = 152.087-145.000 =7.087 TL
Bileşik faiz denkleminin türetilmesi
Yukarıdaki hesaplamaları her yıl faizini ayrı ayrı hesaplamak çok zaman kaybettireceğinden
hesaplamayı basitleştirmek için bir faiz hesaplama denklemi geliştirebiliriz.
FV = Gelecekteki Değer ,
PV =Anapara (Bugünkü Değer) ,
r= Yıllık faiz oranı,
(^ ) üst işareti, (*) çarpım işaretini, (/) bölme işaretini
ifade etmektedir.
1.Yıl FV 1= PV + PV*r = PV (1+r)
2.Yıl FV2= FV1 +FV1*r = PV*(1+r) + (PV*(1+r))*r = PV*(1+r)* (1+r) = PV*(1+r)^2
3.Yıl FV3 = FV2 + FV2*r = PV*(1+r)^2 +(PV*(1+r)^2)*r = (PV*(1+r)^2)* (1+r) = PV*(1+r)^3
.
. N. Yıl FV n = FVn-1 + (FVn-1)*r = PV*(1+r)^n-1 + PV*(1+r)^n-1 = (PV*(1+r)n-1)*(1+r) =
PV*(1+r)^n
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
37 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Genel bileşik faiz denklemi:
PV = Bugünkü değer
FV = Gelecekteki değer
N = Dönem sayısı
r= Faiz oranı
Gelecekteki değer
bu formül sayesinde, bugünkü değerini, faiz oranını ve dönem sayısını
bildiğimiz finansal işlemin zaman gelecek değerini hesaplayabiliriz.
Örnek: Gelecek değerini bulmak
Bir önceki örneğe uygularsak bileşik faiz hesabıyla 3 yıl sonraki mevduat bakiyesini aynen
buluruz.
PV = 100.000 TL
N = 3 yıl
r= %15
FV= ?
FV = PV*(1+ r)^n = 100.000*(1,15)^3 = 152.087 TL
Bugünkü değer
Bugünkü sabit bir tutarını hesapladığımız denklemi FV = PV*(1+r)^n yeniden düzenlersek
bugünkü değer denklemine ulaşabiliriz.
Genel bugünkü değer denklemi :
PV = Bugünkü değer
FV = Gelecekteki değer
N = Dönem sayısı
r= Faiz oranı
Örnek: Bugünkü değeri bulmak
3.Yılın sonunda 152.087 TL olan mevduatın bugünkü değerini bulabiliriz. Başka bir deyişle,
%15 faiz oranından 3 yıl sonra 152.087 TL edebilmesi bugünden kaç TL yatırmak gerekir?
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
38 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
N = 3 yıl
r= %15
FV= 152.087 TL
PV = ?
PV = FVn /(1+r)^n
PV = (152.087) /(1+0,15)^3 = 100.000 TL
Örnek: Dönem sayısını bulmak
r= %15
FV= 152.087 TL
PV = 100.000 TL
N= ?
PV = FVn /(1+r)^n
100.000 TL = (152.087) /(1+0,15)^n
(1,15)^n = 152.087/100.000= 1,5208,
Deneme yanılma yoluyla N sayılar vererek eşitliği sağlayabiliriz. Ya da en kolayı Finans hesabı
yapan gelişmiş hesap makineleri veya Excel’de finans fonksiyonlarını kullanarak bulabiliriz.
Örnek: Faiz oranını bulmak
r= ?
FV= 152.087 TL
PV = 100.000 TL
N= 3
PV = FVn /(1+r)^n
100.000 = 152.087 / (1+r)^3
(1+r)^3 = 152.087/100.000 = 1,5208
Deneme yanılma yoluyla r faiz oranları vererek eşitliği sağlayabiliriz. Ya da Finans hesabı
yapan gelişmiş hesap makineleri veya MS Excel’de finans fonksiyonlarını kullanarak
bulabiliriz. Yada Excel’de herhangi bir hücrede “=” yazdıktan sonra yukarıdaki denklemleri
aynen yazarsak Excel bize doğru sonucu getirecektir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
39 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Düzensiz ödemeler
Yukarıdaki gelecek ve bugünkü değer formüllerini kullanarak nakit akışlarının değerlerini
kolayca bulabiliriz. Ancak burada her dönem için bugünkü ve gelecekteki ödemenin ifadesini
ayrı yazmak gerekir.
Düzensiz ödemelerin gelecekteki değer genel denklemi:
PMT = ilgili döneme ilişkin tutar
FV = Gelecekteki değer
N = Dönem sayısı
r= Faiz oranı
Düzensiz ödemelerin bugünkü değer genel denklemi:
Örnek: Düzensiz ödemelerin gelecek değeri
Banka hesabımıza 1.Yılın başında 10.000 TL, 2. Yılın başında 15.000 TL ve 3. Yılın başında ise
13.000 para yatırılmaktadır. 3. Yılın sonunda %15 faiz oranından hesabımızda ne kadar para
olur?
FV= A*(1+r)^3 + B*(1+r)^2 + C*(1+r)^1
FV=10.000*(1,15)^3 + 15.000*(1,15) ^2 + 13.000*(1,15)^1
FV= 49.996 TL
Örnek: Düzensiz ödemelerin bugünkü değeri
Aynı örnekte her yıl sonunda aynı tutar yatırıldığını ve aynı faiz oranını varsayarsak bugünkü
değeri aşağıdaki gibi buluruz.
PV = A/(1+r)^1 + B/(1+r)^2 +C/(1+r)^3
PV= 10.000/(1,15) + 15.000/(1,15)^2 + 13.000/(1,15)^3
PV= 28.858 TL
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
40 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Düzenli ödemeler (Anüite)
Dönemsel sabit ödemelerin bugünkü veya gelecekteki değeri anüite olarak
adlandırılmaktadır.
Dönem sonu anüite
Her dönem sonunda yapılan sabit ödemelerin gelecekteki değerini bulmak için aşağıdaki
örnekten yararlanabiliriz.
Örnek: Dönem başı anüite gelecek değeri
%15 faiz oranı üzerinden 4 yıl boyunca her dönem sonunda yatırılan 10.000 TL’nin
gelecekteki değerini hesaplayalım.
FVn = PV*(1+r)^n denklemini kullanarak her yıl sonunda ödenen tutarın 4. Yıl sonundaki
değeri bulabiliriz.
1. Yılın sonu 2. yılın sonu 3.yılın sonu 4.yılın sonu 4. Yılın sonundaki değer
10.000 15.208 (10.000*(1,15)^3)
10.000 13.225 (10.000*(1,15)^2)
10.000 11.500 (10.000*(1,15)^1)
10.000 10.000 (10.000*(1,15)^0)
Toplam 49.933
Yukarıdaki hesabı tek tek yaparsak; (4. Yılın sonunda yatırdığımız paranın 4. Yılın sonundaki
değeri aynıdır. Bu yüzden 3 adet hesaplama yapılmıştır.)
PMT= dönemsel sabit ödeme tutarı
FV =PMT * [(1+r)^0 + (1+r)^1 + (1+r)^2 + (1+r)^3]
FV= 10.000*[1+ (1,15)+(1,15)^2 + (1,15)^3]
FV=10.000*4,993 = 39.933 = 49.933 TL
Dönem başı anüite
Örnek: Dönem başı anüite gelecek değeri
Yukarıdaki örnekten yer yılın başında yatırılan 10.000 TL’nin 4. Yıl sonundaki değeri aşağıdaki
tabloda yıl bazında gösterilmiştir.
1. Yılın başı 2. yılın başı 3.yılın başı 4.yılın başı 4. Yılın sonundaki değer
10.000 17.490 (10.000*(1,15)^4)
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
41 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
10.000 15.208 (10.000*(1,15)^3)
10.000 13.225 (10.000*(1,15)^2)
10.000 11.500 (10.000*(1,15)^1)
Toplam 57.423
Bileşik faiz denkleminden de hesaplanabilir.
FV= 10.000*[(1,15)+(1,15)^2 + (1,15)^3+ (1,15)^4]
FV= 10.000*5,7423 = 57.423 TL
Annüite denkleminin türetilmesi
Dönem sonunda yapılan dönemsel ödemelerin gelecekteki değerini bulmak için her yılın
sabit ödemesini bir yıl sonraya taşıyarak denklemi genelleştirebiliriz.
1.Yıl FV1 =PMT * (1+r)
2.Yıl FV2 =FV1 *(1+r) + PMT *(1+r) = PMT * (1+r)*(1+r) + PMT *(1+r) =
PMT*[(1+r)^2 +(1+r)]
3.Yıl FV3=FV2 *(1+r) + PMT*(1+r) = PMT*[(1+r)^2 +(1+r)] *(1+r) + PMT*(1+r) =
PMT*[(1+r)^3 +(1+r)^2 + (1+r)]
.
. N.Yıl FVn= PMT*[(1+r)^0 + (1+r)^n-1 + (1+r)^n-2 ….+ (1+r)]
Bu denklem geometrik bir seriyi ifade ettiğinden (1+r) bu denklemin sabit terimdir. Bu
sabiti elde etmek için PMT*(1+r)^ n-1 serisini bir önceki seri olan PMT*(1+r)^n-2 ‘ye
bölersek (1+r) kalacaktır. Yukarıdaki örneğimizi kullanarak; PMT*(1+r)*(1+r)* (1+r) /
PMT*(1+r)*(1+r) , (1+r) sabit terimini buluruz.
Jenerik geometrik seri denklemi s= x*(1-y^n)/(1+y) şeklinde tanımlanmaktadır. (y) sabit
terim yerine (1+r) yazarsak, S=x*(1-(1+r)^n) /(1-(1+r)) elde ederiz. Bu denklemi de
sadeleştirirsek; S =x * (1-(1+r)^n)/-r , buluruz. Bölümün alt ve üstünü (-1) ile çarparsak,
denklemimiz S =x * ((1+r)^n -1)/r şekline dönüşür. (s) ve (x) yerine FV ve PMT yazdığımızda
her dönem sonunda yatırılan sabit bir tutarın gelecek değeri denklemine ulaşırız:
FV = PMT*[(1+r)^n -1] / r
FV = Gelecek değeri
PMT= dönemsel sabit tutar
N= Dönem sayısı
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
42 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
r = Faiz oranı
Dönem sonu ödemeli anüite gelecek değeri genel denklemi:
Her dönem başında sabit ödemenin gelecek değerini yukarıdaki denklemi her iki tarafını
(1+r) ile çarparak buluruz. Çünkü bir dönem daha fazla getiri hesaplamak gerekmektedir.
Dönem başı ödemeli anüite gelecek değeri genel denklemi:
Bu denklemlerden yararlanılarak anüitelerin bugünkü değerleri denklemleri aşağıda şekilde
bulunmaktadır.
Dönem sonu ödemeli anüitenin bugünkü değeri denklemi:
Dönem başı ödemeli anüitenin bugünkü değeri genel denklemi:
Bu denklemler yıl esasına göre tanımlanmıştır. Bir yıl içinde birden fazla düzenli ödeme
varsa faiz oranı yıl içindeki dönem sayısına bölünmeli ve üstsel sayı da dönem sayısıyla
çarpılmalıdır.
Dönem sayısı bir yıldan az dönem sonu anüitenin gelecek değeri aşağıdaki örnekte
sunulmuştur.
Örnek: Dönem sayısı yıldan az olan anüite gelecek değeri
Çocuğumuzun gelecekteki eğitimi için 10 yıl süresince her 3 ay sonunda bankaya 500 TL
yatırırsak %12 faiz oranından 10 yılın sonunda kaç TL olur?
FV=?
PMT=500 TL
t= 4 adet (yıl içinde dönem sayısı)
r= (%12)/4
N =yıl * t =10*4 = 40 dönem
Dönem sonu ödemeli anüite gelecek değeri denklemi: FV = PMT*[(1+r)^n -1] / r
FV =500 *[(1+ 0,12/4)^40 -1] /(0,12 /4)
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
43 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
FV= 37.700 TL
Dönem sayısı bir yıldan az dönem sonu anüitenin bugünkü değeri aşağıdaki örnekte
sunulmuştur.
Örnek: Dönem sayısı yıldan az olan anüite bugünkü değeri
Çocuğumuzun gelecekteki eğitimi için 10 yıl boyunca her 3 ay sonunda bankaya 500 TL
yatırırsak %12 faiz oranından bugünkü değer kaç TL olur?
Dönem sonu ödemeli anüite gelecek değeri denklemini (FV = PMT*[(1+r)^n -1] / r )
kullanarak bugünkü değeri bulabiliriz. Bunun için basitçe bulduğumuz FV değerini bugüne
indirgemeliyiz.
FVn=37.700 TL
PV = FVn/(1+r)^n
PV= 37.700 /(1 + 0,12/4)^40
PV= 11.557 TL
Dönem sonu ödemeli anüitenin bugünkü değeri denkleminden de aynı sonucu bulabiliriz.
PV = PMT* (1-(1+r)^-n) / r
PV = 500*(1-(1+0,12/4)^-40)/(0,12/4)
PV= 11.557 TL
Örnek: Dönem sayısı bir yıldan az dönem başı ödemeli anüitenin gelecek değeri
Çocuğumuzun gelecekteki eğitimi için 10 yıl boyunca her 3 ay başında bankaya 500 TL
yatırırsak %12 faiz oranından gelecekteki değer kaç TL olur?
Dönem başı ödemeli anüite gelecek değeri denklemini FV = (1+r)* PMT*[(1+r)^n -1 / r ]
FV= (1+0,12/4)*500 *[(1+ 0,12/4)^40 -1] /(0,12 /4)
FV= 38.831 TL
Örnek: Dönem sayısı bir yıldan az dönem başı ödemeli anüitenin bugünkü değeri
Çocuğumuzun gelecekteki eğitimi için 10 yıl boyunca her 3 ay başında bankaya 500 TL
yatırırsak %12 faiz oranından bugünkü değer kaç TL olur?
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
44 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Dönem başı ödemeli anüite gelecek değer denklemini (FV =(1+r)* PMT*[(1+r)^n -1] / r )
kullanarak bugünkü değeri bulabiliriz. Bunun için basitçe bulduğumuz FV değerini bugüne
indirgemeliyiz.
FVn=38.831 TL
PV = FVn/(1+r)^n
PV= 38.831 /(1 + 0,12/4)^40
PV= 11.903 TL
Dönem başı ödemeli anüitenin bugünkü değeri denkleminden de aynı sonucu bulabiliriz.
PV = (1+r)*PMT*(1-(1+r)^-n) / r
PV = (1+0,12/4)*500*(1-(1+0,12/4)^-40)/(0,12/4)
PV=11.903
3.2 Varlık ve Yükümlülüklerin Ölçüm Yöntemleri
Değer (ölçüm) türleri Varlıklar Yükümlülükler
Tarihi maliyet (historical cost) Elde etme tarihinde ödenen bedel
(karşılığında verilen şeyin gerçeğe
uygun değeri) (örnek: stoklar,
maddi duran varlıklar, maddi
olmayan duran varlıklar)
Borçlanma karşılığında alınan tutar.
Normal piyasa koşullarında
yükümlülüğü ödemek için gereken
nakittir.
Cari maliyet (current cost) Halihazırda aynı veya özdeş bir
varlığı elde etmek için ödenmesi
gereken tutardır.
Halihazırda bir borcu sona erdirmek
için gereken iskonto edilmemiş
tutardır.
Gerçekleşebilir (mübadele)
değer (realisable value)
Olağan koşullarda varlığın satışı
karşılığında halihazır elde edilecek
tutardır. (örnek: stoklar)
Normal piyasa koşullarında
yükümlülüğü sonlandırmak için
gereken iskonto edilmemiş tutardır.
Bugünkü değer (present value) Normal piyasa koşullarında
gelecek net nakit akımlarının
bugüne indirgenmiş değeridir.
Normal piyasa koşullarında borcu
sona erdirmek için gelecek net nakiğt
çıkışlarının bugüne indirgenmiş
değeridir.
Gerçeğe uygun değer (fair
value) (GUD)
Karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili
ve istekli taraflar arasında bir
varlığın el değiştirmesi fiyatıdır.
Gerçeğe uygun değer bir varlığın
işletme içine alınmasından çok
işletme dışına çıkarılması için
Karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve
istekli taraflar arasında bir
yükümlülüğün sonlandırılması
fiyatıdır.
Gerçeğe uygun değer bir
yükümlülüğün işletme içine
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
45 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
mevcut fiyattır. alınmasından çok işletme dışına
çıkarılması için mevcut fiyattır.
Varlık ve yükümlülükler için işlemler ana piyasada olur. Ana piyasa yoksa en avantajlı piyasa
değerlemeye esas alınır. Muhasebe standardının amacı varlık veya yükümlülüğün normal bir
işlemde mevcut olabilecek fiyatını tahmin etmektir. Gerçekçi bir tahmin için üç yaygın teknik
kullanılır.
Piyasa yaklaşımı, aynı veya benzer varlık veya yükümlülükler için piyasadan elde
edilen fiyat ve diğer bilgileri kullanır.
Maliyet yaklaşımı, varlığın yenilenmesi maliyetini ifade eder.
Gelir yaklaşımı, varlığa ilişkin gelecek nakit akımlarının bugünkü değerine dayanır.
Gerçeğe uygun değeri tahmin etmek için mümkün olduğu kadar gözlemlenebilir girdiler
kullanılır. Borsalarda kote fiyatlar, kote fiyatlar dışında doğrudan veya dolaylı gözlemlenebilir
girdiler ve son olarak gözlenemez girdiler. Mümkün olduğu kadar kote fiyatlar; en az ise
gözlemlenemez girdiler kullanılmalıdır.
Gerçeğe uygun değer gibi başka bir ölçüm esası belirlenmediği sürece, varlık ve
yükümlülükler ilk kayda almada maliyet bedeliyle (tarihi maliyet) ölçülür. Varlıklar açısından
maliyet bedeli, varlığın elde edilmesi sırasında ödenmiş olan nakit veya nakit benzerlerinin
tutarı veya varlığın elde edilmesi karşılığında verilen nakit olmayan varlıkların değeridir.
Yükümlülükler açısından maliyet bedeli ise, yükümlülüğün üstlenildiği tarihte, yükümlülüğe
karşılık elde edilen nakit veya nakit benzerlerinin tutarı ya da alınan nakit olmayan varlıkların
gerçeğe uygun değeri veya bazı durumlarda yükümlülüğün yerine getirilmesi için işletmenin
normal faaliyet döngüsü içerisinde ödemesi beklenen nakit veya nakit benzerlerinin
tutarıdır.
Gerçeğe uygun değer, karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli taraflar arasında bir
varlığın el değiştirmesi ya da bir yükümlülüğün yerine getirilmesi durumunda ortaya
çıkabilecek tutarı ifade eder.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
46 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Menkul kıymetlerin sınıflandırması ve değerlemesi
Portföy tercihi Tür Değerleme yöntemi Sınıflandırma
Vadeye kadar tutulacak Borçlanma araçları İtfa edilmiş değer Dönen/duran varlık
Alım satım amaçlı Borçlanma aracı veya hisse
senedi
GUD Dönen varlık
Alım satım amacı
olmayan hisse senetleri
Hisse senedi GUD Dönen/duran varlık
Maddi duran varlıklar, arazi, arsa, bina, makine, demirbaş gibi fiziksel varlıklardır. Arsa ve
arazi hariç bu varlıklar amortismana tabidir.
Maddi olmayan duran varlıklar, patent, franchasing, ticari marka, şerefiye gibi fiziksel varlığı
olmayan hak veya varlıklardır. Sınırlı ömrü olanlar itfaya tabidir. Sınırsız ömre sahip olanlar
ise dönemsel değer düşüklüğü testine tabidir.
Diğer duran varlıklar, uzun vadeli peşin ödenmiş giderler, uzun vadeli alacaklar, satış amaçlı
varlıklar, üzerinde kısıt bulunan nakit veya menkul kıymetler gibi kalemlerden oluşur.
Dönen varlıklar, işletmenin faaliyet döneminde nakte çevirmeyi, satmayı veya tüketmeyi
beklediği nakit ve diğer varlıklardır: Stoklar, Peşin ödenmiş giderler, Alacaklar, Kısa vadeli
yatırımlar, Nakit ve nakit benzerleri başlıca dönen varlıktır.
Dönen varlık Değerleme yöntemi
Stoklar Net gerçekleşebilir değer ve maliyet bedelinden düşük olanı ile ölçülür
Peşin ödenmiş
giderler
Maliyet
Alacaklar Tahmini tahsil edilebilir tutar
Kısa vadeli yatırımlar Vadeye kadar tutulacak borçlanma araçları itfa değeri, alım satım amaçlı tutulan hisse senedi
ve borçlanma araçları ile alım satım amaçlı olarak tutulmayan hisse senetleri GUD ile ölçülür.
Nakit ve nakit
benzerleri
GUD
Kira ödemelerinin bugünkü değeri
Örnek: Dönem sonu kira ödemelerinin bugünkü değeri
Şirketimiz bir tekstil makinesini her yıl 250.000 TL olmak üzere 5 yıllığına kiraya vermiştir.
Kira ödemeleri her yıl sonunda yapılmakta olup, faiz oranı %8’dur. Kira ödemelerinin
bugünkü değeri nedir?
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
47 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Dönem sonu ödemeli anüitenin bugünkü değeri denkleminden buluruz.
PV = PMT* (1-(1+r)^-n) / r
PMT=250.000 TL
r= %8
PV= ?
PV= 250.000*(1-(1+0,08)^-5) /0,08
PV = 998.177 TL
Örnek: Dönem başı kira ödemelerinin bugünkü değeri
Şirketimiz bir tekstil makinesini her yıl 250.000 TL olmak üzere 5 yıllığına kiraya vermiştir.
Kira ödemeleri her yıl başında yapılmakta olup, faiz oranı %8’dir. Kira ödemelerinin bugünkü
değeri nedir?
Dönem başı ödemeli anüitenin bugünkü değeri denkleminden buluruz.
PV = (1+r)*PMT*(1-(1+r)^-n) / r
PMT=250.000 TL
r= %8
PV= ?
PV = (1+0,08)*250.000*(1-(1+0,08)^-5)/(0,08)
PV=1.078.032 TL
Tahvil ihracı
Örnek: Tahvil ihracı
Şirketimiz yıl sonlarında kupon ödemesi yapmak üzere 5 yıl vadeli %12 faiz oranından
5.000.000 TL tahvil ihraç etmiştir. Piyasa faiz oranı %10 olduğun göre tahvilin satış tutarı
nedir?
Dönem sonu ödemeli anüitenin bugünkü değeri denkleminden yararlanarak bulabiliriz.
PV = PMT* (1-(1+r)^-n) / r
Bu denklem ile kupon ödemelerinin bugünkü değerini buluruz. 5. Yıl sonunda ödenecek
tahvil tutarının bugünkü değerini ayrıca bulmamız gerekir.
PMT =5.000.000 TL*%12 = 600.000 TL
PMT =5.000.000 TL*%12 = 600.000 TL
N=5 yıl
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
48 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
r= %10 (kupon faizini değil piyasa faiz oranını alacağız)
PV= ?
PV = kupon ödemelerinin bugünkü değeri + anapara ödemesinin bugünkü değeri
PV= PMT* (1-(1+r)^-n) / r + Anapara/(1+r)^n
PV = 600.000 * (1-(1,10)^-5)/0,10 + 5.000.000 /(1,10)^5
PV = 5.379.079 TL
Etkin faiz yöntemi ve itfa edilmiş değer
Etkin faiz yöntemi gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerini varlığın satış fiyatına
eşitleyen faiz oranı olarak tanımlanmaktadır. Örnek olarak tahvil ihracında kupon faizi ile
piyasa faiz oranı farklı olduğunda tahvilin satış fiyatı itibari değerinden farklı olmaktadır.
Örnek: Tahvil ihracı
Şirketimiz yıl sonlarında kupon ödemesi yapmak üzere 5 yıl vadeli %12 faiz oranından
5.000.000 TL tahvil ihraç etmiştir. Piyasa faiz oranı %15 olduğun göre tahvilin satış tutarı
nedir?
N=5 yıl
r= %15 (kupon faizini değil piyasa faiz oranını alacağız)
PV= ?
PV = kupon ödemelerinin bugünkü değeri + anapara ödemesinin bugünkü değeri
PV= PMT* (1-(1+r)^-n) / r + Anapara/(1+r)^n
PV = 600.000 * (1-(1,15)^-5)/0,15 + 5.000.000 /(1,15)^5
PV = 4.497.177 TL
Tahvilin satış fiyatı tahvil itibari değerinden düşük olduğu için bu tahvil iskontolu bir tahvil
olarak adlandırılmaktadır. Bu verilere göre tahvilin itfa tablosunu çıkarabiliriz.
Yıl Kupon faiz tutarı Etkin faiz tutarı
(Tahvil defter değeri
*Etkin Faiz oranı)
İtfa tutarı Tahvilin defter değeri
4.497.177
1 600.000 674.576 74.576 4.571.753
2 600.000 687.763 85.762 4.657.516
3 600.000 689.627 98.627 4.756.144
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
49 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4 600.000 713.421 113.421 4.869.565
5 600.000 730.434 130.434 5.000000
Beklenen nakit akımı yaklaşımı
Uluslararası Finansal Raporlama Standardı IFRS 13 beklenen nakit akımı yaklaşımını nakit
akımları ve bunlara ilişkin olasılıklarla birlikte dikkate alan yaklaşım olarak tanımlıyor.
Örnek: Beklenen değer
Bugünden 5 yıl sonra satın almayı düşündüğümüz makinenin maliyetini karşılamak için %10
faiz oranından bugün ne kadar yatırmalıyız ki, 5 yıl sonra tam ödeme yapabilelim?
Makinenin 5 yıl sonraki fiyatının olasılıklarını tahmin edebiliriz.
Beklenen fiyat tablosu
Tahmini fiyat (TL) Olasılık Beklenen fiyat
5.000.000 %10 500.000
6.000.000 %30 1.800.000
6.500.000 %50 3.250.000
7.000.000 %10 700.000
Toplam 6.250.000
Şimdi de beklenen 6.250.000 TL fiyat üzerinden bugün ne kadar yatırmamız gerektiğini
bulalım.
FV= 6.250.000 TL
r= %10
N= 5 yıl
PV=?
PV = FVn /(1+r)^n
PV=6.250.000 /(1,1)^5
PV=3.880.758 TL
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
50 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
BÖLÜM 4 FİNANSAL VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
51 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.1 Finansal Araçların Temel Özellikleri
BOBİ FRS: “Finansal araçlar, bir işletmenin bir finansal varlığının, başka bir işletmenin de bir
finansal yükümlülüğünün veya özkaynak aracının artmasına neden olan sözleşmelerdir. “
Buna göre, BOBİ FRS’ye göre bir sözleşmeden kaynaklanan ve kaydedilmesi gereken bir
finansal bir araçtan bahsedebilmek için iki koşulun gerçekleşmesi gerekir:
Bir işletmenin finansal varlığının artması,
Başka bir işletmenin finansal yükümlülüğü veya özkaynak aracının artması şarttır.
• Finansal varlık /finansal yükümlülükler sözleşmeye göre doğduğu anda kayda alınır.
•İlk defa kayda alındığında vadesi bir yıl veya daha kısa olan alacak ve borçlar itibari değeri üzerinden; vadesi bir yıldan uzun olanlar ise itfa edilmiş değeri üzerinden ölçülür.
• Borçlanma araçları itfa edilmiş değeri üzerinden ölçülür.
• Piyasada işlem gören özkaynak araçları, ilk muhasebeleştirmede işlem fiyatından ölçülerek işlem maliyetleri kâr veya zarara yansıtılır.
•Piyasalarda işlem görmeyen özkaynak araçları, ilk muhasebeleştirmede, işlem fiyatları ve işlem maliyetlerinin toplamından oluşan maliyet bedelinden ölçülür.
•İtfa edilmiş değer etkin faiz yöntemine göre hesaplanır.
İlk kayda alma ve ölçme
• İtfa edilmiş d eğer üzerinden izlenen finansal araçlar etkin faiz yöntemine göre dönem sonlarında ölçülür.
•Piyasada işlem gören özkaynak araçları, gerçeğe uygun değerleri (piyasa değeri) üzerinden ölçülür.
• Piyasada işlem görmeyen özkaynak araçları sonraki raporlama tarihlerinde maliyet bedelinden varsa değer düşüklüğü zararları düşülerek ölçülür.
•İtfa edilmiş değeri, maliyet bedeli veya itibari değeri üzerinden ölçülen tüm finansal varlıklara ilişkin dönem sonlarında değer düşüklüğü testi yapılır.
Sonraki ölçme
ve
değer düşüklüğü
Sözleşme
(B) Şirketi
Özkaynak
(+)
(C) Şirketi
Finansal yükülülükler
(+)
(A) Şirketi
Finansal varlıklar (+)
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
52 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Finansal varlık ve yükümlülük ile özkaynak araçlarının tanımları aşağıdaki tabloda
özetlenmiştir.
Finansal araç türleri Finansal araçlar
Finansal araçlar Bir sözleşme: (+) (A) Şirketin finansal varlıkları =(+) (B) Şirketin (finansal
yükümlülük/özkaynak aracı )
Finansal varlık Nakit, alacaklar, menkul kıymetler, finansal araç takası alınacak finansal varlık ,
özkaynak aracı karşılığında alınacak finansal varlık
Finansal Yükümlülük Finansal varlık transferi borcu, finansal varlık/yükümlülük takası borcu, özkaynak
aracı transferi borcu
Özkaynak = İşletmenin (varlıkları-yükümlülükleri)
Finansal varlık veya finansal yükümlülük bunları doğuran sözleşme hükümlerine taraf
olunduğu anda kayda alınır ve ait olduğu finansal araç sınıfına göre muhasebeleştirilir. Bu
sınıflar ve muhasebe ilkeleri aşağıda tabloda özetlenmiştir.
Finansal araç sınıfı
Araç niteliği İlk muhasebeleştirme İzleyen dönemlerde muhasebeleştirme
Alacak ve
borçlar
Ticari olan veya
olmayan tüm
senetli ve senetsiz
alacak ve borçlar
-Vadesi < = 1 yıl ise itibari değer
üzerinden kaydedilir.
-Vadesi > 1 yıl ise itfa edilmiş
değer (etkin faiz yöntemi)
üzerinden kaydedilir ve faiz tutarı
gelir tablosuna yansıtılır.
Şüpheli hale gelen alacaklar
için değer düşüklüğü karşılığı
hesaplanır.
Borçlanma
araçları ( vadeli
mevduat, DİBS,
ÖSBT vs;
krediler, ihraç
edilen tahvil ve
bonolar)
Aşağıdaki koşulları
sağlayan araçlar:
1-Sabit veya
değişken getiri,
2-Anapara ve faiz
ödeme vaadi
3- Gelecek
olaylara bağlı
değil,
4- Şarta bağlı
getiri/geri ödeme
yok
İşlem maliyeti dahil olmak üzere
işlem fiyatı üzerinden ölçülür.
-İtfa edilmiş değeri üzerinden
ölçülür.
-Dönem sonlarında tahmini
nakit akışlarında değişiklik
durumunda etkin faiz oranı ile
bugünkü değeri yeniden
hesaplanır ve bu tutar ile
defter değerinden farklar
değer artış kazançları/zararları
olarak kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır.
Özkaynak
araçları (paylar,
oydan yoksun
İşletmenin
sahipliği ile ilgili
haklar sağlayan
-Düzenli bir piyasada işlem
görenler işlem fiyatı üzerinden
kaydedilir ve işlem maliyetleri kâr
- Düzenli bir piyasada işlem
görenler GUD (piyasa değeri)
üzerinden ölçülür ve farklar
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
53 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
paylar, varantlar
vs.)
araçlardır. ve zarar tablosuna yansıtılır.
-Piyasada işlem görmeyenler
işlem fiyatı ve işlem maliyetleri
toplamı olan maliyet bedeli
üzerinden kaydedilir.
kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır.
- Maliyet bedelinden varsa
değer düşüklüğü zararları
düşülerek ölçülür.
Diğer finansal
araçlar (VDMK,
türev araçlar ve
kredi
taahhütleri vs)
Yukarıdaki
sınıflara girmeyen
araçlardır
-Diğer finansal araçlar GUD
üzerinden kayda alınır. Ölçüm
farkları kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır. İlk kayda almada işlem
maliyetleri gider yazılır.
-Kredi taahhütleri işlem
maliyetleri dahil maliyet bedeliyle
ölçülür.
-Diğer finansal araçlar GUD
üzerinden ölçülür. Ölçüm
farkları kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır.
-Kredi taahhütleri maliyet
bedelinden varsa değer
düşüklüğü zararları düşülerek
ölçülür.
Etkin faiz yöntemi ve itfa edilmiş değer
Etkin faiz oranı, finansal aracın vadesi boyunca gelecekte tahmini nakit ödeme ve
tahsilatlarını, finansal varlığın (yükümlülüğün) defter değerine eşitleyen orandır. Bu oran
finansal varlığın( yükümlülüğün) ilk kayda alma anında defter değeri esas alınarak belirlenir.
Etkin faiz oranı, henüz gerçekleşmemiş gelecekteki muhtemel değer düşüklüğü zararları
dikkate alınmaksızın tahmin edilir.
Etkin faiz oranı kullanılarak, finansal varlığın (yükümlülüğün) itfa edilmiş değeri, gelecekteki
nakit girişlerinin (nakit çıkışlarının) etkin faiz oranı ile bugüne indirgenerek bulunur. Böylece
herhangi bir dönemin faiz gideri (geliri), finansal yükümlülüğün (varlığın) dönem başındaki
defter değeri ile döneme ilişkin etkin faiz oranının ile bulunmaktadır. Finansal araçla ilgili
ücretler, ödenen veya alınan finansman ücretleri, işlem maliyetleri ve diğer primler veya
iskontolar, finansal aracın beklenen ömrü üzerinden itfa edilir. Ancak ücretler, ödenen veya
alınan finansman ücretleri, işlem maliyetleri, primler veya iskontolar daha kısa bir döneme
ilişkinse, söz konusu kısa dönem üzerinden itfa edilir.
Diğer taraftan, dönemsel gözden geçirme sırasında finansal araca ilişkin nakit akışı
tahminlerin değişmesi söz konusu olursa, finansal aracın defter değeri, başlangıçtaki etkin
faiz oranı kullanılarak gelecekteki tahmini nakit akışlarının bugünkü değeri bulunmak
suretiyle yeniden hesaplanır. Bu düzeltme, kâr veya zarar tablosunda değer artışı
kazancı/değer azalışı zararı kaleminde gösterilir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
54 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Gerçeğe uygun değer (GUD) yöntemleri
GUD’un belirlenmesinde aşağıdaki öncelik sırası kullanılır:
Değerleme tekniği kullanılması gerekiyorsa, GUD, piyasa verilerinin olabildiğince fazla,
işletme tarafından belirlenen verilerin ise olabildiğince az kullanıldığı bir değerleme tekniği
kullanılmalıdır. Değerleme teknikleri, emsal varlık fiyatının kullanılmasını, emsal varlığın cari
gerçeğe uygun değerinin referans alınmasını, iskonto edilmiş nakit akış analizlerini ve
opsiyon fiyatlama modellerini kapsamaktadır.
Finansal araçların faal bir piyasada kote edilmiş bir piyasa fiyatı bulunmuyor ve GUD
güvenilir bir şekilde ölçülemiyorsa bu finansal araçların gerçeğe uygun değerden ölçümüne
son verilir ve varlığın güvenilir bir biçimde ölçülebildiği en son tarihteki defter değeri yeni
maliyet değerini oluşturur. Varlığın ilk kayda alındığı tarihten bu yana gerçeğe uygun
değerinin güvenilir bir şekilde ölçülememesi durumunda ise varlığın işlem fiyatı maliyeti
olarak kabul edilir. Ayrıca, GUD güvenilir bir biçimde ölçülmesi mümkün olana kadar,
maliyet bedelinden değer düşüklüğü düşülerek ölçülür.
Faal bir piyasada kotasyon fiyatı bulunmayan bir varlığın GUD’na ilişkin makul tahminlerin
standart sapmasının önemli derecede olmaması ya da farklı tahminlerin gerçekleşme
olasılıklarının, makul bir biçimde belirlenebilmesi ve GUD’un tahmininde kullanılabilmesi
halinde güvenilir bir şekilde ölçüm kabul edilir.
Değer Düşüklüğü
Finansal varlık Değer düşüklüğü zararı (DDZ)
İtibari değer üzerinden izlenen alacaklar DDZ=(Defter değeri - Tahmini tahsilat tutarı)
Maliyet bedeli ile izlenen finansal varlıklar DDZ=(Defter değeri - Tahmini satış bedeli)
İtfa edilmiş bedel üzerinden izlenen finansal
varlıklar
DDZ=(Defter değeri - Yeni bugünkü değer)
DDZ iptali (Değer düşüklüğünün azaldığının DDZ iptal =(Defter değeri- Hiç değer düşüklüğüne
1 •Özdeş veya benzer bir varlığın faal piyasadaki kotasyon fiyatı.
2
•Kotasyon fiyatı yoksa, karşılıklı pazarlık ortamında bilgili ve istekli taraflar arasında özdeş veya benzer bir varlık veya yükümlülük için yakın bir tarihte gerçekleşen bir işlemin fiyatı
3
•Yukarıdaki yöntemler ile GUD elde edilemiyorsa, normal koşullarda karşılıklı pazarlık ortamında işlem fiyatının ne olabileceğinin tahmin edebilecek değerleme teknikleri kullanılır
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
55 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
objektif olarak tespiti durumunda) uğramamış gibi bulunacak yeni defter değeri)
Değer düşüklüğü sadece finansal varlıklar geçerli olup, finansal yükümlülüklere değer
düşüklüğü uygulanmaz. Bu yüzden, GUD ile ölçülen finansal varlıklar hariç olmak üzere, itfa
edilmiş değer, maliyet bedeli veya itibari değer ile ölçülen tüm finansal varlıklar raporlama
dönemlerinde değer düşüklüğü testine tabi tutulur.
Öncelikle finansal varlıkların değer düşüklüğüne uğradığına dair bir kanıtın bulunup
bulunmadığı değerlendirilir.
Gözlemlenebilir bir kanıt bulunduğunda ise, değer düşüklüğü zararı ticari alacaklar
için “Esas Faaliyetlerden Diğer Giderler” kalemine, diğer finansal varlıklar için ise
“Finansal Yatırımlar Değer Azalış Zararları” kalemine yansıtılır.
Borçlunun mali zorluk içinde bulunması, faiz veya anapara ödemelerinde bir gecikme veya
temerrüt olması, alacaklının borçluya mali zorlukları yüzünden ayrıcalık uygulaması,
borçlunun iflasının veya borç yapılandırmasının muhtemel hale gelmesi, finansal varlık
grubunun nakit akışlarında belirgin azalışlar olması gözlemlenebilir değer düşüklüğü kanıtları
olarak kabul edilir.
Değer düşüklüğü açısından finansal varlıklar ayrı ayrı değerlendirilir:
Önem derecesine bakılmaksızın tüm özkaynak araçları
Tek başına öneme sahip olan diğer finansal varlıklar.
Yukarıdakiler dışında kalan finansal varlıklar ise,
Bireysel olarak veya
Kredi riskine ilişkin benzer özellikleri dikkate alınmak suretiyle gruplandırılarak değer
düşüklüğü testine tabi tutulurlar.
Finansal varlıklar için değer düşüklüğü zararı aşağıdaki şekilde hesaplanır:
İtibari değeri üzerinden ölçülen alacaklar için değer düşüklüğü zararı, alacağın defter
değeri ile alacağın vadesinde tahsil edilmesi beklenen en gerçekçi tahmini tutar (sıfır
olabilir) arasındaki farktır.
Maliyet bedelinden ölçülen finansal araçlar için değer düşüklüğü zararı, varlığın
defter değeri ile varlığın raporlama dönemi sonunda satılmış olması durumunda elde
edilecek en gerçekçi tahmini tutar (sıfır olabilir) arasındaki farktır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
56 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
İtfa edilmiş değeri üzerinden ölçülen finansal araçların değer düşüklüğü zararı,
varlığın defter değeri ile varlığa ilişkin tahmini nakit akışlarının, başlangıçtaki etkin
faiz oranı kullanılarak hesaplanan bugünkü değeri arasındaki farktır. Değişken bir faiz
oranı durumunda, değer düşüklüğü zararının ölçülmesi açısından indirgemede
kullanılacak faiz oranı, sözleşmeye göre belirlenen cari etkin faiz oranıdır.
Değer düşüklüğü zararının iptali
Finansal varlığa ilişkin değer düşüklüğü zararının azaldığının objektif olarak tespiti
durumunda daha önce zarara yansıtılmış olan değer düşüklüğü zararı iptal edilir. İptal
edilecek kısım, hiç değer düşüklüğü olmamış gibi varlığın bulunacak defter değeri esas
alınarak belirlenir. Ancak, düşüklüğü zararının iptalinden sonra varlığın yeni defter değeri
orijinal defter değerini aşamaz.
Değer düşüklüğü zararının iptali, ticari alacaklar için “Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler”
kalemine, diğer finansal varlıklar için ise “Finansal Yatırımlar Değer Artış Kazançları”
kalemine yansıtılır.
Finansal varlıkların finansal tablo dışı bırakılması
Bir finansal varlık, sadece aşağıdaki durumlardan en az biri gerçekleştiğinde finansal tablo
dışı bırakılır:
Sözleşmeden doğan hakların süresi dolduğunda ya da söz konusu haklar elde
edildiğinde,
Sahiplikten doğan risk ve getirilerin tamamına yakını karşı tarafa devredildiğinde,
Sahiplikten doğan risk ve getirilerin önemli bir kısmı devredilmese bile kontrolünü
diğer bir tarafa devretmesi ve devralanın hiçbir kısıtlamaya tabi olmaksızın üçüncü
kişiye devretme hakkı olması halinde,
Bir finansal varlığın değerinin kısmen ya da tamamen geri kazanılmayacak olması.
İşletmenin devrettiği varlığın sahipliğinden kaynaklanan önemli risk ve getirileri elinde
bulundurmaya devam etmesi durumunda, varlığın tamamı finansal tablolarda gösterilmeye
devam edilir ve alınan bedel bir finansal yükümlülük olarak kayda alınır. Varlık ve
yükümlülük birbiriyle mahsup edilmez. Sonraki dönemlerde, devredilen varlıktan sağlanan
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
57 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
her türlü gelirin ve finansal yükümlülükten kaynaklanan her türlü giderin kayda alınmasına
devam edilir.
Devreden tarafın diğer tarafa nakit dışı finansal araç teminatı vermesi durumunda, tarafların
yapacağı muhasebeleştirme işlemleri aşağıdaki gibidir:
Devreden taraf, teminata verdiği varlığı Finansal durum tablosunda diğer varlıklardan
ayrı olarak sunar (örneğin ödünç verilmiş varlık, teminat olarak verilmiş özkaynak
aracı veya repo alacağı şeklinde).
Devralan taraf, kendisine verilen teminatı satması durumunda, satıştan elde ettiği
tutarları ve ilgili teminatı geri verme mükellefiyeti için gerçeğe uygun değeri
üzerinden ölçülen bir yükümlülüğü kayda alır.
Sözleşme şartlarını yerine getirememesi ve bu nedenle teminatı geri alma hakkını
kaybetmesi durumunda devreden taraf, ilgili teminatı finansal tablo dışı bırakır.
Devralan taraf ise, ilgili teminatı başlangıçta gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülen
bir varlık olarak kayda alır veya teminatı satmış ise, ilgili teminatı geri verme
mükellefiyetini finansal tablo dışı bırakır.
Sözleşme şartlarının yerine getirilmemesi hariç, devreden taraf, ilgili teminatı varlık
olarak göstermeye devam eder ve devralan taraf ise teminatı varlık olarak kayda
almaz.
Finansal yükümlülüklerin finansal tablo dışı bırakılması
Bir finansal yükümlülük,
Sözleşmede belirlenen yükümlülük yerine getirildiğinde,
İptal edildiğinde veya
Zamanaşımına uğradığında,
finansal tablo dışı bırakılır.
Finansal araçların takas edilmesi durumunda, başlangıçtaki finansal yükümlülük ortadan
kalkar ve yeni bir finansal yükümlülük kayda alınır.
Mevcut bir finansal yükümlülüğün şartlarının tamamında veya bir kısmında önemli bir
değişiklik yapılması durumunda, başlangıçtaki finansal yükümlülük ortadan kalkar ve bunun
yerine yeni bir finansal yükümlülük kayda alınır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
58 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Ortadan kalkan veya diğer bir tarafa devredilen finansal yükümlülüğün defter değeri ile söz
konusu yükümlülüğe ilişkin olarak ödenen tutar veya devredilen her türlü nakit dışı varlık
veya üstlenilen her türlü yükümlülük arasındaki fark kâr veya zarara yansıtılır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
59 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.2 Nakit
Nakit, diğer tüm varlık ve yükümlülüklerin ölçülmesi ve muhasebeleştirilmesine temel teşkil
eder. Para, vadesiz mevduat, çek ve ödeme emirleri nakit olarak sınıflandırılır.
Nakit ve nakit benzerleri, itibari değer üzerinden kaydedilir ve izleyen dönemlerde gerçeğe
uygun değer (GUD) üzerinden izlenir. Özellikle döviz üzerinden nakit ve nakit benzerleri
dönem sonlarında GUD üzerinden ölçülür.
Nakit benzerleri, kısa vadeli çok likit yatırımlar olup, önemli bir değer kaybına uğrama risk
olmaksızın nakde dönüştürülebilirler. Hazine bonoları, finansman bonoları, para piyasası likit
fonları nakit benzerlerine örnek olarak sayılabilir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
60 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.3 Alacak ve Borçlar
Finansal araç sınıfı
Araç niteliği İlk muhasebeleştirme İzleyen dönemlerde muhasebeleştirme
Alacaklar Ticari olan veya
olmayan tüm senetli
ve senetsiz alacaklar
Vadesi < = 1 yıl ise itibari değer
üzerinden kaydedilir.
Tahsil edilebilir tutar üzerinden
izlenir ve şüpheli hale gelen
alacaklar için değer düşüklüğü
karşılığı hesaplanır.
Alacaklar Ticari olan veya
olmayan tüm senetli
ve senetsiz alacaklar
Vadesi > 1 yıl ise itfa edilmiş
değer (etkin faiz yöntemi)
üzerinden kaydedilir ve faiz geliri
kâr ve zarar tablosunda esas
faaliyetlerden diğer gelirler içinde
gösterilir.
İtfa edilmiş değer üzerinden
izlenmeye devam edilir. Faiz
geliri kâr ve zarar tablosunda
esas faaliyetlerden diğer
gelirler içinde gösterilir.
Alacaklar Ödeme çağrısı yapılan
sermaye alacağı
İtibari değer Şüpheli hale gelen sermaye
alacakları için değer düşüklüğü
karşılığı hesaplanır.
Borçlar Ticari olan veya
olmayan tüm senetli
ve senetsiz borçlar
Vadesi < = 1 yıl ise itibari değer
üzerinden kaydedilir.
Şüpheli alacak karşılığı ayrılmaz
Borçlar Ticari olan veya
olmayan tüm senetli
ve senetsiz borçlar
Vadesi > 1 yıl ise itfa edilmiş
değer (etkin faiz yöntemi)
üzerinden kaydedilir ve faiz gideri
kâr ve zarar tablosunda faiz , kar
payı vb gelirler içinde gösterilir.
itfa edilmiş değer üzerinden
izlenmeye devam edilir ve faiz
gideri kâr ve zarar tablosunda
faiz , kar payı vb gelirler içinde
gösterilir.
İşletmenin tüm senetli ve senetsiz alacakları ile senetli ve senetsiz borçları ilk kayda alma ve
izleyen dönemlerde ölçülmesinde aynı esaslara tabidir.
Ödeme çağrısı yapılan sermaye alacakları ile ilk defa kayda alındığı tarihle tahsil edileceği
veya ödeneceği tarih arasındaki süre bir yıl veya daha kısa olan alacak ve borçlar itibari
değeri üzerinden kayıtlarda izlenir.
Ancak, ilk defa kayda alındığı tarih ile tahsil edileceği/ ödeneceği tarih arasında bir yıldan
uzun süre olan alacaklar (ödeme çağrısı yapılan sermaye alacakları hariç) ve borçlar itfa
edilmiş değer üzerinden ölçülür.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
61 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
İtfa edilmiş değer üzerinden ölçülen ticari alacak ve borçlara ilişkin etkin faiz yöntemine göre
hesaplanan faiz tutarı Kâr veya zarar tablosunda “Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler” veya
“Esas Faaliyetlerden Diğer Giderler” kalemlerinde; diğer alacak ve borçlara ilişkin etkin faiz
yöntemine göre hesaplanan faiz tutarı ise “Faiz, Kâr Payı vb. Gelirler” veya “Faiz vb .Giderler”
kalemlerinde gösterilir.
Senetli alacaklar ve senetli borçlar
Senetli alacaklar/senetli borçlar faiz oranı içeren ve içermeyen şekilde düzenlenebilir. Vadesi
bir yılı geçmeyen senetli alacaklar/borçlar itibari değerden ölçülür. Vadesi bir yılı geçen
senetli alacaklar/borçlar itfa edilmiş değer ile ölçülür.
Kısa vadeli bir alacak senedine ilişkin örnek aşağıda sunulmuştur.
Örnek: Kısa vadeli alacak senedi
Şirketimiz 15.02.2017 tarihinde kullanılmış bir makineyi 9 ay vadeli bir senet karşılığında
500.000 TL’ye satmıştır.
Satış kaydı
15.02.2017 Borç Alacak
121 Alacak senetleri 500.000
253 Tesis, Makine ve Cihazlar 500.000
Alacak senedinin tahsil kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 500.000
121 Alacak senetleri 500.000
Örnek: Kısa vadeli borç senedi
Şirketimiz, 15.06.2017 tarihinde merkez ofisi için ofis mobilyalarını 6 ay vadeli bir borç
senedi karşılığında 400.000 TL’ye satın almıştır.
Demirbaş alış kaydı
15.06.2017 Borç Alacak
255 Demirbaşlar 400.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
62 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
321 Borç senetleri 400.000
Borç senedi ödeme kaydı
15.01.2018 Borç Alacak
321 Borç senetleri 400.000
102 Bankalar 400.000
Örnek: Uzun vadeli faizli alacak senedi
Şirketimiz, kullanılmış bir makineyi 2 yıl vadeli yıllık %10 faiz ödemeli bir senet karşılığında
01.01.2016 tarihinde 500.000 TL’ye satmıştır. Benzer alacak senetlerin de faiz oranı %10’dur.
Makinenin net defter değeri ile satış bedeli eşit olduğu varsayılmıştır.
2016 yılı faiz tutarı 50.000 TL
2017 yılı faiz tutarı 50.000 TL
Anapara 500.000 TL
R=%10
PV= 50.000/(1,1)^1 + 550.000/(1,1)^2 = 500.000 TL , senet üzerinde yazan faiz oranı ile
benzer alacaklar için belirlenen faizi oranı aynı olduğundan senedin bugünkü değeri senet
üzerinde yazılı değere eşittir.
Satış kaydı
01.01.2016 Borç Alacak
121 Alacak senetleri 500.000
253 Tesis, Makine ve Cihazlar 500.000
2016 yılı faiz geliri kaydı
31.10.2016 Borç Alacak
102 Bankalar 50.000
642 Faiz gelirleri 50.000
2017 yılı faiz geliri kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 50.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
63 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
642 Faiz gelirleri 50.000
Alacak senedinin tahsil kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 500.000
121 Alacak senetleri 500.000
Uzun vadeli faizsiz alacak senedi örneği aşağıda sunulmuştur.
Örnek: Uzun vadeli faizsiz alacak senedi
Şirketimiz, 01.01.2016 kullanılmış bir makineyi 2 yıllık vadeli 500.000 TL alacak senedi
karşılığında satmıştır. Benzer vadeli alacaklar için faiz oranı %12’dir. Makinenin net defter
değerinin senedin bugünkü değerine eşit olduğu varsayılmıştır.
Bugünkü değeri= 500.000/(1,12)^2 = 398.596 TL
İtfa tablosu
Yıl Açılış tutarı Kupon Efektif Faiz (%12) İtfa tutarı
1 398.596 0 47.731 446.426
2 446.426 0 53.571 500.000
Satış kaydı
01.01.2016 Borç Alacak
121 Alacak senetleri 398.596
321 Tesis, Makine ve Cihazlar 398.596
2016 yılı faiz geliri kaydı
31.12.2016 Borç Alacak
121 Alacak senetleri 47.731
642 Faiz gelirleri 47.731
2017 yılı faiz geliri kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
121 Alacak senetleri 53.571
642 Faiz gelirleri 53.571
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
64 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Alacak senedinin tahsil edilmesi kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 500.000
121 Alacak senetleri 500.000
Örnek: Uzun vadeli faizsiz borç senedi
Şirketimiz, 01.01.2016 tarihinde bir ofis dairesini 2 yıllık vadeli 1.000.000 TL borç senedi
karşılığında satın almıştır. Benzer borç senetleri için faiz oranı %15’dir. Makinenin net defter
değerinin senedin bugünkü değerine eşit olduğu varsayılmıştır.
Bugünkü değeri= 1.000.000/(1,12)^2 = 756.143 TL
İtfa tablosu
Yıl Açılış tutarı Kupon Efektif Faiz (%15) İtfa tutarı
1 756.143 0 113.421 869.565
2 869.565 0 130.434 500.000
Satış kaydı
01.01.2016 Borç Alacak
252 Binalar 756.143
321 Borç senetleri 756.143
2016 yılı faiz gideri kaydı
31.12.2016 Borç Alacak
652 Reeskont faiz giderleri 113.421
321 Borç senetleri 113.421
2017 yılı faiz gideri kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
652 Reeskont faiz giderleri 130.434
321 Borç senetleri 130.434
Borç senedinin ödenmesi kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
321 Borç senetleri 1.000.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
65 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
102 Bankalar 1.000.000
Şüpheli Alacaklar
Ticari alacaklar, para, mal veya hizmetler karşılığında müşteri ve diğerlerinden olan
alacaklardır. Senetli ve senetsiz olarak sınıflandırılırlar. Ticari olmayan alacaklar, çalışanlara
verilen avanslar, iştiraklere verilen avanslar, potansiyel zararları veya hasarları ödemek için
verilen depozitolar, ödeme veya bakım garantisi için verilen depozitolar, temettü ve faiz
alacakları, tazminat alacakları vs.
İşletme dönem sonlarında makul bir gerekçeye dayanarak tahsili şüpheli hale gelen ticari ve
diğer alacaklarını tahmin eder ve bu alacaklar için finansal araçlarda uygulanan değer
düşüklüğü karşılığı hesaplar. Şüpheli alacaklar, çeşitli nedenlerle tahsil imkânlarının
güçleşmiş olduğu tahmin edilen alacakları ifade eder.
Vadesinde tahsil edilemeyen alacaklar için şüpheli hale gelen alacaklar iki yöntemle
hesaplanır. Direkt yöntem ve karşılık ayırma yöntemidir. Direkt yöntemde şüpheli alacak
karşılığı ayrılmaz ve tahsil edilemeyen alacak doğrudan gider yazılır ve alacak bakiyesinden
düşülür.
Karşılık yönteminde satışların yüzdesi (gelir tablosu yöntemi) ve alacakların yüzdesi şeklinde
şüpheli alacaklar hesaplanır.
Örnek: Satış hasılatı oranına göre şüpheli alacak karşılığı
Şirketimiz Satış hasılatının %3’nün tahsil edilemeyeceğini hesaplamaktadır. 2017 yılında
2.000.000 TL satış hasılatı yapılmışsa %3 oranında şüpheli alacak karşılığı ayrılacaktır.
Şüpheli alacak kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 60.000
129 Şüpheli ticari alacaklar karşılığı 60.000
Alacakların yüzdesi yönteminde birleşik bir oran ve alacak yaşlandırma oranları kullanılabilir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
66 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Örnek: Ticari alacakların vadelerine göre şüpheli alacak karşılığı
Şirketimiz 2017 yılında ticari alacaklarını aşağıdaki oranlara göre yaşlandırarak farklı oranlar
üzerinden şüpheli alacak karşılığı hesaplamaktadır.
Alacak yaşı Alacak tutar Şüpheli alacak Oranı (%) Karşılık tutarı
< 90 gün 650.000 %2 13.000
90-120 gün arası 50.000 %10 5.000
121-180 gün 20.000 %15 3.000
>180 gün 10.000 %20 2.000
Toplam 23.000
Şüpheli alacak kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 23.000
129 Şüpheli ticari alacaklar karşılığı 23.000
Şüpheli alacaklar, tahsil edilme kabiliyetini tamamen kaybederse değersiz olacak olarak
sınıflandırılır ve ticari alacaklardan düşülür.
Örnek: Değersiz alacak
Şirketimiz, bir müşteriden olan 5.000 TL’lik alacağın tahsil edilmesinin mümkün olmadığına
karar verilmiştir.
Değersiz alacak kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
129 Şüpheli ticari alacaklar karşılığı 5.000
120 Ticari alacaklar 5.000
Kısa vadeli alacak senetleri (vadesi bir yıl ve daha kısa) senetsiz alacaklar gibi değerlenir ve
değer düşüklüğü testine tabi tutulur. Sonuçta net tahsil edilebilir değer üzerinden kayıtlarda
izlenir. Uzun vadeli alacak senetleri vade süresince iskontolu veya primli olarak itfa edilmiş
değer üzerinden izlenir. Dönemsel olarak da değer düşüklüğü testine tabi tutulur. Ve tahmini
nakit akışlarının orijinal etkin faiz oranından hesaplanan bugünkü değeri ile defter değeri
arasındaki fark zarar yazılır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
67 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Örnek: Senetli alacaklar değer düşüklüğü
Şirketimiz 2016 yılı sonunda defter değeri 398.596 TL tutarındaki alacak senedinin
borçlusunun finansal ödeme güçlüğü yaşadığını öğrenmiştir. 2017 yılı sonunda senedin
üzerinde yazılı değerin ancak %80 tutarını tahsil edebileceğini öngörmüştür. Orijinal efektif
faiz oranı %12 üzerinden tahsil edilebilecek tutarın bugünkü değerini bulmamız gerekir.
31.12.2016 tarihinde defter değeri 398.596 TL
31.12.2017 tarihinde tahsil edilmesi beklenen tutar 400.000 TL
Efektif faiz oranı %12
31.12.2016 tarihinde bugünkü değer = 400.000/(1,12)^1 = 357.142 TL.
Değer düşüklüğü zararı = 398.596-357.142 = 41.454 TL
Değer düşüklüğü kaydı
31.12.2016 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 41.454
129 Şüpheli ticari alacaklar karşılığı 41.454
2017 yılı faiz geliri kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
121 Alacak senetleri 42.857
642 Faiz gelirleri 42.857
Alacak senedi tahsilat ve kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar
129 Şüpheli ticari alacaklar karşılığı
400.000
41.454
121 Alacak senetleri 441.454
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
68 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.4 Finansal Araç Yatırım ve Yükümlülükleri
Finansal araç sınıfı
Araç niteliği İlk muhasebeleştirme İzleyen dönemlerde muhasebeleştirme
Borçlanma
araçları
(vadeli
mevduat,
DİBS, ÖSBT
vs; krediler,
ihraç edilen
tahvil ve
bonolar)
Aşağıdaki koşulları
sağlayan araçlardır:
1-Sabit veya değişken
getiri,
2-Anapara ve faiz
ödeme vaadi
3- Gelecek olaylara
bağlı değil,
4- Şarta bağlı getiri/
ödeme yok
İşlem maliyeti dahil olmak üzere
işlem fiyatı üzerinden ölçülür.
-İtfa edilmiş değeri üzerinden
ölçülür.
-Dönem sonlarında tahmini
nakit akışlarında değişiklik
durumunda etkin faiz oranı ile
bugünkü değeri yeniden
hesaplanır ve bu tutar ile
defter değerinden farklar
değer artış kazançları/zararları
olarak kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır.
Özkaynak
araçları
(paylar,
oydan
yoksun
paylar,
varantlar
vs.)
İşletmenin sahipliği ile
ilgili haklar sağlayan
araçlardır.
-Düzenli bir piyasada işlem
görenler işlem fiyatı üzerinden
kaydedilir ve işlem maliyetleri kâr
ve zarar tablosuna yansıtılır.
-Piyasada işlem görmeyenler
işlem fiyatı ve işlem maliyetleri
toplamı olan maliyet bedeli
üzerinden kaydedilir.
- Düzenli bir piyasada işlem
görenler GUD (piyasa değeri)
üzerinden ölçülür ve farklar
kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır.
- Maliyet bedelinden varsa
değer düşüklüğü zararları
düşülerek ölçülür.
Diğer
finansal
araçlar
(VDMK,
türev
araçlar ve
kredi
taahhütleri
vs)
Yukarıdaki sınıflara
girmeyen araçlardır
-Diğer finansal araçlar GUD
üzerinden kayda alınır. Ölçüm
farkları kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır. İlk kayda almada işlem
maliyetleri gider yazılır.
-Kredi taahhütleri işlem
maliyetleri dahil maliyet bedeliyle
ölçülür.
-Diğer finansal araçlar GUD
üzerinden ölçülür. Ölçüm
farkları kâr ve zarar tablosuna
yansıtılır.
-Kredi taahhütleri maliyet
bedelinden varsa değer
düşüklüğü zararları düşülerek
ölçülür.
Özkaynak araçları yatırımları
İşletmenin sermayesinde pay sahipliği haklarını gösteren araçlardır. Örnek olarak, pay
senetleri, oydan yoksun pay senetleri, varantlar, intifa senetleri sayılabilir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
69 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
İşletmenin sermayesindeki payı %20’den az olan özkaynak araçları GUD üzerinden, %20-%50
arasında olan özkaynak araçları özkaynak metodu; %50’den fazla olan özkaynak araçları da
konsolidasyon metodu ile muhasebeleştirilir. İşletme üzerindeki kontrol gücü pay oranından
farklı ise pay oranı yerine kontrol gücüne göre muhasebeleştirilir. Küçük veya önemsiz
kontrol gücü olan özkaynak araçları GUD üzerinden, önemli kontrol gücü olan araçlar
özkaynak metodu ve tam kontrol gücü olanlar da konsolidasyon metoduyla izlenir. Bu başlık
altında sadece kontrol gücü az veya önemsiz özkaynak araçlarına yapılan yatırımlar
açıklanacaktır.
Düzenli piyasalarda işlem gören özkaynak araçları, ilk muhasebeleştirmede işlem fiyatından
ölçülerek işlem maliyetleri (özkaynak araçlarını satına almak veya satmak için ödenen
aracılık komisyonları ve benzeri giderleridir) kâr veya zarara yansıtılır. Bu özkaynak araçları
raporlama tarihinde ise piyasa değeri veya gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülür ve
ortaya çıkan değer farkları “Finansal Yatırımlar Değer Artış Kazançları” veya “Finansal
Yatırımlar Değer Azalış Zararları” kalemlerinde kâr veya zarara yansıtılır.
Düzenli piyasalarda işlem görmeyen özkaynak araçları, ilk muhasebeleştirmede, işlem
fiyatları ve işlem maliyetlerinin toplamından oluşan maliyet bedelinden ölçülür.Bu özkaynak
araçları sonraki raporlama tarihlerinde maliyet bedelinden varsa değer düşüklüğü zararları
düşülerek ölçülür.
Borsada işlem görüyorlarsa veya gerçeğe uygun değeri güvenilir bir şekilde belirlenebiliyorsa
pay senetleri gerçeğe uygun değer (GUD) üzerinden kaydedilmesi gerekir.
GUD hiyerarşisi;
Aktif bir piyasada özdeş varlıklar için kote fiyatlar (genellikle alış fiyatları,
Kote fiyat yoksa özdeş varlıkların en son fiyatı (piyasa koşullarında önemli
değişiklikler yoksa)
Aktif piyasa yoksa ve özdeş varlıklar için en son fiyat GUD’un iyi bir tahmini veya
göstergesi değilse, GUD değerleme teknikleri ile belirlenir.
Değerleme teknikleri;
Özdeş varlıklar için istekli ve bilgili taraflar arasındaki en son fiyat ,
Önemli ölçüde benzer başka bir varlığın referans GUD’u,
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
70 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
İndirgenmiş nakit akışı analizi,
Opsiyon fiyatlama modelleri,
Piyasa katılımcıları tarafından yaygın olarak kullanılan ve fiili piyasa işlemlerinde elde
edilen fiyatları güvenilir bir şekilde tahmin eden diğer teknikler.
Mümkün olduğu kadar piyasadan elde edilen piyasa verileri işletme içinden elde edilen
verilere tercih edilir.
Ancak, GUD güvenilir bir şekilde ölçülemiyor veya tahmin edilemiyorsa, güvenilir bir şekilde
en son ölçülen GUD yeni değeri olur. GUD güvenilir bir şekilde tekrar ölçülünceye kadar
(maliyet – değer düşüklüğü) ile değerlenir.
Örnek: Özkaynak aracı yatırımı
Şirketimiz 01.10.2017 tarihinde finansal yatırım amacıyla (A) şirketinin borsada işlem gören
pay senetlerinden 1.000 adedini 100.000 TL’ye almıştır. Borsa aracılık komisyonu olarak 500
TL ödemiştir.
Pay senedi alış kaydı
01.10.2017 Borç Alacak
110 Hisse senetleri
653 Komisyon giderleri
100.000
500
102 Bankalar 100.500
31.12.2017 tarihinde ise (A) şirketi pay senetlerinin değeri borsada 13 TL olmuştur.
Pay senedi dönem sonu değer artış kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
110 Hisse senetleri 13.000
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar 100.500
30.06.2018 tarihinde ise (A) şirketi pay senetlerinin değeri borsada 8 TL olmuştur.
Pay senedi değer azalış kaydı
30.06.2018 Borç Alacak
659 Diğer gider ve zararlar 50.000
110 Hisse senetleri 50.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
71 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Örnek: Temettü dağıtımı
Şirketimiz sahip olduğu (A) şirketinin hisse senetleri için 15.05.2017 tarihinde pay başına
1,85 TL temettü almıştır.
Temettü tutarı =Pay sayısı*pay başına temettü tutarı = 1.000*1,85 = 1.850 TL.
Temettü geliri kaydı
15.05.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 1.850
640 İştiraklerden temettü gelirleri 1.850
Borçlanma araçları yatırımları
Ticari ve diğer alacaklar ile ticari ve diğer borçlar dışında kalan ve aşağıdaki koşulları
sağlayan araçlardır:
Sabit veya değişken getiri sağlar.
Anapara ve faiz ödeme vaadi içerir.
Anapara ve faiz ödemesi gelecekteki olaylara bağlı değildir.
Şarta bağlı getiri/ödeme içermez (değişken faiz hariç)
Borçlanma aracı niteliğindeki finansal varlık veya yükümlülükler ilk kayda alma sırasında,
işlem maliyetleri de dâhil edilerek işlem fiyatları üzerinden ölçülür. İşlem maliyetleri bir
finansal varlığın veya yükümlülüğün edinimiyle, ihracıyla ya da elden çıkarılmasıyla
ilişkilendirilebilen ek maliyetlerdir. İşlem maliyetlerine örnek olarak aracılara veya
danışmanlara ödenen ücretler ve düzenleyici kurumlar tarafından alınan harçlar
gösterilebilir.
Bankalardaki vadeli mevduatlar, devlet tahvili, hazine bonosu veya özel sektör tahvil ve
bonoları; finansal yükümlülüklere örnek olarak ise alınan krediler, ihraç edilen tahvil ve
bonolar borçlanma araçları örnekleridir.
Örnek: Mevduat yatırımı
Şirketimiz 01.10.2017 tarihinde 3 ay vadeli yıllık %15 faizden 750.000 TL vadeli mevduat
hesabı açmıştır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
72 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Mevduat açılış kaydı
01.10.2017 Borç Alacak
102 Bankalar (Vadeli mevduat) 750.000
102 Bankalar (Vadesiz mevduat) 750.000
Faiz geliri kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar (Vadeli mevduat) 27.739
642 Faiz gelirleri 27.739
Örnek: Tahvil yatırımı
Şirketimiz, 01.01.2017 tarihinde finansal yatırım kapsamında, vadesi 31.12.2019 tarihinde
dolacak ve itibari değeri 5 milyon TL tutarında, %10 yıllık faiz ödemeli devlet tahvili satın
almıştır. Tahvilin alış fiyatı 5.250.000 TL olup, 5.900 TL alış komisyonu ödenmiştir.
PV (Alış fiyatı + alış maliyeti) = 5.255.900 TL
PMT (Kupon faizi)=5.000.000*%10 =500.000 TL
N (Vade) = 2 yıl 3 ay
FV (Tahvil anapara tutarı) =5.000.000 TL
Efektif faiz oranı= %11,1
Tahvil itfa tablosu (TL)
Yıl Açılış tutarı Kupon Faiz (%15,16) İtfa tutarı Defter değeri
1 5.255.900 500.000 143.853 (356.146) 4.899.753
2 4.899.753 500.000 548.772 48.772 4.948.525
3 4.948.525 500.000 554.234 54.234 5.000.000
Tahvil alış kaydı.
01.10.2017 Borç Alacak
112 Kamu kesimi tahvil senet ve bonoları 5.255.900
102 Bankalar 5.255.900
2017 yılı sonu tahvil itfa (90 günlük ) ve kupon faizi tahsili (tam) kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
659 Diğer gider ve zararlar 356.146
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
73 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
102 Bankalar 500.000
112 Kamu kesimi tahvil senet ve bonoları
642 Faiz geliri
356.146
500.000
2018 yılı tahvil itfa ve kupon faizi tahsili kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
102 Bankalar
112 Kamu kesimi tahvil senet ve bonoları
500.000
48.772
642 Faiz gelirleri 548.772
2019 Faiz geliri kaydı
31.12.2019 Borç Alacak
102 Bankalar
112 Kamu kesimi tahvil senet ve bonoları
500.000
54.234
642 Faiz gelirleri 554.234
Tahvilin anapara tahsili kaydı
31.12.2019 Borç Alacak
102 Bankalar 5.000.000
112 Kamu kesimi tahvil senet ve bonoları 5.000.000
Borçlanma araç yatırımları değer düşüklüğü
İşletmenin finansal yatırımları arasında bulunan borçlanma araçlarının kaydı ve bunlara
ilişkin değer düşüklüğü hesaplamaları aşağıdaki örneklerde sunulmuştur.
Örnek: Tahvil alınması
Şirketimiz 01.01.2015 tarihinde 2,5 milyon TL tutarında 3 yıl vadeli %10 yıllık faiz ödemeli ve
vadede 2,75 milyon TL itfa ödemeli tahvili satın almıştır.
PV= 2,5 milyon TL
FV= 2,75 Milyon TL
N= 3 yıl
PMT= 250.000 TL
Etkin faiz oranı r= %12,94
İtfa tablosu
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
74 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Yıl Açılış tutarı Kupon Faiz (%12,94) İtfa tutarı Kapanış tutarı
2015 2.500.000 250.000 323.450 73.450 2.573.450
2016 2.573.450 250.000 332.952 82.952 2.656.402
2017 2.656.402 250.000 343.685 93.685 2.750.000
Tahvil alış kaydı
01.01.2015 Borç Alacak
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları 2.500.000
102 Bankalar 2.500.000
2015 yılı kupon faizi tahsil kaydı
31.12.2015 Borç Alacak
102 Bankalar
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları
250.000
73.450
642 Faiz gelirleri 323.450
Her dönem sonunda finansal varlıklar ( ister maliyet bedeli üzerinden isterse itfa değeri
üzerinden kayıtlarda gözüküyor olsun) değer düşüklüğü testine tabi tutulur ve değer
düşüklüğü varsa dönem gideri yazılır.
Değer düşüklüğü karşılığı nasıl bulunur?
İtfa değeri üzerinden gösterilen finansal varlıklar orijinal etkin faiz oranından
gelecekteki nakit akımlarının bugünkü değer bulunur. Bu tutar itfa değerinden
düşükse aradaki fark değer düşüklüğü olarak gelir tablosuna gider kaydedilir.
Maliyet değeri üzerinden ölçülen finansal varlıklar raporlama gününde tahmini en iyi
satış fiyatı üzerinden elde edilecek bedeli bulunur. Bu tutar maliyet bedelinden
düşükse aradaki fark değer düşüklüğü olarak gider yazılır.
Örnek: Tahvil değer düşüklüğü
Varsayalım ki, 2016 yılı başında tahvil ihraççısı şirket ödeme güçlüğü yaşıyor ve 2016 yılı ve
2017 yıllarına ait iki kupon ödemesini zamanında yapamayacak. Kupon ödemelerini sadece
2018 ve 2019 yılları sonunda ve anapara ödemesini de 2019 yılı sonunda primsiz itibari
değeri (2,5 milyon TL) üzerinden yapabilecek.
2018 yılı Kupon ödemesi = 250.000 TL
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
75 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
2019 yılı Kupon ve anapara itfa = 2.750.000 TL
Orijinal etkin faiz oranı= %12,94
Yeniden hesaplanan bugünkü değeri = 1.863.752 TL ( ilk kayda almada bulunan etkin faiz
oranından hesaplanmıştır.)
Buna göre, 01.01.2016 tarihinde değer düşüklüğü zararı = 2.573.450 TL -1.863.752 TL
=709.697 TL
Yeni defter değeri =1.863.752 TL
Yeni itfa tablosu (Etkin faiz oranı % 12,94 üzerinden hazırlanmıştır.)
Yıl Açılış tutarı Kupon Faiz (%12,94) İtfa tutarı Kapanış tutarı
2016 1.863.752 0 241.169 241.169 2.104.922
2017 2.104.922 0 272.376 272.376 2.377.299
2018 2.377.299 250.000 307.622 57.622 2.434.921
2019 2.434.921 250.000 315.078 65.078 2.500.000
Tahvilin değer düşüklüğü kaydı
01.01.2016 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 709.697
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
Veya 111 Özel kesim tahvil, senet ve
bonoları
792.673
2016 yılı itfa kaydı
31.12.2016 Borç Alacak
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları 241.169
642 Faiz gelirleri 241.169
2017 yılı itfa kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları 272.376
642 Faiz gelirleri 272.376
2018 yılı kupon faizi tahsili ve itfa kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
76 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
102 Bankalar
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları
250.000
57.622
642 Faiz gelirleri 307.425
2019 yılı kupon faizi tahsili ve itfa kaydı
31.12.2019 Borç Alacak
102 Bankalar
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları
250.000
65.078
642 Faiz gelirleri 315.078
Tahvil anapara ödemesi kaydı
31.12.2019 Borç Alacak
102 Bankalar 2.500.000
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları 2.500.000
Örnek: Tahvil değer düşüklüğü iptali
Varsayalım ki, yukarıdaki örnekte tahvil ihraç eden şirket 2017 yılı başında tekrar ödeme
gücünü kazandı ve kupon ödemelerini 2017 ve 2018 yılında yapacak ve anaparayı %10 ilave
pirimle 2018 yılı sonunda ödeyebilecektir. Acaba değer düşüklüğü tersine çevrilebilir mi?
2017 yılı sonunda bugünkü değeri yeniden hesaplamak gerekir:
2017 kupon ödemesi = 250.000 TL
2018 kupon ve anapara ödemesi = 3.000.000 TL (250.000 kupon ve anaparanın %10 fazla
prim 250.000 TL ve 2.500.000 TL anapara)
Orijinal etkin faiz oranı= %12,94
Yeniden hesaplanan bugünkü değeri = 2.573.293 TL
2017 yılı başında eski defter değeri = 2.104.922 TL
Geri kazanılan değer düşüklüğü= 2.573.293-2.104.922 = 468.371 TL.
Yeni itfa tablosu
Yıl Açılış tutarı Kupon Faiz (%12,94) İtfa tutarı Kapanış tutarı
2017 2.573.293 250.000 332.984 82.984 2.656.278
2018 2.656.278 250.000 343.722 93.722 2.750.000
Değer düşüklüğü karşılığının iptali kaydı
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
77 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
01.01.2017 Borç Alacak
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
Veya 111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları
468.371
644 Konusu kalmayan karşılıklar 468.371
2017 yılı kupon faizi tahsili ve itfa kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları
250.000
82.984
642 Faiz gelirleri 332.984
2018 yılı kupon faizi tahsili ve itfa kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
102 Bankalar
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları
250.000
93.722
642 Faiz gelirleri 343.722
Tahvil anapara ödemesi kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
102 Bankalar 2.750.000
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonoları 2.750.000
Borçlanma aracı ihraçları
Etkin faiz yöntemi, işlem maliyeti, primli/iskontolu elde etme, primli/iskontolu itfa etme ve
aracın vade süresi gibi unsurları dikkate aldığı için finansal aracın sözleşmede yazan faiz
oranından genellikle farklılaşır. Aşağıda borçlanma aracı ihraçlarına ilişkin örnekle
sunulmuştur.
Örnek: Borçlanma aracı ihracı
Şirketimiz 2,5 milyon TL tutarında 3 yıl vadeli %10 yıllık faiz ödemeli ve vadede 2,75 milyon
TL itfa ödemeli tahvili ihraç etmiştir. İhraç 01.01.2015 tarihinde tamamlanmış olup, 50.000
TL ihraç masrafı yapılmıştır. Piyasada benzer tahvillerin faiz oranı ile aynıdır.
Tahvil borçlanma aracı şartlarını taşımaktadır:
- Getirisi sabit faiz ve sabit ödemelidir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
78 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
- Anapara ve faiz ödenmesine yönelik ayrı bir teminat verilmemiştir.
- Tahvil ihraç eden veya tahvil tutanlar için şarta bağlı bir ön ödeme yoktur.
- Koşullara bağlı bir getiri yoktur. (değişken faizli hariç)
Bu yüzden tahvil izleyen dönemlerde etkin faiz oranında itfa değeri üzerinden ölçülecektir.
Önce etkin faiz oranını bulalım:
PV (Tahvil net ihraç tutarı) = İhraç bedeli – işlem maliyeti = 2.500.000-50.000 = 2.450.000
N (Faiz ödeme dönemi sayısı) = 3
Faiz ödeme dönemi = yılda bir
PMT (Kupon faizi tutarı) = 2,5 milyon TL* %10= 250.000
FV (Anapara ödeme tutarı)= 2.750.000 TL
r (Tahvilin net ihraç tutarını gelecekteki nakit akımlarının bugünkü değerine eşitleyen
iskonto oranı -etkin faiz oranı) = %13,77
Tahvil itfa tablosu
Yıl Açılış tutarı Kupon Etkin faiz
(%13,77)
İtfa tutarı Defter değeri
1 2.450.000 250.000 337.365 87.365 2.537.365
2 2.537.365 250.000 349.395 99.395 2636.760
3 2.636.760 250.000 363.081 113.081 2.750.000
Tahvil ihraç kaydı.
01.01.2015 Borç Alacak
102 Bankalar 2.450.000
405 Çıkarılmış tahviller 2.450.000
3015 yılı itfa ve faiz kuponu ödeme kaydı
31.12.2015 Borç Alacak
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 337.410
102 Bankalar
405 Çıkarılmış tahviller
250.000
87.410
2016 yılı itfa ve faiz kuponu ödeme kaydı
31.12.2016 Borç Alacak
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
79 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 349.447
102 Bankalar
405 Çıkarılmış tahviller
250.000
99.447
2017 yılı itfa ve faiz kuponu ödeme kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 363.143
102 Bankalar
405 Çıkarılmış tahviller
250.000
113.143
Tahvilin anapara ödemesi
31.12.2017 Borç Alacak
405 Çıkarılmış tahviller 2.750.000
102 Bankalar 2.750.000
Örnek: Faizsiz borçlanma aracı ihracı
Şirketimiz, 01.01.2015 tarihinde kupon ödemesiz 500.000 TL karşılığında 750.000 TL itfa
tutarlı 3 yıllık bir bono ihraç etmiştir.
PV=500.000
FV=750.000
r=?
3 yıl sonraki 750.000 TL’yi bugün tahsil edilen 500.000 TL’ye eşitleyen efektif faiz oranı:
r= %14,48
İtfa tablosu
Yıl Açılış tutarı (TL) Faiz (%14,48) Defter değeri (TL)
1 500.000 72.357 572.357
2 572.357 82.828 655.185
3 655.185 94.813 750.000
Bono ihraç kaydı
01.01.2015 Borç Alacak
102 Bankalar 500.000
405 Çıkarılmış tahviller 500.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
80 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
2015 yılı bono faiz kaydı
31.12.2015 Borç Alacak
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 72.357
405 Çıkarılmış tahviller 72.357
2016 yılı bono faiz kaydı
31.12.2016 Borç Alacak
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 82.828
405 Çıkarılmış tahviller 82.828
2017 yılı bono faiz kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 94.813
405 Çıkarılmış tahviller 94.813
2017 yılı bono ödeme kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
405 Çıkarılmış tahviller 750.000
102 Bankalar 750.000
Diğer finansal araçlar (türev araçlar, alacak satışı, vadeli mal satışı vs.)
Alacaklar ve borçlar, borçlanma araçları ve özkaynak araçları sınıfına girmeyen finansal
araçlar, diğer finansal araçlar kapsamında ele alınır. Bu araçlara örnek olarak;
Varlığa dayalı menkul kıymetler,
Türev finansal araçlar,
Kredi verilmesine ve kredi alınmasına ilişkin taahhütler,
Emtia, stok veya maddi duran varlık alış veya satışına ilişkin sözleşmelerin özelliği
olmayan riskleri alıcı veya satıcıya yükleyen sözleşmeler,
Finansal araçların takası yoluyla net olarak ödenebilen finansal olmayan kalemlerin
alım veya satımına ilişkin sözleşmeler,
Borçlanma aracı tanımını karşılayan ancak nakden ödenmeyen kredi alınmasına ilişkin
taahhütler maliyet bedeliyle ölçülür. Bu kapsamda bu tür taahhütler ilk kayda alma
sırasında, işlem fiyatlarına işlem maliyetleri de dâhil edilerek maliyet bedeli üzerinden
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
81 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
ölçülür. Sonraki ölçümlerde varsa değer düşüklüğü zararları hesaplanarak maliyet
bedelinden düşülür.
Kredi taahhütleri hariç diğer finansal araçlar hem ilk kayda almada hem de sonraki
dönemlerde gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülerek ölçüm farkları “Finansal Yatırımlar
Değer Artış Kazançları” veya “Finansal Yatırımlar Değer Azalış Zararları” kalemlerinde kâr
veya zarara yansıtılır. İlk kayda alınma sırasında katlanılan işlem maliyetleri doğrudan kâr
veya zarara yansıtılarak giderleştirilir.
Fiziksel varlıkların alım satımının finansman unsurları içerebilmesi ve borçlanma araçlarının
finansal diğer finansal araçlarla (kredi taahhüt ilişkileri, varlığa dayalı menkul değerler, türev
araçlar vs) ayrılmasında güçlükler yaşanabilmesi nedenleriyle tüm finansal araçlar ilk kayda
alınırken söz konusu sözleşme ile ilgili aşağıdaki test yapılmalıdır.
Finansal araç, piyasa koşullarına uygun mu ? (fiyat/oran vs)
EVET HAYIR
Finansal araç işlem
(sözleşme) fiyatından kayda
alınır.
Alım/satımda finansman unsuru içeriyorsa, işlem (sözleme);
• Piyasada geçerli nakit işlem fiyatı üzerinden kaydedilir.
• Piyasa fiyatı yoksa bugünkü değer üzerinden kaydedilir.
Borçlanma aracı ise, benzer borçlar için kullanılan iskonto oranına
göre gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeri üzerinden (itfa
edilmiş değer) kaydedilir.
BOBİ FRS’de çoğunlukla ilk kayda aldığında işletme finansal aracı işlem fiyatından kaydeder.
İşlem maliyeti işlem fiyatına genellikle dahildir ve finansal araç izleyen dönemlerde kâr veya
zarara atarak gerçeğe uygun değerle gösteriliyorsa, işlem maliyetleri ilk kayıt anında kâr veya
zarara atılır. Anlaşma sonuçta bir finansal işlemi oluşturuyorsa finansal varlık veya
yükümlülük benzer borçların piyasa faiz oranından gelecekteki ödemelerin bugünkü
değerine indirgenerek, bu indirgenmiş değer üzerinden kayda alınır.
İlk kaydın piyasaya uygun makul bir fiyattan olması amaçlanır. İşlem istekli ve bilgili taraflar
arasında cereyan ediyorsa, işlem fiyatı finansal aracın gerçeğe uygun değerine yakın
olacaktır. Bu yüzden daima işlem unsurlarını piyasa unsurları ile karşılaştırmak şarttır.
Böylece;
Satış/alış işlemi zımni bir finansman unsurları içeriyor mu?
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
82 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Başka bir borçlanma aracının piyasa faizi oranından düşük mü?
diye test etmek gerekir.
Örnek: Diğer finansal araç testi
Şirketimiz, YY Banktan uzun vadeli 10 milyon TL bir krediyi yıllık % 15’ten alıyorsa ve kredi 7
yıl sonra ödenecekse, benzer krediler için oran %15 ise; diğer finansal araç olup olmadığı test
edilmelidir:
Zımni finansman unsuru içeren bir işlem değildir.
Faiz piyasa fiyatından düşük değildir.
O halde kredi ilk kayda işlem fiyatı olan 10 milyon TL üzerinden alınacaktır. Test edildiğinde
görülecektir ki, piyasa faizine uygun olarak, faiz ve anaparanın iskonto edilmiş değeri 10
milyon TL’ye eşit olacaktır. Yani efektif faiz oranı ile piyasa faiz oranı birbirine eşittir.
Örnek: Grup içi kredi kullanımı
Ana şirketimiz, yavru şirketimize 01.01.2017 tarihinde 3 yıl sonra geri ödemeli, %10 yıllık
faizli, 5 milyon TL kredi vermiş ve aynı risk grubunda faiz oranı %15 ise, bu finansal işlem
açıktır ki yavru şirketi finanse etme işlemidir ve faiz oranı piyasa faiz oranından düşüktür. Bu
durumda kredi beklenen nakit çıkışlarının bugünkü değeri üzerinden kayıtlara alınacaktır.
Anapara: 5 milyon TL.
Yıllık faiz tutarı = 5 milyon TL * %10= 500.000 TL
Piyasa faiz oranı= %15
Vade = 3 yıl
Piyasa faizi üzerinden (efektif faiz oranı) bugünkü değer = 4.430.000 TL
Aradaki fark olan 570.000 TL faiz gideri olarak kaydedilecektir.
Ana şirketin kredi açma kayıtları :
01.01.2017 Borç Alacak
232 Bağlı ortaklıklardan alacaklar
660 uzun vadeli borçlanma giderleri
4.430.000
570.000
102 Bankalar 5.000.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
83 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Öte yandan, varlık satış veya alış işlemi finansman unsuru riski içerebilir. Böylece piyasa
fiyatlarından sapmalar yaşanır.
Örnek: Vadeli ticari mal satışı
Ana Şirketimiz, yavru şirketimize 01.01.2017 tarihinde 500.000 TL 12 ay vadeli olarak ticari
mal satmış olup, faiz almayacaktır. Vade koşulları diğer müşterilere uyguladığından fazladır.
Diğer müşterilere uyguladığı emsal faiz oranı yıllık %10’dur.
Bu durumda yavru şirket zımni bir finansman unsuru bulunduğundan beklenen nakit
akışlarının bugünkü değeri üzerinden finansal varlık veya gider kaydeder. Aldığı malı ise cari
fiyatından, eğer bu fiyat yoksa nakit akışlarının bugünkü değeri üzerinden kayıtlara alır.
Ticari malın bugünkü değeri= 500.000/(1,1)^1 =454.545 TL
Yavru şirketin ticari mal alış kayıtları:
01.01.2017 Borç Alacak
153 Ticari mallar
660 Kısa vadeli borçlanma giderleri
454.545
45.455
102 Bankalar 500.000
Örnek: Alacakların satışı
Şirketimiz müşterilerden olan alacaklarını bir faktoring şirketine üzerinde yazılı değerden
daha düşük bedelle satmıştır. Bu alacaklarla ilgili tüm risk ve getirileri faktoring şirketine
devretmesi durumunda devir tarihinde alacakların defter değeri ile satış bedeli arasındaki
farkı zarar yazacak ve alacakları bilançosundan çıkaracaktır. Ancak şirketimiz faktoring şirketi
için alacakların tahsilatını yapmaya devam ediyorsa, sorumluluğu ölçüsünde yükümlülük
kaydeder. Mesela Şirketimiz 120 gün geçmiş faizi ve anapara alacakları geri alma garantisi
vermişse, riski üzerinde tutmaya devam ettiği için alacakları satış gibi kaydedemez.
Bankadan veya faktoring şirketinden aldığı bedeli alacakların rehin verildiği bir kredi olarak
kaydeder. Böylece bu alacakları tahsil edilinceye kadar aktifinde tutmaya devam eder.
Şirketimiz, 01.01.2018 tarihinde vadesi 90-120 gün arasında değişen 500.000 TL tutarında
ticari alacak senetlerini 450.000 TL karşılığında faktoring şirketine devretmiş, ancak
vadesinde ödenmeyen alacakları ödeme garantisi vermiştir. Bu sözleşmede sahiplikle ilgili
önemli riskler devredilmediğinden bir kredi ilişkisi söz konusu olacaktır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
84 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kredi ilişkisinin kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
102 Bankalar 450.000
409 Diğer mali borçlar 450.000
Yukarıdaki örnekte Faktoring şirketine geri alım veya ödeme garantisi verilmediğini
varsayarsak, ticari alacakların risk ve faydalarının Faktoring şirketine geçtiğini kabul etmemiz
gerekir.
Alacakların devrinin kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
102 Bankalar 450.000
121 Alacak senetleri 450.000
Türev araçlar
Değeri, diğer varlıkların değerine (paylar, tahviller, endeksler, faiz oranları veya ticari ham
madde ve mallar göre hesaplanan araçlara türev araçlar denmektedir. Üç tür türev araç
bulunur: finansal vadeli işlemler (forwards ve futures), opsiyonlar ve swaplar. Türev araçlar
ya spekülasyon ve arbitraj ya da üretim ve tüketim faaliyetlerinde finansal koruma sağlamak
için kullanılır.
Türev araçlar geleneksel finansal araçlardan bir veya birden çok varlığın değerine dayanması,
sözleşme tarihinde hiç yada küçük bir ödeme yapılması ve nakit uzlaşma sona ermeleri ile
ayrılmaktadır.
Yatırım (spekülasyon) amacıyla alınıp satılan türev araçlar, korunma işlemleri kapsamında
değerlendirilmez. Bu araçlar finansal tablolarda varlık ve yükümlülük olarak kaydedilir. GUD
değeri üzerinden ölçülür ve kazanç ve kayıplar düzenli olarak gelir tablosuna yansıtılır.
Yatırım amaçlı türev araçlara en iyi örnek alım opsiyonlarıdır. Bu opsiyonlar alıcıya anlaşmalı
fiyattan alım hakkı verir, herhangi bir alım zorunluluğu yüklemez.
Örnek: Alım opsiyonu
Şirketimiz gelecekte kâr beklentisi ile türev araçlar almaktadır. Borsa endeksinde yükselme
beklediğinden borsa pay senedi endeks alım opsiyonunu vadeli işlemler piyasasında
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
85 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
01.01.2018 tarihinde satın almıştır. Opsiyonun vadesi 30.06.2018 olup, endeksi 115.000’den
100 adet olarak alma hakkı vermektedir. Opsiyon için 2.500 TL ödemiş ve 250 TL de aracılık
komisyonu vermiştir.
Alım opsiyonu kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
118 Diğer menkul kıymetler
659 Diğer gider ve zararlar
2.500
500
102 Bankalar 2.750
31.03.2018 tarihinde borsa endeksi 120.000 TL olmuştur. Bu durumda opsiyon kazancı elde
edildiğinden kaydedilmelidir.
Opsiyon kazancı = (100*120.000)-(100*115.000) = 500.000 TL
Opsiyon kazancı kaydı
31.03.2018 Borç Alacak
118 Diğer menkul kıymetler 500.000
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar 500.000
Opsiyonun süresi içerisinde 30.04.2018 tarihinde Endeks 125.000 olduğu için Şirketimiz
opsiyonu nakit uzlaşma yoluyla işleme koymuştur.
Opsiyon nakit uzlaşma değeri= (125.000-115.000)*100= 1.000.000 TL
Opsiyonun nakit uzlaşma kaydı
30.04.2018 Borç Alacak
102 Bankalar 1.000.000
118 Diğer menkul kıymetler
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar
502.500
497.500
Opsiyonun süresi içinde endekste beklenen artış olmadığından opsiyon işleme
konulamamıştır.
30.06.2018 Borç Alacak
659 Diğer gider ve zararlar 2.500
118 Diğer menkul kıymetler 2.500
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
86 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Örnek: Vadeli işlem
Şirketimiz, döviz kurlarının düşeceğini beklediğinden 30.06.2018 tarihinde 100.000 USD’yi 4
TL’den satma yükümlülüğü altına giren bir vadeli işlem sözleşmesi almıştır. Alım işlemi
01.04.2018 tarihinde yapılmıştır ve bu tarihte 1 USD 4 TL’dir. Başlangıçta toplam sözleşme
bedeli karşılığında %20 oranında teminat yatırmıştır. Sürdürme teminatı ise başlangıç
teminatının %80’i olarak belirlenmiştir.
Bu sözleşme ile ilgili olarak aracılık komisyonu yok varsayarsak, 01.04.2018 tarihinde sadece
teminat bedeli kaydedilecektir. Nazım hesaplara sözleşme tutarının kaydedilmesinde yarar
bulunmakla birlikte, bu örnekte nazım hesap kayıtları ihmal edilmiştir.
Sözleşme tutarı = 100.000*4 = 400.000 TL
Başlangıç teminatı= 400.000*%20= 80.000 TL
Sürdürme teminatı= 80.000*%80= 64.000 TL
Vadeli işlemin günlük değerlendirilmesi sonucunda oluşan zararların 64.000 TL’nin altına
düşmesi durumunda azalan teminat tamamlanacaktır.
Başlangıç teminat kaydı
01.04.2018 Borç Alacak
126 Verilen depozito ve teminatlar 80.000
102 Bankalar 80.000
30.04.2018 tarihinde 1 USD 4,25 TL’ye yükselmiştir. Bu yüzden vadeli işlem pozisyonunda
zarar tutarı= (4*100.000)-(4,25*100.000)= - 25.000 TL’dir. Bu tutar başlangıç teminat
tutarından düşüldüğünde sürdürme teminatı tutarı 65.000 TL olmaktadır. Bu yüzden ilave
teminat yatırılmasına gerek yoktur. Ancak yükümlülük doğduğundan bu zararın kaydedilmesi
gerekir.
Vadeli işlem pozisyon zararı kaydı
30.04.2018 Borç Alacak
659 Diğer gider ve zararlar 25.000
126 Verilen depozito ve teminatlar 25.000
30.05.2018 tarihinde 1 USD 3,75 TL’ye düşmüştür. Pozisyon kâra geçmiştir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
87 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Vadeli işlem kârı = (4,25*100.000)-(3,75*100.000)= 50.000 TL
Vadeli işlem pozisyon kazancı kaydı
30.05.2018 Borç Alacak
126 Verilen depozito ve teminatlar 50.000
659 Diğer gider ve zararlar
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar
25.000
25.000
30.06.2018 Tarihinde 1 USD 3,65 olmuş ve vadeli işlem sözleşmesi nakit uzlaşma ile
sonlandırılmıştır.
Nakit uzlaşma bedeli= (4*100.000)-(3,65*100.000) = 35.000 TL
Başlangıçta yatırılan depozito tutarı=80.000
Nakit uzlaşma sonucunda alınacak bedel =80.000+ 35.000 =105.000 TL
Nakit uzlaşma kaydı
30.06.2018 Borç Alacak
102 Bankalar 115.000
126 Verilen depozito ve teminatlar
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar
105.000
10.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
88 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.5 Finansal Korunma İşlemleri
Koruma aracı türü Araç niteliği İlk
muhasebeleştirme
İzleyen dönemlerde muhasebeleştirme
Kayda alınmış bir
finansal aracının
sabit faiz oranı ve
elde tutulan
emtianın fiyat
riskine karşı
koruma araçları
Varlık ve
yükümlülüklerin
GUD’daki
değişikliğine karşı
koruma sağlar.
Korunma aracı,
varlık veya
yükümlülük olarak
kayda alınır ve
korunma aracının
gerçeğe uygun
değerindeki
değişim kâr veya
zarara yansıtılır.
-Korunan varlık ve yükümlülüğün
GUD’daki değişimin, korunulan riskle
ilişkili olan kısmını, kâr veya zarara
yansıtarak karşılığında korunan kalemin
defter değerini düzeltir.
-Faiz oranı swapı niteliğindeki korunma
aracına ilişkin dönemsel net nakit
ödemeleri, bu ödemelerin tahakkuk
ettiği dönemde kâr veya zarara
yansıtılır.
Kayda alınmış bir
finansal aracın
değişken faiz oranı
riskine, kur riskine,
fiyatı riskine veya
yurtdışındaki net
yatırıma karşı
korunma araçları
Varlık ve
yükümlülüğün nakit
akışlarındaki
değişikliklere karşı
korumayı amaçlar.
Değişken faiz oranı
riski, kur riski,
emtia fiyatı riski,
yurtdışındaki net
yatırıma ilişkin kur
riski,
özkaynaklarda
“Korunma Yedeği”
kaleminde
muhasebeleştirilir.
-Korunma aracının gerçeğe uygun
değerindeki toplam değişimin, korunan
kalemin beklenen nakit akışlarının
gerçeğe uygun değerindeki toplam
değişimi aşan kısmı kâr veya zarara
yansıtılır.
-Özkaynaklarda kayda alınan korunma
kazanç veya kaybı, korunan kalem kâr
veya zararı etkilediğinde veya korunma
ilişkisi sona erdiğinde, kâr veya zarara
aktarılır.
-özkaynaklarda kayda alınan
yurtdışındaki net yatırımdan korunma
işlemine ilişkin toplam kur farkı tutarı,
bu yatırım elden çıkarıldığında “Geçmiş
Yıllar Kârları/Zararları” kalemine
aktarılır.
Koruma (hedge) araçları, piyasa faiz oranı, piyasa fiyatı, döviz kuru değişmelerinden korumak
için kullanılan araçlardır.
BOBİ FRS’de gerçeğe uygun değer ve nakit akışı koruması olmak üzere iki tür koruma
öngörülmektedir. GUD koruması, varlık ve yükümlülüklerin fiyatlarındaki dalgalanmaya karşı
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
89 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
korurken; nakit akış koruması ise nakit akışlarındaki dalgalanmalara karşı koruma
sağlamaktadır.
Korunma muhasebesi, koruma aracı ve korunana ilişkin kazanç veya kaybın, aynı anda kâr
veya zararda muhasebeleştirilmesine izin vermektedir. Korunma muhasebesine ilişkin
kuralların uygulanması ihtiyaridir.
Korunma muhasebesinin uygulanabilmesi için:
Korunma ilişkisi belli ve belgelidir.
Korunma aracının, korunulan riske karşı etkin bir koruma sağlaması gerekir.
Korunma muhasebesi sadece aşağıdaki riskler için uygulanır:
İtfa edilmiş bedel üzerinden ölçülen borçlanma aracına ilişkin faiz oranı riski.
Gerçekleşme ihtimali yüksek bir işleme veya kesin bir taahhüde ilişin kur riski veya
faiz oranı riski.
Emtia alınması taahhüdü, gerçekleşme ihtimali yüksek bir işleme veya mevcut
emtiaya ilişkin fiyat riski.
Yurtdışındaki net yatırıma ilişkin kur riski.
Finansal tablolar üzerinde önemli bir etkisi olmayacağından alacak ve borçlar ile borçlanma
araçlarına ilişkin kur riski korunma muhasebesi kapsamında değildir.
Korunma muhasebesi, korunma aracının aşağıdaki tüm şartları sağlaması durumunda
uygulanır:
Korunma aracının, korunulan riske karşı oldukça etkin bir koruma sağlaması
beklenmektedir ve korunma aracı faiz oranı swapı, döviz swapı, döviz forward
sözleşmesi veya emtiaya dayalı bir forward sözleşmesi niteliğindedir.
Korunma aracının karşı tarafı işletme dışındaki bir taraftır.
Korunma aracına konu olan tutar/miktar, korunan kalemin korunma muhasebesine
konu olan tutarına/miktarına eşittir.
Korunan finansal aracın vadesi, emtia alım veya satım taahhüdünün yerine
getirilmesi beklenen tarih veya (Korunulan gerçekleşme ihtimali yüksek tahmini döviz
veya emtia işleminin gerçekleşme zamanından daha geç olmayan bir vadesi vardır:
Herhangi bir peşin ödeme, erken sonlandırma veya uzatma özelliği yoktur.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
90 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kayda alınmış bir finansal aracın sabit faiz oranı riskine veya elde tutulan emtianın fiyat
riskine karşı korunma
İtfa edilmiş bedeli üzerinden ölçülen bir borçlanma aracının sabit faiz oranı riskinden veya
işletmenin elinde tuttuğu bir emtianın fiyat riskinden korunması söz konusu olduğunda
işletme:
Korunma aracını, varlık veya yükümlülük olarak kayda alır ve korunma aracının
gerçeğe uygun değerindeki değişimi kâr veya zarara yansıtır,
Korunan kalemin gerçeğe uygun değerindeki değişimin, korunulan riskle ilişkili olan
kısmını, kâr veya zarara yansıtarak karşılığında korunan kalemin defter değerini
düzeltir.
İtfa edilmiş bedeli üzerinden ölçülen bir borçlanma aracının sabit faiz oranı riskinden
korunması durumunda, faiz oranı swapı niteliğindeki korunma aracına ilişkin dönemsel net
nakit ödemeleri, bu ödemelerin tahakkuk ettiği dönemde kâr veya zarara yansıtılır.
Korunma aracının süresinin dolması, satılması veya feshedilmesi, Korunma işleminin
korunma muhasebesi şartlarını artık karşılamaması veya işletmenin korunma
muhasebesinden vazgeçmesi durumlarda korunma muhasebesine son verilir. Bu durumda,
korunan kalem, itfa edilmiş değeri üzerinden ölçülen finansal tablo dışı bırakılmamış bir
varlık veya yükümlülükse, korunan kalemin defter değerinde düzeltme olarak kayda alınmış
kazanç veya kayıplar, korunma aracının kalan ömrü boyunca etkin faiz yöntemi kullanılarak
kâr veya zararda itfa edilir.
Değişken Faiz Oranı Riskine, Kur Riskine, Fiyatı Riskine veya Yurtdışındaki Net Yatırıma
Karşı Korunma
Korunulan riskin aşağıdakilerden biri olması durumunda, korunma aracının gerçeğe uygun
değerindeki değişimin, korunan kalemin gerçeğe uygun değerindeki veya beklenen nakit
akışlarındaki değişimleri etkin olarak karşılayan kısmı, özkaynaklarda “Korunma Yedeği”
kaleminde muhasebeleştirilir.
İtfa edilmiş bedeli üzerinden ölçülen bir borçlanma aracına ilişkin değişken faiz oranı
riski,
Gerçekleşme ihtimali yüksek tahmini bir işleme veya kesin bir taahhüde ilişkin kur
riski,
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
91 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Gerçekleşme ihtimali yüksek tahmini bir işleme veya kesin bir taahhüde ilişkin emtia
fiyatı riski,
Yurtdışındaki net yatırıma ilişkin kur riski,
Korunma özkaynaklarda “Korunma Yedeği” kaleminde muhasebeleştirilir.
Korunma aracının gerçeğe uygun değerindeki toplam değişimin, korunan kalemin beklenen
nakit akışlarının gerçeğe uygun değerindeki toplam değişimi aşan kısmı kâr veya zarara
yansıtılır.
Özkaynaklarda kayda alınan korunma kazanç veya kaybı, korunan kalem kâr veya zararı
etkilediğinde veya korunma ilişkisi sona erdiğinde, kâr veya zarara aktarılır. Bununla birlikte
özkaynaklarda kayda alınan yurtdışındaki net yatırımdan korunma işlemine ilişkin toplam kur
farkı tutarı, bu yatırım elden çıkarıldığında “Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları” kalemine aktarılır.
İtfa edilmiş bedeli üzerinden ölçülen bir borçlanma aracının değişken faiz oranı riskinden
korunması durumunda, faiz oranı swapı niteliğindeki korunma aracına ilişkin dönemsel net
nakit ödemeleri, bu ödemelerin tahakkuk ettiği dönemde kâr veya zarara yansıtılır.
Korunma muhasebesine aşağıdaki durumlarda son verilir:
Korunma aracının süresinin dolması, satılması veya feshedilmesi,
Korunma işleminin korunma muhasebesi şartlarını artık karşılamaması,
Tahmini bir işleme ilişkin korunma işleminde, bu tahmini işlemin gerçekleşme
ihtimalinin artık yüksek olmaması veya
İşletmenin korunma muhasebesinden vazgeçmesi.
Tahmini bir işlemin meydana gelmesi artık beklenmiyorsa veya itfa edilmiş değeri üzerinden
ölçülen korunan borçlanma aracı finansal tablo dışı bırakılmışsa,“Korunma Yedeği”
kaleminde kayda alınan kazanç veya kayıplar, kâr veya zarara aktarılır.
Örnek: Emtia fiyat riski için satım opsiyonu
Şirketimiz uçak filosu olup, turizm charter seferlerinde uzmanlaşmıştır. Yaz sezonunda
dayanak varlığı petrol ürünleri olan satım opsiyonu satın almaya karar vermiştir. Uçak
benzini tüketiminin yüksek turizm sezonu olan 1.04.2018-01.11.2018 tarihleri arasında 100
milyon litre uçak benzinine ihtiyaç duyacağı tahmin edilmektedir. 31.03.2018 tarihinde 100
milyon litre uçak benzinini literisini 1,85 TL’den satın almıştır. Fiyat düşmesi durumunda
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
92 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
zarar etmemek için litresini 1,85 TL’den satma hakkı veren 100 milyon adet benzin opsiyonu
satın almıştır. Satın alma primi 850.000 TL olarak belirlenmiştir. Spot piyasa fiyatı ile opsiyon
fiyatı aynı olduğundan başlangıçta kazanç/kayıp kaydı yapılmamıştır.
Spot benzin satın alma kaydı. (100 Milyon litre*1,85 TL=185.000.000 TL)
31.03.2018 Borç Alacak
150 İlk madde ve malzeme 185.000.000
102 Bankalar 185.000.000
Uçak benzini satım opsiyonu primi ödeme kaydı
01.04.2018 Borç Alacak
118 Diğer menkul kıymetler 850.000
102 Bankalar 850.000
30.04.2018 tarihinde uçak benzini fiyatı 1,8 TL’ye düşmüştür. 31.05.2018 tarihinde stokta
kalan benzin miktarı 90 milyon litredir.
Benzin stokları değer düşüklüğü karşılığı = 90 milyon *(1,85-1,8) = 4.500.000 TL
Satım opsiyonu kazancı = 100 milyon *(1,85-1,80) = 5.000.000 TL
Benzin değer düşüklüğü kaydı
31.05.2018 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 4.500.000
158 Stok değer düşüklüğü karşılığı 4.500.000
Satım opsiyonu kazancı ve stok değer düşüklüğünden mahsubu kaydı
31.05.2018 Borç Alacak
118 Diğer menkul kıymetler 5.000.000
654 Karşılık giderleri
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar
4.500.000
500.000
30.06.2018 tarihinde uçak benzini fiyatı 1,7 TL olmuştur. Kalan benzin stok tutarı 80 milyon
litredir.
Benzin stokları değer düşüklüğü karşılığı = 90 milyon *(1,80-1,7) = 9.000.000 TL
Satım opsiyonu kazancı = 100 milyon *(1,8-1,70) =10.000.000 TL
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
93 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Benzin değer düşüklüğü kaydı
30.06.2018 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 9.000.000
158 Stok değer düşüklüğü karşılığı 9.000.000
Satım opsiyonu kazancı ve stok değer düşüklüğünden mahsubu kaydı
30.06.2018 Borç Alacak
118 Diğer menkul kıymetler 10.000.000
654 Karşılık giderleri
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar
9.000.000
1.000.000
Beklendiğinden canlı bir turizm sezonu nedeniyle uçuş sayısı çok artmış ve satım opsiyonuna
konu benzin stokları 31.08.2018 tarihinde tükenmiştir. 30.06.2018 tarihinden beri spot
benzin fiyatları aynı kalmıştır. Şirket, satım opsiyonunu nakit uzlaşma ile sonlandırmıştır.
Satım opsiyonu uzlaşma bedeli = 100 milyon *(1,85-1,70) =15.000.000 TL
Satım opsiyonu uzlaşma kaydı
30.06.2018 Borç Alacak
102 Bankalar
659 Diğer gider ve zararlar
15.000.000
850.000
118 Diğer menkul kıymetler 15.850.000
Nakit akım korumaları, nakit akışlarındaki dalgalanmalardan kaynaklanan riskleri sigorta
eder ve finansal durum tablosunda GUD ile gösterilir ve kazanç/kayıp özkaynaklarda
(koruma yedeği) muhasebeleştirilir.
Örnek: Nakit akışı riskine karşı vadeli işlem sözleşmesi
Şirketimiz, sahip olduğu arsalara çeşitli gayrimenkul projeleri geliştirmektedir. 2019 yılında
başlayacağı residence projesi için gereken 100.000 ton demiri, korozyona riski olduğu ve
saklama maliyetleri yüksek olduğu için 2018 yılı başında satın almak istememektedir. Bunun
yerine vadeli 31.03.2019 tarihli vadeli işlem sözleşmesi (forward) ile almak için bağlantı
yapmış ve 100.000 ton demiri 2.900 TL’den 31.03.2019 tarihinde almak için sözleşme
imzalamıştır. Sözleşme tarihi olan 31.03.2018 tarihinde demirin spot fiyatı da 2.900 TL’dir.
Karşılığında bir yatırım bankasına sözleşme bedelinin %25’i oranında teminat vermiştir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
94 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Sürdürme teminatının ise sözleşme bedelinin %20’si olup, bunun altına düşmesi durumunda
teminat tamamlama yapılacaktır. Vadeli işlem sözleşmesi nakit uzlaşmalı bir sözleşmedir.
31.03.2018 tarihinde vadeli işlem fiyatı ile spot fiyat aynı olduğu için herhangi bir kayıt
yapılmayacak sadece teminat yatırma kaydı yapılacaktır.
Sözleşme bedeli = 100.000 ton *2.900 TL =290.000.000 TL
Başlangıç teminatı: 290.000*%25 =72.500 TL
Başlangıç teminat kaydı
31.03.2018 Borç Alacak
126 Verilen depozito ve teminatlar 72.500.000
102 Bankalar 72.500.000
31.12.2019 tarihinde demirin tonu 3.150 TL’ye yükselmiştir.
Vadeli işlem sözleşme kazancı = 100.000*(3.150-2.900) = 25.000.000 TL
Sözleşme kazancının kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
118 Diğer menkul kıymetler (vadeli işlem sözleşmesi) 25.000.000
549 Özel fonlar (korunma yedeği) 25.000.000
31.03.2019 tarihinde demirin spot fiyatı 3.100 TL’dir. Şirketimiz bu fiyat üzerinden nakit
uzlaşma yapmıştır. Ayrıca 100.000 ton demiri bu fiyattan satın almıştır.
Spot demir alış tutarı = 100.000*3.100 = 315.000.000 TL
Demir alış kaydı
31.03.2019 Borç Alacak
150 İlk madde ve malzeme 310.000.000
102 Bankalar 310.000.000
Vadeli işlem uzlaşma bedeli = 100.000*(3.100-2.900)=30.000.000 TL
Vadeli işlem uzlaşma kaydı
31.03.2018 Borç Alacak
102 Bankalar 102.500.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
95 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
549 Özel fonlar (korunma yedeği) 25.000.000
118 Diğer menkul kıymetler (vadeli işlem
söz.)
126 Verilen depozito ve teminatlar
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar
25.000.000
72.500.000
30.000.000
Swap, öz itibariyle iki tarafın karşılıklı birbirlerine belli ödeme yapma sözü vermesidir. Tipik
örnek olarak taraflardan biri sabit faiz üzerinden, diğeri de değişken faiz üzerinden ödeme
yapma konusunda anlaşmalarıdır. Bu işlem genellikle bir finansal kuruluş aracılığıyla
yapılmaktadır.
Örnek: Faiz oranı riski için swap
Şirketimiz, 01.01.2017 tarihinde 4 yıl vadeli, %13 yıllık kupon ödemeli 2 milyon TL itibari
değerde bir tahvil ihraç etmiştir. Piyasa faiz oranı %13’tür. Bu yüzden tahvil itibari değerden
satılmıştır.
Tahvil ihraç kaydı
01.01.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 2.000.000
405 Çıkarılmış tahviller 2.000.000
Piyasa faiz oranı düşme riskine karşı koruma sağlamak için 4 yıllık bir swap anlaşması
yapılması planlanmıştır. Şirketimiz 4 yıl için her yıl sonunda geçerli piyasa faiz oranından
ödeme yapacaktır. Tahvil ihraç tarihinde bu oran %12’dir. Bir yatırım bankası ile tahvil ile
aynı vadede ve aynı tarihlerde kupon ödemeli bir swap yapılmıştır.
Tahvil ihraç tarihinde swap’ın herhangi bir değeri yoktur. Bu yüzden kayıt yapılmamıştır.
31.12.2017 tarihinde şirketimiz kupon ödemesi yapmıştır.
Kupon faizi tutarı = 2 milyon TL*%13= 260.000 TL
31.12.2017 Borç Alacak
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 260.000
102 Bankalar 260.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
96 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
31.12.2017 tarihinde piyasa faiz oranı %10’dur. Şirketimiz 2 milyon TL üzerinden sabit
orandan %13 almak karşılığında yatırım bankasına değişken oran (piyasa faiz oranı) olan
%10 üzerinden ödeyecektir.
31.12.2017 tarihinde swap uzlaşma tutarı = 260.000-200.000 = 60.000 TL. Buna göre
şirketimiz yatırım bankasından 60.000 TL alacaktır.
Uzlaşma bedelinin kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 60.000
661 Uzun vadeli borçlanma giderleri 60.000
Ancak 31.12.2017 tarihinde swap’ın değer artışını bulmak için gelecekteki swap uzlaşma
farklarını bugüne indirmek gerekir. 60.000 TL’yi gelecek 3 yıl boyunca tahvil faizi %13’ten
bugüne indirgersek swap değerindeki artışı buluruz.
Swap değerindeki artış = 60.000*[(1/1,13)+(1/1,13)^2+(1/1,13)^3] = 171.294 TL
Swap değerindeki artışın kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
118 Diğer menkul kıymetler (swap) 171.294
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar 171.294
Faiz oranlarının düşmesi nedeniyle şirketimiz, her ne kadar swap sayesinde zarar etmemiş
olsa da aslında tahvil için piyasa faiz oranı üstünde ödenen tutarlar zarar ve yükümlülükte
artış olarak kaydedilmelidir.
Faiz oranı azalış zararı kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar 171.294
405 Çıkarılmış tahviller 171.294
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
97 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.6 Karşılıklar ve Şarta Bağlı Olaylar
Yükümlülük, geçmiş olaylardan kaynaklanan ve ifa edilmesi ile işletmeden kaynak çıkışına
neden olması beklenen mevcut borçtur. İşletmenin borcu ifa etme dışında gerçekçi bir
alternatifi olmadığı zaman borç mevcut demektir. Mevcut borç, sözleşmeden, kanundan
veya işletmenin fiillerinden kaynaklanabilir. Yükümlülük ve karşılık yaratan olay geçmiş bir
olay olmalıdır. Bilanço tarihinden önceki bir olay geçmiş bir olay olarak kabul edilir.
Karşılıklar
Karşılık, gerçekleşme zamanı veya tutarı belli olmayan yükümlülüktür. Karşılıklara örnek
olarak garantilere, davalara, müşteri iadelerine, bir tesisin kapatılmasına ve yeniden
yapılandırılmasına ilişkin yükümlülükler gösterilebilir.
İşletmenin raporlama dönemi sonunda geçmiş bir olaydan kaynaklanan bir
yükümlülüğünün bulunması,
Yükümlülüğün yerine getirilmesi için işletmeden ekonomik fayda çıkışının muhtemel
olması,
Yükümlülük tutarının güvenilir bir biçimde tahmin edilebilir olması,
Koşullarının sağlanması durumunda karşılık kayda alınır ve karşılık tutarı, finansal tablolara
yükümlülük ve gider olarak yansıtılır.
İşletmenin yükümlülüğünü yerine getirmek dışında herhangi bir gerçekçi alternatifinin
bulunmadığı,
Yükümlülüğün yerine getirilmesinin yasal olarak zorunlu olması ya da
• Borç geçmiş bir olaya dayanıyorsa ve İşletmeden kaynak çıkışının zamanı ve tutarı konusunda belirsizlik yoksa kaydedilir.
Yükümlülük
•Borç geçmiş bir olaya dayanıyor, işletmeden kaynak çıkması muhtemel ancak zamanı belirsiz ve borç tutarı kesin değil ancak güvenilir bir şekilde tahmin edilebiliyorsa kaydedilir.
Karşılık
•Borç geçmiş bir olaya dayanması ile kaynak çıkması zamanı ve tutarı belirsizse yükümlülük kaydedilmez.
•Sadece dipnotlarda açıklanır.
Şarta bağlı yükümlülük
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
98 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Yasal olarak zorunlu olmasa bile işletmenin zımni kabulden doğan bir
yükümlülüğünün bulunması,
durumlarında söz konusu olur.
Sadece işletmenin gelecekteki faaliyetlerinden bağımsız olan ve geçmişteki olaylardan
kaynaklanan yükümlülükler karşılık olarak kayda alınır. Karşılık, raporlama dönemi sonu
itibarıyla yükümlülüğün yerine getirilmesi veya üçüncü kişilere devredilmesi için ödenmesi
gereken makul tutardır. Karşılığa ilişkin tahmini ödeme tutarının ölçümünde işletmenin
muhakemede bulunması gerekir. İşletmenin muhakemesi benzer işlemlerden kaynaklanan
deneyimleri ve bazı durumlarda bağımsız uzmanlardan alınan değerlendirmeleri
yansıtmalıdır.
Karşılığın çok sayıdaki kalem için hesaplanması durumunda karşılık tutarı, mümkün olan tüm
sonuçların gerçekleşme olasılıklarıyla ağırlıklandırılması suretiyle tahmin edilir.
Örnek: Karşılık hesabında beklenen değer yaklaşımı
Bir vergi incelemesi sonucunda, inceleme raporunda 1 milyon TL vergi farkı tespit edilmiştir.
Şirketimiz bu tutarın yanlış hesaplandığını, gerçekte yapılan vergisel hatanın 250.000 TL
olduğunu düşünmektedir. Mali müşavir, vergi uzlaşması yoluyla bu tutarın % 80 olasılıkla
500.000 TL’nin , %20 ihtimalle de inceleme raporundaki tutarın vergi borcu haline gelmesini
tahmin etmektedir.
Bu durumda ayrılması gereken karşılık tutarı olasılıklarla ağırlıklandırılarak bulunmalıdır.
30.09.2017 tarihinde hesaplanan karşılık tutarı = (%20*1.000.000) + (%80*500.000) =
600.000 TL.
Vergi karşılık kaydı
30.09.2017 Borç Alacak
632 Genel yönetim giderleri 540.946
479 Diğer borç ve gider karşılıkları 540.946
Karşılıklar gerçekleşmesi beklenen tutar üzerinden kaydedilmesi genel kural olmakla birlikte
paranın zaman değerinin etkisinin önemli olduğu durumlarda karşılık tutarı, yükümlülüğün
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
99 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
yerine getirilmesi için yapılması beklenen harcamaların bugünkü değeri üzerinden ölçülebilir.
Cari piyasa değerlendirmelerini yansıtan iskonto oranı kullanılır ve yükümlülüğe özgü riskler
ise iskonto oranına ya da yükümlülüğün yerine getirilmesi için gereken harcama tutarlarının
tahminine yansıtılır.
Karşılık tutarları, ilk kayda almadan sonra her bir raporlama dönemi sonunda gözden geçirilir
ve en gerçekçi tahmini yansıtacak şekilde düzeltilir. Bu düzeltmeler, kâr veya zarara
yansıtılır.
Karşılık tutarının, bugünkü değeri üzerinden ölçülmesi durumunda toplam iskonto tutarının
her bir döneme düşen kısmı, ilgili dönemde bir taraftan karşılık hesabına eklenirken, diğer
taraftan da Kâr veya zarar tablosunda “Faiz vb. Giderler” kalemi içerisinde gösterilir.
Örnek: Karşılık hesabında bugünkü değer
Şirket merkez ofisi 01.01.2015 yılında 5 yıl süre ile aylık 50.000 TL’ye kiralamıştır. Kira
sözleşmesinde erken tahliye durumunda 600.000 TL sözleşmeden cayma akçesi
belirlenmiştir. Şirketin kalan kira süresini geçmemek üzere başkasına kiraya verme hakkı
bulunmaktadır. Şirket daha hızlı büyüme nedeniyle merkez ofis yetmediği için 01.01.2017
tarihinde başka bir binaya geçmeye karar vermiştir. Kalan 3 yıl boyunca başka bir şirkete
aylık 30.000 TL’ye kiraya vermek imkanı bulunmaktadır.
Bu verilere göre merkez ofisini taşımanın minimum net maliyetini hesaplayalım:
Kiraya verirse, 20.000 (50.000-30.000) TL her ay fazla ödemeden toplam 720.000 TL fazla
ödeme yapacaktır. Fazla ödemelerin %10 iskonto oranından bugünkü değeri =
720.000/(1,1)^3 = 540.946 TL. Kiraya vermek yerine sözleşmeyi feshederse 600.000 TL
cayma akçesi ödeyecektir.
Böylece en düşük net maliyet 540.946 TL ile başkasına kiraya verme seçeneği kalmaktadır.
Kirayı feshetmek yerine başkasına kiraya verme kaydı.
01.01.2017 Borç Alacak
632 Genel yönetim giderleri 540.946
479 Diğer borç ve gider karşılıkları 540.946
2017 yılı içinde yapılan kira ödemeleri ve tahsilatları ile karşılık tutarları toplu gösterilmiştir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
100 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Ofis kira ödemesi kaydı
01.01.2017-31.12.2017 Borç Alacak
632 Genel yönetim giderleri 600.000
102 Bankalar 600.000
Kira tahsilat kaydı
01.01.2017-31.12.2017 Borç Alacak
102 Bankalar 360.000
649 Faaliyetler ilgili diğer gelir ve kârlar 360.000
Kira farklarının itfası
01.01.2017-01.01.2017 Borç Alacak
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
660 Kısa vadeli borçlanma giderleri
360.000
54.094
632 Genel yönetim giderleri
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
360.000
54.094
Karşılıklara ilişkin tazminatlar
Karşılığa ilişkin yükümlülüğün yerine getirilmesi için yapılması gereken harcama tutarının bir
kısmının veya tamamının diğer bir tarafça tazmin edilmesinin beklendiği durumlarda
(örneğin sigorta tazminat talebi yoluyla), söz konusu tazminat tutarı ayrı bir varlık olarak
kayda alınabilir. Ancak bu tazminat tutarının varlık olarak kayda alınabilmesi için, karşılığa
neden olan yükümlülük yerine getirildiğinde tazminatın alınacağının neredeyse kesin olması
gerekir. Varlık olarak kaydedilen tutar, karşılık tutarından fazla olamaz. Tazminat alacağı,
Finansal durum tablosunda bir varlık olarak gösterilir ve karşılık tutarı ile mahsup edilmez.
Bununla birlikte karşılığa ilişkin gider tutarı ile alınan tazminat tutarı, Kâr veya zarar
tablosunda mahsup edilebilir.
Örnek: Yönetici sorumluluk sigortası
Yönetim kurulu üyelerinin her biri hakkında idari para cezası uygulama riski bulunan
mevzuata aykırı uygulamalar için Düzenleyici Kuruluş 30.06.2018 tarihinde şirketimizden
savunma istemiştir. Yönetim Kurulu üyeleri için yönetici sorumluluk sigortası satın alınmıştır.
Bu tür aykırılıklarda düzenleyici kuruluşun tarafından her bir üyeye yüzer bin TL idari para
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
101 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
cezası verildiği bilinmektedir. Sigorta şirketinden bu idari para cezasının tazmini için teyit
alınmıştır. 6 yönetim kurulu üyesi için 600.000 TL idari para cezası beklenmektedir.
İdari para cezası karşılık kaydı
30.06.2018 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 600.000
479 Diğer borç ve gider karşılıkları 600.000
Beklenen tazminatın kaydı
30.06.2018 Borç Alacak
136 Diğer çeşitli alacaklar 600.000
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârları 600.000
Şarta bağlı yükümlülükler
Şarta bağlı yükümlülük;
Geçmiş olaylardan kaynaklanan muhtemel bir yükümlülük olup, işletmenin
kontrolünde bulunmayan, gelecekteki belirsiz bir veya daha fazla olayın meydana
gelip gelmemesine bağlıdır. Veya
Geçmiş olaylardan kaynaklanan ancak işletmeden ekonomik fayda çıkışının
muhtemel olmamasıdır. Veya
Yükümlülük tutarının güvenilir bir biçimde ölçülememektedir.
Bir olayın gerçekleşeme ihtimali %90 ve üstü ise kesine yakın, %51-89 arasında ise muhtemel
ve %5-50 arasında ise olası ancak muhtemel değildir. Bir olayın ihtimali %50’den fazla ise
yükümlülük için karşılık ayrılır; %5-50 arasında ise dipnotlarda açıklama yapılır ve %5 ‘ten
küçükse ihmal edilir.
Şarta bağlı yükümlülükler Finansal durum tablosunda gösterilmez. Bununla birlikte şarta
bağlı yükümlülük nedeniyle işletmeden kaynak çıkışının olma ihtimali çok düşük değilse,
dipnotlarda şarta bağlı yükümlülüğün niteliğine ilişkin kısa bir açıklama yapılır ve şarta bağlı
yükümlülüğün muhtemel finansal etkisine ilişkin bilgi verilir.
Şarta bağlı varlıklar
Şarta bağlı varlık,
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
102 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Geçmiş olaylardan kaynaklanan muhtemel bir varlıktır ve
Bu varlığın mevcudiyeti tam olarak işletmenin kontrolünde bulunmayan, gelecekteki
belirsiz bir veya daha fazla olayın meydana gelip gelmemesine bağlıdır.
Bir olayın gerçekleşeme ihtimali %90 ve üstü ise kesine yakın, %51-89 arasında ise muhtemel
ve %5-50 arasında ise olası ancak muhtemel değildir. Bir olayın ihtimali %50’den fazla ise
yükümlülük için karşılık ayrılır; %5-50 arasında ise dipnotlarda açıklama yapılır ve %5 ‘ten
küçükse ihmal edilir.
Şarta bağlı varlıklara örnek olarak, para ile ifade edilebilen hediye, bağış, bonus gibi olası
şeyler, vergi uyuşmazlığında devlet tarafından yapılacak olası iadeler ve olumlu
sonuçlanması olası olan davalar sayılabilir.
Şarta bağlı varlıklar, Finansal durum tablosunda gösterilmez. Ancak ilgili varlık nedeniyle
işletmeye kaynak girişinin neredeyse kesin olması durumunda, söz konusu varlık, şarta bağlı
bir varlık olarak nitelendirilemez ve varlık olarak kayda alınır.
Şarta bağlı varlık nedeniyle işletmeye ekonomik fayda girişinin olması muhtemelse
dipnotlarda şarta bağlı varlığın niteliğine ilişkin kısa bir açıklama yapılır ve şarta bağlı varlığın
muhtemel finansal etkisine ilişkin bilgi verilir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
103 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.7 Gelir Vergileri
Finansal tablolara yansıtılan işlem ve olaylarla ilgili olarak ortaya çıkan cari veya sonraki
dönemlere ilişkin vergilerin kayda alınması gerekir. Kayda alınan vergi, dönem vergisi ve
ertelenmiş vergi tutarlarından oluşur.
Büyük işletmelerin konsolide ve münferit finansal tablolarında ertelenmiş vergi tutarlarını
sunmaları zorunlu iken diğer işletmelerin konsolide finansal tablolar hariç ertelenmiş vergi
tutarlarını finansal tablolarında sunmaları ihtiyaridir.
Dönem vergisi
Dönem vergisi, dönem için geçerli olan vergi kanunları ve vergi oranları dikkate alınarak
hesaplanan tutar üzerinden kaydedilir ve Finansal durum tablosuna yansıtılan tutarlar
iskonto edilmez.
Dönem vergisiyle ilgili Finansal durum tablosunda yer alan varlıklar ile yükümlülükler;
Mahsup edilebilmesine ilişkin yasal bir hakkın bulunması ve
Mahsup edilmiş tutar üzerinden ödeme yapılmasının amaçlanması
durumlarında mahsup edilir.
Ertelenmiş vergi
Ertelenmiş vergi, gelecek dönemlerde ödenecek veya geri kazanılacak vergilerdir. Geçmiş
işlemler ve olaylar nedeniyle gelecek dönemlerde geri kazanılacak veya ödenecek vergilere
• Geçmiş işlemler ve olaylar nedeniyle gelecek dönemlerde geri kazanılacak veya ödenecek vergilere ilişkin olarak ertelenmiş vergi varlığı veya ertelenmiş vergi yükümlülüğü finansal tablolara alınır.
• Büyük şletme dışındaki işletmelerin konsolide tablolar hariç ertelenmiş vergi tutarlarını finansal tablolarında göstermeleri ihtiyaridir.
İlk kayda alma
•Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığı, zamanlama farkı tersine döndüğünde geçerli olması beklenen vergi kanunları ve vergi oranları dikkate alınarak ölçülür.
Sonraki ölçüm
•Her raporlama dönemi sonunda önceki dönemlerde kayda alınmamış olan ertelenmiş vergi varlıkları tekrar gözden geçirilir.
Kayda alınmamış alanların testi
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
104 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
ilişkin olarak ertelenmiş vergi varlığı veya ertelenmiş vergi yükümlülüğü finansal tablolara
alınır.
Ertelenmiş vergiler,
Varlıkların ve yükümlülüklerin finansal durum tablosundaki değerleri ile vergiye esas
değeri arasındaki farklardan,
Henüz indirilmemiş geçmiş yıl zararları ile henüz kullanılmamış vergi indirimlerinin
ileriye taşınmasından,
kaynaklanır.
Vergiye esas değer, varlık veya yükümlülüğün vergi mevzuatı açısından taşıdığı değerdir. Bir
varlığın vergiye esas değeri, varlığın defter değeri geri kazanıldığında işletmenin sağlayacağı
vergiye tâbi ekonomik faydadan vergisel açıdan indirilebilecek olan tutarı ifade eder.
Bir yükümlülüğün vergiye esas değeri ie, yükümlülüğün defter değerinden bu yükümlülükle
ilgili gelecek dönemlerde vergi açısından indirilebilir tutarlar düşüldükten sonra kalan
tutardır.
Geçici vergi farkları
Vergiye tâbi geçici farklar, varlıkların veya yükümlülüklerin defter değerlerinin geri
kazanıldığı veya ödendiği gelecek dönemlerde vergi matrahına eklenecek geçici farklardır.
İndirilebilir geçici farklar, varlıkların veya yükümlülüklerin defter değerlerinin geri kazanıldığı
veya ödendiği gelecek dönemlerde vergi matrahından indirilecek geçici farklardır.
Geçici fark örnekleri,
Bir iş birleşmesinde edinilen varlıkların ve üstlenilen yükümlülüklerin, gerçeğe uygun
değerleri üzerinden finansal tablolara alınması, ancak buna eşdeğer bir düzeltmenin
vergisel açıdan yapılmaması,
Varlıkların yeniden ölçülmesi fakat vergisel açıdan buna eşit bir düzeltmenin
yapılmaması,
Bir varlık veya yükümlülüğün ilk kayda almada vergiye esas değerinin defter
değerinden farklı olması,
Bağlı ortaklıkların, iştiraklerin ve müşterek girişimlerdeki defter değerlerinin bunların
vergiye esas değerlerinden farklı olması.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
105 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Şerefiyenin ve iş birleşmesi niteliğinde olmayan varlık ve yükümlülüklerin ilk
muhasebeleştirilmesinden kaynaklananlar hariç tüm vergiye tâbi geçici farklar için
ertelenmiş vergi yükümlülüğü kayda alınır.
Bazı geçici farklar, zaman farklılığından kaynaklanabilir. Zamanlama farkları için faiz gelirleri
ve amortismanlar örnek olarak verilebilir.
İndirilebilir Geçici Farklar
İndirilebilir bütün geçici farklar için ertelenmiş vergi varlığı muhasebeleştirilir. Ertelenmiş
vergi varlığı doğuran indirilebilir geçici farklara örnek olarak kıdem tazminatı ve varlıklar
gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülmesi verilebilir.
İndirilmemiş Geçmiş Yıl Zararları ve Vergi İndirimleri
Henüz indirilmemiş geçmiş yıl zararları ve vergi indirimleri için ertelenmiş vergi varlığı kayda
alınır. Ancak indirilmemiş mali zararların veya vergi indirimleri için kullanılacak tutarda mali
kâr elde etmenin muhtemel olmaması durumunda ertelenmiş vergi varlığı kayda alınmaz.
İşletmenin mali zararının bulunması, ileride mali kâr elde edemeyebileceğinin güçlü bir
göstergesidir. Mali zararların veya vergi indirimleri yetecek kâr elde etmesinin muhtemel
olup olmadığını değerlendirirken
Aynı vergi otoritesiyle ilgili olarak henüz indirilmemiş geçmiş yıl zararlarının ve vergi
indirimlerinin zaman aşımına uğramadan önce kullanılmasına yetecek tutarda
vergiye tâbi geçici farkların bulunup bulunmadığı,
İşletmenin indirilmemiş geçmiş yıl zararlarının ve vergi indirimlerinin zaman aşımına
uğramasından önce mali kâr elde etmesinin mümkün olup olmayacağı,
İndirilmemiş geçmiş yıl zararlarının, tekrarlanması muhtemel nedenlerden
kaynaklanıp kaynaklanmadığı,
İşletmenin birikmiş geçmiş yıl zararlarını ve vergi indirimlerini kullanmak istediği
dönemlerde mali kâr yaratabilecek vergi planlaması imkanının bulunup bulunmadığı,
Ölçütlerine bağlıdır.
Kayda Alınmamış Ertelenmiş Vergi Varlığının Yeniden Değerlendirilmesi
Her dönem önceki dönemlerde kayda alınmamış olan ertelenmiş vergi varlıkları tekrar
gözden geçirilir. Mali kâr elde edilmesinin muhtemel olduğu ölçüde, daha önce kayda
alınmamış olan ertelenmiş vergi varlığı kayda alınır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
106 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Bağlı Ortaklıklardaki, İştiraklerdeki ve Müşterek Girişimlerdeki Yatırımlar
Bağlı ortaklıklardaki ve iştiraklerdeki yatırımlar ile müşterek girişimlerdeki yatırımların defter
değerinin vergiye esas değerinden (çoğunlukla maliyet tutarıdır) farklı olması nedeniyle
geçici farklar ortaya çıkabilir.
Ertelenmiş verginin ölçümü ve sunumu
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığı,
Zamanlama farkı tersine döndüğünde geçerli olması beklenen vergi kanunları ve
vergi oranları dikkate alınarak ölçülür.
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü ve varlığı iskonto edilmez.
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığı niteliği gereği dönen varlıklar veya kısa vadeli
yükümlülükler içinde sunulmaz.
Ertelenmiş vergi varlığı,
Duran varlıklar sınıfında “Ertelenmiş Vergi Varlığı” kaleminde;
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü ise uzun vadeli yükümlülükler sınıfında “Ertelenmiş
Vergi Yükümlülüğü” kaleminde
ayrı olarak gösterilir.
Ertelenmiş vergi varlıkları ile yükümlülükleri sadece mahsup edilebilmesine ilişkin yasal bir
hakkın bulunması ve mahsup edilmiş tutar üzerinden ödeme yapılmasının amaçlanması
durumlarının varlığı halinde mahsup edilir
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığında meydana gelen değişimler vergi gideri/geliri
olarak raporlanır. Ertelenmiş vergi gideri/geliri Kâr veya zarar tablosunda “Vergi Gideri”
kalemi içerisinde gösterilir. Ancak ertelenmiş vergi, özkaynaklarda kayda alınan işlem veya
olayların sonucu olarak ortaya çıkması durumunda bunlara ilişkin ertelenmiş vergi tutarı, söz
konusu işlem ve olayların etkilerinin yansıtıldığı özkaynak kaleminde gösterilir.
Örnek: Ertelenmiş vergi yükümlülüğü
Şirketimiz, 2018 yılında 500.000 TL bedelle satın aldığı IT sunucularının vergi kanunlarına
göre amortisman süresi 3 yıl olup, faydalı ömrü 5 yıl üzerinden amortisman süresi
öngörmüştür. Kalıntı değeri bulunmamaktadır. Doğrusal yöntemle amortisman ayırmaktadır.
Kurumlar vergisi oranı %20 alınmıştır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
107 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Yıl Amortisman (vergi) Amortisman Vergiye tabi matrah
farkı
Ertelenmiş Vergi
Yükümlülüğü
2018 166.666 100.000 66.666 13.333
2019 166.666 100.000 66.666 13.333
2020 166.666 100.000 66.666 13.333
2021 0 100.000 0 0
2022 0 100.000 0 0
2018 yılı ertelenmiş vergi yükümlülüğü kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
691 Dönem kârı vergi ve yasal yükümlülük karşılıkları
(vergi gideri)
13.333
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
(Ertelenmiş vergi yükümlülüğü)
13.333
2019 ve 2020 yılında da yukarıdaki kaydın aynısı yapılacağından bu yıllara ait yevmiye
kayıtları aşağıda gösterilmemiştir.
2021 yılı ertelenmiş vergi yükümlülüğünün mahsubu (yarısı) kaydı
31.12.2021 Borç Alacak
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
(Ertelenmiş vergi yükümlülüğü)
26.666
691 Dönem kârı vergi ve yasal yükümlülük
karşılıkları (vergi gideri)
26.666
2020 yılında da yukarıdaki kaydın aynısı yapılacağından bu yıla ait yevmiye kaydı aşağıda
gösterilmemiştir.
Örnek: Kıdem tazminatı ertelenmiş vergi varlığı
Şirketimiz, 2018 yılı sonunda 750.000 TL kıdem tazminatı karşılığı hesaplamış ve gelir
tablosuna gider olarak kaydetmiştir. Vergi mevzuatı açısından kıdem tazminatı fiilen işçiye
ödendiği tarihte gider yazılmakta, dönem sonlarında hesaplanan kıdem tazminatı
karşılıklarını gider kabul etmemektedir. Kurumlar vergisi oranı %20’dir.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
108 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Yıl Kıdem tazminatı (vergi)
Kıdem tazminatı
Vergiye tabi matrah farkı
Ertelenmiş Vergi Varlığı (TL)
2018 0 750.000 750.000 150.000
Ertelenmiş vergi varlığı kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
297 Diğer çeşitli duran varlıklar (Ertelenmiş vergi varlığı) 150.000
691 Dönem kârı vergi ve yasal yükümlülük
karşılıkları (vergi geliri)
150.000
2019 yılında işten ayrılan işçiler için 200.000 TL kıdem tazminatı ayrıldığını ve bu işçiler için
2018 yılı sonunda 185.000 TL kıdem tazminatı karşılığı hesaplandığını varsayarsak, bu
durumda 2019 yılı sonunda 37.000 TL (185.000*%20) ertelenmiş vergi karşılığının mahsup
edilmesi gerekecektir.
Ertelenmiş vergi varlığı mahsubu kaydı
31.12.2019 Borç Alacak
691 Dönem kârı vergi ve yasal yükümlülük karşılıkları
(vergi geliri)
37.000
297 Diğer çeşitli duran varlıklar
(Ertelenmiş vergi varlığı)
37.000
Maddi duran varlıklarla ilgili yeniden değerlenmiş tutar üzerinden ertelenmiş vergi
yükümlülüğü hesaplanmasına ilişkin örnek aşağıda sunulmuştur.
Örnek: Ertelenmiş vergi yükümlülüğü
Şirketimiz 2018 yılı sonunda net defter değeri 500.000 TL olan yatırım amaçlı
gayrimenkulünü yeniden değerlemeye tabi tutmuş ve 750.000 TL üzerinden göstermiştir.
Vergi oranı %20’dir.
Vergi matrahı = 750.000-500.000= 250.000
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü =250.000*%20= 50.000 TL
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
109 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Yeniden değerlenmiş MDV kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
252 Binalar 250.000
522 MDV yeniden değerleme artışları
(Yeniden değerleme yedeği)
250.000
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
522 MDV yeniden değerleme artışları (Yeniden
değerleme yedeği)
50.000
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
(Ertelenmiş vergi yükümlülüğü)
50.000
Şirketimiz bu satış amaçlı gayrimenkulü 31.03.2019 tarihinde 700.000 TL bedelle satmış
olsun.
Bu durumda vergi mevzuatına göre satış kârı için vergi tutarı 40.000 TL (200.000*%20)
olarak bulunacaktır.
MDV satış ve ertelenmiş vergi karşılığı mahsup kaydı
31.03.2019 Borç Alacak
102 Bankalar
522 MDV yeniden değerleme artışları
(Yeniden değerleme yedeği)
479 Diğer borç ve gider karşılıkları
(Ertelenmiş vergi yükümlülüğü)
659 Diğer gider ve zararlar
700.000
200.000
50.000
50.000
252 Binalar
649 Faaliyetle ilgili diğer gelir ve kârlar
691 Dönem kârı vergi ve yasal yükümlülük
karşılıkları (vergi gideri)
750.000
200.000
50.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
110 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.8 Kiralamalar
BOBİ FRS “Kiralama, kiraya verenin bir varlığın kullanım hakkını, bir ödeme veya ödeme planı
karşılığında, taraflarca kararlaştırılmış bir süre için kiracıya devrettiği sözleşmedir.”
Bu tanıma göre kiralama sözleşmesinden söz edebilmek için aşağıdaki şekilde sunulan
ilişkinin bulunması gereklidir.
Kiraya konu olan varlıklar çoğunlukla IT donanım ve yazılımları, ulaşım araçları, inşaat
makineleri, tarım arazileri, binalardan oluşmaktadır. Finansal kiralamanın kiracı açısından
•Başlanğıçta finansal kiralamaya konu varlığı ve sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüğünü, kiralanan varlığın gerçeğe uygun değeri ya dakira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanı üzerinden kayda alır.
•Kira ödemeleri ilk kayda almadan sonra finansman giderleri ve borç anapara ödemesi olarak ayrıştırılır.
•Finansal kiralamaya konu varlığın kaydedildiği varlık türüne uygun olarak amortisman/ itfa ayrılır ve değer düşüklüğü testine tabi tutulur.
Kiracının kayıt ve ölçümü
•Kiraya veren finansal kiralamaya konu varlığını finansal tablodışı bırakır.
•Varlığın gerçeğe uygun değeri ile başlangıçtaki doğrudan maliyetlerin toplamına eşit bir tutarda alacak kaydeder.
•Varlığın gerçeğe uygun değeri ile defter değeriarasındaki fark kâr veya zarara yansıtılır.
•Alınan kira ödemeleri gelirleri ve anapara geri ödemesi olarak ayrıştırılır. Finansman gelirleri kalan alacak tutarına kiralamadaki zımni faiz oranını yansıtan bir esasa göre kayda alınır.
Kiraya verenin kayıt ve ölçümü
•Kiracı, yaptığı kira ödemelerini doğrusal olarak kiralama süresi boyunca gider olarak kâr veya zarara yansıtır.
•Kiraya veren, aldığı kira ödemelerini doğrusal olarak kiralama süresi boyunca gelir kaydederek kâr veya zarara yansıtır.
Geleneksel kiralamanın kayıt ve ölçmü
Kira Sözleşmesi
Varlığın kullanım
hakkının devri
Ödeme planı
Belirli bir süre
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
111 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
avantajları olarak, sabit orandan finansman sağlaması, demode olmaya ve değer
düşüklüğüne karşı koruma sağlaması, esnek olması ve daha az maliyetli bir finansman
yönetimi olduğu söylenebilir. Kiraya veren açısından ise, verimli faiz oranı marjı sağlaması,
kiraya verenin ürünlerinin satışını kolaylaştırması, vergi indirimlerine imkan vermesi ve
yüksek kalıntı değer bırakması olarak faydaları sayılabilir.
Kiralama işlemlerinin sınıflandırılması
Kira süresi sonunda bir varlığın sahipliğinden kaynaklanan risk ve getirilerin tamamına
yakınının devredildiği kiralamalar, finansal kiralama; varlığın sahipliğinden kaynaklanan risk
ve getirilerin tamamına yakınının kiracıya devredilmediği kiralamalar ise geleneksel kiralama
olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırılması kiralama sözleşmesinin başlangıcında yapılır ve
kiralama şartlarının değiştirilmesi söz konusu olduğunda, bu sınıflandırma yeniden gözden
geçirilir.
Varlığın sahipliğinin kira süresi sonunda kiracıya devredilecek olması,
Kiracıya, sözleşmeye konu varlığı, hakkın kullanılacağı tarihteki gerçeğe uygun
değerinden daha düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması ve kiralama
sözleşmesinin başlangıcında bu hakkın kullanılma olasılığının yüksek olması,
Kiralama süresinin varlığın ekonomik ömrünün %80'inden daha büyük bir bölümünü
kapsaması,
Kiralama sözleşmesinin başlangıcı itibarıyla kira ödemelerinin bugünkü değerinin
varlığın gerçeğe uygun değerinin %90'ından daha büyük bir değeri oluşturması,
durumlarının bir veya birden fazlasını karşılayan işlemlerde varlığın sahipliğinden
kaynaklanan risk ve getirilerin tamamına yakınının kiracıya devredildiği kabul edilir ve
kiralama işlemi finansal kiralama olarak kayda alınır.
Ayrıca;
Kiralanan varlığın, kiracı tarafından kullanılabilecek özel bir yapıda olması,
Kiracının kiralama işlemini feshinde, kiraya verenin fesih işleminden kaynaklanan
zararlarının kiracı tarafından karşılanması,
Kiraya verilen varlığın kalıntı değerindeki değişimlerden kaynaklanan kazanç veya
kayıpların kiracıya ait olması,
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
112 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kiracının, piyasa fiyatının çok daha altında bir kira bedeli ile belirli bir süre daha
kiralamayı sürdürme hakkının bulunmasının
tek başlarına ya da birlikte olması halinde finansal kiralama işlemine işaret edebilir.
Diğer taraftan, arazi, arsa ve binalarla ilgili kiralama sözleşmeleri sadece,
Kira süresi sonunda sahipliğin kiracıya devredilecek olması.
Kiracıya, sözleşmeye konu gayrimenkulü, hakkın kullanılacağı tarihteki gerçeğe uygun
değerinden daha düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması ve kiralama
sözleşmesinin başlangıcında bu hakkın kullanılma olasılığının yüksek olması,
Hallerinden birinin varlığı halinde finansal kiralama olarak ele alınır.
Kiracının kaydı
Finansal kiralamada,
Sözleşmesinin başlangıç tarihi itibarıyla belirlenmiş olmak koşuluyla, kiralama
süresinin başlangıcında, finansal kiralamaya konu varlığı ve sözleşmeden
kaynaklanan yükümlülüğünü, kiralanan varlığın gerçeğe uygun değeri ya da kira
ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanı üzerinden kayda alır.
Finansal kiralamaya konu varlığı, varlık türüne göre finansal durum tablosunda ilgili
kalem içerisinde kira ödemelerinin bugünkü değeri üzerinden gösterir. (Bugünkü
değer hesabında finansal kiralamada zımni faiz oranı; söz konusu oranın
belirlenememesi durumunda ise kiracının kiralama konusu varlığı satın almak için
borçlanacak olduğu tutar için katlanması gereken faiz oranı kullanılarak bulunur. )
Katlandığı başlangıçtaki doğrudan maliyetler varlık değerine ekler.
Kira ödemeleri, finansman giderleri ve borç anapara ödemesi olarak ayrıştırır.
(Finansman giderleri kalan borç tutarına sabit bir faiz oranı uygulanmasını sağlayacak
şekilde kiralama süresi boyunca her bir döneme dağıtılır.)
Şarta bağlı kira ödemelerini ise oluştukları dönemde kâr veya zarara yansıtır.
Finansal kiralamaya konu varlığı, dönem sonlarında, varlığın kaydedildiği varlık
türüne göre amortisman/ itfaya ve değer düşüklüğü testine tabi tutar.
Geleneksel kiralamada;
Geleneksel kiralama kapsamında yapılan kira ödemelerini kira süresi boyunca gider
olarak kâr veya zarara yansıtır.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
113 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kiralamadaki zımni faiz oranı
Kiralama sözleşmesinin başlangıcında, kira ödemelerinin bugünkü değeri ile garanti
edilmemiş kalıntı değerin bugünkü değerinin toplamını, kiralanan varlığın gerçeğe uygun
değeri ile kiraya verenin başlangıçta katlandığı doğrudan maliyetlerin toplamına eşitleyen
iskonto oranıdır.
Örnek: Kiracının finansal kiralama işlemi
Şirketimiz 01.01.2018 tarihinde 10 adet bisküvi üretim makinesi kiralamak için sözleşme
imzalamıştır. Kira süresi 5 yıl olup, makinelerin ekonomik ömrü 6 yıl ve hurda değeri 50.000
TL tahmin edilmektedir. Kira ödemeleri her yıl başında ödenmek üzere 100.000 TL’dir. Kiracı
eğer bu varlığı kiralamak yerine borçlanarak satın alsaydı borçlanma faiz oranı yıllık %13
olacaktır. Bu makinelerin gerçeğe uygun değeri 450.000 TL’dir.
Bu verilere göre, kira süresi ekonomik ömrün %80’den fazla olduğu için bu sözleşme finansal
kiralama olarak kabul edilecektir.
Kiralanan varlığın bugünkü değeri (ödemelerinin + hurda değerin bugünkü değeri) = 100.000
(1+r)^0 + 100.000/(1+0,13)^1 + 100.000/(1+0,13)^2 + 100.000/(1+0,13)^3 +
100.000/(1+0,13)^4 + 50.000/(1+0,13)^4 = 428.113
Makinelerin ekonomik 6 yıl olduğundan yıllık amortisman tutarı = 428.113/5 = 85.622 TL
Kira ödeme tablosu
Tarih Yıllık kira ödemesi Faiz (%13) Kira yükümlülüğünden indirim
Kira yükümlülüğü
01.01.2018 428.113
01.01.2018 100.000 0 100.000 328.113
01.01.2019 100.000 42.654 57.345 270.767
01.01.2020 100.000 35.199 64.800 205.967
01.01.2021 100.000 26.775 73.224 132.743
01.01.2022 100.000 17.256 82.743 50.000
Toplam 500.000 121.886 378.113
01.01.2018 tarihinde finansal kiralama kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
253 Tesis, makine ve cihazlar 428.113
301 Finansal kiralama işlemlerinden
borçlar
100.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
114 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
401 Finansal kira işlemlerinden borçlar 328.113
İlk kira ödeme kaydı (01.01.2018)
01.01.2018 Borç Alacak
301 Finansal kiralama işlemlerinden borçlar 100.000
102 Bankalar 100.000
Amortisman kaydı (31.12.2018)
31.12.2018 Borç Alacak
730 Genel üretim giderleri 85.622
268 Birikmiş amortismanlar 85.622
Finansal kiralama faiz gideri kaydı (31.12.2018)
31.12.2018 Borç Alacak
780 Finansman giderleri 42.654
301 Finansal kiralama işlemlerinden
borçlar
42.654
Makinelerin iade kaydı (01.01.2022)
01.01.2022 Borç Alacak
301 Finansal kiralama işlemlerinden borçlar
50.000
253 Tesis, makine ve cihazlar 50.000
Örnek:Kiracının geleneksel kiralama işlemi
Şirketimiz şirket merkezi olarak 01.01.2018 tarihinde 1.000 metre kare bir plaza katı, her ay
başı ödenmek üzere 10.000 TL karşılığında kiralamıştır.
Her ay kira gideri kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
632 Genel yönetim giderleri (kira gideri) 10.000
102 Bankalar 10.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
115 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kiraya verenin kaydı
Finansal kiralamada,
Kiraya veren finansal kiralamaya konu varlığını finansal tablo dışı bırakır ve varlığın
gerçeğe uygun değeri ile başlangıçtaki doğrudan maliyetlerin toplamına eşit bir
tutarda alacak kaydeder. Varlığın gerçeğe uygun değeri ile defter değeri arasındaki
farkı kâr veya zarara yansıtılır.
Aldığı kira ödemelerini ilk kayda almadan sonra finansman gelirleri ve anapara geri
ödemesi olarak ayrıştır ve kalan alacak tutarına sabit bir dönemsel getiri oranını
uygulayarak hesapladığı tutarı finansman geliri olarak kayda alır.
Şarta bağlı kira ödemelerini ise oluştukları dönemde kâr veya zarara yansıtır.
Geleneksel kiralamada,
Kira ödemelerini kiralama süresi boyunca gelir kaydederek kâr veya zarara yansıtır.
Başlangıçtaki doğrudan maliyetleri kiralanan varlığın defter değerine ekler ve bu
maliyetleri, kiralama süresi boyunca gider olarak kâr veya zarara yansıtır.
Kiraladığı varlığı türüne göre amortisman/itfaya ve değer düşüklüğü testine tabi
tutar.
Örnek: Kiraya verenin finansal kiralama işlemi
Şirketimiz sahip olduğu bir tomografi cihazını kiraya vermek için bir müşteriye anlaşmıştır.
Bu cihazın GUD’i 403.734 TL olarak belirlenmiştir. Defter değeri 400.000 TL’dir. Ekonomik
ömrü 5 yıl olup, kira süresi 5 yıldır ve hurda değerinin kalmayacağı tahmin edilmektedir. Kira
ödemeleri 01.01.2018 tarihinde başlayacak olup her yıl 100.000 TL olarak ödenecektir.
Şirketimizin borçlanma faiz oranı %12’dir.
Bu verilere göre, kira süresi ekonomik ömrün %80’den fazla olduğu için bu sözleşme finansal
kiralama olarak kabul edilecektir.
Kira ödemelerinin bugünkü değeri = 100.000 (1+r)^0 + 100.000/(1+0,12)^1 +
100.000/(1+0,12)^2 + 100.000/(1+0,12)^3 + 100.000/(1+0,12)^4 = 403.734 TL
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
116 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kira ödeme tablosu
Tarih Yıllık kira ödemesi Faiz (%12) Kira yükümlülüğünden indirim
Kira yükümlülüğü
01.01.2018 403.734
01.01.2018 100.000 0 100.000 303.734
01.01.2019 100.000 36.448 63.551 240.182
01.01.2020 100.000 28.821 71.178 169.003
01.01.2021 100.000 20.280 79.719 89.284
01.01.2022 100.000 10.714 89.285
Toplam 500.000 96.264 403.734
Kiralama işleminin kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
120 Alıcılar
220 Alıcılar
100.000
303.734
253 Tesis, makine ve cihazlar
679 Diğer olağandışı gelir ve karlar
400.000
3.734
Kira ödemesi kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
102 Bankalar 100.000
120 Alıcılar 100.000
Finansal kiralama gelirinin kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
120 Alıcılar 36.448
642 Faiz gelirleri 36.448
Örnek: Kiraya verenin geleneksel kiralama işlemi
Şirketimiz 01.01.2018 tarihinde 1.000 metre kare bir plaza katı olan gayrimenkulünü, her ay
başı ödenmek üzere 50.000 TL karşılığında 5 yıllık süre ile kiraya vermiştir.
Her ay kira geliri kaydı
Borç Alacak
102 Bankalar 50.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
117 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
649 Faaliyetle ilgili diğer gelirler ve karlar 50.000
Üretici veya satıcının kiraya vermesi
Üretici veya satıcı niteliğindeki kiraya veren,
Finansal kiralama işlemlerini normal satış işlemi gibi kaydeder ve kiralama süresinin
başlangıcında kayda alınacak hasılat tutarını varlığın gerçeğe uygun değeri veya kira
ödemelerinin piyasa faiz oranıyla indirgenmiş bugünkü değerinden düşük olanı
üzerinden hesaplar.
Kiralama süresinin başlangıcında kayda alacağı satılan malın maliyeti tutarını ise
varlığın defter değerinden garanti edilmemiş kalıntı değerin bugünkü değeri
çıkararak bulur.
Satış hasılatı ile satışların maliyeti arasındaki fark ile başlangıçtaki doğrudan
maliyetleri işletmenin normal bir satış işleminden elde edilen kâr veya zarar olarak
“Brüt Kâr/Zarar” içinde gösterir. (Ancak finansal kiralama işleminde gerçekçi
olamayacak derecede düşük faiz oranları belirlenmişse, satış kârı, piyasa faiz oranının
uygulanması sonucunda bulunacak tutarla sınırlandırılır.)
Örnek: Üretici/satıcının kiraya vermesi
01.01.2018 tarihinde Şirketimiz 3 yıllık süre için bir müşterisine ürettiği inşaat makineleri
kiraya vermiştir. Bu makinelerin gerçeğe uygun değeri 4.800.000 TL’dir. Kira tutarı yıllık 2
milyon TL olup her yılın başında peşin olarak alınacaktır. Kira süresi sonunda kalıntı değer
100.000 TL olarak belirlenmiştir. Müşterimizin kira süresi sonunda bu makineleri kalıntı
değer üzerinden satın alma hakkı bulunmaktadır. Ayrıca makinelerin faydalı örü 3 yıldır.
Piyasa faiz oranı %20’dir.
Bu verilere göre Excel fonksiyonlarından iç verim oranı %25,50 olarak bulunmuştur.
Piyasa faiz oranı üzerinden makinelerin kira ödemelerinin bugünkü değeri =5.280.000 TL’dir.
Kalıntı değerin piyasa faiz oranından bugünkü değeri = 79.681 TL.
Buna göre satış hasılatı bugünkü değer ve GUD’dan düşük olanı üzerinden hesaplanacaktır.
GUD değeri daha düşük olduğundan satış hasılatı 4.800.000 TL olacaktır.
Kiraya verenin kayıtları
Satış kaydı
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
118 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
01.01.2018 Borç Alacak
236 Diğer çeşitli alacaklar (finansal kiralama alacakları) 4.800.000
600 Yurtiçi satışlar 4.800.000
Makinelerin maliyetinin 3.500.000 TL olduğunu varsayalım. Kalıntı değerinin bugünkü
değerini düşersek satılan malın maliyeti 3.499.917 TL buluruz.
01.01.2018 Borç Alacak
620 Satılan mamuller maliyeti 3.4999.920
152 Mamuller 3.499.920
Kiracının kayıtları
Satış ve geri kiralama işlemleri
Satış ve geri kiralama işlemi, bir varlığın satışını ve aynı varlığın geri kiralanması anlamına
gelir.
Finansal kiralamada,
Satış gelirlerinin varlığın defter değerini aşan kısmı, hemen kâr ve zarara yansıtılmaz;
Finansal durum tablosuna yansıtılarak kiralama süresi boyunca itfa edilir.
Geleneksel kiralamada,
Satış işleminin gerçeğe uygun değer üzerinden gerçekleştirildiği açık ise, satıcı-kiracı,
oluşan kâr veya zararı işlemin gerçekleştiği tarihte kayda alır.
Satış fiyatının gerçeğe uygun değerin altında olması halinde,
Oluşan zararların piyasa fiyatının altındaki bir tutarla yapılacak kira ödemeleri ile
telafi edilmediği durumda, satıcı-kiracı, her türlü kâr veya zararı işlemin gerçekleştiği
tarihte kayda alır.
Oluşan zararların piyasa fiyatının altındaki bir tutarla yapılacak kira ödemeleri ile
telafi edilmesi durumunda ise satıcı-kiracı, bu zararı Finansal durum tablosuna
yansıtarak varlığın tahmini kullanım süresi boyunca kira ödemeleriyle orantılı olarak
itfa eder.
Satış fiyatının gerçeğe uygun değerin üzerinde olması durumunda,
satıcı-kiracı, gerçeğe uygun değeri aşan kısmı Finansal durum tablosuna yansıtarak
ilgili varlığın beklenen kullanım süresi boyunca itfa eder.
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
119 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Örnek: Satış ve geleneksel geri kiralama
Şirketimiz net defter değeri 15 milyon TL (25 milyon TL maliyet - 10 milyon TL birikmiş
amortisman) olan ofis binasını 18 milyon TL’ye satıp geri kiralama işlemi yapmak üzere
leasing şirketi ile anlaşmıştır. Binanın geriye kalan ekonomik ömrü 30 yıl olup, 15 yıl
süresince yıllık tutarı 1 milyon TL’den kiralanacaktır. Kira süresinin sonunda binanın
mülkiyetinin devri öngörülmemiştir. Zımni faiz oranı %10’dur. Binanın gerçeğe uygun değeri
Kira sözleşmesi ve kira başlangıç tarihi 01.01.2018 olarak belirlenmiştir.
Arazi, arsa ve binaların kiralanmasında kira süresi sonunda sahipliğin kiracıya geçmesi
halinde bu kiralama finansal kiralama olarak sınıflandırılır. Bu örnekte mülkiyet hakkı kiracıya
devredilmeyeceği için geleneksel kiralama olarak kabule dilecektir.
Geleneksel kira kayıtları
1- Binanın satış fiyatı gerçeğe uygun değeri ile aynıdır.
Bina satış kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
102 Bankalar
257 Birikmiş amortismanlar
18.000.000
10.000.000
252 Binalar
679 Diğer olağandışı gelir ve kârlar
(Bina satış kârı)
25.000.000
3.000.000
Kira gideri kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
659 Diğer gider ve zararlar (kira gideri) 1.000.000
102 Bankalar 1.000.000
2- Binanın gerçeğe uygun değeri 14 milyon TL’dir.
Binanın satış fiyatının gerçeğe uygun değerini aşan kısmı =18 milyon TL-14 Milyon TL = 4
milyon TL.
Bina satış kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
120 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
102 Bankalar
257 Birikmiş amortismanlar
689 Diğer olağandışı gider ve zararlar (bina satış zararı)
18.000.000
10.000.000
1.000.000
252 Binalar
480 Gelecek yıllara ait gelirler
(gelecek yıllara ertelenmiş bina satış kârı)
25.000.000
4.000.000
Kira gideri kaydı ve satış karının kira süresince itfası
01.01.2018 Borç Alacak
659 Diğer gider ve zararlar (kira gideri)
480 Gelecek yıllara ait gelirler
733.333.
266.666
102 Bankalar 1.000.000
3- Binanın gerçeğe uygun değeri 20 milyon TL’dir. Kira tutarı piyasa fiyatına uygun olarak
tespit edilmiştir. Bu durumda yukarda 1. Maddede yapılan kaydın aynısı geçerlidir.
4- Binanın gerçeğe uygun değeri 20 milyon TL’dir. Kira tutarı piyasa fiyatının altında
belirlenerek bu durum telafi edilmektedir. Bu durumda yukarda 2. Maddede yapılan kaydın
aynısı geçerlidir.
Finansal kira kayıtları
Yukarıdaki örnekte kira süresi sonunda binanın mülkiyeti kiracıya devredilirse bu finansal
kiralama olarak kaydedilecektir.
Binanın satış kaydı
01.01.2018 Borç Alacak
102 Bankalar
257 Birikmiş amortismanlar
18.000.000
10.000.000
252 Binalar
480 Gelecek yıllara ait gelirler
(gelecek yıllara ertelenmiş bina satış kârı)
25.000.000
3.000.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
121 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kira gideri kaydı ve satış kârının itfa edilmesi
01.01.2018 Borç Alacak
659 Diğer gider ve zararlar (kira gideri)
480 Gelecek yıllara ait gelirler
(gelecek yıllara ertelenmiş bina satış kârı)
800.000
200.000
102 Bankalar 1.000.000
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
122 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
4.9 Çalışan Emeklilik Planları
Kıdem tazminatı karşılığı
İlgili olduğu raporlama dönemi sonu itibarıyla kıdem tazminatı yükümlülükleri tahmin edilir
ve bu tahmin nedeniyle cari dönemde ortaya çıkan kıdem tazminatı yükümlülük artışları
hesaplanarak giderleştirilir. Kıdem tazminatı yükümlülükleri; iş gücü devir hızı ve önceki
yıllara ilişkin kıdem tazminatı gerçekleşmeleri gibi etkenler de dikkate alınarak, çalışanların
ilgili döneme ilişkin kıdeme esas ücreti üzerinden hesaplanır.
Örnek: Kıdem tazminatı tahakkuku
31.12.2018 tarihinde kıdem tazminatı tavanının 5.350 TL olacağı varsayılmıştır.Şirketimizde
çalışan 20 kişi için 31.12.2018 tarihinde kıdem tazminatı hesaplanmıştır. Çalışma süreleri
dikkate alınarak 20 çalışanın aralık ayındaki giydirilmiş ücret üzerinden kıdem yılları dikkate
alınarak toplamı 750.000 TL olarak bulunmuştur. Geçmiş 3 yılda ortalama kendi isteği ile
ayrılan 5 kişi ve bunların ortalama kıdemlerinin 3 yıl, bunların ücret ortalaması da 4.550 TL
olarak hesaplanmıştır.
Kıdem tazminatı ödenmeme tutarı = 5*3*4.500 = 67.500
Kıdem tazminatı karşılığı = 750.000 – 67.500 = 682.500 TL.
Kıdem tazminatı kaydı
31.12.2018 Borç Alacak
654 Karşılık giderleri 682.500
472 Kıdem tazminatı karşılığı 682.500
• İş Kanunu çerçevesinde çalışanlara çalışma süresi ile orattılı olarak ödenen bir tazminattır. Kıdem tazminatı
•Kıdem tazminatı yükümlülükleri, iş gücü devir hızı ve önceki yıllara ilişkin kıdem tazminatı gerçekleşmeleri gibi etkenler de dikkate alınarak, çalışanların ilgili döneme ilişkin kıdeme esas ücreti üzerinden hesaplanır.
Kayıt ve ölçüm
•İlk defa finansal tablolarına yansıtacak olan işletmeler geçiş tarihinden önceki raporlama dönemlerine ilişkin toplam kıdem tazminatı tutarlarını on yılı geçmemek üzere eşit tutarlarla özkaynaklar içinde geçmiş yıllar kârları/zararları kalemine yansıtabilir.
Geçiş dönemi
BOBİ FRS Muhasebesi, Kitap-1 www.bobiturk.com
123 Bu kitabın yasal hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Mustafa Arar
Kıdem tazminatı ilk geçiş durumu
Ancak kıdem tazminatı yükümlülüğünü bu Standartla birlikte ilk defa finansal tablolarına
yansıtacak olan işletmeler geçiş tarihinden önceki raporlama dönemlerine ilişkin toplam
kıdem tazminatı tutarlarını on yılı geçmemek üzere eşit tutarlarla “Geçmiş Yıllar
Kârları/Zararları” kalemine yansıtabilir. Bu durumda, eşit tutarlardan ilki açılış Finansal
durum tablosuna yansıtılır ve tahmin edilen kıdem tazminatı toplam tutarı ile bu tutarın
finansal tablolara yansıtılmayan kısmı dipnotlarda açıklanır.
Örnek: Geçiş dönemi kıdem tazminatı tahakkuku
Şirketimizde 50 çalışan bulunduğunu ve 31.12.2017 tarihinde hesaplanan kıdem tazminatı
tutarının 5.250.000 TL olduğunu varsayalım. Bu tutarın 1/10’unu önceki finansal durum
tablomuza yansıtalım.
Kıdem tazminatı geçmiş yükümlülüklerin ilk kaydı
31.12.2017 Borç Alacak
570 Geçmiş yıllar karları 525.000
472 Kıdem tazminatı karşılığı 525.000