Download - Aro garaikidea espainian xx mendea
ALFONTSO XIII.aren ERREGEALDIA
Alfontso XII.aren semea zen (Elisabet II.aren biloba) Gatazka sozial eta politiko larriak izan ziren:
1917ko greba orokorra: prezioen igoeraren eta lagileen bizi-baldintza txarren aurka
GREBAK
NAZIONALISMOA
Katalunian, Euskadin eta Galizian autonomiaren aldeko mugimendu indartsuak
MAROKOKO GERRA
Marokoko iparraldeko biztanleak Espainiako Armadaren kontra altxatu ziren
ASTE TRAGIKOA
ANNUALGO HONDAMENDIA
PRIMO DE RIVERAREN DIKTADURA
Annualgo hondamendiaren ondoren herritarren ezinegona gero eta handiagoa zen
Miguel Primo de Rivera jeneralak estatu-kolpea eman zuen 1932an eta diktadura militar bat ezarri zuen.
DIKTADURA MILITARRA:- Primo de Riverak hartu zituen Estatuko botere
guztiak.- Konstituzioa indargabetu zuen.- Alderdi politiko eta sindikatuak debekatu zituen.- Askatasuna mugatu zuen.- Erregeak ez zuen garrantzirik izan eta diktadura
babestu zuen.- Herri-lan asko egin zituen (errepideak eta trenbideak)1930.ean Primo de Riverak dimisioa eman zuen
DIKTADURA ERREPUBLIKASistema politiko autoritario bat
daErregerik gabeko gobernu mota
bat da
Diktadoreak botere guztiak ditu Presidentea herritarrek aukeratzen dute.
Herritarrek ez dute ezer aukeratzen edo erabakitzen.
Hauteskundeak. Sufragio unibertsala
Sindakturik ez Sindikatuak daudeAlderdi politikorik ez Alderdi politiko demokartikoak
daude.Askatasun gutxi Askatasun gehiago
Konstituziorik ez Konstituzioa
MONARKIAREN AMAIERA
Primo de Riveraren diktadura eta gero Alfontso XIII.ak gobernu berri bat osatzeko agindu zuen.
HAUTESKUNDEAK
1931ko apirilaren 12an hauteskundeak errepublikaren aldeko alderdi politikoek irabazi zituzten .
Alfontso XIII. aren erbestealdia eta 2. ERREPUBLIKA
BIGARREN ERREPUBLIKA
ALCALÁ ZAMORA izendatu zuten presidente.
Konstituzio berri bat eta sistema demokratiko bat onartu zuten .Sistema berriaren EZAUGARRI batzuk:
- Eskualde autonomiadunen sorrera.
- Sufragio unibertsala.- Estatuaren eta Elizaren arteko
bereizketaErrepublikako ERREFORMAK:
- Nekazaritza-erreforma: lurrak banatu- Irakaskuntzan: eskola asko eraiki
zituzten- Lan-erreforma: gutxieneko soldata eta
lanaldia murrizketa
GERRA ZIBILA
1936ko uztailaren 18an Francisco FRANCO jeneralak estatu-kolpe bat eman zuen Errepublikaren aurka.
GERRA ZIBILA piztu zen
ERREPUBLIKANOAK
NAZIONALAKVs
Errepublikako gobernuaren aldekoak
Francoren aldekoak1939ko aparilaren 1ean Francoren tropek Espainia osoa
okupatu zuten.
IRABAZI ZUTEN
GERRAREN ONDORIOAK
Gerra eta gerraostea oso gogorrak izan ziren:
- GOSEA: Elikagai-eskasia. Oinarrizko produktuen errazionamendua- BELDURRA: berriz borrokak izateko, jazarpenak, iheslariak…- SUNTSIKETA eta KRISIALDIA: gerran etxebizitzak, azpiegiturak, industriak eta denetatik apurtu zen.
- HILKETAK eta ERBESTEALDIAK: Elikagai-eskasia. Oinarrizko produktuen errazionamendua
FRANKISMOA
Gerraren ondoren DIKTADURAN oinarritutako Espainian 30 urtez ezarritako sistema politikoa:
- Francok botere guztiak hartu zituen (Estatua, Gobernua eta armada)- Alderdi politikoak eta sindikatuak debekatu zituzten.
- Euskadiko eta Kataluniako autonomia-estatuak indargabetu zituzten.
- Konstituzioa indargabetu zuten. Eta askatasuna murgiltzeko legeak jarri zituzten.
- Zentsura ezarri zuten: diktaduraren kontrako dena debekatu zuten.
FRANKISMOAREN GARAIAK
HASIERA - Errepresioa oso gogorra izan zen. Jende asko hil eta kartzelatu zuten; beste asko alde egin zuten.
- Bakartuta geratu zen diktadura bat izateagatik.- 1950eko hamarkadan nazioartean onartzen
hasi ziren- Akordio garrantzitsu batzuk sinatu zituzten.- NBE-ko (ONU) kide gisa onartu zuten.- Ekonomia gero eta hobea izan zen
(turismoa)
ALDAKETAK
- Azken urteetako oposizioa gero eta sendoagoa izan zen.
- Sindikatuak klandestinoki antolatzenhasi ziren.- 1975ean Franco hiltzean aro berri bat hasi zen
BUKAERA
TRANTSIZIOA
Diktaduratik demokraziara pasatzeko prozesu politiko bat izan zen.JUAN CARLOS I.a Espainiako errege bihurtu zen Franco hiltzean.Erregeak ADOLFO SUÁREZ presidente izendatu zuen 1976an.Ereforma-prozesu bat hasi zen Espainia berriz herrialde DEMOKRATIKO izateko:
- Alderdi politikoak eta sindikatuak legeztatu zituzten- Preso politikoak askatu zituzten.- Erbesteratuak itzuli ziren.- HAUTESKUNDE DEMOKRATIKOetara deitu zuten (UCD.
A.Suárez irabazlea)
1978ko KONSTITUZIOA
Erreferendum batean herritarrek baiezkoa eman zioten.
Konstituzioan eskubide batzuk bermatzen ditu:- Berdintasuna legearen aurrean- Adierazpen-askatasuna - Sufragio unibertsala.- Autonomia-erkidegotan antolatuta dago
Espainiako lurraldea.
Tejerok eta bere talde militarrak estatu-kolpe bat ahalegina eman zutenLeopoldo Calvo Sotelo, Suárez ondorengoa, presidente hautatzen ari zirenean kongresuan sartuz ziren.
23-F
• (UCD/ Unión de Centro Democrático)
LEOPOLDO CALVO SOTELO (1981-1982)
• Espainia NATO erakunde militarrean sartu zen
• (PSOE/ Partido Socialista Obrero Español)
FELIPE GONZÁLEZ (1982-1996)
• Europako Erkidegoan sartu zen Espainia
1986an.
• Espainia modernizatzeko erreformak
• (PP/ Partido Popular)
JOSE MARÍA AZNAR(1996-2004)
• Egonkortasun ekonomikoa
• Euroa erabiltzen hasi zen pezetaren ordez.
• Espainia Irakeko gerran sartu zen.
JOSÉ LUIS RODRÍGUEZ ZAPATERO(2004-2011)
• Herritarren eskbideen aldeko legeak
• Krisialdi ekonomikoaren ondorioz, langabezia igo zen.
• (PSOE/ Partido Socialista Obrero Español)
MARIANO RAJOY (2011-?)
• Neurri zorrotzak hartu zituen (lan erreforma, murrizketak…)
• Felipe VI.a errege berria
• (PP/ Partido Popular)
• Argazkilaritza asmatu zenetik pintoreek errealitatea ez dute margotu nahi, baizik eta errealitateak transmititzen dena.
PINTURA
• Mende honetan estilo berriak agertzen dira: MODERNISMOA, KUBISMOA, SURREALISMOA…
• Pintore bikainak sortu ziren: Picasso, Dalí, Miró, Barceló…
• KUBISMOaren sortzailea. Irudia eta objektuak irudi geometrikoen bidez irudikatzen ditu
PABLO RUIZ PICASSO
• 1881 Malagan- 1973 Mogins (Frantzia)
• Argi, kolore eta marrazketaren bitartez ametsetako mundua irudikatu zuen: SURREALISMOA
SALVADOR DALÍ
• 1904 Figueras- 1989 Figueras
• Kolore argitsuak eta irudi geometrikoak erabili zituen fantasia mundo bat sortzeko.
JOAN MIRÓ
• 1893 Bartzelona- 1983 Palma Mallorca
• XX. mendean eta gaur egun hainbat gai eta material landu egiten dituzte.
ESKULTURA
• Eduardo Chillida
• Jorge de Oteiza
• XX. mendetik Aurrera arkitektoek askotariko materialak erabili izan dituzte eta forma desberdinak.
ARKITEKTURA
• Santiago Calatrava
• Frank Gehry
• XX. eta XXI mendeko hasieran idazle bikainak sortu ziren
LITERATURA
• ANTZERKIA: Jacinto Benavente, Buero Vallejo…
• POESIA: 27ko Belaunaldia: Federico García Lorca, Rafael Alberti…
• ELEBERRIA: Miguel Delibes, Camilo José Cela, Almudena Grandes
• EGOERA EKONOMIKOA: - Industria iraultzari esker Euskadin industriak garrantzi
handia izan zuen.- Gerra eta gero krisialdia nabaritu zen. Hala ere, Euskadin
beste leku batzuetan baino hobeto zeuden (armadarako materiala…)
- Francok bazegoen industria garatu egin zuen mendearen lehenengo erdian eta gero lantegi berriak sortu zituen.
- 1973an petrolioaren krisialdia iritsi zen, hori dela eta industriak kalte handia izan zuen.
EGOERA EKONOMIKOA
• Primo de Riverak dimititu ondoren EIBARREN Bigarren Errepublika aldarrikatu zuten lehenego aldiz
BIGARREN ERREPUBLIKA
• Autonomia Estatutoa onartzen saiatu ziren, baina prozesua atzeratu zuten Gerra Zibilagatik
• Euskadin ere gizarte zibilen kontra taktika erabili zituzten jendea beldurtzeko.
GERRA ZIBILA
• 1937.ean nazionalek Euskadi kontrolpean zuten. (Araba hasieratik)
• Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ/PNV) izan zen lehen euskal gobernu autonomoaren buru, Lehendakaria Jose Antonio Agirre izanik.
• Gerra bukatzean euskal nazionalistak eta errepublikanoak Frantziara erbesteratu ziren eta hortik frankismoaren aurkako jarrera erakutsi zuten.
• Franco hiltzean demokrazia heldu zen Euskadira trantsizioa pasa eta gero
DEMOKRAZIA
• 1979ean AUTONOMIA ESTATUTUA onartu zen eta Carlos Garaikoetxea Euskadiko Lehendakari bihurtu zen.
• Hortik aurrera hauteskunde guztiak EAJ-ak irabazi ditu eta lehendakari guztiak, Patxi López izan ezik (PSE-EE 2009-2012), EAJ alderdikoak izan dira.• Oraingoa: Iñigo Urkullu
• XIX. mendean euskal kultura tradizionala berreskuratzeko eta garatzeko asmoz Sabin Aranak sortu zuen (EAJ)
NAZIONALISMOA
• Sindikatu bat sortu zuten (ELA), Euzkadi egunkaria, Ikurrina…