architectuur—cultuur is
vliegwiel voor innovatie
ambitienota
Inhoud
Voorwoord ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 2
Architectuurcultuur is vliegwiel voor innovatie: de bijdrage van architectuurorganisaties aan groteruimtelijke en maatschappelijke vraagstukken ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 4
Onze ambities: wat we kunnen, willen en blijven doen ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 8
Strategische doelen voor de toekomst ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 22
Samen werk maken van een sterke architectuurcultuur ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 24
Voorstelling van de initiatiefnemers ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 26
3
initiatiefnemersA+
Antwerpen Averechts
Archipel
Architectura.be
AR-TUR
Architecture Workroom Brussels
Architectuurwijzer
Beroepsvereniging voor Architecten
Oostende Werft
Stad en Architectuur
Vlaams Architectuurinstituut
veranderingen.Definancieringafkomstiguitondermeercultuur-subsidiesschiethiervoortekort.Bijgevolgisereenonevenwichtont-staantussendehuidigeendepoten-tiëlecapaciteitvandearchitectuurcultuursector.Hetbeperktekaderwaarbinnenarchitectuurorganisatiesvandaagfunctionerenisachterhaald.Hetstaatnietlangerinverhoudingtotdeveleuitdagingenwaarvoorzij,entegelijkookderuimeresamenlevingzichgesteldzien.
Metdezeambitienotawillenwijalsarchitectuurorganisatieseencollectiefsignaalgeven.Eensub-stantieelsterkerearchitectuurcultuursectorkandenoodzakelijke
vernieuwingbrengenbijdeontwik-kelingvanvisie,debatenreflectierondstedelijkheid,maatschappelijkeveranderingsprocessen,ruimtelijkevraagstukkenenonzegebouwdeomgeving.Ditzijnkwestiesdieuiteenlopendemaatschappelijkespelersaanbelangen,zowelbeleid-smakers,belanghebbendenalshetbredepubliek.
Daaromrichtenwijonsmetdezeambitienotatotdebevoegdepolitici,verantwoordelijkeambtenarenensubsidieverstrekkers,zowelbinnenalsbuitendecultuursector,zowelopregionalealslokalebeleidsniveaus.Daarnaastzienwijdezeambitienotaookalseengelegenheidombelang-
hebbendenenpotentiëlesamenwerkingspartnersaantesprekenenteinspireren.Datkangaanvanallerhandemiddenveldorganisaties,overcommerciëlevastgoedontwik-kelaarsofpubliekeinstellingentotparticuliereondernemersofactieveburgersdiezichherkennenindeambitiesenprojectendiewenaarvoorschuiven.Totslotzienwijdezeambitienotaalseenmomentvanintrospectie,eeneersteaanzettoteencollectieveterugenvooruitblik.Dezedialoogwillenwijindetoe-komstgraagvoortzetten,samenmetonzeradenvanbestuurenadviesverleners,onzesamenwerkings-partnersenanderegeïnteresseerdepartijen.
2
Voorwoord
Architectuurcultuuriseenvan dejongstecultuurdisciplinesin VlaanderenenBrussel.Delaatste jareniseronmiskenbaareennieuwedynamiekbinnendesectoront-staan.Architectuurorganisatieshebbenmetveelenthousiasmeenengagementdekansgegrepenomvanuitculturelehoekactiefbijtedragentotreflectieenvisievormingrondurgente,maatschappelijkeenruimtelijkekwesties.Datditeenblij-vende uitdaging voor de toekomst ishoeftgeenbetoog:verschillendeglobaleenlokaleuitdagingenpre-senterenzichvandaagsteedsvakeralscomplexeruimtelijkevraagstuk-ken.DaarnaastheeftdestimuleringvanuithetKunstendecreeteen
gunstigeinvloedgehad.Ookiserinhetarchitectuurvelddeafgelopendecenniaeenstevigebasisgelegddankzijondermeerhetwerkvansterkeontwerpteams,deinstellingvanbouwmeestersopVlaamsenstedelijkniveauendehogekwaliteitvanhetarchitectuuronderwijs.Depositieveomwentelingbinnendesectorvertaaltzichineentoege-nomeninteressevanhetpubliekeneengroeiendaantalsamenwer-kingenmetanderespelers,endatzowelbinnenalsbuitendeculturelesector,zoweloplokaal,regionaal,alsinternationaalniveau.
Ondanksdezedynamiekendegroei-endenoodaanruimtelijkevisievoor
desamenleving,wordtarchitectuurcultuurmomenteelgeconfronteerdmeteenonhoudbarespreidstand.Aandeenekantdoenerzichenormveeluitdagingenvoorrondbelang-rijkeruimtelijkethema’s.Hieropzoudenarchitectuurorganisaties,dankzijdeopgebouwdeexpertiseenervaring,volopkunneninspelen.Hetfeitdatuiteenlopendepartijensteedsvakerspontaandewegvindennaararchitectuurorganisatiesbe-vestigtdezetendens.Aandeanderekantisdeomvangenslagkrachtvan dearchitectuurcultuursectordeafgelopenjarenminofmeercon-stantgebleven.Zeheeftdusgeengelijketredkunnenhoudenmetdetoenemendemaatschappelijke
5
weggelegdinhetvormenvannieuwealliantiesenhetopzettenvannetwerkenmetheeldiverse,publiekeenprivatespelers.Datgeldtinhetbijzonderookvoorhetsamenbrengenvanactorendieactiefzijnbinnenuiteenlopende,maargerelateerdebeleidsdomeinen,zoalsruimtelijkeordening,mobiliteit,leefmilieu,erfgoed,zorg,wonenenwerk.Zoisarchitectuurcultuuroprelatiefkortetermijnuitgegroeidtotdésectorbijuitstekdieer,overdebeleidsdomeinenheen,inslaagtomalternatievedenkpistesteverbeel-den en vorm te geven.
Eentweedeobservatieisdatarchi-tectuurenruimtelijkontwerp
vandaagsteedsvakerineenveelvroegerstadiumwordeningezetomactiefvisieteontwikkeleneninnovatieveoplossingenaantereikenvoorurgenteruimtelijkeenmaat-schappelijkekwesties.Ontwerplaatzichmetanderewoordennietver-nauwentoteenluxeproductdataanheteindevanderitals‘extraatje’ wordttoegevoegdaanlopenderuimtelijkeontwikkelingsprocessen.Veelmeerdanophetafgewerkteeindproductligthetaccentnuopontwerpalsproces.Datvertaaltzichondermeerindewijzewaaropten-toonstellingenwordenopgezet:nietlangeralseenlouterteconsumerencultuurproduct,maaralsonderdeelvaneenbrederontwikkelingstraject
datinsamenspraakmetuiteen-lopendepartijenwordtafgelegd.Hetzelfdegeldtvoorlezingenreeksendiesteedsvakeralsinzethebbenompubliekdebatofpolitiekediscussieaantewakkeren.Hetgaatdusomveelmeerdanhetgevenvaneenpodiumaaneenontwerperofkun-stenaar.Tegelijkkanhieruitwordenafgeleiddatdevaakindirecte invloeddiearchitectuurcultuuruitoefentveelgroterisdanwateentraditionelemetingopbasisvan(toenemende)publiekscijferszoukunnen doen vermoeden.
Architectuurorganisatieshebbendusopeensuccesvollemaniercultuurwetenintezettenalsvliegwielvoor
4
Degelijktijdigeeconomische,ecologischeendemografischecrisisplaatstdearchitectuurwereldvoornieuweuitdagingen.Desectorheeftdegroeiendemaatschappelijkeno-denenuitdagingenaangegrepenomhaareigenwerkingteherdenken.Datvertaaltzichineenexplicieten toenemend engagement rond actueleruimtelijkeopgavenzoalsdecreatievanbetaalbaarwonen,dedemografischedrukophet(stads)landschap,hetzorgvraagstuk,deplekvanmindergeprivilegieerdegroepenindesamenleving,enz.Naasteeninhoudelijkeverschuiving,ishierdoorookdepositievandearchitectuurorganisatiesfundamen-teelgewijzigd.
Eeneerstebelangrijkevaststelling isdatarchitectuurorganisaties,meerdanooiteenplatformfunctievervullen.Architectuurorganisatieszijnteamspelers:zijfunctionerennietalseeneiland,maarnemeneenactieverolopinhetruimespeelveldvanpartijendiebetrokkenzijnbijdeontwikkelingvanonzestedelijkeenregionaleomgeving.Dankzijhunruimtelijkeverspreidingzittenzijbovendienstevigingebedinlokale,Vlaamseeninternationalenetwer-kenenkunnenzijvlotanticiperenopurgentenodenenvragenvanuitdegemeenschap.Architectuurorganisatieshebbendelaatstejarenaangetoonddatervoordecultuur-sectoreenbelangrijkerolis
Architectuurcultuurisvliegwielvoorinnovatie:debijdragevanarchitectuurorganisatiesaangroteruimtelijkeenmaatschappelijkevraagstukken
7
aWB / atelier De stad: Brussel - festival Kanal Play Ground In 2010, 2012 en 2014 bundelden culturele en stedelijke actoren de krachten in het Festival Kanal Play Ground om de
samenkomst van maatschappelijke noden en dynamieken in de Brusselse kanaalzone te agenderen. Door middel van installaties
en performances in deze zone, zoals onder meer de tijdelijke voetgangersbrug van het Leuvense collectief Gijs Van Vaerenbergh
op de plek waar al een decennium een brug wordt gepland, staat de kanaalzone vandaag centraal in het stadsproject.
Architecture Workroom assisteerde tegelijk ook de Brusselse overheden bij de ontwikkeling van een nieuw planningsinstrument:
het Kanaalplan. De Franse stads- en landschapsontwerper Alexandre Chemetoff werd laureaat van een internationale wedstrijd.
De komende tien jaar zal een cel van acht personen de ontwikkeling van de kanaalzone aansturen en stimuleren.
Tijdelijke voetgangersbrug, installatie van Gijs Van Vaerenbergh © Jeroen Verrecht
6
innovatie.Ditheefteenpositievekenteringteweeggebrachtdievoelbaaristotverbuitendecultuursector.Vanuithunhernieuwdeposi-tieslagenarchitectuurorganisatiesersteedsbeterinomhetbekendetebevragenenalternatieve,beterewereldentetonen.Doorruimtelijkekwestiesineennieuwdaglichtteplaatsen,wordenreguliereopvattin-genoverhoewevandaagmetonzeruimteomgaaninvraaggesteld.Datblijftdegroteuitdaging.Eenmaaldemotoropgangisgebracht,deallian-tieszijngevormdenhetnetwerkisopgebouwd,blijktheelveelmogelijk.Insommigegevallenisarchitectuurcultuurerzelfsingeslaagdomeen‘mindshift’teweegtebrengenindehoofdenvanbeleidsmakers,burgers
enanderebetrokkenen.Ervaringleertdaterdanvaakeengrotebe-hoefte,wilennoodzaakbestaatomsamenaanvernieuwenderuimtelijkevisies en strategieën voor de stad en deregiotewerken.
Hetkomternuopaanintespelenopdehuidigedynamiek.Wijhebbendeafgelopenjarenheelwatexper-tiseopgebouwddiewijgraagnogactieverwilleninzetten.Tegelijkiszoweldenoodzaakalshetpotentieelvandearchitectuurcultuursectorveelduidelijker.Daaromwillenwijons in de toekomst engageren om onzemaatschappelijkefunctienogexplicieterenambitieuzeroptenemen.
9
antwerpen averechts / Ochtend in de stad - fietstourWie ‘s nachts door de stad fietst, krijgt een heel ander beeld dan wie de stad enkel van overdag kent. De fietstour ‘Ochtend in
de stad’ start om vier uur ‘s morgens, dompelt de deelnemers onder in het stedelijk labyrint van straten en pleinen en laat ze
op een andere manier kennis maken met de mensen die er dagelijks wonen, werken en voorbij komen. Tegelijkertijd krijgen de
deelnemers inzicht in de stad als een levendig organisme met uitleg over historische ontwikkelingen, actuele trends en recente
architectuur- en stadsontwikkelingsprojecten. Ook wordt er stilgestaan bij wie en wat de stad ‘s nachts draaiend houdt.
Fietstour in de stad © Antwerpen Averechts
8
1. Wij spreken tot de verbeelding ∕ Wij vertalen
architectuurcultuur naar een gedeelde en beleefde ervaring
voor een breed én specifiek publiek.
Alsarchitectuurorganisatiehebben wijnietalleeneenbrug,maarookeenvertaalfunctie.Wijzienhetalseencrucialeopgavevanarchi-tectuurcultuuromeencomplex,vaakweinigtoegankelijkruimtelijkvertoogtevertalennaareenbe-levingenervaringdiedeverbeel-dingprikkelt.Hiervoorbedenkenweallerleicreatievewerkvormen.Buitendeklassieke,nogsteedsgoedwerkendeformulesvantentoonstel-lingenenlezingenhebbenweeenbreed,zichsteedsverderuitbreidendrepertoriumvaninitiatievenenactiviteitenontwikkeld.Datgaatvan
stadsverkenningen,studiereizenencultureleinterventiesindepubliekeruimte;overexperimenteletussenvormenwaargezochtwordtnaaruitwisselingmetdetheater,dansofstripwereld;totzogenaamde‘community’projectendieinhakenopbestaandegemeenschapsinitiatieven.
Dankzijonsdivers,ruimtelijkverspreidenbreedvertaktnetwerkslagenweernietalleeninomsameneenbrederpubliektemobiliserenensensibiliseren.Daarnaastsprekenwijook,elkoponzeeigenmanier,
heelspecifiekedoelgroepenaan.Zodragenwebijaaneenarchitec-tuurcultuurdiezichnietbeperkttotexclusieveactiviteitengerichtopeenselectpubliekvangelijkge-stemden,maarstellenwijonsopen,dienstbaarenkritischopnaardebuitenwereld.Datkangaanvanhetbijstaanvanopenbareinstellingenbijhetformulerenvaneenruimte-lijkevisie,overhetgezamenlijkop-zettenvaneducatieveprogramma’sinsamenwerkingmetlokalescholen,tothetsamenbrengenvanpartijendieworstelenmetgemeenschappe-lijkeruimtelijkevraagstukken.
Onzeambities:watwekunnen,willenenblijvendoen
11
archipel / lezingen op locatieArchipel reikt jonge, veelbelovende bureaus een platform aan en zoekt hierbij uitdagende locaties op die het denken over
archite ctuur stimuleren of waar de bureaus zichzelf, hun werkmethoden en ideeën kunnen tonen in een kader dat ze zelf
realiseerden. Zo werden bijvoorbeeld tien jonge architecten uitgenodigd om volgens het PechaKucha concept een uiteenzetting
te geven in de kerk van de Paters Redemptoristen en gaven de ontwerpers van UTIL en Baukunst architecten een lezing in
openlucht, onder de luifel die ze recent in Molenbeek realiseerden.
Lezing op locatie onder de luifel van Baukunst en UTIL © Arnout Fonck
10
stad en architectuur / Kinderenproject KraaK!1Kinderenproject KRAAK!1, een initiatief van Stad en Architectuur, is een kunsteducatieve verkenning die focust op de ervaring
van ruimte en de waarneming van architectuur bij jonge kinderen tussen 9 en 12 jaar. KRAAK!1 wil kinderen leren kijken naar
hun omgeving en hen gevoelig maken voor architectuur en de verschillende onderdelen waaruit onze leefomgeving bestaat. Het
is een do-workshop die kinderen onderdompelt in een actieve ervaring van ruimte, architectuur en stad. Opdracht voor opdracht
worden zij op een speelse wijze geconfronteerd met gebouwen en stedelijke plekken. Stap voor stap verwerven zij – net als een
architect – inzicht in ruimtelijke situaties.
Workshop KRAAK!1 © Sien Verstraeten
13
ar-tUr / inspiratietraject WonenIn dit traject brengt AR-TUR professionelen en bewoners van de regio in gesprek over wonen in de toekomst. Met het Tilburgs
architectuurcentrum CAST reisde AR-TUR langs woonomgevingen aan weerszijden van de grens. Paul D’Haese maakte een foto-
reeks, die als pop-up expo werd getoond in de Turnhoutse Parkwijk. Ook presenteerde AR-TUR de Architectuurkaart Wonen in de
Kempen en een cahier met bevindingen. In het project geWOONtebreker gaan AR-TUR en de Stadsregio Turnhout met bewoners
in gesprek over nieuwe manieren van wonen. Doel is te komen tot een woonbeleid dat meer mensen kan huisvesten met aan-
dacht voor de open ruimte, woonkwaliteit, betaalbaarheid, mobiliteit en energie.
Pop-up expo Inspiratietraject Wonen © Pieter de Ruijter
12
2. Wij zijn koppelaars ∕ Wij vormen een netwerk van ver binden-
de en inno verende platforms. Wij brengen diverse partijen samen
rond ruimtelijke en maatschappelijke vraag stukken.
Wijmakenarchitectuurzichtbaarenbespreekbaardoorbeleidsmakers,burgers en andere betrokkenen samentebrengenrondruimtelijkekwesties.Wijmakendwarsverban-denzichtbaartussendeverschillen-dedepartementenencompartimen-tenvanhetbeleid.Wijstimulerenuitwisselingtussendeverschillendearchitectuurorganisatiesenanderedenkersendoenersdieactiefzijninhetarchitectuurveld.Wijinitiërensamenwerkingmetandereregio’s,anderegemeenschappenenmethetbuitenland.Bijdepartnerschappen,alliantiesennetwerkendieopdiemanierontstaanstrevenwealtijdnaareenwinwinrelatie.Wijhech-tenevenveelbelangaanhettrajectdatwesamenmetonzepartnersenanderebetrokkenactorenafleggendanaanheteindresultaat.
Wijzijnonzichtbaaraanwezigenbestaanbijdegratievandeveelheidaansamenwerkingenenuitwisse-lingendieweaangaan.Datisonzeeigenheid.Wijhechtenveelbelangaanonzestrategischepositiebinnenhetruimereveld.Deflexibele,ruimeafbakeningvanarchitectuurcultuurwordtsomsgezienalseennadeel,maarwijbeschouwenhetalsonzebelangrijkstetroef.Hetbiedtruimtevoorverschillende,steedswisselen-deofverschuivendeinvalshoekenenaandachtspunten.Alsindividuele architectuurorganisatieénalscollectiefnetwerkwillenweonsnietlatenvangeninééneenduidigbepaald,afgebakendprofiel.
15
BVa / architectuurcafésDe beroepsvereniging voor architecten organiseert architectuurcafés waarbij architecten en experten in gesprek gaan met het
aanwezige publiek over actuele ruimtelijke en maatschappelijke thema’s zoals stad en water of stad en demografie. Leerrijke
praktijkvoorbeelden zoals het crematorium dat ontworpen werd door Coussée & Goris architecten voeden mee de discussie.
Crematorium ontworpen door Coussée & Goris architecten © Hisao Suzuki
14
Oostende Werft / Jonge architectuur aan Zee - expo maritiem museumDe Stad Oostende opteert in het bestuursprogramma voor de bouw van een maritiem museum: een scheepvaartmuseum als
toeristisch all-weather aanbod. Eerste master architectuurstudenten van de Faculteit Architectuur van de KU Leuven op campus
Sint-Lucas Gent en Brussel hebben ontwerpoefeningen gedaan op de site ‘Stationschiereiland – Churchillkaai’. Oostende Werft
organiseerde een tentoonstelling van dit werk als reflectie over de zin en impact van dergelijk museum, begeleid door een
panelgesprek met experten over de rol van ontwerpend onderzoek bij stadsvernieuwing en over de zin en onzin om dergelijk
project te realiseren.
Tentoonstelling Maritiem Museum © Arnout Fonck
17
architectuurwijzer / ruimteregie in LimburgHet project Ruimteregie in Limburg, een initiatief van Architectuurwijzer, gaat over de zoektocht naar een bovenlokale aanpak van
de toekomstige gezamenlijke uitdagingen in Limburg met als doel een meer duurzame stedelijkheid en samenwerking. Door de
organisatie van debatten, ateliers en de productie van visionaire beelden stimuleert dit project de dialoog tussen uiteenlopende
partijen en worden de mogelijkheden van een provinciaal bouwmeester verkend. Tijdens de Staten-Generaal in C-mine stelden
Architectuurwijzer en Gideon Boie (BAVO) de publicatie voor, gingen zij in debat met enkele burgemeesters en het middenveld en
nodigden zij Indy Johar van 00 architects (Londen) uit voor een inspirerende avondlezing.
Vernissage Atelier N75/N702 © Pim Jacobs
16
3. Wij pleiten voor ‘de omstrijdbaarheid der dingen’ /
Wij koesteren onze onafhankelijke positie en maatschappelijke
betrokkenheid. Wij leveren kritische reflectie op de vormgeving van
onze ruimte, wakkeren publiek debat aan en plaatsen ruimtelijke
kwesties op de politieke agenda.
Wijstellenonsonafhankelijkenkritischoptenaanzienvanarchitectuur,stedenbouwendesamenleving.Eerderdangenoegentenemenmethetbekritiserenvandeoplossingendiedebedrijfswereldendeoverheidaanbieden,vindenwehetbelangrijkomonszelfenanderenaantezettenomzelfactiefprioriteitentestellen,inhoudelijkekwestiesnaarvoorteschuivenennaaralternatieventezoeken.Welkewaardenvindenwebelangrijk?Hoekunnenwekomentotvernieuwenderuimtelijkeontwikkelingsmodellenvoorbijdebestaandeinstitutionelegrenzenenhindernissen?Hoevoorkomenwedatarchitectuurgereduceerdwordt
totdeoptelsomvantoenemenderegelgeving?
Architectuurcultuuristegelijkautonoomendienstbaar:ruimtelijkexperimentenarchitectuurkritiekzijnperdefinitieverbondenaanmaatschappelijkengagement.Wijzijnnietbangomafentoetegendeharenintestrijkenenteprovoceren.Urgenteruimtelijkekwestiesaandeordestellen,daargaathetover.Ruimtelijkealternatievenblijvenontwikkelenentonen,ookalshetgeloofinalternatievendreigtindekiemtewordengesmoord,daarmakenweonssterkvoor.
Formulering van Guy Gypens, directeur van het Kaaitheater
19
Vai / re-collecting LandscapesRe-collecting Landscapes is een wetenschappelijk onderbouwde tentoonstelling die de transformatie van het Vlaamse landschap
tussen 1904 en 2014 in beeld brengt. In 1904 maakte professor Jean Massart tientallen foto’s van landschappen in België.
Fotograaf Georges Charlier herfotografeerde in 1980, in opdracht van de Nationale Plantentuin, een zestigtal van deze locaties
in Vlaanderen. Het Vlaams Architectuurinstituut (VAI) vroeg in 2004 aan Jan Kempenaers en in 2014 aan Michiel De Cleene om
dezelfde locaties een derde en vierde maal te fotograferen. Zo ontstond een unieke vierledige reeks die de transformatie van
het landschap gedurende de laatste honderd jaar op een objectieve en schitterende manier weergeeft. Bij de tentoonstelling
verschijnt een uitvoerige publicatie en website: www.recollectinglandscapes.be
Klemskerke, Driftweg © Jean Massart, 1908 / Georges Charlier, 1980 / Jan Kempenaers, 2004 / Michiel De Cleene, 2014
18
4. Wij bouwen actief mee aan het geheugen van de stad en
de regio ∕ Wij verzamelen, bewaren en delen waardevolle kennis
over onze leefomgeving. Wij zijn overtuigd van het belang van
inzicht in de historische en ruimtelijke context bij de ontwikkeling
van een duurzame visie op stedelijkheid.
Wijdragenzorgvooronsarchitecturaalenstedenbouwkundigerf-goed.Wijwerkenmetarchievendiealsdoelhebbenominformatierondruimtelijkethema’steverzamelen,bewarenendelen,voorbijdewaanvandedag.Wijonderkennenhetbelangvancontext,zowelophetvlakvantijdalsvanplaats.Terug-blikkenophetverledenhelptbijhetvormgevenvandetoekomst:hetstimuleertomtedenkenvoorbijkortetermijnoplossingenenbe-vordertdeontwikkelingvanmeerduurzame,langetermijnvisies.Lokaleinformatieverwerkingtoont
daarnaasthoearchitectuurenste-denbouwbijuitstekplaatsgebondenzijn:elkeplek,elklandschapbrengtzijneigenruimtelijkethematiekenvoort;heefteeneigen,specifiekeruimtelijkeontwikkelingscontext;doeteigenruimtelijkevraagstukkenrijzen.
Hetverspreidenetwerkvanarchitectuurorganisatiesspeelteenbelang-rijkerolinhetontsluitenvanlokalekennis,zoweldievanhetverledenalsdievanvandaag.Wijbeschouwen onszelfalseenonmisbareschakel bijhetmeevormgevenvande
toekomstige agenda voor een verstedelijkendVlaanderen.Wijgelovenineensamenspelintweerichtingen.Vanuitdeverstedelij-kenderegio’swillenwijdehuidige,eenzijdigefocusopdegrotestedendoorbrekenenaandachtvragenvoorandere,specifiekeenlokaleruimtelijkekwesties.Aandeanderekant,erkennenwijdenoodzaakom ook buiten de grote steden een groterbewustzijntecreërenrondthema’salsvergrijzing,bevolkingstoename,alternatieveeconomieënofmobiliteitsvraagstukken.
21
a plus / 4x4. 4 visies op de noord-Zuidverbinding - tentoonstellingBezorgd over de impact van de mobiliteitsinfrastructuur op het grondgebied van Brussel nodigde Brussels Bouwmeester Olivier
Bastin, in samenwerking met A plus vier Belgische en internationale architectenbureaus uit om zich over het vraagstuk te buigen
en de problematiek van de Noord-Zuidverbinding op de publieke agenda te plaatsen. Om het thema toegankelijk te maken voor
een groot publiek werden de visies van de bureaus uitgewerkt op vier grote wandtapijten van 4 bij 4 meter, die tentoongesteld
werden in het Paleis voor Schone Kunsten. Zo werd op een suggestieve manier een bijdrage geleverd aan het debat over een van
de belangrijkste uitdagingen die Brussel en omgeving de komende jaren te wachten staat.
Tentoonstelling 4x4. 4 visies op de Brusselse Noord-Zuidverbinding © A+ Architecture in Belgium
20
5. Wij eisen ruimte op voor een innovatieve architectuur
cultuur ∕ Wij moedigen architecten, steden bouwkundigen en
landschaps architecten aan om uit hun reguliere werkterrein te
breken. Wij zetten in op de kracht van vernieuwende methodieken
zoals ontwerpend onderzoek om verandering mogelijk te maken.
Dooraandachtopteeisenvoorarchitectuur,stedenbouwenmaat-schappelijkeveranderingsprocessendieeenimpacthebbenopderuimte,willenwederegulieregangvanzakennietalleenbevragen,maarookdoorbreken.Wijwillennietdatdeculturelevrijplaatsvrijblijvendis.Cultuurmaggeenkeurslijfzijn,netzominalshetcultuurbeleid.Wijgaanopeenactievemanierdedialoogaanmetdebuitenwereld.Concreetbetekentditdatwenietstoppenbijdeprobleemstellingendeanalyse,maardatweeenstapverderdurvenzetten.
Viaontwerpendonderzoekenan-derevernieuwendemethodieken
strevenwenietenkelnaareengefundeerdeanalysevanruimte-lijkevraagstukken,maarschuivenweookoplossingennaarvoor.Datdoenwenooitalleen,maaraltijdinsamenwerkingmetanderebetrok-kenpartijen.Dergelijketrage,meerrisicovolleendaaromnietaltijdevenzichtbarezoektochtennaarinnovatieveruimtelijkewerkenzienswijzenzijnuiterstrelevant.Omdatditveeltijdkostendeuit-komstvaakmoeilijkvoorspelbaaris,moetderuimtevoordergelijkeexperimentenwordenafgedwongen.Vanuitarchitectuurcultuurwillenwijbijdragenaanhetstimulerenvaneenvruchtbarevoedingsbodemvoordergelijkeinitiatieven.
23
2. Wijengageren
ons om in de toe-
komst nog meer
enactieversamen
tewerkendoorge
zamenlijkruimte
lijkeuitdagingen
aantekaarten,
zonderhierbijin
teboetenoponze
eigenheidenon
afhankelijkheid.
De intense reeks van bijeenkomsten naaraanleidingvandeopmaakvandezeambitienotadoetonsverlangennaarmeer.Indetoekomstwillenwijnogmeerenactieversamenwerken,zowelopinhoudelijkalspraktischvlak.Develemaatschappelijkeenruimtelijkeuitdagingenvrageneromdatweonzekrachtenindetoekomstbeterbundelenenonzealliantiesmetanderebetrokkenpartijennogverderversterken.Omditterealiseren,zalhetnoodzakelijkzijnopzoektegaannaargezamenlijkefinancieringsmogelijkheden.Opdiemanierzoudendearchitectuur-organisatieseenmeerstructurelebijdragekunnenleverenaanderuimtelijkeuitdagingeninVlaan-deren,Brusselendaarbuitenenaanhetbijhorendepubliekedebat.
Naastinhoudelijkefocusbepaling,iserophetvlakvanexpertisedeling,zakelijkbeleidencommunicatienogruimtevoormeeruitwisseling,onderlingeafstemmingenverster-king.Zokunnenwebijvoorbeeldideeënuitwisselenoverdeopmaakvaneenprogramma,hetbepalenvandeinhoudelijkeagendaofmogelijkesamenwerkingsvormenmetanderepartijen.Ookophetvlakvanfinan-ciëlewerkwijzenkunnenwenogveelvanelkaarleren.Wekunnenbijvoor-beeldonzeervaringendelenophetvlakvanonzezoektochtnaaralter-natievepistesomnaastsubsidiegel-denandereinkomstenteverwerven.Inhethuidigecultuurlandschapisnadenkenovercultureelonderne-merschapenonzeverhoudingtotdemarkteenabsolutenoodzaakgeworden.
22
1. Wijstellenons
opalseencollectief:
wijbeschouwen
onszelfalsknopen
ineengezamenlijk
netwerkmetge-
deeldeambitiesen
overtuigingen,open
enzichtbaarvoorde
buitenwereld.
Westellenonsopalscollectiefenwehandelenernaar.Wijzienditcollectiefalseeninformele,vrijesamenwerkingsvormmetrespectvoordeeigenheidvandediversearchitectuurorganisaties.Wijstaaninprincipeopenvoorelkearchitectuurorganisatiediedezegedeeldeambitiesmeewilhelpenwaarmaken.Wijziendehuidigediversiteitvandearchitectuurorganisatiesalseentroef:ditmaaktdatwecomplementairenbreedin-zetbaarzijn.Derijkdomvanhethui-dige,verspreidenetwerkzitvooralindegroteverscheidenheid,dediversedynamiekenendeverschillendeinvullingenvanarchitectuurcultuur.Eénorganisatiekannietallesdek-ken:netinhetanticiperenoponzeverspreideendiversekrachtenligtde toekomst van een boeiende en veelzijdigearchitectuurcultuur.
Dezeambitienotavormtdeaftrap vaneennieuwestrategischekoers,waarbijweonsbewustaandebuitenwereldwillenpresenterenalseencollectief.Inhetverledenzijneraltalvanonderlingesamenwerkingengeweest,maarditwillenweindetoekomstgraagverderuitbouwen.Metditinitiatiefhopenweonzecollectievezichtbaarheid tevergroten,zowelbinnendearchitectuurwereldalsdaarbuitenenwillenwehetbelangenvooralhettoekomstigepotentieelvanarchitectuurcultuurextraindeverftezetten.
Strategischedoelenvoor de toekomst
25
middelendieterbeschikkingwordengesteldvoordestructurelewerkingvanarchitectuurcultuurorganisaties, pleitenwijvooreengepasteondersteuningviabijvoorbeeldpartner-projectenmetprivateenpubliekepartnersbinnenenbuitendekunstwereld.Sectoroverschrijdendeinitiatievenwaarbijdearchitectuurcultuursectoreenaanjagenderolspeelt,ontstaanvandaaginhoofd-zaakvanonderuit,maarzoudenindetoekomstnogveelsterkerkunnenwordengestimuleerdengeoptimali-seerdviaeencultureelimpulsbeleid.
2. Steun voor
innovatie
Concreet wil dit zeggen dat wij vragen -de partij zijn om in extra steun te voorzien voor initiatieven of projecten die aantonen dat architectuur cultuur innovatiebevorderende effecten heeft waar zowel private partijen als andere beleidsdomeinen baat bij hebben. Wijzijnervanovertuigddatopdiemaniernieuwekansenkunnen wordengebodenaancultureelondernemerschap.Alsarchitectuurcultuurorganisatiesstellenwijonsautonoom,maardienstbaarop.Wijstellenonsvoortdurenddevraag
watwijalsarchitectuurorganisatieskunnenbetekenenvoordeveelheidaanpubliekeenprivateactorendiebetrokkenzijnbijmaatschappelijkeenruimtelijkekwesties.
3. Thematische
programma’s
Dit kan vervolgens hand in hand gaan met het uitzetten van een aantal thema tische programma’s.Alsarchi-tectuurorganisatieshebbenwijdeafgelopenjarenbewezenveelkennistehebbenopgebouwdensamenge-brachtdiewijindetoekomstgraagwilleninzettenomnogactieverbijtedragentotvernieuwenderuimtelijkeenmaatschappelijkevisievorming.Daaromstellenwijeenmeergerichtekennisenvisieontwikkelingvoorrondeenselectievanthema’smeteenhogemaatschappelijkeurgentiezoalsbijvoorbeeldhetwoonvraag-stuk,mobiliteit,deproductievestadofsuburbaneverstedelijking.Deexpertisediewehiervoorhebbenopgebouwdkaninoverlegtussendearchitectuurorganisatiesenbetrok-kenpartijenwordengekoppeldaanconcreteruimtelijkeopgavenenverderwordenuitgewerkt.
Dezecollectieveprogramma’shoevennietexclusiefofalgemeentezijn.Architectuurorganisatiesbepalenzelfbijwelkeinitiatievenzij,aldannietinsamenwerking,willeninhaken.Deoutputvandezeinitiatievenismeervoudig.Wathetcultureleluikbetreft,kanditzichvertaleninuiteenlopendevormen,bijvoorbeeldeententoonstelling,le-zing,publicatie,manifest,workshop,debat,atelier,televisiedocumentaire,ruimtelijkeinterventie,enz.
Omdatwijdehuidigeexpertisebin-nendearchitectuurcultuursectorindetoekomstgraagverderwillenuitbouwen,wordthettijddatonzehuidigepositieverderwordtgecon-solideerdengeprofessionaliseerd.Demaatschappelijkeurgentiesendebijhorenderuimtelijkeinvesteringendieonstewachtenstaan,onder-strepenhetbelangvaneensterkearchitectuurcultuur.Viacultureelondernemerschapzijndearchitec-tuurorganisatiesinditgewijzigdespeelveldintoenemendemateeenactieverolgaanopnemen.een ver-dere doorstart is nodig, willen wij als geheel van architectuurorganisaties via cultuurproductie de noodzakelijke maatschappelijke cultuurshift mee blijven helpen waarmaken.
24
Dezeambitienotaiseenpleidooiom de komende jaren nog meer en actieverintezettenopdeexpertisediebinnenarchitectuurorganisatiesisontwikkeldomintespelenopurgentemaatschappelijkeenruim-telijkenoden.
1. Vliegwiel!architectuurorganisaties hebben cul-tuur succesvol ingezet als vliegwiel voor innovatie: het is nu zaak om dat vliegwiel op volle capaciteit te doen draaien.
Dearchitectuurorganisatiesstaanvandaagonderdruk.Zijworstelenmeteengebrekkigebasisfinancie-ring.Hetlijktwelalsofsommigearchitectuurorganisatieskunnentoverenmetdebeschikbaremid-delen,watongetwijfeldtemaken
heeftmethetvelevrijwilligerswerk.OndankshetfeitdatdeBelgische architectuursindsdelaatstejareneenopvallendetoenamekentvanlokaleeninternationaleerkenning1 wordternietopeenevenredigemanierindeondersteunendewer-kingvanarchitectuurorganisatiesgeïnvesteerd2.
Wanneer een inhaaloperatie achter-wege blijft, houdt dit een reëel risico in dat de opgebouwde expertise, lokale erkenning en internationale uitstraling in de toekomst niet kunnen worden geconsolideerd.Dearchitec-tuurcultuursectorheeftnoodaaneengrotesprongvoorwaarts.Anderesectorenwaarmeewordtsamenge-werkt,hebbendesprongnaarver-dereprofessionaliseringalgemaakt.Willenwijindetoekomstdergelijkesamenwerkingenmetpartijenbuitendecultuursectorkunnenblijven
voortzetten,danishetbelangrijkdatonzefinanciëledraagkrachtgelijketredblijfthoudenmetonzeinhoudelijkedaadkracht.
Wij vragen meer erkenning als geheel van architectuurorganisaties, maar ook een meer gerichte inzet van het specifieke instrumentarium van het nieuwe Kunstendecreet. Naast de
Samenwerkmakenvan een sterke architectuurcultuur
1. Een duidelijke aanwijzing van een verhoogde aandacht is de toename van inter nationale prijzen, artikels in buitenlandse (vak)bladen en projecten van architecten uit Vlaanderen in het buitenland. 2. “Bij het laatste besluit voor meerjarige subsidies voor het geheel van de werking voor de periode 2013-2016 kregen zes architectuur-organisaties samen €435.500 (0,46% van de meerjarige subsidies). Gemid-deld komt dit neer op €72.500 per organi satie, met als hoogste bedrag €130.000 en als laagste €44.000. Het gaat om Antwerpen Averechts, Archipel, Archi tecture Workroom Brussels, Ar-Tur, ICASD en Stad en Architectuur. Architec-tuur haalt met dit bedrag minder dan een half procent van de middelen uit de subsidiepot.” Bron: Siffer, S. (2013).Architectuur wil fundament. In D. Hesters (Ed.), Kunstzaken. Financiële en zakelijke modellen voor de kunsten in Vlaanderen (pp. 67-79). Brussel: Kwarts.
27
ar-tUrARTURiseencentrumvoorarchitectuur,stedelijkheidenlandschapindeKempen.ARTURwilvanuitdespecifiekeruimte-lijkecontextenvanuitdeartis-tiekeomgevingvancultuurhuisdeWarandeeenincubatorzijnvoorinspirerendeduurzamearchitec-tuurenlandschapsarchitectuur.Debetrokkenheidvandekleinerestedenenhunlandelijkeomgevingopderuimtelijkeenarchitecturaleontwikkelingvraagtimmerseenspecifiekantwoordwilmenderge-lijkeregionietbuitenhetarchitec-tuurdebathouden.ARTURfungeertalseenactiverend,faciliterendeninspirerendplatformvoordialoogensamenwerkingtussendesectorenmaatschappelijkeactoren.www.centrum.ar-tur.be·arChiteCtUre WOrK rOOm BrUsseLsAWBiseencultureledenk-en-doe-tank voor innovatie binnendearchitectuurensteden-bouw.DoorontwerpersinalliantiestebetrekkenbijruimtelijkevisievormingenplanningsprocessenbouwtArchitectureWorkroomaaneenculturelecontextvoorvernieuwingvandeontwerppraktijk.Tegelijkpromootzehiermeederol
enbetekenisvanruimtelijkontwerpinhetformulerenvanantwoordenopdemaatschappelijkevraagstuk-kenvaneenverstedelijktewereld. Brussel,kleinekosmopolietenhoofdstadvanEuropa,isvoorArchi-tectureWorkroomdeidealeuitvals-basis–envaakooklaboratorium–ombijtedragentothetinternati-onaledebatoverdevormgevingvanderuimtewaarinweleven.www.architectureworkroom.eu·arChiteCtUUrWiJZerAWisgeworteldinLimburg,maarhoudtdeogenopenvoorwaterzichbuitendeprovinciegrenzenafspeelt–inVlaanderen,deEuregioMaasRijn,Europa,dewereld.AWmaaktdekwaliteitenvanarchitectuurendeontwerppraktijkzichtbaarenwakkerthetdebatoverderolvanruimteproductieaan.Daarbijgaathetnietenkelomdelouterartistie-keeigenschappenvandegebouwdeomgeving,maarookomdebandtus-senhetartistiekeenhetmaatschap-pelijke.Architectuurwordtimmersbewoond,gebruiktenervaren,enheeftdaardoorbelangrijkeeffectenopeensamenlevinginverandering.AWbegrijptarchitectuurnietenkelalseenresultaatmaarevengoedals
eenmiddelomcomplexeruimtelijkeuitdagingenaantepakken.www.architectuurwijzer.be·BerOePsVereniGinG VOOr arChiteCtenBVAteltalsberoepsverenigingvoorarchitecteneenkleineduizendledenenheeftalsdoelarchitectenteversterkenenverbindendiehetmaatschappelijkbelangvanarchitectuurbinneneenduurzamesamenlevingterhartene-men.Ditgaatoverhetopvolgenenaansturenvanoverheidsbeleid,hetbespreekbaarmakenvanarchitec-tuurbinnendemaatschappij,maarookoveractiesdiedeindividueleprofessionelebelangenvandeledenondersteunen.BVApleitvoordemeerwaardevandearchitectvoordeverdereontwikkelingvanhetstedelijklandschap.BVAverbindtarchitectendoorintezettenopdeorganisatievanaldannietlokalenetwerkenentreedthierbijopalsplatformmetdebedoelinginforma-tieenondersteuningteverspreiden.www.bvarchitecten.be
26
Voorstellingvan de initiatiefnemers
a+Metdepublicatievaneentweemaandelijkstijdschrift,eenwebsiteenhetorganiserenvanle-zingenententoonstellingen,wilA+dereferentiezijnvoorarchitectuurenstedenbouwinVlaanderenenBelgië.A+brengtdelokalearchitec-tuurproductieinkaart,archiveertze,toontspecialeaandachtvooraankomendtalentenzorgtvoorkruisbestuivingtussenhetlokaleenhetinternationaleniveau.DaarnaastbiedtA+eenplatformaanvoorreflectieoverderolvanarchitectuureneenkritischstandpuntomhetarchitectuurdebattevoeden.www.a-plus.be·antWerPen aVereChtsAntwerpenAverechtsorganiseertalmeerdan25jaarstadsverken-ningen in bekende en minder voor dehandliggendebuurten.Verder
neemthetookandereinitiatievenzoalslezingen,tentoonstellingenenmultimediaprojectenoverdestadenhaarbewoners.AntwerpenAverechtsdraagtdestadeenwarmharttoe.Daaromengageerthetzichalseenkritischeenvolwaardigegesprekspartnerindebattenrondstadsontwikkeling.www.antwerpenaverechts.be·arChiPeLArchipelfocustdirectophetnononsensebouwen:mate-rie,constructie,vorm,ruimteineencontextalszichtbarefeitenendirec-teervaring,belevingenbetekenis.ArchipelorganiseerthiervoordrukbijgewoondemaandelijkselezingenoverarchitectuurenzoektdaarvoordeinteressantstelocatiesinOostenWestVlaanderenop.Hetzoekennaarervaringenbelevingvertaaltzichinexcursies,tentoonstellingen
enjaarlijksearchitectuurreizeninondermeerEuropa,deUSA,Japan,BraziliëenIndië.www.archipelvzw.be·arChiteCtUraArchitecturaisdemeestbezochtewebsitevoorar-chitecteninVlaanderen.Denadrukligtopkwalitatieveenrelevantecontentvoordezedoelgroep.ElkeweekverstuurtArchitecturaeennieuwsbriefuitnaarmeerdanacht-tienduizendabonneesmeteentwin-tigtalartikelsoverarchitectenenarchitectuur.HiervoorwordtnauwsamengewerktmetdebelangrijkstearchitectuurorganisatiesinVlaande-ren.ZijbeschikkenmetArchitecturaovereenideaalonlineplatformomtecommunicerenoverhunwerkingenhunevenementenbijarchitectenenarchitectuurliefhebbers.www.architectura.be
28
OOstende Werft Oostende Werft informeert en debatteert over stedelijke trans formatie. Het wil samen met in woners, bezoekers, bestuurders en experten stedelijke verbeeldingskracht aanboren. Het is een podium voor reflectie, debat en deskundigheid. Door in gesprek te gaan met uiteenlopende partijen wil het Oostende uitbouwen tot een kwalitatieve plek waar beter geleefd, gewoond en gewerkt kan worden. Zo wil het bijdragen aan een levendig en gefundeerd stadsdebat en een grotere betrokkenheid bij de stad in transitie.www.oostendewerft.be·stad en architectuur Stad en Architectuur is een vereniging, gevestigd in Leuven, die architectuur in België promoot aan de hand van debatten, lezingen en tentoonstellingen en die voor haar activiteiten samenwerkt met Museum M en Kunstencentrum STUK te Leuven. Stad en Architec tuur maakt een stimulerend archi tectuur klimaat zichtbaar, ervaarbaar en be discussieer baar. Hierbij inspireert het een breed publiek om zodoende een zo groot mogelijke maat schappelijke betrokkenheid te creëren.
Stad en Architectuur werd opgericht door Leuvense architecten, stedenbouwkundigen, het departement Architectuur, Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening van de KU Leuven en het stadsbestuur van Leuven. Vanuit een sterk lokaal, stedelijk geënt initiatief groeit Stad en Architectuur uit tot een speler met gewestelijke ambities en perspectief. Dit reflecteert zich in het artistieke programma dat zich richt op drie beleidsniveaus: Vlaanderen, Provincie VlaamsBrabant en de Stad Leuven.www.stadenarchitectuur.be·het Vlaams architectuurin-stituut Het VAi is een centrum voor hedendaagse architectuur. Het VAi heeft als streef doel om het publiek attent te maken op het belang van een goed ontworpen leefomgeving, om het maatschappelijke debat omtrent het ontwerp van gebouwen en steden te stimuleren en om kennis over architec tuur te verspreiden. Het VAi is het voornaamste aanspreekpunt voor informatie omtrent Vlaamse architec tuur en actuele ontwikkelingen in het architecturale beleid in Vlaanderen. Als steunpunt voor architectuur biedt het een platform aan voor iedereen die wil
bijdragen aan de ontwikkeling van architectuurcultuur. Het organiseert tentoonstellingen, lezingen, debatten en architectuurreizen, brengt publicaties uit en coördineert evenementen, zoals het tweejaarlijkse Architectuurboek Vlaanderen en de Dag van de Architectuur.www.vai.be·
Deze ambitienota kwam tot stand na overleg tussen de initiatiefnemers op 17 oktober, 17 november, 11 december 2014 en 8 januari 2015.
auteurEls Vervloesemgrafisch ontwerpOntwerpburo Bertus
© 2015
32 / ambitienota architectuurorganisaties