Ernesto Constantino
LayuninIpokus ang iba’t ibang paraan ng pagpapakita o
pagpapakilala ng pananda ng sabjek, predikeyt, at pokus sa wikang Isinay batay sa kanilang gamit
Sitwasyunal na sentens(1) Nanagtag di asuwar. ‘Tumakbo ang aso.’(2) Nangan si mansanas di asuwar. ‘Kumain ng mansanas
ang aso.’/asu/ = sabjek/di…-war/ = marker o pananda ng sabjek Walang pananda ang predikeyt
(3) Nanagtag di asuwar dari. ‘Tumakbo ang mga aso.’(4) Nangan si mansanas di asuwar dari. ‘Kumain ng
mansanas ang mga aso.’di asuwar dari = Plural na sabjekDari = pluralizer
Depinit o tiyak na sentens(5) Asuwar si nanagtag. ‘Ang aso ang tumakbo.’(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain
ng mansanas.’(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain
ng mga mansanas.’/Asu/ at /war/ = sabjek/war/ = pananda ng sabjek na /asu/Si = predikeyt markerpaglalagay ng /di…war/ sa unahan = madalang
(8) ?Asuwar di nanagtagar. ‘Ang aso ang tumakbo.’(9) ?Asuwar di nanganar si mansanas. ‘Ang aso ang
kumain ng mansanas.’(10) ?Asuwar di nanganar si mansanasar. ‘Ang aso ang
kumain sa mga mansanasar.’/di/ = di maaring gamitin sa sabjek
(12) *Di asuwar si nanagtagar. (13) *Di asuwar si nangan si mansanas. (14) *Di asuwar si nangan si mansanasar.
(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain ng mansanas.’
(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain ng mga mansanas.’Sa sentens (6), ang objek na mansanas ay indepinit at ang
objek naman ng (7) na mansanasar ay depinit.Ang depinit na objek ay may sapiks na /-ar/ at ang di tiyak
na objek ay wala nito.
(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain ng mansanas.’
(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain ng mga mansanas.’/-ar/ ng tiyak na objek at ang sapiks na /-war/ - alomorp ng
isang morpim/-war/ - hindi na pananda o bahagi ng sabjek at itinuturing
na pantiyak na sapiks lamang
(5) Asuwar si nanagtag. ‘Ang aso ang tumakbo.’(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain
ng mansanas.’(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain
ng mga mansanas.’Sabjek ng (5), (6) at (7) – walang pananda at may pantiyak
na sapiks lamang
Indepinit o di-tiyak na sentens(14) Asu di nanagtar, ‘Aso ang tumakbo.’(15) Asu di nanganar si mansanas. ‘Aso ang kumain ng
mansanas.’(16) Asu di nanganar si mansanasar. ‘aso ang kumain ng
mansanas.’Walang pananda ang mga sentens na itoPredikeyt – may marker na /di/ na nasa unahan nito at
pantiyak na sapiks sa berb
(17) *Asu si nanagtag. (18) *Asu si nangan si mansanas. (19) *Asu si nangan si mansanasar.
Di gramatikal dahil hindi maaring gumamit ng panandang /si/ sa unahan ng predikeyt
Obserbasyon/di/ - nag-iisang partikel na pananda ng sabjek /si/ at /di/ - partikel na pananda ng predikeyt/si/ - pananda ng objek; iba sa /si/ na pananda ng
predikeytMay mga sabjek na walang panandang partikel./di/ - laging may ksamang pantiyak na sapiks /-ar/ na
idinudugtong sa nawn ng sabjek o berb na predikeytDi gramatikal ang paggamit ng sapiks sa berb ng
predikeyt kung ang nawn ng sabjek ay tiyak o may pantiyak na sapiks
Kailangang may tiyak na sapiks sa berb ng predikeyt kung ang nawn ng sabjek ay di-tiyak o walang pantiyak na sapiks.
Kailangang may pananda ang sabjek o ang predikeyt sa isang sentens.
Hindi maaring kapwa may pananda ang sabjek at predikeyt sa isang sentens.
Hindi maaring kapwa walang pananda ang sabjek at predikeyt sa isang sentens.
(20) War asuwar ot nanagtag. ‘Ang aso’y tumakbo.’(21) War asuwar ot nangan si mansanas. ‘Ang aso’y
kumain’ ng mansanas.’(22) War nanagtagar ot asuwar. ‘Ang tumakbo’y ang aso.’(23) War nanganar si mansanas ot asuwar. ‘Ang kumain
ng mansanas ay ang aso.’(24) War nanagtagar ot asu. ‘Ang tumakbo’y aso.’(25) War nanganar si mansanas ot asu. ‘Ang kumain ng
mansanas ay aso.’
/-war/ - binubuo ng /wa/ at /-r//-r/ - alomorp ng /di/ na pananda ng sabjek o predikeyt/wa/ - pananda ng pokus/ot/ - pananda ng pagkakabaliktad ng kaayusan ng sabjek
at predikeyt
Sa sentens (20) hanggang (25), hindi lamang ang sabjek ang maipopokus kundi pati ang predikeyt.
Laging ang ikalawang bahagi ng sentens, maging sabjek o pokus man ito, ang maaring ipokus.
Hindi maaring alisin ang /wa/, o ang /wa/ at /di/, kaya’t di gramatikal ang mga ss.:
(26) *Di asuwar ot nanagtag.(27) *Asuwar ot nanagtag.
Hindi maaring ipokus ang predikeyt na may panandang /si/ kahit na ito ay ikalawang bahagi ng sentens. Kaya’t hindi gramatikal ang mga ss.:
(28) *Wat nanagtag ot asuwar.(29) *Wat nangan si mansanas ot asuwar.Ang ikalawang bahagi lamang na may panandang /di/ at
may pantiyak na sapiks lamang ang maaring ipokus.
KonklusyonAng sabjek at predikeyt sa Isinay ay may mga sariling
pananda at posisyon sa sentens.Ang pokus naman ay may sariling pananda, /wa/. At ang
posisyon sa sentens, sa unahan ng /ot/.
Ang proses ng paglalagay ng isang bahagi ng sentens sa posisyon ng sabjek ay hindi kapareho ng proses ng paglalagay ng isa ring bahagi sa posisyon ng pokus.
Hindi kinakailangan na ang bahagi na nakapokus ay siya rin ang sabjek, at ang posisyon ng sabjek ay hindi kinakailangan na nakapokus.