Asan
1k
1
İzmirçevrebağışNihatzorluyapı, ‘The taşımzama
a)
nsör Sempozy
19. YÜ
Yusuf
kocabal@itu
ÖZET İzmir’in tarşimdi kendi Dario Morenmümkündürçıkmakta zosahilinden yİlk tasarımı Ardından elönemli tarigünümüze uile karşılaştı
1. GİRİŞ
r’in en değeeye kendi aşlamış olan Nt Bey Cadde
uk olmaktan ç‘Baixa StreSanta Just
maktadır [1]. anda inşa edil
yumu 2012 /
ÜZYIL H
f Ziya KOC
u.edu.tr, 2ca
ihi miraslarınadıyla anılan
no Sokağı’ndar. Asansör, 20orlanan vatan
yaklaşık 58 m.zamanın tekn
lektrik motorlihi eserlerindulaşan parçalaırma yapılmışt
erli tarihi yaadını vermişNesim Levi,esi arasındakçıkarma amaet’ ile daha ta Lift’ isim‘Santa Justalmiştir (Şeki
Şekil 1. İzm
/ İzmir
İDROLİKTARİ
CABAL1, AC. E
ndan biri olann meydanda kan yapıya yür yy.’ın başlarındaşlar için . Yükseklikteknolojisi kullanarı kullanılara
den biri olararıyla yardımıtır.
apılarından btir. İzmirli yaklaşık yü
ki 155 basamacıyla bu yapyüksekteki ‘
mli Portekiza Lift’ 1901 yil 1c).
b) mir’de ‘Asan
K ASANSİHİ ASAN
Adem CANErdem İMR
Makina Fakedu.tr, 3kaya
n Asansör, 19kurulmuştur. Gründüğünde 5ında Nesim Lhayır amacıyki üst mahallenılarak su güak bir yenilenrak kabul edıyla incelenip
biri olan ve bir iş adam
üz yılı aşkınmaklık merdipıyı yaptırmı‘Largo do Cz’in Lizbonyılında, yani
nsör’ ve Lizb
SÖR TEKNSÖR
NDAŞ2, ErenRAK4
kültesi [email protected]
907 yılında İzGünümüzde ya1 m.’lik yapınevi tarafından
yla yaptırılmıeye ulaşım büycüyle çalışaca
nme geçirmiştdilen Asansö, yapım yıllar
taştan yapılmı ve kendi
bir süredir,iveni, gününıştır. Şekil 1a
Carmo Streetn şehrindeki i Asansör’ün
c) bon’da ‘Santa
KNOLOJİ
n KAYAOĞ
edu.tr, 4imra
zmir’in Karataya yolu olara
nın alt giriş kan 155 basamakıştır. Bu şekyük ölçüde koak şekilde düir. Bu çalışma
ör’ün çalışmarındaki asansö
lan Asansör,i evini KaraMithatpaşa
n teknolojilera ve 1b’de d’ arasında ba
asansörle n yapılış tarih
a Justa Lift’
İSİ VE
ĞLU3,
taş semtinde, ak kullanılan
atına ulaşmak klı merdiveni
kilde Karataş olaylaşmıştır.
üşünülmüştür. ada, İzmir’in a prensipleri ör teknolojisi
, yapılmış orataş Hastan
Caddesi verini kullanar
de görüldüğü ağlantıyı sağbenzer öze
hine çok yak
49
u.tr
olduğu nesi’ne Şehit
ak bir üzere ğlayan llikler
kın bir
Asan
2. ÇE 19. yMithave güboyun(TepeyapılmmimaIsrael Yapınayaktgörülvurgugenişyürüncumbolarak
Şek
305. süreçgravü 56 mkütlelbulunkullanzamakapısve bibulunhalindtuğladköşel
nsör Sempozy
EVRESEL Ö
yüzyılın sonatpaşa Caddeünümüzde Asnca yayılmebaşı), ‘Betmıştır. Haleariye sahip el Sinagog’un
nın çevresinta tutulmayaldüğü üzere Ausu ile dikkşletilmiş bir ndüğü zamanbalar, demir pk görülebilir
kil 2. Dario M
Sokak ve Dç içerisinde ür ve fotoğra
metre yükseklerle dengelnmaktadır. Ynılan iki katl
anla yıkılmışsı vardır. Girir kapı; doğunmaktadır. Ade daralmakdan yapılmışlerinde de kö
yumu 2012 /
ÖZELLİKL
nları ve 20. esi’nin genişsansör olaraka yerine b
t-Levi Sinagen var olan serlerin önde
nun karşısınd
de ise sekiz a çalışıldığı Asansör’e ul
kat çeken, bor çatıya sahn tek ve iki kpencere kanar.
a) Moreno Soka
Dario Morenosaklı tutulan
aflar ile çevre
kliğe sahip yenmektedir.
Yapının batısılı bina ile yaş ve bu meyrişin batı böluda ise ortadAsansör Kulktadır. Dört ştır. Kulede öşe silmesi e
/ İzmir
LER VE MİM
yüzyılın başlemesi ile bk anılan sem
bir arada kagogu’ gibi
binası ile e gelenlerindda yapılmış o
katlı betonaMithatpaşa
laşan Dario Modrum ve ikhip olan kökatlı, bazılarıatları, geome
ağı girişi ve A
y
o Sokağı’nınn ve şehrin elenmiştir.
yapı çelik taAsansör’e aında geçmiştanındaki ev vydan oluşmulümünde bas
da basık kemlesi dikdörtgkademe içeher tuğla bö
etkisini yarat
MAMİ KAR
aşlarında Hbaşlarda Yah
mtin gelişme salmayı tercdikkat çekiKarataş Ha
dendir. ‘The olup geçmiş y
arme setin arCaddesi’nd
Moreno çıkmki katlı aparöşe cumbalıında bodrumetrik ve bitki
Asansör’ün kyazılmış table
n doğu köşesözelliklerini
aşıyıcılı, tuğaçılan sokağte üstü bekçive doğu bölü
uştur. Yapınısık kemerli,
merli üstü saçgen planlı oeren kulede ölümün silmtacak çıkıntı
RAKTERİS
alil Rıfat Phudilerin yoğsüreci başlam
cih etmişlerdici yapılar astanesi 333Bene-Berit İyıllarda yıkıl
rkasında tariden kuleye ymaz sokağınırtman; doğuı konutlar d
m da bulunan sel motifli b
kapısının üstüet
sinde bulunai yansıtan b
la yapı alt vğın sonunda,i kulübesi, alümünde yer an kuzey cepahşap doğraçaklı bir kaplup, aşağıdaen alt bölü
melere ayrıldı oluşturduğu
TİK
Paşa Caddesiğun olarak yamıştır. Buraddir. ‘Beth-Iaynı zaman
3. Cadde’de İlköğretim Olmıştır [2].
hi konutlar iyaklaşılmaktın girişinde bda ise bodrudikkat çekmevlerde ferfoezemeler çar
b) ündeki Frans
an yıkık yapir eserdir. E
ve üst kotlar, alt girişite ltı manifaturalan, 302 Sophesinde çiftamaları yenilpı, yanlarındaan yukarıya m taştır. Yuığı en üst böu görülmekte
i’nin açılmaaşadığı bölgeda yaşayanlarIsrael’, ‘Rosnlarda bu a görülen m
Okulu’ binası
ile tarihi doktadır. Şekil batı tarafındaum ve iki k
mektedir. Soforje kapılar, rpıcı cephe ö
sızca ve İbra
pı İzmir’in taEser İzmir’e
arda lineer gufak bir m
ra mağazası ookağa bakan t kanatlı üç lenmiş iki pea da birer pedoğru kade
ukarı kısımlölüm dışındaedir. Taş böl
50
ası ve e olan r sahil s-Aar’ alanda
modern Beth-
kunun 2a’da
a köşe kat ile okakta ahşap
öğeleri
anice
arihsel özgü
gelişen meydan
olarak iki ev ahşap
encere encere emeler lar ise a kütle lümün
Asan
alt kyaptırcephepence Yapınpomppenceziyaremekâterastforml
3. SU Tarih19. yasanssilind ŞekilsınıflÇekicçekilisilindsağla TaşıyüstünkanaldemegücünhalatlSilindsağla
nsör Sempozy
kısmında, Frarılmıştır” yaesine bakan, ere yer almak
nın girişindepası ile çalışerelerinden detçileri bekl
ânlar bulunmtan yükseltillu pencereler
a)
U POMPASI
hte, başarılı byüzyılın başsörlerinde, hdir, piston me
l 4’te de landırılmaktaci tipteki mirken, serbesdirin arkası ilanmış olur.
yıcı halatlar,nden ve altınllı bir makaektir. Daha ne bağlı olarlar tepe nokdir-piston m
anır ve kabin
yumu 2012 /
ansızca ve azan bir kita
her biri iki sktadır. Üst b
e iki asansöşan makina dışarı görüleler (Şekil 3)maktadır. Telmiş kapı, dr ile körfeze
IYLA ÇALI
bir şekilde hşlarına kadahidrolik sisteekanizması,
görüldüğü adırlar. Maka
mekanizmalarst haldeki mle hareketli m
, platforma ndan geçirileara kullanma
fazla yol krak daha faz
ktasındaki birmekanizmasın
yukarı kaldı
/ İzmir
İbranice olaabe bulunmasıra halinde dölümde ise s
ör, batıda ikdairesi yer
ebilmektedir.). Üst kat Şerasın doğusdoğu uçta üçaçılmaktadır
Şekil 3. Asan
IŞAN ASAN
idrolik güçlear da Amstremlerin kullayol çoğaltıcı
üzere pistoaralardan birrda makara makaralara hmakaraların ö
bağlanmadaerek makaraak piston hakazancına ihzla makara kr başka makndaki suyun ırılabilir [3].
arak “Asansaktadır (Şekidikdörtgen fosadece iki pe
ki personel almaktadır. . Üst katta iŞehit Nihat sundaki kütlç pencere, ür.
ansör kulesi v
NSÖRLER
e çalışan ilk rong’un vinanımı başı ı makaralar b
onun harekeri yere sabitledüzenekleri
hareket kazaönüne monta
an önce geralara dolanır.areketiyle orhtiyaç duyulkullanımı sözkaraya dolan
basıncı artt
ör, 1907 yıil 2b). İkincformlu ve üstncere bulunm
soyunma odAsansöre biise körfez mBey Cadde
le, kuzey cüst bölümde
b) ve seyir teras
asansörler 1ç tasarımındçekmiştir. B
bulunmaktay
etine göre enmekte diğesilindirin ö
ndırılır. İticiajlanır ve pis
ekli yol art. Örneğin pirtaya çıkan ylduğunda piz konusu ola
ndıktan sonratırılarak plat
ılında Nesimi ve üçüncütü üçgen saçamaktadır.
dası, doğudainildiğinde i
manzarası veesi’ne açılır.ephesinde oaynı hizala
sı
870’li yıllardan oldukça
Bu tip asansdı.
‘itici’ veyaerleri ise harenüne yerleşti tiplerde istonun itilme
ışını sağlamistonun her yolun dört kston silindirabilir. Bu ma yolcu kabitformun ihtiy
m Levi tarafü bölümlerdeaklı toplam d
a ise geçmişise kulenin e kent panor. Bu katta sortada merdarda kareye
rda inşa edilma etkilenen sörlerde dike
a ‘çekici’ oreket halindetirilir; piston
se sabit makesi ile güç ak
mak için silihareketi içinkatına çıkarr mekanizm
makaralardan inine bağlaniyaç duyduğ
51
fından e giriş dörder
şte su küçük raması sosyal ivenle yakın
miştir. yolcu
ey bir
olarak lerdir. n geri karalar ktarımı
ndirin n dört ılması
masının çıkan
nabilir. u güç
Asan
Hidroarasındaha gözükgeçen Lane iki taisteni Dahapistonbirde
nsör Sempozy
olik asansöründaki mesafderli toplu
kmektedir. Hn kabloların,
ve Smith taakım makaraildiğinde dev
a fazla yük tandan en fazlan kullanılma
yumu 2012 /
Şekil 4
ü ilk defa tfelerin önem
ve az yer kHidrolik asasilindirden s
asarımlarındaa kullanmışlvreye alınabi
aşınmak istena güç elde edası pistonun a
Şekil
/ İzmir
4. Hidrolik a
tasarlayan mine dikkat ç
kaplamaktadınsörlerin temsızan sudan z
a yükün mikardı. Biri piliyor veya bo
ndiğinde saddilecektir. Bualdığı yolu v
5. İtici tip m
asansörün ça
mühendisler, çekmişlerdir.ırlar, bununlmel problemzarar görmel
ktarına göre iston başına oş konumda
dece sabitlenununla berab
ve kullanılan
mekanizmanı
lışma mekan
sabit ve ha Lane ve Smla beraber b
mlerinden birlerinin kaçını
ayarlanabilensabitlenmiş
bırakılabiliy
nmiş ilk makaber daha az ysu miktarını
ın çalışma pr
nizması
areketli makmith’e göre bu onların ter tanesi de ılmaz olması
n gücü de he olarak bulu
yordu.
ara kullanılayüklerde iki m
azaltır [4].
rensibi
karalar ve sitici tip sist
ek avantajı osilindirin altıdır (Şekil 5.
esaba katmaunuyor; diğe
abilir. Bu durmakara siste
52
ilindir temler olarak tından )
ak için eri ise
rumda eminin
Asan
4. YA İlk yaİlk mhidropistonise ilk Bu smekaolacasürtünoluştukullanederedeğiş Yataydışındviteslbakımçevrim
nsör Sempozy
Şekil 6. ‘A
ATAY SİLİN
atay silindirlmodeller yataolik asansörlnların kullank tipin tam te
sistemlerde anizmasının ak şekilde tnme kayıplaurmaktadır. nılan valfler
ek, operatöreştirmesi kont
y makinalardda, silindirinler kullanılamından binam oranı olara
yumu 2012 /
a) Asansör’den g
NDİRLİ Hİ
li hidrolik asay bir silindirler itici tip nıldığı yapılaersi olarak, ç
de her müolabildiğincetasarlanması arı ve kaçınBu nedenle
r tasarımda oe kabinin hatrol altına alın
da her zaman boyunun daabilmektedir.ada istenmezak 8:1, 10:1
/ İzmir
günümüze ka
DROLİK A
sansörler 18r ve piston, m(Şekil 7) ve
arda, piston çekildiği için
ühendislik tae hafif ve uy
istenir. Bunılmaz olara ilerleyen ta
oldukça önemareket hızını nabilmekted
an büyük daha büyük ol Yatay sistz. Dikey yeve 12:1 kulla
alan silindir,
ASANSÖRL
72 yılında Cmakaralar vee çekici tipkolu itildiği
n çekme geril
asarımda söygulanan yüununla ilişkak ortaya çıkasarımlar damli bir yer tu
ayarlama şadir [6].
dişliler kullanlmasının herhtemlerde silierleştirilmiş anılır.
piston ve m
ER
Cincinnati Ene pompadan olarak ikiyiçin basma
limine maruz
öz konusu oüklere karşı ekili olarak pkan aşınmalaha hafif yautmaktadır. Bansı sunmak
nmaktadır. Dhangi bir sakindirin kapla
silindirlere
b) akaralar a) v
ndüstri Fuarıoluşmaktayd
ye ayrılmaktgerilimine m
z kalır.
olduğu üzeren yüksek dpiston silindlar tasarımınapılar kullanıBu valfler sukta, bu şekild
Dikeylerde ikıncası bulunadığı alan,
sahip mek
ve pompa b)
ı’nda tanıtılmdı. Yatay siltadır [5]. İtimaruz; ikinc
re piston sdayanıklılığa dir düzeneğin kilit nokta
nılmıştır. Sisu basıncını kde platformu
ise belirli linmadığı için yaratacağı z
kanizmalarda
53
mıştır. indirli ici tip i tipte
ilindir sahip
indeki alarını temde
kontrol un yer
mitler düşük zorluk a dişli
Asan
5. AS İzmirasansedilmyerin
Silindçalışmkuleskabinyönün Kabinçekilmgörül
nsör Sempozy
SANSÖRÜN
r’de bulunansördür (Şekil
mekteydi. Pisni elektrik mo
dirin ihtiyacmaktaydı.İticsinin boyu isnin istenilen nde itilmesi
nin aşağı ymektedir. Hlebilir.
yumu 2012 /
Şekil 7
N YENİDEN
n Asansör l 6a). Sistem
ston pompasıotorunun alm
Şek
cı olan basınci tip silindirse yaklaşık yüksekliğe ile asansör k
yöndeki harHidrolik sist
/ İzmir
7. Dikey silin
N MODELL
bir su gücüm ilk çalıştığı (Şekil 6b) g
masıyla sistem
kil 8. Eski asa
ncı sağlayanrde bulunan p50 m.’dir. Sçıkarılmasın
kabini (1) yön
reketinde ratemin ve a
ndirli ‘İtici T
LENMESİ
üyle çalışanğında kullangünümüze ulm yapıdan çık
ansör sistemi
n piston pompistonun bir Sistemde ku
nı sağlar. Şeknünde yükse
ahat ve düzasansör kab
Tip’ hidrolik
n, itici tip, nılan pompa laşmayı başakarılmıştır [7
inin modelle
mpası bir kaseferdeki ye
ullanılan makkil 8.’de gör
elmektedir.
zenli bir inbininin tems
asansör
yatay silindbir buhar m
armış ancak b7-9].
mesi
ayış kasnak er değiştirmekara sisteminrülen silindir
niş için pistsili modelle
dirli, bir himakinası ile buhar makin
k mekanizmaesi 1,2 m.; asnin 40 m. orin pistonunu
ton yavaşçaemesi Şekil
54
idrolik tahrik
nasının
ası ile sansör olması un (2)
a geri 8’de
Asan
Buhahidrobulun Aradamotoüçboyçalışm
TEŞE AsanHüseyardı KAY [1] u[2] L[3] V
S[4] J
h[5] G
s[6] B[7] B[8] B[9] B
“o
nsör Sempozy
ar makinasınolik silindir nmamaktadır
an geçen yırlu ve sonsyutlu modelma prensibi d
Ş
EKKÜRLER
nsör hakkındayin Çetinkaımlarından do
YNAKLAR
url : http://enLevi, E. A. 2Vogel, R.MSmithsonian Jallings, J.Hhand, belt, stGray, L.E. 2s. 316. Baxter, W., Barlas, E., 2Barlas, E., 2Barlas, E., “Asansor” anof ELEVCON
yumu 2012 /
nın yanında sistemi ve
r.
ıllar boyuncsuz dişli melleme ise Şedaha kolay a
Şekil 9. Eski
R
a bilgi destekaya’ya ve Eolayı teşekkü
n.wikipedia.2010, Geçmi
M. 1988, VerInstitution P
H. 1995. Eleteam, hydrau2002. A Hist
1905. Hydra2006. Asansö2007. AsansöC.E.İmrak, nd water-powN 2012. Edit
/ İzmir
orijinal asane diğer eki
ca bazı tadilekanizmasıylekil 9’da gönlaşılmaktad
i asansör sist
klerinden SaEsin Hanım’ür ederiz.
org/wiki/Sanişi Geleceğe rtical TranspPress, s. 41.evators: A Pulic and electtory of the Pa
aulic Elevatoörlerin Tarihiör Tarihi, Sta
E.Kayaogluwered elevattör A. Lustig
nsör kabini dipmanların
latlara uğrayla modern börülmektedirdır [9].
teminin tems
ayın Ersan Ba asansör s
nta_Justa_LiTaşıyor, İzm
portation in
Practical Tretrical elevatoassenger Ele
ors, s. 145 i, Asansör D
andart, Sayı.u, A.Candator installatio. IAEE Publ
de günümüzüreticileri i
yan asansör bir şekilde r. Bu resim
sili 3 boyutlu
Barlas’a ve asistemi hakk
ft, on 2012-0mir Dergisi, M
Old Back B
eatise on theors, Elevator evator in the
Dünyası, No.646, No.545,
as, Y.Z.Kocaon in İzmir, ., Miami, s. 3
ze ulaşmamıile ilgili he
sistemi günhizmet vermsayesinde o
u modellemes
sansör’ün eskındaki verd
02-14 Mart-Nisan 2Bay: A Mus
e developmeWorld, Mob19th Century
66, Temmuz-s. 39-46. abal, 2012. Elevator Te
351.360.
ıştır. Geriye erhangi bir
nümüzde, elmektedir. Yorijinal asan
si
ski çalışanlardikleri bilgil
2010, s.80-87seum Case S
ent and desibile. s. 401. y, Elevator W
-Ağustos 200
The stress Cechnolgy 19,
55
kalan bilgi
lektrik apılan
nsörün
rından ler ve
7. Study,
ign of
World,
06
Called Proc.
