![Page 1: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/1.jpg)
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΕισαγωγικά
Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης Φίλος
![Page 2: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/2.jpg)
Άδειες Χρήσης
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. • Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.
![Page 3: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/3.jpg)
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Τμήμα Φιλολογίας
(XΕ 2014-15)
Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΙστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΙστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΙστορία της Ελληνικής Γλώσσας ΙΓ΄ ΕξάμηνοΓ΄ Εξάμηνο
Π. ΦΙΛΟΣΠ. ΦΙΛΟΣ
1. 1. ΕισαγωγήΕισαγωγή
![Page 4: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/4.jpg)
ΠρακτικάΠρακτικά ζητήματαζητήματα
• Ώρες μαθημάτων [προσωρινά]: Πέμπτη 6-8.30
μμ (αμφθ. 1ου ΠΤΔΕ) & Παρασκευή 12-3 μμ
(αμφθ. ισογείου ΠΤΔΕ) (ενίοτε Τρίτη, 12-3 μμ)
• Ecourse - passwd: histogkA13 [δεν χρειάζεται πλέον]• Ecourse - passwd: histogkA13 [δεν χρειάζεται πλέον]
• Βιβλία Εύδοξου (Horrocks – Χριστίδης)
• Εξετάσεις (ύλη – θέματα – κείμενα)
• Συνεργασία: πριν/μετά τα μαθήματα [προσωρινά]
• Email: [email protected]
![Page 5: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/5.jpg)
ΒιβλιογραφίαΒιβλιογραφία
• Αναλυτική βιβλιογραφία (κυρίως προς ειδική
πληροφόρηση, όχι για τις εξετάσεις) → βλ.
σχετικό PDF στο Ecourseσχετικό PDF στο Ecourse
![Page 6: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/6.jpg)
Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας Ι: Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας Ι:
στόχοι μαθήματοςστόχοι μαθήματος
• Ιστορία ελληνικής γλώσσας (απαρχές έως και
ελληνιστική Κοινή)
• Πηγές
• Βασικές έννοιες Ιστορικής Γλωσσολογίας: • Βασικές έννοιες Ιστορικής Γλωσσολογίας:
γλωσσολογικοί νόμοι-κανόνες, εσωτερική
αποκατάσταση, συγκριτική μέθοδος, σχετική
χρονολογία/χρονολόγηση κτλ
• Γλωσσολογική Θεωρία: γλωσσικά επίπεδα,
Διαλεκτολογία, επίπεδα ύφους (registers) κτλ
![Page 7: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/7.jpg)
Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας: Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας:
έννοιεςέννοιες
• Γλώσσα: έννοια γλώσσας (& γλωσσικής
οικογένειας), διαφορές με συναφείς όρους
(διάλεκτος, ιδίωμα κτλ)
• Ελληνικός,-ή,-ό: έννοια της ελληνικότητας στη • Ελληνικός,-ή,-ό: έννοια της ελληνικότητας στη
γλώσσα, διαφορές στη χρήση του όρου
‘ελληνικός (-ή, -ό)’ π.χ. σε ιστορία, εθνολογία-
ανθρωπολογία, αρχαιολογία κτλ
• Ιστορία: γλωσσική ιστορία, όρια και περίοδοι,
σημασία γλωσσικής περιοδολόγησης, πηγές
![Page 8: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/8.jpg)
Ορισμός ΓλωσσολογίαςΟρισμός Γλωσσολογίας--ΓλώσσαςΓλώσσας
• Γλωσσολογία: Η επιστήμη της γλώσσας
• Γλώσσα:(α) η γενική-έμφυτη ικανότητα επικοινωνίας
(συνήθως έναρθρης, αλλά και νοηματικής) του
ανθρώπινου είδους (β) κοινός κώδικας επικοινωνίας
μιας συγκεκριμένης ανθρώπινης κοινότητας: γλώσσα
vs. διάλεκτος (γλωσσική ποικιλία)
• (πβ. και (υποτιθέμενο) ορισμό M. Weinreich: ‘γλώσσα είναι
μια διάλεκτος με στρατό και ναυτικό’ – όμως αντιστρόφως η
ρήση Calvet ‘διάλεκτος είναι μια ηττημένη γλώσσα’ )
• Γλώσσα vs. Γραφή (βλ. παρακάτω)
![Page 9: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/9.jpg)
Ορολογία γλώσσαςΟρολογία γλώσσας και συγγενών όρωνκαι συγγενών όρων
• F. de Saussure: langage-langue-parole
• N. Chomsky: language faculty-competence-performance
• (: γλώσσα/γλωσσ. ικανότητα vs. ομιλία/γλωσσ. επιτέλεση)
• Έμφαση σύγχρονης γλωσσολογίας στις • Έμφαση σύγχρονης γλωσσολογίας στις
αφηρημένες, καθολικές ιδιότητες της γλώσσας
και όχι μόνο σε συγκεκριμένες γλώσσες
πβ. όμως και ειδικούς κλάδους διαφορετικής γλωσσικής
φιλοσοφίας, π.χ. Κοινωνιογλωσσολογία, Γλωσσική
Ανθρωπολογία, Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία, κτλ.
![Page 10: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/10.jpg)
Ορολογία γλωσσικής περιγραφήςΟρολογία γλωσσικής περιγραφής
((Θεωρητική Γλωσσολογία)Θεωρητική Γλωσσολογία)
•• Γλωσσική συγχρονία Γλωσσική συγχρονία vs. vs. διαχρονίαδιαχρονία
• Πβ και:
• Γλωσσικό σύστημα → παραδειγματικές vs. • Γλωσσικό σύστημα → παραδειγματικές vs.
συνταγματικές σχέσεις
• Γλωσσικό σημείο (λέξη)→ σημαίνον vs. σημαινόμενο
• Α΄ άρθρωση vs. Β΄ άρθρωση
• [Βαθεία vs. Επιφανειακή δομή]
• [Γενετική vs. Μετασχηματιστική Γραμματική]
![Page 11: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/11.jpg)
Ελληνικότητα (& Γλώσσα)Ελληνικότητα (& Γλώσσα)
• Ορισμός ελληνικότητας → γλωσσικά, ιστορικά,
πολιτισμικά, ανθρωπολογικά (εθνοφυλετικά (?))
• Έλληνες/Ελληνικός/Ελληνισμός: σταθερά (πβ. Ηροδ.:
ὅμαιμον, ὁμόγλωσσον, [ὁμόθρησκον]) ή μεταβαλλόμενα;
• Ετυμολογία: Ἕλληνες: ‘Θεσσαλική φυλή|| Έλληνες
(vs. βάρβαροι & αργότερα Εβραίοι)’. Πβ μη αττ.-ιων.
Ἕλλ-ᾱνες, αλλά και Ἕλλ-οπες < Σελλοί Δωδώνης (?)
• Έλληνας vs. ελληνόφωνος (συνήθως δίγλωσσος): πβ.
π.χ. Λουκιανό (από τα Σαμόσατα Συρίας, 2ος αι. μ.Χ.)
• Όμηρος: Αχαιοί (πβ. χεττιτικό Aḫḫiyawa), Δαναοί κ.ά.
![Page 12: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/12.jpg)
Ελληνικότητα (& Γλώσσα) ΙΙΕλληνικότητα (& Γλώσσα) ΙΙ
• Γιαννόπουλος, Θ. 2012. Πόθεν και πότε οι
Έλληνες; Ηράκλειο
• Hall, J. 2002. Hellenicity: between ethnicity
and culture. Chicagoand culture. Chicago
• [Mackridge, P. 2009. Language and National Identity in
Greece (1766-1976). Oxford (μτφρ.: Γλώσσα και εθνική
ταυτότητα στην Ελλάδα (1766-1976). Αθήνα 2013)]
• [Σβορώνος, Ν. 2004. Το ελληνικό έθνος. Γένεση και
διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού. Αθήνα]
![Page 13: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/13.jpg)
ΠηγέςΠηγές
• Γραπτά κείμενα Ελληνικής: (α) Μυκηναϊκή Ελληνική
σε Γραμμική Β συλλαβική γραφή (14ος-13ος αι. π.Χ.-
και σποραδικά από νωρίτερα) (β) αλφαβητική
Ελληνική (8ος αι. π.Χ. κεξ)
• Στοιχεία (προφορικά/γραπτά) από μεταγενέστερες
περιόδους: π.χ. μεσαιωνικές/νεοελληνικές διάλεκτοι
• Πληροφορίες αρχαίων γραμματικών (Ελλήνων &
Λατίνων)
• Πληροφορίες από άλλες γλώσσες (συγγενείς
γλώσσες ή/και γλώσσες επαφής) → γλωσσ. μέθοδοι
![Page 14: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/14.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας Ιιστορικής γλωσσολογίας Ι• Η ύπαρξη γλώσσας προϋποθέτει την ύπαρξη
αντίστοιχης γλωσσικής κοινότητας (όχι απαραίτητα
εθνότητας) → πβ. πληθυσμούς την Παλαιολιθική /
Νεολιθική περίοδο (δηλ. και πριν από το 3000 π.Χ.)
• Οι προϊστ. γλωσσ. κοινότητες ήταν είτε εδραιωμένες,
δηλ. σε σταθερή τοποθεσία, ιδίως από τη Νεολιθική
εποχή (περ. 9000-3000 π.Χ.) κεξ, είτε νομαδικές
• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ.
αναλφάβητους), η γραπτή μορφή μιας γλώσσας δεν
είναι αυτονόητη και φυσικά πάντα έπεται
![Page 15: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/15.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας ΙΙιστορικής γλωσσολογίας ΙΙ• Όλες οι γλώσσες μεταβάλλονται μέσα στον ιστορικό
χρόνο, ενίοτε μάλιστα τροποποιούνται ριζικά (ιδίως
λόγω επίδρασης άλλων γλωσσών) ή εξαφανίζονται
παντελώς, π.χ. αρχαία Θρακική, Ιλλυρική, Φρυγική κτλ
• Γλωσσική αλλαγή: (α) ‘ατελής’ εκμάθηση από νεότερους • Γλωσσική αλλαγή: (α) ‘ατελής’ εκμάθηση από νεότερους
(β) φυσική τάση γλώσσας προς απλούστευση: π.χ.
μονοφθογγισμός, μείωση πτώσεων-εγκλίσεων-συζυγιών
(π.χ. -μι), κλιτ. μεταπλασμός (π.χ. πέλεκυς (ο) → πελέκι
(το)), απλολογία (π.χ. (τε)τράπεζα), νεολογισμοί κτλ
• (γ) επίδραση άλλων γλωσσών (δανεισμός) -πβ. και όρους
όπως γλωσσικό παράστρωμα, επίστρωμα, υπόστρωμα
![Page 16: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/16.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας ΙΙΙιστορικής γλωσσολογίας ΙΙΙ• Ιστορία μιας γλώσσας είναι η εξέλιξή της στον χρόνο
(διαχρονία)
• Η εξέλιξη δεν είναι απαραίτητα ευθύγραμμη και
συνεχής → πβ. Ελληνική με το φαινόμενο της
κοινωνικής διγλωσσίας (δηλ. της επίδρασης λόγιας
γλώσσας στην ομιλούμενη), αλλά και της επίδρασης
ανάμεσα σε διαλέκτους, από ξένες γλώσσες κτλ
• Μία γλώσσα μπορεί να μελετηθεί και αυτόνομα σε
μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, π.χ. η ΝΕ σήμερα,
η αττική διάλεκτος του 5ου αι. π.Χ. κτλ (συγχρονία)
![Page 17: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/17.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας Ιιστορικής γλωσσολογίας ΙVV• Η γλωσσική αλλαγή πολυεπίπεδη,αλλά όχι το ίδιο ταχεία
σε όλα τα γλωσσικά επίπεδα: φωνητική / φωνολογική,
μορφολογική, συντακτική, σημασιολογική-λεξική, π.χ.
• (α) Φωνολογία: π.χ. απώλεια μακρών φωνηέντων ΑΕ
• (β) Μορφολογία: π.χ. απώλεια δοτικής ΑΕ → ΠροθΦ ή • (β) Μορφολογία: π.χ. απώλεια δοτικής ΑΕ → ΠροθΦ ή
γενική/αιτιατική (πβ. ΝΕ στο σπίτι, σου/σε λέω)
• (γ) (Μορφο-)Σύνταξη: π.χ. απώλεια απαρεμφάτου ΑΕ
• (δ) Σημασιολογία-Λεξικό: π.χ. σημασιολογική αλλαγή
(π.χ. φρήν, πονηρός, παράδεισος (δάνειο!)), νεολογισμοί
(ἐξάνθημα), δανεισμός (περσ. σατράπης, εβρ. κορβανᾶς)
![Page 18: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/18.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας ιστορικής γλωσσολογίας VV• Μελέτη προγενέστερων σταδίων γλώσσας με βάση
τα δεδομένα (γραπτά - προφορικά, άμεσα - έμμεσα)
• Ειδικά για κάποια γλωσσικά στάδια με λιγοστά ή
καθόλου γλωσσικά δεδομένα υπάρχουν ορισμένες
χρήσιμες μέθοδοι/αρχές της ιστορ. γλωσσολογίας:
•• Εσωτερική ανασύνθεση/αποκατάσταση (ενδογλωσσικά)Εσωτερική ανασύνθεση/αποκατάσταση (ενδογλωσσικά)
•• Συγκριτική μέθοδος (διαγλωσσικά)Συγκριτική μέθοδος (διαγλωσσικά)
• [πβ. και άλλες χρήσιμες έννοιες-αρχές όπως σχετική
χρονολογία/χρονολόγηση κ.ά.]
![Page 19: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/19.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας ιστορικής γλωσσολογίας VVΙΙ• Εσωτερική επανασύνθεση: με βάση τα μεταγενέστερα
δεδομένα μιας γλώσσας, συχνά μιας γλώσσας με μακρά-
καταγεγραμμένη ιστορία (και διαφορετικές γλωσσικές
ποικιλίες (διαλέκτους)) είναι δυνατό να ανασυνθέσουμε
προγενέστερους τύπους προγενέστερους τύπους
• π.χ. αττ. τέτταρες, ιων. τέσσερες, δωρ. τέτορες, αιολ.
(λεσβ.) πίσυρες → πρωτο-ελλ. *kʷetwo/eres/*kʷətwṛes
(πβ. μυκ. qe-to-ro-we ‘με τρία ώτα/λαβές’, λατ. quattuor)
• αττ-ιων. γέφυρα, βοιωτ. βέφυρα, κρητ. δέφυρα, λακ
δίφουρα → πρωτο-ελλ. *gweph(o)ura? (δάνεια λέξη;)
![Page 20: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/20.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας ιστορικής γλωσσολογίας VVΙΙΙΙ• Συγκριτική μέθοδος: η κατεξοχήν μέθοδος της
ιστορικοσυγκριτικής γλωσσολογίας → μέγιστος δυνατός
βαθμός αποκατάστασης πρωτογλώσσας με βάση τη
σύγκριση συγγενικών γλωσσών
• π.χ. ΑΕ Fοἶδ-α (αορ. ἐ-Fιδ-ον)- λατ. uideo - γερμ. weiß -• π.χ. ΑΕ Fοἶδ-α (αορ. ἐ-Fιδ-ον)- λατ. uideo - γερμ. weiß -
wissen (πβ. αγγλ. wise), σκτ. veda- → IE *weid-/woid-
• ΑΕ πατήρ, λατ. pater, σκτ. pitár, γοτθ. fadar (πβ. συγχρ.
γερμ. Vater, αγγλ. father) → IE *ph2ter-
• Πορίσματα χρήσιμα και για πρώιμη φάση θυγατέρων
γλωσσών, ιδίως όταν η εσωτερ. ανασύνθεση δε βοηθά
![Page 21: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/21.jpg)
Ορισμένα δεδομέναΟρισμένα δεδομένα--αρχές αρχές
ιστορικής γλωσσολογίας ιστορικής γλωσσολογίας VVΙΙΙΙΙΙ• Η σχετική χρονολογία σημαντική στην ιστορική
γλωσσολογία → εάν μια γλωσσική μεταβολή συνέβη
πριν ή μετά μια άλλη χωρίς να γνωρίζουμε το πότε -
εξάλλου οι γλωσσικές μεταβολές δε συμβαίνουν σε
διάστημα ετών, αλλά δεκαετιών ή και αιώνων, π.χ. διάστημα ετών, αλλά δεκαετιών ή και αιώνων, π.χ.
εξαφάνιση τελικού <-ν> /n/ → σταδιακή εξασθένηση
• π.χ. θάπτω (<*θαφ-i̭ō) vs. τάφος (<*θάφ-ος) (νόμος
του Grassmann). Στα μυκην. κείμενα σύμβολο /pte/
→ ήδη /pi ̭ / → /pt/, άρα ο νόμος Grassmann βάσει
του θάπτω νεότερος (μεταμυκην.; όχι απαραίτητα)
![Page 22: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/22.jpg)
Γλωσσικοί νόμοιΓλωσσικοί νόμοι--κανόνες Ικανόνες Ι
• Η έννοια του γλωσσολογικού νόμου/κανόνα πολύ
δημοφιλής τον 19ο αι., ιδίως για Νεογραμματικούς,
με βάση πάντα το πρότυπο των θετικών επιστημών
• Ιδιαίτερη εφαρμογή στη Φωνολογία → αρχικά οι
όποιες μεταβολές θεωρούνταν μονοκατευθυντήριες
και χωρίς καμία αποδοχή δυνατότητας εξαιρέσεων
• Ωστόσο η γλώσσα δεν είναι φυσικό φαινόμενο → οι
γλωσσικοί νόμοι και κανόνες έχουν περισσότερο την
έννοια της γενίκευσης μιας τάσης, χωρίς όμως να
αποκλείονται και εξαιρέσεις, ‘οπισθοχωρήσεις’ κτλ
![Page 23: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/23.jpg)
Γλωσσικοί νόμοιΓλωσσικοί νόμοι--κανόνες ΙΙκανόνες ΙΙ
• π.χ. η αττική ‘επαναδρομή’ (‘διατήρηση’ του ᾱ έπειτα
από ε, ρ, ι /e, r, i/) αποτελεί στην πραγματικότητα μερική
αντιστροφή της εξέλιξης <ᾱ> /a:/→ <η> /ε:/ εντός της
αττικής-ιωνικής διαλέκτου, π.χ. δωρ.-αιολ. μā́τηρ, αττ.-
ιων. μήτηρ. Όμως: δωρ.-αιολ.-αττ. χώρᾱ, ιων. χώρηιων. μήτηρ. Όμως: δωρ.-αιολ.-αττ. χώρᾱ, ιων. χώρη
• Οι γλωσσικοί νόμοι υπόκεινται σε περιορισμούς:
χρονολογικούς (δεν ισχύουν όλοι τους για πάντα),
γεωγραφικούς (δεν ισχύουν απαραίτητα στον ίδιο
βαθμό σε όλες τις διαλέκτους), κοινωνιογλωσσικούς
(δεν υιοθετούνται εξίσου από όλους τους ομιλητές-
πβ. τα λεγόμενα επίπεδα ύφους, λόγια επιρροή) κ.ά.
![Page 24: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/24.jpg)
Γλωσσικοί νόμοιΓλωσσικοί νόμοι--κανόνες ΙΙΙκανόνες ΙΙΙ
• π.χ. η τροπή αρχικού /sV-/→ δασεία /hV-/ (π.χ. *septṃ
→ ἑπτά) έπαυσε να ισχύει κάποια στιγμή στην Ελληνική
• Επίσης η στένωση/ανύψωση των άτονων μεσαίων
φωνηέντων /e/→ /i/, /ο/→ /u/ (και η εξαφάνιση των
άτονων υψηλών κλειστών ) ισχύει μόνο στα βόρεια άτονων υψηλών κλειστών ) ισχύει μόνο στα βόρεια
ιδιώματα της Ν. Ελληνικής, π.χ. παιδί /peði/→πιδί /piði/
πιρούνι→προύν /p(i)run(i)/ (όμως γενικότερο μοσχάρι →
μουσχάρι, ροφώ→ρουφώ λόγω γειτον. χειλικών /m/, /f/)
• Η λέξη Ἑλλάδα δεν έγινε *Λάδα (βάσει μεσαιων. κανόνα
αποβολής των προτονικών φωνήεντων, π.χ. ἐλάβαμε →
λάβαμε) λόγω (και) της συγγενούς λέξης Έλληνες
![Page 25: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/25.jpg)
Βασικά γλωσσολογικά σύμβολαΒασικά γλωσσολογικά σύμβολα
• * : ανασυντεθειμένος/μη μαρτυρημένος τύπος ή
ρίζα, π.χ. ΙΕ *kwe: πβ. ελλ. τε, λατ. que, σκτ. ca κτλ ||
*παιδ- (ρίζα) (όχι √√ όπως π.χ. Liddell-Scott (-Jones))[ΝΒ: *: μη γραμματικός τύπος στη Γενετική Γλωσσολογία]
• < > : γραφή, π.χ. <συγγιγνώσκω>, <πο ος>• < > : γραφή, π.χ. <συγγιγνώσκω>, <ποῖος>
• / / : φωνολογική μεταγραφή, π.χ. /synɟi'gno:sko:/,
/'poi̭os/ (ή /'pojos/)
• [ ] : φωνητική μεταγραφή, π.χ. [syŋ.ɟi.'gno:.sko:],
['poi̭.i̭os] (ή ['poj.jos])
• Βλ. AE Φωνολογία (πιο κάτω) → ειδικότερα σύμβολα
![Page 26: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/26.jpg)
Γλωσσική περιοδολόγησηΓλωσσική περιοδολόγηση
• Η υποδιαίρεση της ιστορίας σε περιόδους είναι
συχνά συμβατική, π.χ. απαρχές Ελληνιστικής εποχής
το 336 ή 323 π.Χ., της Βυζαντινής περιόδου το 330
μ.Χ. (ή 284 μ.Χ., 324 μ.Χ., 395 μ.Χ, 565 μ.Χ., 641 μ.Χ.)
• Η συμβατικότητα της περιοδολόγησης πιο εμφανής
στην ιστορία μιας γλώσσας → η γλώσσα δεν αλλάζει
βέβαια λόγω κάποιου ιστορικού γεγονότος
• Ωστόσο κάποια γεγονότα μπορεί να έχουν σημασία,
για τη γλώσσα, έστω και αργότερα, π.χ. Άλωση 1204
μ.Χ. από ‘Φράγκους’ → νεοελληνικές διάλεκτοι
![Page 27: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/27.jpg)
Ιστορία ελληνικής γλώσσας Ι Ιστορία ελληνικής γλώσσας Ι
(σχεδιάγραμμα)(σχεδιάγραμμα)• (Α) Προϊστορική (ή προαλφαβητική περίοδος)
• Προαλφαβητική περίοδος: Ινδοευρωπαϊκή (ΙΕ) (4η/3η
χιλιετία π.Χ.) → Πρωτο-Ελληνική/Κοινή Ελληνική (2η
χιλιετία π.Χ.)
• Μυκηναϊκά κείμενα (μέσα 2ης χιλιετίας π.Χ.) → δεν
αντιστοιχούν σε μορφή Κοινής (προδιαλεκτικής)
Πρωτοελληνικής, αλλά πλησιέστερα προς την
αρκαδοκυπριακή (όχι αττικο-ιωνική ή δωρική), αφού
υπήρχαν ήδη διάλεκτοι, π.χ. γ΄ εν. -σι (πβ. δωρ. -τι),
αλλά ā, π.χ. α΄ κλίση -ā (πβ. ΙΕ *-ā > αττ -ιων. -η)
![Page 28: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/28.jpg)
Ιστορία ελληνικής γλώσσας ΙΙ Ιστορία ελληνικής γλώσσας ΙΙ
(σχεδιάγραμμα)(σχεδιάγραμμα)• (Β) Αλφαβητική περίοδος (πβ. συλλαβική γραφή
στην Κύπρο μέχρι 4ο αι. π.Χ.), από 8ο αι. π.Χ. κεξ
• (1) Αρχαία Ελληνική: (α) Κλασική (8ος - 4ος αι. π.Χ.)
(β) Μετακλασική (3ος αι. π.Χ. - 6ος αι. μ.Χ. (περίπου)
υποδιαιρούμενη ενίοτε σε ελληνιστική και ρωμαϊκή
περίοδο (περ. αιώνες π.Χ. και μ.Χ. αντιστοίχως)
• πβ. όρο Ύστερη Αρχαιότητα (περ. 4ος-8ος αι. μ.Χ.) →
μεταβατική περίοδος Αρχαιότητας/Μεσαίωνα
• Σταδιακή εξαφάνιση αρχαίων διαλέκτων - απαρχές
γλωσσικής διμορφίας (diglossia) → Αττικισμός
![Page 29: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/29.jpg)
Ιστορία ελληνικής γλώσσας ΙΙΙ Ιστορία ελληνικής γλώσσας ΙΙΙ
(σχεδιάγραμμα)(σχεδιάγραμμα)• (2) Μεσαιωνική (Βυζαντινή): περ. 6ος αι. μ.Χ. - 15ος
αι. μ.Χ.
• Από 11ο/12ο αι. μ.Χ. ήδη κάποια κείμενα, π.χ.
Ακριτικά έπη, Πτωχοπροδρομικά ποιήματα, Χρονικό
Μορέως κτλ → χαρακτηριστικά Πρώιμης Νέας
Ελληνικής (πβ. Neograeca Medii Aevi (H. Eideneier))
• (3) Νέα Ελληνική (ΝΕ): 15ος αι. μ.Χ. – σήμερα
(πρώιμη ΝΕ: 15ος - 17ος αι. - κυρίως ΝΕ: 18ος αι. κεξ)
![Page 30: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/30.jpg)
Τέλος Ενότητας
![Page 31: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/31.jpg)
Χρηματοδότηση• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του
εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο
Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
![Page 32: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/32.jpg)
Σημειώματα
![Page 33: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/33.jpg)
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου
Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις:• Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1182.
![Page 34: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/34.jpg)
Σημείωμα Αναφοράς
Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης Φίλος. «Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας Ι. Εισαγωγικά». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1182.
![Page 35: ; r { 5 { | 3 r ;ecourse.uoi.gr/pluginfile.php/90443/mod_resource/content...• Η γλώσσα είναι κατά βάση ο προφορικός λόγος (πβ. αναλφάβητους),](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022040503/5e2b4156bf2feb1b57095413/html5/thumbnails/35.jpg)
Σημείωμα Αδειοδότησης• Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού -Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη.
• [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.