สรุ�ปหนั�งสอเรุ�อง ป�นั เชื้�อโรุค และเหล�กกล�า ก�บชื้ะตากรุรุมของส�งคมมนั�ษย์

จั�ดทำ$าโดย์

1. นางสาวกน�ษฐา ทั�พสะอาด รหั�สน�กศึ�กษา 54210601

2. นางสาวกรกนก รถมณี� รหั�สน�กศึ�กษา 54213602

3. นายกฤติ�น นวลดอกร�ก รหั�สน�กศึ�กษา 54213603

4. นางสาวล�กขณีา ส�ญญโสภี� รหั�สน�กศึ�กษา 54213634

5. นายสรว�ศึ สล�ดก!ล รหั�สน�กศึ�กษา 54213647

6. นางสาวสก!ณีา เกติ!ประเสร�ฐ รหั�สน�กศึ�กษา 54213665

7. นางสาวอนงค์%นาถ อ�นทัรติ!ล รหั�สน�กศึ�กษา 54213666

8. นางสาวก�ญจนร�ติน% ชาญพงษ%ศึ�ร�ภี�ทัร รหั�สน�กศึ�กษา 54213672

9. นายพ�พ�ฒน% จ�ติรจ�กร% รหั�สน�กศึ�กษา 54213684

ภีาค์ว�ชาฟิ*ส�กส% ค์ณีะว�ทัยาศึาสติร%

นั$าเสนัอ

อาจารย%ศึ�ร�น�นติ% ส!วรรณีโมล�

รายงานน�+เป,นส-วนหัน�.งของว�ชา GEN 211 เศึรษฐก�จพอเพ�ยง

ภีาค์เร�ยนทั�. 2 ป/การศึ�กษา 2557

สร!ปสาระส0าค์�ญจากหัน�งส1อทั�+งเล-ม

เรุ�อง ป�นั เชื้�อโรุค และเหล�กกล�า ก�บชื้ะตากรุรุมของส�งคมมนั�ษย์

1. ก-อนจะถ�งจ!ดติ�+งติ2นการเปร�ยบเทั�ยบพ�ฒนาการทัางประว�ติ�ศึาสติร%ในราว 11,000 ป/ก-อน

ค์ร�สติกาล สายพ�นธุ์!%ส�ติว%ทั�.ใกล2เค์�ยงก�บมน!ษย%มากทั�.ส!ด ค์1อ เกรทัเอป(ล�ง)

แบ-งเป,น 3 ชน�ด ได2แก- ล�งกอร�ลล-า ล�งช�มแปนซี�และล�งช�มแปนซี�แค์ระซี�.งจะอาศึ�ยอย9-ทั�.ทัว�ปแอฟิร�กา จากหัล�กฐานฟิอสซี�ลจ0านวนมากแสดงใหั2เหั:นว-าเม1.อราว 7 ล2านป/มาแล2วในทัว�ปแอฟิร�กา สายพ�นธุ์!%ล�งไม-ม�หัางได2ม�ว�ว�ฒนาการมาเป,น ล�งกอร�ลล-า ล�งช�มแปนซี�สม�ยใหัม-สองชน�ดและมน!ษย% ซี�.งสายพ�นธุ์!%ล�งทั�.ว�ว�ฒนาการมาเป,นมน!ษย%จะเร�ยกว-าโฮโมอ�เร:กติ�ส ทั�.ม�ว�ว�ฒนาการมาจากออสติราโลพ�เค์ธุ์�สและแอฟิร�กาน�สโดยโฮโมอ�เร:กติ�สจะเร�.มม�การใช2เค์ร1.องม1อหั�นอย-างง-าย และโฮโมอ�เร:กติ�สจะเร�.มม�การกระจายติ�วมาย�งเกาะชวาม�กจะเร�ยกว-า มน!ษย%ชวา โดยสามารถย1นย�นได2จากฟิอสซี�ล“ ”

ของมน!ษย%ชวาทั�.ม�อาย!ราว 1.8 ล2านป/ในราว 500,000 ป/ ทั�.ผ่-านมา ฟิอสซี�ลของมน!ษย%จะม�ล�กษณีะค์ลายก�บโค์รงกระด9กของมน!ษย%ในป=จจ!บ�น

ซี�.งถ9กจ�ดเป,นสายพ�นธุ์!%โฮโมเซีเป/> ยนทั�พ�ฒนามาจากโฮโมอ�เร:กติ�ส หัล�งจากป/ 500,000 เป,นติ2นมา ได2ค์2นพบโค์รงกระด9กของมน!ษย%ในย!โรปและเอเช�ยติะว�นติก ม�กจะร9 2จ�กในช1.อ น�แอนเดอธุ์�ลซี�.งน�แอนเดอร�ลจะถ1อว-าเป,นมน!ย%ย!ค์แรกทั�.ม�หัล�กฐานย1นย�นว-าม�การเผ่าศึพผ่92ติายและการใช2เค์ร1.องม1อหั�นซี�.งในช-วง 100,000 ป/ก-อนซีากโค์รงกระด9กของมน!ษย%ในแอฟิร�กาม�โค์รงสร2างกระด9กค์ล2ายก�บมน!ษย%ในป=จจ!บ�น หัล�กฐานหัลงเหัล1ออย9-ก:ค์1อเค์ร1.องม1อทั�.ทั0าจากหั�นและกระด9กส�ติว%ทั�.ล-ามาเป,นอาหัาร แติ-ประว�ติ�ศึาสติร%ทั�.แทั2จร�งของมน!ษย%เก�ดข�+นเม1.อราวๆ 50,000 ป/ก-อน แหัล-งโบราณีค์ด�ในแอฟิร�กาติะว�นออกได2ม�การค์2นพบเค์ร1.องม1อหั�นและเค์ร1.องประด�บทั�.ทั0าจากเปล1อกนกกระจอกเทัศึ ถ�ดจากน�+นทัว�ปย!โรปทัางติะว�นติกเฉี�ยงใติ2ได2ค์2นพบงานฝี/ม1อจ0านวนมากในแหัล-งเด�ยวก�บทั�.พบโค์รงกระด9ก ซี�.งจะเร�ยกมน!ษย%เหัล-าน�+ว-า มน!ษย%โค์รม�นยอง นอกจากน�+ส�.งทั�.ค์2นพบพร2อมก�บมน!ษย%โค์รม�นยองก:ค์1อ เค์ร1.องม1อทั�.ทั0าจากกระด9ก เช-นเบ:ดติกปลา เข:ม เค์ร1.องม1อข!ดหั�น ฉีมวก หัอกซี�ด ล9กศึร ค์�นธุ์น9 ติาข-าย สายเบ:ด และผ่ลงานศึ�ลปะ เป,นติ2น ส�งเกติเหั:นได2ว-า ราว 100,000 – 50,000 ป/ทั�.ผ่-านมา การเปล�ยนแปลงค์วามสามรถของบรรพบ!ร!ษแบบก2าวกระโดดไปข2าหัน2า ส-งผ่ลใหั2เก�ดค์0าถามหัล�ง 2 ประการ โดยจะพ�จารณีาในแง-ของการพ�ฒนาล�กษณีะอย-าฉี�บพล�นและในแง-ของทั�.ติ� +ง จากติ�+งสมม!ติ�ฐานเจร�ญเติ�บโติแบบก2าวกระโดดสอดค์ล2องก�บการขยายติ�วไปย�งพ1+นทั�.อ1.น ๆในการค์2นพบทั�.อย9-ใหัม- เม1.อมน!ษย%ย2ายถ�.นฐานไปย�งบร�เวณีติ-างๆ จะเก�ดข2อสงส�ยหัลายอย-าง เช-น เค์ร1.องม1อหั�นทั�.พบเป,นเค์ร1.องม1อทั�.มน!ษย%สร2างข�+นหัร1อเป,นเพ�ยงก2อนหั�นติามธุ์รรมชาติ� ส�ติว%ขนาดใหัญ-ส9ญพ�นธุ์!%ได2อย-างไร เก�ดจากมน!ษย%ย2ายถ�.นฐานหัร1อเก�ดจากการเปล�.ยนแปลงของสภีาพอากาศึอย-างร!นแรงและการก0าหันดช-วงอาย!ด2วยว�ธุ์�เรด�โอค์าร%บอนถ9กติ2องจร�งหัร1อมน!ษย%กระจายติ�วไปย�งทั�.ติ-างๆได2อย-างไรและในช-วงระยะเวลาการติ�+งถ�.นฐานของมน!ษย%ทั�.แติกติ-างก�นเราสามมารถทัราบได2หัร1อไม- ว-ามน!ษย%ทัว�ปใดจะเป,นผ่92พ�ฒนาอาว!ธุ์ปBน เช1+อโรค์และดหั:กกล2าข�+น โดยน�กโบราณีค์ด�ได2พ�จารณีาติ�วแปรทั�.เป,นไปได2อย-าหัน�.งค์1อการได2เปร�ยบของผ่92ทั�.เร�.มติ2นก-อน น�.นแสดงว-าทัว�ปแอฟิร�ก�นน-าจะได2เปร�ยบทัว�ปอ1.น

ถ�งแม2ว-าแอฟิร�ก�นจะม�โอกาสได2ติ�+งตินมากกว-าทัว�ปอ1.นแติ-ย�งม�สภีาพแวดล2อมทั�.หัลากหัลายน2อยกว-าอเมร�กาเหัน1อและใติ2 ทั0าใหั2ชาวอเมร�กาเหัน1อและไติ2ม�ค์วามได2เปร�ยบแอฟิร�ก�นอย-างมาก และเม1.อพ�จารณีาทัว�ปออสเติรเล�ย/น�วก�น�เป,นทัว�ปทั�.ติ2องพบก�บสภีาพแวดล2อมใหัม-ๆ พวกเขาติ2องปร�บติ�วและขยายประชากรไปทั�ละเกาะเพ1.อทั�.ภีายหัล�งประชากรกล!-มน�+จะแพร-กระจายย2อนไปย�งทัว�ปแอฟิร�ก�น ถ2าหัากเป,นด�งทั�.น�กโบราณีค์ด�ค์าดไว2ประชากรในทัว�ปออสเติรเล�ย/น�วก�น�น-าจะได2เปร�ยบการเร�.มติ2นก-อนผ่92อ1.นอย-างมหัาศึาล ด2วยเหัติ!น�+เราจ�งไม-สามารทัราบได2ว-ามน!ษย%จากทัว�ปใดม�การพ�ฒนาอย-างรวดเร:ว หัากมองย2อนประว�ติ�ศึาสติร%ไปจะพบว-ามน!ษย%ย9เรเซี�ยม�การพ�ฒนาทั�.เร:วกว-าทัว�ปอ1.น แติ-ทัว-าย�งค์งไม-เหัติ!ผ่ลทั�.น�กโบราณีค์ด�ได2ค์าดการณี%ไว2เม1.อย2อนเวลาไป 11,000 ป/

2. การทัดลองโดยธุ์รรมชาติ�ของประว�ติ�ศึาสติร%การบ!กร!กของชาวเมาร�ติ-อชาวโมร�โอร�มองใหั2เหั:นถ�งสภีาพค์วามเป,น

อย9-ทั�.แติกติ-างก�น โดยชาวโมร�โอร�เป,นชนเผ่-าเล:กๆ ม�ว�ถ�ช�ว�ติทั�.เร�ยบง-ายไม-ม�ประสบการณี%การทั0าสงค์รามมาก-อน แติ-ชาวเมาร�ม�ช�ว�ติอย9-บนพ1+นฐานเกษติรกรรม ม�ประชากรหันาแน-นผ่-านการทั0าสงค์รามมาอย-างติ-อเน1.องทั0าใหั2ชาวเมาร�ย-อเอาชนะชาวโมร�โอร�ได2 จากโศึกนาฏกรรมพบว-าทั�+งสองเผ่-าม�ติ2นก0าเน�ดมาจากชาวโพล�น�เซี�ยนเช-นเด�ยวก�นในราวป/ ค์.ศึ. 1,000 ชาวโพล�น�เซี�ยน ทั!กกล!-มถ1อก0าเน�ดมาจากบรรพบ!ร!ษเด�ยวก�น ซี�.งม�ว�ฒนธุ์รรม ภีาษาเทัค์โนโลย� รวมทั�+งพ1ชและส�ติว%ทั�.น0ามาเพาะเล�+ยงก:อย-างเด�ยวก�นทั�งส�+นโดยประว�ติ�ศึาสติร%ของชาวโพล�น�เซี�.ยนถ1อว-าเป,นการทัดลองของธุ์รรมชาติ�ทั�.แสดงใหั2เหั:นถ�งการปร�บติ�วของมน!ษย%แติ-ก:ม�พ�ฒนาการในว�ถ�ทัางทั�.แติกติ-างก�นโดยส�+นเช�ง ติ�วอย-างเช-นส�งค์มชาวโมร�โอร�ก�บ ส�งค์มเมาร�ค์วามแติกติ-างภีายในส�งค์มโพล�น�เซี�ยติามเกาะติ-างๆ เก�ดจากติ�วแปรด2านส�.งแวดล2อมทั�.ติ-างก�นอย-างน2อย 6 ประเภีทั ได2แก- สภีาพภี9ม�อากาศึทั�.แติกติ-างก�นซี�.งเกาะส-วนใหัญ-จะอย9-บร�เวณีเขติร2อนช1+นล�กษณีะทัางธุ์รณี�ว�ทัยาทั�.ติ-างก�นอาจะเก�ดจากการระเบ�ดของภี9เขาไฟิ ทัร�พยากรทัางทัะเล ขนาดพ1+นทั�.สภีาพภี9ม�ประเทัศึทั�.แยกพ1+นทั�.เกาะออกเป,นส-วนๆและการแยกติ�วโดดเด�.ยวของเกาะแติ-ละแหั-ง

เม1.อพ�จารณีาป=จจ�ยสภีาพแวดล2อมว-าผ่ลกระทับติ-อพ1+นทั�.ขนาดเล:ก พบว-าสภีาพแวดล2อมทั�.แติกติ-างก�นน�+นม�อ�ทัธุ์�ติ-อส�งค์มโพล�น�เซี�ยด2านการด0ารงช�พใหั2ม�ล�กษณีะทั�.แติกติ-างหัลากหัลายทั�+งทัางด2าน ทัร�พยากรอาหัาร ประเภีทัของส�ติว%เล�+ยงและพ1ช การชลประทัานร9ปแบบทัางสถาป=ติยกรรมม�แนวทัางในแนวเด�ยวก�บพ�ระม�ด พวกเมโสโปเติเม�ยแค์-ม�ขนาดไม-ใหัญ-แติ-บางแหั-งก:ม�ขนาดใหัญ-น0+าหัน�กมากถ�ง 30 ติ�นส�.งเหัล-าน�+ส-งผ่ลใหั2ค์วามแติกติ-างก�นในแติ-ละเกาะเพราะบางเกาะไกลก�นถ�ง 500 ไมล% จากสภีาพแวดล2อมทั�.ม�ค์วามแติกติ-างจะส-งผ่ลถ�งค์วามหันาแน-นของประชากรติ-างก�น ค์วามซี�บซี2อนของส�งค์ม ล�กษณีะส�งค์มโพล�น�เซี�ยม�ค์วามแติกติ-างก�นหัลายร9ปแบบด�งน�+นส�งค์มทั�.ม�ระบบเศึรษฐก�จเร�ยบง-ายเป,นส�งค์มบนเกาะทั�.ม�ประชากรไม-หันาแน-นน�กจะผ่ล�ติเฉีพาะอาหัารและส�.งของทั�.จ0าเป,นล�กษณีะค์วามแติกติ-างของส�งค์มทั�.หัลากหัลายในแถบโพล�น�เซี�ยทั�.ส0าค์�ญอ�กอย-างหัน�.งก:ค์1อ ค์วามแติกติ-างในเร1.องเค์ร1.องไม2เค์ร1.องม1อ จากค์วามแติกติ-างของส�งค์มโพล�น�เซี�ยแติ-ละแหั-งและค์วามแติกติ-างทัางว�ฒนธุ์รรมน�บว-าม�การพ�ฒนาอย-างรวดเร:ว ด�งน�+นจ�งกล-าวได2ว-า ส�งค์มโพล�น�เซี�ยแสดงใหั2เหั:นเพ�ยงเซี�.ยวเล:กๆของส�งค์มมน!ษย% ถ�งแม2ว-าส�งค์มโพล�น�เซี�ยทั�.เก-าแก-ทั�.ส!ดจะม�อาย!เพ�ยง ๓,๒๐๐ ป/เม1.อเทั�ยบก�บส�งค์มบนทัว�ปอย-างทัว�ปอเมร�กาซี�.งพ�ฒนาการไม-ติ0.ากว-า 13,000 ป/มาแล2วถ1อเป,นกรณี�ติ�วอย-างทั�.แสดงใหั2เหั:นว-าล�กษณีะของส�งค์มมน!ษย%ม�ค์วามแติกติ-างทั�.ผ่�นแปรติามสภีาพแวดล2อมทั�.อาศึ�ยอย9-และเราสามรถเร�ยนร9 2สภีาพแวดล2อมเพ1.อจะน0ามาก0าหันดสภีาพส�งค์มได2

3. การปะทัะทั�.ค์าฮามาร%ค์าการเปล�.ยนแปลงล�กษณีะโค์รงสร2างของประชากรค์ร�+งใหัญ-ทั�.ส!ดใน

ช-วงย!ค์สม�ยใหัม-ก:ค์1อกรณี�ชาวย!โรปเข2าค์รอบค์รองและทั0าใหั2โลกใหัม-กลายเป,นน�ค์มของติน ผ่ลทั�.เก�ดค์1อชนพ1+นเม1องทัว�ปอเมร�กาหัร1อชาวอเมร�ก�นอ�นเด�ยนส-วนใหัญ-หัลายกล!-มติ2องลดจ0านวนลงมากหัร1อบางกล!-มหัายสาบส9ญไป ด�งทั�.ได2กล-าวมาแล2วในว-ามน!ษย%ได2อาศึ�ยอย9-ในเขติโลกใหัม-มาติ�.งแติ-ราว 11,000 ป/ก-อนค์ร�สติศึ�กราชการติ�ดติ-อระหัว-ามน!ษย%ในโลกพบได2จากการ

เด�นทัางจากทัว�ปเอเช�ยมาย�งอเมร�กาแล2ว โดยผ่-านช-องแค์บแบร�.งและอะแลสกา ไดพบหัล�กฐานว-าการติ�ดติ-อของสองทัว�ปม�เพ�ยงเร1.องหัาของปGา ล-าส�ติว%และม�การส�นน�ฐานว-า ม�การข2ามมหัาสม!ทัรแปซี�ฟิ*กโดยน0าม�นเทัศึจากทัว�ปอเมร�กาใติ2มาย�งบร�เวณีโพล�น�เช�ยการติ�ดติ-อของทัว�ปย!โรปก�บโลกใหัม- ในย!ค์แรก ค์.ศึ.986 - 1500 ม�การติ�ดติ-อเฉีพาะพวกชาวนอร%สจ0านวนไม-มากทั�.อาศึ�ยบร�เวณีกร�นแลนด%แติ-ก:มาช�.วค์ราวไม-ส-งผ่ลกระทับติ-อชาวอเมร�ก�นพ1+นเม1อง มาเร�.มข�+นในค์.ศึ.1492 เม1.อค์ร�สโติเฟิอร%โค์ล�มบ�ส ค์2นพบหัม9-เกาะแถบแค์ร�เบ�ยนซี�.งม�ชนพ1+นเม1องอาศึ�ยอย9-หันาแน-นแล2วการเผ่ช�ญหัน2าก�นค์ร�+งแรกระหัว-างจ�กรพรรด�อะติาอวลปาแหั-งอาณีาจ�กอ�นค์าก�บฟิรานซี�สโก ป*ซีาร%โรผ่92พ�ช�ติแหั-งสเปน เป,นเหัติ!การณี%การจ�บก!มจ�กรพรรด�อะติาอวลปาจ�กรพรรด�องค์%ส!ดทั2ายของอ�นค์าโดยฝี/ม1อของฟิรานซี�สโก ป*ซีาร%โรโดยป*ซีาร%โรได2น0าทัหัารจ0านวน 168 ค์นทั�.ไม-ค์!2นเค์ยสภีาพอากาศึและไม-ม�ก0าล�งเสร�มใดๆ แติ-ในขณีะทั�.จ�กพรรด�อะติาอวลปา แวดล2อมด2วยข2าราชการจ0านวน 80,000 ค์น เม1.อทั�+งสองเผ่ช�ญหัน2าก�น ป*ซีาร%โรสามรถจ�บก!มจ�กพรรด�อะติาอวลปาได2ในเวลาอ�นรวดเร:ว หัล�งจากน�+นป*ซีาร%โรได2เร�ยกข2าไถ-ทั�.ม�ม9ลค์-าส!งทั�.ส!ดในประว�ติ�ศึาสติร% หัล�งจากทั�.เขาได2ร�บข2าไถ-เขาได2ส�งหัารจ�กพรรด�อะติาอวลปาในทั�.ส!ดหัล�งจากจ�กพรรด�อะติาอวลปาส�+นพระชนม%ได2เก�ดการติ-อส92ระหัว-างชาวสเปนก�บชาวอ�นค์า สเปนได2ม�การขอค์วามช-วยเหัล1อไปย�งอาณีาจ�กอ�นค์าและปานามา ทั0าใหั2สเปนเป,นฝีGายชนะได2อย-างง-ายดาย ด�งน�+นการจ�บก!มจ�กพรรด�อะติาอวลปาถ1อว-าเป,นหัน2าติ-างบานส0าค์�ญทั�.ทั0าใหั2ประว�ติ�ศึาสติร%ได2ช�ดเจนย�.งข�+น เหัติ!การณี%ทั�.เก�ดข�+นทั�.ค์าฮามาร%ค์-าเป,นเหัติ!การณี%ทั�.ร �บร9 2ก�นอย-างแพร-หัลายเน1.องจากม�บ�นทั�กของชาวสเปนผ่92ร -วมเหัติ!การณี%ถ�ง 6 ค์น หัากแติ-ว-าเม1.อมาพ�จารณีาว-า การทั�.ป*ซีาร%โรได2พบก�บอะติาอวลปา ทั0าไมป*ซีาร%โรถ�งติ2องจ�บอะติาอวลปาเป,นเชลยได2เน1.องจากข2อได2เปร�ยบทัางอาว!ธุ์ทั�.เหัน1อกว-าและหัล�งจากอะติาอวลปาส�+นพระชนม% ป*ซีาร%โร ก:ย�งติ2องติ-อส9-ก�บชนพ1+นเม1องอ�ก 4 ค์ร�+ง ช�ยชนะของเขาไม-ว-าจะได2ร�บค์วามช-วยเหัล1อจากพ�นธุ์ม�ติรหัร1อการใช2จ�ติว�ทัยาในติ-อส92 ส-วนอ�กเหัติ!ผ่ลน�.งก:ค์1อ อาว!ธุ์ทั�.เหัน1อกว-าชาวอ�นค์า และการใช2 ม2า ทัหัารม2าในการติ-อส92 ส-งผ่ลทั0าใหั2

เหัล-าทัหัารเพ�ยงเล:กน2อยขอเอาชนะเหัล-าทัหัารหัม9-มากได2 ส-วนสาเหัติ!ใดทั�.ทั0าอะวาติาถ�งเสด:จมาเม1องค์าฮามาร%ค์า เก�ดจากการทั�.อะติาอวลปา เพ�.งรบชนะสงค์รามกลางเม1องทั0าใหั2ชาวอ�นค์าติ2องแยกเป,นฝี=กฝีGาย จากการปรากฏพระองค์%ของอะติาอวลปา แสดงใหั2เหั:นว-า เช1+อโรค์สามรถแพร-กระจายจากผ่92บ!กร!กไปย�งผ่92ทั�.อ-อนแอกว-าได2และน�.ก:ถ1อว-าเป,นสาเหัติ!หัน�.งทั�.ทั0าใหั2ย!โรปม�ช�ยชนะชนพ1+นเม1องในทัว�ปอ1.นได2อย-างง-ายดาย แติ-เช1+อโรค์ติ-างๆก:ย�งเป,นอ!ปสรรค์%ในการล-าอณีาน�ค์มของชาวย!โรปอ�กด2วย นอกจากน�+ป*ซีาร%โรเด�นทัางมาทัว�ปอเมร�การได2จากทัางน0+า เทัค์โนโลย�ทัางน0+าของย!โรปม�ค์วามก2าวหัน2ามาก สามารถสร2างเร1อข2ามน0+ามาย�งปานามาและสามรถเด�นเร1อมาย�งเปร9 ซี�.งการทั�.อะติาอวลปาไม-ม�เทัค์โนโลย�น�+ ทั0าใหั2เขาไม-เผ่ยแผ่-อ0านาจได2และอ�กสาเหัติ!หัน�.งทั�.ทั0าใหั2สเปนม�ช�ยชนนะเหัน1อกว-าจ�กพรรด�อะติาอวลปา เน1.องจากการถ9กค์นย!โรปหัลอกและการค์าดผ่�ดของอะติาอวลปาและจากเหัติ!การณี%ทั�.อะติาอวลปาถ9กจ�บเป,นเชลยแสดงใหั2เหั:นว-า การทั�.ย!โรปเป,นฝีGายค์รองค์รองโทักใหัม-แทันทั�.จะเป,นชนชาวพ1+นเม1อง น�.นค์1อ การม�เทัค์โนโลย�ทัางทัหัาร การใช2อาว!ธุ์ในการติ-อส92 ม�การใช2ม2าในการรบ การม�เทัค์โนโลย�เก�.ยวก�บการเด�นทัะเล ส�.งเหัล-าน�+ล2วนเป,นเหัติ!ผ่ลทั�.ส0าค์�ญในการย�ดค์รองโลกใหัม-

4. อ0านาจของเกษติรกรในช-วงฤด9ร2อนป/ 1946 การใช2ช�ว�ติในมอนติานาก�บชาวนาส9งอาย!ค์นหัน�.งช1.อ เฟิร:ดเอ�ร%ชช�. ชาวสว�สเซีอร%แลน ในราว ทัศึวรรษ 1890 เขาเป,นค์นแรกทั�.เร�.มทั0าฟิาร%มทัางติะว�นติกเฉี�ยงใติ2ของมอนติานาในช-วงทั�.เข-ามาใหัม-ม�ชาวอ�นเด�ยพ1+นเม1องจ0านวนมากทั�.ใช2ช�ว�ติการหัาของปGา -ล-าส�ติว% ค์นงานในฟิาร%มส-วนใหัญ-เป,นพวกค์นผ่�วขาว หัยาบกร2านในบรรดาค์นงานในฟิาร%มม�ชาวอ�นเด�ยเผ่-าแบลค์ฟิ9ติอย9-ด2วยค์นหัน�.งช1.อเลว�หัล�งจากเขาด1.มอย-างหัน�กเขากลายน�ส�ยจากหัน2าม1อเป,นหัล�งม1อจากค์0าพ9ดของเขาว�นน�+น ทั0าใหั2ผ่มร9 2ส�กว-า การพ�ช�ติติะว�นติกของทัว�ปอเมร�กาเป,นการกระทั0าเย�.ยงว�รบ!ร!ษแติ-ชาวอ�นเด�ยชนเผ่-าของเลว�.ได2ช1.อว-าเป,นน�ดล-าส�ติว%และน�กรบทั�.เก-งทั�.ส!ด เหัติ!ผ่ลใดทั�.ทั0าใหั2ชาวนาม�ช�ยชนะเหัน1อน�กรบทั�.ม�ช1.อเส�ยงหัล�งจากทั�.มน!ษย%แยกติ�วออก

จากบรรพบ!ร!ษวานรมน!ษย%ทั!กส-วนติ-างหัาเล�+ยงช�พด2วยการล-าส�ติว%ปGาและหัาเก:บผ่�กมาเป,นอาหัารในราว 11,000 ป/ ม�ค์นบางกล!-มหั�นมาผ่ล�ติอาหัารเอง เช-น การเล�+ยงส�ติว%การน0าพ1ชมาเพาะปล9ก ในป=จจ!บ�นมน!ษย%ส-วนใหัญ-บร�โภีค์อาหัารทั�.ผ่ล�ติข�+นเองด2วยอ�ติราเหัล-าน�+ทั0าใหั2ชนเผ่-าทั�.ใช2ช�ว�ติแบบเก:บของปGา-ล-าส�ติว%ละทั�+งการใช2ช�ว�ติแบบเด�มเน1.องจากค์นบางกล!-มติ-างก:ม�การผ่ล�ติอาหัารข�+นเองและอาหัารทั�.ผ่ล�ติเหัล-าน�+ถ1อว-าเป,นรากเง2าของการพ�ฒนามาปBน เช1+อโรค์ และเหัล:กกล2าของมน!ษย%ซี�.งค์วามแติกติ-างของทัางภี9ม�ศึาสติร%จะเป,นติ�วก0าหันดว-าค์นกล!-มติ-างๆจะเปล�.ยนเป,นเกษติรกรหัร1อค์นเล�+ยงส�ติว%หัร1อไม- ค์วามส�มพ�นธุ์%แรกทั�.เหั:นช�ดทั�.ส!ดค์1อการทั�.ม�อาหัารทั�.ม�แค์ลอร�.มากน�.นย-อมหัมายถ�งการม�ประชากรเพ�.มในบรรดาพ1ชและส�ติว%ทั�.ม�อย9-อย-างมากส�.งทั�.มน!ษย%สามารร�บประทัานได2น�บว-าเป,นส-วนน2อยเทั-าน�.นแติ-ส-วนใหัญ-แล2วจะไม-สามารถร�บประทัานได2หัลายอย-าง เช-น เป,นส�.งทั�.ย-อยไม-ได2 เป,นพ�ษม�ค์!ณีค์-าทัางอาหัารน2อย เส�ยเวลาเก:บ หัร1อม�อ�นติรายในการไล-ล-าหัร1อเป,นส-วนทั�.กระเพาะไม-สามารถย-อยสลายได2ซี�.งชนเผ่-าทั�.สามารถผ่ล�ติอาหัารได2จะม�มากกว-าชนเผ่-าทั�.เป,นพวกหัาของปGาล-าส�ติว% โดยในส�งค์มมน!ษย%ทั�.ม�การเล�+ยงส�ติว%ส�ติว%เล�+ยงจะม�ประโยชน%ติ-อการย�งช�พของมน!ษย% 4 ประการ ค์1อ ใหั2เน1+อ ใหั2นมเป,นป!Hย และเป,นแรงงานในการเพาะปล9ก ซี�.งประโยชน%ทั�.เหั:นช�ดทั�.ส!ด ค์1อเป,นแหัล-งอาหัารโปรติ�นจากส�ติว%นอกจากน�+ส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมและพ1ชทั�.มน!ษย%น0ามาเพาะปล9กก:ถ1อว-าเป,นแหัล-งอาหัารหัน�.ง ซี�.งม�ค์วามค์วามส�มพ�นธุ์%ก�นใน 2 ล�กษณีะส-งผ่ลใหั2มน!ษย%สามารถผ่ล�ติอาหัารเพ�.มข�+น ประการแรกชาวไรเร�ยนร9 2จากประสบการณี%ว-าม9ลส�ติว%จะช-วยใหั2พ1ชม�ผ่ลผ่ล�ติเพ�.มข�+นแถมย�งม�ประโยชน%ในการใช2เป,นเช1+อเพล�งและส�ติว%เหัล-าน�+เป,นย�งเป,นแรงงานในการไถพรวนด�น จากการทั�.มน!ษย%น0าพ1ชและส�ติว%ปGามาเพาะเล�+ยงจะส-งผ่ลกระทับทัางอ2อมค์1อ มน!ษย%จะม�ว�ถ�การด0าเน�นช�ว�ติแบบอย9-ก�บทั�.มากข�+นทั�+งน�+การม�ทั�.อย9-เป,นหัล�กเป,นแหัล-งทั0าใหั2ม�บ!ติรถ�.ข�+นติ-างจากชนเผ่-าทั�.เก:บหัาของปGาจะม�บ!ติรหั-างก�นประมาณี 4 ป/โดยร9 2จ�กว�ธุ์�การค์!มก0าเน�ดหัลายอย-างผ่ลล�พธุ์%ประการหัน�.งจากจากการติ�+งถ�.นฐานเป,นหัล�กเป,นแหัล-งสามารถร�บรองอาหัารส-วนเก�นได2ซี�.งอาหัารส0ารองจะเป,นประโยชน%มาก

ส0าหัร�บผ่92ทั�.ม�หัน2าทั�.ค์วามช0านาญพ�เศึษเฉีพาะในส�งค์มซี�.งผ่92ช0านาญอาจแบ-งเป,น 2 กล!-ม กษ�ติร�ย%หัร1อผ่92น0า ก�บพวกข!นนางในส�งค์มชนเผ่-าจะเป,นส�งค์มทั�.ม�ค์วามเสมอภีาค์ในทัางติรงข2ามการทั�.ม�มากพอทั�.จะส0ารองไว2จะทั0าใหั2ผ่92น0าทัางการเม1องจะอ2างส�ทัธุ์�ในการเก:บภีาษ� อาหัารส-วนเก�นเหัล-าน�+ย�งใช2เป,นสเบ�ยงใหั2ก�บทัหัารซี�.งเป,นป=จจ�ยส0าค์�ญทั�.ทั0าใหั2ชาวอ�งกฤษรบชนะชนพ1+นเม1องเผ่-าเมาร�ในน�วซี�แลนด%ทั�.ม�อาว!ธุ์เพ�ยบพร2อมได2นอกจากน�+แล2วพ1ชและส�ติว%ในฐานะอาหัารของมน!ษย%ย�งม�ค์!ณีค์-าอ1.นอ�ก เช-นช-วยใหั2ร-างกายอบอ!-น ใช2ทั0าผ่2าหั-มก�นหันาว ทั0าติาข-ายด�กส�ติว%เค์ร1.องม1อเค์ร1.องใช2 เป,นยานพาหันะในการเด�นทัางประโยชน%ทัางติรงส0าค์�ญทั�.ส!ดในแง-การทั0าสงค์ราม ใช2ม2าเป,นพาหัะนะในการรบจากน�+นเม1.อม�การประด�ษฐ%อานและเหัล:กโกลนส0าหัร�บม2าซี�.งมาม�บทับาทัส0าค์�ญในการเข2าร!กโจมติ� อ9ฐก:เป,นพาหันะในการเค์ล1.อนย2ายเพ�ยงแติ-น0ามาใช2ในสภีาพภี9ม�อากาศึทั�.ติ-างก�นอ�กส�.งหัน�.งทั�.ม�ค์วามส0าค์�ญในการทั0าสงค์รามค์1อเช1+อโรค์ซี�.งเช1+อโรค์สามารถค์ร-าช�ว�ติมน!ษย%กล!-มทั�.ไม-ม�ภี9ม�ติ2านทัานโรค์ด�งกล-าวและเช1+อโรค์ม�บทับาทัส0าค์�ญทั�.ทั0าใหั2ย!โรปก0าช�ยชนะเหัน1อค์นกล!-มอ1.น ด�งน�+นการน0าพ1ชและส�ติว%มาเพาะเล�+ยงหัมายถ�งการม�อาหัารก�นอ!ดมสมบ9รณี%การม�ประชากรหันาแน-นข�+น ม�การขนส-งทั�.รวดเร:วและการปล9กพ1ชและเล�+ยงส�ติว%จะช-วยอธุ์�บายการถ1อก0าเน�ดของจ�กรวรรด�การใช2ประโยชน%จากม2าและอ9ฐในทัางการรบการค์ร-าช�ว�ติจากเช1+อโรค์ทั�.มาจากส�ติว%น�บว-าเป,นการเช1.อมโยงค์วามส�มพ�นธุ์%ระหัว-างการผ่ล�ติอาหัารก�บช�ยชนะในการทั0าสงค์ราม

5. ผ่92ม�อ0านาจและผ่92ไร2อ0านาจในประว�ติ�ศึาสติร%ในประว�ติ�ศึาสติร%มน!ษย%ชาติ�ส-วนใหัญ-เติ:มไปด2วยค์วามไม-เสมอภีาค์

น�.นค์1อ การข�ดแย2งระหัว-างกล!-มทั�.ม�พล�งอ0านาจของเกษติรกรก�บกล!-มทั�.ไม-ม�อ0านาจของเกษติรกร หัากแติ-พล�งอ0านาจน�+นมาในช-วงเวลาทั�.แติ-ติ-างก�น โดยส-วนใหัญ-พ1+นทั�.ใหัญ-ๆ หัลายพ1+นทั�.ของโลกไม-เค์ยม�การผ่ล�ติ ซี�.งอาจจะเป,นผ่ลมาจากสภีาพทัางน�เวศึว�ทัยา แติ-ส�.งส�.งทั�.ติ2องการค์0าอธุ์�บายอย-างแทั2จร�งก:ค์1อ เหัติ!ใดประเทัศึทั�.ม�สภีาพทัางน�เวศึทั�.เหัมาะสมทั�.น-าจะเป,นศึ9นย%กลางการเพาะปล9กและเล�+ยงส�ติว%ในป=จจ!บ�นจ�งไม-ได2เป,นแหัล-งผ่ล�ติอาหัารในช-วงอด�ติ

พ1+นทั�.ทั�.เป,นปร�ศึนาทั�.ส!ด ค์1อ บร�เวณีทั�.อย9-อาศึ�ยของชนพ1+นเม1องทั�.ใช2ช�ว�ติแบบหัาของปGาล-าส�ติว% ถ2าสามารถไปส0ารวจโลกในช-วง 4,000 ป/ก-อนค์ร�สติศึ�กราช ซี�งเป,นเวลาก-อนทั�.จะม�การผ่ล�ติอาหัาร เราค์งติ2องประหัลาดใจบร�เวณีทั�.อ!ดมสมบ9รณี%จ�งไม-ม�การผ่ล�ติอาหัาร เม1.อมองย2อนไปอ�กค์ร�+งหัลายพ1+นทั�.นอกจากไม-ได2เป,นพ1+นทั�.ทั�.อ!ดมสมบ9รณี%แถมย�งเป,นพ1+นทั�.ค์-อนข2างแหั2งแล2งก�นดาร และทั0าไมพ1+นทั�.ทั�.ม�สภีาพอ!ดมสมบ9รณี%ทั�.ส!ดในป=จจ!บ�นหัลายๆทั�. จ�งเร�.มผ่ล�ติอาหัารทั�.ล-าช2ามากกว-า จากค์วามติ-างของสภีาพภี9ม�อากาศึทั�.เป,นติ�วแปรส0าค์�ญในการผ่ล�ติอาหัาร ในการพ�ฒนาของค์นในแติ-ละพ1+นทั�.จะเป,นติ�วก0าหันดว-า ค์นกล!-มไหันในเป,นผ่92ทั�.ม�อ0านาจหัร1อผ่92ไรอ0านาจในประว�ติ�ศึาสติร%ในการจ0าแนกว-าพ1+นทั�.ใดม�การผ่ล�ติอาหัารด2วยตินเองติ�.งแติ-เม1.อใด และพ1+นทั�.ใดม�การเพาะพ�นธุ์!%พ1ชส�ติว%เป,นค์ร�+งแรก หัล�กฐานทั�.สามารถย1นย�นได2ช�ดเจนทั�.ส!ดค์1อ ซีากพ1ชซีากส�ติว%ทั�.พบในแหัล-งโบราณีค์ด�ติ-างๆ เราจ�งสามารถน0ามาค์0านวณีและทัราบอาย! เพ1.อทั�.จะใช2ในการบอกว-าพ1+นทั�.น� +นม�การผ่ล�ติอาหัารแล2ว ในขณีะทั�.เราพบซีากพ1ชซีากส�ติว% เราก:สร!ปว-าค์นพ1+นทั�.น� +นย�งไม-ม�การผ่ล�ติอาหัารเองแติ-เป,นการหัาของปGาล-าส�ติว% แติ-โดยทั�.วไปพวกทั�.สามารถผ่ล�ติอาหัารได2เองในย!ค์แรกม�กจะย�งเก:บผ่ลไม2และล-าส�ติว%อย9-เราจ�งพบซีากพ1ช ส�ติว%ปGา และพ1ช ส�ติว%เล�+ยง ในการค์0านวณีอาย!ของการ–

ผ่ล�ติอาหัารดโดยว�ธุ์�การเรด�โอค์าร%บอน ค์1อการติรวจสอบการย-อยสลายอย-างช2าๆของธุ์าติ!ค์าร%บอน 14 ธุ์าติ!ค์าร%บอน 14 เก�ดข�+นในบรรยากาศึโดยร�งส�ค์อสม�ก เม1.อค์าร%บอน 14 เข2าไปเข2าไปในร-างกายส�ติว%ทั�.ก�นพ1ชและส�ติว%ก�นเน1+อ เม1.อพ1ชหัร1อส�ติว%เหัล-าน�+นติายลง ค์าร%บอน 14 ค์ร�.งหัน�.งก:จะสลายเป,นค์าร%บอน 12 ส-วนประกอบค์าร%บอนทั�.เหัล1อก:จะม�ปร�มาณีทั�.ติ0.ามาก ด�งน�+น เราจ�งสามารถค์0านวณีหัาอาย!ของซีากอ�นทัร�ย%เหัล-าน�+นได2 โดยด9จากส�ดส-วนค์าร%บอน 14 ติ-อ ค์าร%บอน 12 ในซีากเหัล-าน�+น ในการใช2ว�ธุ์�เรด�โอค์าร%บอนน�+นม�ป=ญหัาทัางเทัค์น�ค์หัลายอย-าง ประการแรก ค์1อ จ0าเป,นติ2องใช2ปร�มาณีค์าร%บอนจ0านวนมาก ด�งน�+นน�กโบราณีค์ด�จ�งใช2ว�ธุ์�ว�ดอาย!ว�สด!อ1นทั�.พบในบร�เวณีใกล2ๆ ประการทั�.สอง ส�ดส-วนของค์าร%บอน 14 ติ-อ ค์าร%บอน 12 ไม-ค์งทั�. ม�กจะข�+นอย9-ก�บช-วงเวลา ซี�.งอาจจะทั0าใหั2เก�ดข2อผ่�ดพลาดได2 แติ-

สามารถน0ามาติรวจสอบเทั�ยบก�บวงป/เน1+อไม2ของติ2นไม2บางชน�ดทั�.ม�อาย!ย1นยาว แม2ว-าจะสามารถก0าหันดช-วงอาย!ของซีากพ1ชซีากส�ติว% แติ-จะร9 2ได2อย-างไรว-าซีากพ1ชซีากส�ติว%น�+นมน!ษย%น0ามาเพาะเล�+ยง ว�ธุ์�หัน�.งทั�.ทั0าใหั2ทัราบได2ก:ค์1อ การด9แผ่นทั�.การกระจายทัางภี9ม�ศึาสติร%ทั�.เป,นสายพ�นธุ์%เด�มของส�ติว%ชน�ดน�+น ซี�.งว�ธุ์�การจ0าแนกการน0าพ1ชหัร1อส�ติว%ปGามาเล�+ยงเป,นค์ร�+งแรก ได2แก- การทั0าเค์ร1.องหัมายก0าหันดว�นเวลาทั�.ม�การเพาะปล9กหัร1อเล�+ยง แติ-ก:ย�งค์งพบค์วามย!-งยากหัลายประการ ทั�.น�+ลองมาด9เก�ยวก�บติ2นก0าเน�ดการผ่ล�ติอาหัาร การผ่ล�ติอาหัารแบ-งออกได2หัลายล�กษณีะ ซี�.งพ1+นทั�. แติ-ละทั�.จะผ่ล�ติอาหัารทั�.เป,นเอกทั�ศึติ-างก�น ป=จจ!บ�นม�อย9- 5 แหั-ง ได2แก- เอเช�ยติะว�นติกเฉี�ยงใติ2 จ�น อเมร�กากลาง แอนด�สและอะเมโซีเน�ยและภีาค์ติะว�นออกของสหัร�ฐ ทั2ายทั�.ส!ดแล2ว การเร�.มผ่ล�ติอาหัารซี�.งเก�ดอย-างกะทั�นหั�น และการย�ดค์รองพ1+นทั�.โดยจากค์นภีายนอกจากค์นภีายนอกด9เหัม1อนกลายเป,นแบบแผ่นทั�.เก�ดข�+นซี0+าแล2วซี0+าเล-า แติ-เน1.องจากไม-ม�ลายล�กษณี%อ�กษร เราจ�งติ2องหัาข2อม9ลหัล�กฐานทัางโบราณีค์ด� หัร1อไม-ก:ว�ธุ์�อน!มานจากร-องรอยภีาษาศึาสติร% กล-าวโดยสร!ปค์1อ ม�เพ�ยงบางพ1+นทั�.ในโลก ทั�.ม�การผ่ล�ติอาหัารเองอย-างอ�สระ ฯอกจากน�+เราย�งสามารถอธุ์�บายค์วามแติกติ-างทัางภี9ม�ศึาสติร%ทั�.เก�ดข�+นในย!ค์สม�ยติ-างๆและว�ธุ์�การผ่ล�ติอาหัารในแติ-ละย!ค์ได2อย-างไร

6. ทั0าการเกษติร หัร1อไม-ทั0าการเกษติร (สาเหัติ!ทั�.ทั0าใหั2การผ่ล�ติอาหัารขยายติ�ว) To Farm or Not to Farm ( Causes of the spread of food production )

แติ-ก-อนแติ-ไรมาทั!กค์นในโลกน�+หัาของปGา ล-าส�ติว% ส�.งทั�.ค์าดว-าม�ค์วามแติกติ-างก�น แติ-ในค์วามจร�งกล�บมองเหั:นค์วามแติกติ-างได2ไม-ช�ดเจนอย-างหัน�.งค์1อ ค์วามแติกติ-างระหัว-างผ่92ผ่ล�ติอาหัารทั�.จ�ดการทั�.ด�นตินเองอย-างจร�งจ�ง ก�บพวกหัาของปGา-ล-าส�ติว%ทั�.เป,นเพ�ยงค์นเก:บรวบรวมผ่ล�ติผ่ลจากปGาซี�.งม�อย9-แล2วในทั�.ด�นเทั-าน�+น แติ-ก:ม�พวกเก:บของปGา บางกล!-มทั�.ม�การจ�ดการทั�.ด�นของตินอย-างจร�งจ�งด2วย ซี�.งส�.งทั�.พวกหัาของปGาฯ ทั0า ย�งไม-สามารถใช2ค์0าว-า เกษติรกร ได2 เพราะว-า ไม-ได2ม�การปล9กพ1ชในบร�เวณี“ ”

ทั�.พ�กของพวกเขาน�.นเอง แสดงใหั2เหั:นว-า ได2ม�การเร�ยนร9 2และร�บร9ปแบบการด0าเน�นช�ว�ติของกล!-มอ1.นๆ มาผ่สมผ่สานก�บตินเองด2วย

ค์0าถามทั�.เป,นทั�.ถกเถ�ยงก�นในบรรดาน�กโบราณีค์ด�และมน!ษย%ว�ทัยาจนกระทั�.งป=จจ!บ�นก:ค์1อ อะไรทั�.เป,นป=จจ�ยทั0าใหั2ค์วามได2เปร�ยบในการแข-งข�นม�แนวโน2มไปทัางการผ่ล�ติอาหัารมากกว-าการเก:บของปGา-ล-าส�ติว% อาจจ0าแนกป=จจ�ยทั�.ม�ข2อข�ดแย2งได2 5 ข2อหัล�กๆ ได2แก- ป=จจ�ยประการทั�.หัน�.งค์1อ การทั�.ปร�มาณีอาหัารจากปGาเร�.มลดลง ว�ถ�ช�ว�ติแบบหัาของปGา จ�งเร�.มประสบป=ญหัา ประการทั�.สอง เม1.อส�ติว%ปGาทั�.ล-าเป,นอาหัารเร�.มลดน2อยลง ทั0าใหั2การเหั:นประโยชน%การปล9กพ1ชมากข�+น ประการทั�.สามค์1อ พ�ฒนาการของเทัค์โนโลย�การผ่ล�ติอาหัาร ประการทั�.ส�.ค์1อ ปฏ�ส�มพ�นธุ์%ระหัว-างการทั�.ประชากรม�ค์วามหันาแน-นมากข�+น ก�บการก0าเน�ดของการผ่ล�ติอาหัารในทั!กภี9ม�ภีาค์ของโลก ประการทั�.หั2าค์1อ เก�ดการปร�บเปล�.ยนว�ถ�ช�ว�ติจากการหัาของปGา เป,นการผ่ล�ติอาหัารได2 ได2แก- การม�เขติแดนทั�.ติ�ดติ-อก�นระหัว-างผ่92ทั�.ม�ว�ถ�ช�ว�ติทั�+งสองแบบ การทั�.ส�งค์มทั�.ม�การผ่ล�ติอาหัารม�ประชากรหันาแน-นกว-า ทั0าใหั2กล!-มน�+ย1ดค์รองเข-นฆ่-าค์นในส�งค์มหัาของปGาล-าส�ติว%ได2ง-าย เพราะม�จ0านวนมากกว-า ม�เทัค์โนโลย� เช1+อโลกและน�กรบอาช�พ หัร1อไม-ก:พวกเก:บของปGา ล-าส�ติว%ปร�บเปล�.ยนอาช�พ ไปผ่ล�ติอาหัาร ก:ขยายวงศึ%วานว-านเค์ร1อค์รอบง0า

7. ว�ธุ์�การผ่ล�ติเมล:ดอ�ลมอนด% (พ�ฒนาการของพ1ชเกษติรสม�ยโบราณี)

How to Make an Almond ( The unconscious developer of ancient crops )

Jared Diamond “พ1ชและส�ติว%ทั�.มน!ษย%น0ามาปล9กและเล�+ยงใน Eurasia ย�งม�ค์วามส0าค์�ญในแง-อ1.น นอกเหัน1อจากเป,นบ-อเก�ดของเช1+อโรค์ระบาดใหั2ชาวย!โรปด2วย กล-าวค์1อ พ1ชและส�ติว%เล�+ยงทั�.ค์นน0ามาก�นเหัล-าน�+ ใหั2แค์ลอร�.ติ-อไร-ในปร�มาณีทั�.มากกว-าพ�นธุ์!%ทั�.อย9-ในปGา (ซี�.งส-วนใหัญ-ค์นก�นไม-ได2) ค์-อนข2างมาก ผ่ลล�พธุ์%ทั�.เก�ดข�+นค์1อ ช!มชนของชาวนาชาวไร-และค์นเล�+ยงส�ติว% ม�ค์วามหันาแน-นกว-าช!มชนของค์นล-าส�ติว%และค์นเก:บของปGา เป,นส�บหัร1อร2อยเทั-า ข2อเทั:จจร�งข2อน�+ข2อเด�ยวสามารถอธุ์�บายว-า ทั0าไมชาวนาชาวไร-และ

ค์นเล�+ยงส�ติว%ทั!กหันทั!กแหั-งในโลก จ�งสามารถกดด�นหัร1อข�บไล-ค์นล-าส�ติว%และค์นเก:บของปGา ใหั2ออกไปจากบร�เวณีทั�.เหัมาะสมก�บการเพาะปล9กและเล�+ยงส�ติว%ได2เสมอ”

พ1ชทั!กชน�ดก:เก�ดมาจากปGาทั�+งส�+น แล2วพ1ชบ2างชน�ดกลายมาเป,นพ1ชการเกษติร ว�ว�ฒนาการจากพ1ชปGา จนกลายเป,นพ1ชเกษติรทั�.มน!ษย%น0ามาเพราะปล9กก�นโดยทั�.วไปแล2ว เก�ดการเปล�.ยนแปลงค์!ณีสมบ�ติ�บางอย-างของพ1ช ซี�.งเกษติรร! -นแรกๆส�งเกติเหั:น และค์�ดสรรติลอดช-วงเวลายาวนาน อ�ลมอนด%เป,นติ�วอย-างพ1ชทั�.ม�รสขม แติ-ส!ดทั2ายเม1.อมน!ษย%น0ามาเพาะปล9กก:ปร�บปร!งจนเมล:ดม�รสชาติ�เปล�.ยนไปจากเด�มได2 หัร1ออ�ลมอนด%บางติ2นเก�ดผ่-าเหัล-าข�+นในย�นส%หัร1อทัางพ�นธุ์!กรรมบางติ�ว ทั0าใหั2เมล:ดไม-ม�รสขม และเมล:ดอ�ลมอนด%ทั�.ไม-ม�รสขมอาจถ9กเกษติรกรย!ค์โบราณีปล9กทั�+งไว2โดยไม-ติ�+งใจ แติ-ติ-อมาเม1.อพบว-าม�รสชาติ�อร-อยจ�งน0ามาปล9กไว2ในสวนของตินภีายหัล�งก:เป,นไปได2

การเล1อกสรรพ1ชก�นได2มาเพาะปล9กของเกษติรกรย!ค์โบราณี จะเป,นเร1.องทั�.เก�ดข�+นด2วยค์วามติ�+งใจหัร1อไม-ก:ติามว�ว�ฒนาการกลายสภีาพจากพ1ชปGามาส9-พ1ชทั�.มน!ษย%น0ามาปล9กก�นในย!ค์ป=จจ!บ�น น�บเป,นกระบวนการซี�.งเก�ดข�+นและด0าเน�นไปอย-างไม-ได2ติ�+งใจอย-างแน-นอน เพราะเร�.มจากทั�.เราเล1อกติ2นพ1ชมาปล9ก และการเก�ดการติ-อส92แย-งช�งค์วามอย9-รอดระหัว-างติ2นไม2แติ-ละติ2นในเร1อกสวนไร-นาของเราจนได2ติ2นไม2ทั�.เราพอใจ หัล�กการเก�.ยวก�บการพ�ฒนาพ�นธุ์!%พ1ชด2วยการค์�ดสรรจากน0+าม1อมน!ษย%น�+เอง ถ1อเป,นติ�วแบบทั�.ช-วยใหั2เราสามารถเข2าใจถ�งติ2นก0าเน�ดของส�.งม�ช�ว�ติ ซี�.งเก�ดจากการค์�ดสรรโดยธุ์รรมชาติ�ได2ด�ทั�.ส!ด

8. แอปเป*+ ลหัร1ออ�นเด�ยน (เหัติ!ใดค์นในบางภี9ม�ภีาค์จ�งไม-สามารถเพาะพ�นธุ์%พ1ชเกษติรได2)

Apples of Indians ( Why did peoples of some regions fail to domesticate plants?)

ทั0าไมจ�งม�การปล9กพ1ชหัน�.งๆ ได2ในพ1+นทั�.หัน�.ง แติ-กล�บไม-ม�การปล9กพ1ชชน�ดน�+นในพ1+นทั�.อ1.นๆด2วยม�สองน�ย ค์1อเก�.ยวก�บค์นทั2องถ�.นด2านว�ถ�ช�ว�ติ หัร1อไม-ก:เป,นป=ญหัาเก�.ยวก�บพ1ชปGาน�+นไม-เหัมาะก�บทั2องถ�.น แล2วอะไรค์1อเหัติ!ผ่ลทั�.ทั0าใหั2ชาวอ�นเด�ยนในอเมร�กาเหัน1อ ไม-สามารถปล9กแอปเป*+ ลพ�นธุ์!%อเมร�กาเหัน1อเองได2 ในประว�ติ�ศึาสติร%แอปเป*+ ลเป,นผ่ลไม2ทั�.ปล9กยากทั�.ส!ดชน�ดหัน�.ง และเป,นพ1ชหัล�กทั�.ปล9กเป,นกล!-มส!ดทั2ายในย9เรเช�ย ด�งน�+น ค์วามล2มเหัลวทั�.ชนช�+นพ1+นเม1องอเมร�ก�นไม-สามารถเพาะพ�นธุ์!%แอปเป*+ ลพ1+นเม1องเองได2ทั�นการณี% ก-อนทั�.ชาวย!โรปเข2ามาย�ดค์รองทัว�ป เป,นการเพาะปล9กแอปเป*+ ลติ2องข�+นก�บล�กษณีะทัางช�วะว�ทัยาของแอปเป*+ ลเอง จะเหั:นว-าพ1ชและส�ติว%ปGาพ1+นเม1องเทั-าทั�.ชนช�+นเม1องอเมร�ก�นหัาได2 ม�ศึ�กยภีาพติ0.ามากส0าหัร�บการเพาะปล9ก น�.จ�งเป,นสาเหัติ!หัล�กทั�.ทั0าใหั2การผ่ล�ติอาหัารอเมร�ก�นเหัน1อเร�.มติ2นช2ากว-าภี9ม�ภีาค์อ1.นๆ

ค์วามล2มเหัลวทั�.ชนพ1+นเม1องอเมร�กาไม-สามารถเพาะพ�นธุ์!%แอปเป*+ ลพ1+นเม1องข�+นเองได2ทั�นการณี%ก-อนทั�.ชาวย!โรปจะเข2ามาย�ดค์รองทัว�ปอเมร�กา ไม-ได2เก�ดจากสาเหัติ!ทั�.มาจากค์นหัร1อแอปเป*+ ล เพราะการปล9กแอปเป*+ ลติ2องข�+นอย9-ก�บล�กษณีะทัางช�วว�ทัยาของแอปเป*+ ลเองด2วยด�งน�+นเกษติรกรชาวอ�นเด�ยนในอเมร�กาเหัน1อจ�งไม-ติ-างไปจากเกษติรกรชาวย9เรเซี�ย และแอปเป*+ ลปGาในอเมร�กาเหัน1อก:ไม-ติ-างไปจากแอปเป*+ ลปGาแถบ ย9เรเซี�ยแติ-อย-างใดแอปเป*+ ลพ�นธุ์!%ล9กผ่สมระหัว-างพ�นธุ์!% ย9เรเซี�ยก�บพ�นธุ์!%อเมร�กา ย�งม�ขายอย9-ในซี9เปอร%มาร%เกติ

9. ม2าลายค์9-สมรสทั�.ไร2ค์วามส!ขและหัล�กการ แอนนา ค์าเรนน�น-า Zebras,Unhappy Marriages, and the Anna Karenina Principle (why were most big wild mammal species never domesticated?)

ส�ติว%ทั�.น0ามาเล�+ยงได2น�+น ทั!กชน�ดล2วนเป,นเช-นเด�ยวก�น แติ-ส�ติว%ทั�.ไม-อาจน0ามาเล�+ยง เป,นส�ติว%ทั�.เล�+ยงไม-ได2ในแบบฉีบ�บของม�นเองประโยค์ทั�.ม�ช1.อเส�ยง

ของ ติอลสติอย ส0านวนทั�.ว-า ค์รอบค์ร�วทั�.ม�ค์วามส!ขทั!กค์รอบค์ร�วล2วน“ ” “

เป,นเช-นเด�ยวก�น ส-วนค์รอบค์ร�วทั�.ไม-ม�ค์วามส!ขน�+น ไม-ม�ค์วามส!ขในแบบของตินเอง เป,นบางถ2อยค์0าใน นวน�ยายย�.งใหัญ-เร1.องแอนนา ค์าเรนน�น-า ”

ประโยค์น�+ม�ค์วามหัมายว-า การสมรสทั�.ประสบค์วามส0าเร:จและม�ค์วามส!ขน�+น ติ2องม�องค์%ประกอบหัลายๆอย-าง และเร1.องส0าค์�ญอ1.นๆอ�กหัลายเร1.อง ซี�.งหัากองค์%ประกอบอ�นใดอ�นหัน�.งล2มเหัลว ก:อาจทั0าใหั2ช�ว�ติสมรสติ2องพ�งทัลายได2แม2ว-าองค์%ประกอบอ1.นๆ อาจสมบ9รณี%ค์รบถ2วนด�แล2วก:ติาม

หัล�กการแอนนา ค์าเรนน-า อธุ์�บายใหั2เหั:นล�กษณีะประการหัน�.งของการเล�+ยงส�ติว% ซี�.งส-งผ่ลกระทับติ-อประว�ติ�ศึาสติร%มน!ษย%อย-างย�.ง น�.นค์1อ ส�ติว%ปGาเล�+ยงล9กด2วยนมขนาดใหัญ- ทั�.ด9ว-าน-าจะเหัมาะสมน0ามาเพาะเล�+ยงได2 แติ-มน!ษย%ก:ไม-สามารถน0ามาเพาะเล�+ยงใหั2ประสบค์วามส0าเร:จได2 เช-น ม2าลายแอฟิร�กา ม�ค์วามพยายามเพาะเล�+ยง แติ-ไม-สามารถน0ามาใช2งานได2 เพราะม2าลายเป,นส�ติว%ทั�.ม�อารมณี%ฉี!นเฉี�ยว ก2าวร2าวและไม-สามารถค์าดเดาได2 น�บว-าเป,นอ�นติรายติ-อมน!ษย% แติ-ก:ถ1อได2ว-าส�ติว%ปGาเล�+ยงล9กด2วยนมม�ค์วามส�มพ�นธุ์%ข� +นแรกก�บมน!ษย%อย9-ก-อนแล2ว แติ-ม�เพ�ยงไม-ก�.ชน�ดทั�.พ�ฒนาค์วามส�มพ�นธุ์%จนค์รบกระบวนการ จนกลายเป,นส�ติว%ทั�.มน!ษย%เพาะเล�+ยงไว2ใช2ประโยชน%ได2 มน!ษย%และส�ติว%ส-วนใหัญ-เป,นค์9-สมรสทั�.ไม-ม�ค์วามส!ข ซี�.งสอดค์ล2องก�บหัล�กการ แอนนา ค์าเรนน�น-า ทั�.ว-ามน!ษย%จะน0าส�ติว%เหัล-าน�+ไปเพาะเล�+ยง ม�นติ2องม�ค์!ณีสมบ�ติ�หัลายๆ อย-างซี�.งแติกติ-างก�นไป หัากขาดค์!ณีสมบ�ติ�แม2เพ�ยงอย-างเด�ยว ก:จะทั0าใหั2ไม-สามารถน0าไปเพาะเล�+ยงได2 แติ-อย-างไรเส�ยโบราณีก:ม�ส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมทั�.น0ามาเพาะเล�+ยงหัล�กม� 5 ชน�ด ได2แก- แกะ แพะ ว�ว หัม9หัร1อส!กร ม2า ส-วนส�ติว%เล�+ยงทั�.ม�ค์วามส0าค์�ญรองลงมา 9 ชน�ด ได2แก- อ9ฐอาหัร�บหัร1ออ9ฐหันอกเด�ยว อ9ฐเอเช�ยหัร1ออ9ฐสองหันอก ยามาหัร1ออ�ลพาค์า ลา กวางเรนเด�ยร% ค์วาย จามร� ค์วายบาหัล� และว�วไมธุ์�น

ชาวย9เรเช�ยหัลายกล!-มทั0าการเพาะเล�+ยงส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมขนาดใหัญ-ของชาวย9เรเซี�ย มากกว-าค์นในทัว�ปอ1.นๆ เน1.องจากค์วามได2เปร�ยบของค์นใน ภี9ม�ภีาค์น�+โดยม�ป=จจ�ยพ1+นฐานค์1อ สภีาพภี9ม�ประเทัศึ ประว�ติ�ศึาสติร%และช�วว�ทัยาของส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมพ1+นเม1องของย9โรเซี�ย เองประการแรกย9เร

เซี�ย ม�พ1+นทั�.กว2างม�ระบบน�เวศึน%ทั�.หัลากหัลายทั0าใหั2ม�โอกาสเล1อกสายพ�นธุ์!%ส�ติว%น0ามาเพาะพ�นธุ์!%ได2มาก ประการทั�.สอง ทัว�ปออสเติเล�ยและอเมร�กา ได2ส9ญเส�ยส�ติว%ทั�.จะน0ามาเพาะพ�นธุ์!%ได2ไปเก1อบหัมดแล2ว ติ�+งแติ-ส�ติว%ทั�.น0ามาเพาะพ�นธุ์!%ได2เก1อบและพาก�นส9ญพ�นธุ์!%จ0านวนมากปลายย!ค์ ไพลสโติซี�น โชค์ร2ายทั�.ส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมในทัว�ปทั�+งสองพบก�บมน!ษย%ในช-วงเวลา ประว�ติ�ศึาสติร% ทั�.มน!ษย%พ�ฒนาทั�กษะ การล-าส�ติว% ส9งมากแล2ว และประการส!ดทั2าย ส�ดส-วนของส�ติว%ทั�.รอดช�ว�ติและเป,นติ�วเล1อกใหั2น0ามาเพาะพ�นธุ์!%ใน ย9เรเซี�ย ติ2องผ่-านการพ�ส9จน%ติามเกณีฑ์%หัลายอย-าง ซี�.งในทั�.ส!ดก:ม�ค์วามเหัมาะสมทั�.จะน0ามาเพาะเล�+ยงมากกว-าส�ติว%ในทัว�ปอ1.น

10.ผ่1นฟิMากว2างก�บแนวการวางติ�วของทัว�ป (เหัติ!ใดการผ่ล�ติอาหัารจ�งขยายติ�วในอ�นติราทั�.ติ-างก�นในแติ-ละทัว�ป)Spacious Skies and Tilted Axes (Why did food production spread at different rates on different continents?)

จากแผ่นทั�.โลกเปร�ยบเทั�ยบใหั2เหั:นร9ปทัรงและล�กษณีะการวางติ�วของทัว�ปในแนวเหัน1อ ใติ2 และ แนวติะว�นออก ติะว�นติก ม�ผ่ลกระทับติ-ออ�นติราการขยายติ�วของพ1ชและส�ติว% และอาจเก�.ยวพ�นถ�งภีาษาเข�ยน ยานพาหันะทั�.ใช2ล2อ รวมทั�+งประด�ษฐกรรมอ1.นๆ ยกติ�วอย-างจากด�นแดนพระจ�นทัร%เส�+ยว (เอเช�ยติะว�นติกเฉี�ยงใติ2) ทั�.ม�การกระจายติ�วของพ1ชเกษติรไปย�งพ1+นทั�.อ1.นๆ ได2อย-างรวดเร:ว เน1.องจากล�กษณีะภี9ม�ประเทัศึของย9เรเช�ยเป,นทัว�ปทั�.ทัอดติ�วในแนวทั�ศึติะว�นออก-ติะว�นติก (ในเส2นร! 2งเด�ยวก�น) ซี�.งม�กลางว�นกลางค์1นยาวเทั-าก�นและม�สภีาพการเปล�.ยนแปลงฤด9ใกล2เค์�ยงก�น ทั0าใหั2พ1ชไม-ติ2องปร�บติ�วมาก อย9-ติ�วจ�งสามารถแพร-กระจายได2เร:ว เม1.อเทั�ยบก�บการวางติ�วของทัว�ปแนวเหัน1อ-ใติ2 ม�สภีาพอากาศึทั�.ม�การเปล�.ยนแปลงมาก ม�ช-วงเวลากลางว�น-กลางค์1นทั�.ติ-างก�น จ�งม�พ1ช

การขยายติ�วของการเกษติรแบบย9เรเซี�ยน�+น รวดเร:วกว-าการขยายติ�วของการเกษติรชาวอเมร�ก�นพ1+นเม1องและชาวแอฟิร�ก�นแถบซีะฮาร-ามาก และม�บทับาทัส0าค์�ญมาก ในแง-ทั�.ม�อ�ทัธุ์�พลติ-อการเผ่ยแพร-ว�ฒนธุ์รรมการเข�ยนหัน�งส1อ ว�ธุ์�การหัลอมโลหัะ เทัค์โนโลย� และจ�กวรรด�N การปกค์รองจากย9เร

เซี�ยไปส9-ด�นแดนอ1.นๆอย-างรวดเร:ว ส�.งติ-างๆทั�.กล-าวมาม�นสะทั2อนใหั2เหั:นค์วามส0าค์�ญของแกนหัร1อแนวการวางติ�วของทัว�ปย9เรเซี�ย โดยเปร�ยบเทั�ยบก�บทัว�ปอ1.นๆ ไม-ว-าจะเป,นทัว�ปอเมร�กาหัร1อแอฟิร�กา และส�.งทั�.เก�ดข�+นรอบๆแกนของแติ-ละทัว�ป ค์1อส�.งทั�.ช�+ชะติาประว�ติ�ศึาสติร%

11. ของขว�ญมรณีะจากส�ติว%เล�+ยง

โรค์ติ�ดติ-อหัร1อจ!ล�นทัร�ย%ทั�.เป,นโรค์ระบาดม�ล�กษะเฉีพาะหัลายอย-างทั�.น-าสนใจ ประการแรก เป,นโรค์ทั�.แพร-เช1+อจากผ่92ติ�ดเช1+อรายหัน�.ง ไปย�งผ่92ทั�.ม�ส!ขภีาพแข:งแรงด�อ�กรายหัน�.งได2อย-างรวดเร:วและม�ประส�ทัธุ์�ภีาพ จนทั0าใหั2กล!-มประชากรทั�+งหัมดส�มผ่�สโรค์ร2ายภีายในระยะเวลาส�+นๆ ประการทั�.สอง เป,นโรค์ทั�. ไว มาก ค์1อค์นเราสามารถเส�ยช�ว�ติหัร1อไม-ก:ฟิB+ นติ�วจากอาการ“ ”

ปGวยได2ภีายในระยะเวลาอ�นรวดเร:วมาก ประการทั�.สาม ผ่92ปGวยทั�.โชค์ด�สามารถฟิB+ นติ�วจากโรค์จะม�แอนติ�บอด�เป,นภี9ม�ค์!2มก�นโรค์น�+นๆได2อ�กเป,นระยะเวลานาน หัร1ออาจจะติลอดช�ว�ติ และประการส!ดทั2าย โรค์ด�งกล-าวจะเป,นก�บมน!ษย%เทั-าน�+น และจ!ล�นทัร�ย%ทั�.เป,นติ2นเหัติ!ของโรค์ก:จะไม-อาศึ�ยอย9-ในด�นหัร1อส�ติว%อ1.นๆ ล�กษณีะทั�+งส�.ประการด�งกล-าวพบในโรค์ติ�ดเช1+อทั�.ระบาดในกล!-มเด:กในทัว�ปอเมร�กาซี�.งปรากฏอาการไวมาก ได2แก- โรค์หั�ด ค์างทั9ม ไอกรน หั�ดเยอรม�น และไข2ทัรพ�ษ จากทั�.กล-าวมาข2างติ2นสามารถสร!ปได2ว-าเหัติ!ใดชาวย!โรปจ�งสามารถเข2าย�ดพ1+นทั�. และเข2าแทันทั�.ประชากรพ1+นเม1องของทัว�ปอเมร�กาและบางแหั-งในโลกได2ส0าเร:จ การเข2าค์รองพ1+นทั�.ติ-างๆจะไม-ส0าเร:จเลยถ2าหัากปราศึจากของขว�ญมรณีะทั�.ชาวย!โรปหัย�บย1.นใหั2แก-ค์นจากทัว�ปอ1.นๆ ซี�.งก:ค์1อ เช1+อโรค์ร2ายทั�.ม�ว�ว�ฒนาการจากค์วามใกล2ช�ดของชาวย9เรเช�ยก�บส�ติว%ทั�.ตินน0ามาเพาะเล�+ยงไว2

12. ภีาษาเข�ยน...ค์�ดลอกหัร1อขอย1มมา

ส�.งประด�ษฐ%ค์�ดค์2นข�+นมาใหัม-น�+นจะถ9กถ-ายทัอดออกไปได2หัลากหัลายร9ปแบบ ถ2าเป,นไปอย-างส!ดข�+วแล2ว ด2านหัน�.งค์1อ การค์�ดลอก ซี�.งหัมายถ�ง“ ”

การค์�ดส0าเนาหัร1อน0าติ2นแบบพร2อมรายละเอ�ยดทั�+งช!ดมาด9แล2วปร�บปร!งบางส-วนใหัม- ก�บอ�กด2านหัน�.งค์1อ การเผ่ยแพร-ค์วามค์�ด ซี�.งหัมายถ�งค์!ณีร�บ“ ”

เฉีพาะค์วามค์�ดพ1+นฐานหัร1อส-วนเสร�มอ�กเพ�ยงเล:กน2อย แล2วน0ามาค์�ดค์2นรายละเอ�ยดเพ�.มเติ�มเอาเอง เพราะเพ�ยงแติ-ร9 2ว-าม�นเป,นส�.งทั�.ทั0าได2ก:จะกระติ!2นใหั2ค์!ณีพยายามทั0าใหั2ม�นข�+นมาเอง โดยว�ธุ์�แก2ป=ญหัาหัร1อล�กษณีะการค์�ดค์2นร9ปแบบภีาษาเข�ยนของค์!ณี ก:อาจจะเป,นแบบเฉีพาะ ซี�.งอาจจะเหัม1อนหัร1อแติกติ-างจากว�ธุ์�การทั�.น�กประด�ษฐ%ค์นแรกค์�ดค์2นข�+นก:ได2 ทั!กค์ร�+งทั�.ม�การค์�ดลอกระบบภีาษาเข�ยนทั�.ม�อย9-เป,นติ2นแบบ แล2วน0ามาด�ดแปลงใช2ก�บภีาษาใหัม-ๆ ย-อมเก�ดป=ญหัาข�+นเสมอ เพราะไม-ม�ภีาษาใดในโลกทั�.ม�จ0านวนเส�ยงติรงก�นทั�+งหัมด ติ�วอ�กษรหัร1อส�ญล�กษณี%บางติ�วอาจติ2องทั�+งไป เม1.อเส�ยงของอ�กษรน�+นไม-ม�อย9-ในภีาษาใหัม-ทั�.หัย�บย1มอ�กขระของภีาษาเด�มมาใช2 การใช2ประโยชน%และผ่92ใช2ประโยชน%จากภีาษาเข�ยนทั�.จ0าก�ดอย9-ในวงแค์บๆเช-นน�+ จ�งทั0าใหั2ภีาษาเข�ยนเก�ดข�+นช2ามากในบรรดาว�ว�ฒนาการด2านติ-างๆของมน!ษย% การประด�ษฐ%ค์�ดค์2นภีาษาเข�ยนทั�.เก�ดข�+นโดยเอกเทัศึหัร1อน-าจะเก�ดข�+นอย-างเอกเทัศึทั!กแหั-งทั�.ปรากฏ และภีาษาเข�ยนทั�.หัย�บย1มภีาษาด�.งเด�มมาด�ดแปลงใหัม-ติ�+งแติ-ย!ค์โบราณี ล2วนแล2วแติ-เก�ดข�+นในส�งค์มทั�.การแบ-งเป,นชนช�+นและแบ-งงานก�นทั0า

13. ค์วามจ0าเป,นค์1อติ2นก0าเน�ดส�.งประด�ษฐ%

ค์งเราม�กจะด-วนสร!ปว-า ส�.งประด�ษฐ%เหัล-าน�+เก�ดข�+นเพ1.อติอบสนองค์วามจ0าเป,นของเรา แติ-อ�นทั�.จร�งแล2วกล�บปรากฏว-าส�.งประด�ษฐ%จ0านวนมากหัร1อส-วนใหัญ-ล2วนแล2วแติ-พ�ฒนาข�+นจากบ!ค์ค์ลทั�.ม�ค์วามอยากร9 2อยากเหั:นหัร1อร�กจะค์�ดค์2นเร1.องโน2นเร1.องน�+ไปเร1.อยๆ มากกว-าจะวางเปMาหัมายว-าจะประด�ษฐ%ค์�ดค์2นส�.งใดส�.งหัน�.งข�+นมาโดยเฉีพาะติ�+งแติ-แรก แติ-เม1.อเขาประด�ษฐ%ส�.งหัน�.งส�.งใดข�+นมาแล2ว เขาจ�งมองหัาว�ธุ์�ใช2ประโยชน%จากม�นภีายหัล�งและจนกว-าจะม�การน0าส�.งประด�ษฐ%น�+นๆ ไปใช2ประโยชน%ก�นช�.วระยะเวลาหัน�.งแล2ว ผ่92บร�โภีค์จ�งจะเร�.มร9 2ส�กถ�ง ค์วามจ0าเป,น ของม�น หัลายค์ร�+งทั�.พบว-าส�.ง“ ”

ประด�ษฐ%ทั�.ติ� +งใจว-าจะใช2ประโยชน%หัร1อม�เปMาหัมายอย-างหัน�.ง แติ-เม1.อใช2ไปนานๆ เราอาจจะพบว�ธุ์�การใช2ประโยชน%อย-างอ1.นทั�.ด�กว-าเด�ม ทั�+งๆทั�.เราไม-เค์ยค์าดค์�ดมาก-อน จ�งเป,นเร1.องประหัลาดใจทั�.พบว-า ส�.งประด�ษฐ%ทั�.เราสร2างข�+นแล2วค์-อยมองหัาว�ธุ์�ใช2ประโยชน%น�+นม�เป,นจ0านวนมาก และถ1อเป,นเทัค์โนโลย�

ส0าค์�ญ ส-วนใหัญ-ทั�.เก�ดข�+นในย!ค์สม�ยใหัม-ทั�เด�ยวไม-ว-าจะเป,นรถยนติ% (จากการประด�ษฐ%เค์ร1.องยนติ%ทั�.ม�การเผ่าไหัม2ภีายในและหัลอดไฟิฟิMา) ไปจนถ�งหั�บเส�ยง หัร1อว�ทัย!ทัรานซี�สเติอร% ด�งน�+นการประด�ษฐ%ค์�ดค์2นจ�งถ1อเป,นติ2นก0าเน�ดของค์วามจ0าเป,น มากกว-าจะถ1อว-าค์วามจ0าเป,นค์1อติ2นก0าเน�ดของการประด�ษฐ%ค์�ดค์2น

14. จากส�งค์มสมภีาพน�ยมส9-ส�งค์มโจราธุ์�ปไติย

ส�งค์มเผ่-าม�ระบบส�งค์มแบบ สมภีาพ หัร1อ เสมอภีาค์ ค์1อไม-ม�“ ” “ ”

ชนช�+นหัร1อการแบ-งระด�บช�+นค์นในส�งค์มลดหัล�.นก�นไป และไม-เพ�ยงแติ-ไม-ม�การส1บทัอดติ0าแหัน-งติามประเพณี�เทั-าน�+น สมาช�กในเผ่-าไม-ม�ใค์รร0.ารวยหัร1อม�ฐานะม�.งค์�.งกว-าบ!ค์ค์ลอ1.นๆ แม-ว-าจะได2มาจากค์วามอ!ติสาหัะของตินเองก:ติาม ทั�+งน�+เพราะถ1อว-าค์นทั!กค์นย-อมเป,นหัน�+หัร1อม�ภีาระหัน2าทั�.ติ-อบ!ค์ค์ลอ1.นๆ ในส�งค์มเสมอภีาค์เหัม1อนก�นหัมด ด�งน�+นจ�งเป,นไปไม-ได2ทั�.จะม�บ!ค์ค์ลภีายนอกร9 2ว-าใค์รค์1อ ผ่92น0าเผ่-า อย-างแทั2จร�ง และส�งค์มเผ่-าไม-ม�ระบบ“ ”

ราชการ กองภีาษ� หัร1อผ่92ก!มอ0านาจส-วนกลางใดๆทั�+งส�+น จะม�ก:แติ-การแลกเปล�.ยนส�.งของเค์ร1.องใช2ก�นระหัว-างบ!ค์ค์ล หัร1อค์รอบค์ร�ว ถ�งแม2ว-าส�งค์มเผ่-าจะอาศึ�ยอย9-ในบร�เวณีทั�.หั-างไกลค์วามเจร�ญ ซี�.งเป,นพ1+นทั�.ชายขอบทัางเศึรษฐก�จ ก:ไม-อาจรอดพ2นจากส�งค์มผ่92ปกค์รองหัร1อระบบส�งค์มแบบ โจ“

ราธุ์�ปไติย ซี�.งเป,นส�งค์มทั�.ค์งสถานภีาพอ�สระอย-างเติ:มทั�.น� +น ทั0าใหั2ย-อมติ2อง”

ค์รอบค์รองทั�.ด�นเป,นบร�เวณีกว2างเช-นเด�ยวก�บร�ฐ และทั�.ส�งค์มผ่92ปกค์รองแติกติ-างจากส�งค์มเผ่-าก:ค์1อส�งค์มผ่92ปกค์รองจะแบ-งออกเป,นชนช�+นหั�วหัน2าปกค์รองซี�.งส1บทัอดติ0าแหัน-งติามสายสก!ล ก�บชนช�+นสาม�ญชนทั�.อย9-ในสายสก!ลอ1.นๆ และหั�วหัน2าปกค์รองจะม�ทั�+งค์นร�บใช2และช-างฝี/ม1อเฉีพาะด2าน ส�งค์มเผ่-าจ�งแติกติ-างจากส�งค์มผ่92ปกค์รองในแง-ทั�.ส�งค์มผ่92ปกค์รองจะม�งานบางอย-างทั�.ใช2ทัาสทั0าแทัน ซี�.งทัาสก:ค์1อค์นทั�.ถ9กจ�บเป,นเชลยจากการโจมติ�ปล2นสะดมน�.นเอง

15. ค์นของยาล�

น�กล-าอาณีาน�ค์มชาวอ�งกฤษผ่�วขาวน�.นไม-ได2เป,นผ่92สร2างสรรค์%ระบอบประชาธุ์�ปไติยบนพ1+นฐานของอ!ติสาหักรรม การผ่ล�ติอาหัาร และการร9 2หัน�งส1อในออสเติรเล�ยแติ-อย-างใด อ�นทั�.จร�งแล2วชาวย!โรปผ่�วขาวเป,นเพ�ยงผ่92ทั�.น0าองค์%ประกอบด�งกล-าวทั�+งหัมดจากภีายนอกเข2ามาในทัว�ปออสเติรเล�ย ไม-ว-าจะเป,นเร1.องการปศึ!ส�ติว%ทั�.น0ามาเล�+ยง พ1ชผ่ลทั�.น0ามาเพาะปล9กทั�+งหัมด (ยกเว2นแมค์ค์าเดเม�ยน�ทั) ค์วามร9 2เก�.ยวก�บการหัลอมโลหัะ เค์ร1.องจ�กรไอน0+า อาว!ธุ์ปBน ติ�วอ�กษร โค์รงสร2างและสถาบ�นทัางการเม1องการปกค์รอง แม2แติ-เช1+อโรค์ทั�.น0าเข2ามาเผ่ยแพร-ในออสเติรเล�ย อ!บ�ติ�เหัติ!ทัางสภีาพภี9ม�ศึาสติร%ทั0าใหั2น�กล-าอาณีาน�ค์ม ซี�.งเป,นเพ�ยงผ่92ร �บช-วงองค์%ประกอบเหัล-าน�+นไว2 ชาวย!โรปค์งไม-สามารถเร�ยนร9 2ว�ธุ์�การด0ารงช�ว�ติเพ1.อในอย9-รอดในออสเติรเล�ยหัร1อน�วก�น�ได2 หัากพวกเขาไม-ได2ร�บเทัค์โนโลย�มาจากย9เรเช�ยมาก-อน ซี�.งเป,นถ�.นฐานของชาวอะบอร�จ�+น ด2วยเหัติ!น�+ผ่92ทั�.สร2างสรรค์%ส�งค์มในทัว�ปออสเติรเล�ยอย-างแทั2จร�งค์1อ ชาวอะบอร�จ�+นในออสเติรเล�ย

16 . แผ่-นด�นจ�นกลายเป,นจ�นได2อย-างไร How China Became Chinese (The histories of East Asia)

ในย!ค์ก-อนประว�ติ�ศึาสติร%ค์วามเค์ล1.อนไหัวเปล�.ยนแปลงทั�.ส0าค์�ญค์ร�+งหัน�.งเก�ดในจ�น ค์1อ การสร2างปรากฏการณี%ทัางว�ฒนธุ์รรมและการเม1องแบบจ�น และการทั�.เกษติรกรชาวจ�นทัางติอนใติ2ได2เข2าไปแทันทั�.ชนพ1+นเม1องทั�.ม�ว�ถ�ช�ว�ติแบบหัาของปGา-ล-าส�ติว% จ�นเป,นประเทัศึทั�.ม�ประชากรมากทั�.ส!ดในโลก และน�บติ�+งแติ-ทั�.ม�ภีาษาเข�ยนเป,นค์ร�+งแรก จ�นก:ม�ระบบภีาษาเข�ยนแบบเด�ยวมาโดยติลอด แล2วจ�นมาเป,นจ�นได2อย-างไร ทั�+งทั�.แผ่-นด�นจ�นไม-ใช-ทั�.หัลอมรวมชาติ�พ�นธุ์!% ภีาษาและว�ฒนธุ์รรม แติ-แผ่-นด�นจ�นเค์ยเป,นและย�งค์งเป,นของค์นจ�นเก1อบจะติ�+งแติ-จ!ดเร�.มติ2นของประว�ติ�ศึาสติร%ทั�.ม�การบ�นทั�กไว2เลยทั�เด�ยว นอกจากน�+อาจเป,นจ!ดติ�+งติ2นการผ่ล�ติอาหัารแหั-งแรกๆของโลกทั�.ผ่ล�ติอาหัารข�+นเองโดยเอกเทัศึก:เป,นได2 การผ่ล�ติอาหัารในจ�นค์-อยๆ น0าไปส9-พ�ฒนาการอ1.นๆ อ�นเป,นเค์ร1.องหัมายของ อารยธุ์รรม เทัค์โนโลย�การหัลอมโลหัะส�มฤทัธุ์�N จ�นสามารถพ�ฒนาผ่ล�ติเหัล:กหัล-อได2ส0าเร:จเป,นชาติ�แรกของโลก และย�งม�ส�.งประด�ษฐ%ใหัม-ๆ ติ-อเน1.อง เช-น กระดาษ เข:มทั�ศึ ด�นปBน

เป,นติ2น ระบบการปกค์รองม�การแบ-งชนช�+นอย-างช�ดเจน เช-น ชนช�+นปกค์รองสามารถเกณีฑ์%แรงงานจ0านวนมากมาใช2ในงานก-อสร2างก0าแพงเม1องจ�นได2 ส0าหัร�บเช1+อโรค์ เช-น เช1+อไข2หัว�ดใหัญ- เก�ดจากส!กร เป,นไปได2มากว-ามาจากเม1องจ�น เน1.องจากม�การเล�+ยงส!กรเป,นค์ร�+งแรกในแถบบร�เวณีประเทัศึจ�นมานานแล2ว การแพร-กระจายในพ�นธุ์!%พ1ชและส�ติว%ในแนวเหัน1อ-ใติ2ของจ�น เป,นไปอย-างเช1.องช2ากว-าในแนว ติะว�นออก-ติะว�นติก แติ-ก:ไม-ประสบป=ญหัามากเหัม1อนภี9ม�ภีาค์อ1.น เน1.องจากแนวเหัน1อ-ใติ2ของจ�นม�ระยะทัางไม-ไกลมากน�กและไม-ม�อ!ปสรรค์ทัางธุ์รรมชาติ�เช-น ทัะเลทัรายมาขวางก�+น เหัม1อนในทัว�ปแอฟิร�กา น�บได2ว-าจ�นเป,นประเทัศึทั�ทั�.เอกาน!ภีาพม�ล�กษณีะ(Monolithic) หัร1อม�ค์วามเป,นหัน�.งเด�ยวทั�+ง การเม1อง ภีาษา และว�ฒนธุ์รรม

17.เร1อเร:วส9-โพล�น�เช�ย Speedboat to Polynesia (the histories of Austronesia expansion)

การขยายติ�วของพวกออสโติรน�เช�ยน ถ1อเป,นการย2ายประชากรค์ร�+งใหัญ-ทั�.ส!ดในช-วง ๖๐๐๐ ป/ทั�.ผ่-านมา พวกออสโติรน�เช�ยนมาจากแผ่-นด�นจ�น ได2เข2ามาแทันทั�.ชนช�+นพ1+นเม1องทั�.หัาของปGา-ล-าส�ติว%ในฟิ*ล�ปป*นส%และย�ดค์รองเกาะชวาและส-วนอ1.นๆ ของอ�นโดน�เซี�ย รวมไปถ�งหัม9-เกาะโดล�น�เช�ยทั�.ไกลทั�.ส!ด แติ-ก:ไม-สามารถค์รอบรองออสเติรเล�ยและส-วนใหัญ-ของน�วก�น�ได2 เน1.องจากชาวพ1+นเม1องส-วนใหัญ-สามารถติ2านทัานไม-ใหั2ผ่92บ!กร!กเข2ามาได2 ด2านภีาษา ก-อนการขยายติ�วของชาวย!โรปทั�.พ9ดภีาษาติระก9ลอ�นโด-ย!โรป ภีาษาติระก9ลออสโติรน�เช�ยน�+น ด0ารงอย9-อย-างหัลากหัลายภีายใติ2สภีาพแวดล2อมทั�.แติกติ-างหัลากหัลายก�นไป และแล2วในทั�.ส!ด เม1.อชาวย!โรปเด�นเข2ามาพร2อมก�บเทัค์โนโลย�และค์วามได2เปร�ยบด2านอ1.นๆ จนสามารถย�ดค์รองพ1+นทั�.ส-วนใหัญ-ของเอเช�ยติะว�นออกเฉี�ยงใติ2 รวมทั�+งหัม9-เกาะในมหัาสม!ทัรแปซี�ฟิ*กได2เก1อบทั�+งหัมด อย-างไรก:ด� เช1+อโรค์และผ่92ผ่ล�ติอาหัารพ1+นเม1องก:สามารถติ2านทัานประชากรชาวย!โรปไม-ใหั2เข2ามาติ�+งถ�.นฐานในภี9ม�ภีาค์ด�งกล-าวเป,นจ0านวนมากๆได2

18. การปะทัะก�นระหัว-างโลกเก-า-โลกใหัม- Hemispheres colliding (the histories of Eurasia and the Americas compared)

การแทันทั�.ประชากรค์ร�+งใหัญ-ทั�.ส!ดในรอบ 13000 ป/ทั�.ผ่-านมาเป,นผ่ลส1บเน1.องมามาจากการปะทัะก�นระหัว-างส�งค์มในโลกเก-าและโลกใหัม- ด�งน�+น เราจะพ�จารณีากรณี�การปะทัะก�นระหัว-างซี�กโลกทั�+งสองเร�.มจากการเปร�ยบเทั�ยบการผ่ล�ติอาหัาร ซี�.งเป,นป=จจ�ยหัล�กทั�.ก0าหันดขนาดของประชากรและค์วามซี�บซี2อนของส�งค์ม และถ1อเป,นป=จจ�ยเบ1+องหัล�งอ�นน0าไปส9-ช�ยชนะทั�.แทั2จร�ง ค์วามแติกติ-างในการผ่ล�ติอาหัารระหัว-างอเมร�กาก�บย9เรเซี�ยทั�.เหั:นได2ช�ดเจนทั�.ส!ดทั�.เก�ดจากจ0านวนและชน�ดของส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมขนาดใหัญ-ในแติ-ละทัว�ป เราพบว-าย9เรเซี�ยม�ส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนม 13

ชน�ด ซี�.งน�บเป,นแหัล-งผ่ล�ติภี�ณีฑ์%จากเย1+อส�ติว%ทั�.ส0าค์�ญทั�.ส!ด อ�นได2แก- โปรติ�น (เน1+อและนม) ขนส�ติว% และ หัน�งส�ติว% นอกจากน�+นย�งใช2เป,นพาหัะส0าหัร�บขนส-งค์นและส�นค์2า ส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมถ1อเป,นแหัล-งแรงงาน''อ!ติสาหักรรม'' ทั�.เหัน1อกว-าแรงงงานมน!ษย% เช-น ใช2ส0าหัร�บหัม!นโม- หัร1อ ระหั�ดว�ดน0+า แติ-ในทัางติรงก�นข2าม ทัว�ปอเมร�กาม�ส�ติย%เล�+ยงล9กด2วยนมขนาดใหัญ-เพ�ยงชน�ดเด�ยว ค์1อ ยามา/อ�ลพาค์า ซี�.งยาไม-สารมารถใช2ประโยชน%ทั�.จ0าเป,นได2มากน�ก น�+นค์1อ ค์วามแติกติ-างอ�นใหัญ-หัลวงช!ดหัน�.งระหัว-างส�งค์มย9เรเซี�ยก�บอเมร�กาซี�.งม�สาเหัติ!หัล�กมาจากการส9ญพ�นธุ์!% ของส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมขนาดใหัญ-แทับทั!กชน�ดในทัว�ปอเมร�กาติ�+งแติ-ช-วงปลายย!ค์ไพลสโติซี�น เป,นติ2นมา การส9ญพ�นธุ์!%ค์ร�+งน�+นส-งผ่ลใหั2ย9เรเซี�ยม�ส�ติว%ปGาทั�.น0ามาเพาะเล�+ยงมากกว-าทัว�ปอเมร�กามาก แติ-เน1.องจากส-วนใหัญ-ก:ไม-ม�ค์!ณีสมบ�ติ� เหัมาะสมส0าหัร�บการเล�+ยงด2วยเหัติ!ผ่ลหัลายอย-าง ในทั�.ส!ดทัว�ปย9เรเซี�ยจ�งเหัล1อส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนม 13 ชน�ด ย9เรเซี�ยและทัว�ปอเมร�กาย�งแติกติ-างก�นในเร1.องหัารผ่ล�ติอาหัารจากพ1ชอ�กด2วย แม2ว-าจะไม-ส0าค์�ญเทั-าก�บการผ่ล�ติอาหัารจากส�ติว%ก:ติาม ในย9เรเซี�ยม�การทั0าการเกษติรก�นอย-างแพร-หัลายแล2ว พวกหัาของปGา-ล-าส�ติว%ทั�.ไม-ปล9กพ1ชหัร1อเล�+ยงส�ติว%ไม-ก�.กล!-มทั�.ย�งหัลงเหัล1ออย9-ในย9เรเซี�ย ส-วนส�งค์มอ1.นๆในย9เรเซี�ยนอกเหัน1อจากน�+ ล2วนแติ-ทั0าการเกษติรหัร1อเล�+ยงส�ติว%ทั�+งหัมด

แม2ว-าการเกษติรในทัว�ปอเมร�กาจะแพร-หัลายไปมากแล2วแติ-พวกหัาของปGา-ล-าส�ติว%ย�งเป,นฝีGายค์รอบค์รองพ1+นทั�.ส-วนใหัญ-ของทัว�ปไว2 ป=จจ�ยหัร1อองค์%ประกอบส0าค์�ญทั�.ขาดหัายไป ซี�.งทั0าใหั2ชนพ1+นเม1องเหัล-าน�+ไม-สามารถทั0าการผ่ล�ติอาหัารในพ1+นทั�.อ�นกว2างใหัญ-ของทัว�ปอเมร�กาได2 ก:ค์1อพ1ชและส�ติว%ทั�.จะน0ามาเพาะเล�+ยงน�.นเอง ข2อแติกติ-างระหัว-างการผ่ล�ติอาหัารด�งกล-าว ถ1อเป,นสาเหัติ!เบ1+องหัล�งทั�.แทั2จร�ง ซี�.งก-อใหั2เก�นค์วามไม-เทั-าเทั�ยมก�นระหัว-างส�งค์มย9เรเซี�ยก�บส�งค์มชนพ1+นเม1องในทัว�ปอเมร�กา ป=จจ�ยทั�.ส0าค์�ญทั�.ส!ดได2แก- ค์วามแติกติ-างด2านเช1+อโรค์ เทัค์โนโลย� โค์รงสร-างทัางการเม1องการปกค์รอง และภีาษาเข�ยน ป=จจ�ยทั�.เก�.ยวข2องโดยติรงก�บค์วามแติกติ-างในการผ่ล�ติอาหัารค์1อเช1+อโรค์ โรค์ติ�ดติ-อทั�.ม�กเก�ดข�+นในส�งค์มย9เรเซี�ยซี�.งม�ประชากรหันาแน-น ค์วามแติกติ-างในเร1.องโรค์ร2ายแรงระหัว-างทั�+งสองทัว�ปม�ล�กษณีะแติกติ-างก�น จ!ล�นทัร�ย%ส-วนใหัญ-เป,นติ2นเหัติ!ของโรค์ติ�ดติ-อในส�งค์มมน!ษย%ทั�.ม�สภีาพแออ�ด ป=จจ�ยอ�กประการหัน�.งทั�.ค์9-ค์�.ก�นมาก�บเช1+อโรค์ ในฐานะทั�.เป,นป=จจ�ยเบ1+องติ2นทั�.ทั0าใหั2ย!โรปชนะอเมร�กาได2ก:ค์1อ ค์วามแติกติ-างทัางเทัค์โนโลย�ในทั!กๆด2าน ประการแรก เทัค์โนโลย�ในด2านโลหัะม�การผ่ล�ติโลหัะชน�ดติ-างๆเร�.มจากทัองแดง ส�มฤทัธุ์�N และส!ดทั2ายก:ค์1อ เหัล:ก เพ1.อใช2เป,นว�ติถ!ด�บในการผ่ล�ติเค์ร1.องม1อเค์ร1.องใช2ติ-างๆในส�งค์มทั�.ซี�บซี2อนทั!กแหั-งของย9เรเซี�ยประการทั�.สอง เทัค์โนโลย�ทัางการทัหัารในย9เรเซี�ยม�ศึ�กยภีาพกว-าทัว�ปอเมร�กามาก อาว!ธุ์ของชาวย!โรปก:ค์1อ ดาบ ทัวน และดาบส�+น ทั�.ทั0าจากเหัล:กและอาว!ธุ์ปBน และปBนใหัญ- ในขณีะทั�.ชาวอเมร�ก�นพ1+นเม1องไม-ม�เหัล:ก อาว!ธุ์ทั�.ใช2ม�เพ�ยงแติ-กระบองประการทั�.สามส�งค์มติ-างๆในย9เรเซี�ยม�ข2อได2เปร�ยบในด2านแหัล-งพล�งงานทั�.ใช2เด�นเค์ร1.องจ�กรกล ค์วามก2าวหัน2าเหัน1อการใช2แรงงานมน!ษย%อย-างแรกทั�.ส!กค์1อ การน0าแรงงานจากส�ติว%มาใช2ประโยชน%เทัค์โนโลย�อ�กด2านทั�.ส0าค์�ญค์1อ เทัค์โนโลย�ด2านการขนส-งจากทัางทัะเลส�งค์มย9เรเซี�ยจ0านวนมากพ�ฒนาเร1อเด�นทัะเลขนาดใหัญ-

นอกจากเช1+อโรค์และเทัค์โนโลย�แล2ว ส�งค์มย9เรเซี�ยและชนพ1+นเม1องอเมร�กายงม�ค์วามแติกติ-างในด2านล�กษณีะโค์รงสร2างทัางการเม1องการปกค์รองอ�กด2วยป=จจ�ยเบ1+อติ2นประการส!ดทั2ายค์1อภีาษาเข�ยน ย9เรเซี�ยบร�หัารงานผ่-านภีาษาเข�ยนและผ่92ร9 2หัน�งส1อรวมทั�+งกล!-มประชากรส0าค์�ญๆในส�งค์มบางส-วนก:เป,นผ่92ร9 2หัน�งส1อ และช-วยใหั2ระบบเศึรษฐก�จด0าเน�นไปได2ด2วยด�ด2วยเหัติ!น�+ส�งค์มติ-างๆในย9เรเซี�ยในย!ค์โค์ล�มบ�สจ�งม�ข2อได2เปร�ยบเหัน1อกว-าส�งค์มของชาวอเมร�ก�นพ1+นเม1องมากมายทั�+งในด2านการผ่ล�ติอาหัาร เช1+อโรค์ เทัค์โนโลย� โค์รงสร2างทัางการปกค์รอง และภีาษานอกจากน�+ค์วามได2เปร�ยบในแง-การเป,นผ่92เร�.มติ2นพ�ฒนาในด2านติ-างๆก-อนและการม�พ�นธุ์%พ1ชและส�ติว%ทั�.เหัมาะสมก�บการเพาะเล�+ยง ย9เรเซี�ยย�งมรค์วามได2เปร�ยบในแง-การพ�ฒนาทั�.เก�ดข�+นอย-างรวดเร:ว โดยไม-ติ2องเผ่ช�ญค์วามเปล�.ยนแปลงมากน�กหัล�งจากทั�.ซี�กโลกทั�+งสองม�การพ�ฒนาของตินเองทั�.เป,นอ�สระจากก�นอย-างส�+นเช�งในระยะเวลา 13000 ป/ ในทั�.ส!ดส�งค์มทั�.ก-วหัน2าทั�.ส!ดของทั�+งย9เรเซี�ยและอเมร�กาก:มรโอกาสได2ปะทัะก�นโดยติรงในช-วง 1000 ป/ทั�.ผ่-านมา ชนพ1+นเม1องของทัว�ปอเมร�กาไม-เค์ยพยามค์รอบค์รองย9เรเซี�ยนอกจากช-องแค์บแบร�.ง โดยชนเผ่-าอ�นย9อ�สหัร1อพวกเอสก�โมซี�.งมาจากอะแลสกา ค์วามพยามของชาวย9เรเซี�ยทั�.จะค์รอบค์รองด�นแดนในทัว�ปอเมร�กาเหัน1อประสพค์วามส0าเร:จในค์ร�+งทั�.สอง เน1.องจากทั�+งพ1+นทั�.ติ2นทัาง พ1+นทั�.เปMาหัมายระด�บค์วามส9งของเส2นร! 2ง และช-วงเวลาเอ1+อติ-อการส0าแดงพล�งค์วามได2เปร�ยบของชาวย!โรปอย-างเติ:มทั�.

19. แอฟิร�กากลายเป,นแผ่-นด�นของค์นผ่�วด0าได2อย-างไร How Africa became Black (The histories of Africa)

ช-วงก-อนทั�.น�กล-าอาณีาน�ค์มผ่�วขาวจะเข2ามาย�งทัว�ปแอฟิร�กา แอฟิร�กาไม-ได2เป,นทัว�ปทั�.ม�แติ-ค์นผ่�วด0าเทั-าน�+น น�บเป,นทัว�ปทั�.ม�ผ่92ค์นอย9-อย-างหัลากหัลาย เป,นผ่ลจากค์วามหัลากหัลายของสภีาพภี9ม�ประเทัศึ จากการจ0าแนกมน!ษยชาติ�ออกเป,น 6 กล!-มหัล�กๆ ม� 5 กล!-มทั�.พบในแอฟิร�กา(ค์นผ่�วด0า ค์น

ผ่�วขาว พวกป*> กม�. พวกค์อยซีาน และค์นอ�นโดน�เซี�ย) และในจ0านวนน�+ 3

กล!-มเป,นชนพ1+นเม1องทั�.พบเฉีพาะในทัว�ปน�+เทั-าน�+น โดยค์นผ่�วด0าค์รอบค์รองด�นแดนผ่1นใหัญ-ส!ดในทัว�ปแอฟิร�กา ค์1อ บร�เวณีภีาค์ใติ2ของทัะเลทัรายสะฮาร-า การทั�.ชาวย!โรปเข2ามาย�งทัว�ปแอฟิร�กาก:ม�ค์วามได2เปร�ยบชนพ1+นเม1อง ๓ ประการ ได2แก- ปBน และเทัค์โนโลย�อ1.นๆ การร9 2หัน�งส1อ และโค์รงสร2างการเม1องการปกค์รองทั�.จ0าเป,นในการอ!ดหัน!นการส0ารวจและการทั0าสงค์รามย�ดค์รองด�นแดนอ1.นๆ โดยค์วามได2เปร�ยบทั�+งสามเก�ดข�+นเน1.องจากพ�ฒนาการของการผ่ล�ติอาหัาร

โดยสร!ป การทั�.ย!โรปสามารถย�ดค์รองทัว�ปแอฟิร�กาได2 เก�ดจากสภีาพภี9ม�ศึาสติร% และช�วภี9ม�ศึาสติร% โดยเฉีพาะค์วามแติกติ-างระหัว-างสองทัว�ป ทั�+งด2านขนาดพ1+นทั�. แนวการทัอดติ�วของทัว�ปและการม�พ�นธุ์!%พ1ชและส�ติว%ทั�.เหัมาะสมจะน0ามาเพาะเล�+ยง แติ-ชาวย!โรปก:ไม-ได2มาติ�+งถ�.นฐานในแถบซี�บสะฮาร-ายาวนานกระทั�.งป=จจ!บ�นเหัม1อนในทัว�ปอเมร�กา ส�.งทั�.ส0าค์�ญประการหัน�.ง ค์1อ การเปล�.ยนแปลงล�กษณีะกล!-มประชากรอย-างกว2างขวางในทัว�ปแอฟิร�กาเอง น�.นค์1อ การขยายติ�วของชนเผ่-าบ�นติ9 ซี�.งเก�ดจากสาเหัติ!หัลายอย-างเช-นเด�ยวก�บทั�.เก�ดข�+นทั�.ค์าฮามาร%ค์า เอเช�ยติะว�นออก หัม9-เกาะแปซี�ฟิ*กและในออสเติรเล�ยและน�วก�น�

สรุ�ปความเชื้�อมโย์งรุะหว&างสารุะส$าค�ญของหนั�งสอก�บแนัวค(ดเศรุษฐก(จัพอเพ,ย์งตามทำฤษฏี,ของในัหลวง

เรุ�อง ป�นั เชื้�อโรุค และเหล�กกล�า ก�บชื้ะตากรุรุมของส�งคมมนั�ษย์

ว�ว�ฒนาการแรกเร�.มของมน!ษย%เก�ดข�+นทั�.แอฟิร�กา ในช-วงน�+นล�งไม-ม�หัางได2แยกออกหัลายกล!-ม ในจ0านวนน�+นม�กล!-มหัน�.งทั�.ว�ว�ฒนาการมาเป,นล�งกอร�ล-าในป=จจ!บ�น อ�กกล!-มหัน�.งกลายเป,นล�งช�มแปนซี�สม�ยใหัม-สองชน�ด และกล!-มทั�.สามว�ว�ฒนาการมาเป,นมน!ษย% โดยพบมน!ษย%ช-วงแรกเป,นมากกว-าล�งไม-ม�หัาง แติ-ย�งอย9-หัางไกลจากมน!ษย%สม�ยใหัม-มาก เร�ยกว-า โฮโม อ�เร:กติ�ส หัร1อทั�.ร9 2จ�กก�นในช1.อ มน!ษย%ชวา “ ” (Java man) ติ-อมามน!ษย%ได2ม�พ�ฒนาการม�กะโหัลกกว2างข�+น กลมข�+น เหัล�.ยมม!มน2อยกว-าเด�ม ค์ล2ายค์ล�งก�บมน!ษย%ย!ค์ใหัม-มาก จ�งถ9กจ�ดเป,นสายพ�นธุ์!%โฮโมเซีเป/+ ยน (Homo

sapiens) ซี�.งมน!ษย%ย!ค์น�+ย�งใช2เค์ร1.องม1อหั�นแบบหัยาบๆ และไม-ม�มรดกติกทัอดใดๆ มาถ�งเรา หัล�งจากน�+นล�กษณีะโค์รงกระด9กมน!ษย%เก�ดการเปล�.ยนแปลงมาเร1.อยๆ และพบเค์ร1.องม1อทั�.ทั0าจากหั�นทั�.ใช2ทั�กษะในการล-าส�ติว%เร�ยบง-าย ไม-ได2ล-าส�ติว%ทั�.เป,นอ�นติราย และย�งไม-ร9 2ว�ธุ์�การจ�บปลา ถ9กจ�ดอ�นด�บไว2ติ0.ากว-าฐานะของมน!ษย%ทั�.สมบ9รณี%อย-างแทั2จร�ง

ติ-อมามน!ษย%ทั�.แทั2จร�งเร�.มข�+นเม1.อราว 50,000 ป/ก-อน โดยค์2นพบหั�นทั�.ม�มาติรฐานแบบเด�ยวก�น เค์ร1.องประด�บทั�.ทั0าจากเปล1อกไข-นกกระจอกเทัศึ และพบงานฝี/ม1อจ0านวนมาก นอกจากเค์ร1.องม1อทั�.ทั0าจากหั�น ก:ย�งพบเค์ร1.องม1อทั�.ทั0าจากกระด9กส�ติว%ซี�.งเหัมาะส0าหัร�บทั0าข2าวของเค์ร1.องใช2ร9ปร-างติ-างๆ เช-น เบ:ดติกปลา เข:ม เค์ร1.องม1อข!ดด�น ฉีมวก กระทั�.งล9กศึรและค์�นธุ์น9 ซี�.งเป,นเค์ร1.องม1อทั�.ม�ประส�ทัธุ์�ภีาพส0าหัร�บการฆ่-าหัร1อสามารถล-าส�ติว%ทั�.อ�นติรายได2 เช-น ช2าง แรด เป,นติ2น และเค์ร1.องแติ-งกายทั�.ทั�.สามารถแสดงใหั2เหั:นถ�งค์วามสามารถในการด0ารงช�ว�ติ นอกจากน�+นช�+นเค์ร1.องประด�บทั�.ถ9กพบและ

ซีากศึพทั�.ถ9กฝี=งไว2เป,นอย-างด� แสดงใหั2เหั:นถ�งการพ�ฒนาด2านจ�ติว�ญญาณี และส!นทัร�ยภีาพของมน!ษย% นอกจากน�+นก:ย�งม�ผ่ลงานศึ�ลปะ ซี�.งแสดงค์วามเป,น สม�ยใหัม- ทัางด2านจ�ติใจได2เป,นอย-างด� สม�ยก-อนการทั�.มน!ษย%หัาของ“ ”

ปGา-ล-าส�ติว% เพ1.อเป,นอาหัารส0าหัร�บการด0ารงช�พ ซี�.งจ0าเหั:นได2ว-าสภีาพแวดล2อมของพ1+นทั�.แติ-ละพ1+นทั�.ส-งผ่ลติ-อส�งค์มมน!ษย% เช-นเกาะบางแหั-งม�สภีาพด�นอ!ดมสมบ9รณี% แติ-ระด�บพ1+นทั�.ไม-ส9งพอทั�.จะเป,นแหัล-งติ2นน0+า และม�น0+าเพ�ยงพอติลอดทั�+งป/ ผ่92ทั�.อาศึ�ยอย9-จ�งได2น0าประสบการณี%ติ-างๆ ทั�.เก�ดจากการลองผ่�ดลองถ9ก ใหั2มาเป,นค์วามร9 2เพ1.อทั0าการเกษติรกรรมแบบเข2มข2นในพ1+นทั�.แหั2งแล2ง โดยเน2นการใช2แรงงานเพ1.อการเกษติรแบบข�+นบ�นได โดยน0าหัญ2าและฟิางมาปกค์ล!มพ1ชไว2 แติ-ในทัางติรงก�นข2าม พ1+นทั�.บางแหั-งไม-ม�แหัล-งติ2นน0+า ไม-ม�แหัล-งอาหัารจากปลา ก!2ง หัร1ออาหัารทัะเล ทั0าใหั2มน!ษย%กล!-มน�+ไม-ม�แหัล-งอาหัาร จ�งกล�บไปด0ารงช�พโดยการหัาของปGา-ล-าส�ติว% เช-นเด�ม เม1.อมน!ษย%สามารถผ่ล�ติอาหัารได2ด2วยติ�วเองจากการน0าพ1ชและส�ติว%ปGามาเล�+ยง ประเภีทั หัม9 ไก- ทั0าใหั2ผ่ลผ่ล�ติมากข�+น จ�งส-งผ่ลใหั2ประชากรเพ�.มข�+นหันาแน-นในพ1+นทั�.น� +น มน!ษย%ได2เร�.มกระจายติ�วออกไปทัว�ปอ1.นๆ ทั�.วโลกได2เพราะอาศึ�ยเร1อ จากเด�มทั�.ใช2แพในการหัาปลา หัร1ออาหัารทัะเล ติ-อมาได2หัาแรงงานสร2างเร1อ ส�.งเหัล-าน�+เก�ดข�+นจากสภีาพแวดล2อมทัร�พยากรทัางธุ์รรมชาติ�พ1+นทั�.ทั�.มน!ษย%อาศึ�ยอย9- เก�ดจากค์วามร9 2และน0าส�.งของจากธุ์รรมชาติ�มาสร2างเป,นช�+นงานเพ1.อใหั2กลายเป,นของใช2ทั�.ม�ประโยชน% เช-น เร1อและปBนทั�.ทั0าจากไม2 ทั�.อย9-อาศึ�ย หัร1อว�ถ�การด0าเน�นช�ว�ติในการหัาอาหัารด0ารงช�พ

ติ-อมาจะกล-าวถ�งการประทัะทั�.ค์าฮามาร%ค์าของการติ-อส92ก�นระหัว-างสเปนและชนเผ่-าอ�นค์า เพ1.อใหั2ทัราบถ�งว�ถ�ช�ว�ติของแติ-ละกล!-มเก�.ยวก�บสงค์ราม ทัางด2านย!โรป (สเปน) ม�ทัร�พยากรทัางเกษติร ค์1อผ่ลผ่ล�ติทัางอาหัารทั�.พร2อม ทั0าใหั2ประชากรเพ�.มข�+นอย-างรวดเร:ว เม1.อประชากรเพ�.มมากข�+น ก:เก�ดการจ�ดระบบระเบ�ยบ จ�งทั0าใหั2น0าไปส9-การจ�ดติ�+งหั�วหัน2า และการจ�ดหัาส�.งติ-างๆเพ1.อใหั2ม�ค์วามพร2อม ชาวย!โรปจ�งม�ค์วามพร2อมเร1.องปBน เหัล:กกล2า ม2า ทัร�พยากรค์น และทั0าสงค์รามมาบ-อยค์ร�+ง และม�ค์วามร9 2เก�.ยว

ก�บการอ-านเข�ยนหัน�งส1อ แติ-ในทัางกล�บก�น ชนเผ่-าอ�นค์าไม-ร9 2เก�.ยวก�บชาวย!โรปทั�.เค์ยทั0าสงค์รามชนะชนเผ่-าอ1.นๆ ว-าย!โรปน-าเกรงขามแค์-ไหัน เม1.อชาวย!โรปเด�นทัางโดยเร1อมาลงทั�.ชายทัะเลของเม1องค์าฮามาร%ค์าของชาวอ�นเด�ยน ซี�.งค์นของย!โรปม�ประมาณี 100 ค์น เม1.อเทั�ยบก�บชาวอ�นเด�ยนม�ถ�ง 80,000 ค์น ซี�.งชาวอ�นเด�ยนม�ค์นมากกว-าถ�งประมาณี 500 เทั-า ชาวอ�นเด�ยนร9 2เพ�ยงว-าชาวย!โรปม�จ0านวนค์นน2อยกว-า และไม-ม�พ�ษสงใดๆ จากการเล-าของค์นทั�.ไปมองด9ทั�.ชายทัะเล จ�งทั0าใหั2ไม-ทั�นระว�งติ�ว ค์�ดว-าตินสามมารถชะนะชาวย!โรปได2 เม1.อเก�ดสงค์รามข�+นชาวย!โรปรบชนะชาวอ�นเด�ยนทั�.ม�ค์นมากกว-า เพราะเน1.องจากม�ปBน และม�ม2าเป,นพาหันะในการทั0าสงค์ราม ส-วนเส1+อเกราะก:ทั0าจากเหัล:กกล2า ส-วนชาวอ�นเด�ยนม�เพ�ยงกระบอง ทั�.ใช2ในการทั0าสงค์รามทั0าได2แค์-ทั!บติ�ใหั2ชาวย!โรปได2ร�บบางเจ:บเทั-าน�+น เม1.อหั�วหัน2าชาวอ�นเด�ยนถ9กจ�บพร2อมก�บการเผ่ช�ญหัน2าก�บอาว!ธุ์สงค์รามทั�.ทั�นสม�ย ทั0าใหั2ขว�ญก0าล�งใจของชาวอ�นเด�ยนหัายไป และล2มติายจ0านวนมากถ�ง 40,000 ค์น

เม1.อเปร�ยบเทั�ยบการด0ารงช�พของมน!ษย%ย!ค์เก-าทั�.ไม-ม�เทัค์โนโลย�ใหั2เหัม1อนก�บมน!ษย%ย!ค์ป=จจ!บ�น เราจะพบว-ามน!ษย%ย!ค์ก-อนน�+นม�การปร�บติ�วใหั2เข2าก�บสภีาพส�.งแวดล2อมเพ1.อการด0ารงช�ว�ติ เช-น การปล9กผ่�ก-เล�+ยงส�ติว% เป,นการพอประมาณีอย-างหัน�.งเพราะเน1.องจากจะม�อาหัารก�นเองแล2ว ย�งสามารถเก:บไว2และแจกจ-ายใหั2ก�บผ่92อ1.น หัร1อผ่ล�ติอาหัารไว2ในยามสงค์ราม อ�กทั�+งสม�ยก-อนได2ป!Hยจากส�ติว%เพ1.อใหั2ผ่ลผ่ล�ติเพ�.มมากข�+น และในย!ค์ป=จจ!บ�นการใช2เทัค์โนโลย�มากข�+นล2วนแติ-เป,นการส�+นเปล1องทัร�พยากรธุ์รรมชาติ�เพ1.อติอบสนองค์วามติ2องการของมน!ษย% และใช2เง�นเป,นหัล�กเพ1.อใหั2ได2ส�.งของมา ติ-างจากสม�ยก-อนทั�.ใช2ส�.งของแลกก�นเพ1.อสร2างส�งค์มใหั2ม�ค์วามส�มพ�นธุ์%ทั�.ด�ข�+น อย9-แบบพอด�พอเพ�ยง การผ่ล�ติอาหัารน�+นเองทั�.เป,นรากเหัง2าหัร1อติ2นติอของการพ�ฒนาปBน เช1+อโรค์ และเหัล:กกล2า ทั�.ทั0าใหั2ส�.งเหัล-าน�+ส-งผ่ลถ�งย!ค์ป=จจ!บ�น

ผู้1�ม,อ$านัาจัและผู้1�ไรุ�อ$านัาจัในัปรุะว�ต(ศาสตรุ

ประว�ติ�ศึาสติร%มน!ษยชาติ�ส-วนใหัญ-ม�อาณีาบร�เวณีเพ�ยงไม-ก�.แหั-งในโลก ทั�.พ�ฒนาการผ่ล�ติอาหัารเองอย-างอ�สระหัร1อเป,นเอกเทัศึจากทั�.อ1.นๆ ซี�.งเป,นการพอประมาณีทั�.ไม-น2อยจนเก�นไป ค์1อไม-ทั0าใหั2ผ่92อ1.นติ2องเด1อดร2อน และย�งม�การใช2ค์วามร9 2จากประสบการณี%มาด0ารงช�ว�ติของตินเอง โดยชนกล!-มติ-างๆ ทั�.อาศึ�ยอย9-ในพ1+นทั�.ซี�.งม�สภีาพน�เวศึเหัมาะสมแก-การผ่ล�ติอาหัาร แติ-กล�บไม-ยอมร�บว�ถ�การด0ารงช�ว�ติจากการทั0าการเกษติรและไม-ม�ว�ว�ฒนาการด2านการผ่ล�ติอาหัารใดๆ และย�งค์งใช2ช�ว�ติแบบหัาของปGา-ล-าส�ติว%เช-นเด�ม ถ1อว-าเป,นส�.งทั�.ด� หัร1อทั�.เร�ยกว-า การม�ภี9ม�ค์!2มก�นทั�.ด�ในติ�วเอง ค์1อการเปล�.ยนแปลงติามย!ค์ติามสม�ย แติ-ย�งค์งค์0าน�งถ�งค์วามเป,นไปได2ของสถานการณี%ติ-างๆ ทั�.ค์าดว-าจะเก�ดข�+นในอนาค์ติอ�นใกล2และไกล จากปรากฏการณี%ทั�.เราพบเหั:นน�+นจ�งบอกได2ว-า มน!ษย%เราม�ค์!ณีธุ์รรม ในการติระหัน�กถ�งค์วามซี1.อส�ติย% ค์วามอดทันติ-อส�.งแวดล2อมรอบติ�ว และค์วามเพ�ยรทั�.จะเร�ยนร9 2ส�.งติ-างๆด2วยตินเอง โดยไม-ทั0าใหั2ค์นอ1.นน�+นเด1อดร2อน เป,นการใช2สติ�ป=ญญาในการด0าเน�นช�ว�ติ

ทำ$าการุเกษตรุหรุอไม&ทำ$าการุเกษตรุ

การทั0าการเกษติรจะผ่-านมาก�.ย!ค์ก�.สม�ยก:ย�งม�การหัาของปGา-ล-าส�ติว%ติามแบบว�ถ�ช�ว�ติแบบเด�มอย9- ซี�.งเป,นการพอประมาณีในเร1.องของการไม-ฟิ! GมเฟิBอย ม�เทั-าทั�.ติ�วเองม�ไม-ทั0าใหั2ผ่92อ1.นติ2องเด1อดร2อน และสม�ยก-อนย�งม�การค์2าขายแลกเปล�.ยนส�นค์2าก�บพวกเกษติรกรทั�.อาศึ�ยอย9-ติามเกาะหัร1อบร�เวณีพ1+นทั�.อ1.นๆ ซี�.งเป,นการม�ภี9ม�ค์!2มก�นทั�.ด� ค์1อเป,นการผ่ล�ติทั�.ไม-กระทับติ-อทัร�พยากรและส�.งแวดล2อม ทั0าใหั2ประชาชนในช!มชนม�อาช�พ ม�ค์วามร9 2ทั�.จะพ�ฒนาตินเอง ม�งานทั�.ม� .นค์ง และย�งเป,นการสะสมทัร�พยากรช!มชนส0าหัร�บอนาค์ติอ�นไกลติ-อไป ปรากฏการณี%น�+จ�งเป,นสาเหัติ!ทั�.ทั0าใหั2มน!ษย%ย!ค์ก-อนม�เหัติ!ม�ผ่ล ในด2านการสร2างค์วามส�มพ�นธุ์%ภีายในและภีายนอกช!มชน ทั0าใหั2เก�ดการช-วยเหัล1อก�น แบ-งป=นก�นในช!มชน และถ2าเป,นแบบน�+ไปเร1.อยก:จะทั0าใหั2มน!ษย%เราน�+นเก�ดค์วามติ2องการและก�เลศึน2อยลง และย�งสามารถเช1.อมโยงไปถ�งค์วามซี1.อส�ติย% ค์วามม�ค์!ณีธุ์รรมของค์นในช!มชน ติ�วอย-างพ1+นทั�.ทั�.เหัมาะสมก�บเกษติร เหั:นได2ช�ดเจนม� 3 แหั-ง ได2แก- กรณี�การย1นหัย�ดของ

พวกหัาของปGา-ล-าส�ติว%ทั�.เป,นชาวอเมร�ก�นพ1+นเม1องแถบร�ฐแค์ล�ฟิอร%เน�ย ซี�.งถ9กทัะเลทัรายหัลายแหั-งก�+นขวางไว2 ไม-ใหั2เกษติรกรชาวอเมร�ก�นพ1+นเม1องทั�.อาศึ�ยบร�เวณีร�ฐแอร�โซีนาเข2ามาร!กรานโดยง-าย เช-น กรณี�ของพวกหัาของปGา-ล-าส�ติว%ชาวค์อยซีาน (Khoisan) แถบแหัลมก9Pดโฮปในแอฟิร�กาใติ2 บร�เวณีน�+เป,นพ1+นทั�.ทั�.ม�สภีาพอากาศึแบบเมด�เติอร%เรเน�ยนไม-เหัมาะก�บพ1ชเขติศึ9นย%ส9ติรทั�.เกษติรกรชาวเผ่-าบ�นติ9ทั�.อย9-ใกล2ค์�ยงจะน0ามาปล9ก และกรณี�ของพวกหัาของปGา-ล-าส�ติว%ในทัว�ปออสเติรเล�ย ซี�.งม�ทัะเลแค์บๆ หัลายแหั-งก�+นไว2 ไม-ใหั2พวกผ่92ผ่ล�ติอาหัารจากอ�นโดน�เซี�ยและน�วก�น�เข2ามาง-ายๆ ค์นกล!-มติ-างๆ เหัล-าน�+ย�งค์งย1นหัย�ดร�กษาว�ถ�ช�ว�ติแบบหัาปGา-ล-าส�ติว%รอดพ2นจากการถ9กแทันทั�.โดยพวกผ่92ผ่ล�ติอาหัารได2จนถ�งศึติวรรษทั�. 20 ก:เพราะอาศึ�ยอย9-ในพ1+นทั�.ซี�.งไม-เหัมาะสมก�บเกษติร เช-น ทัะเลทัรายหัร1อสภีาพอากาศึแถบข�.วโลก

ว(ธี,ผู้ล(ตเมล�ดอ�ลมอนัด

ป=จจ!บ�นได2ม�การน0าพ1ชปGามาเพาะปล9ก เพ1.อใหั2เก�ดประโยชน%แก-การบร�โภีค์ของมน!ษย%มากย�.งกว-าเด�ม โดยม�น�กว�ทัยาศึาสติร%ม1ออาช�พทั�.ม�ค์วามเช�.ยวชาญเฉีพาะด2านมาพ�ฒนาติ-อทั�ละชน�ด พวกเขาติ2องน0าเมล:ดหัร1อรากของพ1ชทั�.แติกติ-างก�นของแจ-ละชน�ดไปเพาะ แล2วจ�งค์�ดเอาติ2นทั�.ใหั2ผ่ลด�ทั�.ส!ดมาเพาะซี0+าอ�กค์ร�+ง เป,นการน0าค์วามม�เหัติ!ม�ผ่ลของเศึรษฐก�จพอเพ�ยงมาใช2 ติรงด2านการม�เหัติ!และข2อม9ลสน�บสน!นอ!ดมการณี%และแผ่นมาพ�ฒนาตินเองและย�งเป,นการช-วยเหัล1อเกษติรกร ใหั2เกษติรกรได2ม�อาช�พทั0ามาหัาก�นและพ�ฒนาตินเอง ซี�.งย�งเป,นการใช2ภี9ม�ค์!2มก�นทั�.ด�อ�กด2วย เพราะย�งสามารถส1บทัอดและพ�ฒนาภี9ม�ป=ญญาและว�ฒนธุ์รรม

การน0าพ1ชปGามาเพาะปล9ก เป,นการพอประมาณี ไม-ส�+นเปล1องเง�นทัอง และย�งเป,นการใช2ทัร�พยากรอย-างค์!2มค์-า เพ1.อค์วามร9 2เก�.ยวก�บว�ชาการติ-างๆ ซี�.งทั0าใหั2มน!ษย%น�+นม�ค์วามเพ�ยร ค์วามพยายามทั�.จะค์�ดค์2นศึ�กษาอย9-เร1.อยๆ เช-น พวกเขาน0าเมล:ดอ�ลมอนด%ซี�.งม�พ�ษมาเปล�.ยนใหั2ไม-ม�พ�ษโดยไม-ร9 2เลย พวกเขาทั0าใหั2พ1ชปGาติ2องเปล�.ยนแปลง นอกจากจะทั0าใหั2ม�นม�ผ่ลใหัญ-ข�+น หัร1อ

ทั0าใหั2ม�พ�ษน2อยลง แม-แติ-พ1ชทั�.ม�ค์-าทัางเศึรษฐก�จหัลายชน�ดก:น0ามาเพาะปล9กในช-วงเวลาทั�.แติกติ-างก�น

แอปเป4ลหรุออ(นัเด,ย์นั

ติ�+งแติ-อด�ติจนถ�งป=จจ!บ�นส�.งส0าค์�ญก:ค์1อมน!ษย%ติ2องม�การบร�โภีค์ การบร�โภีค์ก:เหัม1อนก�บการส1บทัอดและพ�ฒนาภี9ม�ป=ญญา (การม�ภี9ม�ค์!2มก�นทั�.ด�) โดยพ1ชอาหัารหัล�กๆ เหัล-าน�+ได2แก- ธุ์�ญพ1ช (เช-น ข2าวสาล� ข2าวโพด ข2าวเจ2า ข2าวบาร%เลย% และข2าวฟิาง) พ1ชจ0าพวกถ�.ว (เช-น ถ�.วเหัล1อง) พ1ชหั�ว (เช-น ม�นฝีร�.ง ม�นส0าปะหัล�ง และม�นเทัศึหัวาน) พ1ชทั�.ใหั2น0+าติาล (เช-น อ2อย และหั�วบ�ทัหัวาน) และผ่ลไม2 (เช-น กล2วย) ซี�.งชนพ1+นเม1องยอมใหั2ม�การปล9กพ1ชใหั2พ1+นทั�.อ1.นๆ โดยติระหัน�กถ�งประโยชน%ของพ1ชแติ-ละชน�ดเป,นอย-างด�แล2ว เป,นการใช2ศึ�กยภีาพของตินเองในการติ�ดส�นใจและร�กษาทัร�พยากรในชนพ1+นเม1อง ซี�.งเราเร�ยกแบบน�+ว-า ค์วามม�เหัติ!ม�ผ่ล เช-น การปล9กแอปเป*ลในอเมร�กาเหัน1อ เราก:ร9 2ๆ ก�นอย9-แล2วว-า แอปเป*ลน�+นเป,นผ่ลไม2ทั�.ปล9กยากทั�.ส!ดชน�ดหัน�.ง และเป,นพ1ชหัล�กทั�.ปล9กเป,นกล!-มส!ดทั2ายในย9เรเช�ย เพราะการปล9กแอปเป*ลติ2องขยายพ�นธุ์!%โดยว�ธุ์�การติ�ดติาหัร1อทัาบก�.งเทั-าน�+น เราไม-พบหัล�กฐานว-าม�การทั0าสวนแอปเป*ลขนาดใหัญ-ในด�นแดนพระจ�นทัร%เส�+ยวฯหัร1อในย!โรป จนกระทั�.งปรากฏหัล�กฐานค์ร�+งแรกในกร�ชย!ค์ค์ลาสส�ก ซี�.งหั-างจากช-วงเวลาทั�.การผ่ล�ติอาหัารแถบย9เรเช�ยเก�ดข�+นเป,นค์ร�+งแรกนานถ�ง 8,000

ป/ ถ2าชาวอเมร�กาพ1+นเม1องใช2เวลานานพอๆ ก�นส0าหัร�บการประด�ษฐ%ค์�ดค์2นเทัค์น�ค์การติ�ด-ทัาบก�.ง ทั�.เป,นค์วามร9 2ด2านว�ชาการทัางเกษติร โดยจะติ2องม�ค์วามขย�นหัม�.นเพ�ยรและอดทันเพ1.อการพ�ฒนา ถ�งจะม�การล2มเหัลวมาแล2วก:ติามแติ-ก:ย�งเป,นการใช2ทัร�พยากรทั�.สมด!ลก�บผ่ลผ่ล�ติ ซี�.งถ1อว-าค์!2มค์-าก�บการทั�.ได2ทั0าการพ�ฒนาลงไป

ม�าลาย์ ค1&สมรุสทำ,�ไรุ�ความส�ข…

จากหัล�กการของแอนนา ค์าเรนน�น-า ได2กล-าวส0านวนไว2ว-า ค์รอบค์ร�ว“

ทั�.ม�ค์วามส!ขทั!กค์รอบค์ร�วล2วนเป,นเช-นเด�ยวก�น ส-วนค์รอบค์ร�วทั�.ไม-ม�ค์วามส!ขน�+น ไม-ม�ค์วามส!ขในแบบของม�นเอง ซี�.งหัมายค์วามว-า การสมรสทั�.”

ประสบค์วามส0าเร:จและม�ค์วามส!ขน�+น จะติ2องม�องค์%ประกอบหัลายๆอย-าง เช-น ค์วามด�งด9ดทัางเพศึ ค์วามเหั:นพ2องก�นในเร1.องของค์-าใช2จ-ายและเร1.องเง�นๆทัองๆ การใช2ว�น�ยก�บล9กๆ ศึาสนา ญาติ�พ�.น2องของแติ-ละฝีGาย และเร1.องส0าค์�ญอ�กหัลายๆอย-าง ซี�.งหัากองค์%ประกอบอ�นใดอ�นหัน�.งล2มเหัลว ก:อาจทั0าใหั2ช�ว�ติสมรสพ�งทัลายลงได2 จากหัล�กการและบทัค์วามด�งกล-าว สามารถน0าไปใช2ทั0าค์วามเข2าใจเร1.องของช�ว�ติทั�.วไปได2ด2วย โดยแอนนา ค์าเรนน�น-าอธุ์�บายใหั2เหั:นประการหัน�.งของการเล�+ยงส�ติว% ซี�.งม�ผ่ลติ-อประว�ติ�ศึาสติร%ของมน!ษย%เป,นอย-างย�.ง น�.นค์1อ ส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมขนาดใหัญ-ทั�.เป,นส�ติว%ปGาทั�.ด9ทั-าว-าจะเหัมาะสมทั�.มน!ษย%จะน0ามาเพาะเล�+ยง เช-น ม2าลาย เอาเข2าจร�งมน!ษย%ก:ไม-สามารถน0ามาเพาะเล�+ยงใหั2เช1.องได2 เม1.อย2อนไปในย!ค์ของชาวย9เรเช�ยสม�ยโบราณีทั0าใหั2เราเหั:นค์วามเปล�.ยนแปลงทั�.พ�ฒนาข�+นจากการถ9กมน!ษย%น0ามาเพาะเล�+ยง เราสามารถมองในม!มมองการเช1.อมโยงของเศึรษฐก�จพอเพ�ยงในสม�ยน�+เข2าก�บว�ว�ฒนาการการเปล�.ยนแปลงการเพาะเล�+ยงส�ติว%ในสม�ยน�+นได2 โดยเหัติ!ผ่ลของเศึรษฐก�จพอเพ�ยงม�หัล�กการส0าค์�ญอย9- 5 ประการ หัร1อเร�ยกหัล�กการ 5 ประการน�+นว-า “3 หั-วง 2 เง1.อนไข ได2แก- ค์วามพอ”

ประมาณี การม�เหัติ!ผ่ล การม�ภี9ม�ค์!2มก�นติ�วเองทั�.ด� ค์วามร9 2 และม�ค์!ณีธุ์รรม เป,นติ2น โดยชาวย9เรเซี�ยสม�ยน�+นได2น0าหัล�กการในด2านค์วามร9 2ด2านประสบการณี%ช�ว�ติทั�.ได2เจอมาเป,นแนวทัางในการด0ารงช�ว�ติถ�ดไปในว�นข2างหัน2า ซี�.งเราเหั:นได2จากการทั�.ชาวย9เรเซี�ยเค์ยล2มเหัลวจากการเพาะเล�+ยงส�ติว%ในย!ค์สม�ยน�+นทั0าใหั2ทัราบว-าส�ติว%ปGาบางชน�ดก:ไม-เหัมาะทั�.จะน0ามาเพาะเล�+ยง และเขาก:เร�ยนร9 2จากประสบการณี%ทั�.พบเจอว-า ถ2ามน!ษย%จะน0าส�ติว%เหัล-าน�+ไปเพาะเล�+ยง ม�นจะติ2องม�ค์!ณีสมบ�ติ�หัลายๆอย-างซี�.งแติกติ-างก�นไป หัากขากค์!ณีสมบ�ติ�แม2เพ�ยงข2อเด�ยว ก:จะทั0าใหั2ไม-สามารถน0าไปเพาะเล�+ยงได2 เช-นเด�ยวก�บการสมรสซี�.งค์งจะไม-ม�ค์วามส!ขหัากขาดป=จจ�ยเง1.อนไขบางอย-างทั�.จ0าเป,น ซี�.งได2จ0าแนกเหัติ!ผ่ลไว2 6 กล!-ม ได2แก- อาหัาร อ�ติราการเจร�ญเติ�บโติป=ญหัาอ�นเก�ดจากการผ่สมพ�นธุ์!%ส�ติว%ในทั�.ค์!มข�ง อารมณี%ทั�.ฉี!นเฉี�ยวด!ร2าย ม�ล�กษณีะติ1.นกล�วง-าย โค์รงสร2างทัางส�งค์ม เป,นติ2น โดยยกติ�วอย-างจากม2าลายทั�.ค์นชาแอฟิร�กาพยายามจะเพาะเล�+ยงม�นไว2 แติ-ม2าลายด�นเป,นส�ติว%ทั�.

ด!ร2ายกว-าทั�.ค์�ด และอ�นติรายมากเม1.อโติเติ:มทั�. ม2าลายม�น�ส�ยชอบก�ดค์นแบบไม-ยอมปล-อย ค์วามหัว�งในการจะเล�+ยงม2าลายจ�งติ2องหัมดไป ซี�.งในทัางเศึรษฐก�จพอเพ�ยงก:สามารถบอกได2ว-าชาวแอฟิร�กาม�ภี9ม�ค์!2มก�นในติ�วเองทั�.ด�โดยเม1.อร9 2ว-าไม-สามารถเล�+ยงม2าลายได2 และม2าลายก-อใหั2เก�ดอ�นติราย ชาวแอฟิร�กาก:จะไม-พยายามเล�+ยงม2าลายติ-อไป เพ1.อไม-ใหั2เก�ดข2อผ่�ดพลาดซี0+า และการเพาะเล�+ยงส�ติว%เล�+ยงล9กด2วยนมขนาดใหัญ-ก:ข�+นก�บเหัติ!ป=จจ�ย 3 ข2อหัล�ก ได2แก- สภีาพภี9ม�ประเทัศึ ประว�ติ�ศึาสติร% และช�วว�ทัยาของส�ติว%เล�+ยงของชาวย9เรเช�ยเองด2วย

ผู้นัฟ้6ากว�าง ก�บ แนัวการุวางต�วของทำว,ป

ได2กล-าวถ�งผ่ลกระทับอย-างมหัาศึาล ล�กษณีะการวางติ�งของทัว�ม�ผ่ลกระทับติ-ออ�ติราการขยายติ�วของพ1ชและส�ติว% และอาจจะเก�.ยวพ�นไปถ�งภีาษาเข�ยน ยานพาหันะทั�.ใช2ล2อ รวมทั�+งประด�ษฐกรรมอ1.นๆ ล�กษณีะพ1+นฐานของสภีาพภี9ม�ศึาสติร%เช-นน�+ ม�ผ่ลอย-างย�.งติ-อประสบการณี%ทั�.แติกติ-างก�น โดยการวางติ�วของทัว�ปม�ผ่ลติ-อพ1+นทั�.ทั�.ม�การกระจายด2านการผ่ล�ติอาหัารและการเล�+ยงส�ติว%แติ-ละพ1+นทั�.แติกติ-างก�น โดยอาจเน1.องมาจากเหัติ!ผ่ลหัล�กๆเช-น สภีาพการงอกของพ1ช การเจร�ญเติ�บโติ และค์วามติ2านทัานโรค์ของพ1ชน�+น สภีาพภีายนอกจะส-งผ่ลใหั2พ1ชชน�ดน�+นร9 2ว-าค์วรจะงอก ค์วรจะโติ และพ�ฒนาจนออกดอกออกผ่ลในช-วงเวลาใด ชาวย9เรเซี�ยได2ใช2หัล�กการเศึรษฐก�จพอเพ�ยงในเร1.องของค์วามร9 2ทั�.ตินเองได2ร�บมาประย!กติ%ก�บการด0าเน�นช�ว�ติใหั2ด�ย�.งข�+น โดยชาวย9เรเซี�ยได2น0าประสบการณี%ทั�.ได2ร�บจากสภีาพด�นฟิMาอากาศึ ทั�.ม�ผ่ลติ-อพ1ชและส�ติว%เล�+ยงทั�.ม�ผ่ลติ-อการด0ารงช�พ มาปร�บและด�ดแปลงพ�ฒนาใหั2ม�การปล9กพ1ชได2แม2แหั2งแล2งหัร1อเล�+ยงส�ติว%ได2แม2สภีาพแวดล2อมไม-อ0านวย แถมส�.งเหัล-าน�+ทั0าใหั2เขาสร2างภี9ม�ค์!2มก�นในติ�วเองในเร1.องค์วามร9 2 ค์!ณีธุ์รรม อ�กด2วย

ของขว�ญมรุณะจัากส�ตว เล,�ย์ง

จะกล-าวถ�งพล�งอ0านาจของเกษติรทั�.ม�จ0านวนประชากรหันาแน-นทั�.เก�ดจากการผ่ล�ติอาหัารได2มากพอ แติ-ในทัางกล�บก�นเกษติรก:สามารถทั�.จะ

ปล-อยเช1+อโรค์ร2ายออกมาทัางลมหัายใจ ม�อาว!ธุ์และเกราะทั�.ด�กว-า ม�เทัค์โนโลย�ทั�.เป/. ยมกว-า และม�ช�ว�ติทั�.อย9-ภีายใติ2การปกค์รองแบบรวมศึ9นย% จากการส0ารวจด9จะเหั:นว-าการผ่ล�ติอาหัารเป,นสาเหัติ!เบ1+องหัล�งทั�.น0าไปส9-สาเหัติ!เบ1+องติ2น อ�นได2แก- เช1+อโรค์ การร9 2หัน�งส1อ เทัค์โนโลย� และการปกค์รองแบบรวมศึ9นย% อย-างในเร1.องของเช1+อโรค์เราพอร9 2มาว-าค์นสามารถได2ร�บเช1+อโรค์จากส�ติว%ได2 ทั�.วไปม�กไม-ม�อาการ แติ-บางค์ร�+งเช1+อโรค์อาจพ�ฒนาติ�วเองกลายเป,นเช1+อโรค์ทั�.อ�นติรายร2ายแรงได2เหัม1อนก�น เช-น ไข2ทัรพ�ษ ว�ณีโรค์ หั�ด มาลาเร�ย กาฬโรค์ ติ-างเป,นโรค์ทั�.ว�ว�ฒนาการข�+นมาจากเช1+อโรค์ในส�ติว%ทั�+งส�+นซี�.งก:จะทั0าใหั2ผ่92ค์นล2มติาย ในเร1.องของเศึรษฐก�จพอเพ�ยงทั�.สามารถเช1.อมโยงก�บเหัติ!การณี%น�+ได2น� .นค์1อ มน!ษย%น0าค์วามร9 2ทั�.ได2จากค์นล2มปGวย พ�ฒนาค์วามร9 2ติ�วเองจนป=จจ!บ�นม�ยาร�กษาโรค์มากกมาย และสร2างภี9ม�ค์!2มก�นในตินเองในเร1.องของการน0าค์วามร9 2มาเป,นติ�วปMองก�นติ�วเองไม-ใหั2เป,นโรค์ เช-น เม1.อร9 2ว-ามาลาเร�ยเก�ดจากการทั�.ย!งก�ด มน!ษย%ก:จะพยายามหัล�กเล�.ยงการถ9กย!งก�ด โดยพ�ฒนาส�.งติ-างๆในการฆ่-าย!งหัร1อปMองก�นย!ง เป,นติ2น

ภาษาเข,ย์นั ค�ดลอกหรุอขอย์มมา

ว-าด2วยเร1.องของการใช2ภีาษาเข�ยน พบว-าในหัลายพ1+นทั�.ไม-เค์ยม�ภีาษาเข�ยนเป,นของติ�วเองเช-น พวกหัม9-เกาะติ-างๆ เป,นติ2น ด2วยเหัติ!ทั�.ม�การใช2ภีาษาเข�ยนในอาณีาบร�เวณีทั�.จ0าก�ดน�.นเอง โดยผ่92เจร�ญจะมองว-าภีาษาเข�ยน ค์1อส�.งทั�.ยกระด�บพวกเขาเหัน1อ ค์นปGาเถ1.อน หัร1อ “ ” "พวกอนารยชน" ด2วยเหัติ!น�+ภีาษาเข�ยนจ�งน0ามาส9-อ0านาจส�งค์มสม�ยใหัม- เพราะภีาษาเข�ยนเป,นติ�วช-วยใหั2สามารถส-งผ่-านค์วามร9 2ในปร�มาณีมากๆ และเติ:มไปด2วยรายละเอ�ยดของข2อม9ล จากด�นแดนทั�.หั-างไกล และจากหั2วงเวลาอ�นยาวนานในอด�ติ มาส9-ส�งค์มสม�ยใหัม-ของเราได2อย-างถ9กติ2องแม-นย0า แน-นอนว-าชนบางกล!-ม (เช-น พวกอ�นค์า) ก:ม�ค์วามสามารถในการจ�ดการปกค์รองอาณีาจ�กรของตินได2 โดยไม-จ0าเป,นติ2องใช2ภีาษาเข�ยน ด�งน�+นภีาษาเข�ยนจ�งม�กอย9-ค์9-ก�บอาว!ธุ์ จ!ล�นทัร�ย% และโค์รงสร2างทัางการเม1องแบบรวมศึ9นย% ด�งน�+นค์นบางกล!-มจ�งม�การพ�ฒนาภีาษาเข�ยนข�+นเพราะพวกเขาค์�ดว-าม�นม�ค์!ณีค์-า ม�ประโยชน% ไม-ว-า

จะเป,นด2านเทัค์โนโลย� ศึาสนา หัร1อแม2แติ-การผ่ล�ติอาหัาร ซี�.งค์วามส0าค์�ญของภีาษาเข�ยนสามารถบอกถ�งองค์%ค์วามร9 2ของค์นสม�ยก-อนๆ ไล-มาจนถ�งป=จจ!บ�น ถ�งการพ�ฒนาภีาษาเข�ยนใหั2ด�ย�.งข�+น ใช2หัล�กการค์วามพอเพ�ยงในเร1.องของ ด2านองค์%ค์วามร9 2มาพ�ฒนาภีาษาเข�ยนใหั2ม�การพ�ฒนาเร1.อยๆไป หัร1อเร�ยกว-าผ่92ทั�.ม�ค์วามร9 2น� +นว-าน�กประว�ติ�ศึาสติร% ใช2หัล�กการของการม�เหัติ!ผ่ลในการค์�ดว�เค์ราะหั%หัาสาเหัติ!และพ�ส9จน%ออกมา ด�งน�+นจ�งสร!ปได2ว-า ส�งค์มทั�.ไม-ม�ภีาษาเข�ยนน�+นล2วนแล2วแติ-เป,นส�งค์มทั�.แยกติ�วจากส�งค์มอ1.นๆอย-างส�+นเช�ง

ความจั$าเป9นัคอต�นัก$าเนั(ดของส(�งปรุะด(ษฐ ?

จากค์0ากล-าวทั�.ว-า ค์วามจ0าเป,นค์1อติ2นก0าเน�ดของส�.งประด�ษฐ% “ ”

หัมายค์วามว-าส�.งประด�ษฐ%ใดๆ ในส�งค์มเก�ดข�+นเพ1.อติอบสนองค์วามจ0าเป,นของส�งค์มน�+นๆ ซี�.งก-อใหั2เก�ดข2อสงส�ยว-าจร�งหัร1อจากค์0ากล-าวน�+ อาจจะจร�งอย9-ทั�.ส�.งประด�ษฐ%หัลายๆส�.งเก�ดข�+นเน1.องจากค์0ากล-าวน�+ แติ-ก:ไม-ใช-ทั�+งหัมดและเป,นส-วนน2อย ในค์วามเป,นจร�งค์1อส�.งประด�ษฐ%จ0านวนมากเก�ดเพราะค์วามอยากร9 2อยากเหั:นของผ่92ประด�ษฐ%แล2วส�.งประด�ษฐ%น�+นค์-อยม�ประโยชน%ข�+นภีายหัล�งจากค์�ดค์2นแล2วและแพร-หัลายออกไปภีายในส�งค์มเก�ดค์วามน�ยมและพ�ฒนาติ-อยอดส�.งประด�ษฐ%น�+นๆ ติ-อไปเพ1.อใหั2เหัมาะสมติ-อส�งค์ม ส�.งแวดล2อม เศึรษฐก�จ และว�ฒนธุ์รรม โดยป=จจ�ยทั�.ทั0าใหั2ส�.งประด�ษฐ%ในแติ-ละทัว�ปม�การพ�ฒนาทั�.แติกติ-างก�นก:ข�+นอย9-ก�บด2านสภีาพภี9ม�ศึาสติร%หัลายๆอย-าง ไม-ใช-เพราะสติ�ป=ญญาของค์นแติ-ละทัว�ปทั�.แติกติ-างก�น การแก2ป=ญหัาส�.งประด�ษฐ%หัร1อเทัค์โนโลย�ติ-างๆ จ�งติ2องใหั2เหัมาะสมและสอดค์ล2องก�บสถานการณี%ของค์นแติ-ละทัว�ป ด�งน�+นหัากม�ค์วามติ2องการทั�.จะพ�ฒนาเทัค์โนโลย�หัร1อส�.งประด�ษฐ%ติ-างๆ การย�ดหัล�กติ-างสามหั-วงสองเง1.อนไขก:จะทั0าใหั2เทัค์โนโลย�เหัล-าน�+นม�ค์วามย�.งย1นและเหัมาะสม ค์1อม�ค์วามร9 2ในการค์�ดพ�ฒนาเทัค์โนโลย� โดยประเม�นสภีาพของส�งค์ม ส�.งแวดล2อม เศึรษฐก�จและว�ฒนธุ์รรม เพ1.อใหั2เก�ดค์วามพอด� และเหัมาะสมก�บสถานทั�.ทั�.จะทั0าเทัค์โนโลย�น�+นเข2าไปเผ่ยแพร-

จัากส�งคมสมภาพนั(ย์มส1&ส�งคมโจัรุาธี(ปไตย์

ม�การจ0าแนกส�งค์มออกเป,นประเภีทัติ-างๆมากมาย หัลายร9ปแบบ โดยในทั�.น�+ได2จ0าแนกส�งค์มอย-างค์ร-าวๆ เป,น 4 ประเภีทั ได2แก- ส�งค์มหัม9-ชน ส�งค์มเผ่-า ส�งค์มผ่92ปกค์รองและร�ฐซี�.งในแติ-ละส�งค์มก:จะม�ร9ปแบบการจ�ดติ�+งองค์%กรและการปกค์รองทั�.ติ-างก�น

1.ส�งค์มหัม9-ชน ม�ขนาดเล:กเป,นส�งค์มทั�.สมาช�กในส�งค์มม�ค์วามใกล2ช�ดก�น ค์ล2ายๆก�บค์รอบค์ร�วขยาย สมาช�กในส�งค์มม�ค์วามเทั-าเทั�ยมก�น ไม-ม�ผ่92น0า ไม-ม�ทั�.พ�กอาศึ�ยทั�.ถาวร และไม-ม�กฎหัมายหัร1อกฎเกณีฑ์%เพ1.อแก2ไขป=ญหัาค์วามข�ดแย2ง

2.ส�งค์มเผ่-า ม�ขนาดใหัญ-กว-าส�งค์มหัม9-ชน ม�การติ�+งถ�.นฐานเป,นหัล�กแหัล-ง ประกอบด2วยกล!-มเค์ร1อญาติ�มากกว-าหัน�.งกล!-ม ม�ค์วามเสมอภีาค์ในส�งค์มเช-นเด�ยวก�บส�งค์มหัม9-ชน ไม-ม�ผ่92น0าแติ-อาจม�ผ่92น0าติามธุ์รรมชาติ�ทั�.เก�ดจากบ!ค์ล�กภีาพของสมาช�บางค์นในส�งค์ม

3.ส�งค์มปกค์รอง ม�การรวมการปกค์รองแบบรวมศึ9นย% ไม-ม�ค์วามเสมอภีาค์ในส�งค์ม ม�ผ่92ปกค์รองทั�.ส1บทัอดติามสายเล1อด และม�การเก:บส-วยจากสาม�ญชนใหั2แก-ผ่92ปกค์รอง

4.ส�งค์มร�ฐ ย!ค์เร�.มแรกม�กม�ผ่92ปกค์รองส1บทัอดติ0าแหัน-งอ0านาจติ-อๆก�น โดยระบบการปกค์รองส-วนใหัญ- ค์1อ ระบบทัาส เพราะส�งค์มร�ฐจะม�การแบ-งแยกอ0านาจ หัน2าทั�. อาช�พทัางเศึรษฐก�จแยกย-อยมากมาย ม�ศึาสนาประจ0าร�ฐและศึาสนสถานประจ0าร�ฐ ทั0าใหั2ประชากรม�ค์วามร9 2ส�กร�กชาติ�และศึาสนา

ส�งค์มหัม9-ชนและส�งค์มเผ่-าถ1อเป,นส�งค์มสมภีาพน�ยมหัร1อส�งค์มทั�.สมาช�กในส�งค์มม�ค์วามเสมอภีาค์ก�น แติ-ในส�งค์มปกค์รองและส�งค์มร�ฐถ1อเป,นส�งค์มโจราธุ์�ปไติยทั�.ม�การเบ�ยดเบ�ยนทัร�พย%จากสาม�ญชนไปย�งกล!-มชนช�+นส9งกว-าภีายใติ2อ!ดมการณี% เพ1.อสร2างค์วามชอบธุ์รรมใหั2ก�บการปกค์รอง

เม1.อองค์%ประกอบของส�งค์มแติกติ-างก�นป=ญหัาทั�.เก�ดข�+นในแติ-ละส�งค์มก:แติกติ-างก�นเช-นก�น เพ1.อแก2ป=ญหัาค์วามเล1.อมล0+าทัางส�งค์มและค์วามข�ดแย2งทัางส�งค์มไม-ว-าส�งค์มน�+นจะปกค์รองอย-างไรสมาช�กในส�งค์มติ2องร9 2จ�กการพ�.งพาติ2นเอ ร9 2จ�กพอประมาณีในส�.งทั�.ตินม�ไม-เบ�ยดเบ�ยนผ่92อ1.น และจ�ติใจเอ1+อเฟิB+ อแก-สมาช�กร-วมส�งค์มเด�ยวก�น เพ1.อไม-ใหั2เก�ดป=ญหัาค์วามข�ดแย2งซี�.งก�น และเป,นไปติามแนวทัางเศึรษฐก�จพอเพ�ยง ซี�.งจะทั0าใหั2ทั!กส�งค์มอย9-รอดอย-างย�.งย1นติ-อไป

คนัของย์าล,

ทัว�ปออสเติรเล�ยเป,นทัว�ปทั�.ม�ค์วามแติกติ-างจากทัว�ปอ1.นๆมาก เน1.องจากม�ค์วามแหั2งแล2งทั�.ส!ด อ!ดมสมบ9รณี%น2อยทั�.ส!ด ม�สภีาพอากาศึแปรปรวนแปรมากทั�.ส!ด และม�ค์วามหัลากหัลายทัางช�วภีาพน2อยทั�.ส!ดเม1.อเทั�ยบก�บทั!กทัว�ปบนโลก ทัว�ปออสเติรเล�ยจ�งเป,นทัว�ปทั�.น-าศึ�กษาค์วามแติกติ-างของส�งค์มมน!ษย%ได2เป,นอย-างด�

ชาวพ1+นเม1องของออสเติรเล�ยทั�.เล�+ยงช�ว�ติโดยไม-อาศึ�ยอารยธุ์รรม แติ-เล�+ยงช�ว�ติโดยการหัาของปGาล-าส�ติว% เร-ร-อน หัร1อก�.งเร-ร-อน และย�งม�สภีาพส�งค์มแบบส�งค์มหัม9-ชน ทั0าใหั2ทั�ศึนะค์ติ�ของชาวย!โรปทั�.ปกค์รองออสเติรเล�ยในป=จจ!บ�นมองว-าชาวพ1+นเม1องเป,นพวกล2าหัล�ง ทั�+งแติ-ชาวพ1+นเม1องของออสแติรเล�ยเป,นผ่92ค์�ดประด�ษฐ%ส�.งประด�ษฐ%มากมายทั�.เก-าแก-ทั�.ส!ดในโลก จ�งเป,นข2อส�งเกติว-าทั0าไมชาวพ1+นเม1องถ�งไม-ใช-ผ่92ปกค์รองออสเติรเล�ยในป=จจ!บ�น แ ละทั0าไมชาวพ1+นเม1องถ�งย�งค์งใช2ช�ว�ติแบบเด�มทั�+งทั�.ค์นส-วนใหัญ-ได2แปรเปล�.ยนว�ถ�ช�ว�ติไปติามผ่92ปกค์รองใหัม-

แม2ผ่92ล-าอาณีาน�ค์มจะเป,นผ่92สร2างสรรค์%ระบอบประชาธุ์�ปไติยบนพ1+นฐานอ!ติสาหักรรม การผ่ล�ติอาหัาร และการร9 2หัน�งส1อในออสเติรเล�ย แติ-แทั2ทั�.จร�งแล2วผ่92สร2างสรรค์%ส�งค์มในทัว�ออสเติรเล�ยก:ค์1อชาวพ1+นเม1องในออกสเติรเล�ยทั�.สร2างสรรค์%การใช2ช�ว�ติหัาอาหัารล-าส�ติว%ติามธุ์รรมชาติ�ติามค์!ณีล�กษณีะติ-างๆภีายใติ2สภีาพแวดล2อมของทัว�ปออสเติรเล�ย การน0าว�ฒนธุ์รรมการปกค์รองติ-างๆไปเผ่ยแพร-ย�งทั�.ติ-างๆ จ0าเป,นติ2องค์0าน�งถ�งส�งค์มพ1+นฐานเด�ม

ทั�.ม�อย9- เพ1.อใหั2เก�ดค์วามร-วมม1อของทั!กค์นในส�งค์ม และค์วามม�.นค์งของส�งค์ม โดยอาศึ�ยหัล�กค์วามเอ1+อเฟิB+ อซี�.งก�น และสาม�ค์ค์� เพ1.อค์วามอย9-รอดและย�.งย1นของส�งค์ม

แผู้&นัด(นัจั,นักลาย์เป9นัจั,นัได�อย์&างไรุ

ค์นทั�.วไปม�กมองว-าจ�นเป,นประเทัศึทั�.ม�เอกภีาพทั�+งทัางภีาษา กายภีาพและว�ฒนธุ์รรมแติ-ถ2ามองล�กๆลงไปแล2วประเทัศึจ�นก:เป,นเช-นเด�ยวก�บหัลายๆประเทัศึทั�.ม�ค์วามหัลากหัลาย เช-น ภีาษา ค์นทั�.วไปค์�ดว-าจ�นม�ภีาษาหัล�กภีาษาเด�ยว แติ-ในค์วามเป,นจร�งประเทัศึจ�นม�ภีาษาย-อยอ�กน�บหัลายร2อยภีาษา และถ2าน�+นในอด�ติจ�นม�ภีาษาน�บพ�นภีาษา รวมทั�+งม�ว�ฒนธุ์รรมทั�.หัลากหัลายในแติ-ละภี9ม�ภีาค์ของประเทัศึ เพ�ยงแติ-ประเทัศึจ�นสามารถหัลอมรวมค์วามหัลากหัลายติ-างๆได2อย-างรวดเร:ว นอกจากภีาษา และว�ฒนธุ์รรมแล2วจ�นย�งม�ค์วามหัลากหัลายทัางภี9ม�ประเทัศึทั0าใหั2แติ-ละภี9ม�ภีาค์ของจ�นม�การเพาะปล9ก เล�+ยงส�ติว%ทั�.แติกติ-างก�นไป แติ-ก:ม�การกระจายพ�นธุ์!%ออกไปอย-างช2าๆ เน1.องจากแนวเหัน1อ ใติ2ของจ�นม�ระยะหั-างก�นไม-มากน�ก และไม-ม�แม-น0+ามาเช1.อมส-วนติ-างๆ ซี�.งก:เป,นส-วนช-วยใหั2ว�ฒนธุ์รรมเองก:กระจายไปทั�.วจ�นได2โดยไม-ยากน�ก โดยการกระจายพ1ชพ�นธุ์!% ว�ฒนธุ์รรม หัร1ออารยธุ์รรมติ-างๆของจ�นส-วนในจะขยายติ�วจากเหัน1อลงใติ2 ทั0าใหั2ประเทัศึจ�นด9ม�เอกภีาพอย-างรวดเร:ว แม2ในโลกจะม�การแพร-หัลายทัางว�ฒนธุ์รรมอย-างมากมายแติ-ในป=จจ!บ�นประเทัศึจ�นก:ย�งม�เอกภีาพเป,นของตินเอง ทั�+งน�+นอกจากภี9ม�ประเทัศึทั�.เอ1+ออ0านวยแล2วจ�นย�งม�ภี9ม�ค์!2มก�นภีายในประเทัศึติ�วเอง ค์1อน0าว�ฒนธุ์รรมภีายนอกมาปร�บใช2 แติ-ย�งร�กษาว�ฒนธุ์รรมทั�.ด�งามของติ�วเองไว2 โดยไม-ใหั2ถ9กกล1นก�บส�.งใหัม-ทั�.เข2ามา และพ�ฒนาปร�บปร!งส�.งด�+งเด�มใหั2ม�ค์!ณีภีาพ และใหั2ค์นร! -นหัล�งเหั:นค์!ณีค์-าส1บเน1.องติ-อมา

การุเข�ามาอย์1&อาศ�ย์ของพวกออสโตรุนั,เซี,ย์ในัแถบเอเชื้,ย์ตะว�นัออกเฉี,ย์งใต�

ในย!ค์ก-อน พวกชนเผ่-าออสโติรน�เซี�ยซี�.งประกอบด2วยหัม9-เกาะไติ2หัว�น หัม9-เกาะฟิ*ล�ปป*นส% และติามหัม9-เกาะมหัาสม!ทัรแปรซี�ฟิ*ก ได2ค์2นพบการประด�ษฐ%เค์ร1.องม1อเค์ร1.องใช2ทั�.ทั0าจากหั�นข�ด และเค์ร1.องชามทั�.ม�ล�กษณีะพ�เศึษทั�.เร�ยกว-า เค์ร1.องชามติราเป,งเค์:ง ซี�.งแสดงใหั2เหั:นว-าในย!ค์ก-อนน�+นม�การ” ”

ทั0าเกษติรกรรม และน0าทัร�ยพากรทั�.ม�อย9-มาใช2เพ1.อติอบสนองค์วามติ2องการของมน!ษย% นอกจากน�+นทั0าใหั2เหั:นถ�งภี9ม�ป=ญญาทั�.สามารถสร2างเร1อแค์นน9จากผ่�.งถากไม2 ส0าหัร�บในการประกอบอาช�พประมงน0+าล�กเพ1.อใช2ในการเล�+ยงช�พ และใช2ในการส�ญจรทัางน0+า จากหัล�กฐานทั�.ถ9กค์2นพบ พบว-าชนเผ่-าออสโติรน�เซี�ยย�งม�การน0าภี9ม�ป=ญญามาใช2ในการผ่ล�ติเป,นเส1+อผ่2าทั�+งจากการใช2ใยของเปล1อกไม2 และจากขนส�ติว%ทั�.ได2เล�+ยงไว2 ส1บเน1.องจากการประด�ษฐ%เร1อแค์นน9 ทั�.ทั0ามาจากติ2นไม2ทั�+งติ2น ม�ทั2องเร1อเป,นร9ปค์ร�.งวงกลม เม1.อแล-นเร1อทั0าใหั2เก�ดการพล�กล-มได2ง-าย หัากน0+าหัน�กทั�.บรรทั!กบนเร1อม�น0+าหัน�กทั�.ไม-สมด!ลก�น จ�งค์�ดว�ธุ์�แก2ไขป=ญหัาเร1อโค์ลง โดยการปล9กติ2นไม2เล:กๆไว2สองข2างขนานก�บล0าเร1อโดยม�ดก�บโค์รงทั�.ย1.นติ�+งฉีากก�บล0าเร1อทั�.หั-างออกไปหัลายเมติร เม1.อเร1อเอ�ยงโค์รงเร1อทั�.ย1.นออกไปแติ-ละข2าง จะร�กษาสมด!ลไว2เพ1.อไม-ใหั2เร1อเก�ดการพล�กค์ว0.า และจมลง นอกจากน�+ชาวน�วก�น�ซี�.งม�ค์วามร9 2ค์วามสามารถในการน0าหั�นออกซี�เด�ยนซี�.งเป,นหั�นทั�.มาจากภี9เขาไฟิ เหัมาะสมส0าหัร�บในการผ่ล�ติเค์ร1.องม1อม�ค์ม มาแลกเปล�.ยนก�บส�นค์2าอ1.นๆได2

การุปรุะทำะก�นัของทำว,ปย์1เรุ,เชื้,ย์ก�บทำว,ปอเมรุ(กา

ในบทัน�+จะใหั2เหั:นว-าข2อแติกติ-างระหัว-างสองทัว�ปค์1อ ทัว�ปอเมร�กาและทัว�ปย9เรเช�ยหัร1อย9โรปน�+นเอง ซี�.งจะเหั:นว-าในทัว�ปย9เรเช�ยน�+นเป,นทัว�ปทั�.อ!ดมสมบ9รณี%ทั�+งในด2านทัร�พยากรธุ์รรมชาติ�และส�.งแวดล2อม ทั�.เอ1+ออ0านวยติ-อการด0ารงช�ว�ติ และการพ�ฒนาในด2านติ-างๆ ม�การด0ารงช�ว�ติด2วยการทั0าการเกษติรอย-างแพร-หัลาย มองล�กลงไปน�+นชาวย9เรเช�ยม�การสร2างภี9ม�ป=ญญาใหัม-ข�+นมาเสมอ เช-นในทัางการทั0าการเกษติรน�+นม�การข!ดหัล!มปล9กพ1ชทั�ละเมล:ดใช2แทันทั�.การหัว-าน ซี�.งจะส�+นเปล1องมา และย�งม�การพรวนด�นด2วยม1อติ�วเองไม-ใช2แรงงานส�ติว%เพ1.อช-วยใหั2ปล9กพ1ชได2เน1+อทั�.มากกว-าและช-วยใหั2สามารถเพาะปล9กในพ1+นทั�.อ!ดมสมบ9รณี% และย�งม�การน0าป!Hยค์อกหัร1อม9ลส�ติว%

มาช-วยในการปร�บปร!งค์วามอ!ดมสมบ9รณี%ของด�น เป,นติ2น ในทัางค์วามร9 2น� +นทัว�ปย9เรเช�ยสามารถพ�ฒนาระบบภี9ม�ค์!2มก�นหัร1อภี9ม�ติ2านทัานโรค์ติ-างๆได2 เช-น ไข2ทัรพ�ษ หั�ด ไข2หัว�ดใหัญ- กาฬโรค์ ว�ณีโรค์ มาราเล�ย ฯลฯ ซี�.งเป,นล2วนเป,นโรค์ระบาดทั�.ค์ร-าช�ว�ติค์นเป,นจ0านวนมาก ในทัางทัร�พยากร ได2ม�การน0าโลหัะชน�ดติ-างๆ เช-น ทัองแดง ส�มฤทัธุ์�N และเหัล:กมาสร2างเป,นอ!ปกรณี% เค์ร1.องม1อเค์ร1.องใช2ติ-างๆ และใช2ในการทัหัาร เป,นติ2น ม�การพ�ฒนาใช2วงล2อใหั2เก�ดประโยชน%ส9งส!ดในด2านค์มนาค์ม ขนส-ง อ!ติสาหักรรมพ1+นบ2าน และใช2เป,นเฟิBองนาฬิ�กาอ�กด2วย นอกจากน�+ย�งใช2ค์วามร9 2ค์วามสามารถในการบร�หัารทัร�พยากรทั�.ม�มาใช2สร2างเร1อขนาดใหัญ- ซี�.งสามารถแล-นทัวนกระแสลม ฝีGาค์ล1.นข2ามมหัาสม!ทัรได2ระยะทัางไกลๆ และในเร1อย�งม�การติ�ดติ�+งเข:มทั�ศึแม-เหัล:ก เค์ร1.องว�ดม!มเป,นติ2น ติ-างจากทัว�ปอเมร�กาทั�.ม�พ1+นทั�.ไม-เอ1+ออ0านวยติ-อการทั0าการเกษติร หัร1อการผ่ล�ติอาหัารติ-างๆทั0าใหั2ไม-ม�การพ�ฒนาในด2านติ-างๆเลยจนถ9กชาวย9เรเช�ยเข2ามาในทัว�ปน�+นเอง

การุอาศ�ย์อย์1&ของมนั�ษย์ ในัทำว,ปแอฟ้รุ(กาทำ,�ม,คนัผู้(วด$าอย์1&เป9นัจั$านัวนัมาก

จะเหั:นได2ว-าในทัว�ปแอฟิร�กาม�ค์นผ่�วด0าอย9-มากมาย แติ-ก:ย�งม�ค์นผ่�วขาวอย9-เช-นก�น โดยมน!ษย%กล!-มหัล�กๆม�5 กล!-ม ทั�.อาศึ�ยอย9-ในทัว�ปแอฟิร�กาได2แก- ค์นผ่�วด0า ค์นผ่�วขาว พวกป*> กม�. พวกค์อยซีาน และค์นเอเช�ย ในบทัน�+จะเหั:นได2ว-าพวกป*> กม�.น� +นอย9-ก�นเป,นกล!-ม ม�ค์วามพอประมาณี ม�การใช2ช�ว�ติแบบหัาของปGา-ล-าส�ติว%เพ1.อเล�+ยงช�พ ถ2าเหัล1อใช2จะม�การน0ามาแลกเปล�.ยนค์2าขาย ส-วนพอค์อยซีานน�+นเป,นการรวมก�นของกล!-มหัาของปGา-ล-าส�ติว% ก�บพวกเล�+ยงส�ติว% จะเหั:นได2ว-าในทัว�ปแอฟิร�กาเติ:มไปด2วยทัะเลทัรายและแหั2งแล2ง แติ-กล!-มค์นติ-างก:ย�งสามารถอาศึ�ยอย9-ได2 และใช2ทัร�พยากรทั�.ม�อย9-ใหั2เก�ดประโยชน%ส9งส!ด ซี�.งกล!-มค์นพวกป*> กม�.และค์อยซีานน�+นอาศึ�ยอย9-ก�นอย-างกว2างขวางกว-าในป=จจ!บ�นซี�.งติ-อมาได2โดนกล!-มบ�นติ9หัร1อพวกผ่�วด0า โอบล2อมทั0าใหั2จ0านวนของพวกเขาลดลง ซี�.งในบทัน�+จะแสดงใหั2เหั:นว-ามน!ษย%ในอด�ติน�+นม�ค์วามร9 2ค์วามสามารถมาก ซี�.งจะเหั:นได2ว-าทั�.เกาะมาดาก�สการ%ม�พวกออส

โติรน�เซี�ยนทั�.อย9-ไกลหั-างออกไปถ�ง 4,000 ไมล% ม�ค์วามสามารถในการเด�นทัางโดยเร1อซี�.งปราศึจากทั�+งเข:มทั�ศึและแผ่นทั�. มาย�งหัม9-เกาะน�+ แสดงใหั2เหั:นม�ภี9ม�ป=ญญาในการเด�นทัางมาย�งเกาะมาดาก�สการ%และการสร2างเร1อทั�.แข:งแรง ขนาดของเร1อ ค์วามอดทัน ฝีGาฟิ=นอ!ปสรรค์ในมหัาสม!ทัรเพ1.อเด�นทัางมาย�งเกาะแหั-งน�+และทั0าการค์2าขาย และส-งติ-อว�ฒนธุ์รรมส�.งจะเป,นในร9ปแบบเค์ร1.องดนติร�จ0าพวกระนาดและพ�ณี ทั0าใหั2หัม9-เกาะมาดาก�สการ%ม�ค์นผ่�วด0าและค์นผ่�วขาว ส-วนชาวบ�นติ9น�+นอาศึ�ยการเล�+ยงส�ติว%และปล9กพ1ชทั2องถ�.นทั�.ทันทัานติ-อสภีาพแวดล2อมทั�.แหั2งแล2ง นอกจากน�+ ชาวบ�นติ9ได2ค์�ดค์2นภี9ม�ป=ญญาชาวบ2านทั�.ใช2ในช!มชนค์1อการหัลอมเหัล:กและการติ�เหัล:กในเติาหัลอมเล:กๆทั�.สามารถใหั2อ!ณีหัภี9ม�ส9งๆ ทั0าใหั2สามารถผ่ล�ติเหัล:กกล2า และน0าเหัล:กทั�.ได2มาใช2ทั0าอ!ปกรณี%เค์ร1.องม1อในการทั0าเกษติรกรรม นอกจากน�+ย�งน0ามาใช2ในด2านการทัหัารและอ!ติสาหักรรมอ�กด2วย ทั0าใหั2 กล!-มชาวบ�นติ9เองเป,นช!มชนทั�.เข2มแข:งในทัว�ปแอฟิร�กาน�+นเอง

ในทัางค์วามร9 2ชาวบ�นติ9ม�ว�ว�ฒนาการจนสร2างระบบติ2านทัางโรค์ทั�.เก�ดจากย!งซี�.งเป,นพาหัะน0าโรค์มาลาเร�ย ได2ซี�.งติ-างจากค์นกล!-มอ1.นทั�.ย�งขาดทั�+งค์วามร9 2และค์วามสามารถในการปMองก�นโลกทั0าใหั2เก�ดม�ค์นล2มติายเป,นจ0านวนมาก เช-น พวกค์อยซีานซี�.งหัาของปGา-ล-าส�ติว%อย-างเด�ยวขาดองค์%ค์วามร9 2ทั�.จะน0าซี�.งการค์วบค์!มปMองก�นโรค์ทั0าใหั2ประชากรของเขาลดจ0านวนลงเม1.อเก�ดการแพร-ระบาดของโรค์