Belarus Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas HrvatskaIreland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique

KRÓTKI PRZEWODNIK

JAK DBAĆ O ZDROWIE

SWOICH PIERSI

EUROPA DONNA

EUROPA DONNA - Europejska Koalicja do Walki z Rakiem Piersi jest niezależną organizacją typu non-profit, którą tworzą zrzeszone grupy z całej Europy.Koalicja pracuje na rzecz podnoszenia świadomości na temat raka piersi oraz zabiega o poparcie kobiet z Europy, aby skuteczniej domagać się lepszej edukacji odnośnie raka piersi, odpowiednich badań profilaktycznych, optymalnego sposobu leczenia oraz opieki medycznej jak i zwiększenia środków na badania naukowe. EUROPA DONNA reprezentuje interesy kobiet z Europy odnośnie raka piersi zarówno przed władzami lokalnymi i krajowymi oraz instytucjami Unii Europejskiej.

15 października - BREAST HEALTH DAY

EUROPA DONNA postanawia, że Breast Health Day - Dzień Troski o Zdrowie Piersi będzie przypadał 15 października i będzie służył rozpowszechnianiu informacji zawartych w Krótkim Przewodniku Jak Dbać o Zdrowie Swoich Piersi oraz podnoszeniu świadomości społecznej na temat zapobie-gania oraz ewentualnego wczesnego wykrywania raka piersi wśród kobiet oraz dziewcząt w całej Europie.

10 CELÓW EUROPA DONNA - Europejskiej Koalicji do Walki z Rakiem Piersi

Przyczyniać się do rozpowszechniania i wymiany dokładnych i aktualnych informacji 1. na temat raka piersi w całej Europie.Uświadamiać kobiety o zagrożeniu rakiem i zachęcać je do regularnej kontroli własnych 2. piersi.Propagować konieczność poddawania się kontroli mammograficznej w celu ewentu-3. alnego wczesnego wykrywania choroby nowotworowej.Domagać się zapewnienia każdej pacjentce optymalnego sposobu leczenia.4. Zapewniać wysokiej jakości opiekę wspomagającą w trakcie leczenia i w okresie 5. późniejszym.Domagać się właściwego przygotowania personelu medycznego.6. Dostrzegać właściwe działania i wspierać ich rozwój. 7. Domagać się regularnej kontroli jakości aparatury diagnostycznej i klinicznej.8. Zapewnić wszystkim pacjentkom możliwość zrozumienia proponowanych kierunków 9. leczenia, w tym badań klinicznych oraz respektować ich prawo do zasięgania opinii innych specjalistów.Przyczyniać się do rozwoju badań nad rakiem piersi.10.

Spis treści

Dlaczego Europa Donna podnosi świadomość społeczną na temat chorób piersi? .............................2

Dlaczego tak ważne jest, aby dbać o piersi? .........................................................................................................3

Europejski Kodeks Walki z Rakiem ...........................................................................................................................4

Dbaj o własne piersi .......................................................................................................................................................5

Styl życia a rak piersi .....................................................................................................................................................6

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ), antykoncepcja a rak piersi ...............................................................8

O przesiewowym badaniu mammograficznym (skryning) .............................................................................9

Kilka pytań, które powinnaś zadać przed badaniem mammograficznym .............................................10

Kobiety poniżej 40 roku życia a rak piersi .......................................................................................................... 11

Kilka pytań, które kobieta z rozpoznaniem raka piersi chciałaby zadać swojemu lekarzowi ..........12

Badania kliniczne a rak piersi ..................................................................................................................................13

Pytania na temat badań klinicznych, które chciałabyś zadać swojemu lekarzowi ..............................14

O kampanii na rzecz walki z rakiem piersi ..........................................................................................................15

Pytania do radnych i parlamentarzystów ...........................................................................................................16

Dane do kontaktu z państwami stowarzyszonymi w EUROPA DONNA ....................................................17

Dlaczego EUROPA DONNA podnosi świadomość społeczną na temat chorób piersi?

EUROPA DONNA - Europejska Koalicja do Walki z Rakiem Piersi zrzesza grupy członkowskie z 45 krajów w Europie. Grupy te tworzą działacze, spośród których duża część to osoby, któ-re pokonały raka piersi i wszystkim im leży na sercu zapobieganie chorobom piersi oraz walka z rakiem piersi. Dążą oni do zapewnienia wszystkim kobietom dostępu do najnowocześniejszych usług medycznych w zakresie leczenia chorób piersi, przy czym ich sfera działania obejmuje rów-nież podnoszenie świadomości na temat chorób piersi, zdrowego stylu życia oraz innych czynni-ków przyczyniających się do zdrowego i długiego życia.

Pomimo tego, że nie wszystko jeszcze wiadomo na temat czynników wywołujących choroby pier-si, celem tego przewodnika jest rozpowszechnianie informacji na temat chorób piersi w oparciu o obszerne badania oraz fakty opublikowane przez Międzynarodową Agencję Badań nad Ra-kiem (IARC) oraz Światową Organizację Zdrowia (WHO) dla kobiet i dziewcząt we wszystkich przedziałach wiekowych. Teraz już wiemy, że to co robimy od naszych najmłodszych lat może nam pomóc zapobiegać chorobom piersi w przyszłości.

Na arenie międzynarodowej, WHO, poprzez Rezolucję w sprawie Walki z Rakiem, zachęca wszystkie państwa do wdrażania programów mających na celu zapobieganie oraz leczenie cho-rób nowotworowych. Parlament Europejski, poprzez Rezolucję w sprawie Raka Piersi z 2006 roku, wzywa wszystkie państwa członkowskie, aby stworzyły warunki konieczne do zmniejszenia umieralności z powodu raka piersi, a także aby podjęły próbę eliminacji różnic pomiędzy sobą w zakresie świadczonych usług medycznych. Można to osiągnąć poprzez postępowanie zgodne z Europejskimi Wytycznymi kontroli jakości badań przesiewowych i diagnostycznych w raku piersi.

Od chwili powstania w 1994 roku, EUROPA DONNA prowadzi kampanię na rzecz wdrażania prze-siewowych badań mammograficznych zwracając szczególną uwagę na to, aby były one prze-prowadzane zgodnie z wytycznymi UE. Właśnie w tym celu EUROPA DONNA opublikowała Krótki Przewodnik na temat Europejskich Wytycznych kontroli jakości badań przesiewowych i diagnostycz-nych w raku piersi, który towarzyszy niniejszemu Przewodnikowi o Zdrowych Piersiach.

Wszystkim programom badań przesiewowych powinno towarzyszyć efektywne leczenie oraz rehabilitacja - najlepiej prowadzona przez zespół multidyscyplinarny. Kobiety z rozpoznaniem raka piersi powinny zostać dokładnie poinformowane o proponowanych kierunkach leczenia. Po-winny być również świadome tego, że prowadzenie określonego stylu życia może się przyczynić do nawrotu choroby.

EUROPA DONNA przywiązuje bardzo dużą wagę do podnoszenia świadomości na temat chorób piersi. Jesteśmy przekonani, że prowadzenie zdrowszego trybu życia przez kobiety i dziewczęta oraz dostęp do odpowiednich badań w celu wczesnego wykrywania i leczenia choroby spowo-dują, że będą się one cieszyły lepszym zdrowiem.

2

To jak żyjemy długofalowo wpływa na nasze zdrowie i udowodniono, że � pewne czynniki stylu życia zwiększają ryzyko zachorowania na raka. WHO donosi, że przynajmniej jednej trzeciej przypadków raka można by zapobiec, a aż 30% przypadków zachorowania na raka można najprawdopodobniej powiązać z dietą i sposobem odżywiania.

Rak piersi to � najczęściej występujący typ raka wśród kobiet na całym świecie. W Europie wciąż powoduje większą liczbę zgonów wśród kobiet niż jakikolwiek inny typ raka.

Chociaż nie wszystko jeszcze wiadomo na temat przyczyn powstawania raka piersi*, �udowodniono, że pewne czynniki zwiększają lub zmniejszają jego ryzyko:

Prowadzenie zdrowego, aktywnego stylu życia oraz unikanie nadwagi �i otyłości może ci pomóc uchronić się przed chorobami piersi. Jak dowodzą badania, ok. jedną trzecią przypadków zachorowania na raka można powiązać z nadwagą oraz brakiem ruchu.

Zmniejszenie spożycia alkoholu � może pomóc w zapobieganiu chorobom piersi, natomiast spożywanie dużej jego ilości może dwukrotnie podwyższyć ryzyko raka piersi.

Posiadanie dzieci w młodym wieku � , zwłaszcza kilkorga oraz karmienie ich piersią również wywiera efekt ochronny.

Skojarzona � hormonalna terapia zastępcza (HTZ) zwiększa ryzyko raka piersi. Należy starannie rozważyć wszelkie za i przeciw przed zastosowaniem HTZ, jako że może się ona przyczynić do wywołania chorób piersi w przyszłości.

Uczestniczenie w � populacyjnych przesiewowych badaniach mammograficznych może pomóc we wczesnym wykryciu potencjalnych problemów. Badania wykazują, że kobiety, które uczestniczą w badaniach mammograficznych mają większą szansę na poko-nanie raka piersi w przypadku jego rozpoznania. Umieralność z powodu raka piersi jest aż o ok. 35% mniejsza wśród kobiet w wieku 50 - 69 lat, które zgłaszają się na badania.

Chociaż badania wykazują, że � samokontrola piersi nie zawsze przynosi efekty, dbanie o własne piersi oraz obserwowanie w nich zmian wzmaga naszą czujność wobec potenc-jalnych problemów.

Przede wszystkim troska o zdrowy tryb życia, dbanie o własne piersi jak i uczestnictwo �w badaniach przesiewowych przeprowadzanych zgodnie z wytycznymi UE to podstawa, aby na dłużej cieszyć się zdrowiem.

Źródło powyższych danych: IARC i WHO

Dlaczego tak ważne jest, aby dbać o piersi?

* Czynniki genetyczne odpowiadają za 5-10% przypadków zachorowania na raka piersi, ale w większości pozostałych przypadków odgrywają marginalną rolę.

3

Możesz uniknąć niektórych rodzajów raka i możesz poprawić swoje zdrowie, jeśli podej-miesz zdrowszy styl życia:

Nie pal! Jeśli palisz, przestań. Jeśli ci się to nie uda, nie pal w obecności osób niepalących.•

Zapobiegaj otyłości.•

Codziennie bądź aktywny ruchowo.•

Zwiększ dzienne spożycie różnorodnych warzyw i owoców: jedz przynajmniej 5 porcji dzien-•nie. Ogranicz spożycie potraw zawierających tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.

Jeśli pijesz alkohol: piwo, wino czy alkohole mocne, ogranicz ich spożycie do dwóch drinków •dziennie, gdy jesteś mężczyzną, a do jednego, gdy jesteś kobietą.

Uważaj na działanie promieni słonecznych. Szczególnie chroń małe i nastoletnie dzieci. Oso-•by, mające skłonność do oparzeń słonecznych, przez całe życie powinny chronić się przed słońcem.

Stosuj się ściśle do przepisów dotyczących zabezpieczeń przed substancjami i materiałami •rakotwórczymi. Przestrzegaj przepisów ochrony radiologicznej.

Kobiety powyżej 25 roku życia powinny brać udział w profilaktycznych badaniach cytologicz-•nych wymazów z szyjki macicy. Procedury tych badań powinny być zgodne z wytycznymi Europejskiego Przewodnika Jakości Badań Cytologicznych.

Kobiety powyżej 50 roku życia powinny brać udział w profilaktycznych badaniach mammo-•graficznych. Badania te powinny być zgodne z wytycznymi Europejskiego Przewodnika Jako-ści Badań Mammograficznych.

Kobiety i mężczyźni powyżej 50 roku życia powinni uczestniczyć w profilaktycznych bada-•niach raka jelita grubego i odbytnicy. Badania te powinny być wykonywane zgodnie z proce-durami gwarancji jakości tych badań.

Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby •typu B.

www.cancercode.org, trzecia edycja (2003)

Europejski Kodeks Walki z Rakiem

EUROPA DONNA zachęca kobiety do przestrzegania zaleceń opracowanych w oparciu o badania wspierane przez program Europa w Walce z Rakiem. Wybór określonego stylu życia może mieć wpływ na nasze zdrowie i obniżyć ryzyko zachorowania na raka.

4

Twoje piersi a niepokojące zmiany

Większość kobiet zauważa zmiany w swoich piersiach w trakcie cyklu miesięcznego. To normalne. Ale tylko ty jedna wiesz, co jest normalne dla Ciebie. Warto przeprowadzać samokontrolę piersi w regularnych odstępach czasu. Możesz wykorzystać proste czynności takie jak kąpiel lub ubie-ranie się, aby lepiej się przyjrzeć swoim piersiom i ich dotknąć. Pomoże to w wykryciu jakichkol-wiek zmian lub nieprawidłowości (z reguły guzka), a ty szybciej zauważysz jakiekolwiek zmiany w twoim ciele i będziesz wiedziała, co należy sprawdzić.

Dbaj o własne piersi

*Dla kobiet pomiędzy 50 a 69 rokiem życia zgłaszanie się na przesiewowe badania mammograficzne przeprowadzane zgodnie z wytycznymi UE jest najlepszą metodą ewentualnego wczesnego wykrycia chorób piersi.

Niech sprawdzi lekarz

Jeśli zauważysz cokolwiek niepokojącego, skontaktuj się z lekarzem. Pamiętaj, że 9 na 10 guzków to zmiany łagodne. Bardzo często pierś posiada budowę guzkowatą wskutek zwykłych zmian gru-czołowych*.

Sprawdź czy nie ma:

zmian w wielkości, zarysie lub położeniu brodawek sutkowych •wyczuwalnych guzków lub zgrubień, zmarszczeń lub wciągnięcia •skórybardziej widocznych niż zazwyczaj żył•zaczerwienienia lub wysypki na skórze piersi•krwi lub innej wydzieliny z brodawki sutkowej•jakichkolwiek innych zmian, szczególnie jeśli występują tylko •w jednej piersi.

Chociaż ostatnie badania dowodzą, że samokontrola piersi nie zmniejsza umieralności z powodu raka piersi, EUROPA DONNA zachęca kobiety, aby obserwowały swoje piersi oraz korzystały z porad medycz-nych, jeśli zauważą jakiekolwiek niepokojące zmiany*.

5

Kobiety powinny prowadzić zdrowy tryb życia, aby jak najbardziej zminimalizować wszystkie zna-ne czynniki ryzyka zachorowania na raka piersi. Powinny więc zapobiegać otyłości i nadwadze, zwiększyć swoją aktywność ruchową oraz dokonać świadomego wyboru określonego stylu życia. IARC szacuje, że nadwaga wraz z brakiem ruchu odpowiadają za ok. 25 - 33% przypadków zacho-rowania na raka piersi.

Otyłość i nadwaga

Ostatnie badania dowodzą, że kobiety, które zapobiegają nadwadze, obniżają ryzyko zachorowa-nia na raka piersi w wieku pomenopauzalnym. To ryzyko nie jest związane z efektami aktywno-ści ruchowej. Kobiety powinny zapobiegać przyrostowi wagi w życiu dorosłym oraz utrzymywać współczynnik masy ciała (BMI) w granicach 18.5 - 24.9 (patrz tabelka poniżej). Istnieje związek po-między nadwagą/otyłością w wieku pomenopauzalnym a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi.

Duża ilość tkanki tłuszczowej okolic brzucha może zwiększyć ryzyko wystąpienia raka piersi.•Kobiety otyłe częściej otrzymują nieprawidłowe wyniki badania mammograficznego niż ko-•biety o wadze prawidłowej.

Współczynnik masy ciała (BMI)

Nadwaga przy współczynniku BMI (patrz: tabelka poniżej) wyższym niż 25 lub otyłość przy współ-czynniku BMI powyżej 30 wskazuje na zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi w wieku po-menopauzalnym. Kobiety, u których rak piersi już wystąpił, mogą zmniejszyć ryzyko ponownego zachorowania poprzez utrzymywanie swojej wagi w dopuszczalnych granicach.

Obliczanie współczynnika BMI

BMI =

Waga w kilogramachNiedowaga <18.50

Waga dopuszczalna 18.50 – 24.99

Wzrost w metrach kwadratowych

Nadwaga ≥25.00

Otyłość ≥30.00

Styl życia a rak piersi

Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że istnie-je związek pomiędzy pewnymi czynnikami stylu życia a rakiem piersi. EUROPA DONNA zachęca kobiety, aby wzięły sprawę swojego zdrowia we własne ręce i już teraz wybrały taki styl życia, który je uchroni w przyszłości. Zdrowy styl życia pomaga nam się ustrzec przed wieloma chorobami.

6

Styl życia a rak piersiAktywność ruchowaCoraz więcej dowodów wskazuje na to, że gdy zażywamy ruchu, pomaga-my zapobiegać rakowi piersi, zwłaszcza jeśli postępujemy tak przez całe życie. Niemniej jednak korzystne efekty są zauważalne nawet wtedy, jeśli zaczniemy tak postępować po menopauzie.

Regularne zażywanie ruchu zmniejsza ryzyko zachorowania na raka •piersi.Według szacunków brak ruchu powoduje 10 - 16% przypadków zacho-•rowania na raka piersi.Brak ruchu w połączeniu z nadwagą przyczynia się do powstania •ok. 33% wszystkich przypadków zachorowania na raka piersi*.

Kobiety powinny:dbać o zdrowie i prowadzić aktywny tryb życia•wykonywać ćwiczenia o umiarkowanym stopniu intensywności przez przynajmniej 30 - 60 •minut dziennie.

*Korzystne oddziaływanie aktywności ruchowej w obniżaniu ryzyka zachorowania na raka piersi nie ma żadnego związku z ryzykiem powiązanym z wagą ciała.

Ograniczanie spożycia alkoholu Ogranicz spożycie alkoholu do nie więcej niż 1 drinka dziennie, tzn. 10 gramów lub mniej •dziennie. (Szklanka piwa, wina lub alkoholu mocnego odpowiada 8 - 10 gramom etanolu).

Odżywianie

Chociaż badania nie wiążą żadnej szczególnej diety z ryzykiem zachorowa-nia na raka piersi, prawidłowe odżywianie jest bardzo ważne.

Przejdź na dobrze zbilansowaną dietę (dobowa dawka tłuszczu nie po-•winna przekraczać 30%).Codziennie spożywaj świeże owoce i warzywa.•Jedz odpowiednie ilości, aby utrzymać prawidłową wagę ciała.•Ogranicz spożycie czerwonego mięsa.•

Inne uwagi

Chociaż nie udowodniono istnienia związku pomiędzy aktywnym paleniem a rakiem piersi, nie-palenie jak i unikanie palenia biernego przynosi wielorakie korzyści naszemu zdrowiu. Palenie ma bezpośredni związek z różnymi typami raka i innymi chorobami.

7

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ), antykoncepcja a rak piersiRozliczne badania wskazują na zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi wśród kobiet, które stosują HTZ. EUROPA DONNA opublikowała Oświadczenie w sprawie HTZ, gdyż sądzimy, że kobiety powinny zostać poinformowane o tymże ryzyku, a także powinny szczegółowo przedyskutować każ-dą decyzję zastosowania HTZ ze swoim lekarzem. Kobiety w młodszym wieku natomiast powinny być świadome ryzyka związanego z przyjmowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych.

O HTZHTZ to popularna terapia proponowana kobietom w celu leczenia symptomów menopauzy. HTZ, w okresie jej stosowania, niweluje objawy menopauzy, zapewnia odpowiednią gęstość kości w wieku pomenopauzalnym oraz obniża ryzyko złamań kości spowodowanych przez osteoporozę.

HTZ a ryzyko raka piersiW oparciu o dowody rozlicznych badań, np. Women’s Health Initiative (www.nih.gov/PHTindex.htm lub www.whi.org) oraz Million Women Study (www.millionwomenstudy.org) można stwier-dzić, że istnieje wyraźny związek pomiędzy HTZ a ryzykiem zachorowania na raka piersi. Million Women Study wykazało, że kobiety uczestniczące w badaniach w trakcie stosowania HTZ były w większym stopniu narażone na zachorowanie na raka piersi niż te, które nigdy nie stosowały tej te-rapii. (Uśrednione relatywne ryzyko wynosi 1.66 zob. Lancet 2003; 362: 419-27). Powyższe badania dowodzą, że ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta im dłużej stosuje się HTZ.Badania szacunkowe przeprowadzone przez IARC odnośnie związku pomiędzy HTZ a ryzykiem raka piersi jednoznacznie wskazują, że skojarzona terapia estrogenowo-progestagenowa ma dzia-łanie kancerogenne. Potwierdzają to rozliczne badania bezsprzecznie wskazujące na zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi wśród kobiet, które stosują lub w niedawnej przeszłości stoso-wały skojarzoną terapię estrogenowo-progestagenową.

Zaleca się kobietom, które nigdy nie chorowały na raka piersi, aby przedyskutowały ryzyko oraz korzyści płynące z zastosowania HTZ ze swoim lekarzem i dzięki temu podjęły świadomą decyzję odnośnie terapii. Co więcej, należy regularnie analizować aktualną terapię z lekarzem prowadzą-cym, aby stwierdzić czy rzeczywiście jest to najlepsza opcja leczenia. Jeśli zdecydujesz się na HTZ, poproś o przepisanie jak najmniejszej dawki niwelującej objawy menopauzalne przez możliwie jak najkrótszy okres czasu.

HTZ nie jest zalecana kobietom, które w przeszłości chorowały na raka piersi, gdyż może ona zwiększyć ryzyko wystąpienia nawrotu choroby (zob. Lancet 2004; 363: 453-5). Za każdym razem decyzja o zastosowaniu HTZ powinna więc być dokładnie przeanalizowana z lekarzem.

Doustne środki antykoncepcyjne a rak piersiWnioski IARC odnośnie oceny ryzyka zachorowania na raka piersi przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych są następujące: „Posiadamy wystarczającą ilość dowodów wskazują-cych na kancerogenne działanie łączonych estrogenowo-progestagenowych doustnych środków antykoncepcyjnych. Szacunków tych dokonano po zaobserwowaniu zwiększonego ryzyka raka piersi wśród kobiet aktualnie lub niedawno stosujących te środki.”

8

O przesiewowym badaniu mammograficznym (skryning)EUROPA DONNA prowadzi kampanię na rzecz wdrażania populacyjnych przesiewowych badań mammograficznych wykonywanych zgodnie z Europejskimi Wytycznymi kontroli jakości badań przesiewowych i dia-gnostycznych w raku piersi. Udowodniono, że poddawanie się tymże badaniom zmniejszyło umieralność spowodowaną przez raka piersi aż o 35% wśród kobiet pomiędzy 50 a 69 rokiem życia.

Mammografię powszechnie uważa się za najlepszą metodę wczesnego wykrywania raka piersi, -zanim stanie się on wykrywalny w badaniu dotykowym. Podczas wykonywania mammografii technik radiologii odpowiednio umieszcza twoją pierś pomiędzy dwiema płytkami kompresyjny-mi mammografu. Płytki te uciskają pierś podczas wykonywania zdjęcia RTG. Chociaż ucisk może być nieprzyjemny, jest on konieczny, aby wykonać dobre, czytelne zdjęcia, wyeliminować wszelkie rozmazane obrazy, prawidłowo spłaszczyć tkankę, a także aby zmniejszyć dawkę promieniowania. Zdjęcia każdej z piersi wykonywane są przez technika radiologii w dwóch projekcjach: góra - dół oraz w projekcji bocznej. Następnie zdjęcia mammograficzne interpretowane są przez radiologa. Według zaleceń Europejskich Wytycznych kontroli jakości badań przesiewowych i diagnostycz-nych w raku piersi, każda mammografia powinna zostać zinterpretowana przez dwóch niezależ-nych radiologów.Mammografię można wykonać na kliszy tak jak zdjęcie lub w technice cyfrowej i wtedy twoje pliki -można przechowywać na komputerze. Jeśli kiedykolwiek wcześniej poddałaś się badaniu mam-mograficznemu, radiolog powinien porównać wcześniejsze zdjęcia lub pliki z aktualnymi, aby sprawdzić, czy nie pojawiły się jakiekolwiek zmiany w twoich piersiach.Można również przeprowadzić badanie ultrasonograficzne, albo wykonać dodatkowe zdjęcia, -zwłaszcza jeśli pacjentka jest młoda lub ma piersi o gęstej strukturze.Jeśli mieścisz się w przedziale wiekowym pomiędzy 50 a 69 rokiem życia, powinnaś co dwa lata -otrzymywać zaproszenie na badanie mammograficzne w ramach programu badań przesiewo-wych realizowanego przez twój system opieki zdrowotnej. Jest to zgodne z postulatami Europej-skich Wytycznych jak i z zaleceniami IARC oraz z Zaleceniami Rady Europy w sprawie wczesnego wykrywania nowotworów.Według zaleceń Europejskich Wytycznych badanie mammograficzne powinno się wykonywać we -współpracy z jednostką specjalizującą się w chorobach piersi, aby w razie potrzeby zapewnić ko-biecie dostęp do zespołu multidyscyplinarnego w celu postawienia diagnozy oraz ewentualnego leczenia.Według Pierwszego Raportu dotyczącego Wdrażania Zaleceń Rady Europy w sprawie wczesnego -wykrywania nowotworów opublikowanego w czerwcu 2008, w 2007 roku 22 państwa UE realizo-wały lub były właśnie w trakcie wdrażania populacyjnych badań przesiewowych (Austria, Belgia, Cypr, Republika Czeska, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Węgry, Irlandia, Włochy, Luk-semburg, Malta, Holandia, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Hiszpania, Szwecja oraz Wielka Brytania). Pełny raport dostępny jest na stronie: http://ec.europa.eu/health/ph_determinants/ge-netics/documents/cancer_screening.pdf.Jeśli w twojej okolicy lub w twoim kraju nie są jeszcze dostępne przesiewowe badania mammo- -graficzne, powinnaś porozmawiać o dostępnych dla ciebie opcjach ze swoim lekarzem.

9

Kilka pytań, które chciałabyś zadać przed badaniem mammograficznym

(Poniższa lista nie porusza oczywiście wszystkich kwestii, ale może być pomocna przy przygotowywaniu własnych pytań)

Czy parametry techniczne mammografu są jakościowo zgodne ze standardami przyję-1. tymi w UE* lub są do nich zbliżone?

Ile mammografii na danym mammografie wykonuje się każdego roku?2.

Czy moje zdjęcia mammograficzne będą wykonywane metodą tradycyjną (zdjęcia na 3. kliszy czy na płycie CD) czy w technice cyfrowej?

Czy wszystkie mammografie są interpretowane przez dwóch niezależnych radiolo-4. gów?

Czy osoba, która będzie wykonywała moją mammografię, ma właściwe kwalifikacje 5. zawodowe i specjalizuje się w mammografii?

Czy radiolog, który opisuje mammografię, ma wystarczające doświadczenie zawodo-6. we tzn. czy opisuje przynajmniej 5.000 mammografii rocznie?

Czy sprzęt do mammografii podlega kontrolom technicznym i czy jest regularnie kali-7. browany (tzn. przynajmniej raz w roku)?

Kiedy i w jaki sposób otrzy-8. mam wyniki badania? (Naj-lepiej gdyby były gotowe w przeciągu 5 dni robo-czych).

Jeśli wynik będzie niepra-9. widłowy, czy będę o tym powiadomiona, jeśli tak, to w ciągu jakiego okresu cza-su? (Najlepiej gdyby taka informacja została przeka-zana osobiście w ciągu 5 dni roboczych w obecności pielęgniarki wyspecjalizowanej w raku piersi).

Czy istnieje jeszcze inne niż mammografia badanie, które byłoby bardziej wiarygodne 10. w mojej szczególnej sytuacji (np: ciąża, implanty piersi, wiek poniżej 35 lat)?*

* Standardy UE określone są w Europejskich Wytycznych kontroli jakości badań przesiewowych i diagnostycznych w raku piersi, wydanie 4; opublikowane przez Komisję Europejską w 2006 roku.

10

Kobiety poniżej 40 roku życia a rak piersi

EUROPA DONNA dostrzega potrzebę podnoszenia świadomości na temat ryzyka zachorowania na raka piersi wśród kobiet w młodym wieku.

Z tego względu, że ok. 5 - 7% przypadków zachorowania na raka piersi odnotowuje się wśród kobiet poniżej 40 roku życia, młode kobiety powinny zostać poinformowane o ryzyku zachoro-wania na raka piersi i powinny również zaznajomić się z zaleceniami Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem.

To naprawdę ważne, aby kobiety już w młodym wieku zaczęły obserwować swoje piersi (zob. roz-dział: Dbaj o swoje piersi). Możesz wykorzystać proste czynności takie jak kąpiel lub ubieranie się, aby lepiej się przyjrzeć swoim piersiom i ich dotknąć. Pomoże ci to we wcześniejszym wykryciu jakichkolwiek zmian lub nieprawidłowości (z reguły guzka). Pomimo tego, że w większości guzki w piersiach to zmiany łagodne, niezwłocznie powiadom swojego lekarza o jakichkolwiek zaob-serwowanych zmianach. Począwszy od młodego wieku powinnaś regularnie się poddawać bada-niom klinicznym piersi przeprowadzanym przez wykwalifikowany personel medyczny.

Ciało kobiety w młodszym wieku ma odmienne charakterystyczne cechy biologiczne i hormonal-ne od tych, które występują u kobiet starszych. Jednym z tego przykładów jest gęstsza tkanka piersiowa, przez którą badanie mammograficzne jest mniej skuteczne we wczesnym wykrywaniu raka. Z tego względu badanie ultrasonograficzne może być bardziej przydatne w diagnozowaniu raka piersi u kobiet młodszych.

Młode kobiety, u których w rodzinie wystąpiły przypadki zachorowania na raka piersi i/lub jajnika, powinny być świadome, że są w grupie większego ryzyka zachorowania na raka piersi, powinny więc regularnie poddawać się odpowiednim badaniom kontrolnym.

10 pytań, które młode kobiety z rozpoznaniem raka piersi chciałyby zadać swojemu lekarzowi

Czy leczenie raka u kobiet młodych jest w jakiś sposób inne?1. Jakiego rodzaju raka piersi wykryto u mnie i jaki jest jego stopień agresywności? 2. Czy zastosowany u mnie sposób leczenia może się przyczynić do wcześniejszego wystąpienia 3. menopauzy? Jeśli tak, jakie mogą być tego skutki?Co mogę zrobić, aby zachować płodność? Czy w przyszłości będę mogła posiadać własne 4. dzieci?Jeśli chciałabym zajść w ciążę po przebytym raku piersi, kiedy najlepiej podjąć taką decyzję?5. Jakie są proponowane kierunki leczenia w przypadku rozpoznania raka piersi w trakcie cią-6. ży?Czy rak piersi rozpoznany w czasie ciąży oraz jego leczenie mogą zaszkodzić mojemu niena-7. rodzonemu dziecku?Czy będę mogła karmić piersią?8. Czy powinnam poddać się badaniom genetycznym, aby sprawdzić, czy przenoszę gen raka 9. piersi?Czy jakiekolwiek badania kliniczne są proponowane młodym kobietom i czy miałabym szan-10. sę w nich uczestniczyć?

11

Kilka pytań, które kobieta z rozpoznaniem raka piersi chciałaby zadać swojemu lekarzowi

Rozpoznanie raka piersi jest trudnym do-świadczeniem rzutującym na całe nasze życie a wizja proponowanej terapii może być przy-tłaczająca. Poniżej przedstawiamy listę pytań, które mogą się okazać przydatne przy przygo-towywaniu twoich własnych pytań.

Jaki rodzaj raka piersi wykryto u mnie i czy jest on inwazyjny?1.

Jakie są sposoby leczenia raka piersi i który byłby zalecany w moim przypadku?2.

Czy zalecany sposób leczenia jest standardową procedurą w przypadkach takich jak mój? 3. Jak szybko powinnam rozpocząć leczenie i czy mam prawo do zasięgnięcia opinii innego specjalisty?

Czy konieczna będzie dodatkowa terapia po zabiegu chirurgicznym, np. radioterapia, che-4. mioterapia, terapia hormonalna, rehabilitacja czy też połączenie tych lub innych rodzajów terapii?

Jakie jest ryzyko związane z każdym ze sposobów leczenia i jakich się można spodziewać 5. skutków ubocznych?

Czy mogę być leczona w specjalistycznym ośrodku leczenia chorób piersi przez zespół 6. profesjonalistów składający się z chirurga, onkologa, pielęgniarki onkologicznej, onkologa radioterapeuty oraz psychologa?

Jeśli nie mogę skorzystać z tego typu specjalistycznej jednostki, to ile pacjentek rocznie 7. jest leczonych w zalecanym dla mnie szpitalu?

W jaki sposób proces leczenia wpłynie na moje życie codzienne i czy będę w stanie podjąć 8. takie czynności jak np. praca zawodowa?

Jaką literaturę, strony internetowe oraz grupy wsparcia poleciłby mi Pan/Pani?9.

Co to są badania kliniczne i w jaki sposób się je przeprowadza? Czy poleciłby mi Pan/Pani, 10. abym wzięła w nich udział?

12

Badania kliniczne a rak piersiBadania kliniczne to najbezpieczniejsza metoda sprawdzenia nowych leków lub procedur medycz-nych, które mogą się okazać bardziej skuteczne niż poprzednie w ratowaniu ludzkiego życia. Po-winno się usunąć wszelkie przeszkody, które mogłyby utrudnić uczestnikom przystąpienie do badań a badaczom ich przeprowadzenie. EUROPA DONNA prowadzi działania na rzecz podnoszenia świa-domości społecznej oraz rozpowszechniania informacji na temat badań klinicznych, jednakże każ-dorazowa decyzja o udziale w badaniach powinna być przeanalizowana z lekarzem prowadzącym. Pozostałe informacje na ten temat można znaleźć w broszurze opracowanej przez EUROPA DONNA: Badania kliniczne a rak piersi

Badania kliniczne to badania z udziałem ludzi prowadzone w celu wypróbowania nowej terapii, procedury medycznej lub metody zapobiegania, diagnozowania bądź leczenia choroby nowo-tworowej. Niektóre z tych badań prowadzone są w celu przetestowania bardziej kompleksowych procedur medycznych dla celów leczenia byłych oraz aktualnych pacjentów onkologicznych. Za-równo zdrowe kobiety jak i kobiety z rozpozna-niem raka piersi mogą przystąpić do badań kli-nicznych.

Badania kliniczne z udziałem ludzi można rozpocząć dopiero po przeprowadzeniu szeregu badań laboratoryjnych (in vitro) oraz prób na zwierzętach, które potwierdziły bezpieczeństwo oraz sku-teczność nowej terapii. Wszelkiego rodzaju badania kliniczne prowadzi się, aby uzyskać odpowie-dzi na konkretne pytania.

Poszczególne próby badawcze są podzielone na fazy: jeśli rezultaty danej próby badawczej są za-dowalające, można przejść do fazy następnej.

Faza I próby badawczej obejmuje bardzo niewielką grupę zazwyczaj zdrowych uczestników i prowadzi się ją, aby sprawdzić, czy nowy sposób leczenia jest bezpieczny dla ludzi i aby ocenić skutki uboczne. Na tym etapie badacze mają za zadanie ustalić odpowiednie dawkowanie oraz optymalny sposób podania leku (np. doustnie, dożylnie czy domięśniowo).

Podczas Fazy II prowadzonej przy udziale większej liczby pacjentów nadal sprawdza się bezpie-czeństwo nowego sposobu leczenia oraz stopień jego efektywności.

Faza III bada stopień efektywności nowego sposobu leczenia w porównaniu do standardowych stosowanych już sposobów. W fazie III bierze udział wielu uczestników, którym zwykle losowo przepisywany jest standardowy lub innowacyjny sposób leczenia.

Badacze mogą również przeprowadzić badania uzupełniające, niekiedy nazywane Fazą IV. Ten typ badań analizuje pozostałe długotrwałe efekty zastosowanego sposobu leczenia, takie jak jego interakcje z innymi sposobami leczenia lub jego skutki w poszczególnych grupach pacjentów. Ba-dania firm farmaceutycznych tego typu znane są jako długotrwałe badania rynku.

13

Badania kliniczne a rak piersi

Badania kliniczne dotyczące leczenia prowadzi się w celu sprawdzenia nowej terapii (leku, metody chirurgicznej, radioterapii, terapii genowej lub kombinacji tych wszystkich terapii) w leczeniu raka. Badania kliniczne prewencyjne testują nowe metody zmniejszania ryzyka wy-stępowania danego rodzaju raka. Celem badań klinicznych przesiewowych jest sprawdzenie sposobów wcześniejszego wykrywania raka w jego najwcześniejszej fazie rozwoju. Badania kliniczne nad poprawą jakości życia analizują różne formy wsparcia dla pacjentów onkologicz-nych oraz ich rodzin w celu poprawy komfortu oraz jakości ich życia.

Lekarze prowadzący badania kliniczne są zobowiązani prowadzić protokół badań. Jest to plan badań klinicznych, który szczegółowo omawia powody ich podjęcia, opisuje testowane meto-dy leczenia i określa wytyczne doboru pacjentów. Protokół wytycza również jakie informacje powinny zostać zebrane dla każdego z uczestników w tym opis testów medycznych, w których uczestnicy wezmą udział. Ponadto protokół powinien określać, w jaki sposób informacje do-tyczące badań zostaną wykorzystane i kto będzie miał do nich dostęp. W protokole musi być również zawarta uwaga o ochronie danych osobowych uczestników.

Każdy potencjalny uczestnik powinien otrzymać formularz zgłoszeniowy, który pokrótce przed-stawia główne treści protokołu badań oraz omawia prawa uczestnika. Dokument ten powinien zostać bardzo uważnie przeanalizowany, jako że ustala on podstawy porozumienia pomiędzy uczestnikiem a zespołem badawczym. Procedura zgłoszeniowa zapewnia uczestnikowi dostęp do wszelkich aktualnych informacji dotyczących jego leczenia zarówno podczas jak i po zakoń-czeniu badań. Uczestnicy zachęcani są do zgłaszania wszelkich uwag w czasie trwania badań oraz po ich zakończeniu.

Pomimo tego, że twój lekarz musi pokryć wszystkie koszty związane z twoim uczestnictwem w jakichkolwiek badaniach klinicznych, twój udział w nich jest całkowicie dobrowolny i możesz się z nich wycofać w dowolnym momencie, nawet po podpisaniu formularza zgłoszeniowego.

Lista pytań na temat badań klinicznych, które chciałabyś zadać swojemu lekarzowi(Lista ta z pewnością nie jest wyczerpująca, ale może być pomocna przy przygotowywaniu twoich własnych pytań).

Czy pomoże mi Pan/Pani ocenić odpowiednie badanie kliniczne analizując ze mną protokół 1. badawczy?W jaki sposób udział w tych badaniach wpłynie na przebieg mojej obecnej terapii?2. Jak będzie monitorowany przebieg mojej terapii jeśli zdecyduję się na udział w badaniu?3. Kto prowadzi i sponsoruje to badanie?4. Jakim testom medycznym będę musiała się poddać podczas trwania badania klinicznego?5. Jakie są potencjalne korzyści oraz ryzyko związane z uczestnictwem w tym badaniu?6. Kto pomoże mi przeanalizować formularz zgłoszeniowy oraz procedurę badania?7. Czy ktokolwiek czerpie jakiekolwiek korzyści w związku z moim udziałem?8. Czy moja terapia na tym ucierpi jeśli się wycofam z dalszego udziału w badaniu?9. Kto poniesie koszty mojego leczenia podczas oraz po zakończeniu badania?10. W jaki sposób będę poinformowana o wynikach badania po jego zakończeniu?11. Kto będzie miał dostęp do zebranych danych? 12.

14

O kampanii na rzecz walki z rakiem piersi

EUROPA DONNA- Europejska Koalicja do Walki z Rakiem Piersi pragnie zachęcić kobiety z całej Europy do przystąpienia do kampanii na rzecz walki z rakiem piersi w ich własnych kra-jach. Szkolimy liderów z naszych państw członkowskich na dorocznych Kursach Szkoleniowych wspieranych przez Unię Europejską. Naszym celem jest zapewnienie wszystkim kobie-tom, bez względu na ich miejsce zamieszkania, jednakowego dostępu do najbardziej aktualnych informacji na temat raka piersi oraz do najnowocześniejszych usług medycznych w za-kresie jego leczenia. Nasi liderzy oraz stowarzyszone z nami organizacje nie tylko prowadzą rozliczne działania na rzecz podnoszenia świadomości na temat raka piersi wśród kobiet oraz ustawodawców, ale również sami w nich uczestniczą.Poniżej przedstawiamy listę naszych priorytetów, w oparciu o które realizujemy naszą misję:

Wdrożenie Europejskich Wytycznych kontroli jakości badań przesiewowych i diagnostycz-nych w raku piersi. Czwarta edycja tychże wytycznych opublikowana przez Komitet Ministrów w 2006 roku to główna podstawa naszej kampanii. Wytyczne jasno określają standardy jakości dotyczące wszelkich aspektów związanych z badaniami przesiewowymi oraz diagnostycznymi.

Założenie specjalistycznych ośrodków leczenia chorób piersi w całej Europie. Wszystkim ko-bietom powinno się zapewnić możliwość leczenia w specjalistycznym ośrodku leczenia chorób piersi prowadzonym przez zespół multidyscyplinarny zgodnie z Europejskimi Wytycznymi.

Uznanie potrzeby oraz uzyskanie zgody wszystkich Państw UE na wdrożenie Rezolucji Par-lamentu Europejskiego na temat raka piersi w poszerzonej UE. Rezolucja niniejsza uchwalona w październiku 2006 wzywa do zapewnienia każdej kobiecie w UE, bez względu na jej miejsce zamieszkania, status społeczny, zawód lub wykształcenie, dostępu do wysokiej jakości badań przesiewowych, leczenia i opieki pooperacyjnej w raku piersi zgodnie z postulatami Europejskich Wytycznych.

Przestrzeganie przez wszystkie państwa postanowień Zaleceń Rady Europy w sprawie wczesnego wykrywania nowotworów. Ten dokument UE zawiera zalecenia dla państw człon-kowskich dotyczące wdrażania programów badań przesiewowych zgodnie z Europejskimi Wy-tycznymi. Pierwszy raport na temat wdrażania Zaleceń Rady Europy został opublikowany w 2008 roku i jest dostępny na: ec.europa.eu/health-eu/health_problems/cancer/ index_en.htm (patrz: Wczesne wykrywanie nowotworów poprzez badania przesiewowe).

Rozwój badań nad rakiem piersi. EUROPA DONNA jest członkiem konsorcjów badawczych jak i zespołów do spraw badań klinicznych i propaguje podnoszenie świadomości społecznej na te-mat badań klinicznych oraz rozpowszechnianie informacji na ich temat.

Wprowadzenie ogólnokrajowych rejestrów zachorowań na raka piersi. Posiadanie wiarygod-nych danych na temat raka piersi jest niezbędne, aby ocenić skuteczność działań prewencyjnych, badań przesiewowych oraz badań naukowych nad tą chorobą. Rezolucja Parlamentu Europejskie-go w sprawie raka piersi w poszerzonej UE wyraźnie podkreśla potrzebę prowadzenia takich reje-strów we wszystkich państwach członkowskich.

15

Lista pytań do radnych i parlamentarzystów

Pytania przedstawione poniżej mogą pomóc wszystkim w dialogu z ustawodawcami oraz w ich obecnej kampanii na rzecz podnoszenia świadomości społecznej na temat raka piersi.

Czy Pan/Pani wie, u jak wielu kobiet w naszym regionie/1. państwie wykrywa się raka piersi każdego roku i jaki pro-cent z tych kobiet żyje i czuje się dobrze po upływie pię-ciu lat od diagnozy?

Jak wiele kobiet w naszym regionie/państwie umiera z powodu raka piersi każdego 2. roku i czy ta liczba maleje czy rośnie?

Jak kształtują się wydatki na leczenie raka piersi w naszym regionie/państwie?3.

Jaki procent wydatków budżetu państwa na usługi zdrowotne przeznaczany jest na 4. leczenie raka piersi?

Czy istnieją ogólnokrajowe wytyczne co do standardu usług medycznych w zakresie 5. leczenia raka piersi?

Czy w naszym regionie/państwie działają specjalistyczne ośrodki leczenia chorób pier-6. si? Ile ich jest i jaki procent populacji z nich korzysta?

Czy w naszym państwie funkcjonuje program profilaktycznych badań mammograficz-7. nych?

Czy tzw. obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne obejmuje wszystkie aspekty leczenia 8. raka piersi, w tym chemioterapię, terapię celowaną (lub terapię anty-HER2) oraz zakup przepisanych środków farmakologicznych?

Czy wszystkie kobiety w naszym kraju mają dostęp do wysokiej jakości usług w zakre-9. sie leczenia raka piersi, w tym do badań przesiewowych i diagnostycznych oraz do le-czenia bez względu na region, z którego pochodzą oraz status społeczny i materialny?

Czy istnieją programy edukacyjne mające na celu uświadomienie wszystkich kobiet 10. na temat tej choroby, naukę samokontroli piersi oraz rozpowszechnianie informacji na temat odpowiednich programów badań profilaktycznych?

16

EUROPA DONNA kraje członkowskie

AlbaniaTel: +355 69 35 71 071albania-breastcancer@hotmail.comAustriaTel: +43 650 902 32 65ingrid.schnabl@europadonna.atBiałoruśTel: +375 172 63 6615tomsserzhan@mail.ruBelgiaTel: +32 9 240 3636mariane.devriendt@Ugent.beBułgariaTel: +359 2 981 10 91eudonnabg@abv.bgChorwacjaTel: +385 1 234 3153europa-donna-croatia@zg.tcom.hrCyprTel: +357 22 490 849info@europadonna.com.cyCzechyTel: +420 731414444musilkovaj@centrum.czDaniaTel: +45 3583 8888breve@brystkraeftforeningen.dkEstoniaTel: +372 6504 341tiiu.tigane@regionaalhaigla.eeFinlandiaTel: +358 40 536 9800heli.siponen@gmail.comFrancjaTel: +33 1 44 30 07 66www.europadonna.frGruzjaTel: +995 32 377 110nin_ka@hotmail.comNiemcyTel: +49 421 55 37 68windler@europadonna.deGrecjaTel: +30 210 418 1566edhellas@otenet.gr

WęgryTel: +36 1 375 0362gyenei.melinda@ppk.elte.huIslandiaTel: +35 4 564 1908samhjalp@krabb.isIrlandiaTel: +35312886116edi.christine@hotmail.comIzraelTel: +972 3 571 9584miriziv@inter.net.ilWłochyTel: +39 02 72095490info@europadonna-italia.euKazahstanTel: +73 27 295 29 32healthasiakz@mail.ruKirgistanTel: + 996 312 93 55 19tsabyrbekova@gmail.comŁotwaTel: +371 71 03 200europadonna@dzivibaskoks.lvLitwaTel: +37068686985e.umbrasaite@gmail.comLuksemburgTel: +352 836748josee@vonet.luMacedoniaTel: +389 2 3224767info@borka.org.mkMaltaTel: +356 214 452 910breastcaresupportgroup@gmail.comMołdawiaTel: 373 22 73 53 32sofroni@yandex.ruMonacoTel: +377 9205 28 88HolandiaTel: +31 23 526 37 69ad_en_eaj_verschuur@planet.nl

NorwegiaTel: +47 32 84 68 02chrtrone@online.noPolskaTel: +48 76 862 7499polskieforum@europadonna.org.plPortugaliaTel: + 351 289 359 516beaseq@gmail.comRumuniaTel: +40 21 212 0212contact@fundatiarenasterea.roRosjaTel: +7 812 510 2739nadegdartor@mail.ruSerbiaTel: +381 11 233 4313saimar@yubc.netSłowacjaTel: +421 915 064 924slovakia@europadonna.skSłoweniaTel: +386 1 231 21 01europadonna@europadonnazdruzenje.siHiszpaniaTel: +34 91 65 92 870oncometges@arnau.scs.esSzwecjaTel: +46 8 546 40 532ingrid.kossler@bro.org.seSzwajcariaTel: +41 31 389 92 62sekretariat@europadonna.chTurcjaTel: +90 212 361 7131violetaroyo@hotmail.comWielka BrytaniaTel: +44 1628 632 976cathyratcliffeeduk@googlemail.comUkrainaTel: +380 44 242 26 20maistruk@whfp.kiev.uaUzbekistanTel: +998 97 2392058 2eduzbekistan@mail.ru

Belarus Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas HrvatskaIreland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique Bulgaria Ceská Republika Danmark Deutschland Eesti España France Hellas Hrvatska Ireland, Island Israel Italia Kazakhstan Kypros Latvija Leituva Luxembourg Magyarország Malta Moldova Monaco Nederland Norge Österreich Polska Portugal Romania Rossijshaja Federacija Sagartvelo Slovenija Slovensko Srbija i Crna Gora Suisse Suomi Sverige Turkiye Ukraïna United Kingdom Belarus Belgique

Via G. Previati, 1220149 Milan, Italy

Tel: +39 02 8907 9660Fax: +39 02 8907 9664

Email: info@europadonna.orgwww.europadonna.org

(Member of Cancerworld)

Polskie Forum Europejskiej Koalicji do Walki z Rakiem Piersi EUROPA DONNA59-220 Legnica, ul. Gen. Wł. Andersa 4,

PolskaOrganizacja Pożytku Publicznego

KRS 0000065253tel./fax +48 76 86 27 499, tel. kom. +48 606 118 113

Email: polskieforum@europadonna.org.plwww.europadonna.org.pl

Tłumaczenie : Polskie Forum Europejskiej Koalicji do Walki z Rakiem Piersi EUROPA DONNA

Wydawca: Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu

Wydanie I/2010 r. ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego