dogumunun100.yil.nihalatsiz

8/8/2019 Dogumunun100.yil.NihalAtsiz

1/108

1

Doumunun 100.Ylnda NHL ATSIZ

Hazrlayan

Ycel HACALOLU

Doumunun 100.Ylnda

H.NHAL ATSIZ

Trk OcaklarAnkara ubesiYaynlar : 15

ubat 2005Basld Yer : Boyut Tan.Matbaaclk - ANKARA


2/108

2

(0312) 384 73 51


3/108

3


4/108

4

NDEKLER

A Konumas 1

Trk lks Atsz 7

Nihl Atszn Trkl veTrk Dnyasna Bak 33

Atszn Romanlarnda AKn

Anlam zerine 73

Tandm Atsz 85

Oturum Bakan

Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasunun

Deerlendirmesi 99


5/108

5

AI KONUMASI

Trkn HACALOLU

Sayn Dvetliler, Aziz Trk Ocakllar,

Tataristanl bir Tatar Trk olan Profesr SadriMaksud Arsaln kz bykeli rahmetli Adile Ayda,Atsz yle tarif eder: Siz yzyllar getikten sonra bileilham kayna olacak bir milluur bidesisiniz.

Evet, mill uur bidesi, byk Trk NihlAtsz doumunun 100.ylnda anmak iin tertip ettiimiztoplantmza ho geldiniz der, hepinizi saygyla selam-larm.

ncelikle, dzenlediimiz bu paneli sizlere suna-bilmemiz iin her trl fedakrl salayan, mill deer-lerimize her platformda sahip kan, Trk dnyas ilebtnleen, Avrasya Trk Metal ileri Federasyonu veTrk Metal Sendikas Genel Bakan, Trkmen aasSayn Mustafa zbek ve Genel Ml Sekreter Sayn MecitHazr, ve hizmeti geenlere, deerli gr ve dnceleriile bizleri aydnlatacak olan oturum bakanmz SaynProf. Dr. Ahmet Bican Ercilasuna, Sayn Prof. Dr. Dur-sun Yldrma, Sayn mer zcan, Sayn Do. Dr. bra-him ahin ve Sayn Altan Deliormana teekkr ediyor,

sayglar sunuyorum.

Trk Ocaklar Ankara ubesi Bakan


6/108

6

Sayn davetliler,

12 Ocak 1905 tarihinde stanbulda dnyaya gelen,anne ve baba tarafndan asker bir aileye mensup olanAtsz, gerek tahsil hayatnn, gerekse memuriyet hayatnnileli yolculuunu 11 Aralk 1975 ylnda yine stanbulda

mtevazi evinde tamamlayarak umaa vard.Trk bir vazife iin yaratlmtr, o vazife kinatgzelletii zaman biter diyen Atsz, milletimizin yeti-tirdii en hudut tanmaz idealist bir fikir adam idi. Atszok ynl bir kiiydi. Duygulu bir airdi. yi bir dil bilgi-niydi. ok kuvvetli tarihiydi. Ama bunlarn hepsininstnde lk adamyd.

Trk tarihine bakldnda, milletin hislerinetercman olan kiiler ortaya karak mcadeleye atlmlarve savunduklar dvnn bayraktarlar, neferleri olmu-lardr. Bu noktada Atsz, bir frtna gibi esmi, bir bora ve

tayfun gibi gelip gemi, bu cesur, mert ve korkusuzmcadele kahraman, tarih romanlarnda canlandrdylmaz, yanlmaz, yenilmez, vatanperver yiitlerin yaa-yan timsali olmutur.

lmnden bu yana (30 sene iinde) dnyada veTrk dnyasnda birok olaylar gerekleti. Hayattaolsayd ne yapard? Sovyetler dald, bamsz Trkdevletleri kuruldu. Trk cumhuriyetlerinin bamszlnilan etmelerini kutlar, Birleik Trk Cumhuriyetleridevletler topluluunun nasl oluaca hakknda gr-lerini dile getirirdi.

Bugn Globalleme veya ABye girme vaadi ileEge ve Kbrs konusunda hergn yeni artlar ileri srpmill onurumuzu zedeleyenlerin, bir takm dayatmalarla


7/108

7

lkemizdeki mill birliin blnmesindeki giriimlerinireddederdi.

Atatrk, Hkimiyet bil kayd-u art Trkmilletindir diyerek egemenlik hakkn Trk milletinebraktn syler. Bugn ABnin mill onurumuzuzedeleyici, Trkiye Cumhuriyetinin bamszlk ilkesini

glgeleyici bu ve benzer dayatmalar karsnda kaytszartsz millete ait olan egemenlik hakknn AByedevredilmesine kar kard. lkemizde gerek basnn,gerekse sivil toplumun gsterdii tepkileri yetersizbulurdu. Mill egemenliimizin devri anlamna gelen hertrl anlamay reddederdi.

Kltrel haklar veya Anadolu mozaii ad altndaTrkiye Cumhuriyetinin niter yapsnn bozulmasna,paralanmasna yol aabilecek bir takm tavizleri vermeyeyeltenenleri, bu yzden ortaya kacak olaylarn basorumlusu sayar, uyarsn yapard. Mill mcadele ile

kovduumuz milletlerin torunlarnn mill snrlarmzierisinde tekrar ayn blgelerde toprak satn alarakdemografik yapmz bozmaya alanlara kar kard.

Atsz' tanyanlar, O'nun lmsz eserlerini oku-yanlar, hep 1944 ylndaki Trklk dvsndan hatrlar;iirleri, romanlar ve makaleleriyle O'nu Trk Milliyet-ilii ile btnletirmilerdir.

Gnmzde de Trklerin, Atsza ynelik duy-gular ok gldr. Hibir kii, kurum hatta devlet tara-fndan dahi nemsenmeyip, belli odaklar tarafndan top-lum dna itilmeye allan Trkler, Atsz milliyeti

duygularna tercman olan kii olarak grmektedirler.Atszn, Trk dmanlarna kar iddetli polemiki vetaviz vermeyen sert tavrlar, Trkleri her zaman etki-lemi ve hl etkilemektedir.


8/108

8

Atsz, btn yollarda zdrapla bouur. O, buzdraplara kar dimdik ayakta durur. Izdraba aldrmaz.Onu, zaferle boar. Zaferin sarholuu Atszn saadetidir.

Byk lkler, byk ahsiyetler yetitirir ve b-yk lkler, o ahsiyetlerin omuzlarnda daha da ykselir.Trklk byk bir lkdr. Yce Trk milletinin lk-

sdr. Son yzylda, onun barndan byk ahsiyetlerkmtr. Bu ahsiyetler arasnda, Atsz'n zel ve sekinbir yeri vardr. Bu sebepledir ki, Atsz'n ad, Trklnbinlerce yllk geleceinde bir yldz gibi parlayacaktr.

Bilsin cihan ki ben bu cihnn nesindeyim,

Bir lknn mehbetinin zirvesindeyim.

Dnya denen mezellete dalsn her isteyen,

Ben rkmn eref, taan efsanesindeyim.

Trklk, Trk milletinin dnyada lyk olduu

yere gelmesini, bamsz ve hr bir hayat yaamasnamalayan lknn addr.Atsz ve Atsz gibileri hayalci olarak km-

semek, hatta sulamak isteyenler kmtr. imdi onlarnAtsz ve Atsz gibi dnenlerden zr dilemeleri gereki-yor. nk bundan 60 yl nce syledikleri bir bir gerek-leiyor.

Herkesin bir hayali vardr, gelecei ile ilgilidir,evresi ile ilgilidir. Atszn hayali gelecekteki muhteemTrkln hayali idi. Hayali olmayan insann lks deyoktur, dolaysyla hayali toplumlarn lks de yoktur

lksz toplumlar ise mnsz bir kalabalktr. Devleti-mizin kurulu aamasnda bata Mustafa Kemal olmakzere Trk milletinin bir hayali vard, lks vard:


9/108

9

bamsz bir Trk devleti kurmak. O zaman toplu atyorduyrekler.

Mill lkye doru yryen Trk milletiAtatrkn dedii gibi Mill birlik ve beraberlik ile btnglkleri yenmesini bilmi ve Trkiye Cumhuriyetidevletini kurmutur.

Atszn Trkle olan derin sevgisi ve yapthizmetlerin, milletimiz tarafndan gn getike daha iyikavranaca kanaatindeyim. Bu mill lk erevesindednen Trk milleti Kbrsta oynanan oyunlar,Kerkkte yaplan zulm kavrayacaktr. Bu oyunlar vezulm ciddiye almayanlara faturay ar deteceklerineinanyorum.

Trk milliyetiliine hizmet edenleri kendilerinernek alan gen nesiller:

Trk milliyetilii yolunda giderek artan birgayretle alacanza, Trklk bayran asla yere

drmeyeceinize inanyor, szlerimi, destan airimizNiyazi Yldrm Genosmanolunun Atsza seslenii ilebitiriyorum:

Faniliin bittii snrn tesinde;Bozkurtlarn nnde, tularn glgesindeSeni Tanr Danda Krad arlayacak,Elbet tarih seni de bir gn alklayacakBir gnl lkesinde saltanat srp tahtsz,Taht kurdun gnllerde, bide oldun ATSIZ....

Karlksz bir sevgi ile Trkle mr boyuncahizmet eden Atsz, gelecekte de btn Trklerin yre-indeki yeri koruyacaktr. Mekn cennet olsun..


10/108

10

TANRI TRK KORUSUN!!!


11/108

11

TRK LKS ATSIZ

Prof.Dr.Dursun YILDIRIM*

Trk lks Atszdan sz etmek demek, banagre, tarih iinde istedii anda zamanlar, yzyllar apistedii ada yolculuk yapan birinden sz etmek,demektir. Byle birinden sz etmek, benim iin ok kolaybir i deildir. Atsz Be zerine gnlerce konuulabilir,konuurum da, bunu ben de biliyorum. Fakat, ben burada,Trk lks Atsz hakknda konumann, zamanla snrlolmann zorluundan sz ediyorum. Hangi szn onudoru anlatacan, hangi szn onu inciteceini iyi

semek gerekiyor. Anma gn de olsa, szn inceliinedikkat etmem gerekiyor.Bilirsiniz, Trk lks, Atszn azdan kan

szlerinin, yazya geen dncelerinin bir sekisidir.Seki, kitap biiminde kendini ilk kez, ellili yllardagsterir.Trk lksn anlatan bir makaleler dizisi olan buseki, sonraki basklarnda daha da zengin ve Trklksne gnl veren lk erlerine bu yolu aklayc birdnce program sekisi hviyeti kazanr.Artk bu seki,son biiminde tam bir Trk lks Atsz olma srecinitamamlamtr.

* Hacettepe niversitesi retim yesi.


12/108

12

Sekinin, yani Trk lksnn ilk basksna osralarda, bir szba yazan lk yolda smet Tmtrk,baknz Atsz iin ne diyor:

Atsz hakknda gnller dolusu konumakmmkndr. Burada onu yapmyacam..Sebebi:Atsz, vlmekten nefret eder [Trk lks.

stanbul,1956, sh.3].Atsz yahut Trk lksn anlatrken szseiminde incelik ve sorumluluk burada balyor. Bundandolay szm semede saknyorum. Doruyu, kiiyivmeden aklamak ama, szn de hakkn vermek, herkeskabul ederki zor bir itir.Bugn burada, anmak zeretoplandmz ahsiyeti vecek deilim. Szn zorluu dabu gerekte yatmaktadr. Bundan dolay, Atsz hakkndaszlerime yaadm bir anektod ile balamak istiyorum.Atsz Bein rahmetli hocam Ahmed Caferoluya birgnyapm olduu ziyaretten ve tank oluumdan ve geen

muhavereden sz ederek konumama balayacam.Atsz Be, birgn, rahmetli hocam AhmedCaferoluyu ziyarete geldiinde, kendisiyle tesadfenFaklte kapsnda karlatm.Selamlatk, ardm, onunokula geldii hi duyulmamt. Bana, hocann odasnsordu. Onu oraya gtrebileceimi syledim, birliktemerdivenleri ktk ve kendisine, hocann odasna kadarrefakat ettim. Caferolu bir sre beni de yanlarndaalakoydu, ikimize kahve smarlad; ben bir kahve iimiyanlarnda oturdum.O srada Caferolu hoca bana ylesordu : Bu adam iyi bilir misin? Kendi bana kendi

cumhuriyetinde yaar; kimseye metelik vermez. Etraftagrdn pek ok insan, bir zamanlar onun etrafndapervane idi. imdi onlar, bizi bile tanmyor dedi.


13/108

13

Bir sre bu erevede konuuldu; hususgrmeleri olduunu dnerek daha fazla oturup kalmakistemedim ve msaade isteyip yanlarndan ayrldm. Buksa any niye mi aktardm? unun iin efendim:Caferolu hoca bana diyordu ki; Atsz, yalnz ve tekbanakendisi iin kurduu cumhuriyet iinde yaar; orada kendi

bana bulunur ve kimseye boyun emez; bildii gibiyaar. Ben, hocam Caferolunun bana sylemi olduuszleri byle anlamtm. Atsz Bein kendi cumhuri-yetinde yaayan bir insan olduu efsanesi de o sralardazten rencilerin ve evremizdekilerin dillerinde dola-yordu, bizim iin aslnda pek de yeni bir durum sayl-mazd.

Atsz,tarih Trk yurtlar corafyas zerindekurduu ve zihninde yaatt Trk Cumhuriyeti snrlariine ekilip yaayan bir insand. Bizlere, gen Trklereyarnn trklerini reten adam, altml yllarda, kendine

kurduu cumhuriyetin snrlar iinde tek banayayordu. Trk dmanlar ile savamak zere, zaman za-man bu cumhuriyetin snrlar dna kalemiyle aknlardzenliyor ve etin mcadelelere giriiyordu.Zaman iindeyalnzln ve zdrabn mahiyetini rendike, onun naslbir mcadele iinde yrdn daha iyi anlyor, onuanlarken de, kendi kk serencamm daha iyikavryordum. Benim bu kk serencamm belki tamtanmlanamaz; belki o, gemiin ve nizm- lem efendisiolduumuz zamanlarn zlemini duyduka sevdasderinleen, sevdas derinletike otas olmayan bir

tutkuydu.Tarihin denizinde tarih Trk corafyasnda h-

kmran dolaanlarn, amzda bugn yaanan irkin-liklerle savaanlarn, diriliin ok uzaklarda olduunu


14/108

14

grmelerinden dolay duyduu yalnzlk duygusu,yalnzlk zdrab, dayanlmas ar bir yktr. Bu esiryurtlarn, esir Trklerin yalnzl ve zdrabdr. Trklks Atszn yalnzl, zdrab, yaad ada budur.inde yaad cumhuriyetin bamszl, bu zdrab, buyalnzl dindirmez. Trk corafyas bamsz olma-

dka,Trk milleti yeniden nizm- lemi kurup tarihe hzkazandrmadka, bu dnyada onun iin, ne vlecek biri, ne bir kii ve ne de bir zafer vardr. Er kiiye vnmekde yaramaz, vnmek bo ilerle uramaktan baka birey deildir.

vnmekle yol alnmaz, bamsz yaanmaz. lkeri vnmeden, lk yolunda lesiye kalasya mr tke-tiyor ise, o, grevini yapyor demektir. Bundan dolay,Atszn lk yolda smet Tmtrk, yazd szbandaonu vmez; ama, Atsz yaad bu byk yalnzln vezdrabn insan olarak tanmlar :

Atsz kendini yzde yz samimi bir Trklksevgisine verdi; garipsedi, garipsendi; evresinde-kilerden bambaka bir duygu ve dnce alemindeyaad; btn mr boyunca ac bir yalnzla sarlkald..onun yaad yllar Trk milletinin zulmgrd, bahtnn karanlk olduu yllard.Trkiyedndaki Trkler, yani milletin te ikisi, yabancmilletlerin zulm altnda imha ediliyordu...[Trklks,stanbul,1956, sh.3].

Sovyet cehennemi, in cehennemi; Balkanlar,Kafkasya, Kbrs,Kerkk, Bat Trakya, Adalar Denizi,

Gney Azerbaycan ve tesi pek ok cehennemler, hepsibu byk yalnzln ve zdrabn dinmek bilmez kaynak-laryd. Macarlar iin de, yrek ars ekerdi.Atsz Be,Macarlarn bir Turan kavmi olarak o gnlerde kzl rejime


15/108

15

kar verdii anl mcadeleye de alk tutar, yrek szsduyard.Trk milletinin yalnzl ve zdrab, bizimyalnzlmz, bizim aresizliimiz, kendimizi unutmu-luumuz nedeniyle ar bir sanc gibi, srtna tarihinykledii bir yk gibi, beynine ve yreine yerleip AtszBe ile zaman iinde yryordu.

Atszn tad sadece darnn yaratt yalnz-ln ve zdrabn ar yk myd? Hayr! Ona,ierisi dezdrap vermekteydi. Kzllar, ieride de Trk milletininmukaddesatna saldryordu. Daha acs, bunlar, o gnlerdelkeyi ynetenlerden cesaret alyordu. nnl yllardagemi azya alp kzllar, lkede her eye saldryor, kimseses karmyor; devlet, herkes gibi susuyordu. Tmtrk, osralarda Atsz Bein durumunu yle tasvir eder :

Trk trk yapan btn mukaddesat tahripediliyordu.Btn bunlar karsnda, ierde ve darda,byk kitleler uursuz ve iradesiz grnyordu. Atsz

btn mr boyunca bunlar grmenin ve bilmenin veelinde bunlar deitirecek bir kudret olmadnhissetmenin zdrab iinde yaad. Bu byk zdrabndourduu tepkiler Atsz kh hrn ve isyankr, khmnzev ve insanlardan kaar, kh yasl ve bedbingsterdi [Trk lks,stanbul,1956, sh.6-7].

Bugn benden burada, byle bir insandan szetmem istendi. Trk lks Atsz anlatmam istendi. Bubenim iin zor bir i, hi zorlanmadm kadar zorlan-dm bir grev. Gelin, ben sizlere bugn, Trk lksAtszn btnnden sz etmeyeyim. Bugn, biraz

Atszdan, biraz kendimden, biraz bizden, biraz biz dnadenlerden sz edeyim.

Dnyorum da, bugn, Trk lksne gnl ver-mi, bu yolda mr tketmeyi hayat tarz semiler


16/108

16

arasnda ayn zdrab ve yalnzl duymayan var mdr?Trk lks yolunda yryenlerden ihanete uramayanka kii vardr? Mansp ve makam ardnda koanlarn,Trk lksne gnl verenleri arkadan vurularna heptank olmuuzdur.Burada bulunan lk erleri, bu yaan-m gerei iyi bilirler. Trklk, yleyim demekle

yaanr bir sevda deildir.Trklk, Trk milletinin yeniden nizm- lemkurmas uruna verilecek mcadelenin ad, karlkbeklemeden bu uurda savaan erlerin yoludur. Yoldanardndan vuranlarn, yar yolda yalnz brakanlarn da yoludeildir. lk erleri yolu, bu tehlikeleri bile bile yrr.Trklk, tm ihanetlere gs gerip Trk lks yo-lunda kararllkla yrmektir.

Bu bir sevdadr. Trk lksne gnll tutsaklk-tr. Tutsakl yaratan ve yaatan ak, en mukaddes varl-mzdr. Trklk, bu varln ebed saadeti ve yeniden

nizm- lem efendisi olmas uruna lesiye, kalasyakarlk beklemeksizin lnceye dek almaktr. Bilimde,teknikte, ahlkta, medeniyette ileri gitmektir.

Dn, bugn ve belki de yarn ve yarnlarda bu hepbyle olacaktr. Kutlu ve etin yolun lk erleri, bu yoldayalnzl bilerek, yaayarak ve duyarak at binerler.Birkere bu yola at binenler, eri de bilir, yolu da bilir. Fakat,hepimiz fani varlklarz, yanldmz, aldatldmzzamanlarmz da olmutur, bunu da inkr etmek doruolmaz.Yanlrz, ders alrz, yalnz da olsa yrrz; ama neyoruluruz, ne dneriz.

Sevdamz sevda, karlksz akmz ak; zdrabkatk yapar, lk yolunda mr tketiriz. Trklkbudur. Trklk ak, Trk milleti ve Trk vatan ak,nizm-i lemi yeniden kurma ak, bizim akmz,


17/108

17

Trklerin ak budur, trks budur, lks budur. Buyolda bizi, kuduz it de dalar, srtlan da.Bunlara aldretmeyiz, dman bilir, hesabn grrz. Ne ilin iindenkan kuduz itten, ne elin iinden kp saldracaksrtlandan korkumuz vardr. El bilir, il bilir, bu dnyamezelletine mahkm deiliz.Biz hesabmz nce yce

Tanrya, sonra tarihimize veririz; ardndan gkala atlarabiner, geldiimiz yerlere dneriz.Biliniz, ihanete, kuduz ite kar lk erlerinin

omaklar daima ellerindedir. omak dediim, yrektir,kalemdir, vecd halinde sevmektir, dncedir. Bkmadanusanmadan, gz ya dkmeden bu yolda bir lk eriolarak dman ile vurumak, devleti,milleti ve vatansavunmak, nizm-i lemi yeniden tesis iin bu uurdaalp mr tketmektir.Kim bu sevda iin nefes almyorve yaamyor ise, Trk lksnn eri deildir, Trkdeildir.Kim bu yolda dnya mezelletine dalm ise,

bizden deildir.Ben, Atsz Bei, nce romanlarndan tan-dm.Beni masal denizinden tarih ana ekip kardnda,onu, yazd tarih romanlarndan tandm. O benim kimolduumdan elbet haberdar deildi. Ama o alarmdaAtsz, benim iin,beni Kktrk yiitleriyle tantrponlarla birlikte sefere kartan insand. Beni, FeridunFazln Akdenize Trk leventleri ile sefere karttzamanlardan geri dndrp, ine sefer yapan ordularakartran, Atsz idi. O tarihlerde ben, onun tanmadnice byk ve kk okuyucularndan biriydim.Bu

duygular iinde altml yllara eritim. Altml yllar,benim iin onunla, byk lk eri Atsz Be ile tantmyllardr.


18/108

18

Yakamda tadm bozkurt rozeti, altmlyllarda, nce Atsz Bei yakndan tanyan genler iletanmama imkn verdi.Bu yllar, Orkunun adnduyduum yllar. Afin adna dzenlenen yarmayakatldm yllar.Her Trk gen gibi, birgn BgAlp,bir gn Kurtkaya, bir gn Kr ad, bir gn ine

akna kan gz pek eri, birgn Urungu olduum; birgn Alk yazda, sonsuz dinginlik iin len sevdii kadneerinde tutup uuruma at salan yiitlii dnerek zdrapekip hayl kurduum, Kara Kaanlara fke ve nefretkustuum zamanlar.

Yalnzln ve zdrabn, Trklk ak ile karpdamarlarmda dolat ada, rhum, Bozkurtlarnlm adl rste, Bozkurtlar Diriliyor adl ekiledlp duruyordu.Atszn bu eserlerini okuyan herbirimiz, eminim buna benzer eyler hissetmi veyaamzdr.

O zamanlar, bana yle geliyordu ki, Atsz, bueserlerde anlatlanlar mutlaka o ada yaayp grm vebize, ylece yrekten anlatyordu.O, bin yln ve belkidaha uzak bir gemiin iinden kp gelmi, Kktrkan grp yaam ve oradan yzyllar delip kendiniyirminci yzylda bulan bir Trk beyi, Kr adn insaray basknndan sa kurtulan yiidiydi. Bakasolamazd, olanlar bakas bylesine bilemezdi.

O gnlerde ben onu, byle bir erevede tasavvurediyordum. Ve henz kendisi ile tanmay da hayaledemiyordum. Bu yzden romanlarn dne dne okuyup,

bir yerde onu bulup ortaya karacam dnyordum.O, bu olaylarn hangi kahramanyd da, kendini okuyucuyakar neden ustaca gizliyordu? Atsz kefetme, roman-larnda yakalama hrsm, hangi kahraman olduu-nu


19/108

19

bulma merakm o yllarda, her iki eseri dne dne okuma-m salad.

Her gece, bir ip ucu bulurmuyum derdiyle, insarayna baskn inceliyordum. Acaba oul muydu,yoksa Bg Alp mi? Kimdi o zaman Atsz, Urungu mu,Taam m ? Her gece bunlar okur dnr ama iin

iinden bir trl kamazdm.imi tarifi imknsz birheyecan sarar, kendimi olaylarn iinde tasavvur ederdim.Kendimi ou zaman, Bozkr yaylalarnda sefere kanlararasnda bulurdum. Atsz, hangisiydi, acaba Altaydakidemirci kam usta myd? Altaydaki demircinin yaptbaa deli olurdum. Ay nda, ya da gn batmnayakn srrna vakf olunabilir bir bakt. Bg Alpn tayerinde ardr Kaan szne baylrdm. O yllardabilemedim Atsz, hangi yiit idi?

Atszn srrn yllar sonra Rh Adam ileanlayacaktm. O, Brikay idi.Selim Pusat idi; hayr, o,

kahramanlarn hepsi, hepsinin topland ve amzdatecessm ettii bir Trk ulusu Atsz idi.Trkln,Trklksnn ta kendisiydi.Bu kanaatimi, onun,1943 ylndabir yazsnda okuduum u szleri de pekitiriyordu :

Ben yalnz Trkym.Trk tarihinin iindeyzyorum. Diyebilirim ki her gnm 27 asrn iindegeiyor. Bize kimin dost,kimin dman olduunubiliyorum. Onun iin de hibir yabanc milleti sevmi-yorum... izan sahipleri benim Trklk duygusundan vemill gururdan baka hibir duyguya ve prensibe balolmadm anlarlar... Ben,yabanc kaynakl hibir

fikri benimsemee tenezzl etmiyecek kadar milluurve gurura malik bir Trkm.Siyas, itim mezhebimTrklktr [EN SNS TEHLKE, ST,1992,sh.67-68].


20/108

20

Evet, sonunda kim olduunu, nereden gelip nereyegittiini renmitim. Atsz, buydu. O, Trk lksnnkendinde tecessm eden, gemiten gelecee zamanlardelip geen,istedii ada mola verip yoluna devam eden,snmeye yz tutan Trk ocaklarnn ateini yeniden yakpgiden Trkln esiz svarisi Atsz idi.

Atsz, yz yllar delip zamanmza gelip ktndatarih, stanbul ehrinde, 12 Ocak,1905 yln gsteri-yordu.Tam, 27 yzyl delip geerek, Trk tarihininyeniden dirilie geecei zamanlara geri dn-yordu.Ykmlar iinde bedenlenip byd, Kuvy-Milliye atei ile elikleti, dnlmez Trk lks seferinekt.Diriliin daha anl, gemiten daha muhteem olmasiin, askerlie sarld, bilime ve retmenlie sarld,irlii hep seferden sefere rastlar. O, anl tarihi bilgeli-iyle genlere, ocuklara anlatr.Trklk dmanlaryla,fikri mcadele plannda amansz mcadelelere girerdi.

Sava meydannda Trklk dmanlaryla, lesiyekalasya tam ercesine mcadele etti. Dorular urunaurad srgnleri, rtbe tenzillerini, tabutluklar, diri dirimezara konular gsledi, ac ekti, zdrap ekti, nealad, ne yaknd. ou zaman yalnzl ve zdrab,Trklk mcadelesinde bir enerji kayna gibi kulland.Her srgn, Trklk iin at anl savan bir seferigibi yaad.Bu dnyann kiriyle elini asla kirletmedi.

Dnyada Trk lks iin yaayan erlere dnyakiri bulamaz. nki onlar, bu dnyada sadece, Trkn,Trkln ak zerine nefes alr, mr tketirler. Bu ak

uruna yaanacak hayat da, varlacak lm de gzeldir.Hayat ve lm arasnda, bir tercih yaplacaksa,

lk eri, yaamak yerine anl Trk lks uruna lmseer. Atsz iin de, yegne hayat yolu budur:


21/108

21

Hayat ve lm..Bunlarn ikisi de gzeldir.Fakat esas ve ebed olan lmdr. teki bir ryakadar geici ve aldatcdr. Byk ve esrarl kinatnbarnda yatmak.. te bizim nasibimiz budur. Bunasibimizi almadan nceki ksa rya lemindekendimizi lm kadar ebedi bir fikre vermek ve fikir

urunda harcamak gibi yksek bir lkye kaptr-maktan erefli ne olabilir? Bu lm,bizi, gayemize,Tanr Danda bekleyen atalarn rhuna ve Tanryakavuturacak nl ve gzel bir lmdr. Bu lmngzellii ile, iki ve ehvet iindeki hayatn irkinliinidnmek, gerei anlamaya da yardm edecektir[Trk lks,stanbul,1995, sh.109-110].

Ben, dnya kirine balanm bir hayat yerine, Trklks uruna mcadele ederek lme uzanan hayattercih eden Atsz Be ile, ilk kez Sleymaniyede altsralarda tantm. Sleymaniyeye Ahmet ile ziyaretine

gidip tantm. Yl, altm drt olsa gerek. Hatrladm,bir tahta masa ve vakur bir adamn bizi byk adam yerinekoyup misafir etmesi, konumas, ay smarlamasdr. Osralarda Kerkkl gen renci arkadalarn dertleri ileurayorduk.Yanmzda onlardan Suphi veya bir bakasvard, imdi tam hatrlyamyorum .

Sohbet srasnda, sz, Kerkkn Trkiyeye naslkatlaca zerinde geldi dayand. Soruyu sanrmKerkkl arkadalardan biri sormutu. Atsz Be, bykbir ciddiyetle: Bu iin en kolay halledilme yolu,Kerkkn Trkiyeyi kendine katmasdr. demiti.

Tabii bunu, fkesinden, Trkiyeyi ynetenlerin duyarsz-lndan dolay kinaye olarak sylemiti. Dorusu, tarihonu bu fkesinden dolay bugn de utandrmyor, haklkaryor, yazk! Atszn, Trkln kalp szsn dindire-


22/108

22

cek yiitler dnlmez seferlere km!. Bugn, Trknacsn, szsn, yalnzln dindirecek yiitlerimiz lkeyisahipsiz brakmlar sanki!..

Doru demiti Atsz, Trkiye Kerkk Trklerinikurtaramaz!. Bu lkede Trkn hakkn satacak ebekelervar da, koruyacak yiitler yok mu dersiniz? Ama ne

derseniz deyiniz; bugn Kerkk yalnz, zdrap iinde,dnyann gzleri nnde boazlanmaya braklm; kasabpalazlatan yzlerin yzszlne bakn!. Elden medetumarak yola kanlarn bizi gelip kard kmazabakn!.. Bundan dolay, i yine Allaha kalmtr beyler.

Biz dn kimdik, bugn neyiz, yarn ba-mza nelergelecek bilmiyoruz. Gemiimizi yitirdik, geleceimizikararttk, sizi pek hatrlamyorlar. Siz, bize biz Trkz,Trkmeniz diyorsunuz, biz sizden miyiz, bilmiyoruzdiyenler var. Kimileri diyorlar, bilmediimiz insanlar y-znden ekmeimizden, ahrmzdan, rahatmzdan olama-

yz. Kerkklm, yiidim, dar zamanda, zor zamanda,yaman amdaym. Burada insanlarn kimliini, bilincinive akln almlar; insanlar cedlerinden, miraslarndan,tarihlerinden habersizdir, bilesin!.. Biliyorum, bunlar siziboazlanmaktan, beni bu utanla tarih iinde yer almaktankurtarmaz.

Bir lkenin ufuklarndan lk ve erdem g etmiise, ve o lkeyi kollayp koruyacaklar izinde ise, vay olkenin geleceine. Byle bir durumda, o lkenin gelece-inden korkmak gerekir! yle bir lkenin ad yaar olsa,inann yaamaz, sonu tarih mezarl olur. Ama, diyorum,

byle bir duruma getirilmek istenen lke, Trk lkesi,sonunda kurtulur ve yaar veya hayatn sonu olur.

Trk milleti, kanaat getirirse lmn gelip dayan-dna, inann, kllerinden kvlcm karr, yanacaksa


23/108

23

cihan yakar bitirir, tarihi bitirir, dnyann kaderi burayakadar der, bitirir. Sanmayn bu dnyada bu kirli ihaneta kapanmaz; Trk iin bir daha dirili olmaz; olur,dnya var olmaya devam edecekse, bu cihanda, yenidenbir Trk dirilii olur.

Yaadmz ve grdmz bu ada, hepimizi

derinden yaralayan, dost ve mttefik varsayp alglattrl-dmz lkelerin akl almaz, hibir kitaba smazdmanldr. unlarn Trkiyeye kar kurduu gizli vesinsi ykm planlarna bakn! Bunlar bilip bilmezden gelegele bugne gelip dayandk! Yeter artk, dosta dost,dmana dman olalm. lkeyi idare edenlerin de,edeceklerin de adam gibi dik durma zamandr. Gelinelbirliiyle bu zaman boa tketmeyelim.

Bu kstahlklara yaasayd, ne M.Keml Atatrk,ne Atsz Be cevap vermezlik ederdi. Dosta dostlukgsterir, dmana dmanlnn bedelini detirlerdi. Her

ikisi de artk bu lkede her balamda mevcut deildir.Bamszlk benimkarekterimdir diyen Atatrkn tambamszlk mcadelesi terk edilmitir. Heyhaat, bugnTrk vatannda, Atatrkn kurduu tam bamsz birTrk Cumhuriyeti de, artk yoktur.

Buradan aka aryorum: Vardr, diyen biryiit varsa beri gelsin; hangi makamda olur ise olsun,buyursun meydana gelsin; bu meydanda yce bilgeliinikantlasn, Trk cumhuriyetinin bugn bamsz varlnbize ve dnyaya kantlasn! Bizi ele gne gldrmeden,bize bugn nasl bir bamszla sahip olduumuzu

anlatsn!Alev Alatl sanrm, Orda kimse yok mu? diye

soruyordu. Belki soru bakasnnd, tam hatrlamyo-rum.Sorunun cevabn sordum, soruturdum: Orda da,


24/108

24

burda da kimse yok! Adam arama, adam yok, hepsikaybolmu ortadan. lem tamam, diyorlar. Bu gerekyreimi actyor, kanatyor ve zdrap veriyor. Zamandnyann kiri uruna satanlara kahroluyorum. Bu cehen-nemin reklam daha ne kadar srecek, daha ne kadarzaman bu aldatmacalara Trk milleti katlanacak, bilmi-

yorum. Benim soruma verilen cevap bu lkede bir gerekmi, bir kt rivayetten ibaret mi, birileri bir cevap versin,kbustan kurtulalm.lksz yrnmez, mill hedefsiz yolalnmaz, sr olunur.

M.Keml Atatrk, bu lkede,Yldrmlar Yara-tan bir rknahfadyz diyenlerin ocandandr. Ardna,tam bamsz Trk Cumhuriyetini dnyann en stnmedeniyetine karacak miraslar, emanet sahipleri geridebrakmt. Atatrk, Trk rknn ahfadyd ve Atsz dayle. Atatrk de, Atsz da, bu rkn yaamas iin mrtketti. Bunlar hatrlyor musunuz? Peki, soruyorum, ya

siz kimlerin ahfadsnz ve neyin bekisisiniz?Evini korumaktan, ona eki dzen vermek-ten acizinsana, adam m derler. Derler, amzda devlet adamgeinen, lkesi yklacak olanlara derler. Hinolu hinlertezgh kurarlar, adam alrlar aralarna, aslansn, nebyksn derler, reformlara devam et derler. Kurtuldukderken ykln seyrettirirler. Trk milleti bu filmi gr-d, yaad ve cann diine takp lmden kurtuldu. Bugerei unutmayalm.

Bilir misiniz, bir imparatorluk, o gnn Avrupalkelerinin yaptrtt reformlar ile, Islahat Ferman ile

ykma gtrld. O zaman da bu reformlar, o gnnABsine alnma artyd, tpk bugnki gibi.Toprak daaldlar, ama aldklaryla doymadlar, sonunda szlerindedurmadlar, imparatorluu yktlar. Ellerinizle palazlandr-


25/108

25

dnz airet aalar meydan okuyor. Dost ve muttefikdediiniz, hem ierde hem darda terristler ile ibirliiyapyor, gelecei dizayn ediyor. A gzn artk, uyanTrkiyem, uyan ey halkm, gzn a artk!.. Bu gidi, ogidi.Allah serencammz o akibetten korusun!..

Bilir misiniz, bundan senelerce evvel, Atsz Be,

memlekette bagsteren gizli siyas Krtlk tehlikesinekar, dergisinde yazd ak mektuplar ile zamanndadevleti uyarmt. Bilir misiniz, bu tehlikeyi yazd diyeAtsz hapse attnz. Ey bu lkeye bir zaman hkumranolanlar, bu gerei imdi hatrlyor musunuz? imdi vatanuruna len Trk ehitlerine sadece arkada kalan analaralyor? Syleyin, onlara baka kim sahip kyor,haklarn kim koruyor bu lkede? Analarndan baka, bulkede kim onlarn hesabn soracak yree sahip? Biraldran, bir durup dnen ba grmedim, yazk, eyvah,ok yazk!..

Bir ky dnn hanmlar, beyler!

Orda kuduz itler etrafa salverilmi, talar ba-lanm, insanlar aresiz!. Dnya terristi meydan okuyor,her ky byle mum etmeyi planlam!. Dnn bylekylerden bir ky. O kyde, dnyadan habersiz, hergnuyuyan aresiz bir ky khyas; kpeklerin sahibi ile lfetedalm bir vekilhar; eli kolu balanm gibi mell mellbakan bir beki; olanlara deiim diye anak tutan dellal;eli brnde efendisine muntazr el buyruu bekleyen bir

muhtar; btn bunlar o kye yaptrana bezirganlk edenbir eri var! Varn byle bir ky dnn! Bu durumda okyde ahali kimden medet umsun, nasl aresiz kalmasn?Bu durumda onlar kime dert yansn! Ben, byle bir kye,


26/108

26

bu ne yapacan bilmez duruma gelmi kyllere veonlarn geleceine acrm!.

Byle bir kyde yaamak zor, nefes almak imkn-sz.Trk corafyasnda byle bir Trk yurdu grmek,dnmek sadece bir bitmez zdrap kayna olur. Ben le-yim, byle bir Trk yurdu grmeyeyim, dnmeyeyim.

Benim, ulu yurdumun boylarndan umudum var. Bukaranlk bitecek, yarn mutlaka aydnlk olacaktr. Ben bucihanda, Kuvy- Milliyeyi yaratan, bu dnyada nizm-lemi ihdas eden bir rkn ocuuyum. Trk milleti,bunlar dn yaratt, bugn yine yaratmaya muktedirdir,eyvallah, buna imanm var. Ancak, dar zamanda, zor za-manda, yaman adayz.

Hanmlar,beyler!

Yaman amzda, bir olma, birlik kurma an-

dayz. Dnceler birlemeli, yrekler birlemeli, zihinlerayn hedefe kitlenmeli ve dnden ok almalyz. Birolanlar, dik duranlar, zafere eriirler. Bu millet, yine ihti-ya duyduu liderlere muhtatr. Ortaya kanlar, bugeree dnmelidir, ham hayaller peinde komamaldr.Kendilerine de, bu lkeye de yarn daha byk aclarektirmeye haklar yoktur, bu gerei bilmeliler.

Atsz diyorki:Milluur ve gurura mlik liderlerin en byk

faydas, toplumu aalk duygusuna dmektenkorumaktr. Bir millet byk i yapabilmek iin,

kendisinin byk millet olduu inancn duymaldr.Atatrk devrinde, Trk milleti nfus,servet, teknik vekltr bakmndan bugne gre ok geride olmasnaramen, mnev g bakmndan kudretliydi ve onun


27/108

27

iindir ki, kendisinde her tehlikeyi yenebilmek inan vekuvveti buluyordu[Trk lks.stanbul,1995.sh.116].

imdi, bugn, ekilen zdrabn kaynan daha iyianladnza phem yoktur. Dik duran bir ndere susa-mlmz var. Mill uura ve gurura mlik nderlere

ihtiyacmz var. Hedefi ve kudreti nasl kullanacanbilmeyenlerin, bir lkede giriecei kalknma baarlolamaz, zafere eriemez. Byle liderlerin elinde bir lkeancak bakalarna uak olur. Aalk duygusuna tutsaknderlerle bir yere varlamaz.nki :

nderlerde ve aydnlarda aalk duy-gusuolursa, o milletin kalknmasna imkn yoktur. nkkalknma hamlelerinin bouna olaca kuruntusurhlara ilenmi, gnller mitsizlikle dolmutur.Zafer hibir zaman, mahvolduklarn sananlar tara-fndan kazanlamaz[Trk lks.stanbul,1995,sh.116].

Trk vatannda, Trk varlna ve kudretine inancolan nderler kalknmay baarabilir. Bu bilince sahipnderler hangi siyas anlaya sahip olursa olsun, yeterkiTrk varlna ve kudretine inanc tam ve eksiksiz olsun.O zaman grn bu kalknma hamlesi nasl olacak vezafere eriecektir:

Trk milletinin kalknmas derken, bu hare-kete, gnlleri heyecanla arptracak ve yurttalarfedkrla ve hatt kahramanla srkleyecek biranlam vermek.. birinci arttr. Kltr, bilimi, tekniiile birlikte, ahlk ve erdemi ile de ileri ve stn olacak

Trkiye.. Yoksa, sadece refah ve zenginlik iinyaplacak hamlenin, bir ticaretevi hareketinden farkyoktur [Trk lks. stanbul, 1995; sh.117].


28/108

28

Biz, bu gzellikleri bunca zaman tatmadk, ezdi-rildik, tekmelendik, aalandk, uval giydirilip bamzahorlandk, insanlarmzn mr geim derdiyle tkettirildi,onlar dnemez hale getirildik. ehitlerin neden ehitdtne, kimin ve neyin uruna hayatlarn yitirdiineyreklerimiz yanmaz, beyinlerimiz bir cevap veremez,

dnemez srlere dntk; yazk, eyvaah, biz nereyegidiyoruz beyler, haberi olan var m?Atsz, lksn, zdrabn ve yalnzln derin

ak ile birletirerek, sadece 27 yzyllk tarihin iindedolamaz, ayn zamanda bu sre iinde dmanlar ile hibireyden korkmakszn vuruup durur. Toptan tanktandaha korkutucu bir kalemi, bir sz vardr. Trkle hersaldry annda cevaplamaz ise, gndz rahat etmez, geceuyuyamaz bir lk eridir.

Atszn ilk byk isyan, Trk tarihiliinin dnyaapnda yetimi bilgini Zeki Velidi Togana kar yaplan

hakszla kar kdr. Mkafat, niversiteden alnpMalatya Ortaokuluna tenzili rtbe ile srlme olmutur.Bilimi savunmann cezas budur. Atsz, hocas gibi, tarihbilimi dendiinde bilimden zerre taviz vermez. Oradaduyguya, tarafgirlie yer tanmaz. Orada hileye,kayrmaya, ideolojik baka tahamml yoktur. Tarih,gerein ta kendisine k tutmaldr. Bu ynyle Atsz,hocas Togan titizlikle izler. Dnya tarihiliinde saygn-lklar, onlarn bu taviz tanmaz tarih bilimine olan saygve ballklardr.

lkeyi ve devleti, vatan hainlerine kar savun-

mann bedeli ise, Atsz ve yoldalar iin, nnnn 1944ylnda atrtm olduu Irklk ve Turanclk davasdenen Tabutluk olay olmutur. in ilgin yan, otarihlere kadar okullarn bir ksmna renciler, Trk rk


29/108

29

esasna gre alnmakta ve bu durum, o gnn gaze-telerinde iln edilmektedir. Atatrkn miras da, o adabu ekilde, ksmen de olsa, bir ksm mekteplerde devametmektedir.Fakat, zavalllarn korku ve yetersizliklerinemahkm yaad bu ada, Atsz, nnnn sayesinde,komnistlere kar tek bana savunduu devletinin

mahkemeleri tarafndan, neden hainlere saldryorsun,diyeyarglanyordu.Atsz, 9 Mays 1944 ylnda tevkif edildi,

nnnn ve yoldalarnn zulmne urad, kszukurlarda irade talimine tabi tutuldu. Uydurmadan birtiyatro kuruldu ve mahkemeye karld. Bir tarih aheseriolan savunmasnda yer alan szlerden bir ka:

..Kimseden haksz bir ey talep etmiyoruz.Atalarmzdan kalan mirasn, mefahirimizin gmlolduu topraklarn bizim olmas lksn kalbimizdetayoruz. Oralar unutmamak istiyoruz. Ben bunlar

ahsm iin istemiyorum. Oralarda iftlik veyaapartman yapacak deilim... Kimin hain kimin vatan-perver olduunu tarih tayin edecektir. Hatta etmitirbile... Kimsenin grp bilmedii vasiyetnamemde,bazahslar sevmediim iin beni hibir kanun,hibirmahkeme mahkm edemez. Ben herkesin sevdiiinsanlar sevmee mecbur deilim..... Btn didinme-lerden sonra byk kinat manzumesinde mehul birzerre olacamz dnyor ve bu kadar bo bir ne-ticeye varmadan nceki u ksa misafirlikte, insanlarnvicdanna karmak hamakatn gsterenlere

acyorum... Hibir hakiki bahtiyarln bulunmadnakani olduum dnyada tek vazife ve teselli bildiimlk, ahslardan syrlm yksek bir duygu ve d-ncedir. O, irkin yzl lm bile gzelletirip bir


30/108

30

sevgili gibi barmza bastrr. Hayatn zehir zem-berek kasrgalarn ruhumuzda Nisan rzgr gibiestirir. Aclarn nnde bizi granit heykeller gibisusturur... Ben de bu yolun zerindeyim. Mazide veistikbalde yayarak, fakat bugnden irenerek buyolun zerindeyim.. [Trk lks.stanbul,1956, sh.14-

15]. Temyiz,Trk ordusu paalarnn ananevi eref veceladetine uygun karar verdi ve rklk diye bir suolamayacana, bunun Trk milliyetiliinin tabii birunsuru ve her Trkn hakk olduunu aka belirtip,tiyatrovari karar bozdu. Trkler beraat etti. nki,onlar: Yldrmlar yaratan bir rkn ahfadyz diyenbir ocan paalaryd. Bunu hangi Trk paas unutabilir!Unutana ben Trk paas m derim!..

Biliniz bu dnyada, kuduz itlerin salverildii,talarn baland a srp gitmez. Biliniz er ge bir

gn, Trk afa yeniden, mutlaka doacaktr. Doacaktr;domaz ise, dnya durur, medeniyet yrmez. Tanr bizegsterdi ki, tarihin yce kanunu budur, deimez! Eminim,bu gidiin sonunda: Kpekler balanacak, talar zle-cek, insanlar zgrlne kavuacak, medeniyet yr-yecek ve tarih, akn srdrecektir. Bu yolda uraverenlere, kutlu olsun zafer. Ben grmesem, sen grmesenne kar, elbet Tanrdanda rhlar olur bahtiyar.. Ebed veezel zamana karp yeni bir serencam yaarz.

Izdrap ek, inleme,ses karmadan an/ bir damlada olsa, acizliktir gz yan, szn dnrm, alrm,

inlemem! Ne diz kerim, ne mcadeleden dnerim. Benbu yola in sarayn vuranlarn anda ktm.Yrmeyealrm bu yol stnde, gcm yettiince yr-rm.Yrrm, emaneti gelinceye dek. Demeden dn-


31/108

31

yann kiri zerime, Tanrya snrm ve gkalaya atlaypsrerim Tanr dalarna, Orhun rma kylarna.Nola,ben de onlar gibi bir rh adam olsam, karsamaralarna.Hangi rh bundan bahtiyar olmaz.Ben de, atmsrer, Orhun rma kylarna yaylm obalar arasnakarrm.Bu obalardan birinde, Bilge Tonu Ak Aay

erlere tarihten konuurken dinlerim.Ve yine Kktrk erilerinin arasna karpTanrkulu yolda bulurum, dertleirim. Bir zaman,Kktrk erileri arasnda bize de sz der,az aarsak,Atsz Bein Trk yurtlarnda arkada brakt maceray,olan biteni anlatrm. Ben anlatrm adrn nndekiatein karsnda, in saray vurulanda grdmKaraozan kopuzun tellerinde szme elik eder. Ve bubyk lenin erleriyle yeni ve gerek bir zafere at srmekzere, yarn iin sylenmi trklerin avazesini birliktecihana salarz.

Byle bir diyara henz varmadk, ama varacaz.Bilmiyorum, benim iin menzil uzak m, yakn m?Tanrnn bitii zaman kim bilebilir? Atsz Bei, yaniTrk lksn anlatmaya alyorum aklmca. Bir anaraya girdim, sz deitirdim. Szn zorluunu amakistedim. Sz nerede kalmt, evet, Atsz, Trk lksnednm, diyordum ya. Bu fikir, bende Rh Adamokuduumda yerini buldu.

Doru dnmm, dedim. Kktrk ulusu Atsz,kendisini orada yakalamama izin vermiti, onun neredengelip nereye gittiini o zaman anlamtm. O, yirmiyedi

yzyl bir rhta cem edip bedeninde tayan adamd. O,btn zamanlar iinde var olan Trkln ta kendisiydi;yaad zamanda yaayanlara Atsz diye grnmt.Bildiler, bilemediler ve fakat, Atsz buydu.


32/108

32

Dolaysyla, benim iin Atsz, Trk lk-snnbizatihi kendisidir.Trk lks, tarihin te-lerinden kopupgelmi bu ulu kiinin bedeniyle bedenlenmi, ete kemiebrnm ve amzda cihana Atsz diye grnmtr.

Atsz, Trk lks bayran, M.Keml Atatrknbrakt yerden eline alp tek bana korumaya ycelt-

meye almtr. Trkle kar alm her hal seferini,her i kalkmay ifa ettike, onu, kendi devletindekendini bilmezler, mahkumiyetle tecziye etmilerdir. Amao, hi ylmamtr. O bugn burada yayor. Dn, onufikren ldrmek, mahkm etmek isteyenler, bugnukurlarnda unutulmutur. Oysa Atsz, bir Trk ulusugibi, bugn yayor ve bilinen tarih ya ile tam yedibinyz yandadr. Bu yurtta Trkler yok olmadka niceyzyllar Atsz, Trk lks diye yaayacaktr. O zamansormak gerekir, Trk lks nedir,diye.Burada szsahibine, kendine, Atsz Bee brakmak gerekiyor :

Trk lks, Trk bykl ve Trk kudretiistei ve inancdr.. Milli bir lk olmadktan sonra,insann hayvandan ne fark kalr? lmden korkma-yan, ztraptan kamayan, kuvvetli ile sava gze alanyaratk, ancak lkc insandr... Dini inanc da iinealm olan mill lk, insanlar srkleyen, glendirenve asilletiren bu duygu ve dncedir[Atsz, Trk lks.stanbul, 1995,sh.8-9].

Atsz, lky, milletleri ileriye, gelecee baarylahareket ettiren yegne g kayna grr. O, bir milletiher trl tehlike ve zayflklardan kurtaracak tek k

yoludur. lks olmayan toplumlar, milletler, nndesonunda dalmaa, yok olmaya mahkumdur. Onlarbirletirecek, birlikte hareket etmeye sevk edecekaralarnda ortak bir hedef, bir ulvi ba yoktur. Trk


33/108

33

lks, bizi, tarihten geldiimiz gibi, gelecein tarihinetayacak yegne yrtc, yaratc enerji kaynamzdr.Kahramanlar, yni devlet adamlar, yneticiler bu gereigrp ona gre hareket ettikleri zaman, millet, manen vemadde-ten istenen olgunlua eriir, erikin,yetkin birnizm- lem efendisi olur.

Dn bir kanalda, bir zamanlar nizm- lemefendisi olan milletimiz ile ilgili bir haber vard. Dnyazerinde Trk medeniyetinin bin ylna bir kubak sergialm Londrada; herkes aknlkla seyrediyormu!Yirmi birinci yzyl Avrupasnda, u cehaletin katmer-lisine baknz! Nihyet dank etmi cahil Avrupa halkla-rnn beynine!

Tabii onlarn, bu gerei yzyllar boyu kendile-rinden saklayan, aksini syleyen, kr brakan aydnla-rndan, gzleri kararm papazlarndan hesap sormalargerekir. Fakat, kendi halkn bu kubak tarih serenca-

mndan bile habersiz, uursuz brakanlara ne denir,bilemiyorum, cevab size brakyorum.Sergiyi hazrlayanlar arasnda bir bilge Trk

hanmefendisi vard; sznn eri bir kii idi. Londradasergilenen Trk medeniyetini yaratan Trkten elin ca-hillerine sz ediyordu: Farkl bir rk, farkl bir millet.Uzaktan bir ku bak. Bin yl tesinden bir bak, birku bak. Evet, bu szleri atalarnn medeniyeti zerinebir Trk hanmefendisi sylyordu. Hanmefendi rknayaraan yapyordu. Binlerce alk, yreklerden,gnllerden. Cahillere, yzyllarn zavalllarna Atalarm-

zn medeniyetinden bir serencam gsterip, Avrupannzavall halkn aydnlatyordu!

Evet, bugn bize tepeden bakanlarn yer-yzndeolmad ada, atalarmz dnyaya dzen, tarihe hz,


34/108

34

medeniyet dnyasna yaratclk nedir diye retiyordu.Bu muhteem tarihin ocuklarna, torunlarna ne oldu,nerelerde helk olmaktalar, bilen var m? Soran var m,dnen, re arayan var m? Ecdadnn yaptklarn re-nip onlara yenilerini ve daha muhteemlerini koyacaknesilleri yetirmeliyiz. Gemile vnp kalacak,

bakalarna kul olacak nesiller deil; gelecein ihtiamnyaratacak, yine nizm- lem efendisi olacak nesilleryetitirmeliyiz. Bu devletin, bu milletin ocuklarnngerek anlamda yaratc yeteneklerini ortaya karacak birmill eitime ihtiyac vardr. Kendine gvenen, tarihini bi-len, byme istei ile dolu, yaratc ve alkan, hedefibelli Trk lksne inanm nesiller yetitirecek bir milleitime ihtiya vardr.

Bir kere insan Trk lksne inanm ve rhu buistekle dolu ise, bu vatan, bu bayrak ve bu millet iingerektiinde dnmeden, gzn krpmadan lme gider.

Byle bir insan, yaarken, Trk lksnn gereklemesiyolunda, ter dkmez, bilim yapmaz, teknoloji retmez dene yapar? Elbet mr bu yollarda tkenecektir.

Evet, byle bir insann mr bu yollarda tkendi.O insan, bugn burada konumamza, bir araya gelmemizeyol aan nizm- lem erlerinden rahmetli AtszBedir.Fni bedeni, Osmanaa camii avlusundanuurlanp rhu Gkala atna binip Tanr Da eteklerinedoru yol aldnda, tarih 12 Aralk 1975i gsteriyordu.Bugn, ok sevdii Kr adn ordusundan bir gnlne

izin alp gelerek aramzda varln hissettiriyor; rhuaramzda dolayor. Bunu u anda hissediyorum. imdikulama yle diyor: Biliyorum, diyor, anlmaktankim, hangi rh holanmaz. Ama, Dursun, sz


35/108

35

uzatma, artk burada dur, buyruk var ben Tanr Daeteklerine dneceim diyor ve burada sz brakp:

Trk milleti bu dnyada var olduka, Trklks Atsz ebed vatannda ebediyen yaayacaktr,diyorum.


36/108

36

NHAL ATSIZIN

TRKL VE TRK DNYASINA BAKII

MER ZCAN (*)


37/108

37

Cumhuriyet dnemi Trk dnce hayatnda izbrakan nemli isimlerin banda gelen Atsz hakkndahretine mtenasip aratrmalarn yapldn sylemekolduka zordur. Adeta efsaneletirilen ismi yzndenbirok aratrmac yapacaklar ilmi mesainin ileridesknt douraca ve husumet ekmeme dncesiyle

ondan uzak durmay tercih etmilerdir .Vefatndan sonraki ilk yllarda karlan hatra ki-tab hakkndaki en derli toplu almadr. 1 lmnnikinci yldnmnde hakknda bir kitap karlmas ta-sarlanm, yakn arkadalarndan yazlar derlenmi, bazsebeplerle sonulanamayan alma maalesef yllar sonrabaslma imkan bulabilmitir.2 rencisi Deliorman, ho-cas hakkndaki hatralarn nce Orta Dou gazetesindetefrika halinde nerettikten sonra kitap haline getirmitir.3Olduka geni olan evresine yazd mektuplarn ancakbir ksm toplanabilmi, bazlar Orkun dergisinde ne-

redildikten sonra kitap olarak baslmtr.4

(*) Mill Eitim Bakanl Talim Terbiye Kurulu yesi1 Atsz Armaan , (Haz. E.Gngr , M.N.Haceminolu, M.Kafal ,O.F.Sertkaya) ,stanbul 19762 Trklerin Kaleminden Atsz ,(Haz .Refet Krkl-Cengiz Yavan), stanbul 2000, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf yayn . Atsz veTrklk hareketi hakknda baz makale toplular neredilmitir : 3Mays 1944 50.Yl Trklk Armaan , Haz. smail Aka, TuranAkkoyunlu, Cansever Tanyeri, Cahit Telci, zmir 1994 , Nihal Atszve Nejdet Sanar Armaan , Yay. Kur. smail Aka , Turan Akkoyun,Mustafa Turan , Afyon 1995 , Medrese Kitapevi . 3 Mays Tkler

Gn Antolojisi , Birinci Cilt , Ankara 1967 , Trk MilliyetilerBirlii Ankara Oca Yaynlar .3 Altan Deliorman , Tandm Atsz , 2. Bask , Orkun Yaynlar,stanbul 20004 Ycel Hacalolu , Atszn Mektuplar , Orkun Yaynlar , stanbul2001


38/108

38

Dr. Fethi Tevetolu, byk Trk, edip AhmetHikmet Mftolu hakkndaki eserinin giriinde nceonun fizik ve moral tarifini yapmtr. Atszn fizik vemoral tarifinin yaplabilmesi iin ncelikle yetitii eitimortamlarnn iyi bilinmesi gerekmektedir. lk, orta ve liserenimlerini stanbulda muhtelif okullarda yapmtr.

Askeri Tbbyenin nc snfndan 1925 ylnda tardcezas ile uzaklatrlmtr. 1926 ylnda stanbul ni-versitesi Edebiyat Fakltesi Edebiyat blmne vestanbul niversitesinin yatl ksm olan yksek MuallimMektebine yazlmtr. Bir hafta sonra askere arlm,tecil talebinin kabul edilmemesi zerine askerliini 9 ayolarak (28 Etim 1926-28 Temmuz 1927) stanbuldaTaklada 5.piyade alaynda er olarak yapmtr.5 Otarihlerde Trk Dili ve Edebiyat blmnde, Trk DiliRagp Hulusi zdem, Garb edebiyat Yusuferif Bey,Arap Edebiyat O. Rescher 6, Namk Kemalin olu

erhl-mtn Ali Ekrem Bolayr, Trk Tarihi Zeki VelidiTogan, ran Edebiyat Tarihi Ferit Kam, timaiyat s-

5 Osman F. Sertkaya , Nihal Atsz , Ankara 1987 , s.46 Atsz , 1932 ylnda Atsz Mecmuann 17. saysnda DarlfnununKara , Daha Dorusu Bir Tabirle Yz Kzartacak Listesi isimliyazsnda bu hocasnn portresini izmitir ; Alman Yahudisiolduunu ,Trkeyi iyi konuamadn ,verdii Arap Edebiyat

Tarihi dersinin Arap airleri Biyografisi mahiyetinde olduunu ,eserlerini yalnz yetmi nsha bastrp , yalnz muayyen ktphane vebayilerle mbadele ettiini , bir vazifesinin de nadide yazma kitaplartoplayp Almanyaya gndermek olduunu belirtmitir .(bk. AltanDeliorman ,Ruh Adamdaki Gerek Kahramanlar ,Yek=Osman Reer, Orkun , say 20 , Ekim 1999 , s.25


39/108

39

mail Hakk Baltacolu ve Trk Edebiyat Tarihi FuatKprl tarafndan okutuluyordu.7

Atszn yksek hayat boyunca gece gndz bir-likte olduu okul arkadalar arasnda Orhan aik Gk-yay, Nihad Sami Banarl, Ziya Karamuk, Pertev NailiBoratav, Tahsin Banguolu, Abdlbaki Glpnarl 8, kr

Gllolu, Mecdut Mansurolu bulunmaktadr.

9

LisedeBoratavla ayn snfta okuyan Niyazi Berkes, bir ylHukuk okuduktan sonra Edebiyat Fakltesi Felsefe ube-sine girmitir.10 Bu isimlerin gelecekte Trk tarih, ede-biyat, edebiyat tarihi ve folklor alanlarnn nl otoriteleriolmalarnda yukarda adlarn saydmz zamann ta-nnm hocalarndan ders grmelerinin byk tesirinin bu-lunduu muhakkaktr. Yamur Atsz, saclk-solculukhikayeleri ve yollarn ayrlmasndan nce, babasnn bu-lunduu Yksek Muallim Mektebi grubunda AhmetHamdi Tanpnar , felsefeci, Dnya Gzeli Sarn Nevet

(Nevet Teyze, yani Ediz Hunun annesi), Orhan Velininmstakbel Byk Ak Nahit Hanmn bulunduunu be-lirtmitir.11 Bu kiiler, daha rencilik yllarnda sahipolduklar ahsi kabiliyetleri, bildikleri yabanc dillerlednya apnda tannan Fuat Kprlye almalarndayardmc olmulardr. Olduka elverili bir eitim orta-mnda yetien Atsz ve Gkyayn tarih ve edebiyat alan

7 Orhan aik Gkyay , Eski, Yeni ve tesi , Seme Makaleler 1 ,stanbul 1995 , s.138 Prof.Dr. Orhan Okay , Vefatnn 30.Ylnda Nihad Sami Banarl

,Kubbealt Akademi Mecmuas , yl 34 ,say 1 , Ocak 2005 , s.189 Mete etik , Pertev Naili Boratavn Genlik Dneminden Bazzellikler ,Pertev Naili Boratava Armaan , Hz.Metin Turan ,Ankara1998 , s.34 , Kltr Bakanl yayn .10 etik,a.g.m.,s.3411 Yamur Atsz , Orhan Amca , Yeniyzyl , 27.2.1998


40/108

40

tefriki yapmadan her iki dalda da nemli eserler verme-lerinin temelinde bu evrenin tesiri byktr.12simlerinibelirttiimiz retim yelerinden sadece Togan, dil Uralblgesinde doup yetimesi sebebiyle dierlerine grefarkl bir ortamdan gelmiti. Kprl, telif ettii TrkEdebiyatnda lk Mutasavvflar isimli byk eserinden

dolay Trk Kltrnn Trkistan balantsna vakft.Dier isimlerin Atszn Trklk fikrini kazanmasndadorudan tesirlerinin bulunduu sylenemez. Atszn d-nce evreninin teekklnde ald eitimin, nemli alandersleri tarih ve edebiyatn, yeni kurulan Trkiye Cum-huriyetinin yaad glklerin, Avrupann belli balemperyalist devletleriyle, bize kar hasmane tutumlaraikar olan komularmzn niyetlerinin belli oranlardahisseleri bulunmaktadr. lkenin ve o lkenin bir ferdinindnyaya baknda nemli olan bu unsurlar hakknda oktafsilatl olarak durulabilir. Ksaca bunlar zerinde

durmak gerekir .

12 Togann memleketi Bakurdistanda neredilen bir kitapta 1928ylnda alnm bir grup fotorafnda Kprl , Atsz , RagpHulusi zdem , Gkyay , Abdlkadir nan , Boratav bulunmaktadr;A. M. Yoldabaev , Izveztny Nezvestny Zaki Vald , Ufa 2000 .


41/108

41

YEN TRKYE CUMHURYET

Cumhuriyetimizin uzun sre Osmanl mirasnascak bakmad, adeta reddi miras ettii bir gerektir .Bata devletimizin banisi Mustafa Kemal olmak zeresilah arkadalar ve sivil brokrasinin tamamna yaknOsmanl dneminin mekteplerinden mezun olmulardr.Yeni devlet asker ve sivil brokrasisini olutururken millimcadeleye dmanlklarn ak olarak gsteren azsayda insan dlam geriye kalanlarn tamamn istihdam

etmitir . Osmanldan kalan asker ve sivil erkandan birksm da etrafmzda yeni kurulan devletlerde almaytercih etmi, oralarda devlet bakanl, babakanlkmakamlarna kadar ykselmilerdir. Kardeinin Iraktavazife almasna ramen airimiz Ahmet Haim Trkiyedekalmtr.

1789 Fransz ihtilali ile dnyada milliyetilikdncesi yaylmaya balamtr. Osmanl devleti bnye-sinde ok farkl milletleri barndrmtr. Devlet, Av-rupann ilim, iktisat ve askeri alanda gerekletirdiibyk gelimelere ayak uyduramamas sonucunda srekli

gerileyip toprak kaybna uramtr. Milletleme srecineerken giren, ayrlk duygularla yetimi mnevverleresahip olan egemenliimiz altndaki gruplar Avrupanndestei sonucunda teker teker ana unsurdan kopmulardr.


42/108

42

Devletin dalma srecinde yetien Trk mnevverlerininbu kt giditen etkilenmiler, zm yollar retmeye a-lmalar kanlmaz olmutur. Bu artlar Cumhuriyetdneminde ulus-devletin kurulmasndan ok nce Trkmilliyetiliinin temellerinin atlmasna zemin hazrla-mtr .

Milliyetilik bir dnce akm olarak 19. yzyldadomu bamsz ulus-devletlerin kuruluunu hedef-leyerek nce Avrupada, daha sonra dnyaya yaylmtr.Trk milliyetiliinin deiik evreleri zerine ok saydaeser yaynlanm olmasna ramen, I. ve II. DnyaSavalar arasndaki dnemle alakal almalar azdr. Budnemle ilgili olarak yaplan almalarda ilmi tarafsz-ln korunduunu sylemek zordur. almalarn o-unluu aznlklar zerinde ki basklarn ortayakonulmas ekseni zerine oturtulmutur. Bu sebeplebizatihi kendisi aznlk mensubu olan aratrmacnn

almalarnn btn tahlil edildiinde tarafsz kala-mad aka grlr. ki sava arasndaki dnemdeevremizdeki lkelerin ounluunda tek partilerin oto-riter veya faist, baskc rejimlerinin varl grlmek-tedir. Trkiye, gemiteki imparatorluktan geriye kalantopraklarla yetinmek durumunda kalm, gururu incinmibir lke durumuna drlmtr. 1930 lu yllardaTrkiyeye benzeyen bir ok lkede milliyetilik akmg kazanmtr. Trklerin anl bir devlet olduu fikrininnem kazand bu dnemde Ankarann kati bir Trkiyevizyonu vard.13 1930 yllarda karlan yeni kanunlar ve

talimat-namelerde Trk kavramna vurgu yapld ve ne

13 Soner aatay, Kim Trk kim vatanda? Erken Cumhuriyetdnemi vatandalk rejimi zerine bir alma , Toplum ve Bilim ,say 98 , Gz 2003 , s.168


43/108

43

karld grlr. Bu ortam iinde yetien aydnlarnetkilenmediklerini sylemek gtr .

1924 ylnda TBMM, Trk vatandalarnn sahipolduu irketlerin gmrk vergilerinden muaf olmalarnsalayan bir kanunu kabul etti. 12 Mays 19287de 1246sayl Kanun yrrle girdi. Bu kanunla Trkiye

Cumhuriyeti dahilinde gerek mekteplerde gerek mektepharicinde izcilik, keaflk, boyskavntik veya dierherhangi nam ve unvan altnda izcilik tekilat oluturmahakk mnhasran Trk vatandalarna verildi. 14 15 Mart1926 tarihinde kabul edilen Memurin Kanununda memurolabilmek iin Trk olmak gereklidir art vard. 11 Nisan1928 tarihinde kabul edilen Tababet ve uabatSanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun ile lkedekidoktorlarn stanbul niversitesi Tp Fakltesi mezunu veTrk olmalar art getirildi. Diiler, ebeler ve hemirelerde Trk olmak zorundayd. Yabanc okullardan diploma

alm Trk olan doktorlarn Trkiyede doktorluk yapabil-meleri iin doktorluk derecelerinin Salk Bakanltarafndan kabul edilmesi yeterliydi. 1936 ylnda kabuledilen Cemiyetler Kanunu etnik ve dini aznlk gruplarntemsil eden derneklerin kurulmasn yasaklamt. 1931ylnda kan Matbuat Kanununa gre ancak Trk olanlardergi ve gazete sahibi olabileceklerdi. Bu gibi rneklerioaltmak mmkndr .

Dnce dnyasnn oluumunun ana hatlarn iz-meye altmz Atszda Osmanlnn dalma dne-minde doan, devletin sonrada kaybettii geni toprak

parasnn bir ucunca babasnn memuriyeti sebebiyle k-sa bir mddet olsa da yaam bir insandr. Babasnn

14 aaptay , a.g.m.,s.168-169


44/108

44

Kzldenizde bulunan Malatya gambotunun svarisiolmas, Sveyte talyan ocuklaryla srtmelerininruhunda derin izler brakmas muhtemeldir. lk genlikyllarnda dalmann ac veren tesirlerini, savanskntlarn bizatihi yaamtr .

Hakkndaki biyografi yazlarnda ahsiyeti ze-

rinde ksa deerlendirmeler yaplmtr. Takdirinikazand, mklpesent ve irdeleyici bir karaktere sahipolan bnlemin Mahmut Kemal nalatly atndanindirecek derecede iddetli yazlar yazdn ifade etmitir

Atsz, edebiyat tahsili yapt halde ilk plandatarihi ele almas sebebiyle umumiyetle tarihi olarakbilinir. Onun hayatnn son yllarnda kaleme almaktaolduu, bazlarna gre ise tamamlad Trk tarihi ilealakal eserinin gn na kmamas ayr bir znt vemerak kaynadr .15

Ziya Gkalp, I.Dnya Sava ncesinde manevi

vatan duygusunun glendirilmesi amacyla bir kahra-manlk tarihinin icat edilmesi gerektiini yazmt. Budncesini Gen Kalemlerde neredilen bir konfe-ransnda dile getirmitir .Gen Kalemler, az sayda ya-zarn, gelecei geni ekilde etkileyecek ekilde neriyatyaptklar bir dergidir. Bu etki sadece ttihat ve Terakki ilesnrl kalmam, Cumhuriyet dneminde de devam et-mitir. I. Trk Tarih Kongresinde Maarif Vekili Esat Bey,

15 Olu Yamur Atsz , babasnn lmnden sonra annesi ve

kardeiyle btn evrak- metrukesini titizlikle aradklarn fakatyazld sylenen tarih kitab ile ilgili metne ait tek bir izerastladklarn , onun da 1950lerden kalma ve ileride kaleme alnmasmutasavver bir Trk tarihine dair son derece kabataslak bir yazmplan olduunu belirtmektedir : Zaruri Bir Aklama , Tercman ,14.1.2005


45/108

45

Biz muallimler ve mrebbiler, dier herhangi birvatanda tan farkl olarak bu tarihi hakikatleri yalnzrenmek ve bilmek deil ellerimize teslim edilmi olanmemleket ocuklarna, memleket genliine ve hattabtn vatandalara retmek ve milli ve medenivasflarmz, kabiliyetlerimizi kendilerinde milli

mefkure, milli uur halinde yaatmak ve ykseltmekgibi mukaddes bir vazifeyi ve mesuliyeti omuzlarndatayan kimseleriz. Tarih tedrisinde birinci vazifemizmilli tezin mahfuziyetidir. Milli tezimizi rtecekmevzulardan uzak kalmak her birimiz iin, muallimiin, talebe iin milli ve vatani bir mkellefiyettirdemitir.16

Bilime pozitivist yaklamlar bilimin dorudanveya dolayl olarak toplum hayatna katks olduugrn savunurlar. Bu anlayn temelinde uralanbilim dalnn faydal olduuna dair genel kabul grmesi

iin gerekeler oluturulmas dncesi yatmaktadr.Tarih, bireyin vatandalk eitiminde bir ara olarakalglana gelmitir. Tarihin vatandalk eitimi kapsamndamilli duygularn gelimesine , insan haklar demokrasi vekltrel haklara sayg , kltrel kimliin gelitirilmesi gibibir ok eyi seilmi olay ve olgularla beslediidnlmektedir .17

Tarihe gelecein toplumunu hazrlamada birmisyon yklendii takdirde , tarihin gemiten toplananverilerle gelecei ekillendirmede bize dersler veren ve

16 Murat Belge , Cumhuriyet tarihilii , Milliyet Popler Kltr ,9.5.200417 Yrd. Do.Dr. Dursun Dilek , Tarih Derslerinde renme ,Ankara2001 , s. 31


46/108

46

ilmi adan genellemeler ve teoriler reten bir disiplinolaca dnlebilir .

Bu amala hazrlanan programlarn temelinde millibamszlmzn ve demokrasinin deerini kavratmak,yurt ve millet btnlmz korumak, milli karla-rmz ve demokrasiyi stn tutma uurunu ve davrann

kazandrmak amac bulunmaktadr .Tarihi olaylarn her biri tek ve tekrarlanamazolarak kabul edilir. Bu olaylar zel artlarda meydanagelmilerdir ve tarihi olarak her biri ayr bir vakadr.Bunlar belli bir zaman diliminde yaayan tarihi kiiliklerinmeydana getirdii olaylardr. Bu olaylar ve tarihi kiiliklerancak devrinin kltrel ve tarihi zellikleri gz nndebulundurularak anlalabilir.

Tarih dersinin bir sosyalleme arac olarak kul-lanlmas, retim programnda yer alan dier derslerinpratik anlamda faydal olmas kaygsndan kaynak-

lanmtr. Bu sebeple tarih retiminin kapsam demokrasive moral eitimini de iine alacak ekilde geniletilmitir.Mesela okullarda okutulan tarih dersinin rencilerin mo-ral geliimine katkda bulunmas dncesinden hareketleAmerikal aratrmaclar tarihin nemli olaylarnn re-timi yoluyla insan davrannn nedenlerini anlama kabili-yetini rencilerde gelitirmeyi hedeflediler .Byle birprojenin amac hukuk, ahlak ve vatandalk eitimine kat-kda bulunacaktr.

Okullarmzda okutulan tarih, sosyal bilgiler ders-lerinin amalar zerine ilmi aratrmalar yaplmtr.

Tarih retimi yoluyla rencilerin kiilik geliimi, sos-yalleme ve vatandalk eitimi ne katkda bulunmaamalanmaktadr. Tarih eitimi vatandal duygusu, moralve kltrel deerleri alamak asndan Trk toplumunun


47/108

47

ihtiyalarn karlamak zere dzenlenmitir. Sosyal bil-giler eitimi programnn tarih ksm, rencileri kendimilli kimlik, kltrel miras ve Trk toplumunun deer-lerinin farkna varmalar asndan milli tarihin nemliolaylarn kapsamaktadr. rencilerin ulaaca bu far-kndaln demokratik toplum iinde sosyal geliimin s-

rekliliine yardmc olaca dnlmektedir .Tarih retiminin rencilere tarihi duyarllk, ilmiyaklam, tarihiler gibi alma, kronolojiyi bilme, de-iim ve sreklilik gibi kavramlar kazandrmas gerektiidnlmekte , tarih retiminin gemii aynen yanstmakyerine, sosyal bilimci ve tarihi gibi gemii yorumlayarakve yapsn ayrtrarak yeniden yaratmas gerekmektedir .

Eitim anlaynn deiimi, siyasi ve sosyal dei-imle i iedir. Trkiyenin milli mcadele dnemisonras, niter yapda bir ulus devlet anlayna sahip ol-masnn ardndan, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile birlikte,

btn eitim kurumlar sistematik olarak Milli EitimBakanlnn kontrol altnda topland. Hkmetlerin si-yasi hedefleri eitim politikalarn dorudan etkilemeyebalad . 1924 sonrasnda eitim politikasnda yaplan ye-nilikler dneme ayrlmaktadr .

1.Cumhuriyet dnemi radikal hareketler (1923-1948)2.Demokrat Parti (1948-1960)3.oulcu Toplum (1960-1970)

lk dnemlerde toplumun doulu ve dini yap-

sn laik ve batl anlamda deitirmek amalanmtr.Cumhuriyetin ilannn hemen sonrasnda Maarif Vekilismail Safa zlerin ilan ettii Maarif Misak-nn genelamac Trk Milletini medeniyet safnda en ileri gtr-


48/108

48

mek ve yeni nesilleri, Trk olmak haysiyetinin gereklikld bu amaca en ksa zamanda varmay mmknklacak irade ve kudrette yetitirmektir eklindedir .

Maarif Misak- nn zel amalar arasnda Milli-yeti, halk, inklap, laik Cumhuriyet vatandalar

yetitirmek ifadesi yer almaktadr. 1936 ylndan itibarenilkokul programnn amalar tamamyla milliyeti vedevrimci bir nitelik kazanm olan CHPnin milli eitimprogramna dayandrlmtr .

Demokrat Parti dneminin sosyal politikas laikdemokratik devlet yaps iinde dini ve milli kltr de-erlerine dayal ekonomik, sosyal ve kltrel geliim atl-mn ihtiva etmektedir .

oulcu toplum olarak nitelendirilen son dnem,laik devlet yaps iinde kltrel oulculuu iaretetmektedir .

Modern eitim sreci iki temele dayandrlmaldr.Bunlar milli eitim ve uluslar aras veya evrensel re-timdir. Gkalp Trk milletinin modern hayatnn Trk-lerin kltr, gelenek ve deerlerinden karlmas gerek-tiine inanmtr. Gkalp, bir lkenin gemiinin zel biryorumuna dayandrlan ulus devletin ykselii, milli kim-liin yorumuyla birlikte ifade edilen ve dsel bir toplumvaat eden klasik milliyetilik fikrine sahipti. Klasik milli-yetiliin ykselii sk bir ekilde yaygn eitim siste-miyle balantldr. Klasik milliyetilikte eitim zelliklemilli tarihin oynad rol ile birlikte insanlara kendilerinin

ayn milli toplulua ait olduklar dncesini vermeyisalayacaktr


49/108

49

Sosyal yaplandrmac olarak Gkalp , Trkiyeninentelektel ve eitim anlamnda adalamasndanemli yere sahiptir. Eitim sistemimizde milliyetilik fik-ri ulus-devlet ideolojisinde ifadesini buldu. Temir, 1960ylnda toplanan Milli Eitim urasna sunulmak zere,milli kltr ve eitim konularnda ki grlerini, ksa

tariheleri ile birlikte bir rapor haline getirmitir.

18

Cumhuriyet dnemi dnce akmlar, eitim uy-gulamalar zerine genel eletiriler yaplmaktadr.19 Cum-huriyetin en azndan tek parti dnemine eletirel yakla-mlarda fikirlerini ak olarak belirten aratrmac sonderece azdr. Cumhuriyetin banisi Atatrk tartmaktanekinenler sistemli olarak baz fikir adamlar zerindensisteme eletirilerini yneltmenin kendileri iin daha ha-yrl olduunu dnmektedirler. Bu yolda en fazla ele-tiriye muhatap olanlarn banda Atsz gelmektedir.20 Sos-yal ilimler elbette her trl konu ile ilgilenecektir. Toplum

hayatmzn geirdii evreler, deimelerin sebepleri ilmitenkit szgecinden geirilmelidir. Bu almalar yaplrkenilmi tarafszlktan taviz verilmemesi, kiilere ve hadiselerepein hkmlerle yaklalmamas gerekmektedir .

18 Dr. Ahmet Temir , Milliyet lks inde Bilim ve Eitim ,Ankara1961 .19 Tarih retimi ve Ders Kitaplar , 1994 Buca Sempozyumu , Yay.Haz. Salih zbaran , stanbul 1995 , Tarih Vakf Yurt Yaynlar .20 Atszn siyasi bir hareket olan lkclk zerinde etkisini ,

akademik hayatnn ilk merdivenlerini kmakta olan gen biraratrma grevlisi incelemi , ilmi tarafszl bir kenara koymassebebiyle sathi kalm , olduka yanl sonulara ulam , hareketinsiyasi nderi ile Atsz arasndaki gerilimin boyutlarna bile nfuzedememitir : Cenk Saraolu , lkc Hareketin Bilinalt OlarakNihal Atsz , Toplum ve Bilim , say 100 , Bahar 2004 , s.100-124


50/108

50

Sabahattin Ali , 1944 ylnda Orhun dergisinde d-nemin babakanna hitaben yaynlad ak mektuplardakendisine hakaret ettiini ileri srerek Atsz mahke-meye vermiti. Durumann yapld gn mahkemeyedinleyici olarak giden Siyasal Bilgiler Okulu rencisiMehmet narl adliyeden sonra Atsz ve arkadalaryla

Genlik Parknda fotoraflara poz vermi , aradanbirka ay getikten sonra Emniyet Mdrlnde nnekonan fotorafn hesabn vermek durumunda kalmtr .Atszla resim ektirmek baz rencilerin geleceklerinikarartmaya vesile olacaktr .21

Atszn Trk dnce hayatndaki yerine iaret et-meden nce karakter yapsnn ve haleti ruhiyesinin bilin-mesi gerekmektedir . Bir aratrmacya gre Atsz, saldr-gan ve provokatif slubu yznden ynetici elitlerin h-mna uram bir dava adamdr.22 rencisinin tarifiyle;orta boylu, dolgunca, burnu hafif kavisli, ok geni, ste

doru kka bir alna sahip, salar sa yandan ayrlm,gzleri ate paras gibidir.23 Kalabalktan ve skk yer-lerden holanmaz, mecbur kalmadka kalabala girmez,sessizlii ve yalnzl tercih eden, ailesine bal birerkektir.24 En mhim hususiyeti ahsiyetinin tam bir b-tnlk arzetmesidir. Ruh, kafa ve fikir yapsnda herhangibir boluk, eksiklik yahut eliki yoktu. Tepkileri, fkesi,sevinci takdiri, alk, azarlamas, affedii ve msamahashep bir dz hat takip ederdi. Beendii bir hareketi, kim

21

Mehmet narl , Hatralarn Inda , stanbul 1984 , s.3622 Gven Bakrezer , Nihal Atsz , Modern Trkiyede Siyasi Dnce: Milliyetilik ,Cilt 4 , stanbul , 2002 ,s.35223 Altan Deliorman ,Tandm Atsz , stanbul 2000 , s.11,12,OrkunYaynlar .24 Deliorman , a.g.e.,s.16


51/108

51

yaparsa yapsn, takdirle, doru bulmad bir hareketi denereden gelirse gelsin fkeyle karlard.25 Dava vehapishane arkada Erie gre; klnl, dl hikayelerive romanlar okumaktan holanrd, aceleci ve teheyycibir ruh yapsna sahipti, akalarna kendisiyle istihzaedecek bir eni vermekten ekinmezdi, ok akacyd

,konumalar ve mektuplarnda bu yn bariz bir ekildegrlr.26 Atszn dnce izgisine pek yakn olmayanbaka bir rencisi de; Liselerin drt yla karlmasylaoluan boluklar seminer denilen serbest saatlerle dol-durulur ve sz sohbeti ekilen hocalar seminer saati ter-tip ederlerdi. Hangi snftan olursa olsun, isteyen istediiseminere gidebiliyordu. Ben iki hocann peine d-mtm. Biri Nihal Atsz, dieri Mahir z. Nihal Bey, okheyecanlyd, seminerlerinde Trkle davet eder tarzdakonuurdu.demektedir.27 Devlet yneticilerinden uzaktakalm, yakn dostlar ve arkadalarnn ikbal gnlerinde

bile bu tavrn devam ettirmitir.28

Souk bir k gn kur-ban bayramnda Osmanaa Camiinde cenaze namazklndktan sonra safta duranlardan Fethi Gemuhluolu,

25 Necmeddin Haceminolu , Bir Yiit Adam , Boazii , say 77 ,Aralk 1988 , s.1026 Muzaffer Eri ,Atszdan Hatralar , Boazii , say 77, Aralk 1988, s.5,627 Beir Ayvazolu , M. Ugur Derman Anlatyor :Ben ki NesilArasnda Kpr Oldum , Trk Edebiyat , say 305 , Mart 1999 , s.1628

Snf arkada olup , milletvekillii , senatrlk ve Milli EitimBakanl yapan Tahsin Banguolu ile yllardr grmedii vehaberlemedii , kendisine evli misin , ocuklarn var m sorularnntevcih edilmesinden anlalmaktadr ; Mehmet Uzun (Babaolu) ,Hseyin Nihal Atszdan Tahsin Banguoluna , Mteferrika , say 15, Yaz 1999 , s.133-138


52/108

52

tezkiye yapldktan sonra yanndakilere Allaha kr,gerek anlamda bir er kiinin namazn kldk demitir .29

Atsz, ok yaknnda bulunanlarn aktarmlarnagre imkan olduunda tek arzusunun Harbiyede ret-menlik olduunu dile getirmitir. Bu arzusu devlet gele-neimizde en eski kurum olan ordunun belkemiini tekil

eden gen subay adaylaryla dorudan muhatap olmaktankaynaklanm olmaldr. Zaten lise tahsilini tamamladktansonra, 1922de Askeri Tbbiyeye girmiti. Askerlii oksevdii ve temel bir meslek olarak grd iin bu yoldahizmet vermeyi dnyordu. retmenlik mesleini oksevmesine ramen rencileriyle ba baa dersanede kala-bildii yllar olduka snrldr. Elbette dnen bir kafaolarak birikimlerini genlere ve topluma aktarmak iste-mitir. Bu yolda retmenlii bir vasta olarak grmtr.Dncelerinin tebliinde ikinci bir yol olarak sanatsemitir. lmi birikimi ve mizac sanatta tarihi romanc-

la ynelmesinin balca saikidir. Tarihi roman yazar,milli uurla yorulmu, engin ve cokun bir ruha, zenginbir muhayyileye sahip olmas gerekir. Var olan kklkve irkinliklerden mazinin epik ve muhteem devirlerinekamaya eilimli bir mizata olmaldr.30

Bozkurtlarda B Alp, Krad, Tonyukuk veUrunguyu, Delikurtta Murad zaman zaman kendi miza-cnn unsurlar ile bezemitir. Edebi trde, fakat kendinemahsus bir tarzda yazlm olan Ruh Adam, Atszn

29 Dr. Emin Ik , Bir Er Kiinin Ardndan , Kubbealt AkademiMecmuas , yl :33 , say 4 , Ekim 2004 , s. 2030 Sadk K. Tural , Tarihi roman ve Atszn tarihi romanlar zerinednceler , Atsz Armaan , stanbul 1976 , s . CVII


53/108

53

romanlar arasnda mstesna bir yer igal eder. 31lk bas-ks 1972 ylnda yaplan romann konusunun, Atsznretmenlikten alnp 1952 ylnda Sleymaniye Ktp-hanesinde grevlendirilmesinden sonra kafasnda ekil-lenmeye balad, Deliormann onunla yapt gr-melere gre 1956-57lerde ise henz tam eklini alma-

d tahmin edilmektedir. Basm ylna kadar zerinde 15yldan fazla alt anlalmaktadr. Ruh Adamdadeiik tipler ve karakterler canlandrlmtr. Romannasl kahraman Selim Pusat Atszn kendisidir. Aye Ho-canm, ei Bedriye Atszdr. Atsz romannn kahraman-larn nemsiz birka tip dnda, hayattan ve kendievresinden semitir.

TRKLN DOUUNDA ETKL OLAN FAKTRLER

Tarihte milliyetilii devlet siyasetinde temel ya-pan ilk devlet adam Asya Hun mparatorlarndan i-idir. Trklerde milliyet uuru slamiyetin kabulndensonrada uzun bir sre yaamtr. Kagarl MahmutunDivan- Lgatnda milliyet uurunun izleri aka grl-mektedir. Osmanllarda II. Mahmud dneminde Reid-elDin Tarihinin Trk boylarnn ilk tarihini ele alan birincikitab Farsadan Trkeye evrildi. Osmanl hanedannnsoyu Ouz Hana dayandrld. Dnce tarihimizdemillet fikrinin ortaya kmas ve bu fikre dayal olarakmilliyetilik Trkln tekamlne bal olarak orta-

ya kmtr .

31 Altan Deliorman , Ruh Adamdaki Gerek Kahramanlar , Orkun ,say 18, Austos 1999 , s.28


54/108

54

19. yzylda Osmanl devletinin genel durumu,toprak kayplar bir ok gereklerin anlalmasna sebepolmutur. Ezeli dman Rusya bymek iin Osmanlykendisine hedef semi, ilerleyen sre iinde devamltoprak kazanmtr. 1774 Kk Kaynarca Antlamas ileOrtodoks tebann koruyuculuunu stlenmitir. 1783

ylnda Krm igal etmi , hzla Balkanlara inmitir.Kafkaslarda aleyhimize bymeye balam boazlara vestanbula gzn dikmitir. Batda Fransa ve ngilterekapitlasyonlar ve yeni smrgeler kazanmada birbiriyleamansz yara girimilerdir. Osmanl ynetimi ada-lama hareketleriyle devleti ayakta tutmaya alm, den-ge siyaseti ile varln devam ettirmeye gayret etmitir .

Osmanl devleti, milliyetilik hareketleri ncesindebnyesinde bulunan ok sayda etnik grup ve toplumumillet sistemi ad verilen bir yap iinde tekilat-landrmtr. Bu sistemde millet tabiri etnik deil, dini

gruplar belirtmek zere cemaat karl olarak kullanl-yordu. Ayrt edici izgiler milli deil, diniydi. Bu sistemiinde Rum toplumu deil, Ortodoks milleti vard. Bumezhep iinde bir ok etnik grup yer almt. 1856 IslahatFermanyla gayri mslim tebalar birok haklar kazana-rak millet olma yolunda bir zemin temin etmilerdir.Giderek srasyla Rum, Ermeni ve Musevi cemaatlerinemillet nizamnamesi verildi. 19. yzyln ikinci yarsndansonra Trk olmayan Mslman unsurlar arasnda damilliyetilik hareketleri yaylmaya balad. Araplarda detkilerle genellikle milliyetilik hareketi aydn kesimine

mnhasr olarak kald. II. Abdlhamidin slamclksiyaseti ayrlk hareketleri geciktirmitir. Bat dnyasn-daki Trkiyat almalarnn Trk aydnlar zerindebyk etkisi olmutur. Trkiye dndaki Trk gruplarnda


55/108

55

gelien Trklk hareketi bilhassa Rusyada ilk olarakdil Ural merkezli olarak ortaya kmtr. Kursavi,Mercani, Hseyin Feyizhani, Nasiri tarafndan yrtlenmilli uyan hareketi giderek byk bir eitim reformudourmutur. Sadece Rusya Trkleri iinde deil btnTrk dnyas zerinde byk tesir yaratan smail Gas-

pral eitim yoluyla modernlemenin temellerini atmtr.Nerettii Tercman gazetesi zaman zaman yasaklan-masna ramen Osmanl topraklarnda bile dikkatle izlen-mitir. Cedit hareketinin Azerbaycanda gl izleyicileriolmutur. Onlar arasndan yetien Aaolu Ahmet Os-manllarda Trkln tebliinde nemli bir grev ifaetmitir. Yine baka bir Azerbaycanl Hseyinzade AliBey,Trkiyede etkili olmutur .

Tanzimat dneminde Trklk kltrel milliyet-ilik erevesinde sade bir dil yaratma gayreti olarak or-taya kmtr. Eitimi halk arasnda yaylmas iin her-

kesin anlayabilecei bir ekilde yaz dilinin sadele-tirilmesi almalar konuma ve yaz dili ikiliini orta-dan kaldrmay hedeflemitir. Dil ve edebiyat alannda g-rlen ilk Trklk hareketinin nderi Ahmet VefikPaadr. Sleyman Paa, Ali Suavi dil ve tarih alanndaTrkle zen gsteren ilk isimlerdir .

II. Merutiyet dneminde fikir akmlar ve tart-malar belirginlemeye balamtr. Batclk, slamclk veTrklk bu dnemde grlen belli bal fikir akm-lardr. Trk milliyetiliinin II. Merutiyet ncesinde dil,tarih ve edebiyat sahalarnda ki almalarla kltrel te-

melleri atlmtr. Millet hayatnda din kadar nemli olanikinci faktr olan milliyet duygusu da nem kazanmayabalamtr. Milli kltrn ina edilmesine ncelik veril-mitir. Daha nce Trklk siyasi bir akm haline getiril-


56/108

56

memiti. II. Merutiyetin ilanyla Trk fikirler siyasi ha-yatta yeermeye balamtr. Trk Derneinin kurulmasve Gen Kalemler hareketi bu uygulamann ilk rnek-leridir. Yeni dil anlayn savunan Gen Kalemler hareke-tine Ziya Gkalpin katlmas, Turan iirini neretmesiTrk genleri zerinde derin tesirler yapmtr. Trk

Yurdu Cemiyeti 1911 ylnda kurulan ikinci Trkdernektir. Bu cemiyet Trk Ocaklarnn kurulualmalar srasnda ortaya kt iin fazla varlk gste-rememi, kurucular bilahare Trk Ocaklar iinde yer al-mtr .

Fiili kuruluu 20 Haziran 1911 tarihinde gerek-letirilen Trk Ocaklar resmen 12 Mart 1912 tarihindealmtr. Mstakil bir siyasi frka kurmak iin bakanlkgrevinden ayrlan Ahmet Ferit Tekin yerine 1913teHamdullah Suphinin seilmitir. ttihat ve Terakkininmerkezinde grevli bulunan Ziya Gkalp Ocak yneti-

minde resmen grev almamtr .Baz aratrmaclara gre 1923-1931 yllar ara-snda Trklk fikri devlette tek hakim ideolojidir. Trk-lk fikrini tayanlar btn brokratik kademelere ha-kim olmulardr. Trklk fikrinin ideologu ziya GkalpTrkln Esaslar eserini bu dnemde lmnden biryl nce neretmitir. Trkln resmi ideoloji olduuanlamn tayan ifadeler kullanld. 1929 ylnda ileriBakan kr Kaya Elazda Trklk bizim iinhem bir mesnet , hem de bir gayedir demitir. 1929ylndan sonra zirveden ini balamtr. Atatrk 5.2.1931

tarihinde Trk Ocaklar Cumhuriyet Halk Frkasnnhars ubeleridir. Fikri hayatta millete mrebbilikyapacak, ilim, iktisat, siyaset ve gzel sanatlar gibibtn hars sahalarnda vatandalar yetitirmek iin


57/108

57

pivalk edecektir. Gayemiz ok faydal olduu kanaa-timiz bulunan bu yol zerinde btn milleti hemahenkolarak beraber yrtmekten ibarettir demitir .Atatrk daha sonra Ayn cinsten olan kuvvetlerbirlemelidir diyerek Trk Ocaklarnn istikbali ile ilgilidncesini ortaya koymutur. Ocak kurultay 10 Nisan

1931 tarihinde toplanm ve CHFsna iltihak karar al-mtr .Trklk hareketi Ocakn kapatlmasyla fazla

sarslmamtr. Yalnz devlet kendisinin dndaki hareket-lere fazla gz yummamtr .

Atsz 1930 ylnda niversiteyi bitirmitir. HocasKprl, Bakanlk nezdinde tavassutta bulunarak yatlokumas sebebiyle liselerde 8 yl retmenlik yapmakmecburiyeti bulunmasna ramen 25 Ocak 1931 tarihindekendisine asistan tayin ettirmitir .

1929 ylnda Resimli Ay mecmuasnda Nazm Hik-

met Putlar Ykyoruz ad altnda at geni bir kam-panya ile Trk dnce hayatnn sembol isimleri zerindespeklatif fikirler ileri srmtr. Onun tenkit oklarndanTrk Ocaklar reisi Hamdullah Suphide nasibini almtr .Resimli Ay dergisini karan Serteller, liberal dnceninsavunucusu olduklarn ileri srmekle birlikte NazmHikmeti himaye etmi, Marksist fikirlerini propagandaetmesine zemin hazrlamlardr. Serteller, bilhassa SabihaSertel liberalizm kalkan gerisinde yrtt tahripkarfaaliyetlerden sonra Trkiyeyi terk edip muhacir olduklardnemde TKPnin ynetici kadrosunda almtr. Nazm

Hikmetin tannm Trk fikir adamlarna kar tenkitdozunu aan karalama kampanyasna giritii dnemdekarsnda duracak kuvvetli bir kalem ve organize birgenliin bulunduu sylenemez. Atsz 15 Mays


58/108

58

1931den itibaren 25 Eyll 1932ye kadar Atsz Mec-muay 17 say halinde neretti. Balnn altnda Trkve Kyc ibaresi bulunan dergide edebiyat ve tarih bil-ginlerinin bulunduu geni bir kadro yazmtr. Cumhu-riyet devrinde Trkln ncs olmutur.

ATSIZIN TRKL

Atsz hakkndaki aratrmalarda fikri hayat birbtn halinde ele alnmtr. Aslnda fikir dnyas b-tnlk arzetmekle birlikte dnyann ve Trkiyenin ge-liimine paralel olarak baz konularda hassasiyeti muhak-kak farkl olmutur. Bu sebeple ana konumuz Trklhakknda son dnemde kard tken dergisindekiyazlarna bakmak gerekir . Ocak 1964 de yayn hayatnagiren tkenin ilk saysndaki yazs Trklk adn

tamaktadr.32

Yazsna Trkln Trk Milliyeti-liinin ad olduunu belirterek balamtr. Trklnbir lk, lklerin milletlerin manevi gdas, lkszmilletlerin en talihlisinin nihayetsizlik ve snk kalmayamahkum olduunu vurgulamtr. lkler hakikatle ha-yalin karmasndan domu olan, dne bakarak ya-rn arayan, milletlere hz veren ve urunda lnenbyk dileklerdir. Milletler lebildikleri kadar yaamahakkna maliktirler .

32

Atszn bu yazs ilk olarak Orhun dergisinin 1 Ekim 1943 tarihindekan 10. saysnda neredilmitir . Atsz , fikriyatnn temelilkelerinde deime olmamas sebebiyle ayn yazy 21 yl sonrakard derginin ilk saysna koymakta beis grmemitir . Makaleyilk yazlarn toplayan kitabna da almtr : Trk lks , Ankara1966 , s.19-20 , Afin Yaynlar


59/108

59

Trklk; byk Trk Elinde, Trk uruu-nun kaytsz artsz hakimiyeti ve bamszl ileTrkln her ynden btn milletlerden ileri ve s-tn olmas lksdr. Trklk, Trkln ge-miteki haklarnn mirasn istemek bakmndan hakl ,meru ve tarihi bir davadr. Trklk, Trk soyunun

ruhunda, kannda beyninde yaayan hayat prensip-lerinin fikir haline gelmi bir eklidir. Bundan dolayda, sra ve sayg esaslarn ihmal edemez. Trk-lerin, daha eski Trklere sayg gstermesi bununiin arttr .

1962 ylnda kmaya balayan Orkun dergisininbirinci saysnda Trk Milletine ar bal altndaneredilen yazsnda, 9 madde halinde zetlenen milli kal-knma programnn ilki Trklktr .

Atsza gre Trklk drt kaynaktan

gelmektedir:

1. Kk ok eski olan ve Trk uruunun uur-altnda asrlardan beri yaayan milliyetilik ;

2. Tanzimattan sonra, Avrupada ki milliyetilik-lere benzeyen halk bir hareketin, bizde detatbik olunmas isteyen milliyetilerin hareketi ;

3. Devletimizin iindeki yabanc unsurlarn ihanetidolaysyla doan tepki ;

4. Trklerin 200 yldan beri ektikleri bykskntlar ve geirdikleri felaketlerin verdii

uyanklk .


60/108

60

Bu drt kaynaktan gelen dnceler birbiriylekarp yurularak, bugnk Trkl ortayakarmtr.

Onun yorumuna gre :

Bugn lkler ve kahramanlar anda yayo-ruz. Gemi haklara dayanlarak davalarn ne atl-d, hesaplarn grld gnlerdeyiz. ....Bugnayakta kalabilmek iin eskisi kadar salam olmak ye-timiyor. ok gl, ok salam , ok sert, ok yrekliolmak gerekiyor. Bunun da bizim iin birinci artTrklk lksne sk skya yapmaktr. aran,rken, saptan milletleri tarih balamyor. Trk-lk lks bizden amansz bir grev ahlak istiyor.Subay hi yorulmadan alt saatlik talimini yaptrrsa,

retmen bkmadan ,reticilik iini yaparsa, memursinirlenmeden halka kolaylk gstermekte devam eder-se, doktor her eyden nce yurttalarn sal ile ilgiliolursa, renci her eyden nce dersini bellemeye al-rsa ve btn vazifelerle rtbeler arasnda ne caka, negsteri, ne dalkavukluk, ne de ilgisizlik olmadan birahenk kurulursa; aadakiler yukarnn buyruunuukalalk saymaz, yukardakiler de aann doru ih-tarlarna kzmazlarsa, btn karlkl ilerde, gr-me ve konumalarda ne ikiyzlle kaan nezaket, nede kabala kaan sertlik bulunmazsa vazifenin bizden

istedii ey yaplm olur. Gerekten Trk olmakolay deildir. her nne gelen Trk olamayacagibi, her Trkym diyen de Trk saylmaz .


61/108

61

Bugn, Trkiye ve Trk aleminde, Trklk,lkclk isimlerinin kullanld gibi, daha ok yaygnolarak Milliyetilik, Trk Milliyetilii isimlerini kullan-maktayz. Milliyetilik, Trk yaatan manevi gtr .

Trkle eletirel yaklamlarda, Trklk ak-mnn Trklk anlaynn imparatorluun siyasi snrla-

rnn tesinde ki br blgelerde yaayan geni bir akra-balk grubu anlamna geldiini, Cumhuriyetin kurul-masyla birlikte Trkln Trk milliyetiliine dn-tn, Cumhuriyetin byk lde Trk halkndan mey-dana geldiini, resmi ve siyasi anlaya gre btn yurtta-larn Trk milletini tekil etmekte olduu belirtilir. Cum-huriyet dneminde Trklk dar anlamyla tanmlanm vesiyasi milletle zdelemitir. Bu dnemde hala Cumhu-riyet vatandalar arasnda ayrm yaplmas, bu akmnsavunucularnn benimsedii millet anlaynn yeni mo-dern kavramn snrlarn atn ileri srerler. Pan Trk

gr ihtiva ettiini iddia ederler.Atsz ile ayn yllarda Trklk hareketininfikriyatn yapan Reha Ouz Trkkann Trklk anla-ylar arasnda ki farklar eserlerinin mukayesesindenanlalmaktadr.33

Trkl sadece szde ve gnlde kalmam,her trl sknty gze alarak dorular sylemekte kararlhale getirmitir. alma hayatnn Edirne Lisesi Edebiyatretmenlii dneminde iken Atsz Mecmuann devamolarak Orhun dergisini karmakta idi. Trk Ocaklar TrkTarihi Tetkik Heyeti tarafndan 1930 ylnda Trk Tari-

33 Reha Ouz Trkkan , Trklk , Trkle Giri , stanbul ,1940 , s.5-11 , Bozkurtu Yayn , Milliyetilik Yolunda Ergenekon,Bozkurt, Gk Br ve Yeni Yazlar , stanbul 1944 ,Mftolu Yaynevi


62/108

62

hinin Ana Hatlar kaleme alnm ve yine bu anlaytemelinde drt ciltlik Tarih ders kitab hazrlanmtr.Ardndan bu ilk kitabn baz blmlerinden oluturulan 74sahifelik zet nitelikli Trk Tarihinin Ana Hatlar-Medhaladl risale hazrlanm ve 1931 ylnda otuz bin adet bast-rlarak okullara datlmtr. Atsz Orhunda liselerde

okutulmak zere karlan drt ciltlik Tarih kitabnn yan-llarn ar bir ekilde tenkit etmitir. Bu tezler Atsznhocas Togan tarafndan 2 Temmuz 1932 tarihinde top-lanan I. Trk Tarih Kongresinde eletirilmitir.34Togann tenkitlerine cevap verilmemi, Dr. Reit Galiptarafndan, Rusyada arlk ynetiminin yklmasndansonra bamszlk kazanmak zere yaplan mcadeleleresnasndaki tartmalar gndeme getirilerek susturulmayaallmtr. Togan grevli bulunduu stanbul niversi-tesinden ayrlarak yurtdna gitmek mecburiyetindekalmtr. Atsz, hocasna kar yaplan hakszla kar

km, Kprl hadisenin gidiatndan rkerek kendisininiversite hocalndan karmtr .1930 lu yllarda ortayaatlan Trk Tarih Tezi ile modern Trkiyeyle kpr kura-bilecek sekler bir altn a(Orta Asya) tahayyl edilmi,hem de bu medeniyetin dnya tarihinin geliiminde kilitrol bulunduu ne srlerek batnn ana anlatsna dahasancsz dahil olunabilme denenmitir. Medeniyetin OrtaAsyada Trk kkenli topluluklarca meydana getirildii vednyaya yayld; bu sebeple kadim Mezopotamya, Ana-dolu ve Ege kltrlerini yaratanlarn Trkler olduu tezine srlerek hedef dzeltilmi olmakta idi:

34 Nadir zbek , Zeki Velidi Togan ve Trk Tarih Tezi , ToplumsalTarih , say 45 , Eyll 1997 , s.20-27


63/108

63

1. 1.Trkiye Cumhuriyetinin Anadolu zerindekivarln merulatrmak

2. 2.Laisizmin vurgulanmas ve yeni milli kimliislamn dna tamak bakmndan slam ncesiTrk tarihine (Orta Asyaya) uzanmak

3. 3.Dnyadaki dier ada ve egemen milletle

eitler ilikisi iine girebilmek iin bugnkdnya uygarlnn yaratclar arasna Trkleride koyacak olan Orta Asya merkezli bir kl-trel yaylm tezini savunmak .35

Pragmatik bir yaklamla tarih yazcl, yeni birkimliin yaratlmas ve benimsetilmesi srecinde kulla-nlan bir ama haline getirildi. retilen bu tarih tezleri,liseler iin yazlan tarih kitaplarnn da esasn oluturdu.Aslnda bu tezler daha nce Enver Celalettin Paa tara-fndan 1917 ylnda teklif edilmi ve kamuoyunda pek ilgi

uyandrmamt. Bu tarih tezleri 30-40 yl boyunca eitimmfredatnn nemli bir parasn oluturdu.Zamann ynetimi bir lise retmeninin tek parti-

nin tek ders kitabna ynelttii tenkitleri tahammlle kar-lamam, onu vekalet emrine almakla kalmayarak dergi-sini Bakanlar Kurulu karar ile kapatmtr. O dnemdevekalet emrine alnmalar gnmzdeki benzeri uygula-malarla mukayese edilemez. Akta olmann uzamas halikiinin alkla kar karya kalmas demektir. Atsz 9 ayvekalet emrinde kaldktan sonra baka bir yerde grevineiade edilmitir. Atszn bu eletirisi, dnemin Trk Tarih

35Foti Benlisoy-Stefo Benlisoy, Milliyeti Tarihyazm veAzgelimilik Bilinci , Toplum ve Bilim , say 91 , K 2001-2002 ,s.248


64/108

64

tezine kar yneltilen kritiklerde nedense pek dikkatealnmamaktadr.

Atszn niversiteden uzaklatrlmas hem onunilmi kariyeri, hem de fikirlerini rahat bir ortamda yaya-mamas bakmndan son derece zararl olmutur. Atatrkbu hadiseye ehemmiyet bile vermemi, Atszn bundan

sonraki yllarda yazdklarn okumu, beenmi kendisiyletanmak istemitir. Yamur Atszn babasnn gerek ikidostundan biri olduunu belirttii 36 Ylmaz ztunayagre Kprl, Atszn kendisinden intikam alabileceigibi bir vehme kapld iin, Atatrke Atszn meclisinegiremeyecek derecede sert tabiatli bir gen olduunusyleyip davetten vazgeirmitir. Atatrk, istidatlardanholanan bir tabiata sahipti, Atszla arasnda bir eygememiti. Atszn Atatrkn evresine girememesi, oevreden ve Atatrkten fikirler alamamas, fikirleriniyayamamas Trk bilim hayat bakmndan fevkalade

zararl olmutur. Atatrk tarafndan merulatrlan veniversitedeki hayat iade edilen bir Atsz, her devrinmenkubu olmaz ve fikirlerini meydan muharebesi veripsertletirmeye mecbur kalmakszn yayabilirdi.37 Ata-trkn Trk yn yllar sonra baka bir yazar tara-fndan da vurgulanmtr: Kemalizm, Trkle karolamaz; neden nk kendisi Trkdr; Kemalizm dinekar olamaz; nk onu yasaklamam sadece toplum-sallktan bireysellie evirmitir ki medeni dnyanntavr da budur; sonradan laikliin biraz da mtecavizyorumu, Mdafaa-i Hukuk Doktrininin, baat karakteri

Anti/emperyalizmi gizlemek isteyenlerce ne karl-36 Yamur Atsz , Zaruri Bir Aklama , Tercman , 14.1.200537 Ylmaz ztuna , Atszn Ardndan , Boazii , say 42 , Aralk1985 , s.25


65/108

65

mtr; yoksa okuyunuz Gazinin slamiyet, Halifelik vs.hakkndaki konumalarn; nce bilgisinin derinliinearacaksnz; sonra mmin Trk halkna olan say-gsna! 38

Atsz, Trklk fikrinin gerei olarak munis mi-zacna ramen baz tannm isimlerle sert polemikler

yapmaktan geri kalmamtr. Farkl grlerde kalemerbab ile giritii polemikleri ilk genlik yllarndanitibaren grlmektedir. Mustafa okayolu ile fikritartmasna ileride temas edilecektir. Dnemin keyazarlarndan Vala Nurettin ile tartmaya giritii bilin-mektedir.39 Fikriyatnn temel talarndan biri olan Turankavramna muhalif dnceler tayan Anadolucu izgi-nin ilk nderlerini yakndan tanmt. Onlarla bu dorul-tuda polemie girmemitir. Btn Trklerin dayana vebelkemii olan Anadolu Trklerini her eyden ncednmek, onlar kalkndrmak anlamnda olan Anadolu-

culuu makul karlamtr. Bu izginin dnda Anado-lunun tesinde kalan Trkleri defterden silmeyi hattaonlara kar dmanlk gtmeye kar durmutur. 1950 liyllarda Nurettin Topuyu bu sebeple sert bir ekildetenkit etmitir. Topunun stanbul ve Rumeli Trkleriyle,Anadolunun Snni olmayan Trklerini milletten karan,Trkistanllarn temsilcisi olarak grd Aksak TemiriKahpe Timur diye bahsetmesinden dolay tenkit etmitir.40

38 Attila lhan ,.b. Gazinin Nokta-i Nazar ! .. , Cumhuriyet ,

10.1.200539 H. Nihal , Vala Nurettin Beyden Bir Sual, Atsz Mecmua ,say 17,15 Eyll 1932 ,s.175 .Nurettinin cevab ,Ben dnek deilim,Akam , 17 Terinievvel 193240 Atsz , Felsefe retmeninin Yanllar , Ocak , say 33 , 1 Nisan1957 , s.2 . Osman F. Sertkayann Nihal Atsz isimli monografisinde


66/108

66

Temirle Yldrmn arpmasn bir karde kavgasndan,tarihi mukadderattan baka bir ey olmad grndeolan Atsz, niversite arkada Banguoluna yazd birmektubunda Temirden cennetmekan Aksak Temir olarakszetmitir.41 Bu ifadelerinden Trk tarihine btnc birbak asna sahip olduu aka grlmektedir .

Atsz, ikinci keskin kalem tartmasn Ali FuatBagil ile yapmtr. 1961 ylnda yaplan genel seimlereAP senatr aday olarak katlan Bagil, son Havadisgazetesindeki bir yazsnda Biz Trkiye Trkleri, muh-telif din, dil, tarih ve rktan birok millet elemanlarnnasrlar iinde ve slam kltr kazannda kaynayp hal vehamur olmasndan meydana gelmi mrekkep bir mil-letiz... Geri dil elemanlarmz bakmndan Orta Asya ileyakn bir hsmlmz var . Fakat biz ne beden ve ne ruhyapmz itibar ile Orta Asyal deiliz. Biz bilakis slamenberiyle evrilmi bir lkede, rklar sentezi halinde

kendi bana yaayan , nevi ahsna mnhasr bir milletiz.eklinde bir gr ileri srmtr.42 Atsz, bu grekar Sakarya boumas srasnda bizim iin UzaktakiKardeime diye iir yazan Kazak Macan veya Kunuriehitlerinin hatrasna mevlut okutarak alayan Japon-yadaki Tatarlar benim milletimden deil midir sorusunuyneltmitir. Atsz, onun milliyetilik aleyhtarlnn okncelere kadar uzanan bir gemii olduunu, 19.12.1950tarihli Zafer gazetesinde neredilen deal Buhran

ki makaleler bibliyografyas olduka eksik olup yukardazikrettiimiz makalenin kayd bulunmamaktadr : Ankara , 1987 .Hacalolu , Atszn bibl

dogumunun100.yil.nihalatsiz

Documents