dÜnya Çelİk ÜrÜnlerİ arz talep tahmİnlerİ (2000 2010 ... · anahtar sözcükler: dünya ham...
TRANSCRIPT
5511
DÜNYA ÇELİK ÜRÜNLERİ ARZ – TALEP TAHMİNLERİ (2000 - 2010) YASSI ÇELİĞİN PAYI VE ERDEMİR’İN KONUMU
Melih AYHAN
Ali DOĞAN
Özet: Bu bildiri kapsamında, çeliğin günlük yaşantımızdaki vazgeçilmez önemi ve endüstriyel rolüne değinilmekte; dünya çelik sektöründeki gelişmeler ve beklentiler sergilenmekte; global çelik talebini belirleyen faktörler ele alınmakta; gelecek 10 yıllık perspektifte dünya ham çelik üretimi ile çelik ürünleri arz-talep dengelerine ilişkin genel değerlendirmeler ve tahminler yapılmakta; tüketim trendlerine göre yassı çelik ürünlerinin pazar payı analiz edilmekte; Türk Çelik Endüstrisi’nin gelişimi ve yapısal dinamikleri tanıtılmakta; ERDEMİR’in Avrupa’daki yeri ve iç piyasadaki konumu değerlendirilmekte ve ayrıca 21. Yüzyıl çelik dünyasındaki fırsatlar ve riskler gündeme getirilerek, önümüzdeki 10 yılda kazanmaya veya kaybetmeye aday kuruluşların profili çizilmektedir. Günümüzde, sanayileşme ve kalkınmanın demir-çelik tüketimi ile doğrudan ilişkisi olduğu bilinen bir gerçektir. Çünkü çelik, ülkelerin altyapı yatırımları ile birçok sanayi kuruluşunda ve günlük yaşantımızda kullandığımız birçok eşyanın imalatında güvenilir ve vazgeçilmez bir girdi olarak kabul edilmektedir. Bu anlamda, ekonomileri güçlü olan ülkelerdeki ortak özellik, çelik tüketimlerinin gittikçe artması ve bu tüketim hızını karşılayabilecek yeterli ve dengeli üretim kapasitelerine sahip olmalarıdır. Bu anlamda, sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki genel eğilim, bu ülkelerdeki yassı çelik üretiminin toplam çelik tüketimi içerisindeki payının gittikçe artmakta olduğu ve yurt içi yassı çelik tüketiminin büyük ölçüde yerli kaynaklarla karşılanmaya çalışıldığı yönündedir. Türkiye’de ise, yassı çelik aleyhine yapısal bir dengesizlik yaşanmaktadır. Ülkemizdeki nüfus artışı, refah düzeyi ve çağdaş yaşam standartlarının gelişmesi ve sanayileşme hızına bağlı olarak kişi başına çelik tüketiminin de artacağı ve böylece ülkemizin yassı çelik alanındaki ihtiyacının ve dolayısıyla arz açığının da giderek tırmanacağı tahmin edilmektedir. Bu nedenle, Türkiye Çelik Endüstrisi’nin, ülkemizin uzun vadeli gereksinimlerine cevap verebilecek şekilde yeniden yapılandırılması ve ayrıca, yurt içinde ve / veya yurt dışında kurulu çelik üretim tesislerini satın alma veya ortak olma konusundaki girişimlerin desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda, halen ülkemizin en büyük çelik şirketi ve tek yassı çelik üreticisi olan ERDEMİR, 36 yıllık köklü şirket kültürü, bilgi birikimi, ileri teknolojisi, çağdaş yönetim anlayışı ve üstün rekabet gücü ile büyük bir gelişme potansiyeli vad etmektedir. Anahtar sözcükler: Dünya Ham Çelik Üretimi, Ürün Tüketimi, Kişi Başına Tüketim, Arz-Talep Tahminleri, Çeliğin İyi ve Kötü Yılları, Çelik Fiyatları Dalgalanma Eğrisi, Dünyada ve Türkiye’de Yassı Çeliğin Payı, ERDEMİR’in Profili ve Avrupa’daki Yeri, Çelik Dünyasındaki Fırsat ve Riskler, Kazananlar ve Kaybedenler 1. ÇELİĞİN, ÇAĞDAŞ TOPLUM YAŞANTISINDAKİ
YERİ VE ENDÜSTRİYEL ÖNEMİ Dayanıklılığı, güvenilirliği, yaygın kullanım alanı, çevre dostu özelliği ve birçok teknik üstünlüğü ile çağdaş toplum yaşantısının ayrılmaz bir parçası olan demir-çelik ürünleri, geçmişten bu yana sanayileşmenin temelini ve kalkınmanın itici gücünü oluşturmaktadır. Bu nedenle, ulusal çelik endüstrilerinde kaydedilen gelişmeler, geleceğin çağdaş toplum yapısını ve dinamiklerini de büyük ölçüde şekillendirmektedir. Türkiye Demir - ÇÇelik Endüstrisi de, bu özelliği ile, gelişen ülkemizin önde gelen stratejik sektörleri arasında kabul edilmektedir.
Globalleşen yeni dünya düzeninde, pazar yapısı ve tüketici tercihleri hızla değişmektedir. Bilişim teknolojisinin gelişmesiyle birlikte hızla yaygınlaşan elektronik ticaret uygulamaları, pazarlama stratejilerine yeni boyutlar kazandırmaktadır. Yeni ekonomiye gecikmeksizin uyum sağlamaya çalışan çelik şirketleri birleşerek veya stratejik ortaklıklar kurarak yeniden yapılanmakta ve ihtisaslaşarak kalıcı rekabet gücünü artırmaktadır. Globalleşme, çalışanları ve çalışma hayatını da büyük ölçüde etkilemekte ve katılımcı yeni yönetim anlayışlarını gündeme getirmektedir. Teknolojik gelişmeler ve pazarın artan cazibesi yeni sermaye yatırımlarını teşvik etmektedir.
5522
Endüstriyel bir girdi olan çelik ürünleri, geri dönüşüm ve çevre dostu özellikleri ile rakip malzemeler karşısındaki vazgeçilmez üstünlüğünü korumaya devam etmektedir. Bu anlamda, çağdaş toplum yaşantısı, çelik kullanımının yaygınlaşması bakımından parlak bir gelecek vad etmektedir. 21.Yüzyıl’a girerken, tüm bu değişim ve gelişmeler karşısında ancak kendisini yenileyebilen ve dünya ile bütünleşen kuruluşların başarıyı yakalayacağına inanılmaktadır. Günümüzde, sanayileşme ve kalkınmanın demir-çelik tüketimi ile doğrudan ilişkisi olduğu bilinen bir gerçektir. Çünkü çelik, ülkelerin altyapı yatırımları ile birçok sanayi kuruluşunda ve günlük yaşantımızda kullandığımız birçok eşyanın imalatında güvenilir ve vazgeçilmez bir girdi olarak kabul edilmektedir. Bu anlamda, ekonomileri güçlü olan ülkelerdeki ortak özellik, çelik tüketimlerinin gittikçe artması ve bu tüketim hızını karşılayabilecek yeterli ve dengeli üretim kapasitelerine sahip olmalarıdır. Öte yandan, sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki genel eğilim, bu ülkelerdeki yassı çelik üretiminin toplam çelik tüketimi içerisindeki payının gittikçe artmakta olduğu ve yurt içi yassı çelik tüketiminin büyük ölçüde yerli kaynaklarla karşılanmaya çalışıldığı yönündedir. 2. DÜNYA ÇELİK SEKTÖRÜNDE GELİŞMELER Bu önemli misyonu itibariyle, uygulama alanlarını ve üretim teknolojisini geliştirerek kendisini sürekli yenileyen demir-çelik endüstrisi, bugün globalleşen yeni dünya düzenine damgasını vuran en güçlü sektörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Günümüzde, çelik endüstrisinin dünya çapında köklü bir değişikliğe sahne olduğuna şahit olunmaktadır. 2.1. Globalleşme ve 21.Yüzyıl Çelik Modeli [1] 1. Üretim, Doğu ve Güney Doğu Asya’daki gelişmekte
olan ülkelerde genişlerken, sanayileşmiş ülkelerde daralmaktadır.
2. Mülkiyet, kamudan özel teşebbüse kayarken, karlılığa büyük özen gösterilmektedir.
3. Pazar daha global ve daha rekabetçi bir konuma ulaşmaktadır.
4. Dünyanın önde gelen entegre çelik üreticileri kendi içlerinde küçük şirketlere ayrılarak; yassı, uzun, teneke, paslanmaz vb, ürünlerde, pazar paylarına göre ihtisaslaşmakta, bu yapılanma, şirketlerin globalleşme çabalarına büyük esneklik sağlamaktadır.
5. Endüstride, ulusal sınırların önemi gittikçe azalmakta, şirket evlilikleri ve ortaklıklar yaygınlaşarak yeni bir boyut kazanmaktadır.
6. İleri teknolojilerin, yeni ülkelere ve üreticilere transferi gittikçe kolaylaşmaktadır.
7. Etkin iletişim ve ticarette politik engellerin ortadan kalkması, uluslararası piyasaları sanayileşme yönünde teşvik etmektedir.
Bu koşullar, eskiden sadece kamu destekli kuruluşların inisiyatifinde olan sahalara, özel sektörün de yatırım yapmasını sağlayan eşsiz fırsatlar yaratmaktadır. Yaşanan bu hızlı evrim sürecinde; teknolojik gelişmeler, uluslararası ortaklıklar, şirket evlilikleri, bölgesel ticari anlaşmalar, rakip malzemelerin konumu ve değişen tüketici tercihlerine göre oluşan yeni pazar koşullarında, “daha ihtisaslaşmış, rekabet gücü daha yüksek ve stratejik bakışı daha global olan yeni kuşak çelik üreticileri”nin ön plana çıktığı görülmektedir. Artık, 1990’lı yılların klasik çelik üretim anlayışının hızla terk edildiği yeni bir döneme girilmektedir. Yeni Çelik Modeli’nde sihirli sözcüğü “Müşteri Memnuniyeti” oluşturmaktadır. Globalleşme, müşteri odaklı hizmet tarzına özen göstermeyi zorunlu kılmaktadır. Artık, bir çelik şirketinin başarısını belirleyen en önemli faktör, hammadde temininden ziyade müşteriye ulaşmak ve müşteri sadakatini sağlamak olmuştur. Değişen koşullar karşısında, çelik üreticileri, pazar paylarını ancak bu şekilde artırabileceklerinin bilincine varmışlardır. Bu değişim rüzgarı, uluslararası rekabet koşullarını da etkilemiştir. Büyük kuruluşlar, uluslararası faaliyetlere açık ve ihtisaslaştıkları ürünlere dayalı üretim birimleri bazında yeniden yapılanma arayışına girmişlerdir. Bu noktada, etkin iletişim ve insan kaynaklarının önemi ön plana çıkmıştır. Böylece, karar alma sürecinde merkeziyetçilik yerine tabana yayılmaya; sorunların çözümünde katı iş kuralları yerine esnekliğe; bürokratik tıkanıklıklar yerine etkin iletişime ve ekipmandan ziyade insan kaynaklarına yatırım yapmaya ağırlık verilmeye başlanmıştır. 21.Yüzyıl’a girerken, çağdaş koşullara gecikmeksizin uyum sağlayan kuruluşlar başarıyı yakalarken, gelişmelerin gerisinde kalan ve kendini yenileyemeyen kuruluşların ciddi sıkıntıları göğüslemek zorunda kaldıkları görülmektedir. 3. DÜNYA ÇELİK ÜRETİMİ ve TÜKETİMİ 3.1. Dünya Ham Çelik Üretimi Dünya çelik üretimi düzenli olarak büyümektedir. 1900 yılında 28 milyon ton/yıl olan dünya ham çelik üretimi, 2000 yılında 847 milyon tona ulaşmıştır. Geçtiğimiz yüzyıl boyunca, ham çelik üretimi yıllık ortalama % 3,5 büyümüştür. Üretim değerleri tarihsel süreçte incelendiğinde, üretim artış hızının yavaşladığı gözlenmektedir. 1970 sonrasında üretim artış hızı % 2'nin altında kalmıştır (Şekil 1).
5533
Tablo 1. Dünya Ham Çelik Kurulu ve Etkin Üretim Kapasitesi, Ham Çelik Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları [2]
(milyon ton ham çelik)
---------------------Tahmini-------------------- KURULU KAPASİTE 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010 ABD Japonya AB Diğer Gelişmiş Ülkeler
112,2 134,0 198,7
50,2
113,6 132,8 192,6
50,6
120,8 132,8 191,6
52,4
122,9 132,8 191,6
52,8
124,5 132,6 192,5
52,8
124,3 132,6 193,7
51,3
121,0 132,6 191,4
50,3
123,2 131,3 189,1
50,9
123,2 131,3 186,9
50,9
123,5 129,7 189,1
52,3
123,9 129,0 184,5
53,6
122,7 125,8 181,5
58,9 Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Batı Dünyası Merkezi Planlı & Geçiş Ekon. Ülk.
495,2 183,4 678,6 319,6
489,6 190,8 680,4 320,3
497,6 199,9 697,5 314,2
500,0 207,4 707,4 317,6
502,4 209,7 712,1 315,3
501,9 218,1 720,0 310,0
495,3 224,4 719,7 313,9
494,6 226,3 720,9 318,6
492,3 232,5 724,9 318,9
494,6 239,2 733,8 321,7
491,0 251,5 742,5 323,1
488,9 312,5 801,4 349,3
DÜNYA TOPLAMI 998,2 1.000,7 1.011,7 1.025,0 1.027,4 1.030,0 1.033,6 1.039,5 1.043,8 1.055,5 1.065,6 1.150,7 ETKİN KAPASİTE 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010 ABD Japonya AB Diğer Gelişmiş Ülkeler
96,5 111,2 166,9
42,7
98,8 112,8 165,6
44,0
105,1 112,8 168,6
45,5
106,9 112,8 168,6
45,9
110,8 114,0 171,3
47,0
110,6 114,0 172,4
45,7
108,9 114,0 172,3
44,8
110,9 112,9 170,2
45,3
110,9 112,9 168,2
45,3
111,2 112,8 170,2
47,1
112,7 112,2 167,9
48,2
112,9 113,2 167,0
53,0 Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Batı Dünyası Merkezi Planlı & Geçiş Ekon. Ülk.
417,3 154,1 571,4 235,7
421,4 164,1 585,5 236,7
432,2 171,9 604,1 237,4
434,2 178,4 612,6 241,1
443,1 182,5 625,6 259,7
442,7 189,7 632,4 265,8
440,0 197,5 637,4 269,7
439,4 199,1 638,5 278,3
437,3 204,6 642,0 280,2
441,2 212,9 654,1 285,9
441,1 223,8 664,9 288,0
446,1 281,3 727,3 322,5
DÜNYA TOPLAMI 807,1 822,1 841,4 853,7 885,3 898,2 907,1 916,7 922,1 940,1 953,0 1.049,9 HAM ÇELİK ÜRETİMİ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010 ABD Japonya AB Diğer Gelişmiş Ülkeler
95,2 101,6 155,8
38,8
95,5 98,8
146,6 39,9
98,5 104,6 159,9
42,5
98,7 93,6
159,9 42,8
97,4 94,2
155,1 41,7
101,5 106,4 163,2
43,1
97,5 98,1
159,6 40,3
105,9 104,7 162,5
42,4
105,5 107,3 159,7
42,6
100,7 99,6
154,4 41,3
103,9 100,7 155,3
42,8
106,2 103,1 160,4
50,3 Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Batı Dünyası Merkezi Planlı & Geçiş Ekon. Ülk.
391,5 151,3 542,8 209,5
380,8 158,9 539,7 210,3
405,4 169,4 574,8 224,0
394,9 162,4 557,3 219,9
388,4 162,9 551,3 236,8
414,3 177,3 591,6 255,6
395,5 179,4 574,9 254,4
415,5 187,4 602,9 268,4
415,1 196,2 611,3 271,3
396,0 193,6 589,6 269,6
402,7 207,1 609,8 277,2
420,0 263,9 683,9 312,6
DÜNYA TOPLAMI 752,2 750,0 798,9 777,2 788,1 847,1 829,3 871,3 882,6 859,2 887,0 996,5 ETKİN KAPASİTE KULLANIM ORANI %
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010
ABD Japonya AB Diğer Gelişmiş Ülkeler
98,6 91,4 93,4 90,9
96,7 87,6 88,5 90,7
93,7 92,7 94,8 93,4
92,3 82,9 94,8 93,3
87,9 82,6 90,5 88,8
91,8 93,4 94,7 94,4
89,5 86,0 92,7 90,0
95,5 92,7 95,5 93,5
95,1 95,0 94,9 94,0
90,6 88,3 90,7 87,7
92,2 89,7 92,5 88,7
94,1 91,1 96,1 94,9
Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Batı Dünyası Merkezi Planlı & Geçiş Ekon. Ülk.
93,8 98,2 95,0 88,9
90,4 96,8 92,2 88,9
93,8 98,5 95,2 94,4
90,9 91,0 91,0 91,2
87,6 89,3 88,1 91,2
93,6 93,4 93,5 96,2
89,9 90,9 90,2 94,3
94,6 94,1 94,4 96,5
94,9 95,9 95,2 96,8
89,7 90,9 90,1 94,3
91,3 92,5 91,7 96,2
94,2 93,8 94,0 96,9
DÜNYA TOPLAMI 93,2 91,2 94,9 91,0 89,0 94,3 91,4 95,0 95,7 91,4 93,1 94,9
5544
Şekil 1. Dünya Ham Çelik Üretimi, 1900-2000 [3]
1999-2000 dönemi dünya ham çelik üretim değerleri aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 2. Dünya Ham Çelik Üretimi, 1999-2000 [4] (milyon ton)
Bölgeler 1999 2000 Artış Oranı %
AB (15) 155,3 163,2 5,1
Diğer Avrupa 41,7 45,3 8,5
Eski SSCB 85,7 98,1 14,5
NAFTA 130,1 135,2 3,9
ABD 97,4 101,5 4,2
Güney Amerika 34,6 39,0 12,7
Brezilya 25,0 27,8 11,0
Asya 298,9 320,5 7,2
Çin 124,0 127,2 2,7
Japonya 94,2 106,4 13,0
Güney Kore 41,0 43,1 5,0
Afrika 11,4 12,0 4,7
Orta Doğu 9,3 10,3 10,8
Okyanusya 8,9 9,3 3,7
Dünya Toplamı 791,7 849,7 7,3 3.2. Dünya Çelik Ürünleri Tüketimi Dünya çelik tüketimi de, üretimdekine benzer bir trend izlemektedir. 2000 yılında 844 milyon ton ham çelik bazında çelik tüketimi gerçekleşirken, nihai ürünler bazında tüketim 770 milyon ton olmuştur. 1947-1974 yılları arasında yıllık ortalama % 6'nın üzerinde olan çelik tüketimi artış hızı 1974-2000 arasında % 2'nin altında kalmıştır.
Şekil 2. Dünya Çelik Ürünleri Tüketimi, 1946-2000 [5]
1999-2000 dönemi dünya çelik ürünleri tüketim değerleri aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 3. Dünya Çelik Ürünleri Tüketimi, 1999-2000 [6] (milyon ton)
Bölgeler 1999 2000 Artış Oranı %
AB (15) 138,3 143,8 4,0 Diğer Avrupa 31,6 35,1 10,9 Eski SSCB 33,6 40,7 21,2 NAFTA 137,5 146,9 6,8 ABD 110,7 115,0 3,9 Güney Amerika 24,4 27,2 11,6 Brezilya 14,1 15,8 12,1 Asya 310,7 338,4 8,9 Çin 130,8 141,2 8,0 Japonya 68,9 76,1 10,4 Güney Kore 34,0 38,5 13,2 Afrika 14,8 15,4 3,6 Orta Doğu 15,1 16,2 7,3 Okyanusya 6,7 6,3 -5,9 Dünya Toplamı 712,7 770,0 8,0
4. KİŞİ BAŞINA ÇELİK TÜKETİMİ Gelişmekte Olan Ülkeler'deki kişi başına çelik tüketimi Gelişmiş Ülkeler'e nazaran önemli oranda düşüktür. Son yıllarda dünya çelik üretim ve tüketim artışının lokomotifliğini Gelişmekte Olan Ülkeler'in yapması, bu bölgelerde kişi başına çelik tüketimini artırmaktadır. Kişi başına çelik tüketimi, özellikle yassı çelik tüketimi, bir ülkenin endüstriyel gelişmişlik düzeyi ile doğru orantılıdır. Gelişmiş Ülkeler düzeyine hızla yaklaşmakta olan Gelişmekte Olan Ülkeler için, kişi başına çelik tüketimi, ülkelerin kalkınma çabaları için iyi bir gösterge olabilmektedir.
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
mily
on to
n
Yıl 1900 1950 1960 1970 1980 1990 2000
m. ton 28 189 347 595 716 770 847
Yıl 1900-2000 1900-50 1950-2000 1950-75 1975-2000 1950-60 1960-70 1970-80 1980-90 1990-2000
%* 3,5 3,9 3,1 5,0 1,1 6,3 5,5 1,9 0,7 0,9
* Ortalama yıllık yüzde değişim
5555
Tablo 4. Kişi Başına Çelik Ürünleri Tüketimi, 1996-2000 [6]
(kg ürün/kişi)
Ülkeler 1996 1997 1998 1999 2000 Avusturya 346 432 481 469 481 Belçika-Lüksemburg 349 368 406 368 396 Fransa 240 265 282 275 296 Almanya 386 414 421 425 448 İtalya 406 478 508 508 532 Hollanda 297 301 357 323 308 İspanya 295 349 396 443 442 İsveç 330 348 393 393 416 İngiltere 223 241 252 234 227 Diğer Avrupa Birliği 243 282 297 305 334 Avrupa Birliği (15) 310 347 370 370 385 Çek Cumhuriyeti 311 359 359 320 379 Polonya 158 160 176 171 194 Romanya 155 146 124 93 102 Türkiye 164 190 191 170 196 Diğer 133 137 139 131 122 Diğer Avrupa 159 171 172 157 168 Avrupa 258 286 301 295 309 Rusya 111 106 105 115 157 Ukrayna 123 162 108 174 194 Diğer eski SSCB 102 103 112 112 112 Eski SSCB 111 116 108 126 152 Kanada 443 508 516 524 561 Meksika 83 99 108 110 150 ABD 387 403 429 409 422 NAFTA 316 337 358 345 368 Arjantin 91 104 105 85 81 Brezilya 82 96 90 86 95 Venezuella 88 103 93 66 77 Diğer 38 40 43 33 38 Orta ve Güney Amerika 65 74 71 62 68 Mısır 53 76 62 58 61 Güney Afrika 94 104 90 84 86 Diğer Afrika 10 10 9 8 7 Afrika 19 22 20 17 15 İran 93 107 96 104 114 Diğer Orta Doğu 81 79 85 88 91 Orta Doğu 86 90 89 94 100 Çin 79 83 91 103 111 Hindistan 24 24 24 25 27 Japonya 641 654 560 549 606 Güney Kore 826 828 561 762 863 Tayvan 837 968 927 932 959 Diğer Asya 51 48 41 39 42 Asya 94 96 89 95 102 Okyanusya 294 288 228 228 215 Dünya Ortalaması 116 123 119 119 125
Türkiye kişi başına çelik tüketiminin, Gelişmiş Ülkeler'e göre çok düşük düzeyde olması, ülkemizdeki çelik tüketim potansiyelinin yüksekliğine işaret etmektedir.
Şekil 3. Kişi Başına Çelik Ürünleri Tüketimi, 1996-2000
5. DÜNYA ÇELİK ÜRÜNLERİ TALEP TAHMİNLERİ 5.1. Global Çelik Talebini Belirleyen Gelişmeler Global çelik talebine yönelik gelişmeler, birçok yönden iyimser bir tablo sergilemektedir : [7] 1. Endüstrideki itici güçler daha cazip bir konuma
ulaşmıştır. Çelik talebinin hızlı artışını engelleyen 1974-1990 döneminin olumsuz koşulları bugün iyileşmiş durumdadır.
2. Azalan enflasyon ve faiz oranları, global büyüme için daha iyi bir gelecek vad etmektedir.
3. Birim endüstriyel üretim başına çelik tüketimi (çelik yoğunluğu), 1990’ların başından bu yana tutarlı bir çizgi izlemektedir. Çelik yoğun sektörler, ekonomideki diğer sektörlere karşı artık daha güçlü bir performans sergilemektedir.
4. Çelik, konstrüksiyon sektöründeki rakip malzemelerin pazar payını kapmaya başlamıştır. Çelik birçok yerde ahşabın yerini almakta; ayrıca, endüstriyel yapılarda metal kullanımı özellikle ABD’de hızla yaygınlaşmaktadır.
5. Global ekonomik faaliyetler geçmiş 20 yıla nazaran daha hızlı bir şekilde genişlerken, bu eğilimin doğal etkisi de çelik talebini aynı ölçüde tırmandırmaktadır.
6. Yılda % 2 büyüyen ekonomilerde, çelik talebinde artış düşüktür. Bu durumda artış daha ziyade hizmetlere kaymaktadır. % 5 - 6 oranında büyüyen ekonomilerde ise çelik talebindeki artış % 8’e kadar yükselebilmektedir.
5566
Bu durumda ise, artış daha ziyade dayanıklı tüketim malları, sermaye yatırımı ve konstrüksiyon alanlarında gerçekleşmektedir.
7. 1940’ların sonundan, 1970’lerin başına kadar global çelik ürünleri talebi yılda % 6,8 oranında bir artış sergilemiştir. Bu dönem, düşük faiz ve enflasyon oranları itibariyle içinde bulunduğumuz döneme benzeyen özellikler arz etmektedir. 1973-1993 döneminde ise, talep artışı sadece % 1,1 düzeyinde seyretmiştir.
8. Gelişmekte Olan Ülkeler'in global ekonomi içindeki payı giderek yükselmektedir. Gelişmekte Olan Ülkeler global GSMH (GNP)’nin % 44’ünü oluşturmaktadır.
9. Teknoloji transferindeki kolaylık, sermaye yatırımlarını cazip kılmaktadır.
10. Altyapı gereksinimi dünya çapında artmaktadır. 5.2. Talep Projeksiyonları, 2000-2010 5.2.1. Dünya Ham Çelik Üretim Tahminleri 2000-2010 dönemi dünya ham çelik üretiminin yılda ortalama % 1,6 oranında artarak, 2010 yılında yaklaşık 1 milyar tona yükseleceği tahmin edilmektedir.
Tablo 5. Dünya Ham Çelik Üretim Tahminleri, 2000-2010 [2] (Bölgeler Bazında)
(milyon ton)
Yıllık büyüme % Bölgeler 2000 2005 2010 2000-2010 ABD 101,5 103,9 106,2 0,5 Japonya 106,4 100,7 103,1 -0,3 AB (15) 163,2 155,3 160,4 -0,2 Diğer Gelişmiş Ülkeler 43,1 42,8 50,3 1,6
Gelişmiş Ülkeler 414,3 402,7 420 0,1 Gelişmekte Olan Ülkeler 177,3 207,1 263,9 4,1
Batı Dünyası 591,6 609,8 683,9 1,5 BDT 98,6 97,2 98,4 0,0 Doğu Avrupa 29,1 28,7 27,1 -0,7 Çin, K. Kore, Vietnam 127,9 151,3 187,1 3,9
Merkezi Planlı ve Geçiş Ekon. Ülk.eler
255,6 277,2 312,6 2,0
Dünya Toplamı 847,1 887 996,5 1,6
Tablo 6. Dünya Çelik Ürünleri Üretim Tahminleri, 2000-2010 [8] (Ana Ürün Grupları Bazında)
(milyon ton)
Ürün Çeşidi 2000 2005 2010 Yıllık Büyüme %
2000-2010
Yassı 351,9 384,3 427,0 2,0
Uzun 311,4 338,9 368,7 1,7
Diğer 65,6 69,1 75,0 1,3
Dünya Toplamı 728,9 792,2 870,7 1,8 5.2.2. Dünya Çelik Ürünleri Tüketim Tahminleri 5.2.2.1. Kısa Vadeli Tahminler (2000-2005) 2000-2005 döneminde dünya çelik ürünleri tüketiminin yılda ortalama % 1,5 oranında artışla 830 milyon tona yükselebileceği tahmin edilmektedir. Tablo 7. Dünya Çelik Ürünleri Tüketim Tahminleri, 2001-2005 [6,9]
(milyon ton)
Bölgeler 2001 2005 Yıllık büyüme %
2001-2005
AB (15) 144,1 150,0 1,0
Diğer Avrupa 37,3 38,0 0,5
Eski SSCB 41,2 37,0 -2,7
NAFTA 141,6 151,0 1,6
Güney Amerika 29,0 35,0 4,8
Asya 349,0 377,0 1,9
Çin 151,8 165,0 2,1
Japonya 73,9 70,0 -1,3
Afrika 15,6 17,0 2,2
Orta Doğu 16,9 18,0 1,6
Okyanusya 6,0 7,0 3,8
Dünya Toplamı 780,7 830,0 1,5 5.2.2.2. Uzun Vadeli Tahminler 2000-2010 dönemi dünya çelik ürünleri tüketiminin yılda ortalama % 2,2 oranında artışla yaklaşık 900 milyon tona yükseleceği tahmin edilmektedir.
5577
Tablo 8. Dünya Çelik Ürünleri Tüketim Tahminleri, 2000-2010 [8] (Bölgeler Bazında)
(milyon ton)
Bölgeler 2000 2005 2010 Yıllık büyüme %
2000-2010
Gelişmiş Ülkeler 364,6 376,3 399,0 0,9
Gelişmekte Olan Ülkeler 176,5 218,8 260,6 4,0
Merkz. Planlı ve Geçiş Ekon. Ülk. 179,5 209,0 239,5 2,9
Dünya Toplamı 720,6 804,0 899,1 2,2 Tablo 9. Dünya Çelik Ürünleri Tüketim Tahminleri, 2000-2010 [8]
(Ana Ürün Grupları Bazında) (milyon ton)
Ürün Çeşidi 2000 2005 2010 Yıllık büyüme % 2000-2010
Yassı 350,3 390,0 440,5 2,3
Uzun 305,9 343,3 381,5 2,2
Diğer 64,4 70,7 77,2 1,8
Dünya Toplamı 720,6 804,0 899,1 2,2 Tablo 10. Dünya Çelik Ürünleri Tüketim Tahminleri, 2000-2010 [8]
(Alt Ürünler Bazında) (milyon ton)
2000 2005 2010 ÜRÜN ÇEŞİTLERİ Tel ve Filmaşin 85,1 96,6 107,2 Çubuk Ticari 93,1 106,6 119,0 Nervürlü 70,5 76,7 84,6 Toplam 163,7 183,4 203,6 Yapı Malzemeleri 57,2 63,3 70,7 Toplam Uzun Ürünler 305,9 343,3 381,5
Levha Ağır 65,1 70,7 79,1 Orta 5,5 6,5 6,9 Toplam 70,6 77,2 86,0 Sac Sıcak 104,5 116,5 132,0 Soğuk 77,3 85,9 96,7 Teneke 15,1 16,4 17,7 Galvanizli 66,2 74,5 84,9 Diğer Kaplamalı 16,5 19,5 23,3 Toplam 279,7 312,8 354,5 Toplam Yassı Ürünler 350,3 389,9 440,5
Demiryolu Malz. 6,8 7,5 8,4 Boru ve Tüp 56,8 62,3 67,9 Diğer 0,8 0,8 0,9 Toplam Diğer Ürünler 64,4 70,7 77,2 Dünya Toplamı 720,6 804,0 899,1 YASSI ÇELİĞİN PAYI % 48,6 % 48,5 % 49,0
6. DÜNYA ÇELİK ENDÜSTRİSİNDE BEKLENTİLER 6.1. Geleceğin Çelik Pazarları Nerelerde Yoğunlaşacak? Bir ülkenin demografik göstergelerinin dışında, gelecekteki çelik tüketimini ve pazardaki başarı şansını tahmin etmek için anahtar faktör, genellikle gayri safi milli hasıla (GSMH) ile temsil edilen ülkenin gelişmişlik durumudur. Gelişmekte olan ülkeler, sanayileşmeleri belirli bir ivme kazanıncaya kadar GSMH değerlerini aşmayan çelik tüketim değerlerine sahip olmaktadırlar. İleri düzeyde sanayileşmiş olan gelişmiş ülkelerde ise, bu durumdan farklı olarak GSMH ile çelik tüketim değerlerinin paralel olarak seyrettikleri bir dönemi, çelik talebinde belli bir miktar doygunluk izlemektedir. İmalat sanayi üretiminin GSMH içindeki payı genele oranla daha az olduğu için, çelik tüketimindeki artış, ülke genel kalkınmasının yine gerisinde kalacaktır. Çelik ürünleri pazarlarının yapısı üzerinde yapılan son araştırmalar şu hususları ortaya koymaktadır : [10] Çelik pazarında sık sık karşılaşılan düşük talep
dönemleri, tekrar ortaya çıkan engeller yüzünden muhtemelen uzun bir süre daha devam edecek olan yıkıcı fiyat çekişmelerine yol açacaktır.
Endüstrileşmiş ülkelerdeki şiddetli rekabete rağmen, çelik pazarındaki rekabetin orta vadede durgunlaşması beklenmektedir. Çok gelişmiş ekonomilerde ise, talepteki önemli dalgalanmalar ve ikame malzemelerin giderek ciddileşen rekabeti, çelik kullanım miktarlarındaki sınırlamaları beraberinde getirecektir.
1996-2010 yılları için hesaplanan çelik pazarındaki arz dağılımı, aşağıdaki eğilimleri desteklemektedir: [10] En büyük gelişme Asya’da yaşanacaktır. Zaten bugün
bile üretilen her 2 ton çeliğin 1 tonu Asya ülkesinde kullanılmaktadır. Çelik satışları için büyük önem taşıyan bölgede (Japonya hariç) muhtemelen % 10 artış sağlanacaktır.
Avrupa, Japonya, Afrika ve 5.Kıtada tüketilen çelik miktarı muhtemelen bugünküyle aynı düzeyde kalacaktır. Dolayısıyla, bu kıtalar doyuma ulaşacak ve dünya toplam tüketimindeki paylarında azalma olacaktır.
Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin toplam çelik tüketimi, 90’lı yılların başındaki sarsıntıdan sonra muhtemelen yarı yarıya artacak ve dünya pazarındaki payları % 10’dan % 11’e yükselecektir.
Amerika Kıtası’ndaki çelik tüketimi değerlendirilirken, Kuzey ve Güney Amerika arasındaki fark ayırt edilmelidir. Kuzey Amerika çelik pazarında beklenen çok az miktardaki bir düşüşü, Güney Amerika ülkelerindeki pozitif gelişme rahatlıkla dengeleyebilecektir.
5588
6.2. Globalleşen Dünya Çelik Pazarlarından Kimler Pay Alacak? Çeliğin, dünyanın her yerinde farklılık göstermeyen ticari bir mal olması ve buna bağlı olarak dünya çapında cereyan eden fiyat rekabeti, dünya çelik piyasasının globalleşmesine yardımcı olan ve arz-talep dengelerindeki bölgesel değişimleri yönlendiren iki faktördür. Bu durum, sadece günümüzün ABD, Avrupa ve Japonya üçlüsüyle sınırlı değildir. Homojen bir ticari mal olarak işlem gördüğünden, çelik üreticileri kullanıcılarının da yararına olacak bazı hizmetlerle ürünlerinin katma değerlerini giderek daha çok artırma eğilimindedirler. İçerden tedarik, özellikle yassı çelik ürünlerinde giderek yaygınlaşmaktadır. Belli başlı uluslararası üreticiler arasındaki rekabetin bir sonucu olarak, daha verimli hale gelme yönündeki sürekli baskı karşısında, çelik şirketleri, müşterilerine özel ürünler sunmaktadırlar (otomotiv endüstrisi için şekillendirilmiş parçalar gibi). Bu da, globalleşmiş çelik endüstrisine doğru atılan bir adım daha demektir. Sanayileşmiş ülkelerde üretilen çeliğin, geleceğin yeni pazarlarından yeterli büyüklükte pay kapması, tek başına çelik ticareti ile mümkün görülmemektedir. Bunun anlamı, fiili gelişmelerin muhtemelen farklı yönde olacağıdır: [10] Yeni gelişen bölgelerde faaliyet gösteren çelik
satıcıları, canlı satış pazarlarının avantajlarından yararlanmak ve ithal ürünler yerine yerli ürünlere ağırlık vererek genel giderlerini düşürmek niyetindedirler. Bu durum, geleneksel çelik üreticisi ülkelerdeki tedarikçiler için pazardan çıkarılma tehdidini artırmaktadır.
Ülke dışından (yabancı) şirketlere ait üretim tesisleri, yeni çelik tüketim merkezlerinde, muhtemelen daha önemli roller üstleneceklerdir. Bu tür şirketler, büyüyen pazarlarda globalleşme ile ortaya çıkan fırsatlardan yararlanmaya çalışmaktadırlar.
Bütün bunlara karşın, globalleşme çelik endüstrisinde kesinlikle bir meydan okuma olarak görülmekte ve bu yüzden bir fırsat olarak kabul edilmektedir.
6.3. Çeliğin İyi ve Kötü Yılları Dünya çelik piyasalarındaki gelişmelere dayanarak çelik endüstrisi için iyi ve kötü yıllar tespit edilmektedir. İyi ve kötü yılların tespitinde aşağıdaki kriterler esas alınmaktadır: 1.Çok iyi yıl; dünya çelik ihracatında yüksek fiyatların ve çoğu
şirketin yüksek kar marjı yakaladığı yıl olarak tanımlanmıştır. 2.İyi yıl; dünya çelik ihracat fiyatlarının, FOB yabancı limanda,
ABD fiyatlarının % 80’i civarında olduğu yıl olarak tanımlanmıştır.
3.Kötü yıl; dünya çelik ihracat fiyatlarının, FOB yabancı limanda, ABD fiyatlarının % 75'inin altında olduğu yıl olarak tanımlanmıştır.
Tablo 11. Çeliğin İyi ve Kötü Yılları (1954-2010) [5]
6.4. Çelik Fiyatlarında Dönemsel Dalgalanmalar Dünya çelik piyasalarında, dönemsel olarak, arz-talep dengesizliğinden kaynaklanan şiddetli fiyat dalgalanmaları çelik çevrimleri olarak bilinmektedir. Fiyat dalgalanmaları sırasında ölüm vadisi olarak adlandırılan fiyatların hızla dibe vurması, 1981-1994 yılları arasında bir defa gözlenmişken, 1995-2000 döneminde bu sayı üçe çıkmıştır.
Şekil 4. Çelik Fiyatları Eğrisi, 1993-2003 [11]
YYııll 11995544--11996611 88 yyııll
11996622--11996699 88 yyııll
11997700--11997755 66 yyııll
11997766--11998855 1100 yyııll
11998866--22000000 1155 yyııll
22000011--22001100TT 1100 yyııll
ÇÇookk iiyyii 88 11 22 00 22 22 İİyyii 00 11 22 22 66 55
KKööttüü 00 66 22 88 77 33
11995544''tteenn 22001100''aa yyııll bbaazzıınnddaa dduurruumm
--------------ÇÇookk iiyyii------------ --------------------------İİyyii------------------------ --------------------KKööttüü------------------ 11995544 11995555 11995566 11995577 11995588 11995599 11996600 11996611
11996699 11997733 11997744 11998888 11998899
22000022TT 22000077TT
11996644 11997700 11997711 11997766 11997799 11998877 11999900
11999944 11999955 11999966 11999977 11999999
22000033TT
22000055TT 22000066TT 22000088TT 22001100TT
11996622 11996633 11996655 11996666 11996677 11996688 11997722 11997755
11997777 11997788 11998800 11998811 11998822 11998833 11998844 11998855 11998866
11999911 11999922 11999933 11999988 22000000
22000011TT 22000044TT 22000099TT
5599
7. DÜNYADA YASSI ÇELİĞİN PAYI Dünyada yassı çeliğin toplam üretim içindeki payına bakıldığında; Gelişmiş Ülkeler'de ortalama % 54 - 66,
Gelişmekte Olan Ülkeler'de ise % 44 - 48 oranında gerçekleşmekte olduğu görülmektedir. Türkiye'de ise, yapısal dengesizlik nedeniyle bu oran çok düşük olup % 20 civarındadır.
Tablo 12. Dünya Yassı Çelik Ürünleri Pazarı ve İç Tüketimi Karşılama Oranı, 1999 [8] (milyon ton)
İç Tüketimi Karşılama Oranı % ÜLKELER
Üretim İthalat İhracat Yurt İçi Tüketim
Üretim İthalat İhracat ABD 62,6 13,3 2,7 73,2 86 18 4 Japonya 42,7 4,2 17,4 29,6 145 14 59 AB-15 75,5 53,7 57,2 72,1 105 75 79 Diğer Batı Avrupa 0,5 4,0 1,1 3,3 14 120 34 Diğer Gelişmiş Ülkeler 11,7 4,2 3,1 12,8 91 33 24 Gelişmiş Ülkeler 193,0 79,4 81,5 191,0 101 42 43
Latin Amerika 15,6 3,9 4,8 14,7 106 27 33 Afrika 3,5 2,0 2,3 3,2 111 62 73 Orta Doğu 4,7 4,6 0,0 9,2 50 50 0 Uzak Doğu 52,0 25,0 21,0 56,0 93 45 37 Gelişmekte Olan Ülkeler 75,8 35,5 28,2 83,1 91 43 34
Batı Dünyası 268,8 114,9 109,6 274,1 98 42 40 BDT 27,5 2,1 16,4 13,2 208 16 124 Doğu Avrupa 11,1 3,5 6,5 8,1 137 44 81 Çin 32,2 12,2 2,0 42,4 76 29 5 K.Kore/Vietnam 0,1 0,9 0,0 1,0 11 89 0 Merk. Planlı &Geçiş Eko. Ülk. 70,9 18,7 24,9 64,6 110 29 39
Dünya Toplamı 339,6 133,7 134,6 338,7 100 40 40
Türkiye 2,9 2,5 0,7 4,7 61 53 14 Tablo 13. Dünya Yassı Çelik Üretiminin Toplam Üretimde Payı, 1999 milyon ton [8]
Ülkeler Toplam Üretim
Yassı Çelik Üretimi
Yassı Çeliğin Payı %
ABD 95,3 62,6 65,7 Japonya 85,7 42,7 49,9 AB-15 141,3 75,5 53,5 Diğer Batı Avrupa 13,9 0,5 3,3 Diğer Gelişmiş Ülkeler 21,7 11,7 53,6 Gelişmiş Ülkeler 357,9 193,0 53,9
Latin Amerika 38,6 15,6 40,5 Afrika 7,4 3,5 47,8 Orta Doğu 10,6 4,7 43,8 Uzak Doğu 107,1 52,0 48,6 Gelişmekte Olan Ülkeler 163,7 75,8 46,3
Batı Dünyası 521,6 268,8 51,5
BDT 53,8 27,5 51,0 Doğu Avrupa 23,3 11,1 47,7 Çin 111,7 32,2 28,8 K.Kore/Vietnam 1,4 0,1 7,7 Merkezi Planlı ve Geçiş Ekonomili Ülkeler
190,2 70,9 37,2
Dünya Toplamı 711,9 339,6 47,7
Türkiye 13,6 2,9 21,3
8. TÜRKİYE ÇELİK SEKTÖRÜNDE GELİŞMELER 8.1. Türkiye Çelik Endüstrisi’nin Profili Ülkemizde modern anlamda demir-çelik üretimine yönelik ilk girişimler, Cumhuriyetin kuruluşundan sonra başlamış ve ilk demir-çelik tesisi, 1932’de Kırıkkale’de kurulmuştur. Bu fabrikada her türlü takım çelikleri, makine yapı çelikleri ve az miktarda inşaat çelikleri üretilmeye başlanmıştır. İlk ağır çelik sanayiinin temelleri ise, maden kömürü havzasına yakın oluşu, demiryolu güzergahında bulunuşu ve jeolojik avantajlarından dolayı 3 Nisan 1937’de Karabük’te atılmış ve Karabük Demir-Çelik Fabrikaları (KARDEMİR) 150.000 ton/yıl kapasite ile, 1 Haziran 1939’da hizmete girmiştir. Başlangıçta Sümerbank’a bağlı olan şirket, 13 Mayıs 1955’te bir kamu iktisadi teşebbüsü olarak Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri’ne (TDÇİ) bağlanmıştır. Özel sektörde ise, 1956 yılında temeli atılan METAŞ, 20.000 ton/yıl kapasiteli ilk ark ocaklı tesis olarak 1960 yılında İZMİR’de üretime başlamıştır. Haziran 1961’de Kdz.Ereğli’de yapımına başlanan Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. (ERDEMİR) yassı çelik ürünlerine yönelik ilk entegre tesis olarak, 15 Mayıs 1965’de 470.000 ton/yıl kapasite ile üretime geçmiş; 3 Ekim 1970’de temelleri atılan İskenderun Demir ve Çelik Fabrikaları (İSDEMİR) ise, yine TDÇİ’ye bağlı bir KİT olarak, 1975 yılında işletmeye alınmıştır.
6600
1980’li yıllarda, yeni ark ocaklı tesislerin hizmete girmesiyle, özel kesim Türk çelik sektörüne ağırlığını koymuştur. Bugün, ülkemizde, yıllık üretim kapasiteleri 100.000 ton ile 2 milyon ton arasında değişen, 15’i özel sektöre, 2 tanesi kamuya ait olmak üzere 17 adet ark ocaklı tesis ile, kapasiteleri 1-3 milyon ton arasında değişen üç adet entegre tesis faaliyet göstermektedir. Ancak, METAŞ ve Sivas Demir-Çelik İşletmeleri, 1999 yılından bu yana üretimlerini durdurmuşlardır. Entegre ve ark ocaklı tesislerin yanı sıra, ayrıca yurt içi ve yurt dışından temin ettikleri kütüğü çekip uzun çelik üreten ve tamamı özel sektöre ait olan birçok haddehane
mevcuttur. Bu tesisler, Denizli dışında, genellikle çelik şirketlerine yakın Karabük, İstanbul, Aliağa ve İskenderun gibi bölgelerde yoğunlaşmışlardır. Türkiye’nin 1980’de 4,2 milyon ton olan toplam ham çelik üretim kapasitesi, 2001 yılında 19 milyon tona yükselmiştir. Bugün ERDEMİR, İSDEMİR ve KARDEMİR’in kapasiteleri sırasıyla 3, 2,2 ve 1 milyon ton düzeyindedir. Toplam üretimin yaklaşık 1/3’ü entegre tesislerde geri kalanı ise ark ocaklı tesislerde gerçekleştirilmektedir. Üretimin dağılımı ise, yaklaşık % 83’ü uzun, % 15’i yassı, % 2’si ise kaliteli çelik ürünlerinden oluşmaktadır. [12]
Tablo 14. Türk Çelik Endüstrisi'nin Yapısı, 2000 [13]
(milyon ton ham çelik) Üretici Kuruluşlar Ürün Çeşidi Kapasite Üretim Üretimde Payı, % Entegre Tesisler 6,2 5,2 36,3 ERDEMİR Yassı 3,0 2,4 16,7 İSDEMİR Uzun 2,2 1,9 13,3 KARDEMİR Uzun 1,0 0,9 6,3 Elektrik Ark Ocaklı Tesisler Uzun 12,5 9,1 63,7 Türkiye Toplamı 18,7 14,3 100,0
8.2. Türkiye'nin Dünyadaki Yeri Türkiye 2000 yılında 14,3 milyon ton ham çelik üretimi ile dünya sıralamasında 17. durumdadır. 1993'ten bu yana üretim verilerine göre ülkemizin yeri 14 - 17 aralığında değişmektedir.
Tablo 15. Dünya Ham Çelik Üretimi, 1999-2000 [14] (milyon ton)
Sıra Ülkeler 1999 2000 Değişim (%)
1 Çin 124,0 127,2 2,7 2 Japonya 94,2 106,4 13,0 3 ABD 97,4 101,5 4,2 4 Rusya 51,5 59,1 14,7 5 Almanya 42,1 46,4 10,3 6 G. Kore. 41,0 43,1 5,0 7 Ukrayna 27,5 31,4 14,3 8 Brezilya 25,0 27,9 11,0 9 Hindistan 24,3 26,9 10,8 10 İtalya 24,9 26,7 6,6 11 Fransa 20,2 21,0 3,7 12 Tayvan 15,4 16,7 8,4 13 Kanada 16,2 16,6 2,0 14 İspanya 14,9 15,8 7,2 15 Meksika 15,3 15,7 4,2 16 İngiltere 16,3 15,2 -6,9 17 Türkiye 14,3 14,3 0,1
Diğer 123,3 134,2 8,1 Dünya Toplamı 787,8 846,2 7,4
8.3. Türkiye'de Yassı Çelik Ülkemizde yassı çelik ürünlerinin ana gruplar bazında üretimi halen sadece ERDEMİR tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu sektörde yer alan ikinci kuruluş ise Borusan Holding A.Ş.’ye bağlı BORÇELİK olup, bu tesis 1994’ten bu yana üretimdedir. BORÇELİK sadece soğuk haddehane tesislerinden ibaret olup, gerekli yarı ürünleri sıcak rulo olarak kısmen ERDEMİR’den almakta ihtiyacının bir kısmını ise yurt dışından ithalat yoluyla karşılamaktadır. Bugün, Türkiye Çelik Endüstrisi’nde 18,7 milyon ton düzeyindeki kurulu kapasitenin sadece % 16,7’si yassı çelik üretimine yöneliktir. Halbuki, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki genel eğilim, yassı çelik üretiminin toplam üretim içerisindeki payının % 60 oranında oluşudur (Tablo 14). 2000 yılında ERDEMİR 3,1 milyon ton yassı çelik ürünü üretmiştir. Aynı dönemde, yurtiçi tüketim 6 milyon ton düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece, ülkemizin arz açığını karşılamak için yaklaşık 3,8 milyon ton ithalat yapılmıştır. Ülkemizin tek yassı çelik üreticisi olan ERDEMİR, 2000 yılında, iç piyasaya yaptığı yaklaşık 2,5 milyon ton satışla, iç tüketimi % 42 oranında karşılamıştır. Ülkemizin yassı çelik tüketim ihtiyacı son on yılda hızla artmıştır. 1990'da yaklaşık 2,5 milyon ton olan yurt içi tüketim 2000 yılında 6,0 milyon tona yükselmiştir. 1990-2000 dönemi yassı çelik ithalat gereksinimi ise, yaklaşık 0,5 milyon tondan 3,8 milyon tona tırmanmıştır.
6611
Tablo 16. Türkiye Yassı Çelik Ürünleri Üretimi, Dış Ticareti ve Tüketimi, 1998-2000 [14] (1.000 ton)
Ürün Çeşidi 1998 1999 2000 Üretim İthalat İhracat Tüketim Üretim İthalat İhracat Tüketim Üretim İthalat İhracat Tüketim Teneke & TFS 80 141 2 219 73 112 2 183 128 112 17 223 Soğuk Sac 971 801 380 1.392 940 574 289 1.225 1.129 841 451 1.519 Sıcak Sac 1.008 1.571 148 2.431 1.240 1.400 318 2.322 1.118 2.125 202 3.041 Levha 325 433 17 741 238 193 7 424 269 386 12 643 Diğer 293 227 54 466 330 236 53 513 285 327 71 541 Toplam Yassı 2.677 3.173 601 5.249 2.821 2.515 669 4.667 2.929 3.791 753 5.967
Tablo 17. Türkiye Çelik Ürünleri Arz-Talep Dengeleri, 1990-2000
1.000 ton [13]
Ürün Çeşidi 1990 1995 2000
Üretim 2.008 1.711 2.929
Yassı İç Tüketim 2.480 4.078 5.967
Arz Açığı 472 2.367 3.038
Üretim 6.303 9.565 10.606
Uzun İç Tüketim 4.232 6.072 6.473
Arz Fazlası 2.071 3.493 4.133
9. ERDEMİR'İN KONUMU ve GELİŞME POTANSİYELİ 9.1. ERDEMİR’in Profili 15 Mayıs 1965’te, 0,4 milyon ton/yıl üretim kapasitesi ile Türk Sanayii’nin hizmetine girmiş ve günümüze kadar ülke ekonomisine önemli katkılarda bulunmuştur. ERDEMİR, bugün ulaştığı 3,0 milyon ton / yıl düzeyinde ham çelik üretim kapasitesi ile halen Türkiye’nin en büyük demir-çelik kuruluşu ve tek entegre yassı çelik üreticisidir. Uluslararası kalite standartlarında levha, sıcak ve soğuk haddelenmiş sac ile kalay, krom ve galvaniz kaplamalı sac üretmektedir. 2000 yılı sonu itibariyle, 4.050’si işçi olmak üzere 6.588 çalışanı vardır. ERDEMİR tesisleri, İstanbul’a 270 km uzaklıktaki Kdz.Ereğli’de yaklaşık 4 km2’lik bir alan üzerine kuruludur. Entegre üretim tesislerinde, kok-sinter-yüksek fırın-BOF-sürekli döküm-sıcak haddehane-sürekli soğuk haddeleme-kalay ve krom kaplama teknolojisi ile üretim yapılmaktadır. Ürünleri ile otomotiv, boru, beyaz eşya, basınçlı kap, makine gibi imalat sanayinin birçok sektörüne temel girdi sağlamaktadır. Mükemmellik felsefesinin Şirket genelinde yaygınlaştırılmasına özen gösterilir. Şirket kültüründe, çalışanların mutluluğu ve müşteri odaklı hizmet anlayışı esastır. Sürekli gelişme ilkesi, iş sağlığı ve güvenliği ve çevreye duyarlılık ERDEMİR’in öncelikli hedefleri arasındadır. Yatırımlarda, müşteri beklentilerine ve katma değeri yüksek ürün üretimine önem verilir. 1990 - 1996 döneminde gerçekleştirilen ve Cumhuriyet Tarihi’nin en büyük sanayi yatırımı özelliğini taşıyan 1,6 milyar ABD $ tutarında Kapasite Artırma ve Modernizasyon (KAM)
Projesi ile, en gelişmiş teknolojik yapıya kavuşmuş ve rekabet gücü artmıştır. Limanları, 150.000 DWT gemilerin yanaşmasına elverişlidir. 1999 sonlarında, yeni bir Teneke ve Krom Kaplama tesisi ticari üretime geçmiştir. Halen deneme üretimi devam eden Galvanizleme Tesisi ile Gebze’de kurulmakta olan Çelik Servis Merkezi’nin 2001 yılı sonlarında hizmete girmesi planlanmaktadır. İlk kez 2001 yılında Türkiye Kalite Ödülü’ne aday olmuş ve ‘saha ziyareti’ne kalmıştır. ERDEMİR’in 2000 yılı yurt içi pazar payı yaklaşık % 42’dir. Arz açığı ithalatla karşılanmaktadır. Yüksek kalite standartlarındaki ürünlerini uluslararası piyasalara kolayca ihraç edebilmektedir. 2000 yılında, Başta Avrupa Birliği’ne üye ülkeler ve ABD olmak üzere kaliteye duyarlı birçok ülkeye 0,5 milyon ton ihracat yapılmıştır. 2000 yılı ham çelik ve nihai ürün üretimi sırasıyla 2,38 ve 3,13 milyon tondur. Ödenmiş sermayesi 44,352 trilyon TL’dir. % 50,03’ü kamuya ait olan hisselerinin % 46,12’si T.C Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, % 3,54’ü Türkiye Kalkınma Bankası, % 0,37’si Türkiye Halk Bankası’na aittir. Hisselerinin % 2,90’ı ERDEMİR Portföyü olup % 47,07’si halen İMKB’de işlem görmektedir. İMKB’nin 1985 yılında hizmete girmesi ile birlikte, geniş bir yatırımcı kitlesinin tasarruflarını değerlendirme aracı olarak rağbet gösterdiği önemli kuruluşlar arasında yer almıştır. [15] 9.2. ERDEMİR’in İç Piyasadaki Konumu ERDEMİR’in ürettiği yassı çelik ürünleri tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de dayanıklı tüketim malları ve yatırım malları endüstrilerinin ana girdisi durumundadır. Bu nedenle, bir ülkenin yassı çelik tüketim düzeyi, o ülkedeki refahın ve gelişmişliğin en önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Sanayileşmiş ülkelerde, toplam çelik üretimi ve tüketimi içerisinde yassı çelik ürün payının gelişmekte olan ülkelere göre daha yüksek oranlarda oluşu bu görüşü doğrulamaktadır. [16] Türkiye’de ise, yassı çelik aleyhine yapısal bir dengesizlik yaşanmaktadır. Ülkemizin 2000 yılı ham çelik üretimi, bir önceki yıla göre % 0,1 oranında (12.147 ton) artarak 14,3 milyon ton düzeyinde gerçekleşmiş ve Türkiye dünyanın en fazla çelik üreten ülkeleri sıralamasında 17. olmuştur. Yassı çelik sektöründe ise, ERDEMİR'in Türkiye’nin toplam ham çelik üretimi içerisindeki payı % 16,7 düzeyinde gerçekleşmiştir.
6622
Dinamik bir çelik sektörüne sahip olan ülkemizde, üretim-tüketim dengelerinin korunmasına özen gösterilmeden verilen teşvikler sonucunda, üretim kapasiteleri farklı ürün gruplarında yoğunlaşmıştır. Gelişmiş ülkelerde çelik üretiminin yaklaşık % 60’ını yassı, % 40’ını ise uzun ürünler oluştururken, ülkemizin uzun çelik üretimi iç tüketimin iki katına çıkmış yassı çelik ürünleri ise talebin ancak % 40’ını karşılar duruma gelmiştir. Bu nedenle, Türkiye uzun çelik üretiminde mevcut 4,5 - 5,0 milyon ton arz fazlalığı ihraç edilerek değerlendirilmeye çalışılırken 6,0 milyon tona ulaşan yıllık yassı çelik tüketiminin yaklaşık 3,8 milyon tonu ithal edilerek karşılanmaktadır. Ülkemizdeki nüfus artışı, refah düzeyi, çağdaş yaşam standartlarının gelişmesi ve sanayileşme hızına bağlı olarak kişi başına çelik tüketiminin artacağı ve böylece ülkemizin yassı çelik alanındaki ihtiyacının ve dolayısıyla arz açığının da giderek artacağı tahmin edilmektedir. Bu nedenle, Türk çelik endüstrisinin iç piyasanın ihtiyaçları ve dünya çelik sektöründeki gelişmeler doğrultusunda yeniden yapılanması kaçınılmazdır. ERDEMİR, her zaman olduğu gibi, gerek iç bünyede büyüyerek gerekse yurt içinde ve / veya yurt dışında kurulu çelik üretim tesislerini satın alarak veya ortak olarak üretim kapasitesini artırma yönünde, ülkemizin uzun vadeli gereksinimlerine en iyi şekilde cevap verebilecek yeni yatırım projelerini gündeme getirmeye devam etmektedir. [17] 9.3. ERDEMİR’in Dünyada ve Avrupa’daki Yeri ERDEMİR, 2000 yılında, dünyanın en fazla ham çelik üreten kuruluşları sıralamasında 82. olmuştur. ERDEMİR aynı dönemde, Avrupa Birliği ülkeleri arasında 15. sırada; Avrupa Kıtası’nda ise (AB, Doğu Avrupa ve eski SSCB dahil) 31. sırada yer almıştır.
Tablo 18. ERDEMİR'in Avrupa Birliği'ndeki Yeri, 2000 [14]
2000 Üretimi (milyon ton ham çelik)
Şirket Ülke
1 24,1 Arbed Group Lüksemburg 2 22,4 Ispat International İngiltere 3 21,0 Usinor Fransa 4 20,0 Corus İngiltere 5 17,7 Thyssen Krupp Almanya 6 15,6 Riva Group İtalya 7 5,2 Voest-Alpine Avusturya 8 5,1 Salzgitter Stahl Almanya 9 4,8 Lucchini İtalya 10 4,3 Rautaruukki Finlandiya 11 4,3 HKM Almanya 12 3,4 SSAB İsveç 13 2,7 Saarstahl Almanya 14 2,6 Celsa İspanya 15 2,4 ERDEMİR Türkiye
10. ÇELİK SEKTÖRÜNDE FIRSATLAR ve RİSKLER Çelikte e-ticaretin getirdiği imkanları kullanamayan ya
da kullanmakta geç kalan çelik şirketleri rekabet kaybına uğrayabilirler.
İlkel yöntemlerle çelik üretimi yapan tesisler, çelik endüstrisinin artan rekabeti karşısında dayanamayacaklardır.
Eski ve yıpranmış ikmal tesisleri, kok fırınları ve yüksek fırınların üzerindeki kapanma baskısı artacak, özellikle küçük ve orta büyüklükteki yüksek fırınlar eskiye göre daha büyük oranda kapanacaklardır.
Çelik şirketlerindeki kamu paylarının azalması ve uluslararası anlaşmalar neticesinde çelik endüstrisine yönelik devlet teşviklerinin azalması ile teşviklere bağlı olan tesisler güçlüklerle karşılaşacaklar ve kendilerine yeni kaynaklar bulmanın yollarını arayacaklardır.
Artan fiyat rekabeti, çelik tesislerini hiç olmadığı kadar müşteri odaklı hale getirmektedir.
Dünya çelik endüstrisinde ve ticaretinde Gelişmekte Olan Ülkeler'in payı giderek artmaktadır. Bu bölgelerdeki pozisyonlarını güçlendiren çelik tesisleri daha çok müşteriye ulaşabilme ve fiyat artıma imkanı bulabileceklerdir.
Artan rekabet ortamında, maliyetleri önemli oranda ve sürekli olarak düşürmek gerekmektedir. Pek çok grubun pazar payı kapmak için çarpışması nedeniyle, talebin zayıfladığı dönemlerde, fiyatlar yüksek maliyetli üreticilerin marjinal maliyetleri seviyesine inebilmektedir.
Çelik endüstrisinde sabit maliyetler yüksek olmasına karşın fiyatlandırma rekabetçi bir özellik taşımaktadır. Dünya çelik endüstrisi fiyatlarının gerilemesi, endüstriye yönelik yatırımlarda kısıtlamaya gidilmesine yol açacaktır. Sermaye sıkıntısı sermaye yoğun bir endüstri olan çelik endüstrisi için daha önemli bir hale gelecektir. Bu ortamda, Çin'deki gibi, kar düzeyi yüksek ve uygun kredi bulabilen şirketler yeni yatırımları daha kolay gerçekleştirebilirler.
E-ticaretin gelişmesi ile çelik servis merkezleri, özellikle orta ve küçük çaplı olanları, kaybedenler arasında yer alabilecektir. Bu servis merkezleri yine kendi boyutlarındaki alıcılara hizmet vermektedirler. Yoğun rekabet ve büyük küçük alıcı arasındaki fiyat farklılığının küçükler lehine bozulması (farkın azalması) servis merkezlerinin karlılığını düşürecektir.
Büyük alıcılar, yine e-ticaretin katkıları ile, orta ve küçük çaplı alıcılara karşı fiyat avantajlarını kaybedeceklerdir.
Daha az miktarda yatırım harcaması gerektiren ve pek çok ürün çeşidini üretebilme yeteneğine sahip olan elektrik ark ocaklı tesisler giderek daha çok tercih edileceklerdir.
6633
Geleneksel entegre çelik tesislerinin yatırım harcamalarını önemli miktarda azaltması beklenmektedir. Özellikle performansın global bazda daha önemli hale
gelmesi ile beraber, kötü mali sonuçlar elde etmeleri durumunda geleneksel tesisler piyasalarda daha büyük baskılara maruz kalabileceklerdir. [2,18,19]
Tablo 19. Kazananlar ve Kaybedenler
Kazanmaya Aday Çelik Şirketleri Kaybetmeye Aday Çelik Şirketleri
İnternet ve elektronik ticaret imkanlarından zamanında yararlananlar,
Müşteri odaklı hizmet anlayışını benimseyenler,
Talebin yüksek olduğu Gelişmekte Olan Ülkelerde pozisyonlarını güçlendirenler,
Düşük üretim maliyeti ve iyileştirme potansiyeline sahip olanlar,
Yeni yatırımlar için sermaye ve uygun kredi bulabilenler,
E-ticaret sayesinde fiyat avantajı sağlayacak olan orta ve küçük çaplı alıcılar,
Düşük yatırım harcaması ile kurulan ve geniş üretim yelpazesi yeteneğine sahip olan elektrik ark ocaklı tesisler,
İleri teknolojiyi iyi kullanabilenler,
Piyasadaki gelişmelere hızla uyum sağlayabilenler.
Kamu payı ve devlet desteği azalan ve yeni kaynaklar yaratamayanlar,
Eski teknoloji ve tesislere sahip rekabet gücü düşük tesisler,
Yüksek üretim maliyetine sahip olanlar,
Eski kok fabrikaları ve özellikle küçük ve orta ölçekli yüksek fırınlara yönelik kapanma baskısı ile karşı karşıya olanlar,
E-ticaretin gelişmesi ile, kar marjı düşecek olan özellikle orta ve küçük çaplı çelik servis merkezleri,
E-ticaret nedeniyle, fiyat avantajını kaybedecek olan büyük çaplı alıcılar,
Yatırım harcamalarını kısma eğilimde olan ve global performans değerlerine ulaşamayan entegre tesisler.
Tablo 20. Kazananların Özellikleri [19]
1. Girişken, deneyimli, vizyon sahibi ve proaktif yöneticilik. 2. Yeni teknolojiler kullanarak rekabet yarışını sürdürmek. 3. Düşük üretim maliyetleri. 4. Çalışanlarla güçlü ilişkiler. Sadık, kalifiye ve verimli
işgücü. 5. Güçlü bilanço yapısı. 6. Uç ürünler. 7. Yüksek kaliteli ürünler. 8. Üstün müşteri hizmeti ve uyumu. 9. Büyük alıcılarla fiyat pazarlığı yapabilme.
10. Çelik kullanımının arttığı işlere yönelmek. 11. Anahtar yatırım ortaklıkları. 12. Bilgisayar sistemlerinin etkin kullanımı.
11. SONUÇ Günümüz endüstrilerinin gelişmesinde etkin rol oynayan çelik endüstrisi, tarih boyunca toplumların gelişmesini ve çağdaş yaşam standartlarına kavuşmasını sağlamıştır. Bu nedenle, çelik dünyasında kaydedilen gelişmelerin, geleceğin toplum yapısını ve dinamiklerini de büyük ölçüde şekillendirmesi beklenmektedir. Son yarım asrı, insanlık tarihinin geçirdiği tüm evrelerde en fazla gelişmenin kaydedildiği bir dönem olarak geride bırakıyoruz.
13. Düşük maliyetli hammadde tedariki. 14. Coğrafi avantajlar. 15. Uygun yerleşim yeri. 16. Yüksek maliyetle çalışan komşu rakipler. 17. Düşük sabit giderler. 18. Düşük elektrik masrafları. 19. İstikrarlı maliyet azaltma çalışmaları. 20. E-ticaret seçeneklerini izlemek. 21. Yerel pazarda yüksek satış oranları. 22. Yerel pazardaki iyi fiyatlar. 23. Spot pazardaki gibi belirlenmeyen yerel pazar fiyatları. 24. Ölçek ekonomilerinden yararlanabilecek yeterlilikte bir
büyüklüğe sahip olmak. Özellikle 20.Yüzyıl’ın sonlarına doğru, tüm dünyada hızlı bir değişim sürecine girildiği görülmektedir. Ekonomik sınırların kalktığı yeni dünya düzeninde, rekabet değişimin dinamiğini oluşturmaktadır. Yaşanan globalleşme sürecinde; teknolojik gelişmeler, uluslararası ortaklıklar, şirket evlilikleri, bölgesel ticari anlaşmalar, rakip malzemelerin konumu ve değişen tüketici tercihlerine göre oluşan yeni pazar koşullarında, “daha ihtisaslaşmış, rekabet gücü daha yüksek ve stratejik bakışı daha global” olan “yeni kuşak çelik üreticileri”nin ön plana çıktığı görülmektedir.
6644
Endüstrilerin temel girdisi olan çelik ürünleri, geri dönüşüm ve çevre dostu özellikleri ile rakip malzemeler karşısındaki üstünlüğünü korumaya devam ederken, çelik dünyası bölgesel arz-talep dengelerinde köklü değişikliklerin yaşandığı yeni bir döneme doğru hızla ilerlemektedir. Yassı çelik ürünleri ise, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de dayanıklı tüketim malları ve yatırım malları endüstrilerinin ana girdisi durumundadır. Bu nedenle bir ülkenin yassı çelik tüketim düzeyi, o ülkedeki refahın ve gelişmişliğin en önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu anlamda, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, yassı çelik ürünlerinin toplam çelik üretimi içerisindeki payı giderek artmaktadır. Ekonomileri güçlü olan ülkelerdeki ortak özellik ve genel eğilim, ulusal yassı çelik ihtiyacının tamamen veya büyük ölçüde yerli kaynaklarla karşılanması yönündedir. Türk Çelik Endüstrisi’nde ise, yassı çelik aleyhine yapısal bir dengesizlik yaşanmaktadır. Ülkemizin en büyük çelik kuruluşu ve tek yassı çelik üreticisi olan ERDEMİR, halen yurt içi tüketimin yaklaşık % 40’ını karşılayabilmektedir. Son yıllarda 3,0-3,5 milyon tona tırmanan yassı çelik arz açığı ise ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Ülkemizdeki bu dengesizliğin giderilmesi için, yassı çelik üretim artışına yönelik yatırım programlarına ağırlık verilmeli ve bu konudaki girişimler desteklenmelidir. Ülkemizdeki nüfus artışı, refah düzeyi ve çağdaş yaşam standartlarının gelişmesi ve sanayileşme hızına bağlı olarak kişi başına çelik tüketimin de artacağı ve böylece ülkemizin yassı çelik ihtiyacının giderek tırmanacağı tahmin edilmektedir. Bu anlamda, Türk Çelik Endüstrisi’nin iç piyasanın ihtiyaçları ve dünya çelik sektöründeki gelişmeler doğrultusunda yeniden yapılanması kaçınılmazdır. 36 yıllık köklü şirket kültürü, deneyimli insan kaynakları, teknik bilgi birikimi, ileri teknoloji ve çağdaş yönetim anlayışına sahip olan ERDEMİR, öteden beri büyük bir gelişme potansiyeline sahiptir. Özelleştirme kapsamında bulunan İskenderun Demir ve Çelik Fabrikaları’nın (İSDEMİR) ERDEMİR'e devri ve bu tesisin kısa sürede yassı çelik üretimine geçmesi, Türkiye yassı çelik arz talep dengelerinin gelişmiş ülkeler düzeyine çıkarılması yönünde atılmış önemli bir adım olacaktır. Ancak, ülkemizdeki yassı çelik tüketim potansiyelinin giderek tırmandığı göz önüne alındığında, ERDEMİR'in yurt içi yatırımlar ve/veya yurt dışı ortaklıklar konusunda izlediği büyüme stratejisinin desteklenmeye devam edilmesi büyük önem taşımaktadır. Ülke ekonomisine büyük katma değer yaratan ERDEMİR ve Türkiye Çelik Endüstrisi, 2000’li yıllara, bu vizyon doğrultusunda, yeni umutlar ve çağdaş atılımlarla girmektedir.
12. KAYNAKLAR [1] "Türkiye Yassı Çelik Pazar Araştırması ve Talep Tahminleri", ERDEMİR, Aralık 1996 [2] World Steel Dynamics (WSD), “Global Steel Supply / Demand Outlook”, Mayıs 2001, s. 34, 36, 52 [3] International Iron & Steel Institute (IISI), “Steel Statistical Yearbook”, 1985, 1995, 2000 [4] International Iron & Steel Institute (IISI), “Monthly Production Data”, 19.02.2001 [5] World Steel Dynamics (WSD), “Steel in 2001: Steel Success Strategies Presentation", 19.07.2001, s. 18, 21 [6] International Iron & Steel Institute (IISI), “Short Range Outlook”, İlkbahar 2001 [7] World Steel Dynamics (WSD), "Ironies in Steel", 18.06.1996 [8] World Steel Dynamics (WSD), “Global Steel Mill Product Matrix”, Şubat 2001, s. 1/4, 1/20-30, 2/30, 2/34, [9] International Iron & Steel Institute (IISI), “Short Range Outlook 2000”, Sonbahar 2000 [10] A. Heck, Almanya Çelik Federasyonu Başkanı, "Globalization - Challange for the Steel Industry", MPT Dergisi, Ağustos 1997 [11] World Steel Dynamics (WSD), “Price Track No.68”, 16.05.2001 [12] Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), “VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Demir-Çelik Özel İhtisas Komisyonu Raporu - Uzun Hadde Ürünleri Alt Komisyonu Raporu", Yayın No. 2497 - ÖİK.520, 25.01.2000, s.11 [13] ERDEMİR ve Türkiye Demir Çelik Üreticileri Derneği Verileri [14] ERDEMİR Yıllık Faaliyet Raporu, 2000 [15] M. Ayhan, "Dünya Şirketine Hoş Geldiniz", ERDEMİR Prestij Broşürü Tanıtım Notları, 25.05.2001 [16] Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), “VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Demir-Çelik Özel İhtisas Komisyonu Raporu - Yassı Hadde Ürünleri Alt Komisyonu Raporu", Yayın No. 2497 - ÖİK.520, 25.01.2000, s.47 [17] Ş. Macun, "1. Ulusal Demir-Çelik Sempozyumu'nun Endüstriyel Bilgi Birikiminin Paylaşımı ve İşbirliğinin Geliştirilmesi Açısından Önemi", Sempozyum Bülteni No.1, Şubat 2001, s.16 [18] World Steel Dynamics (WSD), “Steel Strategist No.26”, Temmuz 2000, s.10, 34, 36, 37 [19] World Steel Dynamics, “E-Commerce in Steel” Core Report PPP, Nisan 2000, s 1 / 6-7