doĞalgaz pİyasasi...botaŞ (boru hatlari İle petrol taŞima anonİm Şİrketİ) 2.506,03 82,58...

DOĞALGAZ

PİYASASI

DOĞALGAZ İTHALATI VE SERBESTLEŞME SÜRECİ

AVUKAT MEHMET YILMAZER LL.M.

DOĞALGAZ DEĞER ZİNCİRİ

ÜretimUlusal Boru

HattıSıvılaştırma

LNG Taşıması

Yeniden Gazlaştırma

Ulusal Boru Hattı (İletim)

Ulusal Boru H. (Dağıtım)

Tüketim

Uluslararası Boru Hattı

Depolama

PAZAR YAPISI

Keşif, Arama, Üretim upstream

İletim – dönüşüm midstream

Satış –pazarlama downstream

TÜRKİYE’DE PAZAR YAPISI

İthalat Pazarı upstream

Toptan ve Per. Satış downstream

SEBEP: Toptan satış şirketinin aldığı gazı başka bir toptan satış şirketine satması nadir görülmesidir. Dolayısı ile aşağıdaki zincire pek rastlanmaz.

Üretici → Alıcı → alıcı → nihai tüketici

(toptan satıcı) (toptan satıcı)

DOĞALGAZ PİYASASINA GENEL BAKIŞ

Dört Aşamalı Evrim Modeli

Dört Aşamalı Evrim

Modeli

1. Doğuş

2. Büyüme

3. Gelişme

4. Olgunluk

*Piyasada

serbestleşme büyüme

aşamasının son ve

gelişme aşamasının ilk

evrelerinde başla

DOĞUŞ BÜYÜME GELİŞME OLGUNLUK

DEV

LETİ

N R

OLÜ

Amaç: • Gaz alt yapısını

geliştirmek (iletim ve dağıtım)

• Doğalgaz kaynaklarını geliştirmek

• Yatırımcıları daha fazla risk almaya teşvik etmek

• Kaynakların geliştirilmesi için gerekli hukuki,

ekonomik ve siyasi ortamı oluşturmak

Amaç:• Gazın yeterli arzını

sağlamak• Alt yapıyı daha da

geliştirmek• Özel yatırımları

artırmak

• Mevcut altyapıya erişimi artırmak

• Kaynakların verimli kullanımını teşvik etmek

• Yeni altyapı projeleri

için yatırımcıyı teşvik etmek (tedarikçiye münhasır hak tanımak)

Amaç:• Teşebbüslere

desteği artırmak• Genel devlet

politikasında doğalgaza önem vermek

• Rekabeti sağlamak• Etkinlik ve verimliliği

artırmak• Mevzuat, altyapı,

talep yapısı, arz güvenliği gibi bir

çok açıdan güven veren bir piyasaoluşturmak

• Tüketiciyi korumak

• Düzenleyici ve denetleyici kuruluşun etkinliğini artırmak

• Devlet işletmelerini özelleştirmek

Amaç:• Piyasadaki

teşebbüslerin denetimini rekabet kurallarına bağlı olarak yapma

• Sadece doğal tekellerde regülasyon yapma

• Yeni girişlerin sağlanması için

piyasalar oluşturma

• Etkin ticaret merkezleri oluşturma (hub)

• Doğal tekel olan pazarlar dışında tüm pazarları tamamen serbestleştirme

İthalat

1970’lerde kullanımına başlanan ve enerji talebindeki artışa paralel olarak kullanım oranı ve

alanları artan doğal gazın, mevcut ve potansiyel kullanımının karşılanmasında yurt içi rezerv

ve üretim miktarlarının sınırlı kalması ithalatı zorunlu hale getirmiştir.

❑ Boru Hatlarıyla İthalat

Mevcut durum itibariyle Türkiye, 3 farklı ülkeden uzun dönemli doğal gaz alım anlaşmaları

kapsamında boru hatlarıyla doğal gaz ithalatı gerçekleştirmektedir (Rusya, İran, Azerbaycan)

❑ Sıvılaştırılmış Doğal Gaz (LNG) İthalatı

Cezayir ve Nijerya’dan uzun dönemli sözleşmelerle alınan LNG ile spot piyasadan alınan

LNG’nin depolanması, gazlaştırılması ve iletim hattına gönderilmesi üzerine kurulan ve

faaliyette olan dört adet LNG terminali bulunmaktadır. (Marmara Ereğlisi, Ege gaz A.Ş., Yüzen

LNG (FSRU), Hatay Dörtyol LNG (FSRU)

TÜRKİYE DOĞALGAZ PİYASASINA İLİŞKİN İTHALAT SÜRECİ

• 1986 BOTAŞ – Soyutgazexport (SSCB) Gaz alım anlaşması

Doğalgaz taşımacılığı ve ticaretinin ilk adımı

• 1987 Fiili olarak ilk doğalgaz ithalatı

• 1988 Cezayir ile LNG alım anlaşması

• 1994 Marmara Ereğlisi LNG Terminali devreye alınması

• 1995 Nijerya ile 22 yıllık LNG alım anlaşması

• 1996 İran ile doğalgaz alım anlaşması

(2001 yılında devreye girmiştir)

• 1997 Rusya ile Mavi Akım’dan tedarik edilmek üzere 25 yıllık gaz alım anlaşması

(2003 yılında fiili olarak devreye girmiştir)


• 1998 Batı Hattı’ndan Rusya ile 25 yıl süreli doğalgaz alım anlaşması

• 2001 Azerbaycan ile 15 yıllık gaz alım anlaşması

• 2001 Doğalgaz Piyasası Kanunu Resmi Gazete ’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Kanun, doğalgaz piyasasının serbestleşmesinde, doğal gazın sürekli, ucuz ve yeterli, kaliteli ve çevre ile

uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulmasında, rekabet ortamında faaliyet gösterecek şeffaf ve

finansal açıdan istikrarlı bir doğalgaz piyasasının oluşturulmasında dönüm noktasıdır.

• 2004 BOTAŞ iletim şebekesinin üçüncü taraf erişimine açılması

• 2007 2007 yılında ilk kontrat devri anlaşması ile üçüncü taraf erişimine fiili olarak açılması

• 2009 Egegaz Aliağa LNG terminali ithalata başlaması

• 2010 LNG terminallerine üçüncü taraf erişimine ilişkin yönetmelik yürürlüğe girmiştir.


• 2011 BOTAŞ’ın Batı Hattı’nda Gazprom Export’la yapılmış yıllık 6 milyar metreküp kapasiteli

gaz alım kontratını uzatmaması Doğalgaz piyasasında özel sektörün payını önemli ölçüde

artıracak bir gelişme olmuştur.

• 2012 Batı Hattı’nda özel sektör tarafından 6 bcm kontrat devralınması

• 2016 İlk FSRU tesisine lisans verilmesi (Etki)

• 2017 İlk FSRU terminalinin (Etki Liman) Aliağa’da devreye alınması

• 2018 BOTAŞ’ın FSRU Terminalinin Dörtyol’da devreye alınması

• 2018 Spot Gazı ithalatına ilişkin Kanun değişikliği

• 2019 Spot Boru Gazı İthalat Miktarı ve Uygulama Yönteminin Belirlenmesine İlişkin Usul ve

Esaslar


DOĞALGAZ PİYASASINDA SERBESTLEŞME

Doğalgaz Piyasası Kanunu Lisanslama

Giriş çıkış sistemi kapsamında şebeke işleyiş düzenlemeleri ve iletim tarifeleri

İlk kontrat devri ihalesi

Sözleşme devirlerinden sonra ilk özel ithalatçı şirketin sisteme girmesi

Toptan satış tarifelerinin serbest bırakılması

LNG & Spot LNG İthalatının serbest bırakılması

Ulusal dengeleme noktası ve transfer noktalarının belirlenmesi

LNG Terminali kullanım usul ve esaslarının yayınlanması

Ulusal dengeleme noktasında ticaret

Yeraltı depolama tesisi kullanım usul ve esaslarının yayımı

Evsel tüketim

hariç tüm tüketicilerin serbest tüketici olarak kabulü

Süresi dolan BOTAŞ sözleşmelerin ithalat şirketlerince devralınması

BOTAŞ’ın sözleşmesi olmayan bir ülkeden ilk kez doğalgaz ithalat lisansı verilmesi

Dağıtım bölgelerinde taşıma hizmetine ilişkin model sözleşmelerin hazırlanması

İlk FSRU tesisine lisans verilmesi (Etki)

FSRU Kullanım Usul ve Esaslarının

yayımı

Organize Toptan Doğalgaz Satış Piyasası Yönetmeliği ile İşletim Usul ve Esasları’nın (PUE) Yayımı

Tuz Gölü Yeraltı Depolama Tesisi

Kullanım Usul ve Esasları’nın yayımı

Dörtyol FSRU Terminali’ne lisans verilmesi ve bu tesisin Kullanım Usul ve Esasları’nın yayımı

OTSP’nin sanal uygulama ve test faaliyetine geçmesi

Spot Gazı ithalatına ilişkin Kanun

değişikliği

Spot Boru

Gazı İthalat

Miktarı ve

Uygulama

Yönteminin

Belirlenmes

ine İlişkin

Usul ve

Esaslar

EPDK DOĞALGAZ SEKTÖR RAPORU - AĞUSTOS 2019 (En Son Yayımlanan)

Tablo 2.1: 2008-2018 Yılları Doğal Gaz İthalat Miktarları (Milyon Sm3)

Ülke Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer* Toplam

Bir Önceki

Yıla Göre

Yüzde

DeğişimYıllar Miktar Pay (%) Miktar Pay (%) Miktar Pay (%) Miktar Pay (%) Miktar Pay (%) Miktar Pay (%) Miktar

2008 23.159 62,01 4.113 11,01 4.580 12,26 4.148 11,11 1.017 2,72 333 0,89 37.350 4,21

2009 19.473 54,31 5.252 14,65 4.960 13,83 4.487 12,51 903 2,52 781 2,18 35.856 -4

2010 17.576 46,21 7.765 20,41 4.521 11,89 3.906 10,27 1.189 3,13 3.079 8,09 38.036 6,08

2011 25.406 57,91 8.190 18,67 3.806 8,67 4.156 9,47 1.248 2,84 1.069 2,44 43.874 15,35

2012 26.491 57,69 8.215 17,89 3.354 7,3 4.076 8,88 1.322 2,88 2.464 5,37 45.922 4,67

2013 26.212 57,9 8.730 19,28 4.245 9,38 3.917 8,65 1.274 2,81 892 1,97 45.269 -1,42

2014 26.975 54,76 8.932 18,13 6.074 12,33 4.179 8,48 1.414 2,87 1.689 3,43 49.262 8,82

2015 26.783 55,31 7.826 16,16 6.169 12,74 3.916 8,09 1.240 2,56 2.493 5,15 48.427 -1,7

2016 24.540 52,94 7.705 16,62 6.480 13,98 4.284 9,24 1.220 2,63 2.124 4,58 46.352 -4,28

2017 28.690 51,93 9.251 16,74 6.544 11,85 4.617 8,36 1.344 2,43 4.804 8,7 55.250 19,2

2018 23.642 46,95 7.863 15,61 7.527 14,95 4.521 8,98 1.668 3,31 5.140 10,21 50.361 -8,85

EPDK DOĞALGAZ SEKTÖR RAPORU - AĞUSTOS 2019 (En Son Yayımlanan)

Tablo 2.2 İthalat Lisansı Sahibi Şirketlerin Ağustos 2018 ve Ağustos 2019 Dönemlerindeki Doğal Gaz İthalat Miktarlarının Karşılaştırılması (Milyon Sm3)

2018 Ağustos 2019 Ağustos

Şirket Unvanı Miktar Pay(%) Miktar Pay(%) Değişim (%)

BOTAŞ (BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA ANONİM ŞİRKETİ) 2.506,03 82,58 2.922,59 92,84 16,62

EGE GAZ ANONİM ŞİRKETİ 133,07 4,38 129,78 4,12 -2,47

AKFEL GAZ SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ 116,38 3,83 95,66 3,04 -17,80

AVRASYA GAZ ANONİM ŞİRKETİ 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

BATI HATTI DOĞALGAZ TİCARET ANONİM ŞİRKETİ 70,96 2,34 0,00 0,00 -100,00

BOSPHORUS GAZ CORPORATİON ANONİM ŞİRKETİ 68,65 2,26 0,00 0,00 -100,00

ENERCO ENERJİ SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ 101,05 3,33 0,00 0,00 -100,00

KİBAR ENERJİ ANONİM ŞİRKETİ 29,71 0,98 0,00 0,00 -100,00

SHELL ENERJİ ANONİM ŞİRKETİ 8,78 0,29 0,07 0,00 -99,24

Genel Toplam 3.034,61 100 3.148,09 100 3,74

EPDK DOĞALGAZ SEKTÖR RAPORU – AĞUSTOS 2019 (En Son Yayımlanan)

Tablo 2.3 İthalat Lisansı Sahibi Şirketlerin Ağustos 2018 ve Ağustos 2019 Dönemlerindeki Doğal Gaz İthalat Miktarlarının Karşılaştırılması (Milyon Sm3)

Tablo 2.4 Ağustos 2018 ve Ağustos 2019 Dönemlerindeki Doğal Gaz İthalat Miktarlarının Gazın Türüne Göre Karşılaştırılması (Milyon Sm3)

3.034,613.148,09

0,00

500,00

1.000,00

1.500,00

2.000,00

2.500,00

3.000,00

3.500,00



Gazın Türü Miktar Pay(%) Miktar Pay(%)Değişim

(%)

LNG 446,59 14,72 801,42 25,46 79,45

Boru Gazı 2.588,02 85,28 2.346,67 74,54 -9,33

Genel Toplam 3.034,61 100 3.148,09 100 3,74

EPDK DOĞALGAZ SEKTÖR RAPORU – AĞUSTOS 2019 (En Son Yayımlanan)

Tablo 2.5 Ağustos 2018 ve Ağustos 2019 Doğal Gaz İthalat Miktarlarının Doğal Gazın İthal Edildiği Ülkelere ve Gazın Türüne Göre Dağılımı (Milyon Sm3)

*Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir.

Boru Gazı LNG

Ülke Adı Azerbaycan İran Rusya Federasyonu Cezayir Nijerya Diğer* Genel Toplam

2018

Ağustos

635,96 487,41 1.464,65 313,52 133,07

2.588,02 446,59 3.034,65

2019

Ağustos

734,97 160,96 1.450,74 352,59 83,72 365,10

2.346,67 801,42 3.148,09

KORİDOR, TRANSİT, MERKEZ (HUB)

Koridor:

• Enerji fiyatları alıcı ve satıcı tarafından belirlenir.

• Geçiş ülkesi yalnızca köprüdür.

• Taşımacılığın yapıldığı iletim sistemi geçiş ülkesinin mülkiyetinde değildir. (Örnek: Bakü-Tiflis-

Ceyhan boru hattının çoğu Türkiye’den geçiyor fakat TPAO’nun payı % 6,75)

Transit:

• Enerji fiyatları alıcı ve satıcı arasında belirlenir

• Gazın transferi geçiş ülkesine ait şebeke ile yapılır – vananın kontrolü geçiş ülkesinde

• Taşıtılan gazın transfer bedeli geçiş ülkesine ödenir. (Örnek Ukrayna/Naftogaz)

Hub:

• Alıcı – satıcı arasında aktarıcı rolü üstlenilmeksizin pek çok piyasa aktörünün bir araya geldiği,

gerekli altyapı ve hizmetlerin var olduğu fiziki veya sanal merkezlerdir.

• Fiyat birden fazla alıcı – satıcı arasında arz – talep dengesine göre belirlenir.

• Enerji merkezleri bulundukları ülkenin piyasalarına entegre olur ve işletimi bulunduğu ülkeşirketleri tarafından yapılır → ülke ekonomisine katma değer katar

• Örnek: ABD – Henry Hub, İngiltere – NBP, Hollanda – TTF

TÜRKİYE HANGİSİ?

KORİDOR, TRANSİT, MERKEZ (HUB) ?

Bakü – Tiflis – Ceyhan Boru Hattı

• 8 Nisan 2019 tarihli Değişiklikler;

Lisans Başvurularının Elektronik Ortamda Yapılabilmesine ilişkin Düzenleme ve E-Tebligat

o Değişiklik ile artık belirli lisanslar için elektronik ortamda başvuru yapılabilecektir. Hangi lisans türleri için elektronik

ortamda başvuru yapılabileceği ve bu başvurularda (elektronik olarak) sunulacak bilgi ve belgeler Kurum tarafından

ayrıca belirlenecektir.

o Tebligat mevzuatı gereği, ilgili şirketlerin elektronik tebligat adresi almaları gerekmektedir. Mevcut lisans sahibi tüzel

kişiler, elektronik tebligat mevzuatına uygun olarak temin edecekleri elektronik tebligat adreslerini Değişikliğin yürürlüğe

girdiği tarihten itibaren üç ay içerisinde Kurum'a bildirmekle yükümlüdürler.

Lisans Yenileme Başvurusu Sonrasında İbraz Edilecek Belgeler ve Süreye İlişkin Değişiklik

o Değişiklik öncesinde, lisans yenileme başvurusunun kabulü halinde, lisans yenileme bedelinin Kurum hesabına 30 gün

içerisinde yatırılması gerekmekteydi. Değişiklik ile beraber, lisans sahibinin cari yıla ait mevzuatta belirtilen asgari

sermaye tutarına sahip olduğunu gösterir belgenin de, bedelin Kurum hesabına yatırıldığını tevsik eden belge ile birlikte

Kurum'a ibraz edilmesi gerekli hale gelmiş olup, bahsi geçen 30 günlük ibraz süresi 90 güne çıkarılmıştır.

Doğal Gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği’nde Yapılan Değişiklikler

• 8 Nisan 2019 tarihli Değişiklikler;

İthalat Lisansı Sahiplerinin Hak ve Yükümlülüklerine İlişkin Değişiklikler

o İthalat lisansı sahipleri ek olarak OtoCNG şirketleri ile OtoLNG (toptan satış) şirketlerine de satış yapabilecektir.

o LNG ithalatına ek olarak, spot boru gazı ve sıkıştırılmış doğal gaz(CNG) ithalat faaliyetleri de ithalat (spot LNG) lisansı

kapsamına alınmıştır.

o İthalat (spot) lisansı sahipleri gerçekleştirdikleri ithalat faaliyetine ilişkin miktar, kaynak ve teslimat noktası bilgilerini

Kurum’a sunmakla yükümlü olacaklardır.

o Spot boru gazı ve CNG ithalatına ilişkin uygulama yöntemi Kurum tarafından çıkarılacak usul ve esaslarda

belirlenecektir.

• 19 Eylül 2019 tarihli Değişiklikler;

o Doğal gaz piyasasında faaliyet gösteren tüzel kişilere verilen lisanslara ilişkin, lisans yenileme talebi, yürürlükteki lisans

süresinin bitiminden en erken bir yıl, en geç dokuz ay önce, lisans sahibinin EPDK'ye yazılı olarak başvurması suretiyle

yapılacaktır. Ancak bu süreler; ithalat (Spot), toptan satış, toptan satış (OtoLNG), iletim (LNG) ve CNG lisansları için en

erken bir yıl, en geç üç ay önce olacak şekilde uygulanacaktır.

Doğal Gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği’nde Yapılan Değişiklikler

• Spot Boru Gazı İthalat Miktarı ve Uygulama Yönteminin Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar

o Usul ve Esaslar; Bir takvim yılı içerisinde boru hattı vasıtasıyla yapılacak spot doğal gaz ithalatına konu edilebilecek miktarların belirlenmesine

ve bu miktarların giriş noktalarında kapasite rezervasyonlarına konu edilmesine yönelik uygulama yöntemlerini kapsıyor.

o İletim şebekesinde sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) terminallerine ilişkin giriş noktaları, bu Usul ve Esaslar kapsamındaki düzenlemeler dışında

olacak.

o Spot boru gazı ithalat kapasitesi rezervasyon hakkı kazanmak isteyen lisans sahipleri, yüzde 30'u ilgili gaz yılı için yıllık, yüzde 40'ı ve yıllık

kapasite için ayrılmış ancak rezerve edilmemiş miktar çeyreklik, yüzde 30'u ve çeyreklik kapasite için ayrılmış ancak rezerve edilmemiş miktar

aylık kapasite ürünlerinden istediği kapasiteler için ayrı ayrı başvuracak.

o EPDK kurul kararıyla belirlenen ve ilgili kapasite ürünleri hakkında uygulanacak yönteme ilişkin bilgileri içeren talep çağrısı, talep toplama

gününden en az 15 gün önce EPDK'nin internet sitesinde yayımlanacak.

o İlgili gaz yılına yönelik yapılacak ilk talep çağrısı gaz yılı öncesinde en geç 1 Kasım tarihine kadar duyurulacak.

o Yıl içinde yapılacak talep çağrılarında ilgili kapasite ürününün başlangıç gününden en az 5 gün önce talep toplama yapılacak şekilde ilan

edilecek.

o Bir takvim yılında ilgili ithalat giriş noktasından ithal edilebilecek spot boru gazı miktarı, uzun dönemli alım satım anlaşmalarına dayalı ithalat

lisansı sahiplerinin kontrat esnekliklerini yönetebilmelerini sağlayacak bir oran bırakılarak ve iletim şebekesinin teknik kapasitesi dikkate

alınarak açıklanan yöntemle belirlenecek.

19.09.2019 tarihli ve 30893 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan 12.09.2019 tarihli

ve 8828 sayılı Kurul Kararı

DOĞU AKDENİZ DOĞAL GAZ SONDAJI

HAKKINDA GELECEĞE YÖNELİK DÜŞÜNCELER

NELERDİR?

İLETİŞİM

• Enerji Hukuku ve Politikaları Uzmanı Av. Mehmet YILMAZER

• Kızılırmak Mahallesi, Ufuk Üniversitesi Caddesi No:4

Next Level Loft Ofis, Kat:6 İç Kapı No:18, 06510

Çankaya/ANKARA

• [email protected]

• +90 (0312) 287 22 55

doĞalgaz pİyasasi...botaŞ (boru hatlari İle petrol taŞima anonİm Şİrketİ) 2.506,03 82,58...

Documents