- dálkingarevni í føroyum · 2017. 10. 1. · samandráttur •pcb 153 tíðarseriurnar •↘í...
TRANSCRIPT
![Page 1: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/1.jpg)
Granskingardeildin
Umhvørviseftiransing- dálkingarevni í Føroyum
![Page 2: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/2.jpg)
Skráin:
• AMAP – Arctic Monitoring and Assessment Programme
• Hvat verður kannað í Føroyum?
• Dálkingarevni
• Tíðarseriur
• Samandráttur
![Page 3: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/3.jpg)
Arctic Monitoring and Assessment Programme
AMAP• Stovnsett í 1991
• Endamál:• At fáa eina einháttaða og samanberiliga
lýsing av útbreiðsluni avumhvørviseitrandi evnum í AMAP økinum
• meira er at finna á: www.amap.no
![Page 4: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/4.jpg)
AMAP øki
í Føroyum• Kanningar síðani 1997
• Ymisk djórasløg
• Fokus á:• Tungmetallir
• Seint niðurbrótilig lívrunnindálkingarevni (persistant organic pollutants, POPs)
![Page 5: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/5.jpg)
Skráin:
• AMAP – Arctic Monitoring and Assessment Programme
•Hvat verður kannað í Føroyum?
• Dálkingarevni
• Tíðarseriur
• Samandráttur
![Page 6: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/6.jpg)
Hvat verður kannað í Føroyum?
TeistaeggTal: 20Stað: Skúvoy
Koltur
ToskurTal: 25-30Stað: Mýlingsgrunnur
BleikjaTal: 20Stað: Á Mýrunum
HavhesturTal: 10Stað: Vestmanna*
SeyðurTal: 10 ær
10 lombStað: Norðadalur*
© Jón Baldur Hlíðberg, www.fauna.is
Astrid Andreasen, www.snar.fo
Bente Olesen Nystrøm, www.snar.fo
www.rspb.org.uk
www.rspb.org.uk
Astrid Andreasen, www.nordlysid.fo
GrindTal: 20 ungir hannar
15 vaksnir
TeistiTal: 15Stað: Sveipur
Tindhólmur
hvørt ár
annað hvørt ár
![Page 7: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/7.jpg)
Skráin:
• AMAP – Arctic Monitoring and Assessment Programme
• Hvat verður kannað í Føroyum?
•Dálkingarevni
• Tíðarseriur
• Samandráttur
![Page 8: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/8.jpg)
Dálkandi evni
• Tungmetallir• Kyksilvur (Hg)
• Selen (Se)
• Kadmium (Cd)
• Persistant Organic Pollutants (POPs) (Seint niðurbrótilig lívrunnin evni)
• Polychlorinated Biphenyl (PCB) – logatálmi (flame retardant)
• Dichlorodiphenyltrichloroethane (DDT) – týningarevni
• Polybromiated Diphenyl Ethers (PBDE) – logatálmi
• Perfluorinated Alkylated Substances (PFAS) – yvirflatuvirki (surfactant)
Hyggja at í dag
![Page 9: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/9.jpg)
Kyksilvur (Hg)
• Metal
• Finst í ymiskum evnafrøðiligum formum• metalformi: Hg0
• Flótandi við rúmhita, sera loftfimt, dominerandi formur í luft
• Ólívrunnið: Hg22+, Hg2+,
• Fremleiðsluídnaði t.d. battaríum, soppa- og bakteriutýnarum
• Lívrunni: methylkyksilvur (MeHg): CH3Hg• Gjørt av bakterium, vanligasti formur í føðiketuni – serliga í sjómati
• Eitrandi• Kann viðføra skaðar á nervalagið
• Kann ávirka heilamenningina –serliga hjá smáum børnum
![Page 10: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/10.jpg)
Persistent Organic Pollutants (POPs)• Lívrunnin evni (t.v.s kolevnisgrundað), hava serligar fysiskar og
evnafrøðiligar eginleikar sum gera at, tá latin út í umhvørvi, verða tey:• Niðurbrotin seint
• Hava stóra útbreiðsla – flytast um stór øki
• Hópast upp í djórum og við føðiketuni• fitiloysilig
• Hava skaðilig árin
Bioaccumulation
Biomagnification
![Page 11: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/11.jpg)
Polychlorinated biphenyls (PCB)
• 209 congeners
• Ymisk nýtsla• Logatálmari• Oljumáling• Isoleringsevni• El-lutum• Plastik
• Framleiðsla bannað í 1979 í USA
![Page 12: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/12.jpg)
Polychlorinated biphenyls (PCB)
• 209 congeners
• Ymisk nýtsla• Logatálmari• Oljumáling• Isoleringsevni• El-lutum• Plastik
• Bannað í 1979 í USA
PCB 153
Hyggja at í dag
![Page 13: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/13.jpg)
Skráin:
• AMAP – Arctic Monitoring and Assessment Programme
• Hvat verður kannað í Føroyum?
• Dálkingarevni
•Tíðarseriur
• Samandráttur
![Page 14: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/14.jpg)
Tíðarseriur – hvat er tað?
![Page 15: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/15.jpg)
tíðtað
sum
vit
máta
◦ minuttir◦ mánaðir◦ ár◦ …
◦ hædd á 9. klassa næmingum◦ minuttir á Facebook◦ reyð hús í Føroyum◦ kg prísur á toski◦ dálkandi evni◦ …
![Page 16: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/16.jpg)
Tíð
Tað
sum
vit
máta
so byrja mátingarnar…
![Page 17: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/17.jpg)
Tíð
Tað
sum
vit
máta
Man kann rokna ein miðalper tíðarskeið
![Page 18: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/18.jpg)
Tíð
Tað
sum
vit
máta
Tilpassa eitt modell
![Page 19: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/19.jpg)
Tíð
Tað
sum
vit
máta
“besta” modellið- er hetta hagfrøðiliga týðandi (significant)?
![Page 20: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/20.jpg)
Log-linear trendLog-linear trend (last 10 yrs)Non-linear trend component
p > 0.05
Median
Log-linear trendLog-linear trend (last 10 yrs)Non-linear trend component
p > 0.1
Hagfrøðiliga signifikant
“næstan” signifikant
Okkara tíðarseriur:
![Page 21: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/21.jpg)
PC
B 1
53
(μg
kg
-1fe
ittve
kt) -5.2% ár-1 © Jón Baldur Hlíðberg, www.fauna.is
Ungir hannarLongd < 495 cm
Spik sýniPOPs – PCB 153
↘
![Page 22: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/22.jpg)
-4,1% ár-1 -5,9% ár-1
PC
B 1
53
(μg
kg
-1fe
ittve
kt)
Homogenisera“blenda”
tómd
www.rspb.org.uk
POPs – PCB 153
↘ ↘
![Page 23: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/23.jpg)
POPs – PCB 153
![Page 24: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/24.jpg)
3,6 % ár-1
Hg (
mg k
g-1
vá
tve
kt)
1.2 mg kg-1
88 mg kg-1
Tungmetallir - Hg
© Jón Baldur Hlíðberg, www.fauna.is
↗
![Page 25: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/25.jpg)
-8,9 % ár-1
4,9 % ár-1
Hg (
mg k
g-1
vá
tve
kt)
1995
Tungmetallir - Hg
Astrid Andreasen, www.snar.fo
↘
↗
![Page 26: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/26.jpg)
Tungmetallir - Hg
![Page 27: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/27.jpg)
0.5 mg kg-1
1.0 mg kg-1
EU mørk fyri sølu
Tungmetallir - Hg
![Page 28: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/28.jpg)
Samandráttur
• PCB 153 tíðarseriurnar• ↘ í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy• Einki trend ávíst í toski ella bleikju• AMAP assessment 2015
• uml. 50 % av øllum PCB153 tíðarseriunum ↘• Meðan, eftir ár 2000 eru hetta uml. 25 %
• Hg tíðarseriurnar• ↗ nøgd í grindahvala tvøsti (ungir hannar) og í teista eggum og livrum• Í bleikju og toski var eitt non-linear trend ávíst• AMAP assessment 2011
• uml. 16 % av Hg tíðarseriunum høvdu ↗• uml. 25 % høvdu non-linear trend
![Page 29: - dálkingarevni í Føroyum · 2017. 10. 1. · Samandráttur •PCB 153 tíðarseriurnar •↘í grindahvali og teistaeggum úr Skúvoy •Einki trend ávíst í toski ella bleikju](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071606/6142c31cb7accd31ec0ee852/html5/thumbnails/29.jpg)
Takk fyri
Spurningar ???