diyalog avrasya №25

ISS

N 1

302-5

686

97

71

30

25

68

00

0

Türkiye fiyat›7.50 YTL.

25

25

Ле

то /

Yaz

200

7

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

ПЛАНЕТА В ОГНЕ

Борьбе – «да»,а Киото – «нет»?

KÜREM‹Z ISINIYORMücadeleye evet,

Kyoto’ya hay›r m›?

Премьер-министр Молдовы

Василий Тарлев:

Нам еще предстоит осознатьзначение СНГ, ГУАМ и ОЧЭС

Moldova Baflbakan› Vasiliy Tarlev:

BDT, GUAM ve KE‹’nin önemihenüz anlafl›lamad›

Хайретдин Караджа:

«Когда вы устанете потреблять?»

Hayrettin Karaca:

“Nereye kadar tüketeceksiniz?”

редактор editör

ÇÔÂ�‚˚Â Ó „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË flÛÒÎ˚¯‡Î‡ Â˘Â ·Û‰Û˜Ë Û˜ÂÌËˆÂÈ Ò�Â‰ÌÂÈ¯ÍÓÎ˚. è�Â‰ÛÔ�ÂÊ‰ÂÌËfl Û˜ÂÌ˚ı, ÍÓÚÓ�˚Ï

ÚÓ„‰‡ ÌËÍÚÓ ÌÂ ‚Â�ËÎ, ÚÂÔÂ�¸ ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛Ì‡¯ÂÈ ÊËÁÌË. Ñ‡ÊÂ Û ÏÂ‰‚Â‰ÂÈ ÔÓfl‚ËÎ‡Ò¸·ÂÒÒÓÌÌËˆ‡! óËÚ‡fl Ô�Â‰ÎÓÊÂÌËfl Ó ·Ó�¸·Â Òfl‚ÎÂÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ÔÓÌËÏ‡Â¯¸,˜ÚÓ ˝ÚÓÚ Ô�ÓˆÂÒÒ Ì‡Ô�flÏÛ˛ Ò‚flÁ‡Ì ÒÏÂÌfl˛˘ËÏÒfl Ó·�‡ÁÓÏ ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. èÓÊ‡�ÌÂÌ‡‚ËÒÚË, ‚�‡Ê‰˚, Á‡‚ËÒÚË Ë Ú˘ÂÒÎ‡‚Ëfl ‚ÒÂ�‰ˆ‡ı Î˛‰ÂÈ ÒÚ‡Î Ô�Ë˜ËÌÓÈ ÔÓÊ‡�‡ Ì‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ,ÍÓÚÓ�‡fl ÒÚ‡Î‡ �‡ÁÓ„�Â‚‡Ú¸Òfl.

èÂ�‚˚È ÒÓ‚ÂÚ – ·Û‰¸ÚÂ ËÌÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌÌ˚ÏË.çÓ ·ÂÁ Î˛·ÓÔ˚ÚÒÚ‚‡ Ë ˝ÚÓ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. è�ÂÊ‰Â˜ÂÏ ËÌÚÂ�ÂÒÓ‚‡Ú¸Òfl „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ,ÒÚÓËÚ Á‡„ÎflÌÛÚ¸ ‚ Ò‚ÓÈ ‚ÌÛÚ�ÂÌÌËÈ ÏË�, ‚ Ò‚Ó˛‰Û¯Û Ë ÒÂ�‰ˆÂ, ÔÓÌflÚ¸, ˜ÂÏ ÓÌË ÊË‚ÛÚ. éÚÍÛ‰‡ Û·ÂÁ�‡ÁÎË˜ÌÓ„Ó Í ÒÂ·Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ÁflÚ¸Òfl ËÌÚÂ�ÂÒÛ Í„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌË˛? ëÓ‚ÂÚ ‚ÚÓ�ÓÈ – Ò‡‰ËÚÂ‰Â�Â‚¸fl. çÓ ÍÚÓ Ëı ·Û‰ÂÚ Ò‡Ê‡Ú¸? íÂ, ÍÚÓ‚˚�Û·‡˛Ú ÎÂÒÌ˚Â ÔÎ‡ÌÚ‡ˆËË Ë ÔÓÚÓÏ ÍÛÔ‡˛ÚÒfl ‚ÏÓ�Â „�flÁÌ˚ı ‰ÂÌÂ„? ä‡ÍËÂ ‰Â�Â‚¸fl, ÍÓ„‰‡ ÎÛ˜¯Â‚ÓÁ‚Ó‰ËÚ¸ ÌÂ·ÓÒÍ�Â·˚? Ñ‡ÊÂ ‚ ‰Â�Â‚Ìflı �‡‰ËÌÓ‚˚ı Û˜‡ÒÚÍÓ‚ ÁÂÏÎË ‚˚�Û·‡˛Ú ÓÎË‚˚. í‡Í ÍÚÓÊÂ Ô�ËÒÎÛ¯‡ÂÚÒfl Í Ì‡¯ÂÏÛ ÒÓ‚ÂÚÛ? í�ÂÚËÈ ÒÓ‚ÂÚ– ˝ÍÓÌÓÏ¸ÚÂ ˝ÌÂ�„Ë˛. çÓ ÒÌ‡˜‡Î‡ ÌÛÊÌÓÓ·˙flÒÌËÚ¸ Ì‡¯ËÏ ‰ÂÚflÏ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÒÎÓ‚‡«˝ÍÓÌÓÏËÚ¸». Ç‡Ò ÒÓ˜ÚÛÚ Á‡ ÒÛÏ‡Ò¯Â‰¯Â„Ó, ÂÒÎË ‚˚Á‡fl‚ËÚÂ ‰ÂÚflÏ: «çÂ ÔÓÎ¸ÁÛÈÒfl ÌË Ó‰ÌËÏ ËÁ�ÂÍÎ‡ÏË�ÛÂÏ˚ı ÚÓ‚‡�Ó‚». çÛ ÛÊ, ÌÂÚ...äÓÌ‰ËˆËÓÌÂ� ‰ÓÎÊÂÌ �‡·ÓÚ‡Ú¸, ‚ ‰ÓÏÂ ‰ÓÎÊÌ‡·˚Ú¸ ÌÓ‚ÂÈ¯‡fl ·˚ÚÓ‚‡fl ÚÂıÌËÍ‡, Í‡Ê‰˚È ‰ÂÌ¸ÒÚË�‡Î¸Ì‡fl Ï‡¯ËÌ‡ ‰ÓÎÊÌ‡ ÒÚË�‡Ú¸ „Ó�˚ ·ÂÎ¸fl,Ô�Ë Û·Ó�ÍÂ Í‚‡�ÚË�˚ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ‚Â‰�‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚‚˚ÎË‚‡Ú¸ Ì‡ ÔÓÎ ıËÏË˜ÂÒÍËÂ ˜ËÒÚfl˘ËÂ Ò�Â‰ÒÚ‚‡...ëÓ‚ÂÚ ˜ÂÚ‚Â�Ú˚È: ÌÂ Á‡·˚‚‡ÈÚÂ ‚˚ÍÎ˛˜‡Ú¸ ÍÌÓÔÍË˝ÎÂÍÚ�ÓÔ�Ë·Ó�Ó‚. éÔflÚ¸ ‚ÓÁ‚�‡˘‡ÂÏÒfl Í‚ÓÔ�ÓÒ‡Ï ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl. éÊË‰‡Ú¸ ÓÚ ÔÓ‰�ÓÒÚÍÓ‚ ËÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚˚ÔÓÎÌÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó ÒÓ‚ÂÚ‡ Ô�‡ÍÚË˜ÂÒÍËÌÂ‚Â�ÓflÚÌÓ. Ç Í‚‡�ÚË�Â, „‰Â ‚ Í‡Ê‰ÓÈ ÍÓÏÌ‡ÚÂÒÚÓËÚ ÚÂÎÂ‚ËÁÓ� ËÎË ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ� Ë ‚ÒÂ Ô�Ë·Ó�˚�‡·ÓÚ‡˛Ú ‚ �ÂÊËÏÂ «stand-by», Ô�ÓÒËÚ¸ ‰ÂÚÂÈ‚˚ÍÎ˛˜‡Ú¸ ˝ÎÂÍÚ�ÓÔ�Ë·Ó�˚? èflÚ˚È ÒÓ‚ÂÚ –‰ÂÎ‡È ÔÓÍÛÔÍË ÌÂ‰‡ÎÂÍÓ ÓÚ ‰ÓÏ‡. çÂ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒ‡‰ËÚ¸Òfl ‚ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸ Ë ÎË¯ÌËÈ �‡Á Á‡„�flÁÌflÚ¸‡ÚÏÓÒÙÂ�Û Û„ÎÂ‚Ó‰Ó�Ó‰ÓÏ. ëÓ‚ÂÚ ¯ÂÒÚÓÈ:Í‡Ú‡ÈÚÂÒ¸ Ì‡ ‚ÂÎÓÒËÔÂ‰Â, ·Â„‡ÈÚÂ, ıÓ‰ËÚÂ ÔÂ¯ÍÓÏ...çÓ Í‡Í Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ô�Ë‚˚Í¯Ëı Í ‡‚ÚÓ·ÛÒÛ Ë‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ˛ ÔÓ‰�ÓÒÚÍÓ‚ Ô�ÓÈÚËÒ¸ ÎË¯Ì˛˛ÓÒÚ‡ÌÓ‚ÍÛ ÔÂ¯ÍÓÏ? à Â˘Â Ó‰ËÌ ÒÓ‚ÂÚ. ì‚Â�ÂÌ‡,ÓÌ ‚‡Ï ÔÓÌ�‡‚ËÚÒfl: ‰‡‚‡ÈÚÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ÒÓÎÌÂ˜ÌÛ˛ ˝ÌÂ�„Ë˛. çÓ Ï˚ Ô�Ë‚˚ÍÎË, ˜ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓÎÂÚÓÏ ‚Ó‰‡ Ì‡„�Â‚‡ÂÚÒfl ÓÚ ÒÓÎÌˆ‡. à Â˘Â Ó‰ËÌ, ÌÛÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂ‚Â�ÓflÚÌ˚È ÒÓ‚ÂÚ: ÏÂÌ¸¯Â ÔÓÚ�Â·ÎflÈ, ÌÂÔÓÎ¸ÁÛÈÒfl Ó‰ÌÓ�‡ÁÓ‚˚ÏË Ô�Â‰ÏÂÚ‡ÏË. ùÚÓ Â˘ÂÍ‡Í? å˚ ˜ÚÓ, ıÛÊÂ ‰�Û„Ëı? ç‡‰ Ì‡ÏË ÊÂ ÒÏÂflÚ¸Òfl·Û‰ÛÚ. ü ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Ú¸ ıÛÊÂ ÒÓÒÂ‰ÍË? óÚÓ ˝ÚÓ Â˘ÂÁ‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ? èÛÒÚ¸ ÚÂÔÎÂÂÚ, fl-ÚÓÔÓ˜ÂÏÛ ‰ÓÎÊÌ‡ ÏÂÌflÚ¸Òfl?

Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ò�Â‰ÒÚ‚Ó ·Ó�¸·˚ Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ÏÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ – ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ ÌÓ‚Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl,ÛÒ‚ÓÂÌËÂ ÌÓ‚Ó„Ó Ó·�‡Á‡ ÊËÁÌË. ïÓÚfl, Ì‡‚Â�ÌÓÂ,˝ÚÓ Ì‡ÏÌÓ„Ó ÒÎÓÊÌÂÂ, ˜ÂÏ Ô�Â‰ÓÚ‚�‡˘ÂÌËÂ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.

ÜÛ�Ì‡Î «ÑÄ» Ì‡ÔÓÏËÌ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÎ‡ÌÂÚ‡ – Ì‡¯Ó·˘ËÈ ‰ÓÏ. à ‰ÛÏ‡Ú¸ Ì‡‰ ÚÂÏ, Í‡Í Â„Ó ÒÔ‡ÒÚË, Ï˚ÚÓÊÂ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÓÓ·˘‡.

ÑÓ ‚ÒÚ�Â˜Ë Ì‡ ÒÚ�‡ÌËˆ‡ı ÌÓ‚Ó„Ó ÌÓÏÂ�‡! �

Küresel ›s›nman›n ne oldu¤unu okudu-¤umda daha ortaokuldayd›m. Kimsenininanmad›¤› bilim adamlar›n›n sözleri

art›k gerçek oluyor. Kutup ay›lar›n›n bile uyku-su kaçt›! Çeflitli önerileri okuyunca küresel ›s›n-man›n, insan›n de¤iflen yaflam biçimiyle yak›nilgisi aflikar oluyor. ‹nsan›n içindeki h›rs, kin,harislik, nefret, k›skançl›k, dedikodu ve hasetateflleri ›s›nd›kça dünyam›z da ›s›nm›fl.

Bu konuda ilk öneri; bilgilenin. Hangi me-rakla? Bilgilenmek için küresel ›s›nmaya gel-meden kendimizi, içimizi, ruhumuzu merak et-meli ve bilgilenmeliyiz. Kim oldu¤unu meraketmeyenler küresel ›s›nma ile ilgili neden bilgi-lensin? ‹kinci öneri; a¤aç dik. A¤açlar› tek tekde¤il, orman halinde k›y›m eden, kökünden ke-serek ellerini para havuzunda y›kayanlar a¤açdiker mi? Gökdelen dikmek varken... Köylerdebile güzelim zeytin a¤açlar›n› kesip arsa açma-ya çal›flanlarla bu öneriyi nas›l hayata geçire-lim? Üçüncü öneri; enerjiden tasarruf et. Önceçocuklara “tasarruf” sözcü¤ünün anlam›n› ö¤-retmekle ifle bafllamal› san›r›m. “Reklam› yap›-lan hiçbir aleti kullanma” demek ise delirmekanlam›na gelir karfl› taraf aç›s›ndan. Bol bol kli-malar aç›lacak, evler donat›lacak, çamafl›rlarher gün da¤ gibi y›kanacak, çal›flan kad›nlar ko-vayla temizlik malzemesini boca edecek... Dör-düncü öneri; elektrikli aletlerin dü¤melerinikapatmaya dikkat etmek. ‹flte burada yenidennesil yetifltirmek gerek; çünkü dikkat yoksunugenç ve çocuklarla bu öneriyi yayg›nlaflt›rmakçok zor. Bütün aletlerin “stand-by”da durdu¤u,her odaya bir televizyon, bilgisayar yerlefltirilenevlerde bunu nas›l anlataca¤›z ki? Beflinci öne-ri, al›flveriflini oldu¤un yerde yap. Yani araçlarabinerek, sera gaz› üreterek dolanma ortal›kta.Alt›nc› öneri; bisiklete binin, evin çevresindedolan›n, yürüyün falan... Yani bir durak yürü-yünce a¤layan çocuklarla, servis güzeli gençler-le yürüyüfl yap›lacak, mümkün mü? Bu önerihepten fleker, günefl enerjisini kullan›n. Biz bu-nu sadece yazl›klar için san›yorduk. Bu öneriyukar›dakilerin hepsinden imkans›z, az tüket,yeniden kullan. Nas›l yani? Çocu¤um, biz di¤er-lerinden geri mi kalaca¤›z? Kendimize güldüre-cek miyiz? Komflumla ve arkadafl›mla yar›fla-mayacak m›y›m? Küresel ›s›nma m› nedir, ›s›n-s›n vars›n, ben de¤iflmem!

Küresel ›s›nmaya tek çare yeni yaflam tar-z›n› benimseyen yeni kuflaklar, yeni insan.Bu, küresel ›s›nmay› önlemekten daha zorde¤il mi?

DA Dergisi dünyan›n tek evimiz oldu¤unuhat›rlat›yor. Hep birlikte düflünmeliyiz.

Yeni bir say›da buluflmak üzere hoflça ka-l›n. �

Как боротьсяс глобальнымпотеплением?

Невваль Севинди

Главный редактор

Küresel

›s›nma için

öneriler

Nevval Sevindi

Yay›n Editörü

Первый совет – будьте

информированными.

Но без любопытства и

это невозможно.

Прежде чем

интересоваться

глобальным

потеплением, стоит

заглянуть в свой

внутренний мир, в

свою душу и сердце,

понять, чем они

живут.

Bilgilenmek için

küresel ›s›nmaya

gelmeden kendimizi,

içimizi, ruhumuzu

merak etmeli ve

bilgilenmeliyiz. Kim

oldu¤unu merak

etmeyenler küresel

›s›nma ile ilgili neden

bilgilensin?

Редакторы отделов Alan Editörleri

Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büflra Ersanl›, Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit Meriç

Kультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uflak, Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl

Консультативный совет Dan›flma Kurulu

АНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan), Абиш Кекильбаев Abifl Kekilbayev, Мухтар Шаханов Muhtar

fiahanov (Казахстан Kazakistan), Чингиз Айтматов Cengiz Aytmatov (Кыргызстан K›rg›zistan),Ростислав Рыбаков Rostislav R›bakov (Российская Федерация Rusya Federasyonu), Халиль Иналджик

Halil ‹nalc›k, Кемаль Карпат Kemal Karpat, Шериф Мардин fierif Mardin, Ильбер Ортайлы ‹lber

Ortayl›, Халит Рефиг Halit Refi¤, Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye)

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz.

Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu KoordinatörüАли Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›m

Координатор журнала в Анкаре Ankara KoordinatörüФарук Эрбильгин Faruk Erbilgin

Управ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefiСалих Яйладжы Salih Yaylac›

Координатор журнала в Казахстане Kazakistan KoordinatörüАли Челикбаш Ali Çelikbafl

Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›mМуневвер Караташ Münevver Karatafl ([email protected])

Дизайн Görsel Tasar›mМурат Аджар Murat Acar

Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/TürkiyeТел Tel: +90 (212) 232 17 51 Факс Faks: +90 (212) 231 82 34

Bask›: Zaman Gazetesi Bask› Tesisleri / Yenibosna - ‹stanbul Tel: +90 (212) 454 14 54

Представительства Temsilcilikler:

Турция Türkiye +90 (212) 232 17 51Азербайджан Azerbaycan ([email protected]) +994 (12) 498 17 24

Грузия Gürcistan ([email protected]) +995 (32) 93 43 76Казахстан Kazakistan ([email protected]) +7 (327) 291 31 60

Кыргызстан K›rg›zistan ([email protected]) +996 (312) 59 65 30Молдова Moldova ([email protected]) +373 (79) 76 70 83

Монголия Mo¤olistan ([email protected]) +34 29 66 32 54 63

Нахчеван Nahç›van ([email protected]) +994 502 12 02 17Российская Федерация Rusya Federasyonu ([email protected]) +7 (495) 514 13 83

Татарстан Tataristan ([email protected]) +7 (843) 238 18 47Башкортостан Baflk›rdistan ([email protected]) +7 (3472) 66 58 38

Таджикистан Tacikistan ([email protected]) +992 (372) 24 91 83Туркменистан Türkmenistan ([email protected]) +99 (312) 41 14 05-06-07Украина Ukrayna ([email protected]) +38 (044) 235 66 53

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL. KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USDAbone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› A.fi. fiiflli fiubesi, YTL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7.

TC. Ziraat Bankas› Afi. Osmanbey fiubesi (850) YTL: 45359102-5001 USD: 45359102-5002 EURO: 45359102-5003 Posta çeki no: 1612101

Подписной индекс: 83156 Каталог Пресса России

Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации

Свидетельство о регистрации: ПИ № 77-5826 от 07.12. 2000 В России и странах СНГ цена договорная

Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: 5878-Ж

www.da.com.tr • [email protected]

Диалог начинается с «да». Diyalog ‘evet’le bafllar.

Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог ЕвразияDA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r.

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журналÜç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Лето 2007, 25 номер Yaz 2007, Say›: 25Yayg›n Süreli Yay›n / T. C. Kültür Bakanl›¤› Sertifika No: 1106-34-002992

Учредители ‹mtiyaz SahibiВ Турции: от имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Эркам Туфан Айтав.

В РФ: НО «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки»Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan Aytav

Генеральный координатор и ответственный редакторGenel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü

Дженгиз Шимшек Cengiz fiimflek

Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›Лилия Якимова Liliya Yakimova

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n EditörüНевваль Севинди Nevval Sevindi

Главный консультант Yazar-Bafldan›flmanМустафа Армаган Mustafa Arma¤an

Редакторы русских текстов Rusça RedaktörleriАлександр Полещук, Марина Меланьина

Aleksandr Polefluk, Marina Melanina

Редколлегия Yay›n Kurulu

Азербайджан Azerbaycan

Бахтияр Вахабзаде Bahtiyar Vahapzade

Низами Джафаров Nizami Caferov

Ариф Эмрахоглу Arif Emraho¤lu

Иса Хабиббейли ‹sa Habipbeyli

Энес Джансевер Enes Cansever

Сулейман Окумуш Süleyman Okumufl

Исмаил Хаджиев ‹smail Hac›yev

Грузия Gürcistan

Гиули Аласания Giuli Alasania

Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze

Рамаз Б. Кхотивари Ramaz B. Khotivari

Нона Гамбашидзе Nona Gambaflidze

Тато Ласхишвили Tato Lashiflvili

Экрем Шахан Ekrem fiahan

Казахстан Kazakistan

Шeрхан Муртаза fierhan Murtaza

Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin

Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov

Кыргызстан K›rg›zistan

К. Молдокасымов K. Moldokas›mov

Мустафа Башкурт Mustafa Baflkurt

Монголия Mo¤olistan

Цедендорж Дашдондов Ts. Dafldandov

Молдова Moldova

Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya

Борис Мариaн Boris Marian

Российская Федерация Rusya Federasyonu

Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen

Михаил Мейер Mihail Meyer

Дмитрий Васильев Dimitriy Vasiliyev

Татарстан TataristanИльфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimov

Разиль Валеев Razil Valeyev

Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov

Башкортостан Baflk›rdistanРавиль Бикбаев Ravil Bikbayev

Марат Абдуллин Marat Abdullin

Таджикистан Tacikistan

Муминшо Каноатов Muminflo Kanoatov

Месут Ата Mesut Ata

Турция Türkiye

Мехмет Алтан Mehmet Altan

Токтамыш Атеш Toktam›fl Atefl

Бешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤lu

Талат Саит Халман Talat Sait Halman

М. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbay

Ниязи Октем Niyazi Öktem

Авни Озгурель Avni Özgürel

Мехмет Сарай Mehmet Saray

Эдибе Созен Edibe Sözen

Туркмениcтан Türkmenistan

Джемиль Йылдыз Cemil Y›ld›z

Украина Ukrayna

Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk

Исмаил Керимов ‹smail Kerimov

Гокхан Демир Gökhan Demir

Богдан Андрусышин Bogdan Andrus›flin

Светлана Кирьянова Svetlana Kiryanova

Игорь Коваль ‹gor Koval

ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA

Глобальное потепление: надо готовиться к худшему...Олжас Сулейменов

Küresel Is›nma: Daha kötüsüne haz›rlanmak gerekOlcas Süleymenov

Проф. Нюзхет Далфес: «Я боюсь быть лягушкой вмедленно нагревающейся воде»Татьяна Красовская

Prof. Nüzhet Dalfes: “So¤uk suda piflen kurba¤aolmaktan korkuyorum”Tatyana Krasovskaya

Почему Киотский протокол не интересен Америке?Алексей Кафтан

Kyoto Protokolü Amerika için neden ilginç de¤il?Aleksey Kaftan

Глобальное потепление осушает реки, приводит кподорожанию продуктовГюрхан Савгы

Küresel ›s›nma sular› kurutacak, g›day› pahaland›racak Gürhan Savg›

Юнус Энсари: Турции угрожает опасностьБеседовал: Хасан Онал

Yunus Ensari: Türkiye risk alt›ndaKonuflan: Hasan Önal

Нагреваемся глобально, страдаем региональноК.Б. Бакиров

Küresel ›s›n›p bölgesel etkileniyoruzK. B. Bakirov

Борьба с глобальным потеплением: Город солнцаЧетин Гексу

Küresel ›s›nmaya karfl›: Günefl-kentlerÇetin Göksu

Жизнь в эпоху глобальной оттепелиАлександр Сергеев

Küresel erime ça¤›nda hayatAleksandr Sergeyev

Изменение климата и всемирный ответСаулет Сакенов

‹klim de¤ifliklikleri ve dünyan›n cevab›Saulet Sakenov

Борьбе – «да», Киото – «нет»Кадир Дикбаш

Mücadeleye “evet”, Kyoto’ya “hay›r”Kadir Dikbafl

Хайретдин Караджа:«Когда вы устанетепотреблять?»Беседовал: Дженгиз Шимшек

Hayrettin Karaca: Nereyekadar tüketeceksiniz?Konuflan: Cengiz fiimflek

Кто будет повелеватьводой? Эмре Караташ

Suya kim hükmedecek?Emre Karatafl

20

22

28 69

75

32

39

44

50

54

59

64

Средний Восток: Откуда пошел этот термин?Али Булач

Ortado¤u: Bu ismi kim verdi?Ali Bulaç

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl 8

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl 12

содержание

Симфония ЕвразииВишне Коркмаз

Avrasya senfonisiViflne Korkmaz

путешествие gezi 106Общее культурное наследие: токатские платки Халит Омер Джамджи

Ortak kültür miras›:Tokat ve yazmalar›Halit Ömer Camc›

içindekiler

лицом к лицу yüz yüze 80

Потенциал УзбекистанаЭркам Туфан Айтав

Özbekistan’›n Potansiyeli Erkam Tufan Aytav

Кыргызская молитва в ночь«шикама»: Не пугайте нас

грозными ветрами!Абдыкерим Муратов / Бактыгюль

Чыныбаева

fi›kama gecesinde K›rg›z duas›:Üzerimize rüzgarla gelmeyin!

Abd›kerim Muratov / Bakt›gül

Ç›n›bayeva

экономика ekonomi 90

Казахстан: на пути к новомуэкономическому мышлениюЖетписбай Бекболатулы

Bilgi Ekonomisi yolundaKazakistanJetpisbay Bekbolatul›

Восточные мотивыв украинском искусствеНина Пархоменко

Ukrayna sanat›nda Do¤u izleriNina Parhomenko

культура kültür 102

Почему Беларусь, а не Белая Россия?Татьяна Красовская

Neden Beyaz Rusya de¤il de Belarus?Tatyana Krasovskaya

Стереотипыразбились обидею расширенияПлатформы ДА Дженгиз Шимшек

Geniflleyen DAPönyarg›lar› k›rd›Cengiz fiimflek

актуально güncel 118

общество toplum 112

экономика ekonomi 85

традиции gelenekler 96

Василий Тарлев:Цель любого сотрудничества –развитие его участниковБеседовал: Мехмет Зор Кая

Vasiliy Tarlev:Her iflbirli¤i taraflar›nkalk›nmas›n› hedeflerKonuflan: Mehmet Zor Kaya

ë �Â‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ Ì‡Á‚‡ÎË ˝ÚÓÚ�Â„ËÓÌ ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ Â„Ó ÊËÚÂÎË.àÏfl – ˝ÚÓ ‚ÒÂ„‰‡ ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËÂ, ‡

Í‡Ê‰ÓÂ ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËÂ – ‚ÏÂ¯‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó.ìÊÂ ·ÓÎÂÂ ‰‚ÛıÒÓÚ ÎÂÚ á‡Ô‡‰ ‰‡ÂÚÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËfl ÚÂ��ËÚÓ�ËflÏ,�‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚Ï ‚ÌÂ á‡Ô‡‰‡,Á‡ı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ˝ÚË ÚÂ��ËÚÓ�ËË ËÔ�Â‚�‡˘‡ÂÚ Ëı ‚ ÍÓÎÓÌËË.

«ë�Â‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ» – ÚÂ�ÏËÌ‚ÌÂÁ‡ÔÌ˚È (ÌÂ ËÏÂ˛˘ËÈ ÔÓ‰ ÒÓ·ÓÈËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍÓÈ ÔÓ‰ÓÔÎÂÍË),ˆÂÎÂÌ‡Ô�‡‚ÎÂÌÌ˚È (ËÏÂ˛˘ËÈ ˆÂÎ¸˛ÛÚ‚Â�Ê‰ÂÌËÂ „Â„ÂÏÓÌËË) ËËÒÍ‡Ê‡˛˘ËÈ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÂËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍÓÂ Ô�Ó¯ÎÓÂ �Â„ËÓÌ‡(Ó�ËÂÌÚ‡ÎËÒÚÒÍËÈ). ëÓÁ‰‡ÚÂÎË ˝ÚÓ„ÓÚÂ�ÏËÌ‡ Á‡ ÚÓ˜ÍÛ ÓÚÒ˜ÂÚ‡ Ô�ËÌflÎËá‡Ô‡‰ÌÛ˛ Ö‚�ÓÔÛ, ‡ ÚÓ˜ÌÂÂ Å�ËÚ‡ÌË˛.éÌË ÔÓÒ˜ËÚ‡ÎË ÒÂ·fl ‚Ô�‡‚Â ÓÚ‰ÂÎËÚ¸ËÒÚÓ�Ë˛ ÓÚ ·ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚ÓÎË, ˜ÚÓ ËÔÓÒÎÛÊËÎÓ ÔÓfl‚ÎÂÌË˛ ËÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌË˛ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÈ ËÒÚÓ�ËË,Ë ÛÒÚ�ÂÏËÎËÒ¸ Í ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË˛ ‚Â˜ÌÓ„Ó„ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚‡ Ì‡‰ ÏË�ÓÏ ÒÓ„Î‡ÒÌÓ Ò‚ÓËÏË‰ÂflÏ Ë ÊÂÎ‡ÌËflÏ, Ô�Ó‰ÓÎÊ‡fl

ÍÓÎÓÌËÁË�Ó‚‡Ú¸ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó. ëÓ„Î‡ÒÌÓÚ‡ÍÓÏÛ ÔÓ‰ıÓ‰Û, ·Â�Û˘ËÈ Ì‡˜‡ÎÓ ‚Ö‚�ÓÔÂ ÏË� Ô�ÓÚfl„Ë‚‡ÂÚÒfl Ì‡ «ÇÓÒÚÓÍ»Ë Â˘Â ‰‡Î¸¯Â – Ì‡ «Ñ‡Î¸ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ»,

A d›na “Ortado¤u” denen bölgeyeismini veren, bu bölgede yafla-yanlar de¤ildir. Her isimlendir-

me bir tan›mlama, her tan›mlama birmüdahaledir. Bat›, son iki yüz y›ld›rkendisi d›fl›ndaki dünyay› tan›mlar,müdahale eder ve sömürür.

“Ortado¤u” da, türedi (tarihi derin-likten yoksun), amaçl› (hegomonyamaksatl›) ve bölgenin tarihi gerçekleri-ni tahrif edici (oryantalist) bir isimlen-dirmedir. Bu terimi icat edenler Bat›Avrupa’y›, ama özellikle ‹ngilizler’i mer-keze alm›fllard›. Öyle yapm›fllard›, çün-kü ‹lahi irade karfl›s›nda özerklefltirdik-lerini düflündükleri tarihi –ki bu zihin-sel ameliye olmasayd› “modern tarih”de mümkün olmazd›- kendileri yapt›k-lar›n› ve bütün befleriyeti çeflitli unsur-lar›yla diledikleri gibi suistimal edip(sömürüp) ebedi hakimiyet kuracakla-r›n› düflünüyorlard›. Bu perspektiften

и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д e n t e l e k t ü e l b a k › fl

8 Д И А Л О Г Н А Ч И Н А Е Т С Я С « Д А » ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

Альфред Махан / Alfred Mahan

ËÌÓ„‰‡ ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌÌÓ Ô�Â�˚‚‡flÒ¸ Ì‡ÌÂÍÓÚÓ�˚ı ÚÂ��ËÚÓ�Ëflı Ë ‚ ÌÂÍÓÚÓ�˚ıÓ·˘ÂÒÚ‚‡ı. ë�Â‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ – ˝ÚÓÒ�Â‰Ìflfl ˜‡ÒÚ¸ ÚÓÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËË,ÍÓÚÓ�‡fl ÎÂÊËÚ Í ‚ÓÒÚÓÍÛ ÓÚ Ö‚�ÓÔ˚.

è�ËÒ‚‡Ë‚‡ÌËÂ Ì‡Á‚‡ÌËÈ, Í‡Í Ë Ò‡ÏËËÏÂÌ‡, ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂ ÌÂ‚ËÌÌÓÂ Á‡ÌflÚËÂ.ëÓ„Î‡ÒËÚ¸Òfl Ò ËÏÂÌÂÏ – ÁÌ‡˜ËÚ ‚ÓÈÚË‚ ÔÓ‰˜ËÌÂÌËÂ ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ˝ÚÓ ËÏfl ‰‡Î,ÒÚ‡Ú¸ ËÌÒÚ�ÛÏÂÌÚÓÏ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÂ„Ó ËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍËı Á‡Ï˚ÒÎÓ‚. Ç‡�‡·ÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ Ó‰ÌÓ ËÁ ÒÏ˚ÒÎÓ‚˚ıÁÌ‡˜ÂÌËÈ ÒÎÓ‚‡ «ËÏfl» ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ: «áÌ‡Í,ÍÓÚÓ�˚È ÛÍ‡Á˚‚‡ÂÚ Ì‡Ô�ËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í‡ÍÓ„Ó-ÚÓ ÏÂÒÚ‡ÍÓÏÛ-ÚÓ», Í�ÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ú‡Í ËÏÂÌÛ˛ÚÍÎÂÈÏÓ, ÍÓÚÓ�ÓÂ ÒÚ‡‚flÚ ÊË‚ÓÚÌ˚Ï.îÎ‡„, ‚Ó‰�ÛÊÂÌÌ˚È Ì‡ Í‡ÍÓÏ-ÚÓ ÏÂÒÚÂ,ËÎË ÍÎÂÈÏÂÌÌÓÂ ÊË‚ÓÚÌÓÂ, „Ó‚Ó�flÚ ÓÔ�ËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚË Ëı ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌÓÏÛÎËˆÛ. ÇÂÒÚÙ‡Î¸ÒÍËÈ ÏË� 1648 „.Á‡Í�ÂÔËÎ Á‡ Ö‚�ÓÔÓÈ Ô�‡‚Ó ‰‡‚‡Ú¸Ì‡Á‚‡ÌËfl �‡ÁÎË˜Ì˚Ï �‡ÈÓÌ‡Ï ËÒÚ�‡Ì‡Ï. ä�ÓÏÂ ÚÓ„Ó, Â‚�ÓÔÂÈÒÍËÂ‰Â�Ê‡‚˚ ÒÍ�ÂÔËÎË Ò‚ÓÈ ÒÓ˛Á«‰ÊÂÌÚÎ¸ÏÂÌÒÍËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ» Ó

YAZ 2007, SAYI: 25

ÌÂÌ‡Ô‡‰ÂÌËË Ì‡ ÍÓÎÓÌËË ‰�Û„ ‰�Û„‡.ë‚flÁ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ò ËÏÂÌÂÏ Ì‡ ˝ÚÓÏ ÌÂÁ‡Í‡Ì˜Ë‚‡ÂÚÒfl. óÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, �‡ÁÏ˚¯ÎflÚ¸ ÒÓ„Î‡ÒÌÓ

dünya Avrupa’dan bafllayarak “Do-¤u”ya ve “daha ötedeki Do¤u”ya (fiark-›Baid) do¤ru uzanmakta, belli befleri veco¤rafi havzalarda ink›taa u¤ramakta-

e n t e l e k t ü e l b a k › fl и н т е л л е к т у а л ь н ы й в з г л я д

D ‹ Y A L O G E V E T ’ L E B A fi L A R 9

Средний

Восток

ORTADO⁄UBu ismi kim verdi?

Ali Bulaç

Gazeteci (Türkiye).

Откуда пошел этот термин?Али Булач

Журналист (Турция).

Уинстон Черчилль / Winston Churchill

Ò‚ÓÂÏÛ ËÏÂÌË, ÏÂÊ‰Û ËÏÂÌÂÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡Ë Â„Ó ‚ÓÒÔ�ËflÚËÂÏ ÏË�‡ Ë ÊËÁÌËÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡ÂÚÒfl ÚÂÒÌ‡fl Ò‚flÁ¸. èÓ˝ÚÓÏÛÓ‰Ì‡ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚÂÈ�Ó‰ËÚÂÎÂÈ – ‰‡Ú¸ �Â·ÂÌÍÛ ıÓ�Ó¯ÂÂËÏfl. ÖÒÎË ‚‡Ò Ì‡Á˚‚‡˛Ú «ë�Â‰ÌËÏÇÓÒÚÓÍÓÏ», ÚÓ ‚˚ ÌÂ ÏÓÊÂÚÂ ·˚Ú¸ˆÂÌÚ�ÓÏ, ‚‡ÏË ÛÔ�‡‚ÎflÂÚ ˆÂÌÚ�,‰‡‚¯ËÈ ‚‡Ï ˝ÚÓ ËÏfl, ÓÌ Ï‡ÌËÔÛÎË�ÛÂÚ‚‡ÏË, ‚˚ÎÂÔÎË‚‡fl Û„Ó‰Ì˚Â ÂÏÛÙË„Û�ÍË. áÌ‡˜ËÚ, ËÏfl ‚ÎËflÂÚ Ë Ì‡Ò‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËÂ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰‡.

ç‡Ô�ËÏÂ�, Ì‡ Ô�ÓÚflÊÂÌËË ‰ÓÎ„ËıÎÂÚ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ íÛ�ˆËfl Ò˜ËÚ‡Î‡Ò¸«˛ÊÌ˚Ï Í�˚ÎÓÏ» çÄíé,Á‡˘Ë˘‡‚¯ËÏ Ö‚�ÓÔÛ ÓÚ ëëëê. éÍÓÎÓÔÓÎÛ‚ÂÍ‡ íÛ�ˆËfl Óı�‡ÌflÎ‡ Ö‚�ÓÔÛ ÓÚÔÓÚÂÌˆË‡Î¸ÌÓÈ ËÎË, ‚Â�ÌÂÂ,‚ÓÓ·�‡Ê‡ÂÏÓÈ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ Û„�ÓÁ˚. ùÚÓÚÔÂ�ËÓ‰ ÛÍ�ÂÔËÎ Û‚Â�ÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓêÓÒÒËfl (ËÎË ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á) – ‚�‡„, ‡Ö‚�ÓÔ‡ (á‡Ô‡‰) – ‰�Û„ Ë ÒÓ˛ÁÌËÍ. ÄÒÂÈ˜‡Ò íÛ�ˆË˛ Ó·˙fl‚Îfl˛Ú ÏÓÒÚÓÏÏÂÊ‰Û ÇÓÒÚÓÍÓÏ Ë á‡Ô‡‰ÓÏ, ÚÓ˜ÌÂÂ,ÏÂÊ‰Û Ö‚�ÓÔÓÈ Ë ÌÂ-Ö‚�ÓÔÓÈ. Ñ‡‚‡ÈÚÂÒÔ�ÓÒËÏ ÒÂ·fl: «ëÔÓÒÓ·Ì‡ ÎË ÒÚ�‡Ì‡,ÍÓÚÓ�‡fl fl‚ÎflÂÚÒfl «Í�˚ÎÓÏ» ËÎË«ÏÓÒÚÓÏ», �‡Á�‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ÒÚ�‡ÚÂ„Ë˛, Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ,·˚Ú¸ ˆÂÌÚ�ÓÏ?» äÓÌÂ˜ÌÓ, ÌÂÚ!

íÂ�ÏËÌ «ë�Â‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ» ‚ÔÂ�‚˚Â

‚ 1902 „. ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Î ‡‰ÏË�‡Î ÄÎ¸Ù�Â‰å‡ı‡Ì. ÇÒÂ, ˜ÚÓ ÔÓÔ‡‰‡ÂÚ Ì‡ „Î‡Á‡ÏÓÎÓÚÍÛ, Í‡ÊÂÚÒfl ÂÏÛ „‚ÓÁ‰ÂÏ. í‡Í ÊÂË á‡Ô‡‰ ‚ÂÒ¸ ÏË� �‡ÒÒÏ‡Ú�Ë‚‡ÂÚ Í‡ÍÔÎÓ˘‡‰ÍÛ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl. çÓˆÂÎ¸ ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl –˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËfl ËÍÛÎ¸ÚÛ�Ì‡fl «Ï‡ÌÍÛ�ÚËÁ‡ˆËfl».ëÚ‡‚¯ËÈ ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓ �‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌÌ˚ÏÚÂ�ÏËÌ «Ï‡ÌÍÛ�ÚËÁ‡ˆËfl» ÓÁÌ‡˜‡ÂÚÎË¯ÂÌËÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ì‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏÔÛÚÂÏ ‚ÓÎË, ÔÓ‰˜ËÌÂÌËÂ ÂÂ ËÌÚÂ�ÂÒ‡Ï«ıÓÁflËÌ‡» ‚ÓÔ�ÂÍË Ò‚ÓËÏ ÊÂÎ‡ÌËflÏ ËÒÚ�ÂÏÎÂÌËflÏ.

å‡ı‡Ì, ‚ ÓÚÎË˜ËÂ ÓÚ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓ„Ó‚Á„Îfl‰‡, ÔÓ‰ ë�Â‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏÔÓÌËÏ‡Î àÌ‰Ë˛ Ë Ä�‡‚ËÈÒÍËÈÔÓÎÛÓÒÚ�Ó‚. Ñ˝‚Ë‰ÒÓÌ Ô�Â‰ÔÓ˜ËÚ‡ÎÒ˜ËÚ‡Ú¸ ë�Â‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ«„ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÛ˛ Â‰ËÌËˆÛ,ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘Û˛ ËÒÎ‡Ï». ïÓ„‡�‰Ú ËóÂ�˜ËÎÎ¸ ‚ÍÎ˛˜‡ÎË ‚ ˝ÚÓ ÔÓÌflÚËÂÚ‡ÍÊÂ ÄÎ·‡ÌË˛ Ë Å‡ÎÍ‡ÌÒÍËÈÔÓÎÛÓÒÚ�Ó‚. èÓ‰ ë�Â‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏÓÌË ÔÓÌËÏ‡ÎË „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ Ë„ÂÓÍÛÎ¸ÚÛ�Ì˚È ÒÔÎ‡‚.

Ç 1930-ı „„. ‚ ÍÓÌÚ�ÓÎË�ÛÂÏ˚ı‡Ì„ÎË˜‡Ì‡ÏË ÍÓÎÓÌËflı ·˚ÎË�‡ÁÏÂ˘ÂÌ˚ ‰‚Â ‚ÓÂÌÌÓ-‚ÓÁ‰Û¯Ì˚Â·‡Á˚, Ó‰Ì‡ ËÁ ÍÓÚÓ�˚ı Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ ‚à�‡ÍÂ Ë Ì‡Á˚‚‡Î‡Ò¸

d›r. “Ortado¤u”, do¤unun ortas›ndakibölgedir (fiarku’l-Evsat).

‹simlendirme gibi isimler de masumde¤ildir. Bu ismi kabul ettiniz mi, sizebu ismi verene itaat eder, onun tarihiemelleri do¤rultusunda hareket eder-siniz. Arapça olan “isim” kelimesininkök anlamlar›ndan biri bir tepeci¤e ifla-ret koymak (buras› bana aittir) veyahayvan› da¤lamakt›r. Zirvesine bayrakdikilmifl yer veya da¤lanm›fl hayvan bi-risine ait demektir, art›k onu temellüketmifltir. 1648 Westfalya anlaflmas› ile,Avrupal›lar, çeflitli ülkeleri ve co¤rafibölgeleri temellük ettiklerinde tama-men bu tarzda oralar› isimlendirmifl vebirbirlerinin sömürgelerine müdahaleetmeyeceklerine iliflkin “centilmenliksözü” vermifllerdi. Kiflinin isimle olaniliflkisi bundan ibaret de de¤ildir. ‹smiy-le müsemma olan kifli, kendisine veri-len ismin anlam düzeylerine göre his-setmeye, dünyay› ve hayat› öyle alg›la-maya bafllar. Bu yüzden ‹slamiyet’te ço-cu¤un ebeveyni üzerindeki haklar›n-dan biri, ona “güzel bir isim” vermeleri-dir. Siz “Ortado¤u”da iseniz, “merkez”olamaz, kendinizi merkezde hissetmez-siniz; bir baflkas›n›n merkezine görekurgulan›r, yap›land›r›l›r ve elbettemanipüle edilirsiniz. Demek ki isimlen-dirme kiflinin ve toplumun ben idrakinide etkilemektedir.

Mesela Türkiye So¤uk Savafl boyuncaNATO’da Sovyetlere karfl› Avrupa’y› ko-ruyan “güney kanat ülkesi” olarak ta-n›mland›. Yaklafl›k yar›m as›r, Avrupa’y›



Средним Востоком назвали этот регион вовсе не егожители. Имя – это всегда определение, а каждоеопределение – вмешательство.

Ad›na “Ortado¤u” denen bölgeye ismini veren bu bölgede

yaflayanlar de¤ildir. Her isimlendirme bir tan›mlama, her

tan›mlama bir müdahaledir

YAZ 2007, SAYI: 25

«Ò�Â‰ÌÂ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ», ‡ ‰�Û„‡fl – ‚Ö„ËÔÚÂ Ë ÌÓÒËÎ‡ Ì‡Á‚‡ÌËÂ«·ÎËÊÌÂ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ». í‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏ,ëÂ‚Â�Ì‡fl ÄÙ�ËÍ‡, ëÛ‰‡Ì Ë ëÓÏ‡ÎË·˚ÎË ‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ ‚ ÚÂ��ËÚÓ�Ë˛ë�Â‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. èÓÒÎÂ ÓÍÓÌ˜‡ÌËfl‚ÓÈÌ˚ „�‡ÌËˆ˚ ˝ÚÓÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËË ·˚ÎËÔ�Ó‰ÎÂÌ˚ ‰Ó ãË‚ËË Ë ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì‡.ä‡�Ú˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎËÒ¸ ‚ÓÂÌÌ˚ÏË,˜Â�ÚËÎËÒ¸ Ì‡ ÒÚÓÎÂ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‰Ó·‡‚ÎflÚ¸ËÎË Û‰‡ÎflÚ¸ ÌÓ‚˚Â ÚÂ��ËÚÓ�ËË ÌÂÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎÓÒ¸ ÒÎÓÊÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ. ëÓ‚�ÂÏÂÌÂÏ ·˚Î‡ Ô�Ó‚Â‰ÂÌ‡ �Â‚ËÁËflÍ‡�Ú, Ë „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó ëÓÏ‡ÎË ·˚ÎÓËÒÍÎ˛˜ÂÌÓ ËÁ ·ÎËÊÌÂ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈÚÂ��ËÚÓ�ËË.

è�ÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ë�Â‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡‚¯ËÈ Á‡ ÌËÏ ê‡Ò¯Ë�ÂÌÌ˚Èè�ÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ë�Â‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ËëÂ‚Â�ÌÓÈ ÄÙ�ËÍË, ÒÚ‡‚¯ËÂ‡ÍÚÛ‡Î¸Ì˚ÏË ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚,Óı‚‡Ú˚‚‡˛Ú å‡�ÓÍÍÓ, àÌ‰Ë˛ Ë äËÚ‡È,ÚÂ��ËÚÓ�Ë˛ ÓÚ íÛ�ˆËË ‰Ó ä‡‚Í‡Á‡ Ë Ì‡˛„Â – ÚÂ��ËÚÓ�Ë˛ ÓÚ ÇÂÎËÍÓÈ ë‡ı‡�˚‰Ó âÂÏÂÌ‡. é˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÂÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó „�‡ÌËˆ‡ı �Â„ËÓÌ‡‚ÚÓ�ËÚ ·�ËÚ‡ÌÒÍÓÏÛ ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌË˛1932-1939 „„. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ,ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌ‡fl ÚÂ��ËÚÓ�Ëfl ë�Â‰ÌÂ„ÓÇÓÒÚÓÍ‡ Ì‡ÏÌÓ„Ó ¯Ë�Â. àÌÚÂ�ÂÒÌÓÈÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸˛ Ô�ÓÂÍÚ‡ fl‚ÎflÂÚÒflÒÒ˚ÎÍ‡ ‚ „ÎÛ·ËÌÛ ËÒÚÓ�ËË Ì‡ 3750 ÎÂÚË ‚ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ‚ „�‡ÌËˆ˚ ë�Â‰ÌÂ„ÓÇÓÒÚÓÍ‡ àÁ�‡ËÎfl. ïÓÚfl Ó‰ËÌ ËÁËÓ�‰‡ÌÒÍËı ‰ËÔÎÓÏ‡ÚÓ‚, ï‡Ò‡Ìù·ÛÌËÏ‡ı, ‚ÓÓ·˘Â Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ«Ô�ÓÂÍÚ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó ë�Â‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ‚ÒÛ˘ÌÓÒÚË ÓÔË�‡ÂÚÒfl Ì‡ Ë‰Â˛‚ÍÎ˛˜ÂÌËfl ‚ „�‡ÌËˆ˚ ˝ÚÓÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËËàÁ�‡ËÎfl». �

“muhtemel”, belki de “mevhum bir Sov-yet tehdidi”ne karfl› korudu. Bu idrakçerçevesinde “Rusya/Sovyetler düfl-man”, Avrupa/Bat› “dost ve müttefik”olarak alg›land›. fiimdi de Do¤u ile Bat›aras›nda, baflka bir ifade ile Avrupa ileAvrupa d›fl› dünya aras›nda bir “köprü”olarak tan›mlan›yor. Peki, kendimize so-ral›m: Bir “kanat ülkesi” veya “köprü”kendini ba¤›ms›z özne, merkez, kendineözgü strateji belirleme iradesine sahipbir aktör görebilir mi? Kuflkusuz hay›r!

“Ortado¤u” terimi ilk defa 1902 y›l›n-da Amiral Sir Alfred Thayer Mahan tara-f›ndan kullan›l›r; nas›l çekiç önüne ç›-kan her fleyi çivi olarak görüyorsa, Bat›da dünyay› askeri kontrol alan› görür;ama askeri kontrolün amac› ekonomiksömürü ve kültürel mankurtlaflt›rma-d›r. Mankurtlaflma, kiflinin belli bir hari-ci ameliyeden geçirildikten sonra kendihakiki ç›karlar›na ayk›r› olmak üzerebaflkalar›n›n iradesine, arzu ve ç›karlar›-na göre bilinçsizce hareket etmesidir.

Mahan, bugünkünden farkl› olarakArap yar›madas› ile Hindistan aras›n-daki bölgeyi kastediyordu. Davidson,Ortado¤u’yu “‹slam dini çerçevesindeoluflan bir jeopolitik birim” olarak gör-mekten yanayd›. Hogart ve Churchillbu kavrama Osmanl› egemenli¤indekiArnavutluk ve Balkanlar› da katmay›uygun gördüler. Bu iki zat›n “Ortado-¤u”dan büyük ölçüde anlad›klar› je-opolitik ve jeokültürel bir bileflimdi.

1930’larda ‹ngilizlerin kendi dene-timlerinde tuttuklar› iki sömürge mer-kezine göre ay›rd›klar› Hava KuvvetleriKomutanl›klar›ndan biri Irak’tayd›, bu-na “Ortado¤u”, M›s›r’da olana da “Ya-k›ndo¤u (fiark-› Karib)” komutanl›¤›ad›n› verdiler. Böylece Kuzey Afrika, Su-dan ve Somali bu s›n›rlara dahil edildi;savafltan sonra s›n›rlar Libya’dan Afga-nistan’a kadar uzat›ld›. Haritalar› masaüstünde subaylar çizildi¤i için bir böl-geyi dahil etmek veya ç›karmak kolayd›;nihayet yeni bir de¤erlendirme yap›l›pSomali ç›kar›ld›.

Son y›llarda aktüel hale gelen BOP(Büyük Ortado¤u Projesi) ve arkas›n-dan KAGBOP (Kuzey Afrika ve Geniflle-tilmifl Büyük Ortado¤u Projesi) Fas’tanHindistan’a ve Çin s›n›r›na, Türki-ye’den Kafkaslar ve güneyde BüyükSahra’ya ve Yemen’e kadarki ülkeleriiçine almaktad›r. Belli ki, aktüel tan›m-lama, 1932 ve 1939’da ‹ngilizlerin yapt›-¤› tan›mlamaya sad›k kal›narak yap›l-m›flt›r. Bununla beraber BOP biraz da-ha geniflletilmifl bir co¤rafyaya iflaretetmektedir; burada gözden kaç›r›lma-mas› gereken husus, 3750 y›ll›k bir tari-he göndermelerde bulunarak bölgeyeeklemlenmifl bulunan ‹srail’in de böy-lelikle bu tan›mlamaya dahil edilmiflolmas›d›r. Ürdünlü diplomat HasanEbunimah’a göre, BOP’un amaçlar›n-dan biri, “‹srail’i bölge içine katma dü-flüncesine dayan›r.” �



Если вас называют «Средним Востоком», то вы не можетебыть центром, вами управляет центр, давший вам это имя,

он манипулирует вами, вылепливая угодные ему фигурки.

Siz “Ortado¤u”da iseniz, “merkez” olamaz, kendinizi

merkezde hissetmezsiniz; bir baflkas›n›n merkezine göre

kurgulan›r, yap›land›r›l›r ve elbette manipüle edilirsiniz.


12 Д И А Л О Г Н А Ч И Н А Е Т С Я С « Д А »

Симфония ЕвразииВишне Коркмаз

Факультет международных отношений Университета «Йылдыз Текник» (Стамбул).

Avrasya senfonisiViflne Korkmaz

Dr., Y›ld›z Teknik Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararas› ‹liflkiler Bölümü (‹stanbul).

ЛЕТО 2007, 25 НОМЕР

YAZ 2007, SAYI: 25

ÖÒÎË ˝ÚÓ Ú‡Í, ÚÓ Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ËÒÍ‡Ú¸ÓÚ‚ÂÚ Ì‡ ‚ÓÔ�ÓÒ, Ó Í‡ÍÓÈ Ö‚�‡ÁËËÏÂ˜Ú‡ÎË Â‚�‡ÁËÈˆ˚? íÂ��ËÚÓ�Ë‡Î¸Ì‡flˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸, Ì‡ ÍÓÚÓ�ÓÈ ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÎÒflèÂÚ� ë‡‚ËˆÍËÈ, ‰ÂÎ‡ÂÚ Ö‚�‡ÁË˛Ò‚ÓÂÓ·�‡ÁÌ˚Ï „ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËÂÏ, Ô�Ë‰‡‚‡flÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ÒÏ˚ÒÎ ËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍËÏÔ�ÂÓ·�‡ÁÓ‚‡ÌËflÏ Ì‡ ÂÂ ÚÂ��ËÚÓ�ËË.ÉÂÓ�„ËÈ ÇÂ�Ì‡‰ÒÍËÈ Ò˜ËÚ‡Î, ˜ÚÓ„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó ‚ Ö‚�‡ÁËË fl‚ÎflÂÚÒflÓ·˙Â‰ËÌfl˛˘ÂÈ ÒËÎÓÈ, ÔÎÓÚ¸˛ Ö‚�‡ÁËË,ÒÓÒÚÓfl˘ÂÈ ËÁ ÒÏÂÒË �‡ÁÎË˜Ì˚ıÌ‡�Ó‰ÌÓÒÚÂÈ, Ô�Ó¯Â‰¯Ëı ÔÓ ˝ÚÓÈÚÂ��ËÚÓ�ËË.

óÚÓ·˚ ÔÓ‰˜Â�ÍÌÛÚ¸ÚÂ��ËÚÓ�Ë‡Î¸Ì˚È ÔÓ‰ıÓ‰ Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛Ö‚�‡ÁËË, Â‚�‡ÁËÈˆ˚ ÌÂ�Â‰ÍÓÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ÚÂ�ÏËÌÓÏ «Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ÏÌÓ„ÓÓ·�‡ÁËË», ÓÔ�Â‰ÂÎflfl ËÏÏÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ ÒÚ�ÛÍÚÛ�Û ÒÚ�‡Ì.í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛÂÚÓ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓÒÚË Ë ‚Â�ÓflÚÌÓÒÚË



Siyasal düflünceler tarihine veya si-yasal hareketlere üstünkörü bir ba-k›fl, bize, “sistem” ya da “düzen” fik-

rinin genellikle meta-tarih (örne¤in tari-he yön veren bir çat›flma retori¤i – s›n›fçat›flmas›, ilerleme teorisi vb.) ve meta-co¤rafya (örne¤in Do¤u-Bat›, Asya-Avru-pa, fiark-Garp ayr›m›) kullan›larak aç›k-land›¤›n› gösterir. Bu aç›klamalar, hayaledilen düzenin do¤allaflmas› ve bu do-¤all›kla beraber meflru hale gelmesi so-nucunu do¤urur. Rus siyasal düflüncesi-nin bir parças› olarak do¤an Klasik Avras-yac›l›¤›n (1921-1930), “senfonik kiflilik”kavram› alt›nda aç›klad›¤› Avrasya siste-mi/düzeni fikri de ilk bak›flta –sadece ilkbak›flta– bu genel e¤ilimin bir yans›mas›gibidir.

Gerçekten de Klasik Dönem Rus Avras-yac›lar›; bir yandan Avrasya sistemi fikrini,Avrasya yap›s›n›n –yani bölgesel, yerel un-

ÅÂ„Î˚È ‚Á„Îfl‰ Ì‡ ËÒÚÓ�Ë˛ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı Û˜ÂÌËÈ Ë ‰‚ËÊÂÌËÈÔÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ë‰Âfl ÒËÒÚÂÏ˚ ËÎË

ÔÓ�fl‰Í‡ �‡ÒÍ�˚‚‡ÂÚÒfl ˜Â�ÂÁÏÂÚ‡ËÒÚÓ�Ë˛ (Ì‡Ô�ËÏÂ�, ÔÓÒ�Â‰ÒÚ‚ÓÏÓÔËÒ‡ÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚: ÍÎ‡ÒÒÓ‚‡fl ·Ó�¸·‡,ÚÂÓ�ËË Ô�Ó„�ÂÒÒ‡, Á‡‰‡˛˘ËÂ ıÓ‰ ËÒÚÓ�ËËË Ú.‰.) Ë ÏÂÚ‡„ÂÓ„�‡ÙË˛ (Ì‡Ô�ËÏÂ�,Ô�ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ÚËÔ‡ á‡Ô‡‰-ÇÓÒÚÓÍ,ÄÁËfl-Ö‚�ÓÔ‡). í‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏ,‚ÓÓ·�‡Ê‡ÂÏ˚È ÔÓ�fl‰ÓÍ Ô�ËÌËÏ‡ÂÚÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ó·ÎËÍ, ·Î‡„Ó‰‡�fl ˜ÂÏÛÔÓÎÛ˜‡ÂÚ Ô�ËÁÌ‡ÌËÂ Ë Á‡ÍÓÌÌÓÒÚ¸. à‰ÂflÂ‚�‡ÁËÈÒÚ‚‡, ËÎË Â‚�‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ�fl‰Í‡,�‡Á‚Ë‚¯‡flÒfl Í‡Í ÓÚ‚ÂÚ‚ÎÂÌËÂ ÍÓÌˆÂÔˆËË«ÒËÏÙÓÌË˜ÂÒÍÓÈ ÎË˜ÌÓÒÚË», fl‚Îfl˛˘ÂÈÒflÓ‰ÌËÏ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÔÓÌflÚËÈÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓÈ Ë‰ÂË Â‚�‡ÁËÈÒÚ‚‡ (1921-1930) Í‡Í ˜‡ÒÚË �ÛÒÒÍÓÈ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈÏ˚ÒÎË, Ì‡ ÔÂ�‚˚È ‚Á„Îfl‰ (ÌÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ÔÂ�‚˚È ‚Á„Îfl‰) Í‡ÊÂÚÒfl ÓÚ�‡ÊÂÌËÂÏ˝ÚÓÈ Ó·˘ÂÈ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË.

ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, �ÛÒÒÍËÂ Ë‰ÂÓÎÓ„ËÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍÓ„Ó Â‚�‡ÁËÈÒÚ‚‡ Ë‰Â˛Â‚�‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ�fl‰Í‡ �‡ÒÍ�˚‚‡ÎË, ÒÓ‰ÌÓÈ ÒÚÓ�ÓÌ˚, ˜Â�ÂÁ ÒÚ�ÛÍÚÛ�ÛÖ‚�‡ÁËË, Ú.Â. ÔÓÒ�Â‰ÒÚ‚ÓÏ ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËfl�Â„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı, ÏÂÒÚÌ˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚. ë‰�Û„ÓÈ ÒÚÓ�ÓÌ˚, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚È Ì‡ÏÂÚ‡ËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍËı ËÏÂÚ‡„ÂÓ„�‡ÙË˜ÂÒÍËı ‚ÓÁÁ�ÂÌËflı‰ËÒÍÛ�Ò ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ (Ì‡Ô�ËÏÂ�,ÍÓÌÙÎËÍÚ Û„ÌÂÚÂÌÌ˚ı Ë Û„ÌÂÚ‡˛˘Ëı)Ô�Â‚�‡˘‡ÎÒfl ËÏË ‚ Ë‰Â˛ «Â‚�‡ÁËÈÒÍÓ„ÓÔÓ�fl‰Í‡».

Георгий Вернадский считал, что государство в Евразии являетсяобъединяющей силой, плотью Евразии, состоящей из смеси

различных народностей, прошедших по этой территории.

Tarihçi Georgi V. Vernadsky’e göre farkl› etnik gruplar›n göçlerle

birbirine kar›flt›¤› bu co¤rafyada birlefltirici olan devlet, Avrasya

devleti, siyasal aç›dan Avrasya yap›s›n›n özüydü.

Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl �‡ÁÌ˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „�ÛÔÔ,ÌÓ, ˜ÚÓ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ‚‡ÊÌÓ, ÛÚ‚Â�Ê‰‡ÂÚÌÂËÁ·ÂÊÌÓÒÚ¸ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ËÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl Â‚�‡ÁËÈÒÍËıÌ‡�Ó‰Ó‚ Ë ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚, Ô�Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘ËıÒÓ·ÓÈ Ï‡ÚÂ�Ë‡Î¸ÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û«ÒËÏÙÓÌË˜ÂÒÍÓÈ ÎË˜ÌÓÒÚË»: Ö‚�‡ÁËfl –Ó�„‡ÌË˜ÂÒÍ‡fl ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚ¸ ÓÒÂ‰ÎÓÈÁÂÏÎÂ‰ÂÎ¸˜ÂÒÍÓÈ Ë ÍÓ˜Â‚ÓÈ ‚ÓÂÌÌÓÈÍÛÎ¸ÚÛ�. èÓ˝ÚÓÏÛ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó�ËÚ¸Ó· ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÈ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÈ ÒËÎÂ ‚Ö‚�‡ÁËË. ÑÎfl Ó·�ÂÚÂÌËfl ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ Ò‡ÏÓ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÒÚËÎ˛·‡fl ˝ÚÌË˜ÂÒÍ‡fl ÒËÎ‡, ‚ÓÁÌËÍ‡‚¯‡fl ‚Ö‚�‡ÁËË, Ó·flÁ‡Ì‡ ·˚Î‡ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl�Â„ËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÒËÎÓÈ.

Региональная сила или

региональная изоляция?

ÇÒÂ ˝ÚÓ Ô�Ë‚ÂÎÓ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Â‚�‡ÁËÈˆ˚ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ Ò Ú�Û‰ÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ: Í‡ÍÓÔ�Â‰ÂÎËÚ¸ „ÂÓ„�‡ÙË˜ÂÒÍËÂ „�‡ÌËˆ˚Ö‚�‡ÁËË? êÛÒÒÍËÂ „ÂÓ„�‡Ù˚ ÒÓÁ‰‡ÎËÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËÂ, ‚ÍÎ˛˜‡˛˘ÂÂ ‚Â�ÓflÚÌÓÒÚ¸�‡Ò¯Ë�ÂÌËfl Ë �‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌËfl: «...éÚçËÎ‡ ‰Ó çÂ‚˚, ÓÚ ùÎ¸·˚ ‰Ó äËÚ‡fl, ÓÚÇÓÎ„Ë ‰Ó Ö‚Ù�‡Ú‡, ÓÚ É‡Ì„‡ ‰Ó ÑÛÌ‡fl...ÇÓÚ ˆ‡�ÒÚ‚Ó �ÛÒÒÍÓÂ…». é‰Ì‡ÍÓÔÓ‰˙ÂÏ Â‚�‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËflÔ�ÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÓÒÎÂ éÍÚfl·�¸ÒÍÓÈ�Â‚ÓÎ˛ˆËË Ë ÒÓÁ‰‡ÌËfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡. ÇÓÔ�ÂÍË Ó·˘ÂÔ�ËÌflÚÓÏÛÏÌÂÌË˛, ‚ ÚÓ ‚�ÂÏfl, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÔÓÒÎÂ1926 „., „�‡ÌËˆ˚ ÚÂ��ËÚÓ�ËË ëÓ‚ÂÚÓ‚ÛÊÂ ÛÒÚÓflÎËÒ¸. Ö‚�‡ÁËÈˆ˚ ıÓ�Ó¯ÓÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎË ÒÂ·Â ˝ÚË „�‡ÌËˆ˚,ÔÓ˝ÚÓÏÛ, Ì‡·Î˛‰‡fl ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÂ ËÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ �‡Ò¯Ë�ÂÌËÂ Ö‚�ÓÔ˚, ÓÌË«ÔÓÁËˆË˛ �Â„ËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÒËÎ˚»‚ÓÒÔ�ËÌflÎË Í‡Í Ó·�Â˜ÂÌÌÓÒÚ¸ Ì‡

�Â„ËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ ËÁÓÎflˆË˛. ÅÓÎ¸¯ÓÂÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÓÌË Ô�Ë‰‡‚‡ÎË ÍÓÌˆÂÔˆËËë‡‚ËˆÍÓ„Ó, ÛÚ‚Â�Ê‰‡‚¯Â„ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËflÍ�ÛÔÌÓ„Ó �Â„ËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó �˚ÌÍ‡,ÒÔÓÒÓ·ÌÓ„Ó ÍÓÌÍÛ�Ë�Ó‚‡Ú¸ ÒÂ‚�ÓÔÂÈÒÍËÏ �˚ÌÍÓÏ, ÓÔË�‡‚¯ËÏÒfl Ì‡‚Á‡ËÏÌÛ˛ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡Î¸ÌÓÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËË Ö‚�‡ÁËËË ÚËıÓÓÍÂ‡ÌÒÍÓ-‡ÁË‡ÚÒÍÓ„Ó ÔÓ·Â�ÂÊ¸fl(äËÚ‡È Ë ëÂ‚Â�Ì‡fl ÄÏÂ�ËÍ‡).

è�Â‰ÎÓÊÂÌËÂ Ó ÒÓÁ‰‡ÌËË‡Î¸ÚÂ�Ì‡ÚË‚ÌÓ„Ó �˚ÌÍ‡ ÔÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓÔÓÌflÚËÂ Ö‚�‡ÁËfl ÒÓ‚ÏÂ˘‡ÂÚ ‚ ÒÂ·Â ‰‚‡ÁÌ‡˜ÂÌËfl: Ô�ÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, Ö‚�‡ÁËfl –Ì‡Á‚‡ÌËÂ �Â„ËÓÌ‡ Ò ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌ˚ÏË„�‡ÌËˆ‡ÏË. é‰Ì‡ÍÓ, ‰Ó ÚÂı ÔÓ�, ÔÓÍ‡Ö‚�‡ÁËfl Ô�Ó‰ÓÎÊ‡Î‡ ‚ÓÒÔ�ËÌËÏ‡Ú¸Òfl,Í‡Í Ö‚�ÓÔ‡-ÄÁËfl, �Â„ËÓÌ,ÒÙÓ�ÏË�Ó‚‡‚¯ËÈÒfl ‚ Ë‰Âflı Â‚�‡ÁËÈˆÂ‚,ÔÓÚÂ�flÎ „ÂÓ„�‡ÙË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓ‰Â�Ê‡ÌËÂ.

ä‡Í ÏÓÊÂÚ ‚ÓÒÔ�ËÌËÏ‡Ú¸Òfl �Â„ËÓÌ,ÌÂ ËÏÂ˛˘ËÈ „ÂÓ„�‡ÙË˜ÂÒÍËıı‡�‡ÍÚÂ�ËÒÚËÍ? ÇÓÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡‚¯ËÒ¸‰‚ÛÏfl ÍÎ˛˜Â‚˚ÏË ÒÔÓÒÓ·‡ÏË ÔÓÁÌ‡ÌËfl:ÍÛÎ¸ÚÛ�ÓÈ Ö‚�‡ÁËË Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï�‡ÁÌÓÓ·�‡ÁËÂÏ, Â‚�‡ÁËÈˆ˚ ÔÓÔ˚Ú‡ÎËÒ¸ÒÙÓ�ÏË�Ó‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂÏÛ ‚ÓÒÔ�ËflÚËfl�Â„ËÓÌ‡, ·‡ÁË�Û˛˘Û˛Òfl Ì‡ ËÒÚÓ�ËË ËÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÏ ÁÌ‡ÌËË.

Евразийская культура

базируется на

взаимопроникновении

Ö‚�‡ÁËÈˆ˚ Ò˜ËÚ‡ÎË, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚ÛÂ‚�‡ÁËÈÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛ�˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÌÂÒÚÓÎ¸ÍÓ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÂ �Ó‰ÒÚ‚Ó, ÒÍÓÎ¸ÍÓ„ÎÛ·ÓÍËÂ, ‚Á‡ËÏÓÔ�ÓÌËÍ‡˛˘ËÂÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. àÏÂÂÚÒfl ‚ ‚Ë‰Û ÌÂ

surlar›n–tan›mlanmas›ndan yola ç›karakaç›kl›yorlard›. Di¤er yandan da Avrasyasistemini, meta-tarih ve meta-co¤rafyayadayal› çat›flma söylemi (örne¤in ezenlerleezilenlerin çat›flmas›) içerisinde “Avrasyal›düzen” fikrine dönüfltürüyorlard›.

Öyleyse ilk sorumuz flu olmal›: Avras-yac›lar nas›l bir Avrasya yap›s› tahayyülediyorlard›? Savitsky’nin üzerinde dur-du¤u co¤rafi süreklilik, Avrasya’y› kendi-ne has siyasi bir yap› haline getiriyor, Av-rasya’daki tarihsel geliflmelere siyasal biranlam yüklüyordu. Tarihçi Georgi V. Ver-nadsky’e göre farkl› etnik gruplar›n göç-lerle birbirine kar›flt›¤› bu co¤rafyada bir-lefltirici olan devlet, Avrasya devleti, siya-sal aç›dan Avrasya yap›s›n›n özüydü.

Avrasyac›lar, devletin ulusal niteli¤in-den çok, bölgesel niteli¤ini ön plana ç›-kartmak için çokluk içinde birlik (edins-tvo ve mnogoobrazi), çok uluslu devletsistemi fikrini kulland›lar. Bu sistem sa-dece etnik bütünleflme ihtimalini ya dazorunlulu¤unu anlatm›yor, daha daönemlisi, senfonik kiflilik (simfoniçeskayaliçnost) ilkesinin maddi temelini olufltu-ran, Avrasyal› halk ve toplumlar›n iktisa-di ve toplumsal düzeyde bütünleflme zo-runlulu¤unu dillendiriyordu: Avrasya,yerleflik tar›m kültürüyle göçebe askerikültürün bütünlülü¤üydü. Öyleyse, Av-rasya’da salt bir ulusal güçten bahset-mek mümkün de¤ildi. Avrasya’da ortayaç›kacak her ulusal güç, siyasi ve iktisadi,kendi kendine yeterlili¤i sa¤lamak içinbölgesel bir güç olmak zorundayd›.



Евразийцы считали, чтооснову евразийскойкультуры составляет нестолько этническоеродство, сколько глубокие,взаимопроникающиеотношения.

Avrasyac› düflünürlere göre

Avrasya kültürü etnik

akrabal›ktan ziyade,

yakalanan “derin/içkin” bir

“yak›nl›k” iliflkisine

dayan›yordu.

YAZ 2007, SAYI: 25

flÁ˚ÍÓ‚‡fl ËÎË ÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì‡fl·ÎËÁÓÒÚ¸, ‡ ÒËÎ‡ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl.àÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍÓÂ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂÔ�ÓÒÚ�‡ÌÒÚ‚Ó Ö‚�‡ÁËË Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎÓÒÓ·ÓÈ Ò‚ÓÂÓ·�‡ÁÌÛ˛ ˆÂÌÌÓÒÚÌÛ˛ÔÎÓ˘‡‰ÍÛ, ÒÓÓ·˘‡ ÒÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌÌÛ˛ ËÁÔÓÌflÚËÈ Ë ÒÏ˚ÒÎÓ‚, Ô�ËÒÛÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚�‡ÁÌ˚ı flÁ˚Í‡ı.

ÇÁ‡ËÏÓÔ�ÓÌËÍÌÓ‚ÂÌËÂ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó‚ÓÒÔ�ËflÚËfl ˝ÚËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓÔ�ÓÙÂÒÒÓ�Û ã¸‚Û ä‡�Ò‡‚ËÌÛ ÒÓÁ‰‡Ú¸ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÂ Û˜ÂÌËÂ Ó «ÒËÏÙÓÌË˜ÂÒÍÓÈÎË˜ÌÓÒÚË», ‚ ÍÓÚÓ�ÓÏ ˝ÚË ˆÂÌÌÓÒÚËÌ‡ıÓ‰flÚ ‚˚�‡ÊÂÌËÂ. ëÓ„Î‡ÒÌÓ ˝ÚÓÏÛÛ˜ÂÌË˛, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÏÂÂÚ ÌÂ�‡Á�˚‚Ì˚ÂÒ‚flÁË Ò ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÓÏ (ÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚Ó),Ú‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏ ÎË˜ÌÓÒÚ¸ ËÌ‰Ë‚Ë‰‡Ó�„‡ÌË˜ÂÒÍË Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ‚˚Ò¯ÂÈÎË˜ÌÓÒÚ¸˛. ä‡�Ò‡‚ËÌ ÔËÒ‡Î, ˜ÚÓÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚Ó ÙÓ�ÏË�ÛÂÚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó,‚ ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡Í ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó �Â‡ÎËÁÛÂÚÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚Ó. Ç ÍÓÌˆÂÔˆËËÂ‚�‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ‚ÓÒÔ�ËflÚËfl ÔÓ‰ÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚ÓÏ ÔÓÌËÏ‡Î‡Ò¸ Ö‚�‡ÁËfl,ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸Ì‡fl ÎË˜ÌÓÒÚ¸ – ˝ÚÓ˝ÎÂÏÂÌÚ, ‚ÒÚÛÔ‡˛˘ËÈ ‚ ÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚Ó:ÎË˜ÌÓÒÚË (Ú‡ÍËÂ ÎË‰Â�˚, Í‡ÍóËÌ„ËÒı‡Ì, Ì‡Ô�ËÏÂ�), Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ËÌ‡ˆËË (�ÛÒÒÍËÂ, ÚÛ�ÍË, ÏÓÌ„ÓÎ˚,ÙËÌÌ˚ Ë ‰�.). ã˛·‡fl ÒÛ·˙ÂÍÚË‚Ì‡fl

Bölgesel güç mü, bölgesel

izolasyon mu?

Bu noktada Avrasyac› düflünürler, Avras-ya bölgesinin co¤rafi s›n›rlar›n› belirle-mek gibi ciddi bir sorunla karfl› karfl›yakald›lar. Rus co¤rafyac›lar›na dayanankurgu; genifllemeye-yay›lmaya olanakveren bir niteli¤e sahipti: “...Nil’den Ne-va’ya, Eloe’den Çin’e; Volga’dan F›rat’aGanj’dan Tuna’ya; Rus âlemidir bu...” An-cak Avrasyac›l›¤›n geliflti¤i tarihler, EkimDevrimi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyet-leri Birli¤i’nin kurulmas›ndan sonrayarastlar. ‹deolojik evrensel söyleme ra¤-

men, bu tarihlerde –özellikle 1926 sonra-s›nda– Sovyet alan›n›n s›n›rlar› belirlen-mifltir. Bu s›n›rlarla karfl› karfl›ya kalan veiki savafl aras› Avrupa iktisadi ve siyasisisteminin yay›lmas›na flahit olan Avras-yac› düflünürler, “bölgesel güç olma hali-ni” bölgesel izolasyona mahkumiyet ola-rak gördüler. Bu nedenle Savitsky’nin ça-l›flmalar›nda gelifltirdi¤i, Avrasya k›tasalalan› ile Asya-Pasifik k›y›lar›n›n (Çin veKuzey Amerika) karfl›l›kl› ticari ba¤›ml›l›-¤›na dayanan Avrupa pazar›na rakip “ge-nifl bir bölge pazar› alternatifi” üzerindedurdular.

Alternatif pazar önerisinin de gös-



Русские географы создали определение, включающеевероятность расширения и распространения: «...От Нила до

Невы, от Эльбы до Китая, от Волги до Евфрата, от Ганга доДуная... Вот царство русское…».

Rus co¤rafyac›lar›na dayanan kurgu; genifllemeye-yay›lmaya

olanak veren bir niteli¤e sahipti: “...Nil’den Neva’ya, Eloe’den

Çin’e; Volga’dan F›rat’a Ganj’dan Tuna’ya; Rus âlemidir bu...”

ˆÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ÙÛÌÍˆËfl, ‚ÓÒÔ�ËÌËÏ‡ÂÏ‡fl,ÒÓÁ‰‡‚‡ÂÏ‡fl ËÎË Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ‡fl ‚ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÈ ÎË˜ÌÓÒÚË, ÒÎÛÊËÎ‡ÒÓ‚Â�¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌË˛ ÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚‡,Ú.Â. Ö‚�‡ÁËË.

ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, Â‚�‡ÁËÈÒÍËÈ «ÒÓ˛Á» ·˚ÎÓÚ�‡ÊÂÌËÂÏ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁÏ‡, Ó‰Ì‡ÍÓÔ�ËÓ·�ÂÚ‡Î ÒÏ˚ÒÎ ÚÓÎ¸ÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÒfl Ë‰ÂÂÈ, Ô�ÓÚË‚ÓÒÚÓfl˘ÂÈÂ‚�ÓÔÂÈÒÍÓÏÛ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÛ (Ë Â„Ó‚Ë‰‡Ï) Ë Â‚�ÓÔÂÈÒÍÓÏÛÍÓÒÏÓÔÓÎËÚËÁÏÛ. è�ÓÈ‰fl ˜Â�ÂÁÔÂ�ËÓ‰˚ ÍÓÎÓÌËÁ‡ˆËË, �‡Ò¯Ë�ÂÌËfl,ÊÂÎÂÁÌÓ‰Ó�ÓÊÌÓ„Ó ËÏÔÂ�Ë‡ÎËÁÏ‡ ËÚ.‰., �ÓÒÒËÈÒÍ‡fl ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËfl«ÛÔÂ�Î‡Ò¸» ‚ �Â‚ÓÎ˛ˆË˛ Ë ÌÂ ‚Ë‰ÂÎ‡ËÌÓ„Ó ‚˚ıÓ‰‡, Í�ÓÏÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó‚ÓÒÔÂ‚‡ÌËfl ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁÏ‡. ç‡ ˝ÚÓÏÔÛÚË «ÒËÏÙÓÌË˜ÂÒÍ‡fl ÎË˜ÌÓÒÚ¸»ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ Ò‡Ï˚Ï ÔÓ‰ıÓ‰fl˘ËÏÒ�Â‰ÒÚ‚ÓÏ. é‰Ì‡ÍÓ, Ò‚flÁ˚‚‡fl ‰�Û„ Ò‰�Û„ÓÏ Â‚�‡ÁËÈÒÍÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛ ËÔÓÌflÚËÂ Ó Â‚�‡ÁËÈÒÍÓÏ ÔÓ�fl‰ÍÂ,ÓÔË�‡flÒ¸ Ì‡ ÏÂÚ‡ËÒÚÓ�Ë˛ ËÏÂÚ‡„ÂÓ„�‡ÙË˛, ˝ÚÓ Ò�Â‰ÒÚ‚ÓÔÓ�ÓÊ‰‡ÎÓ Ô�ÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚È ˝ÙÙÂÍÚ.ëÏ˚ÒÎ ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÏÛÔ�ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌË˛ ‚ Â‚�‡ÁËÈÒÚ‚ÂÔ�Ë‰‡‚‡Î ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁÏ, ‡ ÌÂ Ì‡Ó·Ó�ÓÚ.

ë ˝ÚÓÈ ÚÓ˜ÍË Á�ÂÌËfl«ÒËÏÙÓÌË˜ÂÒÍ‡fl ÎË˜ÌÓÒÚ¸» Â‚�‡ÁËÈˆÂ‚�ÂÁ˛ÏË�ÛÂÚ �ÛÒÒÍÛ˛ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÛ˛Ï˚ÒÎ¸: «ÑÂÈÒÚ‚ËÂ ÒÛÚ¸ ÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚‡(Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ö‚�‡ÁËË ÒËÒÚÂÏÂ),‰ÂÈÒÚ‚ËÂ – Á‡˘ËÚ‡ ÏÌÓ„ÓÂ‰ËÌÒÚ‚‡».

ëÂ„Ó‰Ìfl Ï˚ ÏÌÓ„Ó „Ó‚Ó�ËÏ Ó· ˝ÚËıÓÚÎË˜Ëflı ‚ ÒËÒÚÂÏÂ, ÌÓ ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËfl‰‡Ú¸ ËÏ ÌÂ ÏÓÊÂÏ. èÓ˝ÚÓÏÛÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍËÂ Â‚�‡ÁËÈˆ˚ ‰ÓÒÚÓÈÌ˚·˚Ú¸ ÔÂ�Â˜ËÚ‡ÌÌ˚ÏË ıÓÚfl ·˚ ‰Îfl ÚÓ„Ó,˜ÚÓ·˚ Ì‡ÔÓÏÌËÚ¸ Ì‡Ï Ó Ò‚ÓÂÏÔÓÌËÏ‡ÌËË ˝ÚËı ÓÚÎË˜ËÈ. �

terdi¤i gibi Avrasya sistemi iki farkl›,ama birbirini bütünleyen anlama sa-hipti: ‹lk olarak Avrasya, özellikleri ta-n›mlanarak s›n›rland›r›lm›fl bir bölgead›yd›. Ancak co¤rafi olarak Asya-Avru-pa k›tas›n› ifae etti¤i sürece, Avrasyac›-lar›n zihnindeki bölge, co¤rafi tüm an-lamlar›ndan s›yr›ld›.

Co¤rafi olmayan bir bölge nas›l alg›-lanabilir? Tarihi, toplumsal ve siyasi bil-giyle alg›lanabilen bir sistem haline ge-tirilerek. Avrasyac›lar›n elinde bu siste-mi oluflturabilecek temel iki bilgi arac›vard›: Avrasya kültürü ve toplumsall›k.

Avrasya kültürü “derin

yak›nl›¤a” dayan›yor

Avrasyac› düflünürlere göre Avrasyakültürü etnik akrabal›ktan ziyade, ya-kalanan “derin/içkin” bir “yak›nl›k” ilifl-kisine dayan›yordu. Kastedilen tamolarak dilsel/dinsel ortakl›k de¤ildi;birbirini anlayabilme gücüydü. Avras-ya tarihsel ve toplumsal alan›, kavralarve anlamlar›n›n farkl› dillerde ortakolarak tekrar oluflturuldu¤u bir de¤er-ler alan›yd›.

Felsefi zeminde bu de¤erler; toplum-sal alg›lamalarla iç içe geçerek, ifadele-rini Profesör Karsavin’in “senfonik kifli-lik” kuram› çerçevesinde bulmufltu. Bubak›fla göre insano¤lu grubuyla (mno-goedinstvo: ço¤ulcu bütünlükle) çözül-mez ba¤lara sahipti ve benli¤i bu yücesenfonik benlikle organik olarak iliflki-liydi. “Bütün, çoklu¤u organize ederken;çokluk bütünü gerçeklefltirir” diye yaz›-yordu Karsavin. Avrasyac›l›¤›n felsefiçerçevesinde, bütün (mnogoedinstvo)Avrasya’yd›; bireysel benlik ise bu bütü-

ne kat›lan tek tek unsurlar; kiflilikler(Cengiz Han gibi önderler), toplumlarve uluslard› (örne¤in, Ruslar, Türkler,Mo¤ollar, Finler...). Bu bireysel benlikleriçinde temsil edilen, yarat›lan, kabul gö-ren her bir öznel de¤er ve görev, bütü-nün, Avrasya’n›n, mükemmelli¤ine hiz-met ediyordu.

Avrasya birli¤i kolektivizmin bir yan-s›mas›yd› kuflkusuz. Ama Avrupa koz-mopolitli¤ine ve Avrupa milliyetçili¤i-ne/milliyetçiliklerine karfl› Avrasya dü-zeni söylemi olmadan anlams›zd›. Ko-lonizasyon, geniflleme, demiryolu em-peryalizmi vb. dönemlerden geçtiktensonra devrimle yüz yüze kalan Rus ay-d›n›, eylemi ve kolektivizmi birlikte yü-celtmekten baflka bir seçenek görmü-yordu. Senfonik Kiflilik bu noktada enuygun araçt›. Ancak, bu araç, Avrasyasistemi ve Avrasyal› düzen anlay›fl›n›birbirine ba¤lar, meta-tarih ve meta-co¤rafya aç›klamalar›ndan faydalan›r-ken, ters/ayk›r› bir yol izliyordu. Avras-yac›l›kta, uluslararas› sistemde gördü-¤ümüz çat›flmaya anlam veren, kolekti-vizmin tersi de¤il, kendisiydi.

Bu noktadan bakt›¤›m›zda, Avrasya-c›lar›n “Senfonik Kiflilik” kavram› tümbir Rus siyasal düflüncesinin özeti gibiy-di: “Eylem, mnogoedinstvo’nun (farkl›olan Avrasya sisteminin) özüdür; Eylem,mnogoedinstvo’nun (farkl› olan Avras-yal› düzenin) savunulmas›d›r.”

Bugün bu farkl›l›k üzerinde duru-yoruz da farkl›l›¤› tan›mlayam›yoruz.Oysa Klasik Avrasyac›lar, bu farkl›l›¤›nnas›l tan›mland›¤›n› görmemiz bak›-m›ndan okunmay› bir kez daha hakediyorlar. �



Олжас Сулейменов

Olcas Süleymenov

Татьяна Красовская

Tatyana Krasovskaya

Алексей Кафтан

Aleksey Kaftan

Гюрхан Савгы

Gürhan Savg›

Юнус Энсари

Yunus Ensari

Интервью: Хасан Онал

Röportaj: Hasan Önal

К.Б. Бакиров

K. B. Bakirov

Четин Гексу

Çetin Göksu

Александр Сергеев

Aleksandr Sergeyev

Саулет Сакенов

Saulet Sakenov

Кадир Дикбаш

Kadir Dikbafl

Хайретдин Караджа

Hayrettin Karaca

Интервью: Дженгиз Шимшек

Röportaj: Cengiz fiimflek

Эмре Караташ

Emre Karatafl

å ÂÌfl ÔÓÔ�ÓÒËÎË Ì‡ÔËÒ‡Ú¸ÒÚ‡Ú¸˛ Ó „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÔÓÚÂÔÎÂÌËË, ÍÓ„‰‡ fl �‡·ÓÚ‡Î

Ì‡‰ Ï‡ÚÂ�Ë‡ÎÓÏ Ó Ô�ËÁÌ‡Í‡ı Ì‡˜‡Î‡ÌÓ‚Ó„Ó ˝Ú‡Ô‡ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚. à ˝ÚË‰‚Â, Í‡Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, �‡ÁÌ˚Â ÚÂÏ˚ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÎËÎËÒ¸ ‚ Â‰ËÌÛ˛: ‚ Ì‡¯ÂÈÊËÁÌË ÌÂÎ¸Áfl ÓÚ‰ÂÎËÚ¸ ‰�Û„ ÓÚ ‰�Û„‡˝ÍÓÎÓ„Ë˛, ÔÓÎËÚËÍÛ, ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ ËÍÛÎ¸ÚÛ�Û...

Ç˚�ËÒÓ‚˚‚‡ÎÒfl ‚‡�Ë‡ÌÚ Ì‡Á‚‡ÌËfl –«ïÓÎÓ‰Ì‡fl ‚ÓÈÌ‡ Á‡‚Â�¯ËÎ‡Ò¸„ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ». çÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÓÒ¸ ÔÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ „Î‡„ÓÎ«Á‡‚Â�¯ËÎ‡Ò¸» Ú�Â·ÛÂÚ Á‡ÏÂÌ˚ Ì‡«Ô�Ó‰ÓÎÊËÎ‡Ò¸». à Ú‡Í ÊÂ Ó˜Â‚Ë‰ÂÌ‚˚‚Ó‰: ÒÓÔÂ�ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ‚ÂÎËÍËı ‰Â�Ê‡‚Ì‡ÌÂÒÎÓ ÔÓ�‡ÊÂÌËÂ ·ËÓÒÙÂ�Â.

éÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Ì˚ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ˆËÙ�˚

п л а н е т а в о г н е ! k ü r e m i z y a n › y o r !


ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Глобальное потепление: надоготовиться к худшему...

Олжас Сулейменов

Глава миссии Казахстана в ЮНЕСКО.

Küresel Is›nma: Daha kötüsüne

haz›rlanmak gerek

Olcas Süleymenov

UNESCO Kazakistan temsilcisi.

So¤uk Savafl’›n bafllamas›n›n yenidönem belirtileriyle ilgili malze-meler üzerinde çal›fl›rken, benden

küresel ›s›nma hakk›nda bir yaz› yazma-m› istediler. Bu güya farkl› gibi duran ikikonu birleflti. Zira hayat›m›zda çevreyi,politikay›, ekonomiyi ve kültürü birbi-rinden ay›ramay›z.


ÔÓÚÂ�¸. Ç˜Â�‡ Â˘Â ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸:«ÅËÓÒÙÂ�‡ Ì‡ Í�‡˛ Ô�ÓÔ‡ÒÚË!». ëÂ„Ó‰ÌflÏ˚ ÁÌ‡ÂÏ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÌÂ Ú‡Í: ÊË‚ÓÈ ÏË�ÛÊÂ ÎÂÚËÚ ‚ Ô�ÓÔ‡ÒÚ¸. ÇÓÔ�ÓÒ˚ ÎË¯¸ ‚ÚÓÏ, Í‡ÍÓ‚‡ ÒÍÓ�ÓÒÚ¸ Ô‡‰ÂÌËfl Ë ÒÍÓÎ¸ÍÓÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‰Ó Í‡ÏÂÌËÒÚÓ„Ó ‰Ì‡?

çËÍ‡ÍËÂ �‡Ò˜ÂÚ˚ ÌÂÎ¸Áfl Ò˜ËÚ‡Ú¸ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸Ì˚ÏË. éÚ‚ÂÚ˚ ÏÂÌfl˛ÚÒflÂÊÂ„Ó‰ÌÓ, ‡ ÚÂÔÂ�¸ – ÂÊÂÏÂÒfl˜ÌÓ.

èflÚ¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Û˜ÂÌ˚ÂÔ�Â‰ÛÔ�ÂÊ‰‡ÎË, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ì‡ÒÚÛÔËÚ Í ÍÓÌˆÛ XXI ‚. ÇÔ�Ó¯ÎÓÏ „Ó‰Û – «‚ ÒÂ�Â‰ËÌÂ ÒÚÓÎÂÚËfl».ç˚ÌÂ Ë ˝Ú‡ ÌÓ‚‡fl ‰‡Ú‡ ÒÚ�ÂÏËÚÂÎ¸ÌÓÔ�Ë·ÎËÊ‡ÂÚÒfl. «éÍÂ‡Ì ÔÓÚÂÔÎÂÎ ·ÓÎÂÂ˜ÂÏ Ì‡ Ó‰ËÌ „�‡‰ÛÒ. ëÍÓ�Ó ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�‡ÔÓ‰ÌËÏÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ Ó‰ËÌ, Ë ÚÓ„‰‡ 90%ÊË‚˚ı Ó�„‡ÌËÁÏÓ‚ ÏË�Ó‚Ó„Ó ÓÍÂ‡Ì‡ÔÓ„Ë·ÌÂÚ. Ä ˝ÚÓ ÁÌ‡˜ËÚ...» ä�ÓÏÂ ‚ÒÂ„ÓÔ�Ó˜Â„Ó, ÓÍÂ‡Ì – ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÔÓÒÚ‡‚˘ËÍÍËÒÎÓ�Ó‰‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û. åÓÊÂÚ, ÔÓ˝ÚÓÏÛÏÓ�fl ËÁÓ·�‡Ê‡˛ÚÒfl Ì‡ Í‡�Ú‡ı ÒËÌËÏˆ‚ÂÚÓÏ. ä‡Í ÌÂ·Ó. çÓ ˝ÚË Í�‡ÒÍË Ì‡„Î‡Á‡ı ÚÂÏÌÂ˛Ú. ì˜ÂÌ˚Â ûçÖëäé ‚Ì‡˜‡ÎÂ „Ó‰‡ ‚˚ÌÂÒÎË ‚Â�‰ËÍÚ:„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ – �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. àÌ‡˜Â„Ó‚Ó�fl, Û„ÎÂ‚Ó‰Ó�Ó‰Ì‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÒÓÍ�Û¯‡ÂÚ ÊËÁÌ¸ Ì‡ áÂÏÎÂ. ÅÓÎÂÂ 150„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈÔ�ÓÚÓÍÓÎ. çÓ ‰‡ÊÂ ÂÒÎË ·˚ ‚ÒÂ ‰‚ÂÒÚË,‰‡ÊÂ ÂÒÎË ·˚ ëòÄ Ë äËÚ‡È ÔÓÒÚ‡‚ËÎËÒ‚ÓË ÔÓ‰ÔËÒË, ˝Ú‡ ÏÂ�‡ ÛÊÂ ÌÂ ÒÔ‡ÒÂÚ.Ö‚�ÓÔÂÈÒÍËÈ ëÓ˛Á ÌÂ‰‡‚ÌÓ Ó·Â˘‡Î Í2020 „. ÒÓÍ�‡ÚËÚ¸ ‚˚·�ÓÒ˚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı„‡ÁÓ‚ Ì‡ 20%. çÓ ÏË� ÌÂ �ÛÍÓÔÎÂ˘ÂÚ,ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ÌÂ ‰ÓÚflÌÛÚ¸ ‰ÓÚÓ�ÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÛÍ‡Á‡ÌÌÓ„Ó Ò�ÓÍ‡.

É�‡Ê‰‡ÌËÌ ëòÄ ÔÓÚ�Â·ÎflÂÚ˝ÌÂ�„ËË, ÔÓÎÛ˜‡ÂÏÓÈ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Û„Îfl,ÌÂÙÚË Ë „‡Á‡, ‚ 600 �‡Á ·ÓÎ¸¯Â, ˜ÂÏ„�‡Ê‰‡ÌËÌ åÓÁ‡Ï·ËÍ‡ Ë ‰�Û„Ëı ÒÚ�‡Ì,ÒÚÓfl˘Ëı Ì‡ Ú‡ÍÓÏ ÊÂ Û�Ó‚ÌÂ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �‡Á‚ËÚËfl. í‡ÍÓÂÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂ ÄÏÂ�ËÍË ‰Îfl Ö‚�ÓÔ˚ ËÄÁËË ÒÚ‡ÎÓ ÊÂÎ‡ÂÏÓÈ ÌÓ�ÏÓÈ. äËÚ‡È ËàÌ‰Ëfl ıÓÚflÚ Â„Ó ‰ÓÒÚË˜¸ Ë Ô�Â‚ÁÓÈÚË!..çÂ ÛÒÔÂ˛Ú.

ç‡ ˝ÚÓÏ ıÓ˜Û Á‡ÍÓÌ˜ËÚ¸. àÌÚÂ�ÂÒÌÓÔËÒ‡Ú¸, ÍÓ„‰‡ ÁÌ‡Â¯¸ ËÎË ıÓÚfl ·˚Ì‡‰ÂÂ¯¸Òfl, ˜ÚÓ ÏÓÊÂ¯¸ ÔÓ‚ÎËflÚ¸ Ì‡ ıÓ‰ÒÓ·˚ÚËÈ. çÓ ˝ÚÓÚ Ô�ÓˆÂÒÒ ÂÒÎË Ë ÏÓÊÌÓÔ�ËÚÓ�ÏÓÁËÚ¸, ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ �‡ÁÓÏ, ‚ÒÂÏÏË�ÓÏ, Ô�ËÌfl‚ ÏÓÁ‡Ï·ËÍÒÍËÂ ÌÓ�Ï˚.óÚÓ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. Ä ÁÌ‡˜ËÚ,ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Ê‰‡Ú¸ Ì‡ÒÚÛÔÎÂÌËfl èÓÚÓÔ‡ ËãÂ‰ÌËÍÓ‚Ó„Ó ÔÂ�ËÓ‰‡.

çÓ ‚ÒÂ ÊÂ, Ì‡·Î˛‰‡fl ·Ó�¸·Û„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ Á‡ ÎË‰Â�ÒÚ‚Ó, Á‡‰‡Â¯¸Òfl‚ÓÔ�ÓÒÓÏ, ÓÒÓÁÌ‡ÂÚÒfl ÎË ËÏË ÓÒÌÓ‚ÌÓÈÁ‡ÍÓÌ: ÏË�Ó‚ÓÈ ÎË‰Â� – ˝ÚÓ, Ô�ÂÊ‰Â‚ÒÂ„Ó, ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÊËÁÌ¸ Ì‡ÁÂÏÎÂ? �

Yaz› bafll›¤› olarak seçeneklerden biriortaya ç›kt›: “So¤uk Savafl küresel ›s›n-mayla sonuçland›”. “Sonuçland›” fiili-nin yerine “sürüyor” fiilinin kullan›lma-s› gerekti¤i anlafl›l›yor. Ayn› flekilde sü-per güçlerin rekabetinin biyosferin so-nunu getirdi¤i sonucu da ortadad›r.

Kayb›n bafll›ca rakamlar› yay›nland›.Daha dün “biyosfer uçurumun efli¤inde!”demek mümkündü. Bugün bunun böyleolmad›¤›n› biliyoruz: Canl›lar dünyas› ar-t›k uçuruma gidiyor. Soru sadece flu: Düfl-me h›z› ne kadar? Tafll› dibe ne kadar kal-d›? Hiçbir hesab› kesin düflünmemeli. Ce-vaplar her y›l de¤ifliyor, flimdiyse her ay...

Bilim adamlar› befl y›l önce küresel›s›nman›n 21. yüzy›l›n sonuna do¤rudaha fazla hissedece¤imizi belirtiyor-lard›. Geçen y›l “yüzy›l›n ortalar›nda” de-diler. fiimdi bu zaman da süratle azal›-yor. Okyanuslar bir dereceden fazla ›s›n-d›lar. Yak›nda bir derece daha ›s›nacak veo zaman okyanuslardaki canl›lar›n %90’›ölecek. Her fleyden önce okyanuslar at-mosfere oksijen sa¤layan en önemli kay-naklard›r. Belki de bu nedenle denizlermavi renkte resmedilir, gökyüzü gibi. Fa-kat bu boyalar göz göre göre karar›yor.UNESCO’daki bilim adamlar› y›l›n bafl›n-da kararlar›n› verdiler: Küresel ›s›nma in-san faaliyetlerinin bir sonucudur. Baflkabir deyiflle hidrokarbon uygarl›¤› yeryü-

zünde hayat› yok ediyor. 150’den fazladevlet Kyoto Protokolü’nü imzalad›. Fa-kat bütün iki yüz devlet bile, ABD ve Çinde imzalasa bile bu tedbir art›k kurtar›c›olmayacak. Avrupa Birli¤i geçenlerde2020 y›l›na do¤ru sera gazlar› at›klar›n›%20 azaltma sözü verdi. Ama dünya buzamana kadar yaflamayaca¤› için belkibunu alk›fllayamayacakt›r.

Bir ABD vatandafl› ayn› ekonomik se-viyedeki Mozambik veya di¤er ülke va-tandafllar›ndan kömür, petrol ve gaz-dan elde edilen enerjiyi 600 kat fazlatüketiyor. Amerika’n›n bu tüketimi Av-rupa ve Asya için istenen bir ölçü oldu.Çin ve Hindistan buna yetiflmek ve geç-mek istiyorlar!... Yapamayacaklar.

Bununla bitirmek istiyorum. Olaylar›nsürecini bildi¤in veya en az›ndan etkileye-ce¤ini ümit etti¤in zaman yazmak ilginçoluyor. Fakat bütün dünya bir defal›¤›naMozambik ölçülerini kabul etse bu sürecidurdurmak mümkün. Bu elbette imkân-s›z. Bu, “Sadece Tufan’› ve Buzul Devri’ninbafllamas›n› beklemek kal›yor.” demektir.

Devletlerin liderlik mücadelesine ba-k›nca kendime soruyorum: Acaba onlaras›l dünya liderli¤inin her fleyden öncedünyada yaflayan insanlar›n hayat›n-dan sorumlu olmas› gerekti¤inin far-k›ndalar m›? �

k ü r e m i z y a n › y o r ! п л а н е т а в о г н е !



YAZ 2007, SAYI: 25

Вчера еще можно было сказать: «Биосфера на краю пропасти!». Сегоднямы знаем, что это не так: живой мир уже летит в пропасть.

Daha dün “biyosfer uçurumun efli¤inde!” demek mümkündü. Bugün bunun

böyle olmad›¤›n› biliyoruz: Canl›lar dünyas› uçuruma uçuyor art›k.

Ç �‡ÌÂÂ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ÅÂÎ‡�ÛÒËÔÓ‰ÛÏ˚‚‡˛Ú Ó ·‡Ì‡ÌÓ‚˚ıÔÎ‡ÌÚ‡ˆËflı, ‡ ÏÌÓ„ËÂ ÔÚËˆ˚ ÛÊÂ

�Â¯ËÎË ‰Îfl ÒÂ·fl, ˜ÚÓ ÌÂÚ ÒÏ˚ÒÎ‡ÛÎÂÚ‡Ú¸ Ì‡ ÁËÏÓ‚ÍÛ ‚ ÚÂÔÎ˚Â ÒÚ�‡Ì˚ –ÍÓ„‰‡-ÚÓ ÒÚ�‡¯Ì‡fl ·ÂÎÓ�ÛÒÒÍ‡fl ÁËÏ‡ÔÂ�ÂÒÚ‡Î‡ Ëı ÔÛ„‡Ú¸. ÄÙ�ËÍ‡ÌÒÍ‡fläËÎËÏ‡Ì‰Ê‡�Ó ÔÎ‡˜ÂÚ ÒÎÂÁ‡ÏË Ú�ÂÚËÎÂ‰flÌÓ„Ó ÔÓÍ�Ó‚‡, ÍÓÚÓ�Ó„Ó ÎË¯ËÎ‡Ò¸ Á‡ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 12 ÎÂÚ. çÓ ÍÛ‰‡ ·ÓÎ¸¯Â ‰Ó ÒÎÂÁç¸˛-âÓ�ÍÛ, ò‡Ìı‡˛, ë‡ÌÍÚ-èÂÚÂ�·Û�„ÛË ÇÎ‡‰Ë‚ÓÒÚÓÍÛ, ‚ÓÓ·˘Â �ËÒÍÛ˛˘ËÏË ÒÓ‚�ÂÏÂÌÂÏ ËÒ˜ÂÁÌÛÚ¸ ÔÓ‰ ‚Ó‰ÓÈ.ÉÓÎÎ‡Ì‰ÒÍËÂ ‡�ıËÚÂÍÚÓ�˚ ÒÌ‡·Ê‡˛ÚËÒÔÛ„‡ÌÌ˚ı Â‚�ÓÔÂÈˆÂ‚ ÔÂ�‚˚ÏËÔÎ‡‚Û˜ËÏË ‰ÓÏ‡ÏË, ‡ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÂ

Ï‡ÒÚÂ�‡ ÒÓ‚Â�¯ÂÌÒÚ‚Û˛Ú ËÒÍÛÒÒÚ‚ÓÔ�Â‚�‡˘ÂÌËfl flÔÓÌÒÍËı ‚ÌÂ‰Ó�ÓÊÌËÍÓ‚ ‚Ì‡ÒÚÓfl˘ËÂ ÔÎ‡‚Ò�Â‰ÒÚ‚‡. ë‡ı‡�‡ ÛÊÂÔÓ˜ÚË Ò˙ÂÎ‡ å‡‚�ËÚ‡ÌË˛, Ë ˛„ Öë�ËÒÍÛÂÚ ÔÓ‚ÚÓ�ËÚ¸ Âfi ÒÛ‰¸·Û.èÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‰ÂÚÒÍËÂ Ë„�˚, ÒÏ˚ÒÎÍÓÚÓ�˚ı – ÓÚÒÚ�ÓËÚ¸ ÁÂÏÎ˛ Á‡ÌÓ‚ÓÔÓÒÎÂ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ‡ÒÓÎÌÂ˜Ì˚Â ·‡Ú‡�ÂË Ë ÔÓÂÁ‰‡ Ì‡ ·ËÓ„‡ÁÂ –ÛÊÂ ÔÓ˜ÚË �Â‡Î¸ÌÓÒÚ¸. éÙËÒÌ˚ÂÒÎÛÊ‡˘ËÂ üÔÓÌËË ÓÚÍ‡Á˚‚‡˛ÚÒfl ÓÚÔË‰Ê‡ÍÓ‚, ˜ÚÓ·˚ ÌÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ÍÓÌ‰ËˆËÓÌÂ�˚, ÛÒÛ„Û·Îfl˛˘ËÂÔ‡�ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ, Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚ÏÒÓ‚Â�¯‡˛Ú Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÔÓ‰‚Ë„ ‚ ÒÚÓÎ¸Û‚‡Ê‡˛˘ÂÈ Ú�‡‰ËˆËË ÒÚ�‡ÌÂ. Ä ÏÂÊ‰Û




Проф. Нюзхет Далфес:

«Я боюсь быть лягушкой вмедленно нагревающейся воде»


Журналист (Беларусь).

Prof. Nüzhet Dalfes:

“So¤uk suda piflen kurba¤a

olmaktan korkuyorum”

Tatyana Krasovskaya

Gazeteci, Beyaz Rusya.

E ski so¤uk Belarus’ta büyük muz tar-lalar› olaca¤›n› sanan birçok kufl, k›-fl› geçirmek üzere s›cak ülkelere git-

menin bir anlam› olmad›¤›na karar verdi-ler. Belarus’un bir zamanlar›n korkunç k›fl-lar› onlar› korkutmuyor art›k. Afrika’dakiKilimanjaro son on iki y›lda üçte birini kay-betti¤i karlar›n›n gözyafllar›yla a¤l›yor.New York, fianghay, Sankt Petersburg veVladivostok flehirleri zamanla suyun alt›n-da yok olma tehlikesiyle karfl› karfl›yalar.Fakat a¤laman›n ecele faydas› yok. Hollan-dal› mimarlar korkan Avrupal›lara ilk yü-zen evler yapt›lar, ‹ngiliz ustalar ise Japonarazi arabalar›n› gerçek deniz araçlar›nadönüfltürme sanat›n› mükemmellefltiri-yorlar. Büyük Sahra çölü Moritanya’y› bi-tirmek üzere neredeyse, AB’nin güneyi ayn›kaderi yaflamaktan korkuyor. Küresel ›s›n-madan sonra Dünyay› yeniden kuran ço-cuk oyunlar› var, güneflle çal›flan bataryave trenler nerdeyse gerçek olacaklar. Japon-ya’da ofis çal›flanlar› sera etkisini art›ranklimalar› çal›flt›rmamak için ceket giy-miyorlar. Asl›nda bu geleneksel bir ülke içinoldukça fedakâr bir davran›fl. Bu arada da-ha çok petrol sat›fllar›yla yaflayan birçokdevlet iklim de¤iflikli¤i teorisinin ispat edil-medi¤ini söylüyor. ABD baflkan› hükümeteba¤l› bilimsel araflt›rma merkezinde iklimde¤iflikli¤ini araflt›ran bilim adamlar›nakat› bir sansür uyguluyor. Küresel ›s›nmay›durdurana vaat edilen 25 milyon dolar› al-


Нюзхет ДалфесЕвразийский институт геологии

Стамбульского технического университета

Prof. Nüzhet Dalfes‹TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü

ÚÂÏ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡, ÊË‚Û˘ËÂ ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ Á‡Ò˜ÂÚ Ô�Ó‰‡ÊË ÌÂÙÚË, Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÚÂÓ�Ë˛ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ ÌÂ‰ÓÍ‡Á‡ÌÌÓÈ.Ä‰ÏËÌËÒÚ�‡ˆËfl Ô�ÂÁË‰ÂÌÚ‡ ëòÄ ‚ÓÓ·˘Â‚‚ÂÎ‡ ÊÂÒÚÍÛ˛ ˆÂÌÁÛ�Û ‰Îfl Û˜ÂÌ˚ı ËÁÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ì‡Û˜Ì˚ı ˆÂÌÚ�Ó‚,ËÁÛ˜‡˛˘Ëı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ÔÎ‡ÌÂÚ˚. àı ¯‡ÌÒ˚ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ 25 ÏÎÌ‰ÓÎÎ., Ó·Â˘‡ÌÌ˚Â ÓÒÚ‡ÌÓ‚Ë‚¯ÂÏÛ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ, Ú‡˛Ú Ì‡ „Î‡Á‡ı.Ä ‚Ô�Ó˜ÂÏ, Ì‡ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ‚ ˝ÚÓÏÌ‡Ô�‡‚ÎÂÌËË ‚ ÏË�Â, ÔÓÊ‡ÎÛÈ, ÛÊÂËÁ�‡ÒıÓ‰Ó‚‡Ì‡ ÍÛ‰‡ ·ÓÎÂÂ ÒÂ�¸ÂÁÌ‡flÒÛÏÏ‡.

Разница между

глобальным потеплением и

Апокалипсисом

óÚÓ Ê‰ÂÚ íÛ�ˆË˛ Ë Ô�ËÎÂ„‡˛˘ËÈ �Â„ËÓÌ‚ ·ÎËÊ‡È¯ËÂ 100 ÎÂÚ? éÚ‚ÂÚ Ì‡ ˝ÚÓÚ‚ÓÔ�ÓÒ Ë˘ÂÚ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁÏÓ˘ÌÂÈ¯Ëı ÒÛÔÂ�ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ�Ó‚ ‚ ÏË�ÂÔ�ÓÙÂÒÒÓ� ç˛ÁıÂÚ Ñ‡ÎÙÂÒ ‚ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÏ ˆÂÌÚ�Â‚˚ÒÓÍÓÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎ¸Ì˚ı ÍÎ‡ÒÚÂ�Ì˚ıÔÎ‡ÚÙÓ�Ï, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÏ Ì‡ ·‡ÁÂëÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓ„Ó ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ„ÓÛÌË‚Â�ÒËÚÂÚ‡:

íÓÚ, ÍÚÓ ·Â�ÂÚÒfl ÛÚ‚Â�Ê‰‡Ú¸, ˜ÚÓÍÎËÏ‡Ú ÌÂ ÏÂÌflÂÚÒfl, ‚�ÂÚ. ÖÒÎË ÓÌËÌ‡ÒÚÓfl˘ËÂ Û˜ÂÌ˚Â, fl ÌÂ Ô�Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛, Ì‡Í‡ÍËı ÓÒÌÓ‚‡ÌËflı ÓÌË ÏÓ„ÛÚ „Ó‚Ó�ËÚ¸ ÓÚÓÏ, ˜ÚÓ Ô�Ó·ÎÂÏ˚ ÌÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ.è�Ó·ÎÂÏ‡ ÂÒÚ¸, Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÂ Ó ˜ÂÏ ÒÔÓ�ËÚ¸.éÌ‡ ·˚Î‡ Ë 20-30 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰. Ä Ì‡˜‡ÎÓÒ¸‰‡‚ÌÓ – Ò ËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓÈ �Â‚ÓÎ˛ˆËË,ÔÓÊ‡ÎÛÈ.

è�ÓÙÂÒÒÓ� Ò˜ËÚ‡ÂÚ, Ó‰Ì‡ÍÓ, ˜ÚÓÒÎÂ‰ÛÂÚ ÓÚ‰ÂÎflÚ¸ ÒÍ‡Á‡ÌÌÓÂ ËÏ ÓÚÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍË ÒˆÂÌ‡�ËÂ‚ Í‡Ú‡ÒÚ�ÓÙ.è�Ó·ÎÂÏ‡ ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓÒÚÓÎÂÚËÈ, ˜ÚÓ ·˚ Ï˚ ÌË ‰ÂÎ‡ÎË, ÌÓ ‰ÂÎ‡Ú¸˜ÚÓ-ÚÓ Ì‡‰Ó. äÎËÏ‡Ú ·Û‰ÂÚ ÏÂÌflÚ¸ÒflÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÒÌ‡˜‡Î‡, Ë ˝ÚËËÁÏÂÌÂÌËfl ÌÂ ·Û‰ÛÚ ‰�‡Ï‡ÚË˜Ì˚ÏË, ÂÒÎËÌÂ Ò˜ËÚ‡Ú¸ ‰�‡ÏÓÈ Û˜‡˘ÂÌËÂ ‰ÓÊ‰ÂÈ Ë¯ÚÓ�ÏÓ‚, ËÁÏÂÌÂÌËflÒ�Â‰ÌÂÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚.ÇÓÔ�ÓÒ, Í‡ÍËÂ ÒÓ·˚ÚËfl Ì‡Ò Ê‰ÛÚ, Á‡‚ËÒËÚÓÚ ÚÓ„Ó, Ì‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ Ï˚ ÒÏÓÊÂÏ ÒÓÍ�‡ÚËÚ¸‚˚·�ÓÒ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û. Ä Á‰ÂÒ¸ ÓÒÓ·Ó„ÓÓÔÚËÏËÁÏ‡ Û Ô�ÓÙÂÒÒÓ�‡ Ñ‡ÎÙÂÒ‡ ÌÂÚ.

«Я боюсь быть

лягушкой в медленно

нагревающейся воде»

áÌ‡ÂÚÂ Ô�ËÚ˜Û Ó Îfl„Û¯ÍÂ? ÖÒÎË ·�ÓÒËÚ¸ÊË‚ÓÚÌÓÂ ‚ ÍËÔfl˘Û˛ ‚Ó‰Û, ËÌÒÚËÌÍÚÒ‡ÏÓÒÓı�‡ÌÂÌËfl Á‡ÒÚ‡‚ËÚ ÂÂ ÚÛÚ ÊÂ‚˚Ô�˚„ÌÛÚ¸. çÓ ÂÒÎË ÔÓÎÓÊËÚ¸ Îfl„Û¯ÍÛ‚ ıÓÎÓ‰ÌÛ˛ ‚Ó‰Û Ë ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ-ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ì‡„�Â‚‡Ú¸, ÚÓ ÓÌ‡ Ì‡‚�fl‰ ÎËÔÓÈÏÂÚ, ˜ÚÓ Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚ, Ë Û ÌÂÂ ÌÂ·Û‰ÂÚ ¯‡ÌÒ‡ ÓÒÚ‡Ú¸Òfl ‚ ÊË‚˚ı. í‡Í ˜ÚÓ„Î‡‚Ì‡fl Ô�Ó·ÎÂÏ‡ Í‡Í �‡Á ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ

ma flans›, gözler önünde eriyip gidiyor. Hal-buki, dünyada bu konuda yap›lan araflt›r-malarda daha fazla para harcand›.

Küresel ›s›nma ile

Apocalypse aras›ndaki fark

Önümüzdeki yüzy›l içinde Türkiye’yi nebekliyor? Bu sorunun cevab›n› ‹stanbulTeknik Üniversitesi bünyesinde aç›lanUlusal Yüksek Baflar›ml› Hesaplama Mer-kezinde, dünyadaki en güçlü bilgisayarlar-dan birinin yard›m›yla Prof. Nüzhet Dalfesveriyor: “‹klimin de¤iflmedi¤ini iddia etme-ye kalk›flanlar yalan söylüyor. Onlar e¤ergerçek bilim adamlar›ysa, nelere dayana-rak böyle bir sorunun olmad›¤›n› söyleme-lerini anlam›yorum. Sorun var, bunda tar-t›fl›lacak bir fley de yok. 20–30 y›l önce devard› bu problem. Çok daha önce, belki Sa-nayi Devrimiyle bafllad›.”

Profesör, kendi söylediklerini felaket se-naryolar›ndan ay›rmak gerekti¤ini düflü-nüyor. Ne yaparsak yapal›m problem bir-kaç yüzy›l daha kalacak ama bir fleyler deyapmak gerek. ‹klim özellikle bafllang›çta




YAZ 2007, SAYI: 25

СМИ любят бросаться словами вроде «Турция через сто летстанет пустыней». Такой подход неприемлем для ученых.

Kitle iletiflim araçlar› “Türkiye yüz y›l sonra çöl olacak”

cümlesini kullanmay› çok seviyor. Böyle bir yaklafl›m bilim

adamlar› için son derece iticidir.

ËÁÏÂÌÂÌËfl ÌÂ ·Û‰ÛÚ Ì‡ÒÚÓÎ¸ÍÓ �ÂÁÍË Ë‰�‡Ï‡ÚË˜Ì˚, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ ÒÏÓ„ÎËÏ„ÌÓ‚ÂÌÌÓ Ì‡ ÌËı ÓÚ�Â‡„Ë�Ó‚‡Ú¸.è�‡‚‰‡, ‚ Ì‡¯ÂÈ ÒËÚÛ‡ˆËË Ë �Â‡„Ë�Ó‚‡Ú¸Ï„ÌÓ‚ÂÌÌÓ ÒÎÓÊÌÓ: Ï˚ ‚Â‰¸ ÌÂ ÏÓÊÂÏÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ‚˚·�ÓÒ˚ ÛÊÂ Á‡‚Ú�‡. ÄÔÓÚÓÏÛ fl ·Ó˛Ò¸ ·˚Ú¸ Îfl„Û¯ÍÓÈ ‚ ˝ÚÓÈÏÂ‰ÎÂÌÌÓ Ì‡„�Â‚‡˛˘ÂÈÒfl ‚Ó‰Â.

è�Â‰ÓÒÚÂ�Â„‡ÂÚ Ô�ÓÙÂÒÒÓ� Ë ÓÚÔ�Ó‚‡ÎÓ‚ ‚ Ô‡ÏflÚË, ÓÔ‡Ò‡flÒ¸, ˜ÚÓ ËÌÚÂ�ÂÒÍ ÚÂÏÂ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‚˚Á‚‡ÌÌÂÓÊË‰‡ÌÌÓ ÚÂÔÎÓÈ ÁËÏÓÈ Ë Ô�ÓÔ‡‰ÂÚ ÒÔÂ�‚˚ÏË ÊÂ ÏÓ�ÓÁ‡ÏË „Ó‰ ÒÔÛÒÚfl.óÂÎÓ‚ÂÍ, Í‡Í Ë ÛÔÓÏflÌÛÚ‡fl Îfl„Û¯Í‡, ÌÂ ‚ÒËÎ‡ı ÓÒÓÁÌ‡Ú¸ ÒÚÂÔÂÌ¸ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ËÎËÔÓıÓÎÓ‰‡ÌËfl. Ä Ù‡ÍÚ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Ù‡ÍÚÓÏ:

11 из 12 последних лет

были самыми теплыми

за всю историю

наблюдений за погодой!

èÓ�ÓÈ ·Â‰Ì˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÍÓ�ÂÂ Ì‡È‰ÂÚÍÓÔÂÈÍÛ Ì‡ Ó·˘ÂÂ ‰ÂÎÓ, ˜ÂÏÓ·ÂÒÔÂ˜ÂÌÌ˚È. í‡Í, ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ·ÓÎ¸¯ËÂ Ë ÌÂÓ˜ÂÌ¸ ·Ó„‡Ú˚Â „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ Ô�Ófl‚Îfl˛Ú·ÓÎ¸¯Â ÔÓÌËÏ‡ÌËfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË�Â¯ÂÌËfl „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı Ô�Ó·ÎÂÏ.«çÂÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÚ˚» äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡,ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ�‡ÎËfl, ÓÚÌ˛‰¸ ÌÂ ËÁ·Â‰ÒÚ‚Û˛˘Ëı. Ñ‡ Ë «‰ÓÒÚ‡Ú¸Òfl» ËÏ ÓÚ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÏÓÊÂÚ ÍÛ‰‡·ÓÎ¸¯Â, ˜ÂÏ ‰�Û„ËÏ. çÓ ÔÓ�ÓÈ ‚ÓÔ�ÓÒÁ‡ÒÚ�Â‚‡ÂÚ ‚ „Ó�ÎÂ Ô�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡,ÍÓÚÓ�ÓÏÛ ‚‡ÊÌÂÂ ‰ÓÚflÌÛÚ¸ ‰Ó ÍÓÌˆ‡ÓÚ‚Â‰ÂÌÌÓ„Ó Ò�ÓÍ‡ Ô�Â·˚‚‡ÌËfl Û ‚Î‡ÒÚË, ‡ÔÓÚÓÏÛ ‚Ó „Î‡‚Û Û„Î‡ ÒÚ‡‚ËÚÒfl Ô�ËÌˆËÔ«ÊËÚ¸ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÏ ‰ÌÂÏ». ïÓÚfl ·˚‚‡˛ÚË ‰�Û„ËÂ Ô�Ë˜ËÌ˚ ÌÂÛ˜‡ÒÚËfl ‚ Ó·˘ÂÏ‰ÂÎÂ. ä‡Í Û íÛ�ˆËË, Ì‡Ô�ËÏÂ�.

ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ‚ÒÚ�Â˜‡flÒ¸ ÔÓ�ÓÈ ÒÌÂÍÓÂÈ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÈ Ô�Ó·ÎÂÏÓÈ, íÛ�ˆËflÍ‡Í ·Û‰ÚÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ô�Ó·ÎÂÏ‡ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ë ·Û‰ÂÚ Ê‰‡Ú¸ Âfi. óÚÓ,ÍÓÌÂ˜ÌÓ, ÌÂ Ú‡Í! ëÚ�‡Ì‡ ÔÓÚ�‡ÚËÎ‡‚ÔÛÒÚÛ˛ 12 ÎÂÚ Í‡Í ‚ ÔÓÔ˚ÚÍ‡ı Ì‡ÈÚË�Â¯ÂÌËÂ ˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ·Û‰Û˘Â„Ó, Ú‡Í Ë‚ ÔÓÔ˚ÚÍ‡ı ÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ, ÂÒÎËÍÎËÏ‡Ú ËÁÏÂÌËÚÒfl ‚ íÛ�ˆËË. íÂÏ‚�ÂÏÂÌÂÏ Ï˚ ÏÓ„ÎË ·˚ Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚‚˚�‡·ÓÚÍÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı �Â¯ÂÌËÈ ÒÚ�‡Ì-Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡. ü‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ Á‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËÂ. ÇÂ‰¸ ˝ÚÓ ‰‡ÂÚÌ‡Ï ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ �‡·ÓÚ‡Ú¸ Ì‡‰Ô�Ó·ÎÂÏÓÈ. Ä Û Ì‡Ò, Í ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÂÒÚ¸ÛÊ‡ÒÌ‡fl Ô�Ë‚˚˜Í‡ ÌË˜Â„Ó ÌÂ ‰ÂÎ‡Ú¸‚Ó‚�ÂÏfl (ÒÏÂÂÚÒfl). ü ÚÓÊÂ Ú‡ÍÓÈ –‰ÂÎ‡˛ ‚ÒÂ ‚ ÔÓÒÎÂ‰Ì˛˛ ÏËÌÛÚÛ.

Киото – это что-то!

А в общем, пока ничего...

è�ÓÙÂÒÒÓ� ç˛ÁıÂÚ Ñ‡ÎÙÂÒ Ò˜ËÚ‡ÂÚäËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓ ÒÎ‡·˚Ï ËÒËÏ‚ÓÎË˜Ì˚Ï. ÉÎ‡‚Ì‡fl Â„Ó Á‡‰‡˜‡ –

tedricen de¤iflecek ve bu de¤ifliklikler dra-matik olmayacak. Ya¤mur ve f›rt›nalar›ns›klaflmas› dram olmasa da, orta derecedede¤iflikliklerdir. Sorun, atmosfere b›rak›lansera etkili gazlar›n azalt›lmas›na ba¤l› ola-rak bizi hangi olaylar›n bekledi¤idir. Bura-da Profesör Dalfes çok iyimser de¤il:

Yavafl yavafl ›s›nan

sudaki kurba¤a

olmaktan korkuyorum

“Kurba¤a örne¤ini biliyor musunuz? E¤erbir canl›y› kaynar suya atarsan›z, kendinikoruma güdüsüyle hemen z›playacakt›r.E¤er kurba¤ay› so¤uk suya koyarsan›z veyavafl yavafl ›s›t›rsan›z o olanlar› anlama-yacakt›r ve sa¤ kalma flans› yoktur. Problemde hemen tepki verebilmemiz için de¤iflik-liklerin bu kadar keskin ve dramatik olma-yaca¤›d›r. Gerçi bizim durumumuzdaan›nda tepki vermek de zor, çünkü biz at›k-lar›n sal›nmas›n› yar›n; hemen yar›n dur-duramay›z. O yüzden yavafl yavafl ›s›nan busudaki kurba¤a olmaktan korkuyorum”.Profesör haf›za kayb›yla ilgili uyar›yor; s›-cak geçen yaz hemen herkesin ilgisini kü-resel ›s›nmaya çekti ama sonra gelen k›flso¤uk geçerse bu ilgi kaybolabilir. ‹nsan,yukar›da bahsedilen kurba¤a gibi ›s›nmaveya so¤uman›n derecesini anlayacak du-rumda de¤il. Fakat bu bir gerçektir.

Son 12 y›l›n 11 y›l› bütün

iklim gözlemleri tarihinde

en s›cak dönem oldu

Bazen fakir bir insan ortak bir dava içinparay› zenginden daha çabuk bulur. Ay-nen bu gibi çok büyük ve zengin olmayandevletler küresel problemlere daha çokduyarl›l›k gösteriyorlar. Kyoto Protoko-lü’nü “imzalamayan” ABD ve Avustralyahiç de yoksul de¤iller. Küresel ›s›nma on-lardan çok di¤erlerinin “pay›na düflecek”.Ama bu problem, çözümü iktidara gelesi-ye kadar erteleyen hükümetin bo¤az›ndakalacak. Bu nedenle “dün dündür” prensi-bi köfle tafl› yap›l›yor. Ortak davaya kat›l-maman›n baflka sebepleri de vard›r asl›n-da. Mesela Türkiye’de oldu¤u gibi.

“Türkiye maalesef bazen böyle objektifbir problemle karfl›laflt›¤› zaman proble-min duraca¤›n›, kendisini bekleyece¤inidüflünüyor sanki. Bu elbette böyle de¤il! Ül-ke enerji gelece¤ine çözüm bulmad›. Türki-ye iklim de¤iflirse ne olacak onu anlama





‚Ó‚ÎÂ˜¸ ‚ Ë„�Û Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·ÓÎ¸¯Â ÒÚ�‡Ì,‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ÏÂÌÂÂ �‡Á‚ËÚ˚ı. óÚÓ ÏÓÊÂÚÒ‰ÂÎ‡Ú¸ ÒÂÈ˜‡Ò ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó – ˝ÚÓ ÒÓÁ‰‡Ú¸ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏÓÒÚË ˝ÌÂ�„ËË ËÒ‰ÂÎ‡Ú¸ Ëı Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ÏË.è�Ë˜ÂÏ, ‚ ‰‡ÌÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÌÂ ÒÚÓÎ¸‚‡ÊÌÓ, ÍÚÓ ÒÚ‡ÌÂÚ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ÌÓ‚ÓÈÚÂıÌÓÎÓ„ËÂÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÂÂ Ô�ËÏÂÌÂÌËÂ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ÒÏ˚ÒÎ ÚÓÎ¸ÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ Â˛·Û‰ÂÚ ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸Òfl ‚ÂÒ¸ ÏË�, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ‚Â‰¸ ‡ÚÏÓÒÙÂ�‡ Ó‰Ì‡ Ì‡ ‚ÒÂı.ëÓÍ�‡˘ÂÌËÂ ‚˚·�ÓÒÓ‚ Í 2012 „. Ì‡Ï‡Î˚È Ô�ÓˆÂÌÚ, Ô�Â‰ÔËÒ˚‚‡ÂÏ˚ÈäËÓÚÒÍËÏ ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ ÒÂÈ˜‡Ò, – ˝ÚÓÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡˜‡ÎÓ. ÇÓ‚ÎÂ˜ÂÌÌ˚Â ‚ Ë„�Û,ÒÓ„Î‡ÒÌÓ äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô�ÓÚÓÍÓÎÛ-2,‰ÓÎÊÌ˚ ·Û‰ÛÚ ÛÊÂ „Ó�‡Á‰Ó ÒÂ�¸ÂÁÌÂÂ�‡·ÓÚ‡Ú¸ Ì‡‰ �Â¯ÂÌËÂÏ Ô�Ó·ÎÂÏ˚, ˜ÚÓ·˚‰Ó·ËÚ¸Òfl ·ÓÎÂÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„ÓÒÓÍ�‡˘ÂÌËfl ‚˚·�ÓÒÓ‚. è�ÓÙÂÒÒÓ� ‚Ë‰ËÚ‰‚Â Á‡‰‡˜Ë, ÒÚÓfl˘ËÂ ÔÂ�Â‰ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚ÓÏ‚ ·ÎËÊ‡È¯ÂÈ ÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚Â: ‚Ó-ÔÂ�‚˚ı,ÓÚ�Â¯ËÚ¸Òfl ÓÚ Ô‡ÒÒË‚ÌÓ„Ó �‡‚ÌÓ‰Û¯Ëfl Ë‚ÁflÚ¸ ÍÛ�Ò Ì‡ ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏ˚Â ËÒÚÓ˜ÌËÍË˝ÌÂ�„ËË; ‚Ó-‚ÚÓ�˚ı, ÒÓÁ‰‡Ú¸ ·ÓÎÂÂ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚Â ‚Ë‰˚ ˝ÌÂ�„ËË.

ÉÎ‡‚Ì‡fl Á‡‰‡˜‡ ‰Îfl íÛ�ˆËË –Ô�ËÎÓÊËÚ¸ ÛÒËÎËfl ‰Îfl ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËflÔÓÚÂÌˆË‡Î¸Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏÓÈ ˝ÌÂ�„ËË: ÚÂ�Ï‡Î¸Ì˚ı,ÒÓÎÌÂ˜Ì˚ı, ‚ÂÚ�flÌ˚ı, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌË ÛÌ‡Ò ËÏÂ˛ÚÒfl, ÌÓ ÌÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl ‚‰ÓÎÊÌÓÈ ÏÂ�Â. à ÔÓ‰ÛÏ‡ÈÚÂ: ‚Â‰¸ Í‡ÍÓÈÒ‡Ï˚È ˜ËÒÚ˚È ÔÛÚ¸ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡

˝ÌÂ�„ËË? çÛ, Í‡ÍÓÈ?! ùÍÓÌÓÏËfl! çÂ�‡ÒÚ�‡˜Ë‚‡Ú¸ Âfi ‚ÔÛÒÚÛ˛ – ‚ÓÚ Í‡ÍÓ‚ëÄåõâ ˜ËÒÚ˚È ÔÛÚ¸! è�ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸ÚÓ‚‡�˚, Á‡Ú�‡˜Ë‚‡fl „Ó�‡Á‰Ó ÏÂÌ¸¯Â˝ÌÂ�„ËË, ˜ÂÏ Ï˚ Ú�‡ÚËÏ ÒÂ„Ó‰Ìfl. íÓ ÂÒÚ¸Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ë Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ÒÓı�‡ÌflÚ¸˝ÌÂ�„Ë˛, Ë Ô�ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸ Âfi ‰�Û„ËÏ ÔÛÚÂÏ.å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ‰‚ÛıÌ‡Ô�‡‚ÎÂÌËflı. ÇÓÓ·˘Â ‚ íÛ�ˆËË Ï˚ Ó˜ÂÌ¸ÌÂ˝ÍÓÌÓÏÌÓ �‡ÒıÓ‰ÛÂÏ ˝ÌÂ�„Ë˛. Ñ‡ ‰‡ÊÂÛ ÏÂÌfl ‰ÓÏ‡. ã˛‰Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú Ó„�ÓÏÌÓÂÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ˝ÎÂÍÚ�Ë˜ÂÒÚ‚‡, ‚ ˜ÂÏ ÌÂÚÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË!

Засухи или наводнения?

ç‡Á˚‚‡fl ÒÂ·fl �Â‡ÎËÒÚÓÏ, Ô�ÓÙÂÒÒÓ�ÔÓ‰˜Â�ÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÌÂ ‚Â�ËÚ ‚ ÏÂ˜Ú˚,ÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ, Ì‡Ï Ô�Ë‰ÂÚÒfl Ì‡Û˜ËÚ¸ÒflÊËÚ¸ ‚ ÌÓ‚˚ı ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı. äÌËÏ Ì‡‰Ó ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl. èÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl ÍÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Û�Ó‚ÂÌ¸ ÏÓ�fl ÔÓ‰ÌËÏÂÚÒfl ÍÍÓÌˆÛ ÒÚÓÎÂÚËfl Ì‡ 50-60 ÒÏ. Ä ˝ÚÓ«Ó·ÂÒÔÓÍÓËÚ» ÌÂÍÓÚÓ�˚ı Î˛‰ÂÈ ËÌÂÍÓÚÓ�˚Â ÒÚ�‡Ì˚. ê‡‚ÌÓ Í‡Í Ë ‚ÓÁ�ÓÒ¯ÂÂ˜ËÒÎÓ ¯ÚÓ�ÏÓ‚, ÎÂÒÌ˚ı ÔÓÊ‡�Ó‚ Ë Ú‡Í‰‡ÎÂÂ. ÑÎfl íÛ�ˆËË Ë ÓÍ�ÛÊ‡˛˘Â„Ó�Â„ËÓÌ‡ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ‚‡ÊÌ˚Ï ·Û‰ÛÚ ‚Ó‰Ì˚ÂËÒÚÓ˜ÌËÍË.

å˚ Ò˜ËÚ‡ÂÏ: Û Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ÒÌÂ„ – ÁÌ‡˜ËÚÏ˚ ·Ó„‡Ú‡fl ‚Ó‰ÓÈ ÒÚ�‡Ì‡. ä ÍÓÌˆÛÒÚÓÎÂÚËfl ‚ÒÂÈ ÒÚ�‡ÌÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÓÊË‰‡Ú¸ÒÓÍ�‡˘ÂÌËfl Á‡Ô‡ÒÓ‚ ‚Ó‰˚ Ì‡ 20-30Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚.

gayretlerinde bofl yere 12 y›l kaybetti. Bu-nunla beraber biz Kyoto Protokolü kat››m-c›lar›n›n ortak çözümler bulmas›na kat›la-bilirdik. Ben kesinlikle imzalanmas›ndanyanay›m. Çünkü bu, problemin üzerindeçal›flma imkan› veriyor. Ama bizim hiçbirifli zaman›nda yapmama gibi korkunç biral›flkanl›¤›m›z var (gülüyor). Ben de böyle-yim, her fleyi son dakikada yapar›m.”

Kyoto’nun flimdilik

hiç bir anlam› yok

Profesör Nüzhet Dalfes Kyoto Protoko-lü’nün yeterince zay›f ve sembolik oldu¤u-nu düflünüyor. Bafll›ca görevi, az geliflmifl-ler de olmak üzere daha çok ülkeyi oyunaçekmek. ‹nsanl›k ne yapabilir flimdi, kendi-ni yenileyen enerji teknolojisi yaratmak veonu maksimum elde edilebilir k›lmak. Budurumda yeni teknolojinin sahibinin kimolaca¤› önemli de¤il, teknolojiyi bütündünya kulland›¤› zaman bir anlam› ola-cak. Herkesin üstündeki atmosfer tektirçünkü. 2012 y›l›na kadar emisyonun KyotoProtokolü’nün öngördü¤ü en küçük oranadüflürülmesi sadece bafllang›çt›r. Kyoto‹kinci Yükümlülük dönemi gere¤i kat›l›m-c› ülkeler dünyan›n sal›n›mlar›n› ciddi birflekilde azaltmay› baflarmas› için proble-




YAZ 2007, SAYI: 25

bir ülkedir. Belli bir bölgeyi konufltu¤umuzzaman birçok detaya dikkat etmek zorun-day›z. Bizi hangi bölgede hangi de¤ifliklikle-rin bekledi¤ini net olarak göz önüne getir-meliyiz. Biz bilginin herkese ulaflmas›n›sa¤lamak istiyoruz. ‹nsanlar uygun bir fle-kilde davranmak için senaryolar›n gelifli-mini bilmeliler.”

Ülkenin güneydo¤usu ciddi bir flekildekurakl›kla yüz yüze gelecektir. Kuzey do-¤unun ise ya¤mur ve su bask›nlar›n› bek-lemesi gerekiyor. Profesör ve çal›flma arka-dafllar› flu an hükümet için bir proje üze-rinde çal›fl›yor, iklim de¤iflikli¤inin bafll›caformüllerini ortaya ç›karmaya çal›fl›yorlar.Bilim adam› bilgi alanlar›n›n yüzde 90’n›kapsad›¤›n› belirtiyor. Olaca¤› düflünülenfleylerin bilinmeyen %10’unu flu an kimseönceden söyleme gücünde de¤il:

Sigorta poliçesi mi alsak?

“Bir nevi sigorta poliçesi almak gibi bir fley-dir bu. Bir örnek daha. Yola ç›kt›¤›n zamansigorta poliçesini %99 ihtimal için de¤il, %1için al›rs›n. Bu ak›ll› bir karard›r. fiimdi ken-dimizi bizim meçhul %10’a karfl› sigortalat-mam›z gerek. Mutlaka gerçekleflecek olay-lara karfl› de¤il, gerçekleflebilecek olaylarakarfl›. Çünkü kaza ihtimalini yok saymakmümkün de¤il, fakat e¤er araban›n farlar›yoksa veya baflka bir problemi varsa riskibüyütmüfl olursun. Senin araban özel birarabaysa, bu çevrendeki herkesin arabas›da öyledir demek de¤ildir. Bizim durumu-muz da yol durumu gibi. Çokfley olabilir bu da sorumlu-luktur! Biz sadece kendiarabam›za çekidüzenvermek zorunda de¤i-liz. Bu gezegende bafl-kalar›n›n da demir atla-r›na bak›m yapmalar›için yard›mc› olmal›y›z. Zi-ra hepimiz ayn›g e m i d e -yiz! �

ëåà Î˛·flÚ ·�ÓÒ‡Ú¸Òfl ÒÎÓ‚‡ÏË‚�Ó‰Â «íÛ�ˆËfl ˜Â�ÂÁ ÒÚÓ ÎÂÚ ÒÚ‡ÌÂÚÔÛÒÚ˚ÌÂÈ». í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂÔ�ËÂÏÎÂÏ‰Îfl Û˜ÂÌ˚ı.

íÛ�ˆËfl – ÒÚ�‡Ì‡ Ò Ó˜ÂÌ¸ �‡ÁÌ˚ÏËÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÏË �Â„ËÓÌ‡ÏË. à ÍÓ„‰‡Ï˚ „Ó‚Ó�ËÏ Ó ÍÓÌÍ�ÂÚÌÓÏ �‡ÈÓÌÂ, Ï˚‰ÓÎÊÌ˚ Ó·�‡˘‡Ú¸ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ‰ÂÚ‡ÎÂÈ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ˜ÂÚÍÓÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸, Í‡ÍËÂ ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚Í‡ÍÓÏ �Â„ËÓÌÂ Ì‡Ò Ê‰ÛÚ. å˚ ıÓÚËÏÒ‰ÂÎ‡Ú¸ ËÌÙÓ�Ï‡ˆË˛ ‰ÓÒÚÛÔÌÓÈ ‰Îfl‚ÒÂı. ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ÒÂ·Â�‡Á‚ËÚËÂ �‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒˆÂÌ‡�ËÂ‚, ˜ÚÓ·˚‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÌËÏË.

ë Á‡ÒÛı‡ÏË ‚ÒÂ�¸ÂÁ ÒÚÓÎÍÌÛÚÒfl ˛„ Ë˛„Ó-‚ÓÒÚÓÍ ÒÚ�‡Ì˚. çÛ, ‡ ÒÂ‚Â�Ó-‚ÓÒÚÓÍÛ ÌÛÊÌÓ Ê‰‡Ú¸ ‰ÓÊ‰ÂÈ ËÌ‡‚Ó‰ÌÂÌËÈ. Ç ‰‡Ì˚È ÏÓÏÂÌÚÔ�ÓÙÂÒÒÓ� Ë Â„Ó ÍÓÎÎÂ„Ë �‡·ÓÚ‡˛Ú Ì‡‰Ô�ÓÂÍÚÓÏ ‰Îfl ÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó Ô�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡,ÒÚ‡�‡flÒ¸ ‚˚‚ÂÒÚË ÙÓ�ÏÛÎ˚ ÓÒÌÓ‚Ì˚ıÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËı ËÁÏÂÌÂÌËÈ. è�Ë ˝ÚÓÏÛ˜fiÌ˚È ÔÓ‰˜Â�ÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÓÌË ‚Î‡‰Â˛ÚÒËÚÛ‡ˆËÂÈ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ 90 Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚. çÓÂÒÚ¸ Â˘Â 10 Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚË –ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl, ÌÓ ˜ÚÓ ÒÂÈ˜‡ÒÌËÍÚÓ ÌÂ ‚ ÒËÎ‡ı Ô�Â‰ÒÍ‡Á‡Ú¸.

Покупать ли страховку?

ùÚÓ ˜ÚÓ-ÚÓ ‚�Ó‰Â ÔÓÍÛÔÍË ÒÚ�‡ıÓ‚ÍË.Ö˘Â Ó‰Ì‡ ‡Ì‡ÎÓ„Ëfl. äÓ„‰‡ Ú˚ ‚˚ÂÁÊ‡Â¯¸Ì‡ ‰Ó�Ó„Û, Ú˚ ÔÓÍÛÔ‡Â¯¸ ÒÚ�‡ıÓ‚ÍÛ ÌÂËÁ-Á‡ 99 Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚, ‡ �‡‰Ë 1 Ô�ÓˆÂÌÚ‡.à ˝ÚÓ ÏÛ‰�ÓÂ �Â¯ÂÌËÂ. å˚ ÒÂÈ˜‡Ò‰ÓÎÊÌ˚ Á‡ÒÚ�‡ıÓ‚‡Ú¸Òfl ÓÚ Ì‡¯Ëı 10Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚË. éÚ ÒÓ·˚ÚËÈ,ÍÓÚÓ�˚Â ÌÂ Ô�ÓËÁÓÈ‰ÛÚ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ, ÌÓÏÓ„ÛÚ Ô�ÓËÁÓÈÚË. ÇÂ‰¸ Ô�‡ÍÚË˜ÂÒÍËÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ËÒÍÎ˛˜ËÚ¸‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‰Ó�ÓÊÌÓ„Ó Ô�ÓËÒ¯ÂÒÚ‚Ëfl.çÓ ÂÒÎË Û ÚÂ·fl Ï‡¯ËÌ‡ ·ÂÁ Ò‚ÂÚ‡ ËÎËËÏÂÂÚ ‰�Û„ËÂ Ô�Ó·ÎÂÏ˚, Ú˚Û‚ÂÎË˜Ë‚‡Â¯¸ �ËÒÍ. ë ‰�Û„ÓÈ ÒÚÓ�ÓÌ˚,ÂÒÎË ‰‡ÊÂ Û ÚÂ·fl ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸Ì‡flÏ‡¯ËÌ‡, ˝ÚÓ ÌÂ ÁÌ‡˜ËÚ, ˜ÚÓ ‚ÒÂ ‚ÓÍ�Û„ÚÂ·fl Ú‡ÍËÂ ÊÂ. Ç Ì‡¯ÂÈ ÒËÚÛ‡ˆËË – Í‡ÍÌ‡ ‰Ó�Ó„Â: ÏÌÓ„Ó ˜Â„Ó ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl!Ç Ó·˘ÂÏ, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓÔ�Ë‚ÂÒÚË ‚ ÔÓ�fl‰ÓÍ Ò‚ÓÈ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸, ÌÓË ÔÓÏÓ˜¸ ‰�Û„ËÏ. ç‡ ˝ÚÓÈ ÔÎ‡ÌÂÚÂ Ï˚‚ÒÂ ‚ Ó‰ÌÓÈ ÎÓ‰ÍÂ! �

min üzerinde daha ciddi çal›flacaklar. Pro-fesör önümüzdeki yüzy›l›n ilk yar›s›nda in-sanl›¤›n önünde iki hedef görüyor; ilk ön-ce pasif bak›fl aç›s›ndan uzaklafl›p enerjikaynaklar›n›n yenilenmesine yönelmek,ikinci olarak da enerjiyi en iyi yöntemle te-darik etmek:

“Türkiye’nin en önemli hedefi; ülkemi-zin yenilenen enerji kaynaklar› potansiyeli-ni kullanmaya gayret etmesi, termal, gü-nefl, rüzgar, bu enerji kaynaklar› bizde varve yeterli ölçüde kullan›lm›yorlar. Düflü-nün, en temiz enerji üretim yolu hangisi-dir? Evet, hangisi? KORUMAKTIR! Onu boflyere harcamamak, EN temiz yoldur. Bugünharcad›¤›m›zdan çok daha az enerji tüke-terek üretim yapmak. Yani, biz ayn› za-manda enerjiyi korumay› ö¤renmeli onubaflka yollarla üretmeliyiz. ‹ki yönlü oyna-mal›y›z. Türkiye’de enerjiyi hiç de tutumlukullanm›yoruz. Benim evde bile, eflim, k›-z›m! ‹nsanlar ihtiyaçlar› olmad›¤› hâldeçok ›fl›k kullan›yorlar.”

Peki, kurakl›k m›,

su bask›nlar› m›?

Kendine realist diyen Profesör hayal dün-yas›na inanmad›¤›n› belirtiyor. Anlafl›lanyeni iklim flartlar›nda yaflamaya al›flma-m›z gerekiyor. Bu flartlara haz›rlanmakgerekir ama. Deniz seviyelerinin yüzy›l›nsonuna do¤ru 50–60 cm yükselece¤ineal›flmak gerek. Bu baz›lar›n› ve baz› ülke-leri “endiflelendiriyor”. Ayn› flekilde artanf›rt›na, orman yang›nlar› v.d. Su kaynak-lar› Türkiye ve bölge için en önemli fleyolacakt›r:

“Bizde kar var o zaman su kaynaklar›bak›m›ndan zengin bir ülkeyiz diye düflü-nüyoruz.”

Kitle iletiflim araçlar› “Türkiye yüz y›lsonra çöl olacak” cümlesini kullanmay›çok seviyor. Böyle bir yaklafl›m bilimadamlar› için son derece iticidir:

“Türkiye çok farkl› iklim bölgeleri olan





Подумайте: ведь какой самый чистый путь производстваэнергии? Ну, какой?! Экономия! Не растрачивать её впустую –вот каков САМЫЙ чистый путь! Производить товары, затрачиваягораздо меньше энергии, чем мы тратим сегодня.

Düflünün, en temiz enerji üretim yolu hangisidir? Evet, hangisi?

KORUMAKTIR! Onu bofl yere harcamamak en temiz yoldur. Bugün

harcad›¤›m›zdan çok daha az enerji tüketerek üretim yapmak.

ç ‡˜‡ÎÓ ÍÓÌˆ‡ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌÓ Ì‡2020 „. éÚ ˝ÚÓ„Ó Ô�Â‰ÒÍ‡Á‡ÌËfl

ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ ÓÚÏ‡ıÌÛÚ¸Òfl (Ï‡ÎÓ ÎËËı ·˚ÎÓ ‚ ËÒÚÓ�ËË?), ÂÒÎË ·˚ ÌÂÌÂÔ�ËflÚÌ˚È ‰Îfl ÒÍÂÔÚËÍ‡ Ì˛‡ÌÒ. ùÚ‡‰‡Ú‡ ÌÂ ËÏÂÂÚ ÌË Ï‡ÎÂÈ¯Â„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÌË Í „‡‰‡ÎÍ‡Ï, ÌË Í ‡ÒÚ�ÓÎÓ„‡Ï. éÌ‡‚ÁflÚ‡ ËÁ ÓÙËˆË‡Î¸ÌÓ„Ó ‰ÓÍÎ‡‰‡åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÈ ÒÂÍˆËË ÔÓ Ô�Ó·ÎÂÏ‡ÏËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ Ô�Ë ééç.ùÍÒÔÂ�Ú˚ Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËË Ô�Ë¯ÎË Í‚˚‚Ó‰Û, ˜ÚÓ, ÂÒÎË ÌÂ Ô�ËÌflÚ¸ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ÏÂ�, ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓÈ ‰‡Ú˚„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô�Ë‚Â‰ÂÚ ÍÌÂÓ·�‡ÚËÏ˚Ï ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏ. Ç˚‚Ó‰˚Û˜ÂÌ˚ı ÌÂÛÚÂ¯ËÚÂÎ¸Ì˚. ÇÓ-ÔÂ�‚˚ı, ÍËÁÏÂÌÂÌË˛ ÍÎËÏ‡Ú‡ Ô�ËÎÓÊËÎË �ÛÍÛÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚˚ÒÓÍÓ�‡Á‚ËÚ˚ÂÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚Â „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡, ÌÓ ËÒÚ�‡Ì˚ Ò �‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ.ÇÓ-‚ÚÓ�˚ı, ÓÚ ÙËÎ¸Ú�Ó‚ Ì‡ Á‡‚Ó‰ÒÍËıÚ�Û·‡ı ÔÓÎ¸Á˚ Ï‡ÎÓ – ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚Â �Â¯ÂÌËfl ‰Îfl ·Ó�¸·˚ ÒÔ‡�ÌËÍÓ‚˚ÏË „‡Á‡ÏË ‚ ˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍÓÏË Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌÓÏ ÒÂÍÚÓ�‡ı. è�Ë˜ÂÏ,�‡Á�‡·ÓÚÍ‡ Ë ‚ÌÂ‰�ÂÌËÂÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ Ó·ÓÈ‰ÛÚÒfl‚ «ÒÍ�ÓÏÌÛ˛» ÒÛÏÏÛ 16 Ú�ËÎÎËÓÌÓ‚‰ÓÎÎ‡�Ó‚!

à ıÓÚfl Ö‚�ÓÒÓ˛Á Ò „Ó�‰ÓÒÚ¸˛Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó Ì‡ÏÂ�ÂÌËË ‰Ó 2020 „. ÒÌËÁËÚ¸Û�Ó‚ÂÌ¸ ‚˚·�ÓÒÓ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓ„ÓÔ‡�ÌËÍÓ‚Ó„Ó „‡Á‡ – Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó – Ì‡20%, ˝ÚÓ„Ó ÒÎË¯ÍÓÏ Ï‡ÎÓ, ˜ÚÓ·˚ËÒÔ�‡‚ËÚ¸ ÒËÚÛ‡ˆË˛. ÇÂ‰¸ Ì‡ ‰ÓÎ˛Ö‚�ÓÔ˚ Ô�ËıÓ‰ËÚÒfl ‚ÒÂ„Ó ¯ÂÒÚ¸Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚ ÓÚ Ó·˘Â„Ó Ó·˙ÂÏ‡ ‚˚·�ÓÒÓ‚˝ÚÓ„Ó ‚Â˘ÂÒÚ‚‡.

Ñ‡ Ë Ò‡ÏËÏ Â‚�ÓÔÂÈˆ‡Ï, ‚Ë‰ËÏÓ,ÔÓ‰Ì‡‰ÓÂÎÓ ·˚Ú¸ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈÒÓ‚ÂÒÚ¸˛ ÏË�‡. à ıÓÚfl ÉÂ�Ï‡ÌËfl,

ò‚ÂˆËfl Ë Ñ‡ÌËfl Ô�Â‰Î‡„‡ÎË ·ÓÎÂÂÒÚ�Ó„ÓÂ Ò‡ÏÓÓ„�‡ÌË˜ÂÌËÂ, ëÓ‚ÂÚÏËÌËÒÚ�Ó‚ Öë �Â¯ËÎ: Ö‚�ÓÔ‡ ·Û‰ÂÚ·�‡Ú¸ Ì‡ ÒÂ·fl ÒÚÓÎ¸ ‡Ï·ËˆËÓÁÌ˚ÂÓ·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË‡Ì‡ÎÓ„Ë˜Ì˚Â ÏÂ�˚ Ô�ËÏÛÚ ‰�Û„ËÂËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸Ì˚Â ÒÚ�‡Ì˚, ‚ ÔÂ�‚Û˛Ó˜Â�Â‰¸ ëòÄ.

åÂÊ‰Û ÚÂÏ, Ç‡¯ËÌ„ÚÓÌ ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ„Ó�ËÚ ÊÂÎ‡ÌËÂÏ ÔÓ‰‰Â�ÊË‚‡Ú¸Â‚�ÓÔÂÈÒÍËÂ ËÌËˆË‡ÚË‚˚.

Положение Китая

не отличается от США

ïÓÚfl ëòÄ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈÔ�ÓÚÓÍÓÎ Â˘Â ‚ 1998 „., ˝ÚÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚÚ‡Í Ë ÌÂ ·˚Î �‡ÚËÙËˆË�Ó‚‡Ì ëÂÌ‡ÚÓÏ, ‡ÔÓÒÎÂ Ô�ËıÓ‰‡ Í ‚Î‡ÒÚË ÑÊÓ�‰Ê‡ ÅÛ¯‡-ÏÎ‡‰¯Â„Ó Â„Ó ‡‰ÏËÌËÒÚ�‡ˆËfl ‚ÓÓ·˘ÂÓÚÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ÔÓÎÓÊÂÌËfl ˝ÚÓÈÍÓÌ‚ÂÌˆËË. ÅÂÎ˚È ‰ÓÏ Ò˜ÂÎ, ˜ÚÓ ‰Ó„Ó‚Ó�Ì‡ÌÂÒÂÚ ÒÂ�¸ÂÁÌ˚È Û‰‡� ÔÓ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍÓÈ ÚflÊÂÎÓÈÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË. ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ÔÓÛÒÎÓ‚ËflÏ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡ ëòÄ, ‚ÒÎÛ˜‡Â Ò‚ÓÂ„Ó Ô�ËÒÓÂ‰ËÌÂÌËfl, ‰ÓÎÊÌ˚·˚ÎË ÒÓÍ�‡ÚËÚ¸ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ‚˚·�ÓÒÓ‚ Ì‡7%, ˜ÚÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ·ÓÎ¸¯Â Ò�Â‰ÌÂ„ÓÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎfl ‰Îfl ÓÒÚ‡Î¸Ì˚ıËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓ �‡Á‚ËÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚(5%). ëÎÂ‰Û˛˘ËÏ ‡�„ÛÏÂÌÚÓÏ ÒÚ‡ÎÓ ÚÓ,˜ÚÓ Ì‡ äËÚ‡È, ÍÓÚÓ�˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ÚÓ�˚ÏÍ�ÛÔÌÂÈ¯ËÏ Á‡„�flÁÌËÚÂÎÂÏ ‡ÚÏÓÒÙÂ�˚Ì‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ, ÌËÍ‡ÍËÂ Ó„�‡ÌË˜ÂÌËflÍÓÌ‚ÂÌˆËÂÈ ÌÂ �‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌflÎËÒ¸.

ç‡ÍÓÌÂˆ, ·˚ÎÓ Á‡fl‚ÎÂÌÓ, ˜ÚÓÓ‰ÌÓÁÌ‡˜Ì˚ı ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ô�ÓˆÂÒÒ‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÓÚ Ó·˙ÂÏ‡ ‚˚�‡·ÓÚ‡ÌÌ˚ı„‡ÁÓ‚ ÌÂÚ. ÇÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ‚ÒÂ ÊÂÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Ú‡Í‡fl Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸

‹nsanl›k medeniyetinin sonunun bafl-lang›c› olarak 2020 y›l› saptand›. fiüp-heci için hofl olmayan bir nüans olma-

sa, bu tahmin görmezden gelinebilir (ta-rihte böyleleri az de¤ildir). Bu tarihin kâ-hinlerle, astrologlarla en ufak bir ilgisiyoktur. BM bünyesindeki Uluslararas› ‹k-lim De¤iflikli¤i Paneli’nin resmi belgesin-den al›nd› bu tarih. Kurumun uzmanlar›,e¤er gerekli önlemler al›nmazsa bu tarih-ten sonra küresel ›s›nman›n geri dönül-mez sonuçlar›n›n olaca¤› sonucuna vard›-lar. Bilim adamlar›n›n vard›¤› sonuçlar içaç›c› de¤il. Evvela iklim de¤iflikli¤ine yaln›zsanayileflmifl ülkeler de¤il, ekonomilerigeliflmekte olan ülkeler de imza att›lar.‹kinci olarak da fabrika bacalar›ndaki fil-trelerin çok faydas› yok, enerji ve ulafl›msektörlerinde sera gazlar›yla mücadeledeetkili çözümler gerek. Bu arada gerekli tek-nolojinin gelifltirilmesi ve uygulanmas› 16trilyon gibi “mütevaz›” bir miktara malolacak.

Avrupa Birli¤i her ne kadar 2020 y›l›nakadar sera gazlar›n›n temeli olan karbonat›klar› seviyesini %20’ye kadar düflürme-yi düflündü¤ünü gururla bildiriyorsa da,durumu düzeltmek için bu çok az. Çünkübu maddenin at›klar›n›n toplam hacmin-den Avrupa’n›n pay›na sadece yüzde alt›düflüyor.

Galiba Avrupal›lar da dünyan›n çevrevicdan› olmaktan b›kt›lar. Almanya, ‹sveçve Danimarka daha sert bir s›n›rlama geti-rilmesini teklif ettilerse de, AB BakanlarKonseyi ancak benzer tedbirleri di¤er ge-liflmifl ülkeler de; öncelikle ABD almas› du-





Почему Киотский протоколне интересен Америке?

Алексей Кафтан

Журналист (Украина).

Kyoto Protokolü Amerika için

neden ilginç de¤il?

Aleksey Kaftan

Gazeteci (Ukrayna).

ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ, Ë ÅÂÎÓÏÛ ‰ÓÏÛ Ó ÌÂÈÔ�ÂÍ�‡ÒÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Ó‰Ì‡ÍÓËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍËı Û˜ÂÌ˚ı,ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚Â ˝ÚÓÈ ÚÂÏ‡ÚËÍÂ, ÌÂ�Â‰ÍÓÔÓ‰‚Â�„‡ÎËÒ¸ ˆÂÌÁÛ�Â ‚ Û„Ó‰ÛÓÙËˆË‡Î¸ÌÓÈ ÔÓÁËˆËË. Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ‚ÍÓÌˆÂ Ô�Ó¯ÎÓ„Ó „Ó‰‡ ‚ÒÔ˚ıÌÛÎ ÒÍ‡Ì‰‡Î,ÍÓÚÓ�˚È, Û‚˚, ÌÂ Á‡ÒÚ‡‚ËÎ Ç‡¯ËÌ„ÚÓÌÔÂ�ÂÒÏÓÚ�ÂÚ¸ Ò‚ÓÂ ÏÌÂÌËÂ.

í‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏ, ëòÄ ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ ‚ÓÔÔÓÁËˆËË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Û Ò‚ÓËı ‰�ÛÁÂÈ, Ô�ÂÊ‰Â‚ÒÂ„Ó Â‚�ÓÔÂÈÒÍËı. Ñ‡ÊÂ Ò‡Ï˚Â ·ÎËÁÍËÂÒÓ˛ÁÌËÍË ëòÄ – ÇÂÎËÍÓ·�ËÚ‡ÌËfl,üÔÓÌËfl Ë ä‡Ì‡‰‡ – ‚ ÍÓÌÂ˜ÌÓÏ ËÚÓ„ÂÔ�ËÒÓÂ‰ËÌËÎËÒ¸ Í äËÓÚÒÍÓÏÛÔ�ÓÚÓÍÓÎÛ. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, Í‡Ì‡‰ˆÂ‚ÔÓÁËˆËfl ÒÓÒÂ‰ÂÈ Á‰Ó�Ó‚Ó Ó„Ó�˜ËÎ‡.ä‡Ì‡‰ÒÍËÂ ÍÓÏÔ‡ÌËË, ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌÌ˚Â‚ÍÎ‡‰˚‚‡Ú¸ ÒÂ�¸ÂÁÌ˚Â Ò�Â‰ÒÚ‚‡ ‚ÛÏÂÌ¸¯ÂÌËÂ ‚�Â‰ÌÓÒÚË Ò‚ÓËıÔ�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚, ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ÏÂÌÂÂÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·Ì˚ÏË, ˜ÂÏ Ëı‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍËÂ ÍÓÎÎÂ„Ë, ÌÂ Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ÂäËÓÚÒÍËÏ Ô�ÓÚÓÍÓÎÓÏ. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË,ÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Í‡Ì‡‰ˆ‡Ï ‚˚„Ó‰ÌÂÂÔ�Ó‰‡‚‡Ú¸ „‡Á ‰Îfl ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍËı˝ÎÂÍÚ�ÓÒÚ‡ÌˆËÈ Ë ÔÓÍÛÔ‡Ú¸Ô�ÓËÁ‚Â‰ÂÌÌÛ˛ ËÏË ˝ÌÂ�„Ë˛, ÌÂÊÂÎËÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸ ÂÂ Ì‡ Ò‚ÓÂÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËË.

Россия подписала

протокол. Дело – за США

èÓÒÎÂ ÚÓ„Ó, Í‡Í Ë êÓÒÒËflÔ�ËÒÓÂ‰ËÌËÎ‡Ò¸ Í Ô�ÓÚÓÍÓÎÛ, ëòÄ

Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ‚ Ó‰ËÌÓ˜ÂÒÚ‚Â.Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË «ÊÂÒÚÍËÏË»ÒÚÓ�ÓÌÌËÍ‡ÏË ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍÓÈ ÎËÌËËÒ�Â‰Ë Í�ÛÔÌ˚ı ‰Â�Ê‡‚ ÓÒÚ‡ÎËÒ¸Ä‚ÒÚ�‡ÎËfl Ë ë‡Û‰Ó‚ÒÍ‡fl Ä�‡‚Ëfl.èÂ�‚‡fl ÌÂ ıÓ˜ÂÚ ‰‡‚‡Ú¸ ÙÓ�Û‰‡Î¸ÌÂ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚Ï ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚ‡Ï Ò‚ÓËıÔ�Â‰Ô�ËflÚËÈ. éÒÌÓ‚Û ˝ÍÓÌÓÏËÍËÔÓÒÎÂ‰ÌÂÈ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ˝ÍÒÔÓ�Ú˝ÌÂ�„ÓÌÓÒËÚÂÎÂÈ, ˜ÚÓ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡‚ËÚÂÂ ‚ Ó‰ËÌ �fl‰ Ò �‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÏËÒfl„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ÏË.

ä�ËÚËÍË ÅÛ¯‡ ÓÚÏÂ˜‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ÏÂ�Â ÔÓÁËˆËfl Ô�ÂÁË‰ÂÌÚ‡Ó·˙flÒÌflÂÚÒfl ‚ÎËflÌËÂÏÚ�‡ÌÒÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÌÂÙÚflÌ˚ıÍÓÏÔ‡ÌËÈ, ÍÓÚÓ�˚Â ‚ÎÓÊËÎËÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Â Ò�Â‰ÒÚ‚‡ ‚ Â„Ó ÔÓ‰‰Â�ÊÍÛ.ëÛÏÏ‡ «ÌÂÙÚflÌ˚ı» ÔÓÊÂ�Ú‚Ó‚‡ÌËÈ Ì‡ËÁ·Ë�‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛ Í‡ÏÔ‡ÌË˛�ÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ÌˆÂ‚ ‚ 2000 „. Ô�Â‚˚ÒËÎ‡ 25

rumunda üzerine onurlu yükümlülüklerialaca¤›na karar verdi. Hâlbuki Washing-ton Avrupa’n›n inisiyatifini desteklemekiçin can atm›yor.

Çin’in durumu

ABD’den farks›z

ABD Kyoto Protokolü’nü daha 1998 y›l›ndaimzalam›fl da olsa, Senato onaylamad› birtürlü. ‹ktidara George Bush’un gelmesin-den sonra yönetim bu anlaflman›n hü-kümlerini yerine getirmekten tamamenkaçt›. Beyaz Saray anlaflman›n Ameri-ka’n›n a¤›r sanayisine ciddi darbeler vura-ca¤›n› düflündü. Gerçekten ABD’nin kat›l-mas› durumunda Kyoto Protokolü anlafl-mas›na göre at›k miktar›n› %7’ye kadardüflürmesi gerekir. Bu da, di¤er geliflmifl




YAZ 2007, SAYI: 25

Хотя Евросоюз с гордостью заявляет о намерении до2020 г. снизить уровень выбросов основного парникового

газа – углекислого – на 20%, этого слишком мало, чтобыисправить ситуацию.

Avrupa Birli¤i her ne kadar 2020 y›l›na kadar sera

gazlar›n›n temeli olan karbon at›klar› seviyesini %20’ye

kadar düflürmeyi düflündü¤ünü gururla bildiriyorsa da,

durumu düzeltmek için bu çok az.

ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ç ˜ËÒÎÂ Í�ÛÔÌÂÈ¯ËıÒÔÓÌÒÓ�Ó‚ ÅÛ¯‡ ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ Ú‡ÍËÂ„Ë„‡ÌÚ˚, Í‡Í British Petroleum-Amoco ËExxon-Mobil. Ä ÔÓ ‰‡ÌÌ˚ÏËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÒÍÓÈ Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËË «ñÂÌÚ�Á‡ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ», ‚ ÚÓÏ ÊÂ„Ó‰Û ÌÂÙÚflÌ˚Â ÍÓÏÔ‡ÌËË ÔÓÚ�‡ÚËÎË Ì‡ÓÔÎ‡ÚÛ ‚‡¯ËÌ„ÚÓÌÒÍËı ÎÓ··ËÒÚÓ‚ Â˘ÂÔÓ�fl‰Í‡ 50 ÏÎÌ. ÇÔ�Ó˜ÂÏ, Ëı Û·˚ÚÍË·˚ÎË ·˚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ·ÓÎ¸¯Â, ÂÒÎË ·˚Ô�ÓÚÓÍÓÎ ‚ÒÂ ÊÂ �‡ÚËÙËˆË�Ó‚‡ÎË. ÇÂ‰¸‚ ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ‚ ‰ÓÎ„Ó‚�ÂÏÂÌÌÓÈÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚Â Ô�Ó„ÌÓÁË�Ó‚‡ÎÓÒ¸ÒÌËÊÂÌËÂ ˆÂÌ Ì‡ ÌÂÙÚ¸ ‚ Ò‚flÁË ÒÔÂ�ÂÓ�ËÂÌÚ‡ˆËÂÈ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ Ì‡ ·ÓÎÂÂ˝ÍÓÎÓ„Ë˜Ì˚Â ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝ÌÂ�„ËË.

é·�‡˘‡ÂÚ Ì‡ ÒÂ·fl ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ë ÚÓÚÙ‡ÍÚ, ˜ÚÓ ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍËÈ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈËÒÚÂ·ÎË¯ÏÂÌÚ Ú�‡‰ËˆËÓÌÌÓÔ�ÓÚË‚ËÚÒfl Ë‰ÂÂ ÒÓÁ‰‡ÌËflÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÈÌ‡ ¯Ë�ÓÍËı ÍÓÎÎÂÍÚË‚Ì˚ı ‰Ó„Ó‚Ó�‡ı,ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ, ÔÓ Â„Ó ÏÌÂÌË˛, ÓÌË ÏÓ„ÛÚÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ÒÓ·ÓÈ Û„�ÓÁÛ ÒÛ‚Â�ÂÌËÚÂÚÛëòÄ. í‡Í‡fl ÔÓÁËˆËfl ÓÔ‡ÒÌ‡, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛÏÓÊÂÚ Ô�Ë‚ÂÒÚË Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ï‡ÒÒÓ‚˚ÂÌ‡�Û¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ıÓ·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ ÒÚ‡ÌÛÚ Ó·˚˜ÌÓÈÔ�‡ÍÚËÍÓÈ. ùÚÓ, ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜Â�Â‰¸, ÏÓÊÂÚÛ‰‡�ËÚ¸ ÔÓ Ò‡ÏËÏ ëòÄ.

ä‡Í ·˚ ÚÓ ÌË ·˚ÎÓ, ËÁ-Á‡ÌÂÔ�ËÒÓÂ‰ËÌÂÌËfl ÄÏÂ�ËÍË ÍäËÓÚÒÍÓÏÛ Ô�ÓÚÓÍÓÎÛ Â„Ó˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ÔÓ‰ ‚ÓÔ�ÓÒÓÏ. èÓ ÌÂÍÓÚÓ�˚Ï �‡Ò˜ÂÚ‡Ï,‚ Ì˚ÌÂ¯ÌËı Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ı Ó·˘ÂÂÒÓÍ�‡˘ÂÌËÂ ‚˚·�ÓÒÓ‚ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ ÌÂ ·ÓÎÂÂÔ�ÓˆÂÌÚ‡, ‚ ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡Í Û˜‡ÒÚËÂ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌˆÂ‚ ‚ ˝ÚÓÈ ÍÓÌ‚ÂÌˆËËÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ ·˚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl 5-6%.

ä�ÓÏÂ ÚÓ„Ó – Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÛÊÌÓÔ�ËÁÌ‡Ú¸ Ô�‡‚ÓÚÛ Ç‡¯ËÌ„ÚÓÌ‡, –ÒÌËÒıÓ‰ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í�‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÏÒfl ÒÚ�‡Ì‡Ï ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎËÚ‰Ó·ËÚ¸Òfl ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚ı Ô�ÓÚÓÍÓÎÓÏÁ‡‰‡˜. Ç 1990-ı „„. Ì‡ ‰ÓÎ˛ ˝ÚËı ÒÚ�‡ÌÔ�ËıÓ‰ËÎÓÒ¸ ÓÍÓÎÓ 45% ‚ÒÂı ÏË�Ó‚˚ı‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û, ‡ Í 2008-2012 „. ˝ÚÓÚÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ ÛÊÂ 50%.

ë ‰�Û„ÓÈ ÒÚÓ�ÓÌ˚, Ë ˝ÚÓ Ô�ËÁÌ‡˛ÚÂ‚�ÓÔÂÈÒÍËÂ ˝ÍÓÎÓ„Ë, äËÓÚÒÍËÈÔ�ÓÚÓÍÓÎ ‚ Ì˚ÌÂ¯ÌÂÏ Ò‚ÓÂÏ ‚Ë‰Â

ÓÍ‡ÊÂÚ ÒÎË¯ÍÓÏ ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÍÎËÏ‡Ú Ë ÌÂ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ, ‡ÎË¯¸ Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ ÓÚÒ�Ó˜ËÚ„ÎÓ·‡Î¸ÌÛ˛ Í‡Ú‡ÒÚ�ÓÙÛ. è�Ë ˝ÚÓÏÒÚÓËÏÓÒÚ¸ Â„Ó ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ, ÔÓ ÌÂÍÓÚÓ�˚ÏÓˆÂÌÍ‡Ï, 180 ÏÎ�‰ ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍËı‰ÓÎÎ‡�Ó‚ ‚ „Ó‰. ùÚË ‰ÂÌ¸„Ë ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ·˚ ÔÓÚ�‡ÚËÚ¸ Ë Ò ·ÓÎ¸¯ÂÈ ÔÓÎ¸ÁÓÈ.

Ç ÅÂÎÓÏ ‰ÓÏÂ ÔÓÎ‡„‡˛Ú, ˜ÚÓ Ì‡¯ÎËÎÛ˜¯ËÈ ÔÛÚ¸ �Â¯ÂÌËfl Ô�Ó·ÎÂÏ˚,ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÌÂ Ô�ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚Îfl˛ÚÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È �ÓÒÚ ÒÓı�‡ÌÂÌË˛ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚. ÑÊÓ�‰Ê ÅÛ¯ÔÓÒÚ‡‚ËÎ ÔÂ�Â‰ ëòÄ ˆÂÎ¸ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ 10ÎÂÚ ÒÓÍ�‡ÚËÚ¸ ‚˚·�ÓÒ˚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı„‡ÁÓ‚ Ì‡ 18% Ô�Ë ÒÓı�‡ÌÂÌËË Û�Ó‚Ìfl˝ÍÓÌÓÏËÍË. ùÚÓ ‚ÔÓÎÌÂ ÒÓÔÓÒÚ‡‚ËÏÓ ÒÚÂÏ Ô�Ó„�ÂÒÒÓÏ, ÍÓÚÓ�Ó„Ó ‰ÓÎÊÌ˚‰ÓÒÚË„ÌÛÚ¸ ÒÚ�‡Ì˚-Û˜‡ÒÚÌËˆ˚äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡. ÇÓÔ�ÓÒ ÎË¯¸ ‚ÚÓÏ, ÌÂ ÓÚÍ‡ÊÂÚÒfl ÎË Ô�ÂÂÏÌËÍ ÅÛ¯‡ ÓÚ˝ÚÓ„Ó ÍÛ�Ò‡ – ‚Â‰¸ ÔÓ ·ÓÎ¸¯ÓÏÛ Ò˜ÂÚÛ‚˚ıÓ‰ËÚ, ˜ÚÓ ‡ÏÂ�ËÍ‡Ìˆ˚ ÌËÍÓÏÛÌË˜Â„Ó ÌÂ ‰ÓÎÊÌ˚. �

ülkelerin %5’lik ortalama göstergesindenepey fazla. Di¤er bir konu ise, dünyada at-mosferin en büyük ikinci kirleticisi Çin’eanlaflmaya uymas› için hiçbir s›n›rland›r-man›n getirilmemifl olmas›.

Nihayet, küresel ›s›nma sürecinin üre-tilen gaz hacmine ba¤›ml›l›¤›nda benzerbelirtilerin olmayaca¤› ilan edildi. Sonrayine de böyle bir ba¤›ml›l›¤›n oldu¤u orta-ya ç›kt›. Beyaz Saray bunu çok iyi biliyor fa-kat Amerikal› bilim adamlar›n›n bu konu-da yapt›¤› araflt›rmalar resmi tutum lehi-ne sansürlendi. Sonuç olarak geçen y›l›nsonunda ortaya ç›kan skandal da Was-hington’un düflüncelerini gözden geçir-mesine yetmedi maalesef.

Böylece ABD özellikle Avrupal›lar olmaküzere ço¤u dostlar›n›n aksine muhalif kal-d›. ABD’nin en yak›n müttefikleri ‹ngiltere,Japonya ve Kanada bile son tahlilde KyotoProtokolü’ne kat›ld›lar. Bu arada komflula-





В Белом доме полагают, чтонашли лучший путь решения

проблемы, поскольку непротивопоставляют

промышленный ростсохранению окружающей

среды.

r›n›n tutumu Kanadal›lar› epey üzdü. Üre-tim at›klar›n›n zararlar›n› azaltmak içinciddi yat›r›mlar yapmak zorunda kalanKanadal› flirketler Kyoto Protokolü’ne ba¤-l› olmayan Amerikal› rakipleri karfl›s›ndarekabette zorlan›yorlar. Kanadal›lar›nAmerikal› enerji santrallerine gaz satmas›ve onlar›n üretti¤i enerjiyi sat›n almas›kendi topraklar›nda enerji üretmektendaha kârl› oldu.

Rusya imzalay›nca

ABD yaln›z kald›

Rusya’n›n da protokole kat›lmas›ndansonra ABD nerdeyse yaln›z kald›. Büyükgüçlerin içinde Amerika’n›n “s›k›” yandafl-lar› olarak sadece Avustralya ve Suudi Ara-bistan kald›. Bunun ilk sebebi, kendi flir-ketlerinin Uzakdo¤ulu rakiplerine avantajsa¤lamas›n› istememesi. Di¤er sebep ise

ekonomisinin temelini petrol ihrac› olufl-turuyor olmas› ki, bu da onu geliflen ülke-ler s›ras›na koyuyor.

Bush’u elefltirenler, Baflkan’›n tutu-munda önemli ölçüde kendisini destekle-yen ulusötesi petrol flirketlerinin etkisininoldu¤unu kaydediyorlar. 200 y›ll›k Cum-huriyetçilerin baflkanl›k seçimi kampanya-lar›nda yap›lan “petrollü” ba¤›fllar›n mik-tar› 25 milyon dolar› geçti. Bush’un en bü-yük sponsorlar›ndan British Petroleum –Amoco ve Exxon-Mobil gibi büyük petrolflirketleri var. Araflt›rma organizasyonu So-rumlu Politika Merkezi’nin verilerine görepetrol flirketleri ayn› y›l Washington’dakilobicilere 50 milyon dolar daha verdiler.E¤er protokol onaylansayd› zararlar› dahaçok olacakt› elbette. Çünkü uzun vadedebu süreçte daha ekolojik enerji kaynaklar›-n›n üretimine yönelinece¤i için petrol fi-yatlar›n›n düflece¤i tahmin ediliyordu.

Amerikan nüfuzlu politik çevreleri ge-nifl kolektif anlaflmalara dayanan ulusla-raras› bir sisteme geleneksel olarak karfl›-d›rlar. Çünkü bunun ABD’nin otoritesinitehdit etti¤i düflüncesini tafl›rlar. Böylebir durufl tehlikelidir çünkü uluslararas›yükümlülüklerin yayg›n bir flekilde yeri-ne getirilmemesi al›fl›ld›k bir uygulamahaline gelebilir. Bu da zaman› gelinceABD’nin kendisini vurur.

Ne olursa olsun Amerika’n›n KyotoProtokolü’ne kat›lmamas› onun etkisiniflüphe alt›nda b›rakm›flt›r. Baz› hesapla-malara göre, o zamanlar Amerikal›lar buanlaflmaya dâhil olsayd›, bugünkü flart-larda at›klar›n toplam düflüfl oran› %5-6’ya ulaflabilirdi.

Bundan baflka burada da Washing-ton’un hakl›l›¤›n› kabul etmek gerekir.Geliflmekte olan ülkelere hoflgörülü yak-lafl›m, protokolün koydu¤u hedeflereulaflma imkân›n› vermeyecektir. 1990’l›y›llarda dünyadaki bütün sera gaz› at›k-lar›ndan bu ülkelerin hissesine %45 dü-flüyordu, 2008 – 2012 y›llar›na do¤ru bugösterge %50 olacakt›r.

Di¤er taraftan bunu Avrupal› çevreci-ler de kabul ediyor; Kyoto Protokolü’nüngünümüzdeki flekliyle iklime çok az biretkisi olacak ve küresel tehlikeyi durdur-mayacak, sadece yavafllatacakt›r. Bununyan›nda bedeli baz› hesaplara göre hery›l 180 milyar dolara ulaflacak. Bu parala-r› yararl› ifllere harcamak da mümkündü.

Beyaz Saray’da sanayi büyümesiniçevre korumas›n›n karfl›s›na ç›karmaya-rak problemin en iyi çözümünü bulduk-lar›n› düflünüyorlar. George Bush Ameri-ka’ya, ekonomik düzeyi korumak flart›ylaon sene içinde sera gaz› at›klar›n› %18azalt›lmas› hedefini verdi. Bu Kyoto Pro-tokolü’ne kat›lan ülkelerin ulaflmas› ge-reken geliflime oldukça uyuyor. SorunBush’un halefinin bu rotadan vazgeçipgeçmemesidir çünkü Amerikal›lar hiçkimseye borçlu olmazlar. �




YAZ 2007, SAYI: 25

Beyaz Saray’da sanayi

büyümesini çevre

korumas›n›n karfl›s›na

ç›karmayarak problemin en

iyi çözümünü bulduklar›n›

düflünüyorlar.

ç‡ Ô�ÓÚflÊÂÌËË ‰ÓÎ„Ó„Ó ‚�ÂÏÂÌËÌÂ„‡ÚË‚Ì˚Â ÒˆÂÌ‡�ËË ËÁÏÂÌÂÌËÈÍÎËÏ‡Ú‡, Ó ÍÓÚÓ�˚ı Á‡fl‚ÎflÎË

Û˜ÂÌ˚Â, Í‡Á‡ÎËÒ¸ ‰‡ÎÂÍÓÈ ÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚ÓÈ.íÂÔÎ‡fl ÁËÏ‡ ‚ ÒÂ‚Â�Ì˚ı �Â„ËÓÌ‡ıÔÎ‡ÌÂÚ˚ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ì‡ÔÓÏÌËÎ‡ ‚ÒÂÏÛ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Û Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ �Â‡Î¸ÌÓÒÚ¸„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÌÂ Ú‡Í ÛÊ‰‡ÎÂÍ‡, Ë ˝ÚÓÚ Ô�ÓˆÂÒÒ ÏÓÊÂÚ Ô�Â‚�‡ÚËÚ¸Ì‡¯Û ÊËÁÌ¸ ‚ ÍÓ¯Ï‡�. èÓÒÎÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ„ÓÓ·ÒÛÊ‰ÂÌËfl ‚ ëåà Ô�Ó·ÎÂÏ‡„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ·˚Î‡ ‚ÌÂÒÂÌ‡ ‚ÔÓ‚ÂÒÚÍÛ ‰Ìfl Á‡ÒÂ‰‡ÌËfl ä‡·ËÌÂÚ‡ÏËÌËÒÚ�Ó‚ íÛ�ˆËË, ÍÓÚÓ�ÓÂ ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸26 ÙÂ‚�‡Îfl 2006 „. Ç ÓÚ˜ÂÚÂ, ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓÏ ÏËÌËÒÚÂ�ÒÚ‚‡ÏË˝ÍÓÎÓ„ËË, ÎÂÒÌ˚ı Ë ÏËÌÂ�‡Î¸Ì˚ı�ÂÒÛ�ÒÓ‚ Ë ÏËÌËÒÚÂ�ÒÚ‚ÓÏ ÒÂÎ¸ÒÍÓ„ÓıÓÁflÈÒÚ‚‡, ÓÚÏÂ˜‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‚ 2006 „.ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÓÒ‡‰ÍÓ‚ Ì‡ ÚÂ��ËÚÓ�ËËíÛ�ˆËË ÒÓÍ�‡ÚËÎÓÒ¸ Ì‡ 16%, ˜ÚÓÓÚ�Ëˆ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÒÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ Ì‡ Û�Ó‚ÌÂ ‚Ó‰˚ ‚‚Ó‰Óı�‡ÌËÎË˘‡ı Ë Ì‡ Ô�Ó‚Â‰ÂÌËËÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı �‡·ÓÚ.

ç‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ ‚˚Ò˚ı‡˛˘ËÂ ‚ íÛ�ˆËËÓÁÂ�‡, Û˜‡ÒÚË‚¯ËÂÒfl ‚ ÄÏÂ�ËÍÂ Û�‡„‡Ì˚,ÌÂÓ·˚˜ÌÓ ÚÂÔÎ‡fl ÔÓ„Ó‰‡ ‚ Ö‚�ÓÔÂ –Ô�Â‰‚ÂÒÚÌËÍË Ô�Ë·ÎËÊ‡˛˘ÂÈÒflÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. äÓ„‰‡ ÔÓÌËÊÂÌËÂ Û�Ó‚Ìfl‚Ó‰˚ ‚ ‚Ó‰Óı�‡ÌËÎË˘Â ì‚‡‰ÊËÍ ‚äÓ‰Ê‡ÂÎË Ô�Â‚˚ÒËÎÓ ‰ÓÔÛÒÚËÏ˚ÂÔ�Â‰ÂÎ˚, Ï˝� ÄÌÍ‡�˚ åÂÎËı ÉÓÍ˜ÂÍÁ‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ Á‡Ô‡ÒÓ‚ ‚Ó‰˚ ‚ ÄÌÍ‡�Â ı‚‡ÚËÚÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ‰‚‡ ÏÂÒflˆ‡. ùÚÓ ÓÁÌ‡˜‡ÎÓ, ˜ÚÓ, ‚ÒÎÛ˜‡Â Ô�Ó‰ÓÎÊÂÌËfl Á‡ÒÛıË, ÊËÚÂÎflÏ·ÓÎ¸¯Ëı „Ó�Ó‰Ó‚ ˜Â�ÂÁ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓÏÂÒflˆÂ‚ Ô�Ë‰ÂÚÒfl ÒÚÓÎÍÌÛÚ¸Òfl ÒÌÂÔ�Ë‚˚˜Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ: ËÁ Í�‡ÌÓ‚ÔÂ�ÂÒÚ‡ÌÂÚ ÚÂ˜¸ ‚Ó‰‡. àÁÏÂÌÂÌËfl

ÍÎËÏ‡Ú‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ô�Ófl‚Îfl˛ÚÒfl ‚Ó ‚ÒÂıÒÙÂ�‡ı ÊËÁÌË. ä‡Í Á‡fl‚ËÎ ÏËÌËÒÚ�ÒÂÎ¸ÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ íÛ�ˆËË åÂı‰Ë ùÍÂ�,‚ �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÒËÎ¸ÌÓÈ Ê‡�˚ ‚ ‡‚„ÛÒÚÂ 2006„. Û�ÓÊ‡È Ô¯ÂÌËˆ˚ ÛÔ‡Î Ì‡ 10%.è�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÙË�Ï-Ô�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈÔ�Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl Á‡fl‚Îfl˛Ú, ˜ÚÓ ‚ 2007„. Ô�ÓËÁÓÈ‰ÂÚ ÒÔ‡‰ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÏÌÓ„ËıÔ�Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl. ùÚÓ Ô�Ë‚Â‰ÂÚ ÍÔÓ‚˚¯ÂÌË˛ ˆÂÌ Ì‡ Ô�Ó‰ÛÍÚ˚, ËÔ�Ë˜ËÌÓÈ ÔÓ‰Ó�ÓÊ‡ÌËfl ‚ÔÂ�‚˚Â ÒÚ‡ÌÛÚÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ËÁÏÂÌÂÌËfl.

è�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ ÄÒÒÓˆË‡ˆËË ÙÂ�ÏÂ�Ó‚íÛ�ˆËË à·�‡ıËÏ ÖÚÍËÌ Ú‡ÍÊÂÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ„Ó‰Ì˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl ‚Ï‡�ÚÂ-Ï‡Â ˝ÚÓ„Ó „Ó‰‡ ÓÚ�Ëˆ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÍ‡ÊÛÚÒfl Ì‡ ÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ

Y›llard›r bilim adamlar›n›n gündemegetirdi¤i iklim de¤iflikli¤i senaryola-r› yüzy›llar içinde gerçekleflecek bir

olay gibi alg›land›. Bu k›fl kuzey yar›m kü-rede yaflanan s›cak havalar yaflant›m›z›kabusa çevirebilecek geliflmelerin bir an-da kap›m›z› çal›verece¤i gerçe¤inin dahaiyi anlafl›lmas›na sebep oldu. Konu ka-muoyu taraf›ndan tart›fl›ld›ktan sonra 26fiubat 2006’da yap›lan Bakanlar Kuru-lu’nun gündemine geldi. Kurula sunulanÇevre ve Orman, Enerji ve Tabii Kaynaklarve Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›klar›n›n or-taklafla haz›rlad›klar› raporda 2006’daTürkiye’ye düflen ya¤›fl›n yüzde 16 oran›n-da azald›¤› tespitine yer verildi. Bu duru-mun, içme suyu barajlar›n› ve tar›m›olumsuz etkileyece¤i belirtildi.

Asl›nda, Türkiye’de kuruyan göller,Amerika’da kas›rgalar, Avrupa’da da s›cakhava dalgalar›yla insanl›¤› tehdit eden bude¤iflim çoktan “geliyorum” demiflti. Ko-caeli’deki Yuvac›k Baraj› kururken, AnkaraBüyükflehir Belediye Baflkan› Melih Gök-çek flehrin ancak 2 ayl›k su rezervinin kal-d›¤›n› aç›klad›. Bu durum özellikle büyükflehirlerde yaflayanlara kurakl›¤›n çok de-¤il, birkaç ay sürmesi halinde en do¤alolay kabul ettikleri musluklardan su ak-mas›n›n bir lükse dönüflebilece¤ini anlat-t›. Asl›nda iklim de¤iflimi kendini yavaflyavafl her alanda belli ediyor. Anadolu’daA¤ustos ortas›nda vuran kavurucu s›cak-lar sonucu 2006 bu¤day rekoltesinde yak-




Глобальное потеплениеосушает реки, приводит кподорожанию продуктов

Гюрхан Савгы

Журналист-эколог (Турция).

Küresel ›s›nma sular› kurutacak,

g›day› pahaland›racak

Gürhan Savg›

Çevre Muhabiri (Türkiye).


ÓÚ�‡ÒÎË. ÉÂÌÂ�‡Î¸Ì˚È Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ÄÒÒÓˆË‡ˆËË ÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô‡Î‡ÚíÛ�ˆËË òÂÏÒË Å‡È�‡ÍÚ‡� ‰‡ÊÂÔ�Â‰ÎÓÊËÎ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ˆÂÌÚ� ÔÓÓÚÒÎÂÊË‚‡ÌË˛ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÈ Á‡ÒÛıË.ä�ÓÏÂ ÚÓ„Ó, Å‡È�‡ÍÚ‡� Ô�Â‰Î‡„‡ÂÚÒÓÁ‰‡Ú¸ Ô�Ë ‚Ó‰Óı�‡ÌËÎË˘‡ı ˆÂÌÚ�˚ ÔÓÒÓı�‡ÌÂÌË˛ ‚Ó‰˚, ‡ Ú‡ÍÊÂ �‡Á�‡·ÓÚ‡Ú¸ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ó· ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËË ËÒÓı�‡ÌÂÌËË ‚Ó‰˚.

Озеро Ходжи

Насреддина в опасности

ç‡ ÚÂ��ËÚÓ�ËË íÛ�ˆËË ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÁ‡ÒÛıË Ì‡˜‡ÎË Ô�Ófl‚ÎflÚ¸Òfl Â˘Â ‚ 2000 „.è�ÓËÁÓ¯ÎÓ ÔÓÎÌÓÂ ‚˚Ò˚ı‡ÌËÂ ËÎËÒÌËÊÂÌËÂ Û�Ó‚Ìfl ‚Ó‰˚ ‚ ÌÂÍÓÚÓ�˚ıÓÁÂ�‡ı ‚ ÄÌ‡ÚÓÎËË. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛,ÔÓÎËÚËÍË Ë „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ˜ËÌÓ‚ÌËÍË,ÌÂÒÏÓÚ�fl Ì‡ ÔÛ·ÎËÍ‡ˆËË ‚ Ô�ÂÒÒÂ ËÚÂÎÂ‚ËÁËÓÌÌ˚Â ÒÓÓ·˘ÂÌËfl, ÌÂ ÒÔÂ¯ËÎË ÒÔ�ËÌflÚËÂÏ ÏÂ� ‰Îfl ËÒÔ�‡‚ÎÂÌËflÒËÚÛ‡ˆËË, ÌÂ ÓÒÓÁÌ‡‚‡fl ÒÂ�¸ÂÁÌÓÒÚËÔ�Ó·ÎÂÏ˚. çÂÍÓÚÓ�˚Ï ÓÁÂ�‡Ï ‚ÚÛ�ÂˆÍÓÈ Ô�Ó‚ËÌˆËË äÓÌ¸fl, Ú‡ÍËÏ Í‡ÍÄÍ¯ÂıË�, ÇÂÈ¯ÂıË�, åÂÍÂ Ë äÛÎÛ, Ú‡ÍÊÂ„�ÓÁËÚ ‚˚Ò˚ı‡ÌËÂ. ÉÎÛ·ËÌ‡ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓ„ÓÓÁÂ�‡ ÄÍ¯ÂıË�, „‰Â Í‡Ê‰˚È „Ó‰

Ô�Ó‚Ó‰ËÚÒfl ÙÂÒÚË‚‡Î¸ ‚ Ô‡ÏflÚ¸ ïÓ‰ÊËç‡Ò�Â‰‰ËÌ‡, ÒÓÒÚ‡‚ËÎ‡ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û 30 ÒÏ.éÍÓÎÓ 5 Ú˚Ò. ÒÂÏÂÈ ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ·˚ÎËÔÓÍËÌÛÚ¸ ÓÍ�ÂÒÚÌÓÒÚË ÓÁÂ�‡, ÍÓÚÓ�ÓÂ·˚ÎÓ ‰Îfl ÌËı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÊËÁÌË.èÓıÓÊ‡fl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÎÓÊËÎ‡Ò¸ Ë Ò ÓÁÂ�ÓÏÅÂÈ¯ÂıË�. Ö˘Â 25 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ „ÎÛ·ËÌ‡ÓÁÂ�‡ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎ‡ 24 Ï, ËÁÏÂ�ÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó„Ó‰‡ ÔÓÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ Ò‡Ï‡fl ·ÓÎ¸¯‡fl„ÎÛ·ËÌ‡ ÓÁÂ�‡ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 8 Ï. ëËÚÛ‡ˆËflÛÒÛ„Û·ËÎ‡Ò¸ Â˘Â Ë ÚÂÏ, ˜ÚÓ, ÌÂÒÏÓÚ�fl Ì‡ÁËÏÌËÈ ÔÂ�ËÓ‰, ‚Ó‰‡ ËÁ ÓÁÂ�‡ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Î‡Ò¸ ‰ÎflÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÌÛÊ‰. Ç Ô�ÂÊÌËÂ„Ó‰˚ ‚ ÓÁÂ�Â Ó·ËÚ‡ÎÓ 14 ‚Ë‰Ó‚ �˚·, ‚˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ëı ˜ËÒÎÓ ÒÌËÁËÎÓÒ¸ ‰Ó Ú�Âı. ÇÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÏ Ò‚ÓÂÈ Í�‡ÒÓÚÓÈ Í�‡ÚÂ�ÌÓÏÓÁÂ�Â åÂÍÂ ‚ ÚÓÈ ÊÂ Ô�Ó‚ËÌˆËËÔ�‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂ ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‚Ó‰˚. ÇÔ�Â‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌÌ˚ı ‰Îfl Ó�Ó¯ÂÌËfl ÔÓÎÂÈ‚Ó‰Óı�‡ÌËÎË˘‡ı Û�Ó‚ÂÌ¸ ‚Ó‰˚ Ú‡ÍÊÂÒÌËÁËÎÒfl ‰Ó ÏËÌËÏ‡Î¸ÌÓ„Ó Û�Ó‚Ìfl.ä‡Ï˚¯Ó‚˚Â Á‡�ÓÒÎË ù¯ÏÂÍ‡fl,ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â Í‡Í ÏÂÒÚÓ Ó·ËÚ‡ÌËfl �‡ÁÌ˚ı‚Ë‰Ó‚ ÔÚËˆ, Â˘Â ÔflÚ¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Á‡ÌËÏ‡ÎËÔÎÓ˘‡‰¸ 110 ÍÏ2, ‡ ÒÂÈ˜‡Ò ÓÚ Ó„�ÓÏÌÓ„Ó·‡ÒÒÂÈÌ‡ ÓÒÚ‡Î‡Ò¸ ÌÂ·ÓÎ¸¯‡fl ‚Ô‡‰ËÌ‡, ‚ÍÓÚÓ�ÓÈ ÎÂÚÓÏ ËÌÓ„‰‡ ÍÛÔ‡˛ÚÒfl ‰ÂÚË.êÂ„ËÓÌ ÛÚ�‡ÚËÎ ·˚ÎÛ˛ Í�‡ÒÓÚÛ Ë

lafl›k yüzde 10’luk kay›p oldu¤u birincia¤›zdan Tar›m ve Köyiflleri Bakan› MehdiEker taraf›ndan aç›klad›. G›da sektöründeçal›flan firma temsilcileri de 2007’de di¤erürünlerin miktar›nda da azalma olabile-ce¤ini seslendiriyor. Bu da, halk›n belki ilkdefa iklim de¤iflikli¤inden dolay› çok say›-da g›da ürününü daha zaml› yiyece¤inigösteriyor.

Türkiye Ziraatç›lar Derne¤i Baflkan› ‹b-rahim Yetkin, önümüzdeki Mart ve May›saylar›ndaki hava durumunun tar›msalüretimi etkileyece¤ini belirtiyor. TürkiyeZiraat Odalar› Birli¤i Genel Baflkan› fiemsiBayraktar ise kurakl›¤›n bir merkez kuru-larak sürekli izlenmesini teklif ediyor. Bay-raktar ayr›ca havzalarda su yönetim bi-rimleri kurulmas›n› ve su yasas› ç›kar›l-mas›n› istiyor.

Nasreddin Hoca’n›n

gölü kurudu

Türkiye’de kurakl›k 2000’den itibaren, ‹çAnadolu ve göller bölgesindeki göllerdenbaz›lar›ndaki seviye düflüklü¤ü baz›lar›-n›n da kurumas›yla kendini hissettirdi.Ancak politikac› ve bürokratlar, gazete vetelevizyonlarda yap›lan periyodik haber-lere ra¤men konunun ciddiyetine uygunköklü tedbirler alma yoluna gitmedi. Kon-ya Havzas›’nda yer alan ve bölgeye hayatveren Akflehir, Beyflehir, Meke ve Kulu göl-leri kurakl›k yüzünden kuruma noktas›na




В знаменитом своей красотой кратерном озере Меке впровинции Конья практически не осталось воды.

Dünyan›n “nazar boncu¤u” olarak tan›nan

Konya’n›n Karap›nar ilçesindeki Meke krater

gölünde yok denecek kadar su kald›.

YAZ 2007, SAYI: 25

�‡ÁÌÓÓ·�‡ÁËÂ, Í�ÓÏÂ ÚÓ„Ó, ÏÂÒÚÌ˚ÂÊËÚÂÎË, ÍÓÚÓ�˚Â ÊËÎË Á‡ Ò˜ÂÚ �˚·ÌÓÈÎÓ‚ÎË, ‚˚�‡˘Ë‚‡ÌËfl Ë Ô�Ó‰‡ÊË Ù�ÛÍÚÓ‚Ë Ó‚Ó˘ÂÈ, ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ Ò Ï‡ÚÂ�Ë‡Î¸Ì˚ÏËÚ�Û‰ÌÓÒÚflÏË. é‰ÌËÏ ËÁ Ú�‡„ËÍÓÏË˜Ì˚ıÏÓÏÂÌÚÓ‚ ˝ÔÓÔÂË Ò ÌÂı‚‡ÚÍÓÈ ‚Ó‰˚fl‚ËÎ‡Ò¸ ÓÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏÛÔ�‡‚ÎÂÌËÂÏ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ‚Ó‰Óı�‡ÌËÎË˘‡,Ì‡˜‡‚¯Â„ÓÒfl ‚ 2000 „. ëÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó·˚ÎÓ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ ÔÓ Ô�Ë˜ËÌÂ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ëfl‚Ó‰˚. è�Ë˜ÂÏ, Ì‡ ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÛÊÂ

·˚ÎÓ ËÒÚ�‡˜ÂÌÓ 8 ÏÎÌ ÚÛ�ÂˆÍËı ÎË�.ÜËÚÂÎË ù¯ÏÂÍ‡fl Ò „�ÛÒÚ¸˛ ‚ÒÔÓÏËÌ‡˛ÚÚÂ ‚�ÂÏÂÌ‡, ÍÓ„‰‡ ‚ Ò‡‰‡ı ‚˚�‡˘Ë‚‡ÎËÒ¸�‡ÁÌÓÓ·�‡ÁÌ˚Â Ù�ÛÍÚ˚ Ë Ó‚Ó˘Ë. ÅÓÎ¸¯Â‰�Û„Ëı ÓÚ Á‡ÒÛıË ÔÓÒÚ�‡‰‡Î‡ ‰Â�Â‚ÌflÅÛ„ÂÚ, ÒÓÒÚÓfl‚¯‡fl ËÁ 130 ‰ÓÏÓ‚.èflÚÌ‡‰ˆ‡Ú¸ ÒÂÏÂÈ ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ·˚ÎËÔÂ�ÂÂı‡Ú¸ ‚ äÓÌ¸˛ Ë ÅÛ�ÒÛ. ÖÒÎË ‚·ÎËÊ‡È¯ÂÂ ‚�ÂÏfl Ô�Ó·ÎÂÏ‡ ‚Ó‰˚ ÌÂ·Û‰ÂÚ �Â¯ÂÌ‡, ÚÓ Â˘Â ÏÌÓ„Ó ÒÂÏÂÈÔÓÍËÌÛÚ �Ó‰Ì˚Â ÏÂÒÚ‡. ê‡Ì¸¯Â ‚ ‰Â�Â‚ÌÂ·˚ÎÓ ÓÍÓÎÓ 12 Ú˚Ò. „ÓÎÓ‚ Ó‚Âˆ, ÒÂÈ˜‡Ò

geldi. Nasrettin Hoca flenliklerinde her y›lgeleneksel olarak maya çal›nan AkflehirGölü’nde sadece 30 santimetre derinli-¤inde su kald›. Tam anlam›yla çöl görü-nümündeki Akflehir Gölü’nden geçiminisa¤layan yaklafl›k 5 bin aile göç etti. Türki-ye’nin en büyük tatl› su gölü Beyflehir’dede durum farkl› de¤il. 25 y›l önce 24 met-re derinli¤i ölçülen Beyflehir Gölü’nün ise,bu y›l ölçümlerde en derin yeri 8 metreolarak belirlendi. Gölden k›fl ortas› olma-s›na ra¤men tar›m alanlar›na su aktar›l-maya bafllan›nca durum daha da kötülefl-ti. Daha önceki y›llarda 14 çeflit bal›k yafla-yan gölde, bu y›l sadece üç çeflit bal›k bu-lundu¤u belirlendi. Dünyan›n “nazarboncu¤u” olarak tan›nan Konya’n›n Kara-p›nar ilçesindeki Meke krater gölünde iseyok denecek kadar su kald›. Tar›m arazile-rinin sulanmas› için kurulan barajlar dason y›llar›n en düflük su seviyesine indi.Yeralt› su kaynaklar›yla beslenen ve“Önemli Kufl Alan›” statüsündeki Eflme-kaya Sazl›¤›, 5 y›l önce 110 kilometre kare-yi kaplayan gölden geriye çocuklar›n s›cakyaz günlerinde serinledi¤i bir su çukurukald›. Do¤al zenginli¤in kaybedilmesininyan› s›ra, eskiden oldu¤u gibi meyve, seb-ze ve alabal›k yetifltiremeyen yöre halk›





Камышовые заросли Эшмекая, известныекак место обитания разных видов птиц,еще пять лет назад занимали площадь

110 км2, а сейчас от огромного бассейнаосталась небольшая впадина, в которой

летом иногда купаются дети.

Yeralt› su kaynaklar›yla beslenen ve “ÖnemliKufl Alan›” statüsündeki Eflmekaya Sazl›¤›, 5

y›l önce 110 kilometre kareyi kaplayangölden geriye çocuklar›n s›cak yaz

günlerinde serinledi¤i bir su çukuru kald›.

Министр сельского хозяйстваТурции Мехди Экер

Tar›m ve KöyiflleriBakan› Mehdi Eker

da geçim s›k›nt›s› çekmeye bafllad›. Bu su-lak alandaki en trajikomik durum ise Dev-let Su ‹flleri’nin 2000’de bafllay›p, 8 mil-yon YTL harcad›¤› baraj inflaat›n›n, su ol-mamas› sebebiyle yar›m kalmas›. 6 y›l ön-cesine kadar meyve ve sebzenin her türü-nün yetifltirildi¤i Eflmekaya eski günleriniar›yor. Kurakl›ktan en fazla etkilenen 130haneli Bü¤et köyünden 15 aile Bursa veKonya’ya göçmüfl. Soruna çare buluna-mazsa köyünü terk edenlerin artaca¤›ifade ediliyor. Köydeki 12 bin koyundanbugün sadece 2 bini kalm›fl. Sazl›klar› ha-sat ederek ihraç eden vatandafl bu gelir-den de art›k yoksun. Köylülerden RecepÖksüz, “Kavakl›klar kurudu, bal›k üretimiyapacak su kalmad›, kay›s›, kavun, elma,armut art›k yetiflmiyor.” diyor. ‹lyas Bafl-kan ise 15 bin YTL’ye su pompas› alarak 3-4 bin YTL elektrik masraf› yaparak eskisi-ne göre çok küçük bir araziyi sulayabildik-lerini dile getiriyor.

Konya ovas› önce çöl olacak

Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fa-kültesi Jeoloji Bölümü Hidrojeoloji Anabi-lim Dal› Baflkan› Prof. Dr. Serdar Bayar›,Konya Kapal› Havzas›’ndaki yeralt› suyurezervini araflt›rmak için 3 kiflilik ekiplekapsaml› bir araflt›rma yapt›. Bayar›, ye-ralt› sular›n›n ölçüsüz flekilde kullan›lma-ya devam edilmesi durumunda, Türki-ye’nin en verimli ovalar›ndan birinin çöl-leflme riskiyle karfl›laflabilece¤ini anlat›-yor. Bayar›’ya göre, bölge küresel ›s›nma-n›n da etkisiyle daha az ya¤›fl alacak. Bu-harlaflman›n azalmas›na ba¤l› olarak ik-lim daha da karasal bir hal alacak. Azalanya¤›fllarla birlikte bölgede yar› çöl iklimi-nin ortaya ç›kmas› ihtimali de bulunuyor.

UNDP Türkiye Temsilcisi MahmutAyup, Türkiye’nin 1. Ulusal Bildirim Rapo-ru’nun, 20 kurumun kat›l›m› ile yaklafl›kbir y›lda haz›rland›¤›n› belirtiyor. Çal›fl-man›n, Türkiye’yi küresel ›s›nmaya karfl›tedbir alan ülkeler aras›na soktu¤unu be-lirten Ayup, Küresel Çevre Fonu (GEF)’tenTürkiye’nin destek almas› için ellerindengeleni yapt›klar›n› kaydediyor. ‹klim de¤i-flikli¤inin Anadolu’ya etkileri hakk›nda dabilgi veren Ayup, 2050’de Türkiye’de s›-cakl›¤›n 2 derece artaca¤›n›, 2100’de iseEge Bölgesinde art›fl›n 6 dereceyi bulaca-¤›na dikkat çekti. Bu durumun, dikkatlisu kullan›m›n› zorunlu k›laca¤›n› söyle-yen Ayup, tar›m, tekstil ve turizm sektör-lerin su rekabetini artaca¤›n› ifade edi-




YAZ 2007, SAYI: 25

Что изменит Киотский протокол? � Меры, предусматриваемые Киотским протоколом, требуют серьезных инвестиций.

� На 5% снизятся выбросы парниковых газов.

� Будет разработана декларация, направленная на снижение типов производства сиспользованием горючих видов топлива.

� Разработка систем экономии энергии, создание моделей передвижных средств,потребляющих минимальное количество топлива, использование в промышленностиэнергоэкономичных технологий.

� Забота об экологии станет основным принципом производства, транспорта, утилизации.

� С целью снижения в атмосфере уровня метана и двуокиси углерода разработкапрограмм по использованию альтернативных источников энергии.

� Использование биологически чистого топлива.

� Будет разработана новая система переработки отходов на предприятиях попроизводству стали, цемента и извести.

� На электростанциях будут внедрены системы с минимальной эмиссией двуокисиуглерода.

� Будут созданы системы для более активного использования солнечной энергии,предпочтение будет отдано ядерной энергии, поскольку при ее использовании выбросыдвуокиси углерода минимальны.

� Использование экологически опасного топлива и чрезмерные выбросы двуокисиуглерода будут облагаться налогом.

Kyoto ile neler de¤iflecek?� Kyoto Protokolü ile devreye girecek önlemler son derece pahal› yat›r›mlar gerektiriyor.

� Atmosfere sal›nan sera gaz› miktar› yüzde 5’e çekilecek.

� Endüstriden, motorlu tafl›tlardan, ›s›tmadan kaynaklanan sera gaz› miktar›n›azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek.

� Daha az enerji ile ›s›nma, daha az enerji tüketen araçlarla uzun yol alma, daha azenerji tüketen teknoloji sistemlerini endüstriye yerlefltirme, ulafl›mda, çöpdepolamada çevrecilik, temel ilke olacak.

� Atmosfere b›rak›lan metan ve karbondioksit oran›n›n düflürülmesi için alternatifenerji kaynaklar›na yönelinecek.

� Fosil yak›tlar yerine örne¤in, bio dizel yak›t kullan›lacak.

� Çimento, demir çelik ve kireç fabrikalar› gibi yüksek enerji tüketen iflletmelerde at›kifllemleri yeniden düzenlenecek.

� Termik santrallerde daha az karbon ç›kartan sistemler, teknolojiler devreye sokacak.

� Günefl enerjisinin önü aç›lacak. Nükleer enerjide karbon oran› s›f›r oldu¤u içindünyada bu enerji ön plana ç›kar›lacak.

� Fazla yak›t tüketen ve fazla karbon üretenden daha fazla vergi al›nacak.

ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ÚÓÎ¸ÍÓ 2 Ú˚Ò. åÂÒÚÌ˚Â ÊËÚÂÎËÁ‡ÌËÏ‡ÎËÒ¸ ‚˚�Û·ÍÓÈ Ë Ô�Ó‰‡ÊÂÈÚ�ÓÒÚÌËÍ‡, ÒÂÈ˜‡Ò ÓÌË ÎË¯ËÎËÒ¸ ˝ÚÓÈÒÚ‡Ú¸Ë ‰ÓıÓ‰‡. ÜËÚÂÎ¸ ‰Â�Â‚ÌË êÂ‰ÊÂÔéÍÒ˛Á „Ó‚Ó�ËÚ, ˜ÚÓ «‚˚ÒÓıÎË ÚÓÔÓÎËÌ˚Â�Ó˘Ë, ‚ ÓÁÂ�Â ÔÂ�ÂÒÚ‡Î‡ ‚Ó‰ËÚ¸Òfl �˚·‡,ËÁ-Á‡ ÌÂı‚‡ÚÍË ‚Ó‰˚ Ï˚ ÌÂ ÏÓÊÂÏ‚˚�‡˘Ë‚‡Ú¸ ‡·�ËÍÓÒ˚, ‰˚ÌË, fl·ÎÓÍË,ÒÎË‚˚». àÎ¸flÒ Å‡¯Í‡Ì �‡ÒÒÍ‡Á‡Î, ˜ÚÓ Á‡15 Ú˚Ò. ÚÛ�ÂˆÍËı ÎË� Ô�ËÓ·�ÂÎ Ì‡ÒÓÒ,ÔÎ‡ÚËÚ Á‡ ˝ÎÂÍÚ�Ë˜ÂÒÚ‚Ó 3-4 Ú˚Ò. ÎË� ËÚ‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏ Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚ ÔÓÎË‚ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂ·ÓÎ¸¯Ó„Ó, ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ ÒÔ�ÂÊÌËÏË ‚�ÂÏÂÌ‡ÏË, Û˜‡ÒÚÍ‡ ÁÂÏÎË.

В пустыню превратится

долина Коньи

è�ÓÙÂÒÒÓ� „ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÓÚ‰ÂÎÂÌËflËÌÊÂÌÂ�ÌÓ„Ó Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚ‡ ÛÌË‚Â�ÒËÚÂÚ‡ï‡‰ÊÂÚÚÂÔÂ ëÂ�‰‡� Å‡fl�˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ÒÚ�ÂÏfl Û˜ÂÌ˚ÏË Ô�Ó‚ÂÎ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ,Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌÌÓÂ Ì‡ ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËÂ �ÂÁÂ�‚Ó‚ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ‚Ó‰ ‚ ‚Ó‰ÌÓÏ ·‡ÒÒÂÈÌÂÔ�Ó‚ËÌˆËË äÓÌ¸fl. Å‡fl�˚ ÛÚ‚Â�Ê‰‡ÂÚ, ˜ÚÓÂÒÎË ·Û‰ÂÚ Ô�Ó‰ÓÎÊ‡Ú¸Òfl ÌÂÓ·‰ÛÏ‡ÌÌÓÂËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ‚Ó‰, ÚÓ Ó‰Ì‡ ËÁÒ‡Ï˚ı ÔÎÓ‰Ó�Ó‰Ì˚ı ‰ÓÎËÌ íÛ�ˆËË�ËÒÍÛÂÚ Ô�Â‚�‡ÚËÚ¸Òfl ‚ ÔÛÒÚ˚Ì˛. Å‡fl�˚Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‚ �Â„ËÓÌÂ ÒÌËÁËÚÒflÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó „Ó‰Ó‚˚ı ÓÒ‡‰ÍÓ‚. èÓ ÏÂ�Â

Á‡ÏÂ‰ÎÂÌËfl ËÒÔ‡�ÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú ·Û‰ÂÚÔ�ËÓ·�ÂÚ‡Ú¸ ‚ÒÂ ·ÓÎÂÂ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡Î¸Ì˚Èı‡�‡ÍÚÂ�. àÁ-Á‡ ÒËÎ¸ÌÓ„Ó ÒÌËÊÂÌËflÓÒ‡‰ÍÓ‚ ‚ÓÁ�ÓÒÎ‡ ‚Â�ÓflÚÌÓÒÚ¸ Ô�ËıÓ‰‡ÒÚÂÔÌÓ„Ó ÍÎËÏ‡Ú‡.

è�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ èêééç ‚ íÛ�ˆËËå‡ıÏÛÚ Ä˛Ô ÔÂ�Â‰‡Î, ˜ÚÓ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ „Ó‰‡Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ 20 �‡ÁÎË˜Ì˚ı Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ·˚Î ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌ èÂ�‚˚È Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÈÓÚ˜ÂÚ ÔÓ íÛ�ˆËË. éÚ˜ÂÚ ÔÓÁ‚ÓÎËÎ íÛ�ˆËËÒ˜ËÚ‡Ú¸Òfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÒÚ�‡Ì, ÍÓÚÓ�‡flÔ�ËÌËÏ‡ÂÚ ÏÂ�˚ ÔÓ ·Ó�¸·Â Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ÏÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ, ˜ÚÓ ÔÓÏÓÊÂÚ íÛ�ˆËËÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÔÓÏÓ˘¸ ÓÚ åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓ„Ó˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÙÓÌ‰‡ (GEF). Ä˛· Ú‡ÍÊÂ�‡ÒÒÍ‡Á‡Î Ó ÚÓÏ, Í‡Í Ô�Ófl‚Îfl˛ÚÒflËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ ‚ ÄÌ‡ÚÓÎËË. èÓ Â„ÓÒÎÓ‚‡Ï, ‚ 2050 „. ÓÊË‰‡ÂÚÒfl ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚ ‚ÓÁ‰Ûı‡ Ì‡ 2 „�‡‰ÛÒ‡, ‡ Í2100 „. ‚ ù„ÂÈÒÍÓÏ �Â„ËÓÌÂ ÔÓÚÂÔÎÂÂÚ Ì‡6 „�‡‰ÛÒÓ‚. Ä˛Ô ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚ÂÔ�Ó„ÌÓÁ˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô�Â‰‚ÂÒÚÌËÍ‡ÏËÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ÍÓÌÍÛ�ÂÌˆËË ‚ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÚÂÍÒÚËÎfl Ë ÒÂÎ¸ÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â. Ç íÛ�ˆËËÌ‡Ë·ÓÎ¸¯ÂÂ ÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂ ‚Ó‰˚Ô�ËıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ ÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ÈÒÂÍÚÓ�. éÍÓÎÓ 88,5% ÔÓÎË‚Ì˚ı �‡·ÓÚ ‚íÛ�ˆËË ‚˚ÔÓÎÌfl˛ÚÒfl Ò Ì‡�Û¯ÂÌËÂÏÔ�‡‚ËÎ, ˜ÚÓ Ô�Ë‚Ó‰ËÚ Í ÔÓÚÂ�flÏ·ÓÎ¸¯Ó„Ó ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ‚Ó‰˚ Â˘Â Ì‡ÔÓ‰ıÓ‰Â Í ÔÓÎË‚Ì˚Ï ÔÎÓ˘‡‰flÏ.çÂÒÏÓÚ�fl Ì‡ ˝ÚÓ, ÚÓÎ¸ÍÓ 8,5% ‚ÒÂı

yor. Türkiye’de ise su kaynaklar›na yöne-lik en fazla tüketim tar›msal su kullan›-m›yla olmakta. Türkiye’de tar›mda %88.5oran›nda yap›lan usulsüz sulama sonucusuyun önemli bir k›sm› yolda kayboluyor.Buna karfl›l›k ya¤mur sulama %8.5 ora-n›nda, damla sulama ise yaln›zca %3 ora-n›nda kal›yor.

Türkiye, 1960’larda 28 milyon nüfu-suyla kifli bafl›na düflen kullan›labilir sumiktar› 4 bin m3 ile su zengini olarak ni-telenirken, bugün 68 milyon nüfusuylakifli bafl›na düflen bin 400 m3’le su s›k›n-t›s› çeken ülkeler aras›nda yerini alm›fldurumda.

Türkiye gelecekte

su s›k›nt›s› çekecek

WWF Türkiye Genel Müdürü Dr. Filiz De-mirayak, hükümetlerin mevcut bak›fl aç›-lar›n› bir an önce de¤ifltirerek kurakl›kkrizine ilgili tüm taraflarla beraber çö-zümler bulmak zorunda oldu¤unu ifadeediyor. Dünya çap›nda yap›lan de¤erlen-dirmelerde iklim de¤iflikli¤i sonucu önü-müzdeki 20 y›l içinde yer kürenin 5 dere-ce ›s›naca¤› ve buna ba¤l› olarak kutup-lardaki buz kütlelerinin eriyece¤i öngö-rülüyor. 20 yüzy›lda meydana gelen art›flise 0.8 derece civar›nda. Deniz seviyesiise y›lda 2 milimetre yükseliyor. 1998 y›l›,1860 ile 2000 y›llar› aras›nda en s›cak y›lolmufl durumda.

1900-1920 aras›na ABD’yi vuran büyükkas›rga say›s› 134 iken, bugün rakam 261’eyükselmifl durumda. Portekiz geçti¤imizy›l ç›kan yang›nlarda orman varl›¤›n›nyüzde 33’ünü kaybetti. ‹spanya’n›n 40’de-rece enleminin kuzeyindeki bölgelerindeseller etkili olurken güneyinde kurakl›kyaflan›yor. Meteoroloji Genel Müdürlü-¤ü’nün çal›flmas›na göre iklim de¤iflikli¤i-nin Türkiye’de kas›rgaya yol açmas› bek-lenmiyor. Gelecek 100 y›l içinde Ortado¤uve K.Afrika’da egemen olan s›cak ve kurakhavan›n Anadolu’nun güneyini etkileye-ce¤i öngörülüyor. Zaten bu bölgedeki kay-naklarda suyun azal›yor olmas› bu öngö-rüyü teyit ediyor.

Kyoto’ya dünya

devleri ilgisiz

‹klim de¤iflikli¤ine sebep olan sera gaz-lar›n›n 1990’daki seviyesine çekilmesiiçin Birleflmifl Milletler’e üye 189 ülke-





Высыхающие в Турции озера, участившиеся в Америкеураганы, необычно теплая погода в Европе – предвестникиприближающейся опасности.

Türkiye’de kuruyan göller, Amerika’da kas›rgalar,

Avrupa’da da s›cak hava dalgalar›yla insanl›¤› tehdit eden

bu de¤iflim çoktan “geliyorum” demiflti.

Генеральный директор WWF в Турции

Филиз Демираяк

WWF Türkiye Genel Müdürü

Dr. Filiz Demirayak

ÔÓÎË‚Ó˜Ì˚ı �‡·ÓÚ ‚˚ÔÓÎÌfl˛ÚÒfl ÒËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂÏ ‰ÓÊ‰Â‚‡ÚÂÎÂÈ(Î‡Ì‰¯‡ÙÚÌ˚È ÔÓÎË‚) Ë ÚÓÎ¸ÍÓ 3% ÒËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂÏ Í‡ÔÂÎ¸ÌËˆ.

Ç 1960-ı „„., ÍÓ„‰‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ íÛ�ˆËËÒÓÒÚ‡‚ÎflÎÓ 28 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, Ì‡ ‰Û¯ÛÌ‡ÒÂÎÂÌËfl Ô�ËıÓ‰ËÎÓÒ¸ 4 Ú˚Ò.ÍÛ·ÓÏÂÚ�Ó‚ ‚Ó‰˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ íÛ�ˆËflÒ˜ËÚ‡Î‡Ò¸ ÒÚ�‡ÌÓÈ Ò ·Ó„‡Ú˚ÏË Á‡Ô‡Ò‡ÏË‚Ó‰˚. ëÂÈ˜‡Ò Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ íÛ�ˆËËÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 68 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ‡ Ì‡ ‰Û¯ÛÌ‡ÒÂÎÂÌËfl Ô�ËıÓ‰ËÚÒfl ÚÓÎ¸ÍÓ 1400ÍÛ·ÓÏÂÚ�Ó‚ ‚Ó‰˚, ˜ÚÓ „Ó‚Ó�ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓÁ‡Ô‡Ò˚ ‚Ó‰˚ ‚ íÛ�ˆËË ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚.

Турцию ожидают

проблемы с водой

ÉÂÌÂ�‡Î¸Ì˚È ‰Ë�ÂÍÚÓ� WWF ‚ íÛ�ˆËËîËÎËÁ ÑÂÏË�‡flÍ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ, Ô�ÂÊ‰Â‚ÒÂ„Ó, Ô�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ËÁÏÂÌËÚ¸Ò‚ÓÈ ‚Á„Îfl‰ Ì‡ Ô�Ó·ÎÂÏ˚ ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ‚·ÎËÊ‡È¯ÂÂ ‚�ÂÏfl ‚ ÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â Ò‰�Û„ËÏË Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËflÏË ËÒÍ‡Ú¸ ÔÛÚË‚˚ıÓ‰‡ ËÁ Í�ËÁËÒ‡.

êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ıËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚�ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ ‚·ÎËÊ‡È¯ËÂ 20 ÎÂÚ ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�‡ ‚ÓÁ‰Ûı‡Ì‡ áÂÏÎÂ ÔÓ‚˚ÒËÚÒfl Ì‡ ÔflÚ¸ „�‡‰ÛÒÓ‚, ˜ÚÓÔ�Ë‚Â‰ÂÚ Í Ú‡flÌË˛ Î¸‰Ó‚ Ì‡ ûÊÌÓÏ ËëÂ‚Â�ÌÓÏ ÔÓÎ˛Ò‡ı. Ç XX ‚. ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�‡‚ÓÁ‰Ûı‡ ÔÓ‚˚ÒËÎ‡Ò¸ Ì‡ 0,8 „�‡‰ÛÒ‡.ì�Ó‚ÂÌ¸ ÏÓ�fl ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ÔÓ‚˚¯‡ÂÚÒfl Ì‡ 2ÏÏ. 1998 „. ·˚Î Ò‡Ï˚Ï Ê‡�ÍËÏ „Ó‰ÓÏ Á‡ÔÂ�ËÓ‰ Ò 1860 ÔÓ 2000 „.

ë 1900 ÔÓ 1920 „. ‚ ÄÏÂ�ËÍÂ ·˚ÎÓÁ‡ÙËÍÒË�Ó‚‡ÌÓ 134 Û�‡„‡Ì‡, Ì‡ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ ‰ÂÌ¸ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Û�‡„‡ÌÓ‚Û‚ÂÎË˜ËÎÓÒ¸ ‰Ó 261. Ç Ô�Ó¯ÎÓÏ „Ó‰Û ‚èÓ�ÚÛ„‡ÎËË Ò„Ó�ÂÎÓ ‰Ó 33% ÎÂÒÌ˚ıÛ„Ó‰ËÈ. Ç àÒÔ‡ÌËË Í ÒÂ‚Â�Û ÓÚ ¯Ë�ÓÚ˚40Ó ÌÂ�Â‰ÍÓ ÒÎÛ˜‡˛ÚÒfl ÒÂÎÂ‚˚Â ÔÓÚÓÍË, ‡Ì‡ ˛„Â ˜‡ÒÚÓ ·˚‚‡ÂÚ Á‡ÒÛı‡. ëÓ„Î‡ÒÌÓ‰‡ÌÌ˚Ï ÉÎ‡‚ÌÓ„Ó ÛÔ�‡‚ÎÂÌËfl ÔÓÏÂÚÂÓ�ÓÎÓ„ËË, ‚ �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ËÁÏÂÌÂÌËflÍÎËÏ‡Ú‡ ‚ íÛ�ˆËË ÌÂ ÒÚÓËÚ Ê‰‡Ú¸Û�‡„‡ÌÓ‚. Ç ·ÎËÊ‡È¯ËÂ 100 ÎÂÚÔÛÒÚ˚ÌÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡ ËëÂ‚Â�ÌÓÈ ÄÙ�ËÍË ÏÓÊÂÚ ÓÍ‡Á‡Ú¸·ÓÎ¸¯ÓÂ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ËÁÏÂÌÂÌËÂÍÎËÏ‡Ú‡ ‚ ˛ÊÌ˚ı �‡ÈÓÌ‡ı ÄÌ‡ÚÓÎËË.ùÚÓ Ô�Â‰ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰‡ÂÚÛÏÂÌ¸¯ÂÌËÂ ‚Ó‰Ì˚ı �ÂÁÂ�‚Ó‚ ‚ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‚Ó‰ÓÂÏ‡ı �Â„ËÓÌ‡.

Крупные государства

равнодушны

к Киотскому протоколу

ë ˆÂÎ¸˛ ÒÌËÊÂÌËfl ‰Ó Û�Ó‚Ìfl 1990 „.‚˚·�ÓÒÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚168 ÒÚ�‡Ì ËÁ 189 ÒÚ�‡Ì-Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ééçÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ, ÍÍÓÚÓ�ÓÏÛ, Ó‰Ì‡ÍÓ, ÌÂ ÒÔÂ¯ËÚ

Ô�ËÒÓÂ‰ËÌflÚ¸Òfl ÄÏÂ�ËÍ‡, ˜¸Ë ‚˚·�ÓÒ˚ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú 36% ÓÚ Ó·˘Â„ÓÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡. àÌ‰Ëfl Ë äËÚ‡È, Û�Ó‚ÂÌ¸‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ÍÓÚÓ�˚ı ‚·ÎËÊ‡È¯ËÂ 20 ÎÂÚ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 50% ÓÚÓ·˘Â„Ó ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡, Ú‡ÍÊÂ ÌÂ ‚˚�‡Ê‡˛ÚÌ‡ÏÂ�ÂÌËfl ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ ˝ÚÓÚ Ô�ÓÚÓÍÓÎ,ÍÓÚÓ�˚È, ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË, ÒÚ‡Î ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÈÌ‡‰ÂÊ‰ÓÈ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ÏË�‡. ç‡ ‰‡ÌÌÓÏ˝Ú‡ÔÂ íÛ�ˆËfl Ú‡ÍÊÂ ÌÂ ÒÓ·Ë�‡ÂÚÒflÒÚ‡‚ËÚ¸ ÔÓ‰ÔËÒ¸ ÔÓ‰ è�ÓÚÓÍÓÎÓÏ.åËÌËÒÚ� ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÎÂÒÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡íÛ�ˆËË éÒÏ‡Ì èÂÔÂ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ íÛ�ˆËË ‚ 1990 „. ‚ÓÏÌÓ„ÓÏ ÓÚÒÚ‡‚‡Î‡ ÓÚ �‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚ�‡Ìá‡Ô‡‰‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ íÛ�ˆËfl ·Û‰ÂÚ „ÓÚÓ‚‡ÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ÔÓ‰ÔËÒ¸ ÔÓ‰ è�ÓÚÓÍÓÎÓÏÚÓÎ¸ÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ‚˚ÒÓÍÓ„Ó Û�Ó‚Ìfl.ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ÔÓ‰ÔËÒ‡‚ ‚ 2004 „. ÇÒÂÏË�ÌÛ˛ÍÓÌ‚ÂÌˆË˛ ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï

den 168’inin imzalad›¤› Kyoto Protoko-lü’nü bu gazlar›n yüzde 36’s›n› tek bafl›-na ç›karan ABD imzalam›yor. Ayr›caönümüzdeki 20 y›l içinde sera gazlar›-n›n yar›s›n› üretecek olan Hindistan veÇin de dünyan›n son umudu olan buprotokolü imzalamaya niyetli de¤il.Türkiye de Kyoto Protokolü’ne flu afla-mada kat›lmay› düflünmüyor. Konuylailgili olarak Çevre ve Orman Bakan› Os-man Pepe, Türk sanayisinin 1990 y›l›n-da çok geri oldu¤unu vurgulayarak, sa-nayinin geliflmifl Bat› ülkeleri seviyesinegeldi¤inde protokole imza koyacaklar›-n› söylüyor. Öte yandan 2004’de BM ‹k-lim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi’ne(UNFCCC) imza atan Türkiye ilk ulusalbildirimini bu y›l yapt›. 1994 tarihli




YAZ 2007, SAYI: 25

На территории Турции последствия засухи началипроявляться еще в 2000 г. Произошло полное высыхание

или снижение уровня воды в некоторых озерах в Анатолии.

Türkiye’de kurakl›k 2000’den itibaren, ‹ç Anadolu ve göller

bölgesindeki göllerden baz›lar›ndaki seviye düflüklü¤ü

baz›lar›n›n da kurumas›yla kendini hissettirdi.

ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ (UNFCCC),íÛ�ˆËfl ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÎ‡ ËÓ·Ì‡�Ó‰Ó‚‡Î‡ èÂ�‚˚È Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÈÓÚ˜ÂÚ. ëÚ�‡Ì˚, Ô�ËÒÓÂ‰ËÌË‚¯ËÂÒfl ÍÍÓÌ‚ÂÌˆËË, ‚ÒÚÛÔË‚¯ÂÈ ‚ ÒËÎÛ ‚ 1994 „.,Ì‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ ‰ÂÌ¸ ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡ÎË ÔÓ 4Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÓÚ˜ÂÚ‡.

Ç ‚ÓÔ�ÓÒ‡ı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ� Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÄÒÒÓˆË‡ˆËfl ·Ë�Ê Ë Ô‡Î‡Ú íÛ�ˆËË(TOBB). è�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ TOBB êËÙ‡ÚïËÒ‡�‰ÊËÍÎ˚Ó„ÎÛ �Â„ÛÎfl�ÌÓ ÒÓÓ·˘‡ÂÚÚÓ˜Ì˚Â ‰‡ÌÌ˚Â ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ ‚ÎËflÌËflÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂËÁÏÂÌÂÌËfl. ïËÒ‡�‰ÊËÍÎ˚Ó„ÎÛ Ò˜ËÚ‡ÂÚ,˜ÚÓ ËÁ 235 Ú˚Ò. Ô�Â‰Ô�ËflÚËÈ ÚÓÎ¸ÍÓ 1Ú˚Ò. ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Îfl˛Ú Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÒÓ„Î‡ÒÌÓ Â‚�ÓÔÂÈÒÍËÏ ÒÚ‡Ì‰‡�Ú‡Ï. ùÚÓ„Ó‚Ó�ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂËÁÏÂÌÂÌËfl ÓÍ‡ÊÛÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂÌ‡ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ� íÛ�ˆËË.

Изменения климата и

принимаемые меры

èÓÒÎÂ ÚÓ„Ó Í‡Í ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó ÓÒÓÁÌ‡ÎÓ,˜ÚÓ ‚˚·�‡Ò˚‚‡ÂÏ˚Â ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�ÛÔ‡�ÌËÍÓ‚˚Â „‡Á˚ Ó·�‡ÁÛ˛Ú Ó·ÓÎÓ˜ÍÛ‚ÓÍ�Û„ áÂÏÎË, ÍÓÚÓ�‡fl ÒÎÛÊËÚ Ô�Ë˜ËÌÓÈ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡, ÒÚ‡ÎËÔ�Â‰Ô�ËÌËÏ‡Ú¸Òfl ÍÓÌÍ�ÂÚÌ˚Â ÏÂ�˚ ÔÓ·Ó�¸·Â Ò ˝ÚËÏ fl‚ÎÂÌËÂÏ. ÇÔÂ�‚˚Â ÚÂÏ‡·˚Î‡ ÔÓ‰ÌflÚ‡ ‚ 1979 „. Ì‡ ÔÂ�‚ÓÈÇÒÂÏË�ÌÓÈ ÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËË. Ç ÚÓÏ ÊÂ „Ó‰Û ÔÓ‰ ˝„Ë‰ÓÈééç ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡åÂÊÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl „�ÛÔÔ‡ ÔÓÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ (åÉùàä). Ç1990 „., ‚ ıÓ‰Â ‚ÚÓ�ÓÈ ÇÒÂÏË�ÌÓÈÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËË, ·˚ÎÒÙÓ�ÏË�Ó‚‡Ì åÂÊÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚È

Ì‡·Î˛‰‡ÚÂÎ¸Ì˚È ÒÓ‚ÂÚ (INC). Ç 1992 „.åÉùàä ÔÓ‰ÔËÒ‡Î‡ ê‡ÏÓ˜ÌÛ˛ÍÓÌ‚ÂÌˆË˛ ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡.äÓÌ‚ÂÌˆËfl UNFCCC ‚ÒÚÛÔËÎ‡ ‚ ÒËÎÛ ‚Ï‡�ÚÂ 1994 „. Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂÔ�Ó‰ÓÎÊËÚÂÎ¸Ì˚ı Ë Ì‡Ò˚˘ÂÌÌ˚ıÔÂ�Â„Ó‚Ó�Ó‚ ‚ 1997 „. ·˚Î Ô�ËÌflÚäËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ. Ç 2000 „. Ì‡ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËË ‚ ÅÛ˝ÌÓÒ-ÄÈ�ÂÒÂ Ë ‚ 2001 „. ‚ å‡��‡ÍÂ¯Â�‡ÒÒÏ‡Ú�Ë‚‡ÎËÒ¸ ÔÛÚË ‚˚ÔÓÎÌÂÌËfläËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡. Ç 2002 „. ÒÓÒÚÓflÎÒflÇÒÂÏË�Ì˚È Ò‡ÏÏËÚ ÔÓ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÏÛ�‡Á‚ËÚË˛. ë‡ÏÏËÚ Ì‡ÔÓÏÌËÎ, ˜ÚÓ ÔÛÚË�Â‡ÎËÁ‡ˆËË ‰Ó„Ó‚Ó�‡ �‡ÌÂÂ ·˚ÎËÓÔ�Â‰ÂÎÂÌ˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ô�Ë¯ÎÓ ‚�ÂÏfl‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ÛÒÎÓ‚Ëfl Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡, Í�ÓÏÂÚÓ„Ó, Ò‡ÏÏËÚ ÔÓÚ�Â·Ó‚‡Î, ˜ÚÓ·˚ ‚ Ò‚ÓÂÈ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÂÓ�„‡ÌËÁ‡ˆËË Ô�ËÌËÏ‡ÎË ‚Ó ‚ÌËÏ‡ÌËÂ‚ÓÔ�ÓÒ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡. Ç 2004 „.íÛ�ˆËfl Ô�ËÒÓÂ‰ËÌËÎ‡Ò¸ Í ê‡ÏÓ˜ÌÓÈÍÓÌ‚ÂÌˆËË UNFCCC, ÌÓ äËÓÚÒÍËÈÔ�ÓÚÓÍÓÎ, Ô�Â‰ÛÒÏ‡Ú�Ë‚‡˛˘ËÈÔflÚËÔ�ÓˆÂÌÚÌÓÂ ÒÓÍ�‡˘ÂÌËÂ ‚˚·�ÓÒÓ‚Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, Ú‡Í Ë ÌÂ ÔÓ‰ÔËÒ‡Î‡.

èÂ�‚˚È Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚È ÓÚ˜ÂÚ íÛ�ˆËflÔ�Â‰ÒÚ‡‚ËÎ‡ ÉÂÌÂ�‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÂÍ�ÂÚ‡�Ë‡ÚÛééç ‚ flÌ‚‡�Â 2007 „. Ç ÓÚ˜ÂÚÂÛÍ‡Á˚‚‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‚ 1994 „. ˝ÏËÒÒËflÔ‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ íÛ�ˆËË ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎ‡170 ÏÎÌ Ú, ‚ 2004 „. ˝Ú‡ ˆËÙ�‡ ÔÓ‰ÌflÎ‡Ò¸‰Ó 296 ÏÎÌ Ú. Ç ÒÚ�‡Ì‡ı-Û˜‡ÒÚÌËÍ‡ıé�„‡ÌËÁ‡ˆËË ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„ÓÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ë �‡Á‚ËÚËfl (éùëê)˝ÏËÒÒËfl Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ì‡ ‰Û¯ÛÌ‡ÒÂÎÂÌËfl ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 11,1 Ú, ‚ ÒÚ�‡Ì‡ı Öë– 9 Ú, ‚ íÛ�ˆËË – 3,3 Ú. Ç íÛ�ˆËË ÎÂÒ‡,‚Ó‰Ì˚Â ·‡ÒÒÂÈÌ˚ ËÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Û„Ó‰¸fl ÔÓ„ÎÓ˘‡˛Ú‰Ó 25% ËÁÎÛ˜‡ÂÏ˚ı Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. �

UNFCC’ye ilk kat›lan ülkeler bugünlerde4. bildirimde bulunuyor.

‹klim de¤iflikli¤i ulusal çal›flmalar›ndasanayi kesimini Türkiye Odalar ve Borsa-lar Birli¤i (TOBB) temsil ediyor. TOBB Bafl-kan› Rifat Hisarc›kl›o¤lu ise konuyla ilgiliolarak net verileri gündeme getiriyor. Hi-sarc›kl›o¤lu’na göre 235 bin iflletmedensadece bini AB’ye uyumlu üretim yap›yor.Bu durumda iklim de¤iflikli¤inin Türk sa-nayi üzerine etkilerinin derin olaca¤›n›gösteriyor.

‹klim De¤iflikli¤i

ve al›nan önlemler

‹nsanl›k, atmosfere b›rakt›¤› gazlar›n birörtü vazifesi görerek küresel ›s›nmaya se-bep oldu¤unu fark ettikten sonra bu gidi-fle son verebilmek için çeflitli tedbirler al-maya bafllad›. 1979’daki 1. ‹klim Konferan-s›’nda konu ilk olarak gündeme geldi. Ay-n› y›l, BM çat›s› alt›nda “Hükümetleraras›‹klim De¤iflikli¤i Paneli” (IPCC) ad› alt›ndabir yap› oluflturuldu. Cenevre’de 1990’dayap›lan 2. ‹klim De¤iflikli¤i Konferans›’nda“Hükümetleraras› ‹zleme Komitesi” (INC)kuruldu. IPCC, 1992’de Birleflmifl Milletler‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi(UNFCCC)’ni kabul etti. UNFCC Mart1994’de yürürlü¤e girdi. Yo¤un görüflme-lerin ard›ndan daha özel ve ba¤lay›c› hü-kümler içeren Kyoto Protokolü 1997’deimzaland›. Protokolün nas›l iflleyece¤i2000’de Arjantin Buenosaires’te ve2001’de Fas Marakefl’te ele al›nd›. 2002’deDünya Sürdürülebilir Kalk›nma Zirvesi ya-p›ld›. Burada, geçmiflte uygulama kuralla-r›n›n belirlendi¤i ve bundan sonra k›s›tla-malar›n uygulanmas›, iklim de¤iflikli¤i-nin ifl dünya, sivil toplum ve ulusal politi-kalar›n merkezine yerlefltirilmesi istendi.Türkiye UNFCCC’ye 2004’te taraf olurken,sera gazlar›n›n 1990 seviyesinin yüzde 5alt›na çekilmesini öngören Kyoto Protoko-lü’ne henüz taraf olmad›.

1. Ulusal Bildirim Raporu’nu BM Sek-teryas›’na Ocak 2007’de sundu. Raporda,Türkiye’nin toplam sera gaz› emisyonu170 milyon ton iken, 2004’de 296 milyontona ç›kt›¤› ifade edildi. Kifli bafl›na düflenemisyon miktar›n›n OECD üyesi ülkelerde11,1 ton, AB ülkelerinde 9 ton iken, Türki-ye’de 3.3 ton oldu¤u vurguland›. Türki-ye’de “yutak” olarak adland›r›lan orman,tar›m ve sulak alanlar›n emisyonun yüz-de 25’ini tuttu¤u bilgisine yer verildi. �





Турция на 13 месте

Согласно докладу ООН об изменениях климата, Турция является страной с самымстремительным ростом выбросов в атмосферу парниковых газов. В 1990 – 2004 гг.выброс двуокиси углерода в атмосферу в Турции возрос на 72,6%. В докладеговорится о том, что за последние 50 лет 90% причин, способствующих глобальномупотеплению, которое будет продолжаться веками, являются результатом человеческойдеятельности. Научные исследования подтверждают это положение. По объемамвыброса двуокиси углерода в атмосферу на первом месте находятся США (5,5 млрд т),далее следуют Россия (2,8 млрд т) и Япония (1,3 млрд т). Турция, чьи выбросысоставляют 294 млн т, занимает в этом списке 13 место.

Türkiye 13. s›rada

BM’nin aç›klad›¤› ‘‹klim De¤iflikli¤i Raporu’na göre, Türkiye, 1990-2004 y›llar›aras›nda yüzde 72.6 ile karbondioksit gaz› sal›n›m›nda dünyada en h›zl› art›flkaydeden ülke oldu. Raporun, küresel ›s›nman›n son 50 y›lda yüzde 90 oran›ndainsan eliyle yarat›ld›¤›n› ve bu durumun daha as›rlarca sürece¤ini bilimsel olarakortaya koydu¤unu söyleniyor. Türkiye, y›ll›k 294 milyon tonluk karbondioksitsal›n›m›yla, ABD (5.5 milyar ton), Rusya (2.8 milyar ton) ve Japonya’n›n (1.3 milyarton) ilk 3 s›ray› oluflturdu¤u dünyada, en fazla karbondioksit gaz› salan ülkeleraras›nda 13’üncü s›rada yer al›yor.

ÇÒÎÂ‰ Á‡ ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ�‡ÎËÂÈ íÛ�ˆËflÓÚÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ,ÍÓÚÓ�˚È Ô�Â‰ÛÒÏ‡Ú�Ë‚‡ÂÚ ÏÂ�˚ ·Ó�¸·˚ Ò„ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ. çÓ ‡�„ÛÏÂÌÚ˚,Ó·˙flÒÌfl˛˘ËÂ ˝ÚÓÚ ÓÚÍ‡Á, ÌÂÛ‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó�fl˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÒÚ�ÛÍÚÛ�˚.ä ÚÓÏÛ ÊÂ, ééç ‚ Ò‚ÓÂÏ ÓÚ˜ÂÚÂ Ó·ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡ Á‡ 2007 „. Ì‡Á‚‡Î‡íÛ�ˆË˛ ‚ ˜ËÒÎÂ ÒÚ�‡Ì, ·ÓÎ¸¯Â ‰�Û„ËıÁ‡„�flÁÌfl˛˘Ëı ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û Û„ÎÂÍËÒÎ˚Ï„‡ÁÓÏ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏfl Ó‰ÌË ËÒÚÓ˜ÌËÍË˝ÌÂ�„ËË ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl ÔÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË,‰�Û„ËÂ – ÔÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏÒÓÓ·�‡ÊÂÌËflÏ. çÓ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÒÚ�‡‰‡ÂÚÌ‡�Ó‰. à ÚÛÚ Ì‡ ‡�ÂÌÂ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒflÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËË. ç‡�Ó‰Ó·�ÂÚ‡ÂÚ flÁ˚Í Ë „ÓÎÓÒ. ç‡¯‡ ·ÂÒÂ‰‡ Ò�ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓ„Ó ‚ ÄÌÍ‡�Â ‚1955 „. é·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓ Á‡˘ËÚÂ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈÒ�Â‰˚ íÛ�ˆËË ûÌÛÒÓÏ ùÌÒ‡�ËÔÓÒ‚fl˘ÂÌ‡ �ÓÎË Ë ‚ÍÎ‡‰Û Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÓ�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ ‚ ·Ó�¸·Û Á‡ ÒÓı�‡ÌÂÌËÂ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡ ‚ íÛ�ˆËË Ë ‚Ó‚ÒÂÏ ÏË�Â.

ï‡Ò‡Ì éÌ‡Î: ä‡Í ·˚ ÌËÓ„�‡ÌË˜Ë‚‡Î „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ äËÓÚÒÍËÈÔ�ÓÚÓÍÓÎ, Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÈ Ù‡ÍÚÓ� Ú‡ÍÊÂ Ë„�‡ÂÚÒ‚Ó˛ �ÓÎ¸ ‚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË?

ûÌÛÒ ùÌÒ‡�Ë: óÂÎÓ‚ÂÍ – „Î‡‚Ì˚È‚ËÌÓ‚ÌËÍ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ò Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÏ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚËÌ‡ÒÂÎÂÌËfl Ë �‡Á‚ËÚËÂÏ ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚË �‡ÒÚÛÚ ËËÁÏÂÌfl˛ÚÒfl. éÒÌÓ‚Ì˚ÏË Ô�Ë˜ËÌ‡ÏË„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl fl‚ÎflÂÚÒflÒÊË„‡ÌËÂ Í‡ÏÂÌÌÓ„Ó Û„Îfl, „‡Á‡,ÌÂÙÚÂÔ�Ó‰ÛÍÚÓ‚. àÒÔÓÎ¸ÁÛfl Ëı, ˜ÂÎÓ‚ÂÍÁ‡„�flÁÌflÂÚ Ô�Ë�Ó‰Û. ÖÒÎË ·˚ Ëı ÌÂËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎË, ËÒ˜ÂÁ ·˚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚È

˝ÙÙÂÍÚ, Ë ËÒıÓ‰fl˘ËÂ Ò áÂÏÎË ÚÂÔÎÓ‚˚ÂËÁÎÛ˜ÂÌËfl ÛıÓ‰ËÎË ·˚ ‚ ÍÓÒÏÓÒ. é‰Ì‡ÍÓËÁ-Á‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ô‡�ÌËÍÓ‚Ó„Ó˝ÙÙÂÍÚ‡ ÓÌË Û‰Â�ÊË‚‡˛ÚÒfl ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Â.è‡�ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ Óı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ‚Ò˛áÂÏÎ˛. áÌ‡ÂÚÂ, Ò ˜ÂÏ fl ˝ÚÓ Ò�‡‚ÌË‚‡˛? ë‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÏ, ÒÚÓfl˘ÂÏ Ì‡ ÒÓÎÌˆÂ ÒÁ‡Í�˚Ú˚ÏË ÓÍÌ‡ÏË… ùÚÓÚ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸ÌË˜ÂÏ ÌÂ ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ÓÚ ‰ÛıÓ‚ÍË.

éÔ�Â‰ÂÎÂÌÌ˚È ‚�Â‰ Ì‡ÌÓÒËÚ„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÔÓÎËÚËÍ‡. é·�‡ÁÛ˛˘ËÂÔ‡�ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ „‡Á˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl�ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ÊËÁÌÂ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË „Ó�Ó‰Ó‚.ÑÓ�Ó„Ó‚ËÁÌ‡ Ë ÌÂı‚‡ÚÍ‡ Ô�Ë�Ó‰ÌÓ„Ó „‡Á‡‚˚ÌÛÊ‰‡˛Ú ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ‰Îfl Ó·Ó„�Â‚‡Í‡ÏÂÌÌ˚È Û„ÓÎ¸ Ô�ÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÌËÁÍÓ„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚‡, Ò ·ÓÎ¸¯ËÏ

Küresel ›s›nmaya bir önlem almak amac›y-la imzaya aç›lan ve uluslararas› bir proto-kol niteli¤i tafl›yan Kyoto Protokolü bafltaABD ve Avustralya olmak üzere Türkiye ta-raf›ndan da imzalanmad›. Devletlerin ge-liflmifllik seviyeleriyle iliflkilendirilen gerekçesivil toplum kurulufllar›n› yeteri kadar tat-min etmifl de¤il. Zira BM 2007 iklim de¤i-flikli¤i raporunda da Türkiye havaya kar-bondioksit salan önemli ülkeler aras›ndasay›lm›fl ve uyar›lm›flt›. Halihaz›rdaki ener-ji kaynaklar›n›n kullan›m› kimilerine görezaruretten, kimilerine göre ise politik bir ç›-kar kavgas›ndan kaynaklan›yor. Ama fela-ketlerde ac›y› tadan yine halk oluyor. Bura-da da sivil toplum kurulufllar› devreye giri-yor. Halk›n sesi ve dili oluyor. Ankara’da1955 y›l›nda kuruldu¤u günden beri Türki-ye’de tabiat› koruma ad›na verdikleri mü-cadeleyi Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤iBaflkan› say›n Yunus Ensari ile konufltuk.

Hasan Önal: Kyoto Protokolü ne kadardevletleri ba¤lasa da, küresel ›s›nmadainsan faktörünün de yeri var galiba?

Yunus Ensari: Asl›nda insan, küresel›s›nman›n en büyük nedenidir. Çünkü nü-fus artt›kça, teknoloji gelifltikçe insanlar›nihtiyaçlar› hem ço¤al›yor, hem de de¤iflik-li¤e u¤ruyor. Dünyan›n ›s›nmas›n›n enönemli sebeplerinden baz›lar› fosil kay-naklar› olan kömürdür, metan gaz›d›r,petrol ürünleridir. ‹nsan bunlar› kulland›-¤› için do¤a kirleniyor. Bunlar kullan›lma-sayd› do¤a kirlenmeyecekti, sera gazlar›oluflmayacak ve dünyadan yans›yacak




YAZ 2007, SAYI: 25

Председатель Общества защитыокружающей среды Турции Юнус Энсари

Турции угрожает опасностьБеседовал: Хасан Онал


Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i Baflkan› Yunus Ensari

Türkiye risk alt›ndaKonuflan: Hasan Önal


ÒÓ‰Â�Ê‡ÌËÂÏ ÒÂ�˚. àÁ-Á‡ ÌÂı‚‡ÚÍËÒ�Â‰ÒÚ‚ Î˛‰Ë ˜‡ÒÚÓ ÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl ‰ÎflÓ·Ó„�Â‚‡ ‰�Û„ËÏË Á‡„�flÁÌfl˛˘ËÏËÔ�Ë�Ó‰Û Ï‡ÚÂ�Ë‡Î‡ÏË. ÇÒfi ˝ÚÓ ÛıÛ‰¯‡ÂÚÒÓÒÚÓflÌËÂ ‡ÚÏÓÒÙÂ�˚ Ë ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌË˛.

á‡·ÓÚflÒ¸ Ó· Û‰Ó·ÒÚ‚Â, Î˛‰ËÔ�Â‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ‰Îfl ÔÓÂÁ‰ÓÍÔÓ „Ó�Ó‰Û ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎË, ÌÓÂÒÎË ·˚ ÓÌË ÔÂ�Â‰‚Ë„‡ÎËÒ¸ Ì‡Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÂ, ÒÛÏÏ‡�ÌÓÂÁ‡„�flÁÌÂÌËÂ ‚ÓÁ‰Ûı‡ ·˚ÎÓ ·˚ ÏÂÌ¸¯Â. àÛÊ ‚Ó ‚ÒflÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÌÛÊÌÓ �Â„ÛÎfl�ÌÓÛÒÚ�‡Ë‚‡Ú¸ ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÈ ÓÒÏÓÚ� ÎË˜ÌÓ„Ó‡‚ÚÓÏÓ·ËÎfl; ‚˚·Ë�‡Ú¸ ‚�ÂÏfl Ë ÏÂÒÚÓÌ‡ËÏÂÌ¸¯Â„Ó ÒÍÓÔÎÂÌËfl Ú�‡ÌÒÔÓ�Ú‡ Ì‡‰Ó�Ó„‡ı. É�‡ÏÓÚÌÓÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎfl Ú‡ÍÊÂ ÒÌËÊ‡ÂÚ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó‚�Â‰Ì˚ı ‚˚·�ÓÒÓ‚. ÑÓÏ‡ Ë Ì‡ �‡·Ó˜ÂÏÏÂÒÚÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ˝ÍÓÌÓÏËÚ¸˝ÎÂÍÚ�Ó˝ÌÂ�„Ë˛, ÒÚ‡�‡Ú¸Òfl ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ÔÓÏÓ„‡˛˘ËÂ Ô�Ë�Ó‰Â Ô�Ë·Ó�˚ Ò ÌËÁÍËÏ˝ÌÂ�„ÓÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂÏ.

äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ Ë éÚ˜ÂÚ ééçÓ· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡ Á‡ 2007 „.Ô�Â‰Î‡„‡˛Ú, ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË, ÌÓ‚Û˛ÏÓ‰ÂÎ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÍÓÚÓ�˚È ËÁÏÂÌËÚÒ‚ÓÈ Ó·�‡Á ÊËÁÌË Ë ÔÂ�ÂÒÚ‡ÌÂÚ ·˚Ú¸·ÂÁ�‡ÒÒÛ‰Ì˚Ï ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎÂÏ. êÂ‡Î¸ÌÓÎË ÓÊË‰‡Ú¸ ÔÓfl‚ÎÂÌËfl Ú‡ÍÓ„Ó˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡?

èÂ�ÂÊËÚ˚Â Ì‡ÏË ‚ flÌ‚‡�Â, ÙÂ‚�‡ÎÂ ËÏ‡�ÚÂ 2007 „. Ê‡�ÍËÂ ‰ÌË fl‚Îfl˛ÚÒflÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.óÚÓ·˚ ‚ÓÒÔ�ÂÔflÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ�‡Á‚ËÚË˛ ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl, ÌÛÊÌÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓËÁÏÂÌËÚ¸ Ó·�‡Á ÊËÁÌË, ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎ¸ÒÍËÂÔ�Ë‚˚˜ÍË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl - ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡ ÌÓ‚‡flÔÓÎËÚËÍ‡ Ô�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚, Ô�Â‰ÔÓÎ‡„‡˛˘‡flÔ�ËÌflÚËÂ ÌÂÓÚÎÓÊÌ˚ı ÏÂ�. íÛ�ˆËfl‰ÓÎÊÌ‡ Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·˚ÒÚ�ÂÂ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ, ‚ÌÂÒÚË ÍÓ�ÂÌÌ˚ÂËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ Ò‚Ó˛ ˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍÛ˛,Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÛ˛ Ë Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌÛ˛ÔÓÎËÚËÍÛ. çÛÊÌÓ Ò�Ó˜ÌÓ Ô�ËÌflÚ¸ Á‡ÍÓÌ Ó‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ı ˝ÌÂ�„ËË,ÒÚËÏÛÎË�Ó‚‡Ú¸ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ÒÓÎÌÂ˜Ì˚ı,‚ÂÚ�flÌ˚ı Ë ÚÂ�Ï‡Î¸Ì˚ı ÛÒÚ�ÓÈÒÚ‚. ÇÓ·Î‡ÒÚË Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÌÛÊÌÓ

Ô�Â‰ÛÒÏÓÚ�ÂÚ¸ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ‰ÓÎË˝ÎÂÍÚ�ÓÚ�‡ÌÒÔÓ�Ú‡, �‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂÏÛÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔÂ�Â‚ÓÁÓÍ. àÁÏÂÌÂÌËÂÓ·�‡Á‡ ÊËÁÌË Á‡ÏÂ‰ÎËÚ Ô�ÓˆÂÒÒ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚·ÓÎÂÂ �‡ÁÛÏÌÓ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈÒ�Â‰Â Ë ·Û‰Û˘ÂÏÛ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ùÚÓ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ Î˛‰Ë, ÍÓÚÓ�˚Â ÛÏÂ˛Ú˝ÍÓÌÓÏÌÓ Ë Ô�Ó‰ÛÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸˝ÌÂ�„Ë˛, Ô�Â‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÈÚ�‡ÌÒÔÓ�Ú, ÔÓÚ�Â·Îfl˛Ú Ô�Ó‰ÛÍÚ˚ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, ÓÒÓÁÌ‡ÌÌÓ‚˚·Ë�‡˛Ú ÚÂıÌËÍÛ ‰Îfl Ò‚ÓÂ„Ó ‰ÓÏ‡ ËÒÚ‡�‡˛ÚÒfl ‰ÓÌÂÒÚË Ò‚ÓË ÔÓÁÌ‡ÌËfl ËÔ�Ë‚˚˜ÍË ‰Ó ÓÍ�ÛÊ‡˛˘Ëı. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ,Ô�ËÌflÚËÂ Ú‡ÍËı ÏÂ� Ë ËÁÏÂÌÂÌËÂ Ó·�‡Á‡ÊËÁÌË – ÌÂÎÂ„Í‡fl Á‡‰‡˜‡. é‰ÌËÏ ËÁÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÒÔÓÒÓ·Ó‚ ÂÂ �Â¯ÂÌËfl ÒÚ‡ÌÂÚ�‡Á‚ËÚËÂ ˝ÍÓÌÓÏËÍË. Ñ�Û„ÓÈ ‚‡ÊÌ˚ÈÙ‡ÍÚÓ� – Ô�ÓÒ‚Â˘ÂÌËÂ, ‚ ÍÓÚÓ�ÓÏ·ÓÎ¸¯Û˛ �ÓÎ¸ Ô�ËÁ‚‡Ì˚ Ò˚„�‡Ú¸Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÌÒÚËÚÛÚ˚.

Люди загрязняют среду

меньше, чем государство

íÓ ÂÒÚ¸, „Î‡‚Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏÔ�Ó·ÎÂÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ?

Ç˚ıÎÓÔÌ˚Â „‡Á˚, Ó·˙ÂÏ ÍÓÚÓ�˚ı �‡ÒÚÂÚ‚ �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÌÂÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÏÓ„Ó �‡Á‚ËÚËflÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ ÚÂÏÓÈÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓ„Ó �‡Á„Ó‚Ó�‡, Í‡Ò‡˛˘Â„ÓÒfl ‚·ÓÎ¸¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚, ˜ÂÏ Î˛‰ÂÈ.ëÂ„Ó‰Ìfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÛÒÚ�ÓÈÒÚ‚‡ Ò ÌËÁÍËÏÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂÏ ˝ÌÂ�„ËË, ‡ Ì‡¯‡ ÒÚ�‡Ì‡Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ò‚‡ÎÍÛÔ�ËÓ·�ÂÚÂÌÌ˚ı Á‡ „�‡ÌËˆÂÈ ÒÚ‡�˚ıÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ. ü ‰ÛÏ‡˛, ˜ÚÓ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ËÏ˚Â

›fl›nlar da uzaya gidecekti. Ancak sera gaz-lar› olufltu¤u için yans›yan ›fl›nlar atmos-ferde tutuluyor. Sera gazlar› bütün dün-yan›n çevresini sar›yor. Bunu neye benze-tiyorum biliyor musunuz? Camlar› kapal›,güneflte duran bir otomobile... Böyle birotomobil f›r›ndan farks›zd›r.

Hükümet politikalar›n›n verdi¤i zarar-lar da var. Küresel iklim de¤iflikli¤ine yolaçan sera gazlar›n›n büyük bir k›sm› kent-lerdeki yaflamdan kaynaklan›yor. Do¤al-gaz›n pahal› olmas› ve belirli yerlerde ol-mas› ›s›nmada kömür kullan›m›n› art›r›-yor. Bunlar›n ço¤u da kalitesiz, kükürt ora-n› yüksek, kaçak kömürler. Ekonomik gü-cün düflüklü¤ü nedeniyle ço¤u zaman in-sanlar ›s›nmak için lastik vs gibi kirlilikoran› yüksek nesneleri de yak›yor. Bütünbunlar hava kirlili¤ini ve küresel ›s›nmay›art›r›yor.

Ayr›ca insanlar rahat bir ulafl›m içinkendi araçlar›n› kullanmay› tercih ediyor.Halbuki daha az kirlilik için toplu tafl›maraçlar› tercih edilmeli. E¤er kullanmakzorunlu ise araçlar›n mutlaka periyodikbak›mlar› yap›lmal›; trafi¤in daha az oldu-¤u yerler ve saatler tercih edilmeli. Do¤ruve güvenli araç kullanmak çevreye verile-cek emisyonlar› azaltacak; dolay›s›yla daküresel ›s›nman›n azalt›lmas›na katk›dabulunulacakt›r. Ev ve iflyerlerinde mutlakaenerji tasarrufu yap›lmal›, daha az enerjiharcayan çevre dostu cihazlar kullan›lma-ya çal›fl›lmal›d›r.

Kyoto sözleflmesi ve BM 2007 iklim de-¤iflikli¤i raporlar›na bak›ld›¤›nda, öneri-lerin tüketim ve yaflam biçimini de¤iflti-recek yeni bir insan modeli sundu¤u gö-rülüyor. Bu modeli uygulamak mümkünmü?

2007 y›l› Ocak, fiubat ve Mart aylar›ndayaflad›¤›m›z s›cak günler küresel ›s›nma-n›n bir sonucudur. Buna engel olmak içinbireysel olarak tüketim ve yaflam biçimi-nin de¤ifltirilmesinin yan› s›ra, her fleydenönce hükümetin yeni bir politika belirle-mesi ve derhal önlem almas› gerekiyor.Türkiye en k›sa zamanda Kyoto Protoko-lü’nü imzalamal›, enerji, sanayi ve ulafl›mpolitikalar›nda köklü de¤ifliklikler yapma-l›. Yenilenebilir enerji kaynaklar› ile ilgiliyasa derhal ç›kar›lmal›; günefl, rüzgar vetermal enerji kullan›m› teflvik edilmelidir.Ulafl›m politikalar›nda rayl› ulafl›m art›r›l-mal›, toplu tafl›m sistemleri gelifltirilmeli-dir. Yaflam fleklinde yap›lacak de¤ifliklikler





Защита природы начинается с детства

Основанное в 1955 г. Общество по защите окружающей среды Турции является первойэкологической общественной организацией в стране. В настоящее время в нём состоит

около 1600 человек. Организация, поставившая перед собой цель формированияэкологического сознания учащихся средних школ, взяла себе в качестве девиза стариннуюпословицу «Дерево гнется смолоду». Организация инициировала целый ряд проектов:«Изучение и развитие заповедника «Султан сазлыгы», «Повышение уровня знаний оприродном разнообразии и защите окружающей среды среди учителей и чиновников вгороде Кастамону», «Защита экосистем растений, находящихся под угрозой исчезновения»,«Разработка плана спасения исчезающих животных Греции и Турции», «Более зеленая иболее здоровая окружающая среда в городе Синджан как вклад в программу озеленениягородов и здоровой экологии». В 1988 г. Общество получило Международную премиюСасакавы по представлению Программы Организации Объединенных Наций поокружающей среде (ЮНЕП), в 1996 г. – Европейскую премию за высшее служение ФондаГенри Форда за проект по изучению заповедника «Султан сазлыгы» и водных птиц, в 2000 г.– Премию профессора Критона Кюри, учрежденную Обществом выпускников Босфорскогоуниверситета. В 2002 г. оно также было награждено почетной грамотой в рамкахосуществляемого компанией «Арчелик» коммуникационного проекта.

Общество имеет представительства в городах Анкара, Измир, Шанлыурфа, Карс, Айдын,Балыкесир, Битлис, Ахлат, Чанаккале, Манавгат, Аланья, Датча, Испарта, Эгрдир, Кютахья,Караман Трабзон, Мугла Чанкыры, Сафранболу и Кемалие; филиалы в городах Стамбул,Анталья, Финике, Деврек, Болу, Енидже, Газиантеп, Акчакоджа, Фоча, Сельджук, Полатлы,Чорум, Конья, Чанлык и Кастамону.

Çevreyi kurtarmaya çocuklardan bafllad›larTürkiye’nin ilk çevre sivil toplum kuruluflu olan Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i, 1955

y›l›nda kuruldu. Derne¤in flu an 1.600 civar›nda gönüllü üyesi bulunuyor. Toplumdaçevre bilincini oluflturmay› amaçlayan dernek, “a¤aç yafl iken e¤ilir” atasözünü ilkeedinerek ilkö¤retim ö¤rencilerinde çevre bilinci oluflturmaya hedefliyor. Bu konudabirçok ilkö¤retim okulunda semireler düzenleyen dernek, ö¤rencilere diktirdi¤i fidanlarlaçocuklarda sahiplenme duygusu afl›l›yor. Dernek flu ana kadar “Sultan Sazl›¤› Araflt›rmave Yönetim Plan› Projesi”, “Kastamonu’da Ö¤retmenlerin ve Yerel Yöneticilerin BiyolojikÇeflitlilik ve Çevre Koruma Bilincinin Gelifltirilmesi Projesi”, “Tehdit Alt›ndaki BitkiTürlerinin Bulunduklar› Ekosistemlerinin Korunmas› ve Yönetimi Projesi”, “Türkiye veYunanistan’daki Tehlikedeki Hayvanlar, Koruma Faaliyeti için Durum De¤erlendirmesiProjesi”, “Yeflil Kentler ve Sa¤l›kl› Çevreye Katk› ‹çin Sincan’da Daha Yeflil ve Daha Sa¤l›kl›Çevre Projesi” gibi birçok çal›flmaya imza att›. Dernek bunun yan›nda çok say›da seminer,sempozyum ve konferans düzenledi. Birleflmifl Milletler Çevre Direktörlü¤ü’nce (UNEP)1988 y›l›nda Uluslararas› Sasakawa ödülüne, 1996 y›l›nda Henri Ford’un Sultan Sazl›¤› SuKufllar› Araflt›rma ve Yönetim Plan› Projesi çal›flmalar›ndan dolay› Avrupa Üstün HizmetÖdülü’ne, 2000 y›l›nda Bo¤aziçi Üniversitesi Mezunlar› Derne¤i’nin (BÜMED) düzenledi¤i2000 Prof. Dr. Kriton Curi Ödülü’ne, Arçelik taraf›ndan yürütülen Yerel ‹letiflim Projesiçal›flmalar› kapsam›nda 2002 y›l›nda plakete lay›k görüldü. Derne¤in Türkiye’de Ankara, ‹zmir, fianl›urfa, Kars, Ayd›n, Bal›kesir, Bitlis, Ahlat,Çanakkale, Manavgat, Alanya, Datça, Isparta, E¤irdir, Kütahya, Karaman Trabzon, Mu¤laÇank›r›, Safranbolu ve Kemaliye’de temsilcilikleri; ‹stanbul, Antalya, Finike, Devrek, Bolu,Yenice, Gaziantep, Akçakoca, Foça, Selçuk, Polatl›, Çorum, Konya, Çanl›k, Kastamonu’dada flubeleri bulunuyor.

Î˛‰¸ÏË Á‡„�flÁÌÂÌËfl Ò�Â‰˚ ÌË˜ÚÓÊÌÓÏ‡Î˚ ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏË·ÂÒÍÓÌÂ˜ÌÓ„Ó ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó �‡Á‚ËÚËfl.

ëÂÈ˜‡Ò Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ ˜‡ÒÚÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚÏ‡ÚÂ�Ë‡Î˚ Ò ÔÓ‚˚¯ÂÌÌ˚Ï ‚˚·�ÓÒÓÏ‚�Â‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. çÓ ÔÓ˜ÂÏÛ? è�Ë˜ËÌ˚ ‚Û�Ó‚ÌÂ ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËfl. Ñ‡ÊÂ ÂÒÎË ·Û‰ÛÚÔ�ËÌflÚ˚ Á‡ÍÓÌ˚, Á‡Ô�Â˘‡˛˘ËÂËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ Ú‡ÍËı Ï‡ÚÂ�Ë‡ÎÓ‚,Ô�Ó·ÎÂÏ‡ ÌÂ ·Û‰ÂÚ �Â¯ÂÌ‡. äÓ„‰‡ Ì‡�Ó‰·Â‰ÂÌ, ‚˚ ÌÂ ÒÏÓÊÂÚÂ ÏÌÓ„Ó Ú�Â·Ó‚‡Ú¸ ÓÚÌÂ„Ó ‚ ‰‡ÌÌÓÏ ‚ÓÔ�ÓÒÂ. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍÁ‡ıÓ˜ÂÚ ÒÓ„�ÂÚ¸Òfl, ÓÌ ˝ÚÓ Ò‰ÂÎ‡ÂÚ, Ë ‚˚ ÌÂÒÏÓÊÂÚÂ ÂÏÛ ÔÓÏÂ¯‡Ú¸.

çÂ ÒÚ‡ÌÂÚ ÎË Ó„�‡ÌË˜ÂÌËÂÏ Ô�‡‚ ËÒ‚Ó·Ó‰ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ �Â„ÛÎË�Ó‚‡ÌËÂ ÚÓ„Ó,˜ÚÓ ÂÏÛ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ Ë Í‡Í ÊËÚ¸?

ëÂ„Ó‰Ìfl ˜‡ÒÚÓ „Ó‚Ó�flÚ Ó Ò‚Ó·Ó‰Â. çÓÒ‚Ó·Ó‰‡ Ó‰ÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ó„�‡ÌË˜Ë‚‡ÂÚÒflÒ‚Ó·Ó‰ÓÈ ‰�Û„Ó„Ó. Ç ËÚÓ„Â, ÍÓ„‰‡ Ì‡ÔÂ�Â‰ÌËÈ ÔÎ‡Ì ‚˚ıÓ‰ËÚ ‚˚„Ó‰‡ ‰Îfl ‚ÒÂ„ÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌÂ ÒÏÓÊÂÚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸Ú‡Í, Í‡Í ÂÏÛ ıÓ˜ÂÚÒfl. ÖÒÎË ËÌÚÂ�ÂÒ˚Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓÚ�Â·Û˛Ú ‚‚ÂÒÚË Í‡ÍÓÂ-ÚÓÓ„�‡ÌË˜ÂÌËÂ, ÚÓ ÓÌÓ ·Û‰ÂÚ ‚‚Â‰ÂÌÓ Ì‡ÓÒÌÓ‚‡ÌËË Ô�ËÌflÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÓÏÁ‡ÍÓÌÓ‚. Ç ‰‡ÌÌÓÏ ‚ÓÔ�ÓÒÂ Ô�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó‰ÓÎÊÌÓ ÍÓ ‚ÒÂÏ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚Ó ËÔÓÏÓ„‡Ú¸ „�‡Ê‰‡Ì‡Ï. íÓ ÂÒÚ¸, Ô�Ó·ÎÂÏ‡ ÌÂÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ �Â¯ÂÌ‡ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÛÚÂÏÓ„�‡ÌË˜ÂÌËfl. ü Û·ÂÊ‰ÂÌ, ˜ÚÓ Ô�ËÌflÚ˚ÂÏÂ�˚ ‰‡‰ÛÚ �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú, ÂÒÎË ÔÓ‰‰Â�Ê‡Ú¸ ËıÔ�‡‚ËÎ¸ÌÓÈ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÓÈ ‚Ó·Î‡ÒÚË ˝ÌÂ�„ÂÚËÍË, Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË,Ú�‡ÌÒÔÓ�Ú‡ Ë ‚ ‰�Û„Ëı ÓÚ�‡ÒÎflı.ç‡Ô�ËÏÂ�, ‚ �Â„ËÓÌ‡ı Ò ·ÓÎ¸¯ËÏÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÏ ÒÓÎÌÂ˜Ì˚ı ‰ÌÂÈ ÌÛÊÌÓÒÚËÏÛÎË�Ó‚‡Ú¸ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ˝ÌÂ�„ËË, Ó·ÎÂ„˜‡Ú¸ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÂ Î˛‰¸ÏËÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı Í�Â‰ËÚÓ‚. íÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂÏÓÊÌÓ Ô�Ó‰ÛÏ‡Ú¸ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ˝ÌÂ�„ËË‚ÂÚ�‡. Ç‡ÊÌ˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂ Ó„�‡ÌË˜ÂÌËÂÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚÂÈ, ‡ ·ÂÁ‚�Â‰ÌÓÒÚ¸ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏ˚ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÛÒÚ�ÓÈÒÚ‚ ‰ÎflÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚, Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ú‡ÍËÏË ÛÒÚ�ÓÈÒÚ‚‡ÏË, ÍÓÚÓ�˚ÏËÓÌ ÒÚ‡ÌÂÚ ÎÂ„ÍÓ Ë Ò Û‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚ËÂÏÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸Òfl.

óÚÓ ‰ÂÎ‡ÂÚ ‚‡¯Â é·˘ÂÒÚ‚Ó ‰Îfl�Â¯ÂÌËfl ‚ÒÂı ˝ÚËı Ô�Ó·ÎÂÏ?

å˚ Û‰ÂÎflÂÏ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂÔ�ÓÒ‚Â˘ÂÌË˛, ‚ ÔÂ�‚Û˛ Ó˜Â�Â‰¸ Û˜‡˘ËıÒflÒ�Â‰ÌËı ¯ÍÓÎ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Û·ÂÊ‰ÂÌ˚ ‚ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÓ‚ÎËflÚ¸ Ì‡ÒÙÓ�ÏË�Ó‚‡‚¯ÂÂÒfl ÏË�Ó‚ÓÁÁ�ÂÌËÂ‚Á�ÓÒÎÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Í‡Í ÌÂÎ¸Áfl ÒÓ„ÌÛÚ¸ÒÚ‡�ÓÂ ‰Â�Â‚Ó. çÓ ÏÓÊÌÓ Ó·Û˜ËÚ¸�Â·ÂÌÍ‡, Á‡Ú�‡ÚË‚ Ì‡ ˝ÚÓ ‚ ‰‚‡‰ˆ‡Ú¸ �‡ÁÏÂÌ¸¯Â ÛÒËÎËÈ, ˜ÂÏ Ì‡ Ó·Û˜ÂÌËÂ‚Á�ÓÒÎÓ„Ó. ç‡Ô�ËÏÂ�, Ï˚ Ó�„‡ÌËÁÓ‚‡ÎËÍ‡ÏÔ‡ÌË˛ «Ç Í‡Ê‰Û˛ ¯ÍÓÎÛ – ÔÓ Ó‰ÌÓÈ‡Í‡ˆËË». ç‡¯‡ ˆÂÎ¸ – Ì‡Û˜ËÚ¸ �Â·ÂÌÍ‡ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í Ó‰ÌÓÏÛ ‰Â�Â‚ˆÛ Ò Ú‡ÍÓÈ ÊÂ




YAZ 2007, SAYI: 25

Î˛·Ó‚¸˛, Í‡Í Ë ÍÓ ‚ÒÂÈ Ô�Ë�Ó‰Â. ü ÔÓÒÎ‡Î‚ Ò‚Ó˛ �Ó‰ÌÛ˛ ¯ÍÓÎÛ ‚ ÄıÎ‡ÚÂ ÔÓÎÚÓ�˚Ú˚Òfl˜Ë Ò‡ÊÂÌˆÂ‚ Ó�ÂıÓ‚Ó„Ó ‰Â�Â‚‡ ËÔÓ�Û˜ËÎ Û˜‡˘ËÏÒfl ÔÓÒ‡‰ËÚ¸ Ëı. í‡ÍËÏÓ·�‡ÁÓÏ, Û Í‡Ê‰Ó„Ó ¯ÍÓÎ¸ÌËÍ‡ ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸ÔÂ�ÒÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ‰Â�Â‚Ó. å˚ Ó�„‡ÌËÁÓ‚‡ÎËÏÂÊ‰Û ÌËÏË ÒÓÒÚflÁ‡ÌËÂ – ÍÚÓ ·˚ÒÚ�ÂÂ‚˚�‡ÒÚËÚ Ò‚ÓÂ ‰Â�Â‚Ó, ÌÂ ‰‡ÒÚ ÂÏÛÁ‡ÒÓıÌÛÚ¸… å˚ Ó�„‡ÌËÁÓ‚‡ÎË Ò�Â‰ËÛ˜‡˘ËıÒfl Ò�Â‰ÌËı ¯ÍÓÎ ÍÓÌÍÛ�Ò�ËÒÛÌÍÓ‚ ÔÓ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ ÚÂÏ‡ÚËÍÂ.

ç‡¯‡ Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËfl - Ò‡Ï‡fl ÒÚ‡�‡fl ‚íÛ�ˆËË, ÓÌ‡ ·˚Î‡ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ‚ 1955 „., ÍÓ„‰‡˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ÚÂÏ˚ ·˚ÎË Â˘ÂÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ËÁÛ˜ÂÌ˚ Ë ÌÂ ‚Ó¯ÎË ‚ Ì‡¯ÛÊËÁÌ¸. Ç ÚÂ˜ÂÌËÂ 52 ÎÂÚ �ÓÒÎË Ï‡Ò¯Ú‡·˚Ì‡¯ÂÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. è�Ë‚Â‰Û Ú‡ÍÓÈÔ�ËÏÂ�. Ç íÛ�ˆËË Ó·ËÚ‡ÂÚ �Â‰ÍËÈ ‚Ë‰‡ËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓ�Ó„Ó ÌÂÚ ·ÓÎ¸¯Â ÌË„‰Â Ì‡ÔÎ‡ÌÂÚÂ. å˚ Á‡ÒÚ‡‚ËÎË Î˛‰ÂÈ ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ ÓÌËı, Á‡˘Ë˘‡Ú¸ Ë �‡Á‚Ó‰ËÚ¸. ç‡¯ÂÓ·˘ÂÒÚ‚Ó ÓÍ‡Á‡ÎÓ ‚ÒÂÒÚÓ�ÓÌÌ˛˛ÔÓ‰‰Â�ÊÍÛ Ô�ËÌflÚË˛ á‡ÍÓÌ‡ Ó· Óı�‡ÌÂÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ô‡�ÍÓ‚, á‡ÍÓÌ‡ Ó·ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰Â. ì Ì‡Ò ÂÒÚ¸ Ì‡Û˜ÌÓ-ÒÓ‚Â˘‡ÚÂÎ¸Ì˚È Ó�„‡Ì, ÒÓÒÚÓfl˘ËÈ ËÁ 20-25 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. åÌÓ„ËÂ ËÁ ÌËı fl‚Îfl˛ÚÒflÔ�ÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎflÏË. ä‡Ê‰Û˛ ÚÂÏÛ, ÍÓÚÓ�‡flÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl Ì‡ ÔÓ‚ÂÒÚÍÂ ‰Ìfl, Ï˚ ÒÌ‡˜‡Î‡Ó·ÒÛÊ‰‡ÂÏ Ì‡ ÒÓ·�‡ÌËË ˜ÎÂÌÓ‚ Ô�‡‚ÎÂÌËfl.èÓÚÓÏ ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÂ Ë Ì‡Û˜Ì˚Â ‚ÓÔ�ÓÒ˚�‡ÒÒÏ‡Ú�Ë‚‡ÂÚ Ì‡Û˜ÌÓ-ÒÓ‚Â˘‡ÚÂÎ¸Ì˚ÈÓ�„‡Ì. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÒÓ„Î‡ÒÓ‚‡ÌÌ˚Â�Â¯ÂÌËfl Ï˚ ‰Ó‚Ó‰ËÏ ‰Ó Ò‚Â‰ÂÌËflÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ËÌÒÚ‡ÌˆËÈ Ë Ì‡˜ËÌ‡ÂÏ�‡·ÓÚÛ ÔÓ Ëı ‚ÌÂ‰�ÂÌË˛ ‚ ÊËÁÌ¸.

В будущем нас ожидают

трудные дни

èÓÒÎÂ‰ÌËÈ ÓÚ˜ÂÚ ééç Ó·ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡ Ô�Â‰ÛÔ�ÂÊ‰‡ÂÚíÛ�ˆË˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÌ‡ ‚ıÓ‰ËÚ ‚

˜ËÒÎÓ ÒÚ�‡Ì Ò ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚˚ÒÓÍËÏÛ�Ó‚ÌÂÏ ‚˚·�ÓÒ‡ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡.ç‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ ‚ÂÎËÍ‡ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ‰Îfl Ì‡¯ÂÈ ÒÚ�‡Ì˚?

íÛ�ˆËfl ‰ÓÎÊÌ‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈÔ�ÓÚÓÍÓÎ ‰Ó ‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl ‚ Ö‚�ÓÔÂÈÒÍËÈëÓ˛Á. è�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Û ÌÛÊÌÓ ÔÓ‰ÛÏ‡Ú¸ ÓÚÓÏ, Í‡ÍÛ˛ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ·Â�ÂÚ Ì‡ÒÂ·fl „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó. éÚ ËÁÏÂÌÂÌËÈÍÎËÏ‡Ú‡ ‚ ÔÂ�‚Û˛ Ó˜Â�Â‰¸ ÒÚ�‡‰‡˛Ú·Â‰ÌflÍË. ì Ì‡Ò Ú‡ÍÊÂ ·ÓÎ¸¯Â ‚ÒÂ„ÓÔÓÒÚ�‡‰‡˛Ú Î˛‰Ë, ‰Ó·˚‚‡˛˘ËÂÔ�ÓÔËÚ‡ÌËÂ ÓÚ ÁÂÏÎË, Ë ÌÂ�‡Á‚ËÚ˚Â�‡ÈÓÌ˚. ì Ì‡Ò ÏÌÓ„ÓÂ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ÛıÛ‰¯ÂÌËÂ ÒÓÒÚÓflÌËfl ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈÒ�Â‰˚ Ë, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ì‡ Ì‡¯Â·Û‰Û˘ÂÂ: Á‡„�flÁÌÂÌËÂ ‚ÓÁ‰Ûı‡, ÁÂÏÎË Ë‚Ó‰˚, ÎÂÒÌ˚Â ÔÓÊ‡�˚ Ë ‚˚�Û·Í‡ ÎÂÒÓ‚‰Îfl ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡, ÒÓÓ�ÛÊÂÌËÂÌÛÊ‰‡˛˘ËıÒfl ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓÏ Ó·Ó„�Â‚ÂÔÎÓ˘‡‰ÓÍ ‰Îfl „ÓÎ¸Ù‡, ·ÂÚÓÌË�Ó‚‡ÌËÂ·Â�Â„Ó‚ �ÂÍ, �ÓÒÚ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚËÌ‡ÒÂÎÂÌËfl Ë ÔÓfl‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ‰Ó�Ó„‡ı ‚ÒÂ·ÓÎ¸¯Â„Ó ˜ËÒÎ‡ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ.

ÖÒÎË ÌÂ ·Û‰ÛÚ Ô�ËÌflÚ˚ ÏÂ�˚ ÔÓ·Ó�¸·Â Ò ‚˚¯ÂÔÂ�Â˜ËÒÎÂÌÌ˚ÏËÙ‡ÍÚÓ�‡ÏË, ÂÒÎË ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂÔ�Ó·ÎÂÏ˚ Ú‡Í Ë ÓÒÚ‡ÌÛÚÒfl ·ÂÁ‚ÌËÏ‡ÌËfl, ÚÓ ÔÓÒÚ�‡‰‡ÂÚÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó,�‡ÒÚÂÌËfl, ÊË‚ÓÚÌ˚Â, ËÒÚÓ˜ÌËÍË ‚Ó‰˚,Î˛‰Ë Ë ˝ÍÓÒËÒÚÂÏ‡ ‚ ˆÂÎÓÏ. ÖÒÎË Û˜ÂÒÚ¸ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ Á‡˘ËÚÂ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈÒ�Â‰˚ ‚ íÛ�ˆËË ÌÂ Û‰ÂÎflÂÚÒfl ‰ÓÎÊÌÓ„Ó‚ÌËÏ‡ÌËfl, ÚÓ Ï˚ Ì‡ıÓ‰ËÏÒfl ‚ ÁÓÌÂ�ËÒÍ‡ ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò ‰�Û„ËÏËÒÚ�‡Ì‡ÏË, „‰Â ‚‚Ó‰flÚÒfl ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂÁ‡ÍÓÌ˚, Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚Â ÒÚ�ÛÍÚÛ�˚ÒÓÓ·˘‡ Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏËÓ�„‡ÌËÁ‡ˆËflÏË Ô�ËÌËÏ‡˛ÚÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Â ÏÂ�˚. í‡Í ˜ÚÓ ‚ ·Û‰Û˘ÂÏÌ‡Ò ÓÊË‰‡˛Ú ÌÂ Ò‚ÂÚÎ˚Â ‰ÌË, ‡ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. �

küresel ›s›nmay› yavafllatacakt›r. Çevreyive dünyam›z›n gelece¤ini daha fazla, bi-linçli olarak düflünen insanlara ihtiyac›-m›z var. Onlar enerjiyi tasarruflu ve verim-li kullanan, toplu tafl›m› tercih eden, yerlimal› ürünlerle beslenen, evlerinde kullan-d›klar› aletlerin seçimini bilinçli yapan,çevrelerine de bu bilinci yaymaya çal›flaninsanlard›r. Tabii al›nacak bu önlemler veyaflam biçiminin bu yönde flekillenmesikolay olmayabilir. Bunda en önemli fak-törlerden biri ekonomik güçlüklerdir. Di-¤er önemli konu ise e¤itim. ‹flte burada si-vil toplum kurulufllar›na büyük görev dü-flüyor.

‹nsanlar devletlerden

daha az kirletiyor

Yani problemin ana kayna¤›nda insanm› var?

Devletlerin yürüttü¤ü s›n›rs›z geliflmesonucu artan sera gaz›, üzerinde önemledurulmas› gereken bir konu. Bu teknoloji-yi insanlar›n bilinçsiz kullanmas›ndan zi-yade hükümetlere görev düflmektedir. D›flülkelerden zararl› at›klar ülkemize gönde-rilmekte ancak çevrecilerin yapt›klar› ey-lemler sonucu güçlükle engel olunmakta.Bugün art›k daha az enerji harcayan ci-hazlara ihtiyaç var. Ülkemiz ise bilhassa it-hal yoluyla gelen eski teknolojilerin çöplü-¤ü durumunda. Ülke ç›kar› düflünülerekyap›lacak gerekli yasal düzenlemelerle in-sanlara do¤ru kullan›mlar sunulmal›. Bukonuda insanlar›n oluflturdu¤u sera etki-sinin, yürütülen s›n›rs›z teknolojik gelifl-





Из-за нехватки средств людичасто пользуются для обогрева

другими загрязняющимиприроду материалами. Всё это

ухудшает состояние атмосферыи способствует дальнейшему

глобальному потеплению.

Ekonomik gücün düflüklü¤ü

nedeniyle ço¤u zaman insanlar

›s›nmak için lastik vs gibi

kirlilik oran› yüksek nesneleri

de yak›yor. Bütün bunlar hava

kirlili¤ini ve küresel ›s›nmay›

art›r›yor.

me sonucu artan sera gaz› etkisinin ya-n›nda çok küçük oldu¤unu düflünüyorum.

Ayr›ca halk sera gaz› yapan malzemele-ri daha çok kullan›yor olabilir. Ama ne-den? Bu devletin tutumundan kaynakla-n›yor. Çünkü bu konuyla ilgili yasalar yok.Kanunlar ç›kacak ve sera gaz›na nedenolan ürünlerin kullan›m› yasaklanacak.Yasalar ç›ksa bile bunlar›n hepsi ekono-mik meselelerdir. Halk fakirse onlara bukonularda fazla yüklenemezsiniz. Adam›s›nacaksa buna mani olamazs›n›z, tabiî ki›s›nacak.

‹nsanlar›n neleri kullanacaklar› ve na-s›l yaflayacaklar› konusundaki uygulama-lar onlar›n hak ve hürriyetlerini k›s›tla-mak anlam›na gelmez mi?

Günümüzde “hürriyet, hürriyet” deni-liyor. Bir insan›n hürriyeti baflkas›n›nhürriyetinin s›n›r›na kadard›r. Dolay›s›ylatoplumun menfaati ön plana ç›kt›¤› za-man kifli istedi¤i gibi hareket edemez.Toplumun menfaati bu k›s›tlamay› ge-rektiriyorsa ki, bu da devletin ç›karaca¤›kanunlarla olur. Devlet bu konuda herke-se eflit davranmal› ve vatandafla yard›mc›olmal›. Yani sadece k›s›tlamakla ifl çözül-mez. Bunu devletin enerji, sanayi, ulafl›mve di¤er alanlarda do¤ru seçilmifl politi-kalar›yla destekledi¤iniz takdirde, yürü-tülen etkinliklerin sonuç verece¤i kan›-s›nday›m. Mesela günefl alma süresiuzun olan yerlerde günefl enerjisi kullan›-m› teflvik edilmeli, insanlara gerekli kre-dilerin sa¤lanmas›nda kolayl›klar getiril-melidir. Ayn› fley rüzgar enerjisi için dedüflünülebilir. Burada önemli olan ihti-yaçlar› k›s›tlamak de¤il, kullan›lan araçla-r›n hem çevreye zarar vermemesi, hemde insanlar›n kolayca ve mutlulukla kul-lanacaklar› objeleri sa¤lamakt›r.

Dernek olarak siz bu konuyla nas›lmücadele ediyorsunuz?

Biz e¤itime çok önem veriyoruz ve ön-celi¤imiz ilkö¤retim ö¤rencileri. Çünküinan›yoruz ki, yetiflkin a¤ac›n e¤ilmeme-si gibi çevre bilinci geliflmemifl büyüklerede bir fley yapt›ram›yoruz. Bir yetiflkineharcayaca¤›m›z enerjinin 20’de birini birçocu¤a harcad›¤›m›z zaman onu e¤itebi-liyoruz. “Her okula bir ›hlamur a¤ac›”kampanyas› düzenledik. Amac›m›z bura-da çocuklar›n sahiplenece¤i o a¤açla bir-likte do¤ay› sevmesini sa¤lamakt›. Ayr›caben Ahlat’taki kendi okuluma bin 500ceviz a¤ac› gönderip ö¤rencilere bizzatdiktirdim. Böylece ö¤rencilerimizin flahsia¤açlar› oldu. Onlar aras›nda yar›flmayapt›k, kim kendi a¤ac›n› daha çabuk bü-yütecek, kim kurumas›n› engelleyecekgibi… ‹lkokullar aras›nda çevre ile ilgili re-sim yar›flmas› düzenledik.

Daha çevre konular›n›n tam olarakbilinmedi¤i ve yaflam›m›za girmedi¤iy›llarda, 1955 y›l›nda kurulan Türki-ye’nin en eski çevre derne¤iyiz. 52 y›ll›kgeçmiflinde bu çal›flmalar daha ileri bo-yutlara tafl›narak bu günlere ulafl›ld›.Mesela Kelaynaklar sadece Türkiye’deyafl›yor. Kelaynaklar› gündeme getiren,koruyan, üreten, caretta carettalar› hal-k›n gündemine getiren biziz. Milli Park-lar› Koruma Kanunu’nun, Çevre Kanu-nu’nun ç›kmas›nda derne¤imiz ön ayakoldu. 20-25 kiflilik bilim ve dan›flma ku-rulumuz var. Bunlar›n ço¤u ö¤retim gö-revlisi. Hangi konuyu gündeme getiri-yorsak bunu öncelikle yönetim kuru-lunda tart›flarak, olgunlaflt›r›yoruz. Da-ha sonra teknik konular›, bilimsel, ilmik›s›mlar› bilim ve dan›flma kurulunahavale ediyoruz. Onlar kendi aralar›ndakonuflur, tart›fl›rlar, üzerinde anlaflt›kla-

r› metni de bize gönderirler. Biz de al›-nan bu kararlar› uygular ve iletilmesigereken yerlere ulaflt›r›r›z.

‹leride bizi güzel günler

de¤il, tehlikeler bekliyor

Son iklim raporlar›nda Türkiye hava-ya karbondioksit sal›m›nda eriflti¤i yük-sek orandan dolay› ciddi uyar›ld›. Türki-ye ne kadar tehlikede?

Türkiye Kyoto Protokolü’nü AvrupaBirli¤i’ne girmeden önce imzalamal›.Hükümetçe Türkiye’ye bunun getirece-¤i yükümlülük düflünülmektedir. ‹klimde¤iflikli¤inden öncelikle yoksul ülkeleretkileniyor. Bizde de en fazla, topra¤aba¤l› yaflayan insanlar ve yoksul bölge-ler etkilenecektir. Ülkemizde havan›n,suyun, topra¤›n kirletilmesi, ormanyang›nlar›, ormanlar›n kesilerek rantamac›yla binalar›n yap›lmas›, çok fazla›s›ya ihtiyaç gösteren golf alanlar›n›ntesisi, k›y›lar›n betonlaflt›r›lmas›, nüfusart›fl› her geçen gün trafi¤e yeni araçla-r›n ç›k›fl› gibi pek çok neden çevre kirlili-¤ini art›rmakta, gelece¤imizi olumsuzolarak etkilemektedir.

Ülkemizde, say›lan bu konularla ilgiligerekli önlemler al›nmad›¤›, çevre so-runlar› görmezden gelindi¤i takdirdebaflta tar›msal üretim olmak üzere bitki-ler, hayvanlar, su kaynaklar›, insanlar,tük ekosistem etkilenecektir. Çevre vedo¤ay› korumaya gerekli özen gösteril-medi¤ini göz önüne al›rsak, çevre bilinci-nin geliflti¤i ilgili yasalar›n yürürlükte ol-du¤u, meslek odalar›, sivil toplum kuru-lufllar› ile iflbirli¤i yaparak gerekli önlem-leri alan di¤er bilinçli ülkelere göre Türki-ye risk alt›ndad›r ve ileride bizi güzelgünler de¤il, tehlikeler beklemektedir. �




YAZ 2007, SAYI: 25

Юнус Энсари: «Я думаю, чтопроизводимые людьми

загрязнения средыничтожно малы по

сравнению с последствиямибесконечного

технологическогоразвития.»

Yunus Ensari: “insanlar›n

oluflturdu¤u sera etkisinin,

yürütülen s›n›rs›z

teknolojik geliflme sonucu

artan sera gaz› etkisinin

yan›nda çok küçük

oldu¤unu düflünüyorum.”

Ç‚ÂÍ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Î˛‰Ë ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯ÂÔÓÌËÏ‡˛Ú, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂËÁÏÂÌÂÌËÂ ÍÎËÏ‡Ú‡ – Ô�Ó·ÎÂÏ‡

ÔÎ‡ÌÂÚ‡�ÌÓ„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡, Ë �Â¯‡Ú¸ ÂÂÔ�Ë‰ÂÚÒfl ‚ÒÂÏ ÏË�ÓÏ, Ë·Ó ‡ÚÏÓÒÙÂ�‡áÂÏÎË ÌÂ �‡Á‰ÂÎÂÌ‡ „�‡ÌËˆ‡ÏË. è�Ó·ÎÂÏ‡,·ÂÒÔÓÍÓfl˘‡fl ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌ˚ı Û˜ÂÌ˚ı,ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ, ‚˚Á‚‡ÌÌÓÂ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚÌ‡ÏÌÓ„Ó ·˚ÒÚ�ÂÂ, ˜ÂÏ ‚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÛÒÎÓ‚Ëflı. óÂÎÓ‚ÂÍÛ, Í‡Í Ë ‰�Û„ËÏ ÊË‚˚ÏÒËÒÚÂÏ‡Ï, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ·Û‰ÂÚ Ó˜ÂÌ¸ Ú�Û‰ÌÓ‡‰‡ÔÚË�Ó‚‡Ú¸Òfl Í ¯ÓÍÛ ÓÚ ÒÚÓÎ¸ �ÂÁÍËı ËÍ‡�‰ËÌ‡Î¸Ì˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ. è�Ó·ÎÂÏ‡ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ ÒÚ‡Î‡ Â˘Â ÓÒÚ�ÂÈ ÍÌ‡˜‡ÎÛ XXI ‚.

6 ‡Ô�ÂÎfl 2007 „. ÔÓÒÎÂ Í�Û„ÎÓÒÛÚÓ˜Ì˚ıÔÂ�Â„Ó‚Ó�Ó‚, Ô�Ó‰ÓÎÊ‡‚¯ËıÒfl ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ‰ÌÂÈ, åÂÊÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl „�ÛÔÔ‡˝ÍÒÔÂ�ÚÓ‚ ÔÓ ËÁÏÂÌÂÌË˛ ÍÎËÏ‡Ú‡ Ô�Ëééç (åÉùàä) Ó‰Ó·�ËÎ‡ Ì‡Û˜Ì˚È ‰ÓÍÎ‡‰Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ËË ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËÏ‡Ú‡ Ì‡Ô�Ë�Ó‰Û Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ÇÒÂÏË�Ì˚È ÙÓÌ‰‰ËÍÓÈ Ô�Ë�Ó‰˚ Ô�Â‰ÛÔ�ÂÊ‰‡ÂÚ: ÂÒÎË ÌÂÔ�Â‰Ô�ËÌflÚ¸ Ò�Ó˜Ì˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ, ÏË�ÒÚÓÎÍÌÂÚÒfl Ò ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ Ë˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ Í‡Ú‡ÒÚ�ÓÙÓÈ. éÍÓÎÓ 2 Ú˚Ò.Û˜ÂÌ˚ı Ô�ËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÂ‰ÓÍÎ‡‰‡, „‰Â ˜ÂÚÍÓ Ë ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌÓ„Ó‚Ó�ËÚÒfl Ó· ÓÔ‡ÒÌÂÈ¯ÂÏ ‚ÎËflÌËË‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌÓ„Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ì‡ ÍÎËÏ‡Ú ËÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Ò�Ó˜ÌÂÈ¯Â„Ó ÓÍ‡Á‡ÌËflÔÓÏÓ˘Ë Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ÛflÁ‚ËÏ˚Ï �Â„ËÓÌ‡Ï.èÓÚ�Â·Ó‚‡ÎÓÒ¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‰ÌÂÈ Ë ÌÓ˜ÂÈ·ÂÒÔ�Â�˚‚Ì˚ı ‰Â·‡ÚÓ‚, ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓÚÌ‡Û˜Ì˚È ‰ÓÍÎ‡‰ ·˚Î Ó‰Ó·�ÂÌÓÙËˆË‡Î¸Ì˚ÏË Ô�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏËÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ 120 ÒÚ�‡Ì. èÓÎËÚËÍË ‰‡ÎÂÍÓÌÂ ‚ÒÂ„‰‡ ıÓÚÂÎË ÒÎ˚¯‡Ú¸ Ô�‡‚‰Û,ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÛÔÓ�ÒÚ‚Ó‚‡ÎË ëòÄ Ëë‡Û‰Ó‚ÒÍ‡fl Ä�‡‚Ëfl, ÍÓÚÓ�˚Ï ÌÂ ıÓ˜ÂÚÒflÚ�‡ÚËÚ¸ ˜‡ÒÚ¸ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ Ì‡ ÔÓÏÓ˘¸

·Â‰ÌÂÈ¯ËÏ ÒÚ�‡Ì‡Ï Ë Ì‡Ë·ÓÎÂÂÛflÁ‚ËÏ˚Ï ˝ÍÓÒËÒÚÂÏ‡Ï.

èÓ‰˙ÂÏ Û�Ó‚Ìfl åË�Ó‚Ó„Ó ÓÍÂ‡Ì‡ ÛÊÂÔ�ÓËÒıÓ‰ËÚ. ç‡ áÂÏÎÂ ÒÂ„Ó‰Ìfl 100 ÏÎÌ˜ÂÎ. Ô�ÓÊË‚‡˛Ú ‚ �‡ÈÓÌ‡ı ÌÂ ‚˚¯Â 1 ÏÌ‡‰ Û�Ó‚ÌÂÏ ÏÓ�fl, Ë ËÏ ‚ ÔÂ�‚Û˛ Ó˜Â�Â‰¸Û„�ÓÊ‡ÂÚ Á‡ÚÓÔÎÂÌËÂ Ë ÛÚ�‡Ú‡ ÊËÎ¸fl. ÇàÌ‰ËË, ÄÙ�ËÍÂ, äËÚ‡Â ÏËÎÎËÓÌ˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÍ‡ÊÛÚÒfl Ì‡ „�‡ÌË „ÓÎÓ‰‡, ÂÒÎË ÌÂÔ�ËÌflÚ¸ ÏÂ� ÔÓ Ò�Ó˜ÌÓÏÛÔ�ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚Ë˛ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ÍÎËÏ‡Ú‡ Ë‡‰‡ÔÚ‡ˆËË Í ·ÓÎÂÂ ˜‡ÒÚ˚Ï Á‡ÒÛı‡Ï, ‰Îfl˜Â„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ ÔÂ�ÂıÓ‰ Ì‡ ·ÓÎÂÂ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚Â ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ÒÂÎ¸ÒÍÓ„ÓıÓÁflÈÒÚ‚‡.

ì˜ÂÌ˚Â ÛÊÂ ÓÔ�Â‰ÂÎËÎË ÔÓ�Ó„ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ËÁÏÂÌÂÌËflÍÎËÏ‡Ú‡ – ÂÒÎË Û‰Â�Ê‡Ú¸ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ì‡ Û�Ó‚ÌÂ ‰Ó 2°ë, ÚÓ Û˘Â�·‰Îfl Ô�Ë�Ó‰˚ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ·Û‰ÂÚÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ ÌÂ‚ÂÎËÍ: ÓÚ Á‡ÒÛı ·Û‰ÂÚ




Нагреваемся глобально,страдаем регионально

К.Б. Бакиров

Кандидат географических наук, доцент (Кыргызстан).

Küresel ›s›n›p bölgesel

etkileniyoruz

K. B. Bakirov

Doç. Dr., Co¤rafya Bilimleri (K›rg›zistan).

Küreselleflmenin yafland›¤› bir dö-nemde dünya ülkeleri küresel iklimde¤iflikliklerinin dünya çap›nda bir

problem oldu¤unu ve bu problemin bü-tün dünyaca çözülmesi gerekti¤ini dahaiyi anlam›fl durumdalar. Zira atmosferins›n›rlar› yoktur. Bilim adamlar›n› rahats›zeden problem, insan›n sebep oldu¤u ›s›n-man›n do¤al sürecinden çok daha h›zl› birflekilde gerçekleflebilir olmas›. ‹nsan ve da-ha birçok ekosistem bu tür ani ve köklüde¤iflimlerden do¤an floka adapte olmala-r› çok zor olacak belki. ‹klim de¤iflikliklerisorunu XX. yüzy›l›n sonu ve XXI. yüzy›l›nbafl›nda daha keskin bir hâl ald›.

BM Hükümetler aras› ‹klim De¤iflikli¤iUzmanlar Grubu birkaç gün yirmi saatsüren görüflmelerden sonra iklim de¤i-flikli¤inin do¤aya ve insana etkileri rapo-runu 6 Nisan 2007 tarihinde onaylad›.Do¤al Hayat› Koruma Vakf› (WWF) “e¤eracilen önlem al›nmazsa, dünya çevre veekonomik tehlikelerle karfl› karfl›ya gele-cektir” uyar›s›n› yap›yor. ‹klimin antropo-genik de¤iflimi etkisini ve ekolojik olaraksavunmas›z bölgelere acil yard›m tedbir-lerinin al›nmas›n›n lüzumunu aç›k ve netbir flekilde belirten bu raporun haz›rlan-mas›na iki bin dolay›nda bilim adam› ka-t›ld›. Bu bilimsel raporun 120 ülke resmitemsilcilerinin onaylamas› için birkaç ge-ce ve gün aral›ks›z süren tart›flmalar ge-rekti. Politikac›lar gerçe¤i duymay› hiç is-temiyorlar; özellikle fakir ülkelerle ve za-y›f eko sitemlere yard›m için kârlar›n› bö-lüflmek istemeyen ABD ve Suudi Arabis-tan.


ÒÚ�‡‰‡Ú¸ «ÎË¯¸» 500 ÏÎÌ ˜ÂÎ. ÖÒÎË ÊÂ ÌÂÔ�Â‰Ô�ËÌËÏ‡Ú¸ ÌËÍ‡ÍËı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÔÓÒÌËÊÂÌË˛ ‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, ËÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 3-4°ë, ÓÚ ÌÂı‚‡ÚÍËÔ�ÂÒÌÓÈ ‚Ó‰˚ ·Û‰ÛÚ ÒÚ�‡‰‡Ú¸ 3,5 ÏÎ�‰ ˜ÂÎ.

«ä‡ÊÛ˘ËÈÒfl ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚ÏÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ 2°ë ÌÂ ‰ÓÎÊÂÌ Ì‡Ò�‡ÒıÓÎ‡ÊË‚‡Ú¸, – „Ó‚Ó�ËÚ ÄÎÂÍÒÂÈäÓÍÓ�ËÌ, �ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ äÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍÓÈÔ�Ó„�‡ÏÏ˚ îÓÌ‰‡ ‰ËÍÓÈ Ô�Ë�Ó‰˚ êÓÒÒËË.– ÇÂ‰¸ ‚ êÓÒÒËË ˝ÙÙÂÍÚ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËflÍÎËÏ‡Ú‡ ‚ 2-3 �‡Á‡ ÒËÎ¸ÌÂÂ, ˜ÂÏ ‚ Ò�Â‰ÌÂÏÔÓ ÔÎ‡ÌÂÚÂ. ä ÚÓÏÛ ÊÂ 60% ÚÂ��ËÚÓ�ËËêÓÒÒËË Á‡ÌflÚÓ ‚Â˜ÌÓÈ ÏÂ�ÁÎÓÚÓÈ, Ú‡flÌËÂÍÓÚÓ�ÓÈ ÏÓÊÂÚ ‚˚Á‚‡Ú¸ ˝ÏËÒÒË˛ ÏÂÚ‡Ì‡– „‡Á‡, ÍÓÚÓ�˚È Ô�ËÏÂ�ÌÓ ‚ 20 �‡ÁÔ�Â‚˚¯‡ÂÚ ÔÓ Ô‡�ÌËÍÓ‚ÓÏÛ ˝ÙÙÂÍÚÛÛ„ÎÂÍËÒÎ˚È „‡Á».

ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏflÛ˜‡ÒÚËÎËÒ¸ Ô�Ë�Ó‰Ì˚Â fl‚ÎÂÌËfl,Ô�ËÌÓÒfl˘ËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Û Ó„�ÓÏÌ˚ÈÛ˘Â�· Ë ·Â‰ÒÚ‚Ëfl: ˆÛÌ‡ÏË ‚ û„Ó-ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË, Û�‡„‡Ì˚ «ä‡Ú�ËÌ»,«ÉÎÓ�Ëfl», «Ñ˝‚Ë‰», ÒÛ�Ó‚˚Â ÁËÏ˚ ‚ Ö‚�ÓÔÂË íÛ�ˆËË, ‚˚Ô‡‰ÂÌËÂ ÒÌÂ„‡ Ì‡ ÅÎËÊÌÂÏÇÓÒÚÓÍÂ, ÓÔÓÎÁÌÂ‚˚Â, Î‡‚ËÌÌ˚Â Ë ÒÂÎÂ‚˚Âfl‚ÎÂÌËfl Û Ì‡Ò ‚ ä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌÂ. ÇÒÂ ˝ÚÓ„Ó‚Ó�ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ÌÂ Á‡ÒÚ�‡ıÓ‚‡Ì‡ ÌË Ó‰Ì‡ ÒÚ�‡Ì‡ ‚ ÏË�Â, ËÌ‡‰ÂflÚ¸Òfl, ˜ÚÓ ÓÌÓ ÌÂ ÍÓÒÌÂÚÒfl Ì‡Ò, ÌÂÔ�ËıÓ‰ËÚÒfl.

ÇÓÔ�ÓÒ Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡ ÒÚ‡Î

Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌÂÈ¯Ëı ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„ËË, ÌÓ Ë ‚ ÒÏÂÊÌ˚ı Ì‡ÛÍ‡ı ÓáÂÏÎÂ. ì�Ó‚ÂÌ¸ �ÂÍ Ë ÓÁÂ�,�‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌËÂ ‚�Â‰Ì˚ı Ô�ËÏÂÒÂÈ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Â Ë „Ë‰�ÓÒÙÂ�Â,Ô�Ó‰ÓÎÊËÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ‚Â„ÂÚ‡ˆËÓÌÌÓ„ÓÔÂ�ËÓ‰‡, ‚Â�ÓflÚÌÓÒÚ¸ Á‡ÒÛı, Á‡ÏÓ�ÓÁÍÓ‚,Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËÈ, ÒÂÎÂÈ Ë Ú.‰. Ú‡ÍÊÂ Ò‚flÁ‡Ì˚ ÒÍÓÎÂ·‡ÌËflÏË ÍÎËÏ‡Ú‡. äÎËÏ‡Ú Ë ÔÓ„Ó‰‡‚ÎËfl˛Ú Ì‡ Û�ÓÊ‡Ë ÍÛÎ¸ÚÛ� Ë Ì‡ �ÓÒÚ�‡ÒÚÂÌËÈ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ëı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÏÓ„ÛÚÔ�Ë‚ÂÒÚË Í ÔÂ�ÂËÁ·˚ÚÍÛ Ô�Ó‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚Ëfl ‚Ó‰ÌËı �Â„ËÓÌ‡ı Ë „ÓÎÓ‰Û ‚ ‰�Û„Ëı.åË�Ó‚ÓÈ ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡Ô�Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl Ó„�‡ÌË˜ÂÌ, ÏË�Ó‚‡flÒËÒÚÂÏ‡ �‡ÒÔ�Â‰ÂÎÂÌËfl ‰‡ÎÂÍ‡ ÓÚÒÓ‚Â�¯ÂÌÒÚ‚‡, ‡ ÚÂıÌÓÎÓ„ËflÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ËÁÏÂÌflÂÚÒfl Ó˜ÂÌ¸ ÏÂ‰ÎÂÌÌÓ. á‡Ô‡Ò˚Ô�Ó‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚Ëfl ÏÓ„ÛÚ ÔÓÒÚ�‡‰‡Ú¸ ‚ÔÂ�‚Û˛ Ó˜Â�Â‰¸ ‚ �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ı‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËıÔÂ�ÂÏÂÌ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏfl Ô�Ó·ÎÂÏ˚ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡ Ô�Ë‚ÎÂÍ‡˛Ú‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ë ‰�Û„Ëı ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓ‚,Ì‡Ô�flÏÛ˛ ÌÂ Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò ÏÂÚÂÓ�ÓÎÓ„ËÂÈË ÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„ËÂÈ, ˝ÍÓÌÓÏËÒÚÓ‚, ·ËÓÎÓ„Ó‚,˝ÔË‰ÂÏËÓÎÓ„Ó‚, ˝ÌÂ�„ÂÚËÍÓ‚ Ë Ú.‰.

Ç˚ÒÓÍ‡fl ‚Â�ÓflÚÌÓÒÚ¸ ÔÓ‚˚¯ÂÌËflÛ�Ó‚Ìfl åË�Ó‚Ó„Ó ÓÍÂ‡Ì‡ – ÌÂÂ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌ˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËÏ‡Ú‡.èÓÒÎÂ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂ„Ó ãÂ‰ÌËÍÓ‚Ó„Ó ÔÂ�ËÓ‰‡

Okyanuslar›n su seviyesi yükseliyor ar-t›k. Bugün yeryüzünde 100 milyon insandeniz seviyesinden 1 metre yüksek olma-yan seviyede yafl›yor su bask›nlar› ve evkay›plar› herkesten önce onlar› tehditediyor. E¤er iklim de¤iflikli¤i ve yayg›n ku-rakl›¤a adaptasyona karfl› acil tedbirleral›nmazsa Hindistan’da, Afrika’da veÇin’de milyonlarca insan açl›k s›n›r›nagelecek, bu tedbirlerin al›nmas› için dahaça¤dafl bir teknolojiye ve tar›m ekonomi-sine geçmek gerekir.

Bilim adamlar› iklim de¤iflikli¤inin gö-receli s›n›r›n› art›k belirlediler. E¤er küre-sel ›s›nma 2 °C’de tutulursa do¤a ve insa-na zarar› nispeten az olacakt›r; kurakl›k-tan “sadece” 500 milyon insan etkilene-cek. E¤er sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lma-s› için hiç önlem al›nmazsa ›s›nma 3–4°C’ye ulaflacak ve içme su s›k›nt›s›ndan 3,5milyar insan zarar görecek.

WWF Rusya’dan Aleksey Kokorin“önemsiz görünen 2 °C seviyesi bizi reha-vete sürüklememeli” diyor. Çünkü Rus-ya’da iklim de¤iflikli¤i dünya ortalamas›n-dan 2-3 kat daha güçlü. Üstelik Rusya top-raklar›n›n %60’› donmufl toprakt›r bu top-ra¤›n erimesi sera etkisi CO2 etkisinden




YAZ 2007, SAYI: 25

Û�Ó‚ÂÌ¸ ÓÍÂ‡Ì‡ ‚˚�ÓÒ Ì‡ ÒÓÚÌ˛ ÏÂÚ�Ó‚.í‡˛Ú Ë �ÂÁÍÓ ÒÓÍ�‡˘‡˛ÚÒfl ÎÂ‰ÌËÍË ÄÎ¸Ô,ÉËÏ‡Î‡Â‚, ÄÎÚ‡fl, ä‡‚Í‡Á‡. ùÚÓ Ó˜ÂÌ¸ıÓ�Ó¯Ó ‚Ë‰ÌÓ Ì‡ ÒÌËÏÍ‡ı ËÁ äÓÒÏÓÒ‡.ìÏÂÌ¸¯‡ÂÚÒfl ÎÂ‰ÌËÍÓ‚˚È ÔÓÍ�Ó‚Ä�ÍÚËÍË – Ú‡Í, ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÏ ÒÂÍÚÓ�Â Î¸‰‡ÒÚ‡ÎÓ ÏÂÌ¸¯Â Ì‡ 30% (ÔÓ ÔÎÓ˘‡‰Ë ËÚÓÎ˘ËÌÂ). çÓ „Ó�‡Á‰Ó ÓÔ‡ÒÌÂÂ Ú‡flÌËÂ Ë�‡Á�Û¯ÂÌËÂ ÎÂ‰ÌËÍÓ‚ É�ÂÌÎ‡Ì‰ËË, ‡Ú‡ÍÊÂ Ô�Ó„�Â‚ ‚Â�ıÌËı (Ô�ËÏÂ�ÌÓ 800-1000 Ï) ÒÎÓÂ‚ ÓÍÂ‡Ì‡, ˜ÚÓ ˜�Â‚‡ÚÓÚÂÔÎÓ‚˚Ï �‡Ò¯Ë�ÂÌËÂÏ ‚Ó‰˚. èÓ ‰‡ÌÌ˚ÏÛ˜ÂÌ˚ı, åË�Ó‚ÓÈ ÓÍÂ‡Ì ÛÊÂ ÔÓ‰ÌflÎÒfl Ì‡10-20 ÒÏ. Ç�Ó‰Â ·˚ ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂÏÌÓ„Ó. çÓÔ�Ó„ÌÓÁ Ì‡ XXI ‚. – ‰Ó ÏÂÚ�‡, ‡ ˝ÚÓ ÛÊÂÓÔ‡ÒÌÓ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‰Îfl ÉÓÎÎ‡Ì‰ËË,Å‡Ì„Î‡‰Â¯ Ë ÌÂ·ÓÎ¸¯Ëı ÓÒÚ�Ó‚Ó‚ ‚ÓÍÂ‡ÌÂ, ÍÓÚÓ�˚Â Ô�ÓÒÚÓ ËÒ˜ÂÁÌÛÚ. Ç ˜ËÒÎÂÛflÁ‚ËÏ˚ı ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍËı „Ó�Ó‰Ó‚É‡Î‚ÂÒÚÓÌ ‚ íÂı‡ÒÂ Ë ó‡�ÎÒÚÓÌ ‚ ûÊÌÓÈä‡�ÓÎËÌÂ. è�Ë·�ÂÊÌ‡fl ÔÓÎÓÒ‡ Ë �‡ÈÓÌ‰ÂÎ¸Ú˚ �ÂÍË åËÒÒËÒËÔË ‚ ãÛËÁË‡ÌÂ –Â˘Â Ó‰ËÌ Ô�ËÏÂ� ÛflÁ‚ËÏÓÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËË.á‡ 100-200 ÎÂÚ ÏÓÊÌÓ ÓÊË‰‡Ú¸ ÔÓ‰˙ÂÏ‡Û�Ó‚Ìfl ÓÍÂ‡Ì‡ ‰Ó 3 ÏÂÚ�Ó‚, ˜ÚÓ Á‡Ú�ÓÌÂÚ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÒÚ�‡Ì ÏË�‡.

íÓ, ˜ÚÓ Ô�Ó·ÎÂÏ‡ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ‚‡ÊÌ‡ ‰Îfl ‚˚ÊË‚‡ÌËfl˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡, ÛÊÂ ÔÓÌflÎË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓÛ˜ÂÌ˚Â. Ç 1992 „. Ì‡ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ‚ÒÚ�Â˜Â ‚êËÓ-‰Â-Ü‡ÌÂÈ�Ó Ô�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÏË�Ó‚Ó„ÓÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ �Â¯ËÎË Ì‡˜‡Ú¸ Ô�‡ÍÚË˜ÂÒÍËÂ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl. àÚÓ„ÓÏ ‚ÒÚ�Â˜Ë ÒÚ‡Î‡ ê‡ÏÓ˜Ì‡fläÓÌ‚ÂÌˆËfl ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡.äÓÌ‚ÂÌˆËfl ‚ÒÚÛÔËÎ‡ ‚ ÒËÎÛ ‚ 1994 „., ÂÂÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË 186 ÒÚ�‡Ì. Ç 1997 „. ‚ äËÓÚÓ(üÔÓÌËfl) ·˚Î ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì äËÓÚÒÍËÈ

è�ÓÚÓÍÓÎ Í äÓÌ‚ÂÌˆËË, „‰Â ÛÍ‡Á‡Ì˚ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÔÓÛÏÂÌ¸¯ÂÌË˛ ‚˚·�ÓÒÓ‚. Ö„Ó�‡ÚËÙËˆË�Ó‚‡ÎË ÛÊÂ 166 ÒÚ�‡Ì, ‚ÍÎ˛˜‡fl‚ÒÂ Í�ÛÔÌ˚Â �‡Á‚ËÚ˚Â Ë �‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÂÒflÒÚ�‡Ì˚, Í�ÓÏÂ ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ�‡ÎËË. óÂÎÓ‚ÂÍ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â ÔÓÌËÏ‡ÂÚ, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂËÁÏÂÌÂÌËÂ ÍÎËÏ‡Ú‡ – Ô�Ó·ÎÂÏ‡ÔÎ‡ÌÂÚ‡�ÌÓ„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡, Ë �Â¯‡Ú¸ ÂÂ‰ÓÎÊÌÓ ‚ÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó. è�ËÌflÚËÂÒÓ„Î‡ÒÓ‚‡ÌÌÓ„Ó �Â¯ÂÌËfl ÒÚÓÎ¸ ÊÂÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ë ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ, Í‡Í Ë Ó·˘‡fl·Ó�¸·‡ Ò ÚÂ��Ó�ËÁÏÓÏ. à ˜ÂÏ �‡Ì¸¯ÂÔÓÎËÚËÍË Ì‡˜ÌÛÚ �Â‡Î¸Ì˚Â ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl, ÚÂÏÏÂÌ¸¯Â ·Û‰ÂÚ Û˘Â�·.

è�Ë˜ËÌ˚ ÍÓÎÂ·‡ÌËÈ ÍÎËÏ‡Ú‡,‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ëı ÒÎÓÊÌÓÒÚË Ë ÏÌÓ„ÓÓ·�‡ÁËfl,‡ Ú‡ÍÊÂ ËÁ-Á‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËıÙ‡ÍÚÓ�Ó‚ ‚ �‡ÁÌ˚ı ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËflı, ‰Ó ÍÓÌˆ‡ÌÂ flÒÌ˚. Ç‡ÊÌ‡fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÍÎËÏ‡Ú‡áÂÏÎË Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ Â„Ó ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ

yaklafl›k 20 kat fazla olan metan gaz›n›nç›kmas›na sebep olabilir.

Gerçekten günümüzde insanlara bü-yük zarar veren ve afetlere sebep olan do-¤a olaylar› ço¤ald› mesela; Güneydo¤u As-ya’daki tsunami felaketi, Katrina, Hloriya,Devid kas›rgalar›n›n sonuçlar›, Avrupa veTürkiye’deki sert geçen k›fllar, Ortado-¤u’da kar ya¤mas›. K›rg›zistan’daki toprakkaymalar›, ç›¤ ve sel olaylar›. Bütün bun-lar, hiçbir ülkenin do¤a olaylar› özellikle ik-lim de¤iflikli¤ine karfl› korunmad›¤›n› vebize dokunmayaca¤›n› ümit etmeye gerekolmad›¤›n› söylüyor.

‹klim de¤iflikli¤i sadece klimatolojininde¤il, Dünya gezegeniyle ilgili bilimlerinde en önemli konusu oldu. Nehir ve gölle-rin su seviyesi, atmosfer ve hidrosferdeki





Ученые уже определили порог относительнойбезопасности изменения климата – если удержать

глобальное потепление на уровне до 2°С, то ущерб дляприроды и человека будет относительно невелик: от засух

будет страдать «лишь» 500 млн чел.

Bilim adamlar› iklim de¤iflikli¤inin göreceli s›n›r›n› art›k

belirlediler. E¤er küresel ›s›nma 2°C’de tutulursa do¤a ve

insana zarar› nispeten az olacakt›r; kurakl›ktan “sadece”

500 milyon insan etkilenecek.

zararl› katk›lar, vejetasyon devrinin süre-si, kurakl›k, don olas›l›¤›, su bask›nlar› vesel ayn› flekilde iklimdeki de¤iflikliklereba¤l›d›r. ‹klim ve hava ürün ve bitkileri et-kiler o yüzden onlardaki de¤iflim g›daürünlerinde de¤iflikliklere sebep olabilirveya dünyan›n kimi yerlerinde açl›¤a yolaçabilir. Dünya g›da üretimi potansiyelis›n›rl›d›r, dünya paylafl›m sistemi mü-kemmellikten uzak ve tar›m ekonomisi-nin idaresi çok yavafl gelifliyor. G›da stok-lar› her fleyden önce insan›n sebep oldu-¤u iklim de¤iflikliklerinden zarar görecek-tir. Günümüzde iklim de¤iflikli¤i sürecimeteoroloji ve klimatolojiyle direk ilgisiolmayan ekonomist, biyolog, epidemio-log, enerji uzmanlar› v.b. gibi baflka uz-manlar›n da dikkatini çekmektedir.

Buzullar eriyor

Okyanuslar›n su seviyesinin yükselme ih-timali insan faaliyetlerinin sebep oldu¤uiklim de¤iflikli¤inin tek sonucu de¤ildir.Son buzul devrinden sonra okyanuslar›nsu seviyesi yüzlerce metre yükseldi. Alpler,Himalayalar, Altaylar ve Kafkaslardaki bu-zullar eriyorlar ve h›zla azal›yorlar. Uyduçekimlerinde çok net görünüyor bu. Arkti-ka’n›n bu örtüsü küçülüyor, kuzey dairedebuzullar alan ve kal›nl›klar› %30 azald›.As›l tehlikeli olan Grönland buzullar›n›nerimesidir. Ayn› flekilde okyanus üst (yak-lafl›k olarak 800 – 1000m) k›s›mlar›ndaki›s›nma ki, bu su ›s›s›n›n artmas›na sebepolabilir. Bilim adamlar›n›n verilerine göreokyanus sular› 10 – 20 cm yükseldi. Hiç deçok de¤il gibi. Ama 21. yüzy›l tahminleri 1metreye kadar ç›kaca¤›n› gösteriyor ve buözellikle Hollanda, Bangladefl ve okyanus-taki yok olacak küçük adalar için tehlikeli-dir. Savunmas›z flehirlere örnek olarakTeksas’taki Halveston ve Güney Karoli-na’daki Charlston flehirleri verilebilir. K›y›fleridi ve Missisipi’nin Luiziane’deki deltal›bölgeleri de savunmas›z yerlere örnektir.100 – 200 y›l içinde sular 3 metreye kadaryükselebilir. Bu da dünya ülkelerinin ço-¤una zarar verecektir.

‹klim de¤iflikli¤i problemi insanl›¤›nyaflamas› için gerçekten önemlidir. Bilimadamlar› bunu anlad› art›k. 1992 y›l›ndaRio de Janerio’daki görüflmede dünya ka-muoyu temsilcileri pratik etkinlikler bafl-latma karar› ald›lar. Bu görüflmenin sonu-cu BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Anlaflmas›oldu. Anlaflma 186 ülkenin imzalamas›yla1994 y›l›nda yürürlü¤e girdi. 1997 y›l›nda




YAZ 2007, SAYI: 25

Не забудь посадить дерево, человек!

Глобальное потепление климата угрожает кыргызстанским ледникам. Нами был созданОбщественный экологический фонд сохранения ледников «Монгу». Ледники

Кыргызстана служат источником воды, здоровья, энергии и стабильности вЦентральноазиатском регионе. От судьбы ледников зависит судьба 50 млн человек. Наземном шаре температура воздуха повысилась на 0,60 °С, а у нас в горных районах на 1,06 °С. Это угроза для всего человечества, для фауны и флоры планеты. Деятельностьчеловека становится причиной нарушения экологического баланса. Пришло время думатьо более активном использовании альтернативных источников энергии. У нас вКыргызстане солнечных дней больше, чем холодных. Поэтому мы можем использоватьсолнечную энергию. Кыргызстан близко расположен к горам, ледникам. Но выхлопныегазы автомобилей, выбросы предприятий горнодобывающего производства, массоваявырубка леса, высыхание Аральского моря, которое являлось своеобразнымохлаждающим конденсатом, подававшим умеренный воздух в Кыргызстан, – все этоотрицательно сказывается на ледниках и ускоряет их таяние. Я считаю, что дляэффективной борьбы с экологическими проблемами необходимо изменитьмировоззрение человечества, изменить потребительское отношение к природе.Человечество уже сейчас должно задуматься над тем, как ему выжить в новых условиях. Всвоей жизни человек должен сделать три вещи: почистить глазок ручейка, посадить деревои посыпать хлебными крошками муравейник. Может быть, это звучит очень просто, но вэтом скрывается большая философия. Мы должны защищать воду, дерево и дажекрошечных насекомых.

Ey insan, a¤aç dikmeyi unutma! Küresel ›s›nma K›rg›zistan buzullar›n› art›k tehdit ediyor. Bu nedenle buzullar›

koruma vakf› “Mongu”yu açt›k. K›rg›zistan buzullar› Merkezi Asya bölgesi için sukayna¤›, sa¤l›k, enerji demek ve istikrar demek. 50 milyon insan›n kaderi buzullar›nkaderine ba¤l›. Yerkürede hava ›s›s› 0,60 °C yükselirken, K›rg›zistan’›n da¤l›k bölgelerdebu yükseklik 1,06 °C’ye ulaflt›. Bu bütün insanl›k, gezegenimiz, canl› ve bitkiler içintehlike demektir. ‹nsan›n yapt›klar› çevre dengesinin bozulmas›na sebep oluyor.Alternatif enerji kaynaklar›n› daha etkili kullanma zaman› geldi. K›rg›zistan’da güneflligünler so¤uk günlerden daha fazla. Bu nedenle günefl enerjisi alternatif olarak tercihedilebilir. K›rg›zistan co¤rafi olarak da¤lara ve buzullara yak›n kurulmufl bir ülke. Fakategzoz gazlar›, maden iflletmelerinin at›klar›, ›l›k hava veren ve kendine özgü bir türso¤utucu kondansatör niteli¤indeki Aral denizinin kurumas› buzullara olumsuz etkiyap›yor ve erimelerini h›zland›r›yor. Ben çevre problemleriyle etkili mücadele içininsanl›¤›n bak›fl aç›s›n›n, do¤ay› tüketim yaklafl›m›n›n de¤ifltirilmesi gerekti¤inidüflünüyorum. ‹nsanl›k flimdiden yeni flartlarda nas›l yaflayaca¤›n› düflünmelidir. Kendihayat›nda insan üç fley yapmal›d›r: Su yataklar›n› temizlemek, a¤aç dikmek vekar›ncalara ekmek k›r›nt›s› vermek. Bunlar belki çok basit görünüyor ama bunda büyükbir felsefe sakl›. Biz suyu, a¤ac› ve hatta minicik böcekleri dahi korumal›y›z.

Урустем Кабылбеков

Президент Экологического фонда сохраненияледников «Монгу» им. Готфрида Мерцбахера(Кыргызстан).

Urustem Kab›lbekov

“Mongu” Gotfrid Mertsbaher Buzullar› Koruma

Çevre Vakf› baflkan› (K›rg›zistan).

ËÁÏÂÌ˜Ë‚ÓÒÚË, ÌÓÒfl˘ÂÈ Ô�Ë�Ó‰ÌÓÓ·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÌ˚È ˆËÍÎË˜ÂÒÍËÈ ı‡�‡ÍÚÂ�.ÅÓÎÂÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌ˚Â ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡.

Ç˚·�ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡, ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ÈÒÊË„‡ÌËÂÏ ËÒÍÓÔ‡ÂÏ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚˝ÌÂ�„ËË (ÌÂÙÚË, „‡Á‡, Û„Îfl), Ò ‚˚ÒÓÍÓÈÒÚÂÔÂÌ¸˛ ‚Â�ÓflÚÌÓÒÚË ·Û‰ÂÚ ÓÔ�Â‰ÂÎflÚ¸�ÓÒÚ Â„Ó ÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆËË ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Â ‚ÚÂ˜ÂÌËÂ ‚ÒÂ„Ó XXI ÒÚÓÎÂÚËfl. ä 2100 „.,ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ‰ÂÏÓÌÒÚ�‡ˆËÓÌÌ˚Ï ÒˆÂÌ‡�ËflÏ,ÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆËfl Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Â ÏÓÊÂÚ ‰ÓÒÚË˜¸ 540-970Ô�ÓÏËÎÎÂ, Ú. Â. Ì‡ 90-250 Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚·ÓÎ¸¯Â, ˜ÂÏ ‚ ‰ÓËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸Ì˚È ÔÂ�ËÓ‰.

ëÓ„Î‡ÒÌÓ Ì‡¯ËÏ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËflÏ, ‚Ò�Â‰ÌÂÏ ‰Îfl ‚ÒÂÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËËä˚�„˚ÁÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË Ò�Â‰Ìflfl „Ó‰Ó‚‡flÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�‡ ‚ XX ‚. ‚ ÔÂ�ÂÒ˜ÂÚÂ Ì‡ 100ÎÂÚ ‚ÓÁ�ÓÒÎ‡ Ì‡ 1,6°ë, ˜ÚÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ‚˚¯Â ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ç‡Ë·ÓÎ¸¯ÂÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÌ‡·Î˛‰‡ÎÓÒ¸ ÁËÏÓÈ (2,6°ë), ‡ Ì‡ËÏÂÌ¸¯ÂÂÎÂÚÓÏ (1,2°ë). è�Ë ˝ÚÓÏ ÓÌÓ ·˚ÎÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÂ Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚Ï ÔÓÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Ï ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÏ Ó·Î‡ÒÚflÏ Ë‚˚ÒÓÚ‡Ï. Ç ëÂ‚Â�ÌÓÏ Ë ëÂ‚Â�Ó-á‡Ô‡‰ÌÓÏä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ‰Ë‡Ô‡ÁÓÌ „Ó‰Ó‚Ó„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ËÁ �‡Ò˜ÂÚ‡ Ì‡ 100 ÎÂÚÒÓÒÚ‡‚ËÎ 0,8-2°ë, ‚ û„Ó-á‡Ô‡‰ÌÓÏä˚�„˚ÒÚ‡ÌÂ 0,6-2,4°ë, ‚ àÒÒ˚Í-äÛÎ¸ÒÍÓÈÍÓÚÎÓ‚ËÌÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ ·˚ÎÓ ÓÍÓÎÓ 2,4°ë,‚Ó ÇÌÛÚ�ÂÌÌÂÏ íflÌ¸-ò‡ÌÂ 1,2°ë.

åÉùàä �‡Á�‡·ÓÚ‡Î‡ Ì‡·Ó� ÒˆÂÌ‡�ËÂ‚·Û‰Û˘Ëı ‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û. ùÚÓÚ Ì‡·Ó�, Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È ‚ëÔÂˆË‡Î¸ÌÓÏ ‰ÓÍÎ‡‰Â Ó ÒˆÂÌ‡�Ëflı‚˚·�ÓÒÓ‚, ËÏÂÂÚ ˜ÂÚ˚�Â ÓÒÌÓ‚Ì˚Â«Ò˛ÊÂÚÌ˚Â ÎËÌËË», ‚ �‡ÏÍ‡ı ÍÓÚÓ�˚ıÔ�Â‰ÎÓÊÂÌÓ ¯ÂÒÚ¸ ‰ÂÏÓÌÒÚ�‡ˆËÓÌÌ˚ıÒˆÂÌ‡�ËÂ‚. é·˘ÂÂ ÊÂ ˜ËÒÎÓ ÒˆÂÌ‡�ËÂ‚ 40.ä‡Ê‰‡fl «Ò˛ÊÂÚÌ‡fl ÎËÌËfl» Ë Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â ÒÌÂÈ ÒˆÂÌ‡�ËË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚ Ì‡ �‡ÁÎË˜Ì˚ı„ËÔÓÚÂÁ‡ı ·Û‰Û˘Â„Ó ÏË�Ó‚Ó„Ó �‡Á‚ËÚËfl.åË�Ó‚ÓÂ �‡Á‚ËÚËÂ ÓÔ�Â‰ÂÎflÂÚÒfl‰ÂÏÓ„�‡ÙË˜ÂÒÍËÏË, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏË ËÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÏË Ù‡ÍÚÓ�‡ÏË, ÓÚÍÓÚÓ�˚ı, ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜Â�Â‰¸, Á‡‚ËÒflÚËÌÚÂÌÒË‚ÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËflËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡ Ë ‚˚·�ÓÒ˚ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ë ‡˝�ÓÁÓÎÂÈ.

Ç Í‡˜ÂÒÚ‚Â Ô�Â‰‚‡�ËÚÂÎ¸ÌÓÈ˝ÍÒÔÂ�ÚÌÓÈ ÓˆÂÌÍË ÒÎÂ‰ÛÂÚ�ÂÍÓÏÂÌ‰Ó‚‡Ú¸ ‰Îfl ‚ÒÂÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËËä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì‡ Í 2100 „. ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂÒ�Â‰ÌÂÈ „Ó‰Ó‚ÓÈ ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚ ‚ Ô�Â‰ÂÎ‡ı2,5...3,0°ë Ë Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ „Ó‰Ó‚ÓÈ ÒÛÏÏ˚ÓÒ‡‰ÍÓ‚ Ì‡ 10-15% ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò ËıÌÓ�Ï‡ÏË ‰Îfl 1961-1990 „„. ùÚÓÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ Á‡�Â„ËÒÚ�Ë�Ó‚‡ÌÌ˚Ï ‚1900-2000 „„. ËÁÏÂÌÂÌËflÏÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚ËÈ Ë Ò�Â‰ÌËÏÒˆÂÌ‡�Ì˚Ï ÓˆÂÌÍ‡Ï ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡Í 2100 „„. ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÏÓ‰ÂÎflÏ. �

Kyoto’da say›sal sal›m azalt›lmas›n›n be-lirlendi¤i Kyoto Protokolü imzaland›. An-laflmay› ABD ve Avustralya’dan baflka bü-tün geliflmifl büyük ve geliflmekte olan ül-keler olmak üzere 166 ülke onaylad›. Ülke-ler küresel iklim de¤iflikli¤inin gezegen ça-p›nda bir problem oldu¤unu ve bunu bü-tün dünyayla beraber çözmek gerekti¤inigittikçe daha iyi anl›yorlar. ‹ttifakla kararal›nmas› terörle yap›lan ortak mücadelekadar gerekli ve kaç›n›lmazd›r. Bu konudapolitikac›lar ne kadar erken reel hareketetmeye bafllarlarsa, zarar o kadar az olur.

Fakat iklim de¤iflikli¤i sebepleri, kar›-fl›kl›klar› ve çeflitliliklerinden ve yine farkl›bileflimlerdeki birkaç faktörün ortak hare-ketinden dolay› tam olarak aç›¤a ç›kar›l-

mad›. Yeryüzü ikliminin önemli özelli¤ido¤al olarak flartlara ba¤l› döngüsel biryap›ya sahip de¤iflebilirli¤idir. ‹klimin an-tropogenik de¤ifliklikleri ise daha önemlihâle geldi.

Felaket senaryolar›

40’› buldu

Do¤al enerji kaynaklar›n›n (petrol, gaz, kö-mür) kullan›lmas›na ba¤l› olarak CO2 sal›-n›mlar› büyük olas›l›kla bütün XXI. yüzy›lboyunca atmosferdeki CO2 yo¤unlu¤unubelirleyecektir. 2100 y›l›na kadar gözönündeki senaryolara göre atmosferdekiCO2 miktar› 540-970 ppm’e kadar ulaflabi-lir. Yani sanayi devrimi öncesi miktar›n-dan %90–250 daha fazla olacakt›r.

Araflt›rmalar›m›za göre 20. yüzy›ldabütün K›rg›zistan Cumhuriyeti için y›ll›kortalama ›s› derecesi 1,6°C artt›. Bu küre-sel ›s›nmadan çok daha yüksek bir derece-dir. En fazla ›s›nma k›fl›n gözlemlendi(2,6°C ), en az yaz›n (1,2°C). Bununla bera-ber baz› iklim bölgeleri ve bölge içi baz› is-tasyonlarda, yani yüksek alanlarda ›s›n-ma hissedilir derecede çeflitlilik gösteri-yor. Kuzeybat› K›rg›zistan’da ›s›nma di-apozonu 100 y›l içinde y›ll›k 0,8-2 °C, Gü-neybat› K›rg›zistan’da 0,6-2,4°C, Iss›k Gölhavzas›nda ›s›nma yaklafl›k 2,4°C, ‹ç Tyanfian’da 1,2 °C oldu.

BM Hükümetler aras› ‹klim De¤iflikli¤iUzmanlar Grubu gelecekteki sera gaz› sa-l›n›mlar›yla ilgili bir tak›m senaryolar ha-z›rlad›. Özel bir raporla sunulan bu senar-yolar›n dört ana “konusu” var. Bu konularçerçevesinde alt› senaryo haz›rland›. Se-naryolar›n toplam say›s› 40. “Konu” ve ko-nuyla ilgili senaryolar dünyan›n gelecek-teki kalk›nmas›na dayan›yor. Dünya kal-k›nmas› demografik, ekonomik ve tekno-lojik faktörlerle belirleniyor. Do¤al kaynak-lardan elde edilen enerji tüketimi ve seragaz› sal›n›m› ve tanecikleri her fleyden ön-ce bu faktörlere ba¤l›.

Bir uzman olarak ön de¤erlendirmeaç›s›ndan, bütün K›rg›zistan topraklar›için 2100 y›l›na kadar y›ll›k ortalama ›s› ar-t›fl›n› 2,5-3 °C, y›ll›k ya¤›fl miktar›n› 1961-1990 y›llar› aras›ndaki ölçülerine göre y›l-l›k %10-15 art›fl tahmin edilebilir. Bunlar,1900-2000 y›llar› aras›ndaki kay›tl› de¤i-flen iklim flartlar›na ve küresel örneklerderastlanan 2100 y›l›na kadarki iklim de¤i-fliklerinin ortalama senaryo de¤erlerineuygundur. �





После последнегоЛедникового периода

уровень океана вырос насотню метров. Тают и резкосокращаются ледники Альп,

Гималаев, Алтая, Кавказа.

Son buzul devrinden sonra

okyanuslar›n su seviyesi

yüzlerce metre yükseldi.

Alpler, Himalayalar,

Altaylar ve Kafkaslardaki

buzullar eriyorlar ve h›zla

azal›yorlar.

ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡ – ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È Ô�ÓÂÍÚ,�‡Á�‡·ÓÚ‡ÌÌ˚È Ò ˆÂÎ¸˛Ô�ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl �‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌË˛

„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. é�„‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚ı ç‡ˆËÈ Ë

ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â ÒÚ�‡Ì˚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÎË ÓÚ˜ÂÚ˚,ÍÓÚÓ�˚Â Í�‡ÒÌÓ�Â˜Ë‚Ó Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú ÓÌ‡˜‡ÎÂ Ô�ÓˆÂÒÒ‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.éÒÌÓ‚ÌÓÈ Â„Ó �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú – ËÁÏÂÌÂÌËÂÍÎËÏ‡Ú‡ Ë ‚˚Á‚‡ÌÌ˚Â ˝ÚËÏ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂÍ‡Ú‡ÒÚ�ÓÙ˚. êÓÒÚ ‚˚·�ÓÒ‡ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı„‡ÁÓ‚ Ô�Ë‚Ó‰ËÚ Í Ú‡flÌË˛ ÎÂ‰ÌËÍÓ‚,ÔÓ‚˚¯ÂÌË˛ Û�Ó‚Ìfl åË�Ó‚Ó„Ó ÓÍÂ‡Ì‡,Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËflÏ, Á‡ÒÛı‡Ï Ë ‰�Û„ËÏ

ÒÚËıËÈÌ˚Ï ·Â‰ÒÚ‚ËflÏ. è‡�ÌËÍÓ‚˚Â „‡Á˚Ú‡ÍÊÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ò‡Ï˚ı „Î‡‚Ì˚ıÔ�Ë˜ËÌ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.ÖÊÂ„Ó‰ÌÓ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË�Â ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û‚˚·�‡Ò˚‚‡ÂÚÒfl ÓÍÓÎÓ 45 ÏÎ�‰ ÚÛ„ÎÂ‚Ó‰Ó�Ó‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. çÂ ‰Ó·Ë‚¯ËÒ¸ÒÌËÊÂÌËfl ‚˚·�ÓÒ‡ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û, ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó�ËÚ¸ ÓÒÓı�‡ÌÂÌËË ÊËÁÌË Ì‡ áÂÏÎÂ. ÉÎ‡‚Ì‡flÁ‡‰‡˜‡ ‚ Ô�ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛÔÓÚÂÔÎÂÌË˛ – ÒÌËÊÂÌËÂ Û�Ó‚Ìfl ‚˚·�ÓÒ‡Û„ÎÂ‚Ó‰Ó�Ó‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. ÇÓÔ�ÓÒ ‚ ÚÓÏ, Í‡Í˝ÚÓ Ò‰ÂÎ‡Ú¸.

Ç˚·�ÓÒ˚ Ë ÒÍÓÔÎÂÌËÂ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı




Борьба с глобальнымпотеплением: Город солнца

Четин Гексу

Доцент Средневосточного технического университета (Турция).

Küresel ›s›nmaya karfl›:

Günefl-kentler

Çetin Göksu

Doç Dr., ODTÜ Ö¤retim Üyesi (Türkiye).

Günefl-kent, dünyada oluflan eko-lojik krize ve küresel ›s›nmayakarfl› gelifltirilen yeni ve özgün

bir kent planlama modelidir.

Gerek Birleflmifl Milletler’in ve gerek-se ülkelerin haz›rlad›¤› ba¤›ms›z rapor-lar küresel ›s›nman›n bafllad›¤›n› göste-riyor. Küresel ›s›nman›n en önemli so-nucu, iklim de¤iflikli¤i ve buna ba¤l› ola-rak geliflen çevre felaketleridir. Nitekimson y›llarda artan sera gaz› emisyonlar›,buzlar›n erimesine, sular›n yükselmesi-


Колледж, функционирующий за счетсолнечной энергии (Франция)

Fransa’da günefl enerjili bir kolej

„‡ÁÓ‚ Ì‡·Î˛‰‡˛ÚÒfl ‚ �‡ÁÌ˚ı ÚÓ˜Í‡ıÁÂÏÌÓ„Ó ¯‡�‡, ÌÓ ÂÒÚ¸ ÏÂÒÚ‡, „‰ÂÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆËfl Ëı ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ÂÎËÍ‡. 70-80% ‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô�ËıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ Í�ÛÔÌ˚ÂÏÂ„‡ÔÓÎËÒ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰Ì‡ ËÁ „Î‡‚Ì˚ıÁ‡‰‡˜ – ÒÓÁ‰‡ÌËÂ Ë ‚ÌÂ‰�ÂÌËÂ ÒËÒÚÂÏ, ÌÂ‚˚·�‡Ò˚‚‡˛˘Ëı ‚Ó ‚�ÂÏfl �‡·ÓÚ˚ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û ‰‚ÛÓÍËÒ¸ Û„ÎÂ�Ó‰‡. ëÂ„Ó‰ÌflÔ�Â‚�‡ÚËÚ¸ Á‡„�flÁÌÂÌÌ˚Â „Ó�Ó‰‡ ‚ ˜ËÒÚ˚ÂË ·Î‡„ÓÛı‡˛˘ËÂ ÔÓÒÂÎÂÌËfl Ó˜ÂÌ¸ ÒÎÓÊÌÓ.çÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡ �‡Á�‡·ÓÚÍ‡ ÌÓ‚˚ı Ô�ÓÂÍÚÓ‚.

ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡ – ˝ÚÓ „Ó�Ó‰, ‚ ÍÓÚÓ�ÓÏ‡ÍÚË‚ÌÓ Ë ‚ÒÂÒÚÓ�ÓÌÌÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒflÒÓÎÌÂ˜Ì‡fl ˝ÌÂ�„Ëfl, ˜ÚÓ ÒÌËÁËÚÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ «„�flÁÌ˚ı» ‚Ë‰‡ı ˝ÌÂ�„ËË.ëÓÎÌÂ˜Ì‡fl ˝ÌÂ�„Ëfl ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ˜ËÒÚ‡,ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ Ó˜Ë˘ÂÌË˛ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚. ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡ –Ë‰Â‡Î¸Ì‡fl ÒËÒÚÂÏ‡, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛˘‡fl˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍËÂ ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚË ËÔÓ‚˚¯‡˛˘‡fl Í‡˜ÂÒÚ‚Ó ÊËÁÌË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl.

Город, гармонирующий

с природой

É‡�ÏÓÌËfl Ò Ô�Ë�Ó‰ÓÈ – ‚ÚÓ�‡flÓÚÎË˜ËÚÂÎ¸Ì‡fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÉÓ�Ó‰‡ÒÓÎÌˆ‡. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, „Ó�Ó‰‡ ÌÂ Á‡·ÓÚflÚÒflÓ ÔÓ‰‰Â�Ê‡ÌËË ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡.ê‡‰Ë �‡Á‚ËÚËfl ËÌ‰ÛÒÚ�ËË ‚ ÊÂ�Ú‚ÛÔ�ËÌÓÒflÚÒfl ÏÌÓ„ËÂ Ô�Ë�Ó‰Ì˚Â ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡:ÔÎÓ‰Ó�Ó‰Ì˚Â ÔÓÒÂ‚Ì˚Â ÔÎÓ˘‡‰Ë,�‡ÒÚËÚÂÎ¸Ì˚È Ë ÊË‚ÓÚÌ˚È ÏË�, ‚Ó‰Ì˚ÂËÒÚÓ˜ÌËÍË. Ç ÊË‚Û˛ Ô�Ë�Ó‰Û‚ÒÚ�‡Ë‚‡ÂÚÒfl ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÒÓÓ�ÛÊÂÌËÂ,Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓÂ „Ó�Ó‰ÓÏ. ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡·�ÓÒ‡ÂÚ ‚˚ÁÓ‚ Ó¯Ë·Ó˜ÌÓÏÛ ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ÏÓ‰Â�ÌËÁÏ‡, Ô�ÂÍÎÓÌflÂÚÒfl ÔÂ�Â‰ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË, ÒÚ�ÂÏËÚÒflÒ·Â�Â˜¸ Ëı ‰Îfl ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ÔÓÍÓÎÂÌËÈ.ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡ ÒÚ�ÂÏËÚÒfl Í ÒÓÁ‰‡ÌË˛„Ó�Ó‰ÒÍÓÈ Ò�Â‰˚, „‡�ÏÓÌË˜ÌÓÒÓ˜ÂÚ‡˛˘ÂÈÒfl Ò ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË.

í�ÂÚ¸fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÉÓ�Ó‰‡ ÒÓÎÌˆ‡ ‚ÚÓÏ, ˜ÚÓ, ·Î‡„Ó‰‡�fl ˝ÚÓÏÛ Ô�ÓÂÍÚÛ, „Ó�Ó‰‡ÔÂ�ÂÒÚ‡ÌÛÚ Ì‡ÌÓÒËÚ¸ ‚�Â‰ Ô�Ë�Ó‰Â. ÇÌ‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏfl ‚ „Ó�Ó‰‡ı ‚ÌÂ‰�fl˛ÚÒflÌÓ‚˚Â Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂË Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌ˚Â ÒËÒÚÂÏ˚, ÌÂÁ‡„�flÁÌfl˛˘ËÂ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘Û˛ Ò�Â‰Û.í‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏ, „Ó�Ó‰‡ ÔÂ�ÂÒÚ‡˛Ú ·˚Ú¸ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ÏË ÓÚ�‡‚ÎÂÌËfl ‚ÓÁ‰Ûı‡, ‚Ó‰Ì˚ıËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ Ë ÔÓ˜‚˚. çÓ‚˚ÂÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ÒËÒÚÂÏ˚ ÒÓÁ‰‡˛ÚÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÈË ˜ËÒÚÓÈ Ò�Â‰Â.

Как осуществить

проект Города солнца?

ä‡ÍÓÈ ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Ú¸ ËÌÙ�‡ÒÚ�ÛÍÚÛ�‡„Ó�Ó‰‡, ˜ÚÓ·˚ ÓÌ ÏÓ„ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Á‡ Ò˜ÂÚÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËË? ÇÓÔ�ÓÒ ˝ÚÓÚÓ‰ÌÓ‚�ÂÏÂÌÌÓ Ô�ÓÒÚÓÈ Ë ÒÎÓÊÌ˚È,

ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÂ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘ËÂ ÛÒÎÓ‚Ëfl ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎfl˛ÚÒÓÁ‰‡Ú¸ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ó‡ÁËÒ˚.ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ÒÚ�ÛÍÚÛ�‡ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓ„Ó„Ó�Ó‰‡ Ô�ÂÔflÚÒÚ‚ÛÂÚ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÏÛËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌË˛ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËË.åÓÊÌÓ ‰‡ÊÂ „Ó‚Ó�ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓÒÓ‚�ÂÏÂÌÌ˚Â „Ó�Ó‰‡ ÓÚ‚Â�ÌÛÎËÒ¸ ÓÚÒÓÎÌˆ‡ Ë Â„Ó ·Î‡„Ó‰‡ÚÌ˚ı ÎÛ˜ÂÈ.ê‡ÒÔÓÎÓÊÂÌËÂ „Ó�Ó‰‡, Â„Ó Ï‡Í�ÓÒÚ�ÛÍÚÛ�Ë Ò‡Ï˚ı ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚ı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ÓÔ�Â‰ÂÎflÂÚÒfl ·ÂÁ Û˜ÂÚ‡ ˝ÚÓ„Ó Ù‡ÍÚÓ�‡.àÌÙÓ�Ï‡ˆËÓÌÌ˚Â ÒËÒÚÂÏ˚, Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘ËÂ‚ ÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËË „Ó�Ó‰ÒÍÓÈËÌÙ�‡ÒÚ�ÛÍÚÛ�˚, Ë„ÌÓ�Ë�Û˛Ú ÒÓÎÌÂ˜ÌÛ˛˝ÌÂ�„Ë˛. èÓ˝ÚÓÏÛ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡,ËÒÔÓÎ¸ÁÛfl Ô�Ë‚˚˜Ì˚Â ÏÓ‰ÂÎË,Ô�‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. ÑÎfl ˝ÚÓ„ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡ ÌÓ‚‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ÔÎ‡ÌË�Ó‚‡ÌËfl.

Ç ÌÓ‚˚ı „Ó�Ó‰‡ı. ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡ –ÌÓ‚‡fl ÏÓ‰ÂÎ¸ „Ó�Ó‰ÒÍÓÈ ËÌÙ�‡ÒÚ�ÛÍÚÛ�˚.ÉÓ�Ó‰, Â„Ó Ï‡Í�ÓÓ·˙ÂÍÚ˚, ÊËÎ˚Â ‰ÓÏ‡,ÏËÍ�Ó�‡ÈÓÌ˚, Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡�‡ÒÔÓÎ‡„‡˛ÚÒfl Ò Û˜ÂÚÓÏ Ì‡ÎË˜ËflÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËË Ë Ô�Ë�Ó‰Ì˚ı ·Ó„‡ÚÒÚ‚.

Ç Ú�‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı „Ó�Ó‰‡ı. ÑÎflËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËËÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËÂ Ô�ÓÂÍÚÓ‚

ne, sel, kurakl›k vb çevre felaketlerin art-mas›na neden olmufltur. Küresel ›s›n-man›n bafll›ca nedeni de “fosil” kökenlienerji türlerini kullanma sonucunda or-taya ç›kan sera gazlar›d›r. Dünyada y›ldayaklafl›k 45 milyar ton sera gaz› atmosfe-re sal›n›yor. Bu sera gaz› emisyonlar›azalt›lmad›kça, bir felakete do¤ru giden“dünya yaflam›n›” kurtarmak pek müm-kün görünmüyor. Küresel ›s›nmaya kar-fl› savaflta as›l amaç, sera gaz› emisyon-lar›n› azaltmakt›r. Ancak sera gaz› emis-yonlar› nas›l azalt›l›r ve nas›l giderek yokedilir?

Sera gazlar›n›n dünya üzerinde ç›kt›-¤›, yay›ld›¤› noktalar çok farkl› alanlar›kapsamakla birlikte, baz› noktalarlardayo¤un oldu¤u gözlenmektedir. Nitekimbu gözlemlere göre, sera gazlar›n›n yak-lafl›k % 70-80’i kentlerden kaynaklan-maktad›r. O halde as›l amaç, moderniz-min bir sonucu olarak geliflen kentlerin,sera gaz› üretmeyen sistemlere dönüfl-türülmesi olmal›d›r. Ancak, bugününkirletici odaklar› olan kirli kentleri, temiz




YAZ 2007, SAYI: 25

Город солнца – идеальная система, обеспечивающаяэнергетические потребности и повышающая качество

жизни населения.

Günefl-kent, hem kentin enerji gereksinmesini do¤al yollardan

sa¤layan, hem de bu sayede insanca yaflama imkanlar› sunan

ve sera gaz› üretimini azaltan ideal bir kent modelidir.

Офис, работающий с использованиемсолнечной энергии (Германия)

Almanya’da Günefl enerjili bir iflyeri

„Ó�Ó‰ÒÍÓ„Ó Ô�ÂÓ·�‡ÁÓ‚‡ÌËfl. ÇÌÂ‰�flÂÏ˚Â‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏfl ÊËÎË˘Ì˚Â Ô�ÓÂÍÚ˚‰ÓÎÊÌ˚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸Òfl Ò Û˜ÂÚÓÏËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËË.çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ ÔÂ�ÂÒÏÓÚ�ÂÚ¸Ë Ó·ÌÓ‚ËÚ¸ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ‡ÍÚ˚,�Â„ÛÎË�Û˛˘ËÂ ‚Â‰ÂÌËÂ ‡�ıËÚÂÍÚÛ�Ì˚ı�‡·ÓÚ, ËÌÒÚ�ÛÍˆËË Ó �‡·ÓÚÂÓÚÓÔËÚÂÎ¸Ì˚ı ÒËÒÚÂÏ.

éÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ‡�ıËÚÂÍÚÛ�˚ ÉÓ�Ó‰‡ÒÓÎÌˆ‡. ëÓ‚�ÂÏÂÌÌ‡fl ‡�ıËÚÂÍÚÛ�‡Á‡ÏÍÌÛÚ‡ ‚ ÒÂ·Â, ÓÒÌÓ‚‡Ì‡ Ì‡ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËË Á‡„�flÁÌfl˛˘Ëı ‚Ë‰Ó‚˝ÌÂ�„ËË. ÑÎfl ÒÌËÊÂÌËfl Ô�Ë‚flÁ‡ÌÌÓÒÚË Í˝ÚËÏ ‚Ë‰‡Ï ˝ÌÂ�„ËË Ë ÔÂ�Â‚Ó‰‡ „Ó�Ó‰Ó‚Ì‡ ˜ËÒÚ˚Â ˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍËÂ ËÒÚÓ˜ÌËÍËÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÚÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÓÚ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌ˚ı‡�ıËÚÂÍÚÛ�Ì˚ı Ô�ËÌˆËÔÓ‚. éÚÓÔÎÂÌËÂ,ÓÒ‚Â˘ÂÌËÂ, ˝ÎÂÍÚ�ÓÔ�Ë·Ó�˚, ÛÒÚ�ÓÈÒÚ‚‡‰Îfl Ô�Ë„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÔË˘Ë Ë Ú.‰. ‰ÓÎÊÌ˚·˚Ú¸ ÔÂ�Â‚Â‰ÂÌ˚ Ì‡ ÒÓÎÌÂ˜ÌÛ˛ ˝ÌÂ�„Ë˛.ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ �‡Á�‡·ÓÚ‡Ú¸Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚È ÒÔÓÒÓ· ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡,Û˜ËÚ˚‚‡˛˘ËÈ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÂËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËË.ÑÓÎ„ÓÒ�Ó˜Ì‡fl ˆÂÎ¸ «ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ‡�ıËÚÂÍÚÛ�˚» ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÓÒÌ‡˘ÂÌËËÊËÎ˚ı ÔÓÏÂ˘ÂÌËÈ ÒÓÎÌÂ˜Ì˚ÏË·‡Ú‡�ÂflÏË.

í�‡ÌÒÔÓ�ÚÌ‡fl ËÌÙ�‡ÒÚ�ÛÍÚÛ�‡ ‚ÉÓ�Ó‰Â ÒÓÎÌˆ‡. é‰Ì‡ ËÁ ÒÎÓÊÌ˚ı Ô�Ó·ÎÂÏÒÓ‚�ÂÏÂÌÌ˚ı „Ó�Ó‰Ó‚ – Á‡„�flÁÌÂÌËÂÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚ Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌ˚ÏËÒ�Â‰ÒÚ‚‡ÏË. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚ¸ÔÂ�ÂıÓ‰ Ì‡ Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌ˚Â ÒËÒÚÂÏ˚ ÒÏËÌËÏ‡Î¸Ì˚ÏË Á‡Ú�‡Ú‡ÏË ˝ÌÂ�„ËË,�‡·ÓÚ‡˛˘ËÂ Ì‡ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ˜ËÒÚÓÏÚÓÔÎË‚Â. è�ÂÓ·�‡ÁÓ‚‡ÌËÂ Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌÓÈÓÚ�‡ÒÎË ÔÓÁ‚ÓÎËÚ ÒÌËÁËÚ¸ ÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂ˝ÌÂ�„ËË. ÉÓ�Ó‰‡, ‚ÌÂ‰�fl˛˘ËÂ �ÂÎ¸ÒÓ‚˚ÈÚ�‡ÌÒÔÓ�Ú, ‚ÂÎÓÒËÔÂ‰Ì˚Â Ë ÔÂ¯ÂıÓ‰Ì˚ÂÚ�‡ÒÒ˚, ‚ ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË ÒÌËÊ‡˛ÚÛ�Ó‚ÂÌ¸ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl „Ó�˛˜Â„Ó ÚÓÔÎË‚‡.èÓ˝ÚÓÏÛ Ô�Ë ÔÎ‡ÌË�Ó‚‡ÌËË „Ó�Ó‰Ó‚ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô�Â‰ÛÒÏ‡Ú�Ë‚‡Ú¸‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚ÌÂ‰�ÂÌËfl ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ÒËÒÚÂÏ.

åÓ‰ÂÎ¸ ÉÓ�Ó‰‡ ÒÓÎÌˆ‡ ‰‡ÂÚ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl ÌÓ‚˚ı‡�ıËÚÂÍÚÛ�Ì˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ,˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ˜ËÒÚ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚˝ÌÂ�„ËË, ÙÓ�ÏË�ÛÂÚ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚ÈÚËÔ ÏË�Ó‚ÓÁÁ�ÂÌËfl – Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓÂ«ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ». ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó,ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËËÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÓÚÍ‡Á ÓÚ ÌÂ‚ÂÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„ÓÏ˚¯ÎÂÌËfl, ÔÂ�ÂıÓ‰ Ì‡ ÒÍ�ÓÏÌ˚È, ÌÓ·ÓÎÂÂ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ë Á‰Ó�Ó‚˚È Ó·�‡ÁÊËÁÌË. è�ÓÂÍÚ ÉÓ�Ó‰‡ ÒÓÎÌˆ‡ ‰‡ÂÚÌ‡‰ÂÊ‰Û Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌÛ˛ Ë ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ÊËÁÌ¸, �Â‡ÎËÁ‡ˆË˛ ÌÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈÏÂÊ‰Û ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ Ë Ô�Ë�Ó‰ÓÈ, ÒÓÁ‰‡ÂÚ�Â‡ÎËÒÚË˜ÌÛ˛ Ë Ì‡Û˜ÌÓ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÛ˛‡Î¸ÚÂ�Ì‡ÚË‚ÌÛ˛ ÏÓ‰ÂÎ¸ „Ó�Ó‰‡ ‰ÎflÊËÁÌË. í‡ÍËÂ „Ó�Ó‰‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl ˆÂÎ¸˛‰Îfl ‚ÒÂı Î˛‰ÂÈ, ÒÚ�ÂÏfl˘ËıÒfl ÊËÚ¸ ‚·Î‡„ÓÔ�ËflÚÌ˚ı ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÛÒÎÓ‚Ëflı.

óÚÓ ÌÂÏ‡ÎÓ‚‡ÊÌÓ, ÉÓ�Ó‰ ÒÓÎÌˆ‡ –ÏÓ‰ÂÎ¸ „Ó�Ó‰‡, ‚ ÍÓÚÓ�ÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÊË‚ÂÚ ‚ÚÂÒÌÓÏ ÒÓ˛ÁÂ Ò Ô�Ë�Ó‰ÓÈ, ÌÂ Ô�Ë˜ËÌflfl ÂÈ‚�Â‰‡, Á‡·ÓÚflÒ¸ Ó ÌÂÈ. àÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËË ÒÓÁ‰‡ÂÚ·Î‡„ÓÔ�ËflÚÌ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰ÎflÊËÁÌÂ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë ‰�Û„ËıÒÛ˘ÂÒÚ‚, ‰‡ÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„ÓÔ�Ó‰ÓÎÊÂÌËfl ‚ÒÂı Í�Û„Ó‚˚ı Ô�Ë�Ó‰Ì˚ıÔ�ÓˆÂÒÒÓ‚ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „Ó�Ó‰‡. í‡ÍËÏÓ·�‡ÁÓÏ, ·Û‰ÛÚ Ô�Â‰ÓÚ‚�‡˘ÂÌ˚ Ù‡ÍÚÓ�˚,Ì‡�Û¯‡˛˘ËÂ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËıÔ�ÓˆÂÒÒÓ‚, ·Û‰ÂÚ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌÓÔ�Ó‰ÓÎÊÂÌËÂ ÊËÁÌË. ùÚË ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚËÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú „Ó‚Ó�ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÉÓ�Ó‰ÒÓÎÌˆ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ô�ÓÂÍÚÓÏ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„ÓÌ‡ÒÂÎÂÌÌÓ„Ó ÔÛÌÍÚ‡.

ÉÓ�Ó‰‡ ÒÓÎÌˆ‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï˝Ú‡ÔÓÏ Ì‡ ÔÛÚË ÔÂ�ÂıÓ‰‡ Í ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÈ«ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË», ‚ ÍÓÚÓ�ÓÈ ÌÂÚÏÂÒÚ‡ Á‡„�flÁÌÂÌË˛ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚,ÍÓÚÓ�‡fl Û‚‡Ê‡ÂÚ Ô�Ë�Ó‰Û, ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝ÌÂ�„ËË,ÓÔË�‡ÂÚÒfl Ì‡ Ô�ËÌˆËÔ �‡‚ÌÓÔ�‡‚ÌÓ„Ó‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ô�Ë�Ó‰˚ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. �

http://bluesun12.googlepages.com/home

kentlere dönüfltürmek çok zor. Yeni yak-lafl›mlara, yen uygulamalara gerek var.

Günefl-kent, günefl ›fl›nlar›n› do¤ru-dan ve en etkin biçimde kullanan birkent demektir. Kentin enerji ihtiyac›n›,do¤rudan kent üzerine düflen ›fl›nlardanya da türevlerinden yararlanarak eldeeder. Bu yolla elde edilen enerji, baflkatür kirletici enerjilere ba¤›ml›l›¤› azalt›r.Günefl enerjisi çok temiz bir enerji türüoldu¤undan, kentlerde meydana gelenyo¤un hava kirlili¤ini ortadan kald›r›r.Günefl-kent, hem kentin enerji gereksin-mesini do¤al yollardan sa¤layan, hemde bu sayede insanca yaflama imkanlar›sunan ve sera gaz› üretimini azaltanideal bir kent modelidir. Sera gazlar›üretimini de s›n›rlad›¤› için, küresel ›s›n-may› durdurman›n en etkili yöntemidir.

Do¤a ile bar›fl›k

bir kent anlay›fl›

Günefl-kentin ikinci özelli¤i, “do¤a ilebar›fl›k bir kent anlay›fl›d›r”. Bilindi¤i gibimevcut kentlerde do¤a göz ard› edil-mektedir. Bu nedenle, do¤al yaflam, ve-rimli tar›m alanlar›, bitkiler, hayvanlarve su kaynaklar› önemsenmez, kentingeliflmesi ve yay›lmas› karfl›s›nda he-men bütün “do¤al de¤erler” yok edilir.Do¤an›n ortas›nda, do¤al olmayan, do-¤adan ba¤›ms›z ve “yapay bir ortam” ya-rat›l›r. Günefl-kent modernizmin buyanl›fl anlay›fl›na tamamen karfl›d›r. Do-¤al de¤erlere ve kaynaklara sayg›l›d›r,onlar› titizlikle korur, gelecek nesillerinde kullanabilmesi için çaba harcar. Te-miz, do¤al de¤erlerle bütünleflmifl or-tamlar›n haz›rlanmas›na özen gösterir.

Günefl-kentin üçüncü özelli¤i, kentle-rin, çevre kirletici odaklardan ar›nd›r›l-mas›d›r. Bugün kentlerde çevreyi kirle-ten sanayi ve konut ulafl›m merkezleriniçevreyi kirletmeyen sistemlere dönüfltü-rür. Böylece kentleri, yaflam için vazgeçil-mez olan havay›, su kaynaklar›n› ve top-ra¤› kirletmesine asla izin vermez. ‹nsan-lar›n kentlerde, temiz ortamlarda yafla-bilmesinin temel alt yap›s›n› haz›rlar.

Günefl-kent

nas›l gerçekleflir?

Bir kent, yap›s› nas›l olmal› ki, günefltenyararlanabilsin? Sorun asl›nda hem ba-sit, hem de oldukça karmafl›kt›r. Çünkü





Современные городаотвернулись от солнца и его

благодатных лучей.

Modern kentler günefle

s›rt›n› dönmüfl kentlerdir.

Güneflten hiçbir flekilde

yararlanamamaktad›r.

Жилой дом, оснащенный солнечнымибатареями (Франция)

Fransa’da günefl enerjili toplu konut

bugünün mevzuat› ve yöntemleri ile buimkan› sa¤lamak mümkün de¤ildir. Ger-çekten de bugünün kentsel yap›s›, gü-neflten istenildi¤i ölçüde yararlanmay›engellemektedir. Hatta daha ileri giderekiddia edilebilir ki, modern kentler günefles›rt›n› dönmüfl kentlerdir. Güneflten hiç-bir flekilde yararlanamamaktad›r. Kentinyer seçiminden, makro formuna ve gide-rek tek tek yap›lar›na kadar hemen herfley güneflin dikkate al›nmad›¤› yöntem-lerle v planlama yaklafl›mlar› ile belirlen-mektedir. Kentin oluflumuna katk› ya-pan bütün bilgi birikimleri, güneflten ba-¤›ms›z etmenlere dayanmaktad›r. Bu ne-denle, modern kent yaklafl›mlar› ile gü-nefl-kenti planlamak hemen hemen im-kans›zd›r. Günefl-kenti planlayabilmek,yeni bir planlama yaklafl›m› gerektirir.

Yeni kentlerde: Günefl-kent yeni birkent planlama modelidir. Günefl enerjisidikkate al›narak, kentin yer seçimi, mak-ro formu, toplu konutlar›, yap› adalar›,ulafl›m sistemleri, do¤ay› ve günefli dik-kate al›narak planlan›r ve tasarlan›r.

Mevcut kentlerde: Günefl sistemleriniuygulayabilmek için “Kentsel DönüflümProjelerinin” yap›lmas›na gerek vard›r.Halen yürütülen “toplu konut projeleri”,Günefl enerjili ve ekolojik planlama an-lay›fl› ile düzenlenmelidir. Kentlerdeimar yasas›, imar yönetmenlikleri, binainflaat ve ›s› yönetmelikleri de¤ifltirile-rek, güneflten yararlanan, günefl tekno-lojilerinin kullan›m›n› mümkün k›lan re-vizyonlar yap›lmal›d›r.

Günefl-kentin Mimarisi Farkl›d›r: Mo-dern mimari içe kapal›, kirletici fosilenerjilere afl›r› ba¤›ml›d›r. Bu ba¤›ml›l›-¤›n azalt›lmas› ve temiz enerjilerle karfl›-

lanmas› için, modern mimariden vazge-çilmesi gerekmektedir. Bunun yerine,evsel aktiviteler (›s›nma, ayd›nlatma, evaletleri, piflirme vb) için günefl enerjilisistemlere geçilmelidir. Bu nedenle, yenibir mimariye ihtiyaç vard›r. Bu mimari,günefli en iyi de¤erlendiren “Günefl Mi-marisi” yaklafl›m›d›r. Günefl mimarisi-nin uzun vadeli hedefi, her evin ve bina-n›n günefl pilleri kullanarak enerji üre-ten sistemler olarak tasarlanmas›d›r.

Günefl-kentte Ulafl›m Sistemleri: Mev-cut kentlerdeki di¤er bir sorun, ulafl›msistemlerindeki afl›r› enerji tüketimi vebunun yaratt›¤› çevre kirlenmesidir.Ulafl›m› süresini en aza indiren, daha azenerji tüketen sistemlere geçmek gere-kir. Kent ulafl›m›nda enerji tüketimi,mekansal organizasyonla önemli oran-larda azalt›labilir. Yayal›, bisikletli ve ray-l› sistemleri etkin ve yayg›n kullanankentler, önemli ölçüde fosil tüketiminiazalt›r. Bunun için de, bu sistemlere gö-re kentleri flekillendirmek ve organizeetmek gereklidir.

Günefl-kent modeli bize, günefl mi-marisi ve günefl teknolojileri ile farkl› ya-flam alanlar›n›, günefl enerjisi ile farkl›ama kirletmeyen enerji biçimlerini, “gü-nefl bilinci” ile farkl› bir dünya görüflünüsunmakla kalm›yor, karanl›k bilinçlerinayd›nland›¤›, tüketimin azalt›ld›¤›, mü-tevazi ama daha gerçekçi, daha do¤al ve

daha sa¤l›kl› bir yaflam biçimi vaat edi-yor. O bize, özgür ve özgün bir yaflam›ngerçekleflebildi¤i, insan›n yeniden do¤a-ya, do¤a ile birlikte olmaya yönelece¤i,gerçekçi ve bilimsel anlamda yeni ve cid-di bir “kent ve yaflam alternatifi” sun-maktad›r. Bu yönüyle günefl-kentler, bü-tün insanlar›n, temiz kentlerde yaflamakisteyenlerin, gerçeklefltirmek isteyebile-ce¤i bir hedeftir.

En önemlisi de insan›n ve do¤an›n bir-likteli¤ini, birbirine zarar vermeden yafla-may› dikkate alan ilk model olmas›d›r.Günefl-kent do¤an›n enerjisi olan günefl›fl›nlar›n› kulland›¤› için, insanlarla birlik-te di¤er canl›lar›n yaflamas› için gereklienerji ortam› sunmaktad›r. Bu nedenledo¤an›n di¤er canl›lar›n›n birbirleriyleiliflkilerini, ekolojik döngülerin kent orta-m›nda da devaml›l›¤›n› sa¤lar. Böylece,yaflam›n bütünlü¤ünü engelleyen faktör-leri ortadan kald›r›r ve yaflamsal döngüle-rin devam›n› sa¤lar. Bu özellikleri nede-niyle günefl-kent, yaflam kaliteleri içerenekolojik bir kent özeli¤i kazanmaktad›r.

Günefl-kent, modernizmin çevreyikirleten, insan› ve do¤ay› sömüren biruygarl›ktan, do¤aya sayg›l›, do¤al ener-jiler kullanan, do¤a ve sevgi temelinedayal› yeni bir uygarl›¤a “Günefl Uygar-l›¤›na” giden yolda en önemli bir kilo-metre tafl›d›r. �

http://bluesun12.googlepages.com/home




YAZ 2007, SAYI: 25

Долгосрочная цель «солнечной архитектуры» состоит воснащении жилых помещений солнечными батареями.

Günefl mimarisinin uzun vadeli hedefi, her evin ve binan›n günefl

pilleri kullanarak enerji üreten sistemler olarak tasarlanmas›d›r.

Фабрика снулевымивыбросами(Германия)

Almanya’da s›f›remisyonlu fabrika

ÇÔÓÚÓÍÂ ÌÓ‚ÓÒÚÂÈ ÌÂÚ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÍ‡Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú‡. Ç ÄÌ„ÎËË

ÒÏÂÒÚËÎËÒ¸ Í ÒÂ‚Â�Û ‡�Â‡Î˚ Ó·ËÚ‡ÌËfl�fl‰‡ ÔÚËˆ. Ç ä‡Ì‡‰Â �ÂÍË Ì‡ ‰‚Â ÌÂ‰ÂÎËÏÂÌ¸¯Â Ô�Ó‚Ó‰flÚ ÔÓ‰Ó Î¸‰ÓÏ, ˜ÂÏ ÔÓÎ‚ÂÍ‡Ì‡Á‡‰. Ç É�ÂÌÎ‡Ì‰ËË �ÂÁÍÓ ÛÒÍÓ�ËÎÓÒ¸‰‚ËÊÂÌËÂ ÎÂ‰ÌËÍÓ‚. èÓ ÌÂÍÓÚÓ�˚Ï‰‡ÌÌ˚Ï, ÒÚ‡Î ÓÒÎ‡·Â‚‡Ú¸ ÉÓÎ¸ÙÒÚ�ËÏ...ëÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚÒfl ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ, ˜ÚÓ Ì‡ áÂÏÎÂÌ‡ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÓÚÚÂÔÂÎ¸.

è�‡‚‰‡, Ì‡‰ÂÊÌÓ ËÁÏÂ�ËÚ¸ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ú�Û‰ÌÓ: ÌÂ ı‚‡Ú‡ÂÚÏÂÚÂÓÒÚ‡ÌˆËÈ ‚ ÔÓÎfl�Ì˚ı �‡ÈÓÌ‡ı, ‚„Ó�‡ı, ‚ �‡Á‚Ë‚‡˛˘ËıÒfl ÒÚ�‡Ì‡ı. èÓ˜ÚË ÌÂÓı‚‡˜ÂÌ˚ ËÁÏÂ�ÂÌËflÏË Ó·¯Ë�Ì˚ÂÔ�ÓÒÚ�‡ÌÒÚ‚‡ ÓÍÂ‡ÌÓ‚. íÂÏ ÌÂ ÏÂÌÂÂ,ÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„Ë ËÁ Í�ÛÔÌÂÈ¯Ëı ÏË�Ó‚˚ıËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÒÍËı ˆÂÌÚ�Ó‚, ÒÓ·�‡‚‰ÓÒÚÛÔÌ˚Â ‡�ıË‚˚ ÏÂÚÂÓ‰‡ÌÌ˚ı ËÁ�‡ÁÌ˚ı �‡ÈÓÌÓ‚ ÏË�‡, ‚˚‰ÂÎËÎË ‚ XX ‚.‰‚‡ ÓÚ˜ÂÚÎË‚˚ı ˝ÔËÁÓ‰‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl: Ò 1910 ÔÓ 1940 „. Ì‡ 0,3-0,4„�‡‰ÛÒ‡, Ë Ò 1970 „. ÔÓ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏflÂ˘Â Ì‡ 0,6-0,8 „�‡‰ÛÒ‡.

èÓÚÂÔÎÂÌËÂ ÌÂÓ‰ËÌ‡ÍÓ‚Ó ÔÓ ÁÂÏÌÓÏÛ¯‡�Û. ç‡‰ ÒÛ¯ÂÈ ÓÌÓ Á‡ÏÂÚÌÂÂ, ˜ÂÏ Ì‡‰ÓÍÂ‡Ì‡ÏË, ‚ ëÂ‚Â�ÌÓÏ ÔÓÎÛ¯‡�ËË ·ÓÎÂÂ‚˚�‡ÊÂÌÓ, ˜ÂÏ ‚ ûÊÌÓÏ. ç‡Ë·ÓÎÂÂÒËÎ¸Ì˚Â ÍÓÎÂ·‡ÌËfl ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚Ì‡·Î˛‰‡˛ÚÒfl ‚ Ô�ËÔÓÎfl�Ì˚ı �Â„ËÓÌ‡ı,„‰Â ‚Ó‰‡ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ „�‡ÌËˆÂÚ‡flÌËfl/Á‡ÏÂ�Á‡ÌËfl. á‰ÂÒ¸ ‚ÒÂÌÂÛÒÚÓÈ˜Ë‚Ó: ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÔÓıÓÎÓ‰‡ÌËÂ‚˚Á˚‚‡ÂÚ �ÂÁÍËÈ �ÓÒÚ ÒÌÂÊÌÓ-ÎÂ‰flÌÓ„ÓÔÓÍ�Ó‚‡. éÚ�‡Ê‡fl ‚ ÍÓÒÏÓÒ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÂËÁÎÛ˜ÂÌËÂ, ÒÌÂ„ Ë ÎÂ‰ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ ÔÓıÓÎÓ‰‡ÌË˛. èÓÚÂÔÎÂÌËÂÊÂ, Ì‡Ó·Ó�ÓÚ, ÒÓÍ�‡˘‡fl ÒÌÂÊÌÓ-ÎÂ‰flÌÓÈÔÓÍ�Ó‚, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛÔ�Ó„�Â‚Û ‚Ó‰˚ Ë ÔÓ˜‚˚, ‡ ÓÚ ÌËı Ë ‚ÓÁ‰Ûı‡.ÇÓÁÏÓÊÌÓ, ËÏÂÌÌÓ ˝Ú‡ ÌÂÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÒÚ¸ –ÓÒÌÓ‚Ì‡fl Ô�Ë˜ËÌ‡ ÚÂı ÔÂ�ËÓ‰Ë˜ÂÒÍËıÓÎÂ‰ÂÌÂÌËÈ Ë ÔÓÚÂÔÎÂÌËÈ, ÍÓÚÓ�˚ÏË·Ó„‡Ú‡ ËÒÚÓ�Ëfl ÍÎËÏ‡Ú‡ Ì‡ áÂÏÎÂ.

Кто закрыл форточку?

ç‡ ˝ÚÓÏ ÏÂÒÚÂ Ì‡‰ÂÊÌ˚Â Ì‡Û˜Ì˚Â ‰‡ÌÌ˚ÂÁ‡Í‡Ì˜Ë‚‡˛ÚÒfl Ë Ì‡˜ËÌ‡˛ÚÒfl ‰Ó„‡‰ÍË Ë‰ÓÏ˚ÒÎ˚. ë‡Ï‡fl ıÓ‰Ó‚‡fl „ËÔÓÚÂÁ‡Ó·˙flÒÌflÂÚ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚Ï˝ÙÙÂÍÚÓÏ. ëÓÎÌÂ˜Ì˚È Ò‚ÂÚ·ÂÒÔ�ÂÔflÚÒÚ‚ÂÌÌÓ Ô�ÓıÓ‰ËÚ ˜Â�ÂÁ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û Ë Ì‡„�Â‚‡ÂÚ ÔÓ‚Â�ıÌÓÒÚ¸áÂÏÎË, ‡ Ó·�‡ÚÌÓ ÚÂÔÎÓ ÛıÓ‰ËÚ ‚ ‚Ë‰ÂËÌÙ�‡Í�‡ÒÌÓ„Ó ÚÂÔÎÓ‚Ó„Ó ËÁÎÛ˜ÂÌËfl. çÓÌËÊÌËÂ ÒÎÓË ‡ÚÏÓÒÙÂ�˚ ‰Îfl àä-ËÁÎÛ˜ÂÌËfl ÌÂÔ�ÓÁ�‡˜Ì˚, Â„Ó ÔÓ„ÎÓ˘‡˛ÚÔ‡�ÌËÍÓ‚˚Â „‡Á˚: Û„ÎÂÍËÒÎ˚È, ÏÂÚ‡Ì, ÓÁÓÌ.óÂÏ Ëı ·ÓÎ¸¯Â, ÚÂÏ Ú�Û‰ÌÂÂ áÂÏÎÂËÁ·‡‚ÎflÚ¸Òfl ÓÚ ÎË¯ÌÂ„Ó ÚÂÔÎ‡. åÓÊÌÓÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚Â „‡Á˚ – ˝ÚÓ Ò‚ÓÂ„Ó�Ó‰‡ ÙÓ�ÚÓ˜Í‡ áÂÏÎË, �Â„ÛÎË�Û˛˘‡flÚÂÔÎÓÓÚ‰‡˜Û. à ‚ÓÚ, ÔÓıÓÊÂ, ˜ÚÓ ÒÂÈ˜‡Ò ˝ÚÛÙÓ�ÚÓ˜ÍÛ ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓ ÔÎÓÚÌÓ Ô�ËÍ�˚ÎË: Á‡ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ÒÚÓ ÎÂÚ ÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆËfl CO2,ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó Ô‡�ÌËÍÓ‚Ó„Ó „‡Á‡, ‚˚�ÓÒÎ‡ Ì‡26% Ë Í‡Ê‰˚È „Ó‰ Û‚ÂÎË˜Ë‚‡ÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ÔÓÎÔ�ÓˆÂÌÚ‡. Ç Ò‚Ó˛ Ó˜Â�Â‰¸, �ÓÒÚÛ„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ÎÂ„ÍÓ Û‚flÁ‡Ú¸ ÒÓ




Жизнь в эпохуглобальной оттепели

Александр Сергеев

Журнал «Вокруг света» (Россия).

Küresel erime ça¤›nda hayat

Aleksandr Sergeyev

Gazeteci, Vokrug Sveta dergisi (Rusya).

Haber selinde iklimdeki küresel›s›nma delillerinde s›k›nt› yok. ‹n-giltere’de bir sürü kuflun yaflam

alan› kuzeye do¤ru yer de¤ifltirdi. Kana-da’da nehirler yar›m yüz y›l öncekindeniki hafta daha az don alt›nda ak›yorlar.Grönland’da buzullar›n hareketi keskinbir flekilde h›zland›. Baz› verilere göreGulfstream s›cak su ak›nt›s› zay›flamayabafllad›. Yeryüzünde buzullar›n erimeyebafllad›¤› izlenimi do¤uyor.

Küresel ›s›nmay› emin bir flekilde ölç-mek çok zor, kutup bölgelerinde, da¤lar-da, geliflmekte olan ülkelerde meteorolojiistasyonlar› yetersiz. Okyanuslar›n engingenifllikleri de ölçülmüfl de¤il. Dünyan›nbüyük araflt›rma merkezlerinden iklim bi-limciler dünyan›n de¤iflik bölgelerindenulafl›labilir meteoroloji verilerinden arfliv-ler toplay›p küresel ›s›nman›n XX. yüzy›l-da 1910 y›l›ndan 1940 y›l›na 0,3–0,4 dere-ce ve 1970’den günümüze 0,6–0,8 dereceolmak üzere iki net olguyu ay›rd›lar.

Küresel ›s›nma heryerde ayn› de¤ildir.Karada okyanuslardan, kuzey yar›mküre-de güneyden daha belirgindir. En güçlü›s› de¤ifliklikleri suyun erime donma s›n›-r›nda oldu¤u kutuplara yak›n bölgelerdegözlemleniyor. Burada hiçbir fley istikrarl›de¤ildir; az bir so¤uma günefl ›fl›nlar›n›uzaya yans›tan kar ve buzul alanlar›n›nani büyümesine yol aç›yor ve bu da ileri-deki so¤umaya sebep oluyor, ›s›nma isetersine kar ve buzul tabakas›n› azalt›yor,gelecekte su ve topra¤›n ve nihayet hava-n›n ›s›nmas›n› kolaylaflt›r›yor. Belki de buistikrars›zl›k periyodik donma ve ›s›nma-lar›n bafll›ca sebebidir, dünyan›n iklim ta-rihi bu yönüyle zengindir.


ÒÊË„‡ÌËÂÏ ËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡.àÏÂÌÌÓ ˝Ú‡ „ËÔÓÚÂÁ‡ ÎÂ„Î‡ ‚ ÓÒÌÓ‚ÛäËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡, ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌÓ„Ó ‚1997 „. Ë ‚ÒÚÛÔË‚¯Â„Ó ‚ ÒËÎÛ ‚ 2005 „. éÌÓ·flÁ˚‚‡ÂÚ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ Ó„�‡ÌË˜Ë‚‡Ú¸‚˚·�ÓÒ˚ CO2 ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û. çÓ, Á‡ÏÂÚ¸ÚÂ,˝ÚÓ ÛÊÂ ‚ÚÓ�‡fl ÔÓ‰�fl‰ „ËÔÓÚÂÁ‡,Ô�ËÌËÏ‡ÂÏ‡fl ·ÂÁ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚ıÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÈ.

ëÂ„Ó‰Ìfl ÌÂÎ¸Áfl Û‚Â�ÂÌÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸,Ò‚flÁ‡ÌÓ ÎË ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ò ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸˛˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Ë, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, Ô�ËÌËÏ‡fl Ì‡ ÒÂ·fl‚ËÌÛ Á‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ,˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó Ë‰ÂÚ ÔÓ ÔÛÚË Ò‡ÏÓÓ„Ó‚Ó�‡, ÍÍÓÚÓ�ÓÏÛ Â„Ó ‡ÍÚË‚ÌÓ ÒÍÎÓÌfl˛Ú˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ‰‚ËÊÂÌËfl. è�Ë˜ËÌÓÈÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ‰ÓÎ„ÓÒ�Ó˜Ì˚Â‚‡�Ë‡ˆËË ÍÎËÏ‡Ú‡, ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ÂÏ‡ÎÓËÁÛ˜ÂÌÌ˚ÏË ÍÓÎÂ·‡ÌËflÏËÓÍÂ‡ÌË˜ÂÒÍÓÈ ˆË�ÍÛÎflˆËË ËÎËËÁÏÂÌÂÌËflÏË ‚ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚË. çÂËÒÍÎ˛˜ÂÌÓ Ú‡ÍÊÂ, ˜ÚÓ Ï˚ Ì‡·Î˛‰‡ÂÏ�‡Á‚ËÚËÂ ÌÂÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÒÚË ‚ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ: ÂÒÎË ÓÌ‡ ·˚Î‡ ‚ÌÂÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÏ �‡‚ÌÓ‚ÂÒËË, ÚÓ ‰‡ÊÂ Ï‡ÎÓÂ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ – ÌÂ‚‡ÊÌÓ, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ËÎË

ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓÂ – ÏÓ„ÎÓ ÒÔ�Ó‚ÓˆË�Ó‚‡Ú¸Ì‡˜‡ÎÓ ÒÂ�¸ÂÁÌ˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ, ÔÓ‰Ó·ÌÓÚÓÏÛ, Í‡Í Ï‡ÎÂÌ¸ÍËÈ Í‡ÏÂ¯ÂÍ ÏÓÊÂÚÓ·�Û¯ËÚ¸ Î‡‚ËÌÛ. ÇÓ ‚ÒÂı Ú‡ÍËı ÒÎÛ˜‡flı·Ó�¸·‡ Ò ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ ÎË¯ÂÌ‡ ÒÏ˚ÒÎ‡.

óÚÓ·˚ �‡ÁÓ·�‡Ú¸Òfl ‚ �Â‡Î¸Ì˚ıÔ�Ë˜ËÌ‡ı ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÔ�Ó‰ÓÎÊ‡Ú¸ Ò·Ó� ‰‡ÌÌ˚ı Ë ÔÓ‚˚¯‡Ú¸ÚÓ˜ÌÓÒÚ¸ ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ�Ì˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈÍÎËÏ‡Ú‡. ëÂÈ˜‡Ò ‚ ˝ÚËı ÏÓ‰ÂÎflıÛ˜ËÚ˚‚‡˛ÚÒfl ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ‚ÒÂ ‚‡ÊÌ˚ÂÁ‡ÍÓÌÓÏÂ�ÌÓÒÚË „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı ‡ÚÏÓÒÙÂ�Ì˚ıÔ�ÓˆÂÒÒÓ‚. ä Ô�ËÏÂ�Û, ÔÓÎÚÓ�‡ „Ó‰‡ Ì‡Á‡‰ÌÂÓÊË‰‡ÌÌÓ ‚˚flÒÌËÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Ó·˚˜Ì˚ÂÁÂÎÂÌ˚Â �‡ÒÚÂÌËfl ÏÓ„ÛÚ ‚˚‰ÂÎflÚ¸ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û Ô‡�ÌËÍÓ‚˚È „‡Á ÏÂÚ‡Ì. Ñ�Û„ÓÈÔ�ËÏÂ�: ‰Ó ÌÂ‰‡‚ÌÂ„Ó ‚�ÂÏÂÌË ‚ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËı ÏÓ‰ÂÎflı ÌÂ Û˜ËÚ˚‚‡ÎÓÒ¸‚ÎËflÌËÂ ÒÓÂ‰ËÌÂÌËÈ ÒÂ�˚, ÍÓÚÓ�‡flÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ Ó·�‡ÁÓ‚‡ÌË˛ ‡˝�ÓÁÓÎÂÈ, ‡‚ÏÂÒÚÂ Ò ÌËÏË Ë Ó·Î‡ÍÓ‚, ÓÚ�‡Ê‡˛˘ËıÒÓÎÌÂ˜Ì˚È Ò‚ÂÚ ‚ ÍÓÒÏÓÒ.

äÎËÏ‡ÚÓÎÓ„Ë ÔÓ‰·Ë�‡˛Ú Ô‡�‡ÏÂÚ�˚ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ�Ì˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈ ÏÂÚÓ‰ÓÏ Ô�Ó· ËÓ¯Ë·ÓÍ. ÖÒÎË ÏÓ‰ÂÎ¸, ËÏÂ˛˘‡flÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌ˚Â Ô‡�‡ÏÂÚ�˚, Ò Ô�ËÂÏÎÂÏÓÈ

Pencereyi kim kapatt›?

Burada bilimsel veriler bitiyor ve tahmin-ler ve zanlar bafll›yor. En yayg›n hipotez›s›nmay› sera etkisiyle aç›kl›yor. Günefl›fl›nlar› hiçbir engelle karfl›laflmadan at-mosferden geçerek yeryüzünü ›s›t›r, ›s›geriye k›z›lötesi ›fl›nlar› fleklinde döner.Fakat atmosferin k›z›lötesine –›fl›nlar flef-faf de¤ildir– karfl› alt katmanlar› onu se-ra gazlar›; karbon, metan, ozon ne kadarçok olursa dünyan›n ›s› fazlas›ndan kur-tulmas› o kadar zordur. Sera gazlar›n›ndünyan›n ›s› iadesini düzenleyen bir türpenceresi oldu¤unu söylemek mümkün-dür. Ama flimdi bu pencereyi s›k›ca ka-patt›lar galiba, son yüz y›lda bafll›ca seragaz› karbonun yo¤unlu¤u %26 büyüdüve her y›l yar› oran›nda art›yor. Karbonart›fl› di¤er gazlar gibi do¤al enerji kay-naklar› kullanmakla azalt›labilir. 1997 y›-l›nda imzalanan 2005 y›l›nda yürürlü¤egiren Kyoto Protokolü’nün temelindeözellikle bu hipotez vard›. Protokol dev-




YAZ 2007, SAYI: 25

ÚÓ˜ÌÓÒÚ¸˛ ‚ÓÒÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚ ‚‡�Ë‡ˆËËÍÎËÏ‡Ú‡ Á‡ XX ‚., ÚÓ ˝ÚË ÊÂ Ô‡�‡ÏÂÚ�˚ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú ‰Îfl Ô�Ó„ÌÓÁ‡ Ì‡ ÔÓÎ‚ÂÍ‡‚ÔÂ�Â‰. ÅÂ‰‡, Ó‰Ì‡ÍÓ, ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ �‡ÁÌ˚ÂÏÓ‰ÂÎË, ÒÓ„Î‡ÒÛ˛˘ËÂÒfl Ò ËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍËÏË‰‡ÌÌ˚ÏË, ‰‡˛Ú �‡ÁÌ˚Â Ô�Ó„ÌÓÁ˚.èÓ˝ÚÓÏÛ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË ÓˆÂÌË‚‡˛Ú‚Â�ÓflÚÌÓÒÚ¸ �‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒˆÂÌ‡�ËÂ‚ ÔÓ˜ËÒÎÛ ÏÓ‰ÂÎÂÈ, ÍÓÚÓ�˚Â ËıÔ�Â‰ÒÍ‡Á˚‚‡˛Ú.

àÏÂÌÌÓ Ì‡ Ú‡ÍÓÏ Ô�ËÌˆËÔÂ ÓÒÌÓ‚‡Ì·�ËÚ‡ÌÒÍËÈ Ô�ÓÂÍÚ �‡ÒÔ�Â‰ÂÎÂÌÌ˚ı‚˚˜ËÒÎÂÌËÈ climateprediction.net, ‚ÍÓÚÓ�ÓÏ ÏÓÊÂÚ Ô�ËÌflÚ¸ Û˜‡ÒÚËÂ Î˛·ÓÈ‚Î‡‰ÂÎÂˆ ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ�‡ Ò ‰ÓÒÚÛÔÓÏ ‚àÌÚÂ�ÌÂÚ. ÑÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ÌÂ·ÓÎ¸¯Û˛ Ô�Ó„�‡ÏÏÛ, ÍÓÚÓ�‡fl ÔÓÎÛ˜‡ÂÚÁ‡‰‡ÌËfl Ò ˆÂÌÚ�‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÂ�‚Â�‡ Ë‚˚ÔÓÎÌflÂÚ �‡Ò˜ÂÚ˚ ‚ ÔÂ�ËÓ‰˚ Ô�ÓÒÚÓflÍÓÏÔ¸˛ÚÂ�‡. è�Ó„ÓÌ Ó‰ÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÒÓÒ‚ÓËÏ Ì‡·Ó�ÓÏ Ô‡�‡ÏÂÚ�Ó‚ Á‡ÌËÏ‡ÂÚÔ‡�Û ÏÂÒflˆÂ‚ Ò˜ÂÚ‡. ç‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ Ô�ÓÂÍÚÂÔ�ËÌËÏ‡ÂÚ Û˜‡ÒÚËÂ 40 Ú˚Ò. ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ�Ó‚Ë �‡ÒÒ˜ËÚ‡ÌÓ ÛÊÂ 170 Ú˚Ò. ÏÓ‰ÂÎÂÈ ËÁÁ‡ÔÎ‡ÌË�Ó‚‡ÌÌ˚ı 500 Ú˚Ò. è�Â‰˚‰Û˘‡fl‚Â�ÒËfl ˝ÚÓ„Ó Ô�ÓÂÍÚ‡ ÔÓ ËÚÓ„‡Ï ‰‚Ûı ÎÂÚ�‡·ÓÚ˚ ‰‡Î‡ Ô�Ó„ÌÓÁ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Ì‡ ÍÓÌÂˆXXI ‚.: ÓÚ 1,5 ‰Ó 11,5 „�‡‰ÛÒ‡. í‡ÍÛ˛ÚÓ˜ÌÓÒÚ¸ ÌÂ Ì‡ÁÓ‚Â¯¸ ‚ÔÂ˜‡ÚÎfl˛˘ÂÈ, ÌÓÓÌ‡ ÓÚ�‡Ê‡ÂÚ ÒÓÒÚÓflÌËÂ ÁÌ‡ÌËÈ Ó·ËÁÏÂÌÂÌËflı ÍÎËÏ‡Ú‡.

Наука или политика?

Ç ÏÌÓ„ÓÒÚ�‡ÌË˜ÌÓÏ ÓÚ˜ÂÚÂåÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÈ „�ÛÔÔ˚ ˝ÍÒÔÂ�ÚÓ‚ ÔÓËÁÏÂÌÂÌË˛ ÍÎËÏ‡Ú‡ (IntergovernmentalPanel on Climate Change, www.ipcc.com)Í‡Ê‰ÓÂ ÛÚ‚Â�Ê‰ÂÌËÂ Ó Ì‡·Î˛‰‡ÂÏ˚ı ËÔ�Ó„ÌÓÁË�ÛÂÏ˚ı fl‚ÎÂÌËflıÒÓÔ�Ó‚ÓÊ‰‡ÂÚÒfl Ó„Ó‚Ó�ÍÓÈ Ó ÒÚÂÔÂÌËÌ‡‰ÂÊÌÓÒÚË: ÒÎÓ‚‡ «Ô�‡ÍÚË˜ÂÒÍË‰ÓÒÚÓ‚Â�ÌÓ» ÓÁÌ‡˜‡˛Ú ‚Â�ÓflÚÌÓÒÚ¸Ô�‡‚ËÎ¸ÌÓÒÚË ÛÚ‚Â�Ê‰ÂÌËfl ·ÓÎÂÂ 99%,«‚ÂÒ¸Ï‡ ‚Â�ÓflÚÌÓ» – 90-99%, «‚Â�ÓflÚÌÓ»– 66-90% Ë Ú.‰. ç‡Ô�ËÏÂ�: «ë ÍÓÌˆ‡1960-ı „Ó‰Ó‚ ÔÎÓ˘‡‰¸ ÒÌÂÊÌÓ„Ó ÔÓÍ�Ó‚‡,‚ÂÒ¸Ï‡ ‚Â�ÓflÚÌÓ, ÒÓÍ�‡ÚËÎ‡Ò¸ Ì‡ 10%».àÎË: «ÇÂ�ÓflÚÌÓ, Ì‡ ÌÂÍÓÚÓ�˚ıÚÂ��ËÚÓ�Ëflı Û‚ÂÎË˜ËÎ‡Ò¸ ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓÒÚ¸ÒÛıËı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‚ ÎÂÚÌËÈ ÔÂ�ËÓ‰ ËÒ‚flÁ‡ÌÌÓ„Ó Ò ˝ÚËÏ �ËÒÍ‡ Á‡ÒÛı». ëÚÓÎ¸ÓÒÚÓ�ÓÊÌ˚Â ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËfl ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓ‚ÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÔÓÎËÚËÍ‡Ï ¯Ë�ÓÍËÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl Ô�ÓËÁ‚ÓÎ¸Ì˚ıÚ�‡ÍÚÓ‚ÓÍ. è�Ë ˝ÚÓÏ ÏÓÚË‚˚





Вероятные сценарии

� В последние 50 лет 90% факторов глобального потепления составляетчеловеческая деятельность.

� К 2100 г. температура воздуха увеличится в разных районах от 1,8 до 4 градусов.Это одно из самых драматичных последствий изменений климата.

� На протяжении многих лет будет наблюдаться теплая погода в холодное времягода.

� Даже в случае замедления процесса модернизации и снижения выбросовпарниковых газов, глобальное потепление и вызванное им повышение уровняМирового океана будут продолжаться веками. Уровень Мирового океанаповысится в разных районах от 18 до 59 см.

� Участятся природные катастрофы и стихийные бедствия.

� Произойдет таяние ледников на полюсах. К 2100 г. мир может лишиться льдовАнтарктики.

� Многие прибрежные страны, в том числе Бангладеш и Нидерланды, могут остатьсяпод водой.

Muhtemel senaryolar� Küresel ›s›nma son 50 y›lda % 90 oran›nda insan eliyle oluflturuldu ve as›rlarca

sürecek.� 2100’e kadar s›cakl›k 1.8 ile 4 derece artacak. Bu binlerce y›ld›r iklimde meydana

gelen en dramatik de¤ifliklik.� Uzun süreli ve yo¤un s›cak hava dalgalar›yla daha s›k karfl›laflaca¤›z.� Uygarlaflma ne kadar yavafllarsa yavafllas›n ya da sera gazlar›n›n sal›m› ne kadar

azal›rsa azals›n, küresel ›s›nma ve deniz seviyesinin yükselmesi as›rlarca sürecek.Okyanuslardaki su seviyesi 18 ile 59 santimetre yükselecek.

� Daha fliddetli f›rt›nalar görülecek.� Kutup buzullar› eriyecek. 2100 y›l› yaz›nda art›k Antartika olmayabilir.� Bangladefl’ten Hollanda’ya pek çok k›y› ülkesi sular alt›nda kalma tehlikesiyle

karfl› karfl›ya.

К сожалению, именно из-заважности вопроса об

изменении климата науказдесь очень тесно

переплетена с политикой.

letleri atmosfere karbon sal›n›m›n› s›n›r-land›rmaya zorluyor. Fakat fark›ndas›n›zyeterince delil olmadan kabul edilenikinci hipotezdir bu.

Bu gün ›s›nman›n insan faaliyetlerisonucu oldu¤unu güvenle söylemekmümkün de¤il. ‹nsanl›k küresel ›s›nmasuçunu üzerine alarak çevreci hareketle-rin aktif bir flekilde yöneltti¤i kendini ce-zaland›rma yoluna gidiyor belki. Is›nma-n›n sebebi okyanuslar›n iyi araflt›r›lma-yan dolafl›mlar› ve güneflin hareketlili-¤indeki de¤iflikliklerin do¤urdu¤u ikli-min uzun süreli de¤iflimleri olabilir. ‹k-lim düzenindeki de¤iflkenli¤in artt›¤›n›da gözlemliyoruz. Hatta iklim e¤er de¤ifl-ken bir dengedeyse, küçük bir de¤ifliklik -do¤al veya yapay olmas› önemli de¤ildir-küçük bir tafl›n ç›¤ koparmas› gibi ciddide¤iflikliklerin bafllang›c›n› tetikleyebilir.Bütün böylesi durumlarda ›s›yla müca-dele anlam›n› kaybediyor.

Is›nman›n gerçek sebeplerini anla-mak için veri toplamaya devam etmekve iklimin bilgisayar modellerinin do¤-rulu¤unu art›rmak gerekir. Bugün bumodeller küresel atmosfer süreçlerininbütün önemli düzenlerini tespit etmek-ten uzaklar. Mesela bir buçuk y›l önceans›z›n bildi¤imiz yeflil bitkilerin at-mosfere sera gaz› sald›¤› ortaya ç›kt›.Di¤er örnek; yak›n zamana kadar iklimmodellerinde ne kükürt birleflimi etkisi,ne de günefl ›fl›¤›n› uzaya yans›tan bu-lutlar dikkate al›nm›yordu.

‹klim bilimciler bilgisayar modelleri-nin parametrelerini deneme yan›lmayoluyla seçiyorlar. E¤er model belirli pa-rametrelerle uygun bir flekilde 20. yüz-y›l›n iklim de¤iflikliklerini yeniden orta-ya ç›kar›yorsa, ayn› parametrelerle ya-r›m yüzy›l sonras›n›n tahminlerini yap›-yorlar demektir. Aksilik flu ki; tarihi veri-lerle mutab›k çeflitli modeller gelecekleilgili farkl› tahminlerde bulunuyorlar. Oyüzden araflt›rmac›lar senaryolar› bildi-ren model say›s›nca olas›l›klar› de¤er-lendiriyorlar.




YAZ 2007, SAYI: 25

Для России Киотский протокол - вопрос политический

Подписание Киотского протокола для России было исключительно политическимвопросом. Известно, что для того, чтобы Киотский протокол вступил в силу, не хватало

ещё одной присоединившейся страны. Именно Россия в ноябре 2004 г. стала такойстраной. Теперь российские политики могут использовать этот аргумент в политическихцелях. То, что на самом деле не предполагалось использовать этот международныйдокумент как инструмент модернизации промышленности, подтверждается тем, что до сихпор, хотя правительством принят план действий, не определены основные параметрыреализации Киотского протокола в России, не создано конкретных механизмов ни дляторговли квотами, ни для совместных проектов.

Иногда можно слышать о том, что для такой северной страны, как Россия, глобальноепотепление только на пользу – меньше понадобится тратить энергии на обогрев жилья ипроизводственных помещений, более подходящими станут условия для сельскогохозяйства. Однако отрицательные факторы глобального потепления, на мой взгляд,преобладают над положительными. Например, рост аварийности промышленныхобъектов, построенных на участках с вечной мерзлотой. Новое строительство не учитываетвовсе фактор глобального потепления. Это мы знаем по материалам проектовстроительства нефтепровода «Восточная Сибирь – Тихий океан». Известно, что ареалыпереносчиков болезней с глобальным потеплением расширятся на север. Случаизаболевания клещевым энцефалитом у нас, в Иркутской области, отмечаются всё в болееранние сроки.

В нашем регионе с каждым годом повышается среднегодовая температура, но вместоположительного, этот фактор становится отрицательным. Растет засушливость, ианомальные погодные явления случаются 18-20 раз в год, а не 4-5, как раньше. Этооттепели зимой, позднее таяние снега, заморозки в июне и в августе и т.д. Засушливость,вызванная глобальными причинами, усиливается региональными явлениями: вырубкойлесов, более частыми и масштабными лесными пожарами. Постоянные реорганизациифедеральной лесной службы ослабляют возможности тушения пожаров на раннем этапе.В целом для России глобальное потепление уже приносит и принесет в будущемзначительный ущерб, только пока мало кто это осознает.

Kyoto, Rusya için politik bir konuRusya için Kyoto Protokolü’nü imzalamak tamamen politik bir konuydu. Bilindi¤i gibi

Kyoto Protokolü’nün yürürlü¤e girmesi için bir kat›l›mc› ülke gerekiyordu. RusyaKas›m 2004 y›l›nda iflte aranan bu ülke oldu. Rusyal› politikac›lar bu argüman› politikamaçlarla kullanabilirler. Bu uluslararas› belgeyi sanayiyi modernize etme arac› olarakkullanmak gerçekten düflünülmedi. Hükümet hareket plan›n› onaylad›ysa da, Rusya’daKyoto Protokolü’nü gerçeklefltirecek temel parametreler belirlenmedi, kota ticareti için,ortak projeler için somut mekanizmalar yarat›lmad›. Bazen “Rusya gibi bir kuzey ülkesi için küresel ›s›nma ancak faydal› olabilir. Zira konutve üretim yerlerini ›s›tmak için daha az enerji harcamak gerekecek, tar›m ekonomisi içindaha elveriflli flartlar oluflacak” fleklinde de¤erlendirmeler yap›lmakta. Fakat küresel›s›nman›n olumsuz faktörleri olumlular›ndan daha fazlad›r. Mesela, donmufltopraklarda kurulan sanayi kurulufllar›nda artan kazalar. Yeni inflaat yap›lar›ndaküresel ›s›nma olgusu hiç hesaba kat›lm›yor. Bunu Do¤u Sibirya – Pasifik Okyanusupetrol hatt›n›n infla malzemelerinden biliyoruz. Bilindi¤i gibi hastal›k tafl›y›c›lar›n›nyaflama alanlar› küresel ›s›nmayla beraber kuzeye do¤ru geniflliyor. Kene ensefalitihastal›klar› bizim ‹rkutsk’ta gittikçe daha erken görünmeye bafllad›. Bölgemizde y›ll›k ortalama ›s› miktar› her y›l art›yor ama bu olumlu olaca¤› yerde zararl›oluyor. Kurakl›k büyüyor ve düzensiz hava olaylar› önceki gibi 4-5 defa de¤il, 18-20 defagerçeklefliyor. Bunlar; k›fl›n don çözülmeleri, karlar›n geç erimesi, Haziran ve A¤ustos’tadon v.b olaylard›r. Küresel sebeplerin do¤urdu¤u kurakl›k, orman kesimi ve büyük çaptaorman yang›nlar› gibi bölgesel olgularla fliddetleniyor. Federal orman hizmetlerinintekrar tekrar örgütlenmesi yang›nlar› çabuk söndürme imkân›n› zaafa u¤rat›yor.Velhas›l küresel ›s›nma Rusya’ya art›k zarar veriyor, gelecekte de büyük zararlarverecektir. Fakat insanlar bunun yeteri kadar fark›nda de¤il.

Марина Рихванова

ИРОО “Байкальская Экологическая Волна”.

Marina Rihvanova

‹ROO “Baykal Çevre Hareketi”

Maalesef iklim de¤iflikli¤i

konusunun önemi yüzünden

burada bilimle politika çok

s›k› bir flekilde birbirine

geçmifltir.

Ô�ËÌËÏ‡ÂÏ˚ı �Â¯ÂÌËÈ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸‰‡ÎÂÍË ÓÚ Ì‡Û˜Ì˚ı.

Ç Ö‚�ÓÔÂÈÒÍÓÏ ëÓ˛ÁÂ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ÇÂÎËÍÓ·�ËÚ‡ÌËË, ‚ÓÁÓ·Î‡‰‡ÎÓ ÏÌÂÌËÂ ÓÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚÔ�ÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÔÓ ‚ËÌÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡.èÓ˝ÚÓÏÛ Öë ‡ÍÚË‚ÌÓ ÎÓ··Ë�Ó‚‡ÎÔ�ËÌflÚËÂ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡.èÓÒÚ�ÓÂÌÌ‡fl Ì‡ ÌÂÏ ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì‡flÒËÒÚÂÏ‡ ÚÓ�„Ó‚ÎË Í‚ÓÚ‡ÏË Ì‡ ‚˚·�ÓÒÔ‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ÒÚËÏÛÎË�ÛÂÚ �‡Á‚ËÚËÂ‡Î¸ÚÂ�Ì‡ÚË‚ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ÂÚËÍË Ë˝ÌÂ�„ÓÒ·Â�Â„‡˛˘Ëı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ. éÌË Â˘Â‰ÓÎ„Ó ÓÒÚ‡‚‡ÎËÒ¸ ·˚ ÌÂ�ÂÌÚ‡·ÂÎ¸Ì˚ÏË, ÌÓ,ÔÓÎÛ˜Ë‚ «‰ÓÔËÌ„» ÓÚ äËÓÚÒÍÓ„ÓÔ�ÓÚÓÍÓÎ‡, ‚ÔÓÎÌÂ ÏÓ„ÛÚ ˜Â�ÂÁ 10-20 ÎÂÚÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÔÓÚÂÒÌËÚ¸ ÌÂÙÚÂ„‡ÁÓ‚Û˛˝ÌÂ�„ÂÚËÍÛ, ‡ ˝ÚÓ ‚‡ÊÌ˚È ‰Îfl Ö‚�ÓÔ˚ ¯‡„Í ˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË.

êÓÒÒËfl Ô�ÓË„ÌÓ�Ë�Ó‚‡Î‡ ÏÌÂÌËÂ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„Ó‚ ÓÚÓÏ, ˜ÚÓ äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ ÌÂ ËÏÂÂÚÌ‡‰ÂÊÌÓ„Ó Ì‡Û˜ÌÓ„Ó Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl, Ë�‡ÚËÙËˆË�Ó‚‡Î‡ Â„Ó �‡‰Ë ÛÍ�ÂÔÎÂÌËflÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ò Öë Ë ‚ Ì‡‰ÂÊ‰Â ‚˚„Ó‰ÌÓÔ�Ó‰‡Ú¸ ˜‡ÒÚ¸ Ò‚ÓÂÈ Í‚ÓÚ˚ Ì‡ ‚˚·�ÓÒÛ„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡. Ä ‚ÓÚ ‚ ëòÄÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÅÛ¯‡, ÔÓ‰ ‰‡‚ÎÂÌËÂÏÌÂÙÚflÌÓ„Ó ÎÓ··Ë, ‚˚ÒÚÛÔËÎÓ Ô�ÓÚË‚äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡, �ÂÁÓÌÌÓ Á‡fl‚Îflfl,˜ÚÓ ‚ÎËflÌËÂ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ì‡ ÍÎËÏ‡Ú ÔÓÍ‡ ÌÂ‰ÓÍ‡Á‡ÌÓ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍ‡flÛÌË‚Â�ÒËÚÂÚÒÍ‡fl Ò�Â‰‡ ‚ÂÒ¸Ï‡Ó·ÂÒÔÓÍÓÂÌ‡ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï ‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌ˚Ï‚ÎËflÌËÂÏ Ì‡ ÍÎËÏ‡Ú.

íÂÏ‡ ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËÏ‡Ú‡ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ÔÂ�Â‰ÌÂÏ Í�‡Â Ì‡Û˜Ì˚ı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ.á‰ÂÒ¸ Â˘Â Ó˜ÂÌ¸ ÏÌÓ„Ó ÌÂËÁÛ˜ÂÌÌ˚ı‚ÓÔ�ÓÒÓ‚. ÇÓÚ ÎË¯¸ ÌÂ·ÓÎ¸¯ÓÈ Ô�ËÏÂ�ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó Ô‡�‡‰ÓÍÒ‡: ÌÂ ËÒÍÎ˛˜ÂÌÓ,˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ ‚˚ÁÓ‚ÂÚ �ÂÁÍÓÂÔÓıÓÎÓ‰‡ÌËÂ ‚ Ö‚�ÓÔÂ. ùÚÓ ÏÓÊÂÚÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl, ÂÒÎË ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÉÓÎ¸ÙÒÚ�ËÏ –ÚÂÔÎÓÂ ÚÂ˜ÂÌËÂ, Ë„�‡˛˘ÂÂ �ÓÎ¸Â‚�ÓÔÂÈÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ˆÂÌÚ�‡Î¸ÌÓ„ÓÓÚÓÔÎÂÌËfl. í‡ÍÓÂ ÛÊÂ ·˚‚‡ÎÓ ‚ Ô�Ó¯ÎÓÏ.Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ Ô�ËÁÌ‡ÍË Á‡ÏÂ‰ÎÂÌËflÉÓÎ¸ÙÒÚ�ËÏ‡ Á‡ÙËÍÒË�Ó‚‡Ì˚ ‰‚ÛÏflÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ÏË ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÒÍËÏË„�ÛÔÔ‡ÏË – ·�ËÚ‡ÌÒÍÓÈ Ë ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍÓÈ,- ÍÓÚÓ�˚Â Ó·Ì‡�ÛÊËÎË, ˜ÚÓ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ„Ó‰˚ �‡ÒıÓ‰ ‚Ó‰˚ ‚ ÉÓÎ¸ÙÒÚ�ËÏÂÒÓÍ�‡ÚËÎÒfl ÔÓ˜ÚË Ì‡ 30%.

ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ËÏÂÌÌÓ ËÁ-Á‡ ‚‡ÊÌÓÒÚË‚ÓÔ�ÓÒ‡ Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡ Ì‡ÛÍ‡Á‰ÂÒ¸ Ó˜ÂÌ¸ ÚÂÒÌÓ ÔÂ�ÂÔÎÂÚÂÌ‡ ÒÔÓÎËÚËÍÓÈ. çË ‚ ÍÓÂÏ ÒÎÛ˜‡Â ÌÂÎ¸ÁflÔÓ‰ÏÂÌflÚ¸ ˜ÂÒÚÌ˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËflÔ�ÓÔ‡„‡Ì‰ËÒÚÒÍËÏË Á‡fl‚ÎÂÌËflÏË, ·Û‰¸ÓÌË Á‡ ËÎË Ô�ÓÚË‚ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ÇÂ‰¸, ‚ÍÓÌÂ˜ÌÓÏ Ò˜ÂÚÂ, ‚‡ÊÌÓ ÌÂ ÍÚÓ ÔÓ·Â‰ËÚ ‚ÒÔÓ�Â, ‡ ˜ÚÓ Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚ Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ.çÛ, ‡ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓ ÛÁÌ‡Ú¸, Ì‡‰ÓÔ�Ó‰ÓÎÊ‡Ú¸ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl, ‰Â�Ê‡ ‚ „ÓÎÓ‚Â‚ÒÂ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Â ‚‡�Ë‡ÌÚ˚. �

‹nternete ba¤l› bilgisayar› olan herke-sin kat›labilece¤i ‹ngiltere’nin climatep-rediction.net hesaplar› düzenleme proje-si tam da bu prensibe dayan›yor. Merkezserverden görev alan ve bilgisayar›n ça-l›flmas›ndan itibaren hesaplar› kaydedenküçük bir program kurmak yetiyor.

Bir modelin say›mda kendi paramet-releriyle kay›tlar›n› gözden geçirmesi ikiay›n› al›r. Bugün projeye 40 bin bilgisa-yar kat›l›yor 170 bin model say›ld› ve500 bin de planlan›yor. Bu projenin ön-ceki versiyonu iki y›ll›k çal›flma sonucuXX. yüzy›l›n›n sonuna yapt›¤› ›s› tahmi-nini verdi: 1,5’tan 11,5 dereceye kadar. Bukesinli¤in göz al›c› oldu¤unu söylemekzor fakat iklim de¤iflikli¤i bilgileriniyans›t›yor.

Bilim mi politika m›?

Uluslararas› iklim de¤iflikli¤i uzmanlar›grubunun (Intergovernmental Panel onClimate Change, www.ipcc.com) çokyönlü raporunda olaylarla ilgili yap›lantahmin ve gözlemlerle ilgili her iddia gü-venilirlik itiraz›yla karfl›lafl›yor. “fiüphesi-ze yak›n” kelimeleri iddian›n do¤rulu¤u-nu %99 yans›t›r, “kuvvetle muhtemel”%90-%99, “muhtemel” %66-%99, v.d.Mesela “1960’l› y›llar›n sonunda kar ör-tüsü alan› %10 azald› veya baz› bölgeler-de yaz dönemi kurakl›k flartlar› a¤›rlaflt›,buna ba¤l› olarak muhtemel bir kurakl›kriski var. Uzmanlar›n böyle dikkatli dü-flünceleri politikac›lara keyfi aç›klamalaryapma imkan› veriyor. Bununla beraberal›nan kararlar bilimsel olmaktan çokuzak olabilirler.

Avrupa Birli¤i’nde ve özellikle ‹ngilte-re’de ›s›nman›n özellikle insan›n suçuyüzünden oldu¤u fikri a¤›rl›k kazanma-ya bafllad›. Onun için AB Kyoto Protoko-lünün kabul edilmesi için aktif bir lobi-cilik yapt›. Bu Protokolün üzerine kuru-lan uluslararas› sera gaz› kotas›; ticare-ti, sistemi, alternatif enerjinin ve enerjitasarrufu teknolojilerinin geliflmesini

teflvik ediyor. Daha uzun süre verimsizkalabilirdi ama Kyoto Protokolü’nden“doping” al›nca 10-20 y›l sonra petrol vegaz enerjilerini hayli geri plana atabilir.Bu Avrupa için enerji ba¤›ms›zl›¤› ad›naönemli bir ad›md›r.

Rusya birçok kendi iklim bilimcileri-nin Kyoto Protokolü’nün güvenilir bilim-sel dayana¤› olmad›¤› gerekçesiyle onukarbon at›klar› kotas›n›n bir bölümünükârl› satmak ümidiyle AB ile iliflkilerinikuvvetlendirmek için imzalad›¤› düflün-celerini görmezden geldi. Ama ABD’deBush hükümeti petrol lobisinin bask›lar›Kyoto Protokolü’ne karfl› ç›kt›, insan›n ik-lim de¤iflikli¤inde etkisinin henüz ispatedilmedi¤ini makul bir flekilde ifade etti.Bununla beraber Amerika üniversite çev-releri iklim üzerindeki olas› antropoge-nik etkiden oldukça tedirginler.

‹klim de¤iflikli¤i konusu bilimselaraflt›rmalar›nda henüz bafllang›ç sevi-yesinde. Burada daha araflt›r›lmayanbirçok mesele var. ‹flte, iklimsel para-dokslardan küçük bir örnek: Küresel›s›nman›n Avrupa’da fliddetli so¤uklarasebep olaca¤› aç›k. E¤er Avrupa’n›nmerkez ›s›nma sisteminde rol oynayans›cak ak›nt› Gulfstream durdurulursabu meydana gelebilir. Geçmiflte böylesigerçekleflti. Gulfstream’in son y›llardayavafllad›¤›na dair iflaretler Amerika ve‹ngiliz ba¤›ms›z iki araflt›rma grubu ta-raf›ndan kaydedildi. Bunlar son y›llardaGulfstream’de su tüketimi yaklafl›k %30azald›¤›n› tepsi ettiler.

Maalesef iklim de¤iflikli¤i konusununönemi yüzünden burada bilimle politikaçok s›k› bir flekilde birbirine geçmifltir.Dürüst bir flekilde yap›lan araflt›rmalar››s›nma taraftar› veya ona karfl› propa-ganda bildirileriyle de¤ifltirmek hiçbir fle-kilde mümkün de¤ildir. Çünkü son tah-lilde tart›flmay› kimin kazand›¤› önemlide¤il, asl›nda ne oldu¤u önemlidir. Bunuö¤renmek için de kafam›zda bütün seçe-nekleri tutarak araflt›rmalara devam et-mek gerekir. �





Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó, Ú‡Í Í‡Í Ò˜ËÚ‡ÎË, ˜ÚÓ«ËÁÎË¯ÍË» Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Â ÔÓ„ÎÓ˘‡˛ÚÒfl åË�Ó‚˚ÏÓÍÂ‡ÌÓÏ.

Ç 1957-1958 „„., ‚ ıÓ‰ÂåÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓ„Ó ÉÂÓÙËÁË˜ÂÒÍÓ„Ó ÉÓ‰‡,Û˜ÂÌ˚Â �Â¯ËÎË Ô�Ó‚Â�ËÚ¸ ‰‡ÌÌÓÂÔ�Â‰ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë Ô�Ó‚ÂÎËËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl Ì‡ ‚Â�¯ËÌÂ „‡‚‡ÈÒÍÓ„Ó‚ÛÎÍ‡Ì‡ å‡ÛÌ‡ ãÓ‡, ÔÓÍ‡Á‡‚¯ËÂ, ˜ÚÓÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆËfl ‰‚ÛÓÍËÒË Û‚ÂÎË˜Ë‚‡ÂÚÒflÒ ‚˚ÒÓÚÓÈ. Ç Ò‚flÁË Ò ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ

Ö ˘Â ‚ XIX ‚. Û˜ÂÌ˚Â ÁÌ‡ÎË, ˜ÚÓ‰‚ÛÓÍËÒ¸ Û„ÎÂ�Ó‰‡ Á‡‰Â�ÊË‚‡ÂÚÒÓÎÌÂ˜ÌÓÂ ÚÂÔÎÓ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Â, ˜ÚÓ

‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�Û ÔÓ‚Â�ıÌÓÒÚËáÂÏÎË. ç‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÈ Ô�Ó„�ÂÒÒÚ�Â·ÛÂÚ ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â„Ó ÔÓÚ�Â·ÎÂÌËfl�‡ÁÎË˜Ì˚ı ‚Ë‰Ó‚ ËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡Ë Â„Ó Ô�ÓËÁ‚Ó‰Ì˚ı, ˜ÚÓ, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ,Û‚ÂÎË˜Ë‚‡ÂÚ ÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆË˛ ‰‚ÛÓÍËÒËÛ„ÎÂ�Ó‰‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Â. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡Ô�ÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ Û˜ÂÌ˚Â ÌÂÔ�ËÌËÏ‡ÎË ‚Ó ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ‰‡ÌÌÓÂ

Bilim adamlar› daha XIX. yüzy›ldakarbondioksitin güneflin s›cakl›-¤›n› tuttu¤unu, bunun da yeryü-

zündeki ›s›y› etkiledi¤ini biliyorlard›. Bi-limsel ve teknolojik süreç, çeflitli do¤alenerji kaynaklar› ve yan ürünlerinin tü-ketimine gittikçe daha çok ihtiyaç duyu-yor bu da atmosferde karbondioksitinyo¤unlaflmas›n› art›r›yor. Fakat bilimadamlar› uzun süre bu olguyu dikkatealmad›lar çünkü karbonlu gaz “art›kla-




YAZ 2007, SAYI: 25

Изменение климатаи всемирный ответ

Саулет Сакенов

Научный сотрудник координационного центра по изменению климата (Казахстан).

‹klim de¤ifliklikleri ve

dünyan›n cevab›

Saulet Sakenov

‹klim De¤ifliklikleri Koordinasyon Merkezi Uzman› (Kazakistan).

Климат на Землеопределяется сложным

взаимодействиематмосферы, Мирового

океана, вечными льдами наполюсах, животными,

растениями и осадочнымипородами.

Dünya iklimi atmosferin,

okyanuslar›n, kutuplardaki

buzullar›n, canl›lar,

bitkiler ve tortul kitlelerle

aras›ndaki kar›fl›k

etkileflimleriyle belirlenir.

ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚ¸˛ ‚ ÏË�Â ‚ „Ó‰˚ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚, ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó ÒÂ�Â‰ËÌ˚80-ı „„., ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓ„ÓÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÔÓ ÒÓÍ�‡˘ÂÌË˛‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ÌÂ ·˚ÎÓ.è�Ë�Ó‰ÓÓı�‡ÌÌ˚Â ÏÂ�ÓÔ�ËflÚËfl·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚‡ ÒÚ�‡Ì ÏË�‡ ÌÂ ‚˚ıÓ‰ËÎËÁ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â �‡ÏÍË. ÅÎ‡„Ó‰‡�flÛÒËÎËflÏ Û˜ÂÌ˚ı ÏÌÓ„Ëı ÒÚ�‡Ì ÔÓÁËˆËË„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ ÔÓ Ô�Ó·ÎÂÏÂ ÒÓı�‡ÌÂÌËflÓÁÓÌÓ‚Ó„Ó ÒÎÓfl ÒÚ‡ÎË ÏÂÌflÚ¸Òfl, ‚�ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ˜Â„Ó ‚ 1987 „. ‚ åÓÌ�Â‡ÎÂ ·˚ÎÔÓ‰ÔËÒ‡Ì Ô�ÓÚÓÍÓÎ Ó· Ó„�‡ÌË˜ÂÌËË, ‡‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË Ë Á‡Ô�Â˘ÂÌËË ‚˚·�ÓÒÓ‚,Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏıÎÓ�ÙÚÓ�Û„ÎÂ�Ó‰Ó‚. åÓÌ�Â‡Î¸ÒÍËÈè�ÓÚÓÍÓÎ ÓÚÍ�˚Î ÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚˚ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓ„Ó ÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÔÓ‰�Û„ËÏ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï Ô�Ë�Ó‰ÓÓı�‡ÌÌ˚ÏÔ�Ó·ÎÂÏ‡Ï.

á‡fl‚ÎÂÌËÂ ‚ ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍÓÏäÓÌ„�ÂÒÒÂ ‚ 1988 „. Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ‚˚‰‡˛˘ËıÒfl Û˜ÂÌ˚ı-ÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„Ó‚ëòÄ ÑÊÂÈÏÒ‡ ï‡ÌÒÂÌ‡ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ «Ò‚˚ÒÓÍÓÈ ÒÚÂÔÂÌ¸˛ ‰ÓÒÚÓ‚Â�ÌÓÒÚËÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ (Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ò�Â‰ÌÂÈ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚Ô�Ë·ÎËÁËÚÂÎ¸ÌÓ Ì‡ 0,5 °ë ‚ ˝ÚÓÏÒÚÓÎÂÚËË) ÏÓÊÌÓ Ò‚flÁ‡Ú¸ Ò‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌ˚Ï Ô‡�ÌËÍÓ‚˚Ï˝ÙÙÂÍÚÓÏ», ‚˚Á‚‡ÎÓ ·Û�˛ Í�ËÚËÍË.«èÓ�‡ Ô�ËÁÌ‡Ú¸ ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓÛ·Â‰ËÚÂÎ¸Ì˚ÏË ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓÔ‡�ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ Ó˘Û˘‡ÂÚÒfl ÛÊÂÒÂÈ˜‡Ò», ÔÓ‚ÚÓ�ËÎ Û˜ÂÌ˚È ‚ ËÌÚÂ�‚¸˛„‡ÁÂÚÂ New York Times. ëÎÓ‚‡ ï‡ÌÒÂÌ‡ËÏÂÎË ÌÂÓ·˚˜‡ÈÌ˚È ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ˝ÙÙÂÍÚ Ë Á‡ÒÚ‡‚ËÎË ÏÌÓ„Ëı Û˜ÂÌ˚ı ËÔÓÎËÚËÍÓ‚ ÏË�‡ Ó·�‡ÚËÚ¸ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡‰‡ÌÌÛ˛ Ô�Ó·ÎÂÏÛ. åÌÓ„ËÂ ÍÎËÏ‡ÚÓÎÓ„ËÌÂ ÒÓ„Î‡ÒËÎËÒ¸ Ò ‚˚‚Ó‰‡ÏË ï‡ÌÒÂÌ‡ ËÁ‡fl‚ËÎË, ˜ÚÓ Ê‡�ÍËÂ „Ó‰˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl‚ÒÂ„Ó ÎË¯¸ Ó·˚˜Ì˚Ï ÓÚÍÎÓÌÂÌËÂÏ ÓÚÒ�Â‰ÌËı ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÈ. é‰Ì‡ÍÓ ‰‡ÌÌ˚Â,ÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰‡˛˘ËÂ ÏÌÂÌËÂ ï‡ÌÒÂÌ‡,Ô�Ó‰ÓÎÊ‡˛Ú Ì‡Í‡ÔÎË‚‡Ú¸Òfl. à ‚ 1989 „.Ä. ëÚ�ÓÌ„ ËÁ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„ÓÛÔ�‡‚ÎÂÌËfl ÔÓ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËflÏ‡ÚÏÓÒÙÂ�˚ Ë ÓÍÂ‡Ì‡ ÒÓÓ·˘ËÎ:«àÁÏÂ�ÂÌËfl ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚ ÔÓ‚Â�ıÌÓÒÚËÓÍÂ‡Ì‡, Ô�Ó‚Â‰ÂÌÌ˚Â ÒÔÛÚÌËÍÓÏ ‚ÔÂ�ËÓ‰ 1982-1988 „„., ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓåË�Ó‚ÓÈ ÓÍÂ‡Ì ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ, ÌÓ Á‡ÏÂÚÌÓÌ‡„�Â‚‡ÂÚÒfl Ô�ËÏÂ�ÌÓ Ì‡ 0,1 °ë ‚ „Ó‰».èÓÁÊÂ ÌÂÍÓÚÓ�˚Â Û˜ÂÌ˚Â ÒÓ„Î‡ÒËÎËÒ¸ Òï‡ÌÒÂÌÓÏ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ô�ËÁÌ‡ÍË‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌÓ„Ó Ô‡�ÌËÍÓ‚Ó„Ó ˝ÙÙÂÍÚ‡ÛÊÂ ÌÂ ‚˚Á˚‚‡˛Ú ÒÓÏÌÂÌËÈ: ÓÚÒÚÛÔËÎ‡ÁÓÌ‡ ‚Â˜ÌÓÈ ÏÂ�ÁÎÓÚ˚ Ì‡ ÄÎflÒÍÂ Ë ‚ä‡Ì‡‰ÒÍÓÈ Ä�ÍÚËÍÂ, ‚ÓÁ�ÓÒÎ‡ Ò�Â‰ÌflflÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�‡ ‚Ó‰˚ Í‡Ì‡‰ÒÍËı ÓÁÂ�,ÛÏÂÌ¸¯ËÎ‡Ò¸ „Ó‰Ó‚‡fl Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸Ì‡flÔ�ÓÚflÊÂÌÌÓÒÚ¸ ÎÂ‰ÌËÍÓ‚Ó„Ó ÔÓÍ�Ó‚‡ ‚ÄÌÚ‡�ÍÚË‰Â Ë Ä�ÍÚËÍÂ, ÛÏÂÌ¸¯ËÎÓÒ¸





Шесть сценариев развития событий Температура воздуха поднимется в среднем на 1,8 градусов (1,1 - 2,9 градуса). Подвлиянием процесса глобализации предполагается формирование «общего» мира сучастием тех, чья роль в загрязнении окружающей среды минимальна. К серединевека населения планеты достигнет наивысшего предела, после чего произойдет спадроста населения. Ожидается более справедливая модель мира, направленная наэкономическое и экологическое выживание, однако дополнительных инициатив попредотвращению климатических изменений не ожидается.

Температура воздуха увеличится в среднем на 2,4 градуса (от 1,4 до 3,8 градуса). Рост

температуры будет очень быстрым, экономика обратится к негорючим и экологически

безопасным видам энергоресурсов, мир объединится благодаря новым технологиям.

Температура воздуха поднимется в среднем на 2,4 градуса (от 1,4 до 3,8 градуса): Длясоциального, экологического и экономического выживания приобретут значениерегиональные подходы в решении климатических проблем.

Температура воздуха поднимется в среднем на 2,8 градусов (от 1,7 до 4,4 градуса).

Стремительный рост температуры, экономика продолжает равномерно опираться на

горючие виды топлива, ядерную и альтернативные источники энергии. Более

активно внедряются новые технологии. Этот сценарий наиболее близок к прогнозам

МАГАТЭ на 2050 г.

Потепление воздуха в среднем на 3,4 градуса (от 2 до 5,4 градуса). Предполагаетсягетерогенный мир, самодостаточный, с сохранением региональных особенностей.Численность населения продолжает расти, уровень рождаемости растет медленно,экономическое развитие сохраняет региональные тенденции.

Температура воздуха увеличится в среднем на 4 градуса (от 2,4 до 6,4 градуса).

Уровень загрязнения воздуха растет, постоянно увеличивается потребность в

горючем топливе.

Uzmanlardan alt› senaryo1.8 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.1 ile 2.9 derece): Daha az kirletenlerin oldu¤uküreselleflmenin etkisiyle “ortak” bir dünya öngörülüyor. Yüzy›l›n ortas›ndanüfusun tavan yapaca¤›, sonra düflüfle geçece¤i, çözümlerin ekonomik ve çevreselyaflanabilirli¤e yöneldi¤i, daha hakkaniyetli, ancak iklimin yönetiminde daha fazlagiriflimin olmad›¤› bir dünya tasarlan›yor.2.4 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.4 ile 3.8 derece): Art›fl çok h›zl› olmas›na karfl›n,ekonomi fosil enerjilerin d›fl›nda kaynaklara dayan›yor ve daha etkili teknolojilerlehemen bütünlefliyor.Senaryo B: 2.4 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.4 ile 3.8 derece): Ekonomik, sosyal ve çevreselanlamda yaflanabilirlikte yerel çözümlerin önem kazand›¤› bir dünyay› tarif ediyor. Senaryo A1B: 2.8 derecelik s›cakl›k art›fl› (1.7 ila 4.4 derece): Art›fl çok h›zl›, ekonomi,fosille nükleer ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n dengeli olarak kullan›m›nadayan›yor. Daha etkili yeni teknolojiler de çok çabuk yaflama giriyor. Uluslararas›Atom Enerjisi Kurumunun (UAEK) 2050 için flu an öngördü¤ü tahminlere en yak›nsenaryo. 3.4 derecelik s›cakl›k art›fl› (2 ile 5.4 derece): Kendine yeterli, yerel kimliklerin korundu¤uçok heterojen bir dünyay› tahmin ediyor. Nüfus artmaya devam ediyor, do¤um oranlar›daha yavafl seyrediyor, ekonomik kalk›nma özellikle bölgesel e¤ilim gösteriyor.4 derecelik s›cakl›k art›fl› (2.4 ile 6.4 derece): Daha fazla kirletenlerin oldu¤u, fosilenerjilere fazlas›yla muhtaç çok h›zl› artan bir dünya öngörülüyor.

1

234

5

6

1

234

56

ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ‡ÈÒ·Â�„Ó‚. çÂÓ·˚˜Ì˚ÂÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂ fl‚ÎÂÌËfl ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ„Ó‰˚ – Û�‡„‡Ì˚ «ï¸˛„Ó» Ë «ä‡Ú�ËÌ‡»,Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËfl ‚ ÄÙ�ËÍÂ, û„Ó-ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈÄÁËË Ë Ö‚�ÓÔÂ, ıÓÎÓ‰Ì˚Â ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚ ‚ÒÚ�‡Ì‡ı Ò Ú�‡‰ËˆËÓÌÌÓ Á‡ÒÛ¯ÎË‚˚Ï ËÎË‚Î‡ÊÌ˚Ï Ú�ÓÔË˜ÂÒÍËÏ ÍÎËÏ‡ÚÓÏÔÓ�Ó‰ËÎË Ô�Â‰ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜ÚÓ ÓÌËfl‚Îfl˛ÚÒfl ÒË„Ì‡ÎÓÏ Ì‡�‡ÒÚ‡ÌËflÔ‡�ÌËÍÓ‚Ó„Ó ˝ÙÙÂÍÚ‡.

Ç ‰ÂÍ‡·�Â 1988 „. ÉÂÌÂ�‡Î¸Ì‡flÄÒÒ‡Ï·ÎÂfl ééç Ó‰Ó·�ËÎ‡ ÒÓÁ‰‡ÌËÂåÂÊÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ „�ÛÔÔ˚˝ÍÒÔÂ�ÚÓ‚ ÔÓ ËÁÏÂÌÂÌË˛ ÍÎËÏ‡Ú‡(Intergovernmental Panel on ClimateChange). à ‚ 1989 „. „Î‡‚˚ ÒÂÏËÍ�ÛÔÌ˚ı ‰ÂÏÓÍ�‡ÚË˜ÂÒÍËı ‰Â�Ê‡‚Ô�ËÁÌ‡ÎË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ô�ËÌflÚËflÇÒÂÏË�ÌÓÈ ÍÓÌ‚ÂÌˆËË ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ÏÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ‚ ˆÂÎflıÛÏÂÌ¸¯ÂÌËfl ‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı„‡ÁÓ‚.

ã˛‰Ë Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËflÏË ÒÚ�ÂÏËÎËÒ¸‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ì‡ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘Û˛ Ò�Â‰Û.Ä ÒÂÈ˜‡Ò Ï˚ ‚ÌÂÁ‡ÔÌÓ ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ Ì‡ÔÓ�Ó„Â Í�ÛÔÌÂÈ¯Â„Ó ËÁÏÂÌÂÌËflÍÎËÏ‡Ú‡, ‚˚Á‚‡ÌÌÓ„Ó ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸˛˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, Ú‡ÍËÂËÁÏÂÌÂÌËfl fl‚Îfl˛ÚÒflÌÂÁ‡ÔÎ‡ÌË�Ó‚‡ÌÌ˚ÏË Ë, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ,ÌÂÛÔ�‡‚ÎflÂÏ˚ÏË Ë ÏÓ„ÛÚ Ô�Ë‚ÂÒÚË ÍÍ‡Ú‡ÒÚ�ÓÙË˜ÂÒÍËÏ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËflÏ.

äÎËÏ‡Ú Ì‡ áÂÏÎÂ ÓÔ�Â‰ÂÎflÂÚÒflÒÎÓÊÌ˚Ï ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂÏ ‡ÚÏÓÒÙÂ�˚,åË�Ó‚Ó„Ó ÓÍÂ‡Ì‡, ‚Â˜Ì˚ÏË Î¸‰‡ÏË Ì‡ÔÓÎ˛Ò‡ı, ÊË‚ÓÚÌ˚ÏË, �‡ÒÚÂÌËflÏË ËÓÒ‡‰Ó˜Ì˚ÏË ÔÓ�Ó‰‡ÏË. ÉÓ‚Ó�fl ÓÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ, Û˜ÂÌ˚Â ËÏÂ˛Ú‚ ‚Ë‰Û ‚ÒÂ Ô�Ë�Ó‰Ì˚Â Ù‡ÍÚÓ�˚,ÙÓ�ÏË�Û˛˘ËÂ ÍÎËÏ‡Ú. Ç ÒÓÒÚ‡‚ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ‚ıÓ‰ËÚ, ÔÓÍ�‡ÈÌÂ ÏÂ�Â, ˜ÂÚ˚�Â ÓÒÌÓ‚Ì˚ıÍÓÏÔÓÌÂÌÚ‡: ‡ÚÏÓÒÙÂ�‡, „Ë‰�ÓÒÙÂ�‡,ÎËÚÓÒÙÂ�‡ Ë ·ËÓÒÙÂ�‡. äÓ„‰‡ ÓÌ‡Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ‚ �‡‚ÌÓ‚ÂÒËË, Í‡Í ˝ÚÓ ·˚ÎÓ‰Ó Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈ �Â‚ÓÎ˛ˆËË,ÔÓ„ÎÓ˘ÂÌÌ‡fl ÒÓÎÌÂ˜Ì‡fl �‡‰Ë‡ˆËflÛ�‡‚ÌÓ‚Â¯Ë‚‡Î‡Ò¸ ÔÓ‚Â�ıÌÓÒÚÌ˚ÏËÁÎÛ˜ÂÌËÂÏ áÂÏÎË Ë ‡ÚÏÓÒÙÂ�˚. íÂÔÂ�¸ÊÂ ‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌ˚Â Ù‡ÍÚÓ�˚,‚˚Á˚‚‡˛˘ËÂ ‡ÍÍÛÏÛÎflˆË˛ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ˝ÌÂ�„ËË, ‚ÎËfl˛Ú Ì‡ ÚÂÔÎÓ‚ÓÈ ·‡Î‡ÌÒ,ËÁÏÂÌflfl ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÍÎËÏ‡Ú. äÙ‡ÍÚÓ�‡Ï, ‡ÍÚË‚ÌÓ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘ËÏ Ì‡·‡Î‡ÌÒ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÈ ˝ÌÂ�„ËË, ÓÚÌÓÒflÚÒflÚÂıÌÓ„ÂÌÌ˚Â „‡Á˚, ÍÓÚÓ�˚Â Ï˚Ì‡Á˚‚‡ÂÏ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ÏË.

ëÓÎÌÂ˜Ì‡fl �‡‰Ë‡ˆËfl ‰ÓÒÚË„‡ÂÚáÂÏÎË, ˜‡ÒÚ¸ ÂÂ ÓÚ�‡Ê‡ÂÚÒfl. ÅÓÎ¸¯‡fl˜‡ÒÚ¸ Ô�ÓÌËÍ‡ÂÚ ÒÍ‚ÓÁ¸ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û ËÌ‡„�Â‚‡ÂÚ ÔÓ‚Â�ıÌÓÒÚ¸ áÂÏÎË. áÂÏÎÂÈËÒÔÛÒÍ‡ÂÚÒfl ËÌÙ�‡Í�‡ÒÌÓÂ (àä)ËÁÎÛ˜ÂÌËÂ. ó‡ÒÚ¸ ˝ÚÓ„Ó àä-ËÁÎÛ˜ÂÌËfl

r›”n›n dünya okyanuslar› taraf›ndanemildi¤ini düflünüyorlard›.

1957-1958 y›llar›nda Uluslararas› Je-ofizik Y›l› süresince bilim adamlar› sözkonusu hipotezi denemeyi kararlaflt›r-d›lar ve Havai’deki volkan Mauna Lu-a’n›n zirvesinde araflt›rma yapt›lar. Buaraflt›rmalar karbondioksit yo¤unlafl-mas›n›n yükseklerde daha fazla oldu-¤unu gösterdi. So¤uk Savafl y›llar›nda1980’li y›llar›n ortalar›na kadar devameden politik istikrars›zl›k yüzünden seragazlar› at›klar›na karfl› uluslararas› biriflbirli¤i yoktu. Birçok ülkenin do¤ay› ko-ruma etkinlikleri ulusal s›n›rlar›n› afl-mad›. Birçok ülkedeki bilim adamlar›-n›n gayretleri sayesinde kimi devletinozon tabakas›n› koruma problemindekitutumu de¤iflmeye bafllad› ve bununsonucunda 1987 y›l›nda Monreal’de klo-roflorokarbon gaz› üretimini s›n›rlayan,daha sonra art›klar›n› yasaklayan pro-tokol imzaland›. Monreal Protokolü di-¤er küresel do¤ay› koruma problemle-rinde iflbirli¤i perspektifleri açt›.

ABD’nin önde gelen klimatologlar›n-dan James Hansen 1988 y›l›nda Ameri-ka Kongresi’nde yapt›¤› “büyük ihtimal-le ›s›nma (küresel ›s›nma bu as›rda yak-lafl›k 0,5 ˚C yükselmiflti) anthropogeniksera etkisine ba¤l›d›r” bildirisi büyükelefltirilere maruz kald›. Bilim adam›New York Times gazetesine verdi¤i rö-portajda “Sera etkisinin flimdiden hisse-dilmesini yeterince ikna edici oldu¤unukabul etmek gerekir” fleklinde görüflleri-ni tekrar etti. Hansen’in sözleri al›fl›lma-

d›k bir politik etki yaratt› ve birçok bilimadam› ve politikac›y› bu probleme dik-kat çekmeye zorlad›. Bilim adamlar›Hansen’in görüfllerine kat›lmad› ve sa-dece s›cak y›llar›n orta göstergelerindengenel bir sapma oldu¤unu bildirdiler.Fakat Hansen’in fikirlerini do¤rulayanveriler birikmeye devam ediyor. 1989 y›-l›nda atmosfer ve okyanus araflt›rmala-r› ulusal yönetiminden A. Strong“1982–1988 y›llar› aras›nda uydu arac›l›-¤›yla yap›lan okyanus ›s› ölçümleri dün-ya okyanuslar›n›n yavafl yavafl ama farkedilir bir flekilde her y›l yaklafl›k olarak0,1 ˚C ›s›nd›¤›n› gösteriyor” dedi. Baz›bilim adamlar› daha sonra anthropoge-nic sera etkisinin iflaretlerinin art›k flüp-he götürmedi¤ini söyleyerek Hansen’ekat›ld›lar. Alaska ve Kanada’daki buzul-lar eridi, Kanada göllerinin ortalama sus›cakl›klar› artt›, Antarktika ve Arkti-ka’n›n y›ll›k buz örtüsünün uzunlu¤uk›sald›, aysberg say›s› azald›. Son y›llar-daki al›fl›lmad›k iklim olaylar› Hugo veKatrina kas›rgalar›, Afrika, Güney Asyave Avrupa’daki su bask›nlar›, s›cak veyanemli tropikal iklime sahip ülkelerdekiso¤uklar bu olgular sera etkisinin artt›-¤›n›n sinyalleri oldu¤u tahminini do-¤urdu.

Aral›k 1988 y›l›nda BM Genel Kuruluuzmanlardan oluflan bir Hükümetleraras› ‹klim De¤ifliklikleri Paneli (Intergo-vernmental Panel on Climate Change)kurulmas›n› onaylad›. 1989 y›l›nda de-mokratik yedi büyük ülke devlet baflkan-lar›, sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lmas›n›




YAZ 2007, SAYI: 25

ÔÓ„ÎÓ˘‡ÂÚÒfl Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ÏË „‡Á‡ÏË ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Â Ë Ú‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏÛ‰Â�ÊË‚‡ÂÚÒfl ÚÂÔÎÓ. ì‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ÊÂÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆËË Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚Ô�Ë‚Ó‰ËÚ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ÒÓÎÌÂ˜ÌÓÂËÁÎÛ˜ÂÌËÂ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Í‡Í ·˚ ‚ ÎÓ‚Û¯ÍÂ Ë‚ÒÂ ÒËÎ¸ÌÂÂ Ì‡„�Â‚‡ÂÚ ÁÂÏÎ˛.ì‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ÒÓ‰Â�Ê‡ÌËfl ‰‚ÛÓÍËÒËÛ„ÎÂ�Ó‰‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ�Â Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚ ÌÂÚÓÎ¸ÍÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÔÛÚÂÏ, ÌÓ Ú‡ÍÊÂ Ë‚ �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË,„Î‡‚Ì˚Ï Ó·�‡ÁÓÏ Á‡ Ò˜ÂÚ ÒÊË„‡ÌËflËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡ Ë ÒÓÍ�‡˘ÂÌËflÎÂÒÌ˚ı Ï‡ÒÒË‚Ó‚. ëÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ,ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ �‡ÁÎË˜‡Ú¸ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ËÒÓÁ‰‡ÌÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ (‡ÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌ˚È)ÛÒËÎÂÌÌ˚È Ô‡�ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ (ËÎË„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ). ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÈÔ‡�ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ ÔÓ‰‰Â�ÊË‚‡ÂÚ‡ÚÏÓÒÙÂ�Û áÂÏÎË ‚ ÒÓÒÚÓflÌËË ÚÂÔÎÓ‚Ó„Ó·‡Î‡ÌÒ‡, ·Î‡„ÓÔ�ËflÚÌÓ„Ó ‰ÎflÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÊË‚ÓÚÌ˚ı Ë �‡ÒÚÂÌËÈ.ÄÌÚ�ÓÔÓ„ÂÌÌ˚È Ô‡�ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚÌ‡�Û¯‡ÂÚ ˝ÚÓÚ ÒÎÓÊË‚¯ËÈÒfl ÚÂÔÎÓ‚ÓÈ·‡Î‡ÌÒ ‚ ÒËÒÚÂÏÂ ‡ÚÏÓÒÙÂ�‡-„Ë‰�ÓÒÙÂ�‡-ÎËÚÓÒÙÂ�‡ Ë ÏÓÊÂÚÔ�Ë‚ÂÒÚË Í Í‡Ú‡ÒÚ�ÓÙË˜ÂÒÍÓÏÛÔÓ‚˚¯ÂÌË˛ ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚.

å˚ Û·ÂÊ‰ÂÌ˚, ˜ÚÓ ÒËÎ¸ÌÂÈ¯ËÂÔÓ„Ó‰Ì˚Â Í‡Ú‡ÍÎËÁÏ˚, ÒÓÚ�flÒ‡˛˘ËÂÏË� ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚�ÂÏfl, fl‚Îfl˛ÚÒflÔ�Â‰‚ÂÒÚÌËÍ‡ÏË Â˘Â ·ÓÎÂÂ ÊÂÒÚÓÍËıÒÓ·˚ÚËÈ, ÒÏfl„˜ÂÌËÂ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÈÍÓÚÓ�˚ı Ë ‡‰‡ÔÚ‡ˆËfl Í ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈÒ�Â‰Â fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌÂÈ¯ÂÈ Á‡‰‡˜ÂÈÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÒÚË.

ä‡Í ÛÊÂ „Ó‚Ó�ËÎÓÒ¸ ‚˚¯Â, ÏË�Ó‚ÓÂÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó, Ó·ÂÒÔÓÍÓÂÌÌÓÂ �ÂÁÍËÏËÁÏÂÌÂÌËÂÏ ÚÂÔÎÓ‚Ó„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡, Ô�Ë¯ÎÓÍ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌË˛ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚËÒÓÍ�‡˘ÂÌËfl ‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı„‡ÁÓ‚. Å˚Î �‡Á�‡·ÓÚ‡Ì ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚È‰ÓÍÛÏÂÌÚ, ‚ ÍÓÚÓ�ÓÏ Á‡ÙËÍÒË�Ó‚‡Ì‡ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÒÓÍ�‡˘ÂÌËfl ‚˚·�ÓÒÓ‚Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ë ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËfl Ëı Ì‡Û�Ó‚ÌÂ, ÌÂ Û„�ÓÊ‡˛˘ÂÏ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈÒ�Â‰Â. ùÚËÏ ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ ÒÚ‡Î‡ê‡ÏÓ˜Ì‡fl äÓÌ‚ÂÌˆËfl ééç Ó·ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËÏ‡Ú‡ (êäàä), Ô�ËÌflÚ‡fl‚ 1992 „. ‚ êËÓ-‰Â-Ü‡ÌÂÈ�Ó. äÓÌ‚ÂÌˆËfl‚ÒÚÛÔËÎ‡ ‚ ÒËÎÛ ‚ 1994 „., ÂÂ�‡ÚËÙËˆË�Ó‚‡ÎË 190 „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚. ë‡Ï‡ÔÓ ÒÂ·Â äÓÌ‚ÂÌˆËfl ËÏÂÎ‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ‰ÂÍÎ‡�‡ÚË‚Ì˚È ı‡�‡ÍÚÂ� Ë ÌÂ ËÏÂÎ‡ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ı ÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚ ‰ÎflÒÌËÊÂÌËfl ‚˚·�ÓÒ‡ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚.í‡ÍËÏ ËÌÒÚ�ÛÏÂÌÚÓÏ ÒÚ‡ÎÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚È ‚ 1997 „Ó‰Û ‚ äËÓÚÓ(üÔÓÌËfl) è�ÓÚÓÍÓÎ Í äÓÌ‚ÂÌˆËË, „‰ÂÔ�ÓÔËÒ‡Ì˚ ÍÓÌÍ�ÂÚÌ˚Â Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ÏÌÓ„Ëı ÒÚ�‡Ì ÔÓ ÒÌËÊÂÌË˛ ‚˚·�ÓÒÓ‚.ç‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ ‰ÂÌ¸ ÓÌ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì 169-˛ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ÏË.

ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ �‡·ÓÚ‡ÂÚ‚ ‰‡ÌÌÓÏ Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌËË. êäàä ééç�‡ÚËÙËˆË�Ó‚‡Ì‡ ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÓÏ ‚ 1995 „.,‡ ‚ 1998 „. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ‚˚ÔÛÒÚËÎ ÔÂ�‚ÓÂç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÒÓÓ·˘ÂÌËÂ ÔÓËÌ‚ÂÌÚ‡�ËÁ‡ˆËË Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚.äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ‚ 1999 „.íÓ„‰‡ ÊÂ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Ó·˙fl‚ËÎ Ó Ò‚ÓÂÏ‰Ó·�Ó‚ÓÎ¸ÌÓÏ Ô�ËÌflÚËË Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÔÓ ÒÓÍ�‡˘ÂÌË˛ Ó·˙ÂÏÓ‚ ‚˚·�ÓÒÓ‚Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. ç‡ äÓÌÙÂ�ÂÌˆËËëÚÓ�ÓÌ (äë)-5 ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÛ ÌÂ Û‰‡ÎÓÒ¸

amaçlayan küresel iklim de¤iflikliklerineyönelik bir dünya anlaflmas›n›n yap›l-mas›n›n gerekli oldu¤unu kabul ettiler.

‹nsanlar binlerce y›ld›r çevrelerini et-kilemeye çal›flt›lar. fiimdiyse insan faali-yetlerinin sebep oldu¤u büyük de¤iflim-lerin efli¤inde bulduk kendimizi bir anda.Bu de¤ifliklikler planlan›lmad› ve yöneti-lebilir de¤iller, büyük felaketlere sebepolacak sonuçlara götürebilirler maalesef.

Dünya iklimi atmosferin, okyanusla-r›n, kutuplardaki buzullar›n, canl›lar, bit-kiler ve tortul kitlelerle aras›ndaki kar›fl›ketkileflimleriyle belirlenir. Bilim adamlar›iklim sistemini konuflurken iklimi flekil-lendiren tabiat faktörlerinin hepsini ifa-de ederler. ‹klim sistemine dört as›l un-sur girer; atmosfer, hidrosfer, litosfer vebiyosfer. ‹klim dengede oldu¤u zamansanayi devriminden önce oldu¤u gibiemilen günefl radyasyonu yeryüzü ve at-mosfer yüzeyinde da¤›larak dengelenir-di. fiimdi ise günefl enerjisini biriktirenanthropogenik faktörler ›s› dengesini et-kileyerek iklimi de¤ifltiriyorlar. Güneflenerjisi dengesini etkileyen sera gaz› de-di¤imiz teknogen gazlard›r.

Günefl ›fl›nlar› yeryüzüne ulafl›r, birk›sm› geri püskürtülür. Büyük k›sm› at-mosfere yay›l›r ve yeryüzünü ›s›t›r. Top-rak k›z›lötesi ›fl›nlar›n› yayar. Bu k›z›löte-si ›fl›nlar›n bir k›sm› atmosferde seragazlar› taraf›ndan emilir böylece ›s› ko-runur. Sera gazlar›n›n yo¤unlu¤ununartmas› günefl ›fl›nlar›n› adeta kafesteb›rak›r, yeryüzü de bu yüzden gittikçedaha çok ›s›n›r. Atmosferde karbondiok-sit art›fl› sadece do¤al yollarla gerçeklefl-mez. Özellikle do¤al enerji kaynaklar›-n›n yak›lmas› ve ormanl›k alanlar›nazalmas› gibi insan faaliyetleri sonucuda olur. fiu hâlde do¤al ve insan›n yarat-t›¤› (anthropogenik) güçlendirilmifl se-ra etkisini (veya küresel ›s›nma) ay›rt et-mek gerekir. Do¤al sera etkisi dünyan›natmosferini canl›lar›n ve bitkilerin yafla-yabilece¤i bir ›s› dengesinde tutar. Ant-hropogenik sera etkisi ise atmosfer-hid-resfer-litosfer sisteminde oluflan bu ›s›dengesini bozar, ›s› derecesini felaketle-re sebep olabilecek fleklide yükseltebilir.

Son zamanlarda dünyay› sarsan bü-yük hava de¤iflikliklerinin daha korkunçfelaketlerin alametleri oldu¤una, so-nuçlar›n›n hafifletilmesi ve çevreyeadaptasyonun günümüzün en önemligörevleri oldu¤una inan›yoruz.





Климат на Землеопределяется сложным

взаимодействиематмосферы, Мирового

океана, вечными льдами наполюсах, животными,

растениями и осадочнымипородами.

Dünya iklimi atmosferin,

okyanuslar›n, kutuplardaki

buzullar›n, canl›lar,

bitkiler ve tortul kitlelerle

aras›ndaki kar›fl›k

etkileflimleriyle belirlenir.

‚ÓÈÚË ‚ è�ËÎÓÊÂÌËÂ-1 êäàä ééç, „‰ÂÒÓÒÚÓflÚ �‡Á‚ËÚ˚Â ÒÚ�‡Ì˚ Ë ÒÚ�‡Ì˚ ÒÔÂ�ÂıÓ‰ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ(‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÂ‚�ÓÔÂÈÒÍËÂ ÒÚ�‡Ì˚, êÓÒÒËfl ËìÍ�‡ËÌ‡). Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÔÂ�Â„Ó‚Ó�Ó‚ êäÒ �‡Á‚ËÚ˚ÏË ÒÚ�‡Ì‡ÏË, ÒÚ�‡Ì‡ÏË«„�ÛÔÔ˚ 77» Ë äËÚ‡ÂÏ ‚ 2001 „. Ì‡ äë-7‚ å‡�ÓÍÍÓ Û‰‡ÎÓÒ¸ Ô�ËÌflÚ¸ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂÓ ÒÚ‡ÚÛÒÂ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ‚�‡ÏÍ‡ı ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓ„Ó ÔÂ�Â„Ó‚Ó�ÌÓ„ÓÔ�ÓˆÂÒÒ‡ ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÍÎËÏ‡ÚÛ. ÇÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò Ô�ËÌflÚ˚Ï �Â¯ÂÌËÂÏ,ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÔÓÍ‡ ÒÚ�‡ÌÓÈ ‚ÌÂè�ËÎÓÊÂÌËfl-1 ‚ �‡ÏÍ‡ı äÓÌ‚ÂÌˆËË Ë,‚ ÒÎÛ˜‡Â �‡ÚËÙËÍ‡ˆËË è�ÓÚÓÍÓÎ‡,ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒÚ�‡ÌÓÈ è�ËÎÓÊÂÌËfl-1 ‚�‡ÏÍ‡ı äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡. è�ËÌfl‚Ú‡ÍÓÂ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ, ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÂÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó ÒÓ„Î‡ÒËÎÓÒ¸ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓä‡Á‡ıÒÚ‡Ì – ˝ÚÓ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó,Ó·Î‡‰‡˛˘ÂÂ ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÓÏ ‚ıÓÊ‰ÂÌËfl ‚˜ËÒÎÓ ËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓ �‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚ�‡Ì.

ç‡ 12-È ÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËË ëÚÓ�ÓÌ ‚ç‡È�Ó·Ë ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Á‡fl‚ËÎ Ó Ò‚ÓÂÏ·‡ÁÓ‚ÓÏ „Ó‰Â: 1992-È – ˝ÚÓ „Ó‰,ÓÚÌÓÒËÚÂÎ¸ÌÓ ÍÓÚÓ�Ó„Ó ·Û‰ÂÚÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸Òfl �‡Ò˜ÂÚ ÒÌËÊÂÌËfl‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. çÛÊÌÓÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Á‡fl‚ÎÂÌËÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ÔÓ‚˚ÒËÎÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚È‡‚ÚÓ�ËÚÂÚ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡. è�ËÌflÚ˚Â�Â¯ÂÌËfl Ë �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ‡ÍÚË‚Ì˚ı‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡ ÔÓ êäàä ééçÒÎÂ‰ÛÂÚ �‡ÒˆÂÌË‚‡Ú¸ Í‡Í ÔÓÁËÚË‚Ì˚È‚ÍÎ‡‰ êä ‚ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÂ �‡Á‚ËÚËÂ.ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ÒÓÁ‰‡Î ·Î‡„ÓÔ�ËflÚÌ˚ÂÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl‰ÂÏÓÌÒÚ�‡ˆËÓÌÌ˚ı ËÌÒÚËÚÛˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ıÔ�ÓÂÍÚÓ‚ Á‡ Ò˜ÂÚ „�‡ÌÚÓ‚ÓÈ ÔÓ‰‰Â�ÊÍËÒÚ�‡Ì-‰ÓÌÓ�Ó‚, ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ıÓ�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËflÔ�ÓÂÍÚÓ‚ ÔÓ ÒÌËÊÂÌË˛ ‚˚·�ÓÒÓ‚Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, Ó‰ÌÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÔ�Â‰ÔÓÎ‡„‡˛˘Ëı ÒÌËÊÂÌËÂ ‰�Û„Ëı‚�Â‰Ì˚ı ‚Â˘ÂÒÚ‚ Á‡ Ò˜ÂÚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ�‡Á‚ËÚ˚ı Ë ‰�Û„Ëı ÒÚ�‡Ì ËÁè�ËÎÓÊÂÌËfl-1 äÓÌ‚ÂÌˆËË.

ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, Í ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÒÂ�¸ÂÁÌÓÁ‡Ô‡Á‰˚‚‡ÂÚ Ò Ô�ËÌflÚËÂÏ �Â¯ÂÌËfl Ó�‡ÚËÙËÍ‡ˆËË äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô�ÓÚÓÍÓÎ‡. ÇÓ‚ÒÂÏ ÏË�Â �Â‡ÎËÁÛ˛ÚÒfl ÒÓÚÌË Ô�ÓÂÍÚÓ‚ÔÓ ÒÌËÊÂÌË˛ ‚˚·�ÓÒÓ‚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı„‡ÁÓ‚, ‚ÌÂ‰�fl˛ÚÒfl ÔÂ�Â‰Ó‚˚ÂÚÂıÌÓÎÓ„ËË, ÒÚ�‡Ì˚ Ô�ËÓ·�ÂÚ‡˛ÚÛÌËÍ‡Î¸Ì˚È ÓÔ˚Ú ‚ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÏÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËË ˝ÌÂ�„ËÂÈ Ë Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËË˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. íÓÎ¸ÍÓ ‚äËÚ‡Â ÔÓ äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô�ÓÚÓÍÓÎÛËÌ‚ÂÒÚË�Ó‚‡ÌÓ ·ÓÎÂÂ 1 ÏÎ�‰ ‰ÓÎÎ.é‰Ì‡ÍÓ Ë Ï˚ Ì‡‰ÂÂÏÒfl, ˜ÚÓ ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ‚ÒÍÓ�ÓÏ ‚�ÂÏÂÌË ÒÚ‡ÌÂÚ ÔÓÎÌÓÔ�‡‚Ì˚ÏÛ˜‡ÒÚÌËÍÓÏ ÏË�Ó‚Ó„ÓÔ�Ë�Ó‰ÓÓı�‡ÌÌÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl. �

Yukar›da denildi¤i gibi ›s› dengesi-nin ani de¤ifliklikleriyle rahats›z dünyakamuoyu sera gazlar›n›n at›klar›n›nazalt›lmas› sonucuna vard›. Sera gazlar›at›klar›n›n azalt›lmas› ve çevreye zararvermeyecek flekilde stabilizesini öngö-ren uluslararas› bir belge haz›rland›. Bubelge ile 1992 y›l›nda Rio de Janerio’dakabul edilen Birleflmifl Milletler ‹klimDe¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi(BM‹DÇS) yap›ld›. Anlaflma 1994 y›l›ndayürürlü¤e girdi, anlaflmay› 190 devletimzalad›. Anlaflman›n tumturakl› biriçeri¤i vard› ve sera gazlar› at›klar›n›nazalt›lmas›n› sa¤layacak gerekli meka-nizmalara sahip de¤ildi. Bu mekanizma1997 y›l›nda Japonya’da imzalanan Kyo-to Protokolü oldu. Bu protokolde birçokülkenin at›klar›n azalt›lmas›na yöneliksomut taahhütleri belirtilmifltir. Bugünprotokolü 169 devlet imzalad›.

Kazakistan Cumhuriyeti buna uygunolarak çal›fl›yor ve BM‹DÇS’ni 1995 y›l›n-da imzalad›. 1998 y›l›nda Kazakistan se-ra gazlar›n›n envanterini ç›karan ilkulusal bildirisini yay›nlad›. Kyoto Proto-kolü ise 1999 y›l›nda imzaland›. Kazakis-tan o zaman sera gazlar›n›n azalt›lma-s›n› gönüllü olarak kabul etti¤ini ilanetti. Taraflar Konferans›’nda (COP - 5)Kazakistan BM‹DÇS içinde geliflmifl vegeçifl ekonomileri olan (Do¤u Avrupaülkeleri, Rusya ve Ukrayna) Ek – 1’e gire-medi. Görüflmeler sonucu KazakistanCumhuriyeti 77’ler grubu üyesi geliflmiflülkeler ve Çin’le beraber 2001 y›l›ndaFas’ta Taraflar Konferans›’nda (COP -7)küresel iklim de¤iflikliklerinin görüflme-si sürecindeki statüsünü kabul ettirme-yi baflard›. Kazakistan Cumhuriyeti’ninstatüsüyle ilgili al›nan karara uygun

olarak Kazakistan flimdilik anlaflma çer-çevesinde Ek–1 d›fl›nda kalacak ve Proto-kolü imzalad›ktan sonra Kyoto Protoko-lü çerçevesinde Ek–1 ülkesi olacak. Dün-ya kamuoyu böyle bir karar almakla Ka-zakistan’›n endüstriyel geliflmifl ülkeleraras›na girme potansiyeline sahip oldu-¤unu kabul etmifltir.

Nairobi’deki Taraflar 12. Konferan-s›’nda Kazakistan kendi temel y›l›n› ilanetti: 1992. Bu y›la do¤ru sera gazlar›at›klar›n›n azalt›lmas› hesaplar›n›n ya-p›laca¤› y›ld›r. Bu bildirinin Kazakis-tan’›n uluslararas› otoritesini önemliderecede art›rd›¤›n› belirtmek gerekir.Al›nan kararlar ve Kazakistan’›nBM‹DÇS’ne yönelik aktif çal›flmalar›n›nsonuçlar› Kazakistan Cumhuriyeti’ninistikrarl› kalk›nmaya yapt›¤› olumlu ya-t›r›mlar olarak de¤erlendirilmelidir. Ka-zakistan, kaynak ülkedir. Uluslararas›kurulufllar›n deste¤iyle kurumsal proje-lerin gösterilmesi ve sera gazlar› at›kla-r›n›n ayn› zamanda di¤er zararl› at›kla-r›n da azalt›lmas› için Sözleflmenin Ek-1üyelerinin bu projelere yapt›¤› yat›r›m-larla uygun flartlar oluflturdu.

Kazakistan Kyoto Protokolü’nü imza-lama karar›n› almakta geç kal›yor ma-alesef. Bütün dünyada sera gazlar›n›nazalt›lmas›na yönelik yüzlerce proje ha-z›rlan›yor, ileri teknolojiler al›n›yor, ül-keler enerjinin etkili bir flekilde kullan›l-mas› ve enerji güvenli¤inin sa¤lanma-s›nda benzersiz tecrübeler kazan›yorlar.Sadece Çin’de Kyoto Protokolü’ne uy-gun olarak 1 milyar dolardan fazla yat›-r›m yap›ld›. Ama biz de Kazakistan’›nyak›n zamanda do¤ay› koruma hareke-tinin bütün haklara sahip üyesi olaca¤›-n› ümit ediyoruz. �




YAZ 2007, SAYI: 25

Сильнейшие погодные катаклизмы, сотрясающие мир впоследнее время, являются предвестниками еще болеежестоких событий, смягчение последствий которых иадаптация к окружающей среде являются важнейшей

задачей современности.

Son zamanlarda dünyay› sarsan büyük hava

de¤iflikliklerinin daha korkunç felaketlerin alametleri,

bunlar›n sonuçlar›n›n hafifletilmesi ve çevreye

adaptasyonun günümüzün en önemli görevlerinden

oldu¤una inan›yoruz.

àÒÚÓ�Ëfl ÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰‡ÂÚ, ˜ÚÓ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌÂ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÒÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰ÓÈ Ë

�‡Á�Û¯‡ÂÚ Ô�Ë�Ó‰ÌÓÂ �‡‚ÌÓ‚ÂÒËÂ,Ò‚ÓËÏË ‰ÂÈÒÚ‚ËflÏË Ì‡ÌÓÒfl ‚�Â‰ ÒÂ·Â Ë‚ÒÂÏ ÊË‚˚Ï ÒÛ˘ÂÒÚ‚‡Ï Ì‡ áÂÏÎÂ.

ì‰Â¯Â‚ÎÂÌËÂ ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ÔÓÒÎÂÇÚÓ�ÓÈ ÏË�Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ Ô�Ë‚ÂÎÓ ÍÛ‚ÂÎË˜ÂÌË˛ ÍÓÌˆÂÌÚ�‡ˆËË ‚ ‚ÓÁ‰ÛıÂÛ„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡. ç‡ÎËˆÓ ÛÒÔÂıËËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡ÎËÁ‡ˆËË, ÔÓ‰˙ÂÏ ˝ÍÓÌÓÏËÍË,�ÓÒÚ ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËfl, ÌÓ ÒÓÒÚ‡‚‡ÚÏÓÒÙÂ�˚ ËÁÏÂÌËÎÒfl ‚ ıÛ‰¯Û˛ ÒÚÓ�ÓÌÛË Ô�Ó‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÛıÛ‰¯‡Ú¸Òfl. ùÚÓÓ·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Ô�Ë‚Ó‰ËÚ Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛÔÓÚÂÔÎÂÌË˛ Ë ËÁÏÂÌÂÌË˛ ÍÎËÏ‡Ú‡. ÖÒÎËÌÂ Ô�ËÌflÚ¸ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ÏÂ�,„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ ÒÚ‡ÌÂÚ Ô�Ë˜ËÌÓÈÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ÚÂÏÔÂ�‡ÚÛ�˚,Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËÈ, Á‡ÒÛı, Ú‡flÌËfl Î¸‰Ó‚ ËÔÓ‚˚¯ÂÌËfl Û�Ó‚Ìfl åË�Ó‚Ó„Ó ÓÍÂ‡Ì‡ ‚�‡ÁÌ˚ı ˜‡ÒÚflı ÔÎ‡ÌÂÚ˚. í˚Òfl˜Ë ÓÒÚ�Ó‚Ó‚Ë ‰‡ÊÂ ÌÂÍÓÚÓ�˚Â ÓÒÚ�Ó‚Ì˚Â„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ÒÍ�Ó˛ÚÒfl ÔÓ‰ ‚Ó‰ÓÈ. Ç·ÎËÊ‡È¯ËÂ 30 ÎÂÚ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ àÌ‰ÓÌÂÁËË,ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚Ï ‰‡ÌÌ˚Ï ˝ÚÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡, ÔÓ‰ ‚Ó‰ÓÈ ÏÓ„ÛÚ ÓÍ‡Á‡Ú¸Òfl

‰‚Â Ú˚Òfl˜Ë ÓÒÚ�Ó‚Ó‚. í‡Í‡fl ÊÂ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸Û„�ÓÊ‡ÂÚ å‡Î¸‰Ë‚ÒÍËÏ ÓÒÚ�Ó‚‡Ï,�ËÒÍÛ˛˘ËÏ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÓ„�ÛÁËÚ¸Òfl ‚ÓÍÂ‡Ì. ÖÒÚ¸ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÔÓÎ‡„‡Ú¸, ˜ÚÓÔÓ‰Ìfl‚¯ÂÂÒfl ÏÓ�Â Á‡ÚÓÔËÚ Ú‡ÍÊÂÌÂÍÓÚÓ�˚Â „Ó�Ó‰‡ Ö‚�ÓÔ˚. Ä Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â ÒËÁÏÂÌÂÌËÂÏ ÍÎËÏ‡Ú‡ ÔÂ�ÂÏÂ˘ÂÌËflÌ‡ÒÂÎÂÌËfl Ô�Ë‚Â‰ÛÚ Í ÌÓ‚˚ÏÍÓÌÙÎËÍÚ‡Ï Ë ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËflÏ Ë,‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÒÚ‡ÌÛÚ Ô�Ë˜ËÌÓÈ ‚ÓÈÌ.

Погибнет и суша, и вода

éÒÌÓ‚Ì˚Â Ô�Ë˜ËÌ˚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl – ËÁ‚�‡˘ÂÌÌ‡flÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ‡fl ÔÓÎËÚËÍ‡, ‚Â‰Û˘‡fl ÍÌ‡�Û¯ÂÌË˛ Ô�Ë�Ó‰ÌÓ„Ó �‡‚ÌÓ‚ÂÒËfl,Á‡„�flÁÌÂÌË˛ ÔÓ˜‚˚, ‚Ó‰˚ Ë ‚ÓÁ‰Ûı‡, ‡Ú‡ÍÊÂ ÌÂËÒÒflÍ‡ÂÏ‡fl Ê‡Ê‰‡ Ì‡ÊË‚˚.óÚÓ·˚ ÌÂ ÓÚÒÚ‡Ú¸ ÓÚ ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓ‚,ÙË�Ï˚ Ë ÒÚ�‡Ì˚ ÌÂ „ÌÛ¯‡˛ÚÒfl Ì‡ÌÓÒËÚ¸‚�Â‰ Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓÏÛ ‰ÓÒÚÓflÌË˛ –‡ÚÏÓÒÙÂ�Â. åÌÓ„ËÂ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ÂÔ�Â‰Ô�ËflÚËfl ÌÂ ÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡˛Ú ÙËÎ¸Ú�˚Ì‡ ‚˚ıÎÓÔÌ˚Â Ú�Û·˚, ÌÂ ÒÚ�ÓflÚ Ó˜ËÒÚÌ˚ÂÒÓÓ�ÛÊÂÌËfl, Ú‡Í Í‡Í ˝ÚÓ Û‚ÂÎË˜Ë‚‡ÂÚÁ‡Ú�‡Ú˚. éÌË ÓÔ�‡‚‰˚‚‡˛Ú Ò‚ÓÂ




Борьбе – «да»,Киото – «нет»

Кадир Дикбаш


Mücadeleye “evet”,

Kyoto’ya “hay›r”

Kadir Dikbafl


Tabii dengeyi altüst edip geliflmeu¤runa çevresini hiçe sayan insa-no¤lu, kendi yapt›klar›yla hem ken-

dini, hem de dünya üzerindeki bütüncanl›lar› bir felakete do¤ru sürüklüyor.

Özellikle, 2. Dünya Savafl›’n›n ard›n-dan havaya sal›nan karbondioksit mikta-r›, teknolojinin de ucuzlamas›yla h›zlaartt›. Sanayileflme, ekonomik kalk›nmave refahla birlikte atmosferin yap›s› bo-zuldu ve bozulmaya da devam ediyor. Budurum küresel ›s›nmaya, iklim de¤iflik-liklerine yol aç›yor. Tedbir al›nmad›¤›takdirde artan ›s›nma, baz› bölgelerde s›-cakl›k dalgas›na, sel felaketlerine, kurak-l›¤a, buzullar›n erimesine ve deniz sevi-yesinin yükselmesine sebep olacak. Bin-lerce ada ve hatta baz› ada ülkeleri bileokyanus sular› alt›nda kaybolup gidecek.Önümüzdeki 30 y›l içinde sadece Endo-nezya’da iki bin adan›n sular alt›nda ka-laca¤› ülkenin resmi makamlar›nca dilegetiriliyor. Ayn› endifleyi tafl›yan bir di¤erülke Maldiv Adalar›. Ülkenin tamamenokyanus alt›nda kalma tehlikesi var. Yük-selen sular›n baz› Avrupa kentlerini yu-taca¤› da tahminler aras›nda. ‹klim de¤i-flikli¤ine ba¤l› olarak bafllayacak nüfushareketleri ve göçler ise, dünyada yeniihtilaflar›n ve kavgalar›n, belki de savafl-lar›n sebebi olacak.

Yafl da, kuru da yanacak

Küresel ›s›nman›n temel sebebi, tabiidengeleri altüst eden, topra¤›, havay› vesuyu kirleten çarp›k sanayi politikalar› ve


ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ ÒÚ�ÂÏÎÂÌËÂÏ ÛÒÚÓflÚ¸ Ì‡ ÌÓ„‡ıË Ó·ÓÈÚË ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓ‚. çÂÍÓÚÓ�˚Â�‡ÒˆÂÌË‚‡˛Ú ‰ÓÔÓÎÌËÚÂÎ¸Ì˚Â Á‡Ú�‡Ú˚Ì‡ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ·ÂÁ‚�Â‰Ì˚ı ‰ÎflÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚ ÚÓ‚‡�Ó‚ Í‡Í Û·˚ÚÍËË ÌÂÓÔ�‡‚‰‡ÌÌ˚Â �‡ÒıÓ‰˚. ÉÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡,·ÓflÒ¸ ÓÚÒÚ‡Ú¸ ÓÚ ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓ‚, Ú‡Í ËÎËËÌ‡˜Â Á‡Í�˚‚‡˛Ú „Î‡Á‡ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓÂÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ ıÓÁflÂ‚ Ô�Â‰Ô�ËflÚËÈ. åÓÊÌÓÂ˘Â Í‡Í-ÚÓ ÔÓÌflÚ¸ ÒÎ‡·Ó�‡Á‚ËÚ˚ÂÒÚ�‡Ì˚, ÌÓ Ú‡ÍËÂ ÊÂ ‰Ó‚Ó‰˚ ÒÚ�‡Ì Ò‚˚ÒÓÍÓ�‡Á‚ËÚÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ Ô�ÓÒÚÓ ÌÂÛÍÎ‡‰˚‚‡˛ÚÒfl ‚ „ÓÎÓ‚Â.

àÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ‚ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ËÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ÊËÁÌË „Ó�˛˜ËıËÒÍÓÔ‡ÂÏ˚ı, ·ÓÎÂÂ ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ı ÔÓÒ�‡‚ÌÂÌË˛ Ò ‡Î¸ÚÂ�Ì‡ÚË‚Ì˚ÏËËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ÏË ˝ÌÂ�„ËË, ÌÂ ÛÏÂÌ¸¯‡ÂÚÒfl.ÅÂÁ‚�Â‰ÌÓÂ ‰Îfl ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚ÚÓÔÎË‚Ó Ô�ËÏÂÌflÂÚÒfl ‰Ó ÒËı ÔÓ� Ï‡ÎÓ.çÂÓÒÔÓ�ËÏÓ, ˜ÚÓ Ò‡Ï˚ÏË „Î‡‚Ì˚ÏË‚ËÌÓ‚ÌËÍ‡ÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Ë,ÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ, Ô�Ë·ÎËÊ‡˛˘ÂÈÒflÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, fl‚Îfl˛ÚÒfl �‡Á‚ËÚ˚Â ÒÚ�‡Ì˚. ìÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÌÂÚ „�‡ÌËˆ. á‡„�flÁÌÂÌËfl ÌÂ

Á‡‰Â�ÊË‚‡˛ÚÒfl ‚ Ô�Â‰ÂÎ‡ı Ó‰ÌÓÈÒÚ�‡Ì˚, ÓÌË

�‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡Ìfl˛ÚÒfl ÔÓ ‚ÒÂÈ ‡ÚÏÓÒÙÂ�ÂáÂÏÎË, Ì‡ÌÓÒflÚ Û˘Â�· Ë ÒÛ¯Â, Ë ‚Ó‰Â.é‰Ì‡ÍÓ, ÒÓ„Î‡ÒÌÓ Ô�Ó„ÌÓÁ‡Ï,Ì‡�Û¯ÂÌÌÓÂ �‡‚ÌÓ‚ÂÒËÂ ‚ ÔÂ�‚Û˛Ó˜Â�Â‰¸ ÒÍ‡ÊÂÚÒfl ÌÂ Ì‡ ËÒÚËÌÌ˚ı Â„Ó‚ËÌÓ‚ÌËÍ‡ı, ‡ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËË ÒÚ�‡Ì ÒÓÒÎ‡·Ó �‡Á‚ËÚÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ.

Ç 2005 „. Ì‡ ‚ÒÚ�Â˜Â, ÍÓÚÓ�‡flÔ�Ó‚Ó‰ËÎ‡Ò¸ ‚ ÇÂÎËÍÓ·�ËÚ‡ÌËË ÔÓ‰Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ Öë, ·˚ÎÓ Á‡fl‚ÎÂÌÓ,˜ÚÓ ÓÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ·ÓÎ¸¯Â‚ÒÂ„Ó ÔÓÒÚ�‡‰‡˛Ú ÒÚ�‡Ì˚ë�Â‰ËÁÂÏÌÓÏÓ�ÒÍÓ„Ó ·‡ÒÒÂÈÌ‡.è�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÂÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô�Ë‚Â‰ÂÚ Í �ÓÒÚÛÒÂÎ¸ÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ‚Ö‚�ÓÔÂ Ë ëÂ‚Â�ÌÓÈ ÄÏÂ�ËÍÂ, ÌÓ ÍÛÏÂÌ¸¯ÂÌË˛ ‚ ë�Â‰ËÁÂÏÌÓÏÓ�¸Â ËÄÙ�ËÍÂ. ÖÒÎË ‚ Ó‰ÌËı �Â„ËÓÌ‡ı ‚˚ÒÓıÌÛÚ�ÂÍË, ÚÓ ‚ ‰�Û„Ëı ˜�ÂÁÏÂ�Ì˚Â ÓÒ‡‰ÍËÓ·�‡ÚflÚÒfl ‚ Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËfl, ÍÓÚÓ�˚Â ÒÏÓ˛ÚÔÓÒÂ‚Ì˚Â ÔÎÓ˘‡‰Ë Ë Ì‡ÒÂÎÂÌÌ˚ÂÔÛÌÍÚ˚. Ñ�‡Ï‡ÚË˜ÂÒÍËÏÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰ÂÌËÂÏ ˝ÚÓ„Ó Ô�Ó„ÌÓÁ‡ ÛÊÂÒÚ‡ÎË Á‡ÒÛı‡ ‚ ÌÂÍÓÚÓ�˚ı �‡ÈÓÌ‡ıÄÙ�ËÍË Ë ˜�ÂÁÏÂ�Ì˚Â ÓÒ‡‰ÍË Ì‡Ñ‡Î¸ÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ.

bitmez tükenmez kâr h›rs›. fiirketler, ül-keler rekabette geri kalmamak için çev-reyi, insanl›¤›n ortak mal› olan atmosferikirletmekten çekinmiyor. Maliyetleri ar-t›rd›¤› için bacalara filtre takmayan, at›ksu tesisleri kurmayan pek çok sanayi te-sisi, bunu ayakta kalman›n bir gere¤i, re-kabette üstünlük gibi görüyor. Baz›lar›da çevreye zarar vermeyen ürünler içinek para ay›rmay› kay›p ve büyük maliyetolarak görüyor. Ülkeler, rekabette gerikalaca¤› endiflesiyle, flirketlerinin bu tav-r›na flu veya bu flekilde göz yumuyor. Bukonuda az geliflmifl ülkeleri anlamak bel-ki mümkün olabilir ama geliflmifller içinde ayn› mazeretleri öne sürmek akla pekuygun gelmiyor.

Dolay›s›yla temini alternatif kaynak-lara oranla daha kolay olan fosil yak›tla-r›n sanayide ve günlük hayatta kullan›m›azalt›lam›yor. Çevreye zarars›z yak›tlar›noran› hâlâ çok düflük seviyede. fiuras› tar-t›flma götürmez bir gerçek ki, küresel›s›nman›n en büyük sorumlular›, gelifl-mifl ülkeler. Ve ad›m ad›m yaklaflan fela-kete en büyük katk›y› da yine onlar yap›-yor. Is›nman›n s›n›r› yok. Kirlili¤in sebepoldu¤u tahribat kirleten ülkede kalm›-yor. Bütün atmosferi kapl›yor; kuruyu da,yafl› da yak›yor. Fakat tahminlere göre,bozulan denge öncelikle felaketinas›l sorumlular›n› de¤il, az ge-liflmifl ülkeleri vuracak.

2005 y›l›nda‹ n g i l t e -




YAZ 2007, SAYI: 25

В ближайшие 30 лет только в Индонезии, согласно официальнымданным этого государства, под водой могут оказаться две тысячиостровов. Такая же опасность угрожает Мальдивским островам,рискующим полностью погрузиться в океан.

Önümüzdeki 30 y›l içinde sadece Endonezya’da iki bin adan›n

sular alt›nda kalaca¤› ülkenin resmi makamlar›nca dile

getiriliyor. Ayn› endifleyi tafl›yan bir di¤er ülke Maldiv Adalar›.

Ülkenin tamamen okyanus alt›nda kalma tehlikesi var.

Почему США против Киото?

çÂÍÓÚÓ�˚Â ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË �‡Á‚ËÚ˚ÂÒÚ�‡Ì˚ ÌÂ „Ó�flÚ ÊÂÎ‡ÌËÂÏ ·Ó�ÓÚ¸Òfl Ò„ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ, ÌÂÒÏÓÚ�fl Ì‡Â„Ó Ó˜Â‚Ë‰ÌÛ˛ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸.åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚È äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ,ÍÓÚÓ�˚È ÒÚ‡‚ËÚ ÔÂ�Â‰ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ÏËÒÚ�‡Ì‡ÏË Á‡‰‡˜Ë ÔÓ ÒÌËÊÂÌË˛ ‚˚·�ÓÒ‡ÒÂ�ÓÒÓ‰Â�Ê‡˘Ëı „‡ÁÓ‚, ÌÂ ÔÓ‰‰Â�Ê‡ÎÓ‰ËÌ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı Ë„�ÓÍÓ‚ ÔÓ ÒˆÂÌ‡�Ë˛„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl – ëòÄ. èÓÛÍ‡Á‡ÌË˛ Ô�ÂÁË‰ÂÌÚ‡ ÑÊÓ�‰Ê‡ ÅÛ¯‡ëÓÂ‰ËÌÂÌÌ˚Â òÚ‡Ú˚ ‚˚¯ÎË ËÁ ‰Ó„Ó‚Ó�‡‚ 2001 „. ÔÓ‰ ÚÂÏ Ô�Â‰ÎÓ„ÓÏ, ˜ÚÓ Â„Ó‚˚ÔÓÎÌÂÌËÂ Ì‡ÌÂÒÂÚ Û˘Â�· ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡.

äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ Ô�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ‰Ó·ËÚ¸Òfl Í 2012 „. ÒÌËÊÂÌËfl ‚˚·�ÓÒÓ‚ÒÂ�ÓÒÓ‰Â�Ê‡˘Ëı „‡ÁÓ‚ ‚ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ıÒÚ�‡Ì‡ı ‚ Ò�Â‰ÌÂÏ Ì‡ 5% ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò1990 „. é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ ‰ÂÌ¸·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÒÚ�‡Ì ‰‡ÎÂÍË ÓÚÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌÓÈ ˆÂÎË.

é‰ÌÓÈ ËÁ ËÒÚËÌÌ˚ı Ô�Ë˜ËÌ Ô�ÓÚÂÒÚ‡ëòÄ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÓ, ˜ÚÓ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â

ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËfl ËÏË ÒÓ„Î‡¯ÂÌËfl, Ú‡ÍËÂ�‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÂÒfl ÒÚ�‡Ì˚, Í‡Í äËÚ‡È ËàÌ‰Ëfl, ÌÂ ·Û‰ÛÚ Ó·flÁ‡Ì˚ ÒÓÍ�‡˘‡Ú¸‚˚·�ÓÒ Û„ÎÂ�Ó‰‡. ëÓ„Î‡ÒÌÓ ‡ÏÂ�ËÍ‡ÌÒÍÓÈÎÓ„ËÍÂ, Ô�ËÌflÚ˚Â ÒÓ„Î‡ÒÌÓ äËÓÚÒÍÓÏÛÔ�ÓÚÓÍÓÎÛ ÏÂ�˚ Ô�Ë‚Â‰ÛÚ Í ÔÓÚÂ�Â�‡·Ó˜Ëı ÏÂÒÚ, ‡ �‡Á‚ËÚËÂ ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈÛÒÍÓ�ËÚ �‡Á�‡·ÓÚÍÛ Ë Ô�ËÏÂÌÂÌËÂ‡Î¸ÚÂ�Ì‡ÚË‚Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl.

çÂÒÏÓÚ�fl Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ äËÚ‡È ËÏÂÂÚ·ÓÎÂÂ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌÓÂ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, ˜ÂÏëòÄ, ‚˚·�ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚‡ÚÏÓÒÙÂ�Û Ú‡Ï ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 2,5% ÏË�Ó‚Ó„ÓÓ·˙ÂÏ‡ ‚˚·�ÓÒÓ‚, ‚ ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡Í ëòÄ‰‡ÂÚ 19,8%. è�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚÒfl, Ó‰Ì‡ÍÓ, ˜ÚÓ,·Î‡„Ó‰‡�fl ·˚ÒÚ�ÓÏÛ �‡Á‚ËÚË˛˝ÍÓÌÓÏËÍË Ë �ÓÒÚÛ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚËÌ‡ÒÂÎÂÌËfl, ‚ ·ÎËÊ‡È¯ÂÂ ‚�ÂÏfl äËÚ‡È‰Ó„ÓÌËÚ ëòÄ ÔÓ Û�Ó‚Ì˛ Á‡„�flÁÌÂÌËfl‡ÚÏÓÒÙÂ�˚.

Автомобильные гиганты

предпочтут Россию

Ç ÓÒÌÓ‚Â �‡Á‚ËÚËfl ÎÂÊËÚ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡flË ÚÓ�„Ó‚‡fl ÍÓÌÍÛ�ÂÌˆËfl, ÒÓÒÚflÁ‡ÌËÂ ‚

re’nin AB dönem baflkanl›¤› s›ras›nda ya-p›lan bir toplant›da, iklim de¤iflikli¤in-den en fazla etkilenen bölgenin Akdenizhavzas› olaca¤› tespiti ç›km›flt›. Tespitleraras›nda, küresel ›s›nma sonucunda Av-rupa ve Kuzey Amerika’da tar›msal üre-tim artarken Akdeniz ülkelerinde ve Afri-ka’da azalaca¤› da var. Baz› ülkelerde ne-hirler kururken baz› yerlerde afl›r› ya¤›fl-lar sel olup ekili alanlar›, yerleflim yerleri-ni al›p götürecek. Afrika’n›n baz› bölgele-rindeki kurakl›klar ve Uzakdo¤u’da görü-len afl›r› ya¤›fllar bunun flimdiden görü-len dramatik örnekleri.

ABD, Kyoto’ya neden karfl›?

Apaç›k görünen tehlikeye karfl›n, baz› ge-liflmifl ülkeler ve ekonomiler, küresel ›s›n-mayla mücadeleye pek istekli de¤il. Seraetkisi yaratan gazlar›n sal›mlar›n› azalt-mak üzere sanayileflmifl ülkelere çeflitlihedefler koyan uluslararas› bir anlaflmaolan Kyoto Protokolü’ne küresel ›s›nma-n›n en önemli aktörü ABD destek vermi-yor. Baflkan George W. Bush’un karar›ylaABD, uygulaman›n ülke ekonomisine za-rar verece¤i gerekçesiyle 2001 y›l›nda an-laflmadan çekildi.

Kyoto Protokolü, sanayileflmifl ülkele-rin 2012 y›l›na kadar sera etkisi yaratangazlar›n sal›m›n› 1990’daki düzeyin orta-lama yüzde 5 alt›na indirmesini öngörü-yor. Fakat ço¤u ülke bugüne kadarki he-defi yerine getirmifl de¤il.

ABD’nin itiraz›n›n gerekçeleri aras›n-da, anlaflmaya imza atsalar dahi Çin veHindistan gibi geliflmekte olan baz› ülke-lerin karbon sal›mlar›n› azaltmak zorun-da olmamalar› da bulunuyor. ABD, al›na-cak önlemlerin ifl kay›plar› gibi beklen-medik sonuçlar do¤urabilece¤ini, tekno-lojik geliflmelerin atmosfere gaz sal›mla-r›n› durduraca¤›n›, dolay›s›yla bir koru-ma sa¤layaca¤›n› ve fosil yak›t d›fl›ndakiyak›tlar›n geliflimini h›zland›raca¤›n› ile-ri sürüyor.

Çin, ABD’den çok daha kalabal›k birülke olmas›na ra¤men, karbondioksit sa-l›n›m oran› 2,5. ABD’ninki ise yüzde 19,8.Bununla birlikte, Çin’in h›zla geliflen sa-nayisi ve nüfusu sebebiyle yak›n bir gele-cekte atmosferi kirletmede ABD’yi yaka-layaca¤› tahmin ediliyor. Üretim de arta-cak, tüketim de. Buna paralel olarak tabiîki kirlilik de. Hindistan için yap›lan öngö-rüler de pek iç aç›c› de¤il.





Загрязнения не задерживаются в пределах одной страны, онираспространяются по всей атмосфере Земли, наносят ущерб исуше, и воде. Однако, согласно прогнозам, нарушенноеравновесие в первую очередь скажется не на истинных еговиновниках, а на населении стран со слабо развитой экономикой.

Kirlili¤in sebep oldu¤u tahribat kirleten ülkede kalm›yor.

Bütün atmosferi kapl›yor; kuruyu da, yafl› da yak›yor. Fakat

tahminlere göre, bozulan denge öncelikle felaketin as›l

sorumlular›n› de¤il, az geliflmifl ülkeleri vuracak.

Надо изменить способ потребления энергии

Унас в Молдове в шутку поговаривают об ожидаемом огромном росте цен на землю и недвижимость всвязи с затоплением в ближайшие годы морских европейских держав. Но всерьез проблему

глобального потепления молдоване стали обсуждать недавно, года два назад, когда в Интернетепоявились якобы секретные отчеты известных международных организаций об этом явлении. Я неспециалист по этим проблемам, поэтому могу судить как обычный наблюдатель или, если хотите, какжурналист. По-моему, обсуждение парникового эффекта, вызывающего процесс глобальногопотепления, серьезно запоздало. Ведь это явление было открыто учеными еще в начале XIX в., а сталопредметом интереса общественности только в начале этого столетия.

Борьба с потеплением климата – самый большой вызов сегодняшнего дня. Она не представляетсяпростой, требует концентрации огромных научных и материальных ресурсов, а кроме того – большойполитической воли ведущих держав планеты. До 2050 г. при использовании существующих технологий идешевизне энергии выбросы углекислого газа могут увеличиться вдвое. По мнению экспертов,необходима революция в энергетической политике и эволюция в способе использования энергии.Министры по экологи стран-членов ЕС, собравшись в феврале 2007 г. в Брюсселе, договорились осокращении выбросов углекислого газа к 2050 г. на 20%. Можно было бы добиться и 30-процентногоуменьшения, если бы и другие промышленно развитые государства согласились на эти меры. Ноевропейские официальные представители все-таки предполагают, что к 2050 г. удастся сократитьвыбросы газа на 50% по сравнению с уровнем 1990 г.

Люди должны осознать масштабы наступающей беды и оказывать давление на правительства. Борьба спотеплением должна, по-моему, занимать соотвествующее место в программах политических партий и впрезидентских избирательных компаниях ведущих держав мира. Необходимо предпринятьрадикальные меры, чтобы остановить процесс гибели планеты. Тем более что на последующие 50 летпрогнозируется рост населения планеты с 6 млрд до 8 млрд человек, а это неизбежно увеличит спрос науже истощающиеся ресурсы Земли. Необходимы срочные меры со стороны научного сообщества иправительств стран мира. Необходимо сократить выбросы углекислого газа в мировом масштабе,уменьшить производство химикатов, разрушающих озоновый слой, прекратить хищническую вырубкулесов. Энергетическая революция указывает нам, как использовать энергию без последствий дляклимата. Нет нужды замерзать в темноте или строить атомные электростанции, утверждают ученые.Следует только воплотить в жизнь идею устойчивого развития, поддерживаемую использованием чистойи восстанавливаемой энергии. Как известно, проблема глобального потепления рассматривалась в ходезаседания ООН в Париже по вопросам изменения климата, на которое собрались деятели науки со всегомира. По мнению участников заседания, разумно используя энергию, к 2050 г. можно будет удвоить ееэффективность. Все потребители должны изменить способ потребления энергии.

Herkes enerji tüketimi biçimini de¤ifltirmelidirMoldova’da flakayla kar›fl›k arsa ve emlak fiyatlar›n›n, Avrupa’da deniz gücüne sahip devletlerde

su bask›nlar›ndan dolay› çok artaca¤›n› söylüyorlar. Ciddi olarak Moldoval›lar küresel ›s›nmay›iki y›l önce, internette uluslararas› ünlü kurulufllar›n bu olayla ilgili raporlar› ortaya ç›kt›¤› zamantart›flmaya bafllad›lar. Bu konunun uzman› de¤ilim bu yüzden s›radan bir gözlemci olarak veyaisterseniz bir gazeteci olarak fikir yürütebilirim. Bence sorun sera veya bir de küresel ›s›nma dediklerisüreç ciddi bir flekilde ihmal edildi. Çünkü bu olay daha XIX. yüzy›l›n bafl›nda bilim adamlar›taraf›ndan ortaya ç›kar›ld›, ancak bu yüzy›l›n bafl›nda toplumun dikkatini çekti. ‹klim de¤ifliklikleriyle mücadele zaman›m›z›n en büyük ça¤r›s›d›r. Bunu bilim adamlar› böylede¤erlendiriyor, bu nedenle kolay bir mücadele de¤ildir; bilimsel ve parasal büyük kaynaklar›n biraraya getirilmesi gerekiyor. Bir de süper güç devletlerin politik iradeleri. 2050 y›l›na kadar günümüzteknolojisiyle ucuz enerjinin elde edilmeye devam etmesi karbondioksit at›klar›n› iki katayükseltebilir. Baflka bir deyiflle, uzmanlar›n görüfllerine göre enerji politikas›nda devrime, enerjikullanma biçiminde evrime ihtiyaç var. 2007 fiubat ay›nda Brüksel’de toplanan AB ülkeleri Çevrebakanlar› 2050 y›l›na kadar karbonlu gaz tüketiminin %20 k›s›tlanmas› konusunda anlaflt›lar. E¤erdi¤er sanayi ülkeleri de bu tedbirleri kabul etselerdi, at›klar›n %30’a kadar k›s›tlanmas› sa¤lanabilirdi.Ancak Avrupa resmi temsilcileri 2050 y›l›na kadar gaz at›klar›n›n 1990 y›l›ndaki düzeye oranla %50’yekadar düflürülebilece¤ini tahmin ediyorlar. Dünya kamuoyu, bütün ülkelerin karbonlu gaz at›klar›n›nk›s›tlanmas›, ozon tabakas›n› tahrip eden kimyasal madde üretiminin azalt›lmas› ve dünyaormanlar›n›n kesilmesinin sona erdirilmesi gerekti¤ini anlad›. ‹nsanlar bu felaketin büyüklü¤ünü anlamal›lar ve hükümetlerini uyarmal›lar. Is›nmayla mücadelebence siyasi partilerin programlar›nda ve önde gelen ülkelerin baflkanl›k seçimleri kampanyalar›ndahak eden yeri almal›d›r. Gezegenin ölümü sürecini durdurmak için radikal önlemler almak gerek.Yap›lan tahminlere göre önümüzdeki 50 y›l içinde dünya nüfusu 6 milyardan 8 milyara ç›kacak. Bu datükenen kaynaklara talebi art›racakt›r. Bilim camias› ve dünya ülkeleri hükümetleri ek önlemleralmal›lar. Dünya çap›nda karbon gaz› tüketimini k›s›tlamak ve ozonu tahrip eden kimyasal maddeüretimini azaltmak gerekir. Enerji devrimi, gerek iklim ve gerekse çevreye zarar vermemesi için,enerjiyi nas›l kullanmam›z› gösteren bir “yol haritas›”d›r. Bilim adamlar› “karanl›kta üflümeye veyaatom elektrik santralleri kurmaya gerek yok” diyor. Yeniden kurulmufl ve temiz bir enerjiyledesteklenen istikrarl› geliflme perspektifini hayata geçirmek gerekiyor sadece. Bilindi¤i gibi küresel›s›nma problemi, dünyan›n her taraf›ndan bilim adamlar›n›n kat›ld›¤› BM’in Paris’teki iklimde¤iflikli¤i konulu toplant›s›nda ele al›nd›. Kat›l›mc›lar›n düflüncelerine göre enerji ak›ll›cakullan›l›rsa, 2050 y›l›na do¤ru enerjinin etkisi iki kat›na ç›kar›labilecek. Bütün tüketiciler enerjitüketme flekillerini de¤ifltirmelidirler.

Валерий Реницэ

Генеральный директор «Молдпресс».

Valeriy Renitse

Moldpress dergisi Genel Müdürü (Moldova).

Otomobil markalar›

Rusya’y› tercih edecek

Temelde ekonomik ve ticari rekabet, güçmücadelesi var. Bu rekabet içinde dünyaatmosferi yok ediliyor. Ülkeler gibi büyükflirketler de, kirlenmeyi azalt›c› çal›flmala-r›n rekabet gücünü zay›flatmas›ndan vekendi yerini baflkalar›n›n almas›ndankorkuyor. Buna en güzel örnek, Avrupal›otomotiv üreticilerinin itirazlar›.

BMW, Volkswagen, Daimler Chrysler,Renault, Peugeot Citroen, Ford, Fiat, GM,Porsche, Man, Volvo, Scania ve DAF gibiAvrupal› dev otomotiv flirketlerinin üyesioldu¤u Avrupa Otomobil Üreticileri Birli-¤i, AB’nin küresel ›s›nmayla mücadelekapsam›nda 2012 y›l›na kadar yeni oto-mobillerde zorunlu olarak karbondioksitsal›m›n›n kilometre bafl›na ortalama 162gram seviyesinden 120 grama düflürül-mesi plan›na karfl› oldu¤unu aç›klad›.

Büyük lobi gücüne sahip olan Birlik,geçti¤imiz fiubat ay› bafl›nda yapt›¤› aç›k-lamada, y›lda 18 milyon araç ürettiklerini,1,9 milyonu do¤rudan olmak üzere top-lam 12 milyon insana ifl sa¤lad›klar›n› vey›lda 340 milyar avro vergi ödediklerinihat›rlatarak, “Avrupa ekonomisinin belkemi¤ini oluflturuyoruz” mesaj›n› verdi.

Esas çarp›c› olan da, AB’nin haz›rlad›¤›plan›n yasalaflmas› halinde Avrupa oto-mobil ihracat›n›n azalaca¤›, ithalat›npatlayaca¤› iddias›. Böyle bir durumda,Avrupa otomobil markalar›n›n yeni üre-tim merkezi olarak Rusya’y› tercih ede-cekleri belirtiliyor. fiüphesiz ki bu Avrupa-l› siyasetçiler için de zor bir imtihan de-mek olur.

Sanayiciler rekabet üstünlü¤ünü kay-bedeceklerinden endifle duyuyor. Dolay›-s›yla bunda hükümetlerin zorlay›c›l›¤›büyük önem tafl›yor. Ama orada da ülke-ler aras› rekabet devreye giriyor. Ve budurum mücadelede zaaflara yol aç›yor.Yaklaflan tehlikeye karfl› tedbir almaktane yaz›k ki, baflta geliflmifl ülkeler olmaküzere hemen herkes isteksiz. Baflta ABDve Avustralya olmak üzere baz›lar› “Mü-cadeleye evet fakat Kyoto Protokolü’nehay›r” duruflu sergilerken sözleflmeninalt›na imza koyan pek çok ülke ise verdi¤itaahhüdün gereklerini yerine getirmekteyavafl davran›yor. Oysa herkes fark›nda ki,bir gün küresel ›s›nman›n insanlar veekonomiler üzerinde yol açaca¤› maliyetdaha a¤›r olacak.




YAZ 2007, SAYI: 25

ÒËÎÂ. Ç Ô�ÓˆÂÒÒÂ ÒÓÔÂ�ÌË˜ÂÒÚ‚‡ Ì‡ÌÓÒËÚÒfl‚�Â‰ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰Â. ÉÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ËÍ�ÛÔÌ˚Â Ô�Â‰Ô�ËflÚËfl ÓÔ‡Ò‡˛ÚÒfl, ˜ÚÓÛÒËÎËfl, ÔÓÚ�‡˜ÂÌÌ˚Â Ì‡ Óı�‡ÌÛ Ô�Ë�Ó‰˚,ÒÌËÁflÚ Ëı ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ËÔÓÚÂÒÌflÚ Ò ‚Â‰Û˘Ëı ÏÂÒÚ ‚ ÏË�Â. ë‡Ï˚ÏÌ‡„Îfl‰Ì˚Ï Ô�ËÏÂ�ÓÏ ˝ÚÓ„Ó fl‚Îfl˛ÚÒflÁ‡fl‚ÎÂÌËfl Â‚�ÓÔÂÈÒÍËı Ô�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ.

ëÓ˛Á Â‚�ÓÔÂÈÒÍËı Ô�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ, ˜ÎÂÌ‡ÏË ÍÓÚÓ�Ó„Ó fl‚Îfl˛ÚÒflÚ‡ÍËÂ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸Ì˚Â „Ë„‡ÌÚ˚, Í‡Í«ÅåÇ», «îÓÎ¸ÍÒ‚‡„ÂÌ», «Ñ‡ÈÏÎÂ� -ä�‡ÈÒÎÂ�», «êÂÌÓ», «èÂÊÓ», «ëËÚ�ÓÂÌ»,«îÓ�‰», «îË‡Ú», «Éå», «èÓ�¯Â», «å‡Ì»,«ÇÓÎ¸‚Ó», «ëÍ‡ÌËfl» Ë «ÑÄî», ‚˚ÒÚÛÔËÎÔ�ÓÚË‚ ÔÎ‡ÌÓ‚ Öë Ó·flÁ‡Ú¸ Ëı Í 2012 „.ÒÌËÁËÚ¸ ‚˚·�ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡‚˚ÔÛÒÍ‡ÂÏ˚ÏË ËÏË ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎflÏË Ò 162‰Ó 120 „ Ì‡ ÍËÎÓÏÂÚ� ÔÛÚË.

Ç �‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌÌÓÏ ‚ ÙÂ‚�‡ÎÂÚÂÍÛ˘Â„Ó „Ó‰‡ Á‡fl‚ÎÂÌËË ëÓ˛Á,Ó·Î‡‰‡˛˘ËÈ Ó„�ÓÏÌÓÈ ÎÓ··Ë�Û˛˘ÂÈÒËÎÓÈ, Ì‡ÔÓÏËÌ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Â„Ó Û˜‡ÒÚÌËÍËÔ�ÓËÁ‚Ó‰flÚ 18 ÏÎÌ Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚÌ˚ı Ò�Â‰ÒÚ‚‚ „Ó‰, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛Ú �‡·Ó˜ËÏË ÏÂÒÚ‡ÏË12 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÛÔÎ‡˜Ë‚‡˛Ú ‚ ‚Ë‰ÂÌ‡ÎÓ„Ó‚ 340 ÏÎ�‰ Â‚�Ó. óÎÂÌ˚ ëÓ˛Á‡Á‡fl‚Îfl˛Ú: «å˚ Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ ÒÓ·ÓÈÔÓÁ‚ÓÌÓ˜ÌËÍ Â‚�ÓÔÂÈÒÍÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË».

é·�‡˘‡ÂÚ Ì‡ ÒÂ·fl ‚ÌËÏ‡ÌËÂÛÚ‚Â�Ê‰ÂÌËÂ, ˜ÚÓ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â �Â‡ÎËÁ‡ˆËËÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓ„Ó Öë ÔÎ‡Ì‡, ÒÌËÁËÚÒfl˝ÍÒÔÓ�Ú ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ ËÁ Ö‚�ÓÔ˚ Ë‚ÓÁ�‡ÒÚÂÚ ËÏÔÓ�Ú. Ç ÒÎÓÊË‚¯ÂÈÒflÒËÚÛ‡ˆËË Â‚�ÓÔÂÈÒÍËÂ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎ¸Ì˚ÂÍÓÌˆÂ�Ì˚ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÌÓ‚Ó„Ó ˆÂÌÚ�‡Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ËÁ·Â�ÛÚ êÓÒÒË˛.çÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, ˜ÚÓ ˝Ú‡ ÔÓÁËˆËfl ÒÚ‡ÌÂÚÚ�Û‰Ì˚Ï ËÒÔ˚Ú‡ÌËÂÏ ‰Îfl Â‚�ÓÔÂÈÒÍËıÔÓÎËÚËÍÓ‚.

è�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌËÍË ÓÔ‡Ò‡˛ÚÒfl ÔÓÚÂ�flÚ¸Ò‚Ó˛ ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸, ÌÓ Ì‡ ÌËıÏÓÊÂÚ ÓÍ‡Á‡Ú¸ ‰‡‚ÎÂÌËÂ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó.é‰Ì‡ÍÓ Ë ÚÛÚ ÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÍÓÌÍÛ�ÂÌˆËflÏÂÊ‰Û ÒÚ�‡Ì‡ÏË. ê‡Á‚ËÚ˚Â ÒÚ�‡Ì˚ ÌÂÚÓÎ¸ÍÓ ÌÂ ·Ó�˛ÚÒfl Ô�ÓÚË‚Ô�Ë·ÎËÊ‡˛˘ÂÈÒfl Û„�ÓÁ˚, ÌÓÔ�‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂ Ô�Ófl‚Îfl˛Ú Í ÌÂÈÌËÍ‡ÍÓ„Ó ËÌÚÂ�ÂÒ‡. Ç ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡ÍÌÂÍÓÚÓ�˚Â ÒÚ�‡Ì˚, ‚Ó „Î‡‚Â Ò ëòÄ ËÄ‚ÒÚ�‡ÎËÂÈ, ‚˚‰‚Ë„‡˛Ú ÎÓÁÛÌ„ «ÅÓ�¸·Â –«‰‡», äËÓÚÓ – «ÌÂÚ», ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚ÓÔÓ‰ÔËÒ‡‚¯Ëı ‰‡ÌÌÓÂ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÒÚ�‡ÌÌÂ ÒÔÂ¯‡Ú ‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ‚ÁflÚ˚Â Ì‡ ÒÂ·flÓ·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡. à ‚ÒÂ Ô�ÂÍ�‡ÒÌÓÔÓÌËÏ‡˛Ú, ˜ÚÓ „�fl‰Û˘ËÂ ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚Ëfl„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡Ë Â„Ó ˝ÍÓÌÓÏËÍË ·Û‰ÛÚ Â˘Â ·ÓÎÂÂÚflÊÂÎ˚ÏË.

Пострадавшие отрасли

á‡ÒÛı‡, ÍÓÚÓ�Û˛ ËÒÔ˚Ú‡Î‡ íÛ�ˆËflÌ˚ÌÂ¯ÌÂÈ ÁËÏÓÈ, ÒÚ‡Î‡ ÚÓ˜Â˜Ì˚Ï

Ô�ËÏÂ�ÓÏ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl ‚ÌÂÍÓÚÓ�˚ı ÒÂÍÚÓ�‡ı ˝ÍÓÌÓÏËÍË. Ç˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ËÁ-Á‡ ˜�ÂÁ‚˚˜‡ÈÌÓ ÚÂÔÎÓÈÔÓ„Ó‰˚ ÁËÏÓÈ ÔÓÒÚ�‡‰‡ÎËÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË Ë Ô�Ó‰‡‚ˆ˚ ÒÂÁÓÌÌ˚ıÔ�Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl. á‡ ÌËÏË ÒÎÂ‰Û˛ÚÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË ÁËÏÌÂÈ Ó‰ÂÊ‰˚ Ë Ó·Û‚Ë,ÍÓÚÓ�˚Â Ú‡ÍÊÂ ÔÓÌÂÒÎË Û·˚ÚÍË.ÇÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÚÂÔÎÓÈ ÔÓ„Ó‰˚ ıÓ�Ó¯ÓÔ�Ó‰‡‚‡Î‡Ò¸ ÎÂ„Í‡fl Ó‰ÂÊ‰‡, ÚÓÌÍËÂÒ‚ËÚÂ�‡ Ë ÍÛ�ÚÍË, ‚ ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡Í·ÓÎ¸¯ËÂ Ô�Ó·ÎÂÏ˚ ·˚ÎË Ò �Â‡ÎËÁ‡ˆËÂÈÓ·Û‚Ë, ¯Û· Ë ‰�Û„Ëı ÁËÏÌËı ‚Â˘ÂÈ.

àÌÚÂ�ÂÒÌ‡fl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÎÓÊËÎ‡Ò¸ ‚ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â. äÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÌÂ�‡·Ó˜Ëı‰ÌÂÈ ‚ ÁËÏÌËÂ ÏÂÒflˆ˚ ‚ ÌÂÍÓÚÓ�˚ıÓ·Î‡ÒÚflı ÒÌËÁËÎÓÒ¸ ‰Ó ÌÛÎfl. í‡ÍËÏÓ·�‡ÁÓÏ, ‰Îfl ‰‡ÌÌÓÈ ÓÚ�‡ÒÎË ˝ÚÓÚ „Ó‰ÓÍ‡Á‡ÎÒfl Û‰‡˜Ì˚Ï.

Ç˚Á˚‚‡ÂÚ ÓÔ‡ÒÂÌËflÔ�Ó‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ�. ç‡�fl‰Û ÒÓÒÌËÊÂÌËÂÏ Ô�Ó‰‡Ê ÁËÏÌÂÈ Ô�Ó‰ÛÍˆËË,ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò Ô�ÂÊÌËÏË ‚�ÂÏÂÌ‡ÏËÓÊË‰‡ÂÚÒfl ÌËÁÍËÈ Û�ÓÊ‡È Ó‚Ó˘ÂÈ ËÙ�ÛÍÚÓ‚ ËÁ-Á‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚ı ÓÒ‡‰ÍÓ‚. Ä˝ÚÓ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÌÂı‚‡ÚÍÛ Ò˚�¸fl ËÌÂÍÓÚÓ�ÓÂ ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ ˆÂÌ Ì‡ �‡ÁÎË˜Ì˚ÂÔ�Ó‰ÛÍÚ˚ - ÓÚ ÍÓÌ‰ËÚÂ�ÒÍËı ËÁ‰ÂÎËÈ ‰ÓÌ‡ÔËÚÍÓ‚.

ë Ï‡Í�Ó˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÚÓ˜ÍËÁ�ÂÌËfl Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÎËÍ‚Ë‰‡ˆËËÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËflÏÌÓ„ËÏ ÙË�Ï‡Ï ÌÂ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸�ÂÓ�„‡ÌËÁ‡ˆËË. Ç ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡Í Ó‰ÌËÔ�Ó‰ÓÎÊ‡Ú Á‡�‡·‡Ú˚‚‡Ú¸, ‰�Û„ËÂ ·Û‰ÛÚÚÂ�flÚ¸.

ëÚÓËÏÓÒÚ¸ Ó˜ËÒÚÍË Á‡„�flÁÌÂÌÌÓÈÓÍ�ÛÊ‡˛˘ÂÈ Ò�Â‰˚ Ó˜ÂÌ¸ ‚˚ÒÓÍ‡. Ñ‡ÊÂÂÒÎË ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÒÂÈ˜‡Ò ÌÓ‚ÓÂÁ‡„�flÁÌÂÌËÂ, Ô�ÓˆÂÒÒ Ó˜ËÒÚÍË Á‡ÈÏÂÚ‰ÓÎ„ËÂ „Ó‰˚. é‰Ì‡ÍÓ Ô�ÂÍ�‡ÚËÚ¸Á‡„�flÁÌÂÌËÂ ÒÂÈ˜‡Ò ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ËÒÚ‡‚ËÚÒfl ˆÂÎ¸ ıÓÚfl ·˚ ÌÂÏÌÓ„ÓÛÏÂÌ¸¯ËÚ¸ Â„Ó.

ÅÓ�¸·‡ ‰ÓÎÊÌ‡ ÓÔË�‡Ú¸Òfl Ì‡ Ú�ËÍÎ˛˜Â‚˚Â ÙË„Û�˚: Ô�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎfl,ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎfl Ë „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó. çËÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎ¸, ÌË ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎ¸ ÌÂÒÏÓ„ÛÚ ‚ Ó‰ËÌÓ˜ÍÛ ËÏÂÚ¸ ÛÒÔÂı‡, Á‰ÂÒ¸ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚Â ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl.

é‰Ì‡ÍÓ ˝ÚÛ ·Ó�¸·Û ÓÒÎ‡·ÎflÂÚ ÚÓÓ·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó, ˜ÚÓ ÓÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl �‡Ì¸¯Â Ë ·ÓÎ¸¯Â ‚ÒÂ„ÓÔÓÒÚ�‡‰‡˛Ú Ì‡ËÏÂÌÂÂ �‡Á‚ËÚ˚Â Ë,ÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ, Ì‡ËÏÂÌÂÂ ‚ÎËflÚÂÎ¸Ì˚Â ‚ÏË�Ó‚ÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡. éÌË ÌÂ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ Á‡ÏÂÚÌÓ„Ó �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡, ‰‡ÊÂÂÒÎË ÏÓ·ËÎËÁÛ˛Ú Ì‡ ·Ó�¸·Û Ò„ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ ‚ÒÂ Ò‚ÓË‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ëı Û˜‡ÒÚËÂ ‚Ô�ÓˆÂÒÒÂ Á‡„�flÁÌÂÌËfl Ú‡ÍÊÂÏËÌËÏ‡Î¸ÌÓ. ç‡ÒÚÓfl˘‡fl ·Ó�¸·‡,‚Â�ÓflÚÌÓ, Ì‡˜ÌÂÚÒfl ÔÓÒÎÂ ÚÓ„Ó, Í‡ÍÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ÔÓÒÚÛ˜ËÚÒfl ‚ ‰‚Â�Ë ÍÌ‡Ë·ÓÎÂÂ �‡Á‚ËÚ˚Ï ÒÚ�‡Ì‡Ï. �

Ma¤dur sektörler

Türkiye’de bu y›l›n k›fl aylar›nda yaflanankurakl›k, baz› sektörlerde neler olabilece-¤inin küçük bir örne¤ini gösterdi. Bilhas-sa mevsimlik ürün imalatç›s› ve sat›c›s›flirketler k›fl›n k›fl gibi geçmemesindenolumsuz etkilendi. Bunun bafl›nda haz›rgiyim ve konfeksiyon sektörü geliyor. K›fl-l›k ayakkab› ve elbise üreticileri zararau¤rad›. Havalar›n güzel gitmesi nedeniy-le hafif ürünler, ince kazaklar ve incemontlar çok satarken, kal›n ürünlerdekal›n montlarda ve çizmelerde ciddi birs›k›nt› yafland›.

‹nflaatta da ilginç bir durum ortaya ç›k-t›. K›fl aylar›ndaki kay›p iflgünü say›s› baz›bölgelerde neredeyse s›f›ra düfltü. Dolay›-s›yla sektör aç›s›ndan verimli bir y›l oldu.

Fakat g›da sektöründe endifle var. Baz›k›fll›k ürünlerin sat›fl› eskiye nazaran düfl-tü¤ü gibi ya¤›fllar›n yetersiz kalmas› sebe-biyle tah›lda, meyve ve sebzede nispetendaha az ürün bekleniyor. Bu ise, g›da sa-nayinde hammadde azl›¤›, bir ölçüde fi-yat art›fl› demek. Bisküviden meflrubatakadar yay›lan bir etki söz konusu olabilir.

Makro aç›dan bak›ld›¤›nda, küresel›s›nman›n yol açt›¤› etkilerden korunmakiçin pek çok flirkette yeniden yap›lanma-n›n kaç›n›lmaz hale gelece¤i aç›k. Birilerikazanmaya devam ederken birileri kaybe-decek çünkü.

Kirlenmifl çevreyi, atmosferi temizle-menin maliyeti çok yüksek. Kirlenme fluan dursa dahi mevcut kirlili¤in temizlen-mesi y›llar alacak. fiu an kirlenmeyi tama-men durdurmak mümkün de¤il, hedef,biraz olsun azaltabilmek.

Mücadelenin üç temel aya¤›n›n olma-s› gerekiyor. Üretici, tüketici ve devlet. Neüreticinin ne de tüketicinin kendili¤indenbu mücadeleye tam destek vermesi pekmümkün görünmüyor. Bu konuda hükü-metlerin devreye girmesi ve ülkelerin or-tak hareketi gerekiyor.

Ancak bu mücadeleyi zay›flatan enönemli ç›kmaz, küresel ›s›nmadan ilk veen büyük zarar› az geliflmifl bölgelerin ya-ni dünya siyasetinde yapt›r›m gücü sonderece zay›f olan ülkelerin görecek olmas›.Bu ülkeler küresel ›s›nmay› önlemek içinbütün imkanlar›n› seferber etse dahi de-¤iflen fazla bir fley olmayacak. Çünkü kirli-li¤e katk›lar› son derece düflük. O sebeple,esas mücadele muhtemelen tehlike gelifl-mifllerin kap›s›n› çal›nca bafllayacak. �





Ç ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡Í ÏË� Ô�Ó‰ÓÎÊ‡ÂÚ�‡Á�‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ‚ÒÂ ÌÓ‚˚Â ÒˆÂÌ‡�ËËÍ‡Ú‡ÒÚ�ÓÙ, Û˜�Â‰ËÚÂÎ¸ Ë Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÙÓÌ‰‡ TEMA ï‡È�ÂÚ‰ËÌä‡�‡‰Ê‡, ÌÂÒÏÓÚ�fl Ì‡ Ô�ÂÍÎÓÌÌ˚È‚ÓÁ�‡ÒÚ, Ô�Â‰Î‡„‡ÂÚ ‚‡�Ë‡ÌÚ˚ �Â¯ÂÌËflÔ�Ó·ÎÂÏ˚. ä‡�‡‰Ê‡ ÛÚ‚Â�Ê‰‡ÂÚ, ˜ÚÓÎ˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl Á‡·ÓÚËÚ¸Òfl Ó·ÎËÊÌËı, ÒÓÁÌ‡‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÍ�ÛÊ‡˛˘‡flÌ‡Ò Ô�Ë�Ó‰‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÊË‚ÓÈ, Ë ÚÓÎ¸ÍÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ˝ÚÓ„Ó ÔÓÏÓÊÂÚÔ�Â‰ÓÚ‚�‡ÚËÚ¸ ÒÚ�‡¯Ì˚ÂÍ‡Ú‡ÒÚ�ÓÙ˚. Ç ÒÎÓ‚‡ı ä‡�‡‰ÊË˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÒfl Ì‡‰ÂÊ‰‡. éÌ „Ó‚Ó�ËÚ, ˜ÚÓÌÂ Ó‰ËÌÓÍ ‚ Ò‚ÓËı ‚Á„Îfl‰‡ı. ëï‡È�ÂÚ‰ËÌÓÏ ä‡�‡‰ÊÂÈ, ÍÓÚÓ�˚È ÍÓ‚ÒÂÏ ˜ËÚ‡ÚÂÎflÏ Ó·�‡˘‡ÂÚÒfl Ò‚ÓÔ�ÓÒÓÏ: «äÓ„‰‡ ‚˚ ÛÒÚ‡ÌÂÚÂÔÓÚ�Â·ÎflÚ¸?», Ï˚ „Ó‚Ó�ËÎË Ó �ÓÎË˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó Ù‡ÍÚÓ�‡ ‚�‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌËË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.

ÑÊÂÌ„ËÁ òËÏ¯ÂÍ: Ç˚ ˜‡ÒÚÓ„Ó‚Ó�ËÚÂ Ó ÁÂÏÎÂ Í‡Í Ó „Î‡‚ÌÓÏ·Ó„‡ÚÒÚ‚Â ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. çÓ ÒÍÓÎ¸‚ÂÎËÍ‡ ‚ËÌ‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ ÔÓfl‚ÎÂÌËË Ë�‡Ò¯Ë�ÂÌËË ˝�ÓÁËË ÔÓ˜‚?

ï‡È�ÂÚ‰ËÌ ä‡�‡‰Ê‡: Ç ÓÒÌÓ‚Â ‚ÒÂıÍ‡Ú‡ÒÚ�ÓÙ ÎÂÊËÚ ÌÂÔÓÒ�Â‰ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÎË·ÓÔ�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÚÂıÌÓÎÓ„ËË. ÉÓÎÓ‰,˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ ÔÂ�ÂÔ‡‰˚, ·Ë�ÊÂ‚˚ÂÒÍ‡˜ÍË - Ò‡Ï˚Â ‡ÍÚÛ‡Î¸Ì˚Â ÚÂÏ˚ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÒÚË. ëÂÚÛ˛Ú Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ �ÓÒÚ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÂÌ, ˜ÚÓ ˝ÍÓÌÓÏËÍ‡‰ÓÎÊÌ‡ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ �‡ÒÚË. èÓÒÚÓflÌÌÓÂÛ‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ÚÂÏÔÓ‚ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÒÚ‡ÎÓÌ‡ÒÛ˘ÌÓÈ ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚ¸˛. á‡ Ì‡ÒÔ�ËÌËÏ‡˛Ú �Â¯ÂÌËfl, ˜ÚÓ Ë ‚ Í‡ÍËıÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ı Ì‡Ï ÔÓÚ�Â·ÎflÚ¸. éÚ ÏÂÌfl,Í‡Í ÓÚ ËÌ‰Ë‚Ë‰‡, Ú�Â·Û˛Ú, ˜ÚÓ·˚ fl ÒÚ‡ÎÔÓÚ�Â·ËÚÂÎÂÏ. üÍÓ·˚ ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÔÓÁ‚ÓÎËÚ ÏÌÂ Í�ÂÔ˜Â ÒÚÓflÚ¸ Ì‡ ÌÓ„‡ı.

è�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË �‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÏÌÂ, ˜ÚÓ Ë‚ Í‡ÍËı ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ı fl ‰ÓÎÊÂÌÔÓÚ�Â·ÎflÚ¸. èÂ�Â‰Ó ÏÌÓÈ ÒÚ‡‚flÚ ˆÂÎ¸.åÂÌfl Û˜‡Ú, ˜ÚÓ fl Ò˜‡ÒÚÎË‚, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ flÔÓÚ�Â·Îfl˛. ÑÎfl ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂ ÒÚ‡ÎÓ Ó·˙ÂÍÚÓÏÔÓÍÎÓÌÂÌËfl: «ü ÔÓÚ�Â·Îfl˛ - ÁÌ‡˜ËÚÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛».

çÂÛÊÂÎË ÒËÚÛ‡ˆË˛ ÌÂÎ¸ÁflËÁÏÂÌËÚ¸? ÇÂ‰¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ – ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó�‡ÁÛÏÌÓÂ, ÓÌ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‚ÓÎÂÈ, ‚ ÍÓÌˆÂÍÓÌˆÓ‚...

äÓÌÂ˜ÌÓ, ÏÓÊÌÓ ‚ÒÂ ËÁÏÂÌËÚ¸. ç‡¯‡‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ÔÓ ÒÛÚË ‰ÂÎ‡ fl‚ÎflÂÚÒflÓÚ‚ÂÚÓÏ Ì‡ ‚‡¯ ‚ÓÔ�ÓÒ. è�ÂÒÒ‡ ÔËÒ‡Î‡,˜ÚÓ ‚ 2005 „Ó‰Û Ì‡ �ÂÍÎ‡ÏÛ ·˚ÎÓËÒÚ�‡˜ÂÌÓ 465 ÏËÎÎË‡�‰Ó‚ ‰ÓÎÎ‡�Ó‚. à ‚�ÂÍÎ‡ÏÌ˚ı Í‡ÏÔ‡ÌËflı ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎË«ÏÂÌfl», Í‡Í ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎfl. íÓ ÂÒÚ¸, ÏÓÂ«˝„Ó». å˚ Ì‡ÒÚÓÎ¸ÍÓ ËÁÏÂÌËÎËÒ¸, ˜ÚÓ ÌÂÏÓÊÂÏ ÌÂ ÔÓÚ�Â·ÎflÚ¸. ëÎÓ‚ÌÓ Ì‡¯ÂÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ

Dünya felaket senaryolar›yla u¤rafla dur-sun, TEMA Vakf› Kurucusu ve Baflkan›Hayrettin Karaca ilerlemifl yafl›na ra¤-men çözüm önerileri üretiyor. ‹fadelerin-de dünyan›n paylafl›m kültürüne muhtaçoldu¤unu belirterek, “yaflad›¤›m›z çevre-nin canl› oldu¤unu fark etmeden felaket-lerin önü al›namaz” diyen Karaca aslaumutsuz de¤il. Bu konuda da yaln›z ol-mad›¤›n› ifade ediyor. Okuyucular›na“daha nereye kadar tüketeceksiniz?” diyesoran Karaca ile küresel ›s›nma ve çevrefelaketlerinde insan pay›n›n ne kadar ol-du¤unu konufltuk.

Cengiz fiimflek: ‹nsanl›¤›n temel kay-na¤› olan toprak sizin gündeminizdenhiç düflmedi. Sizce erozyon ve di¤er çev-re felaketlerinde insan pay› ne kadar?




YAZ 2007, SAYI: 25

Председатель фонда TEMA Хайретдин Караджа:

«Когда вы устанете потреблять?»Беседовал: Дженгиз Шимшек

Издательский координатор журнала «ДА».

TEMA Vakf› Baflkan› Hayrettin Karaca:

Nereye kadar tüketeceksiniz?

Konuflan: Cengiz fiimflek

DA dergisi genel koordinatörü (Türkiye).

Hayrettin Karaca: ‹ster do¤rudan in-san›n etkisi, isterse insan üretimi tekno-lojinin etkisi olsun, felaketler bizim yü-zümüzden yaflan›yor. Gündemimizdenaçl›k, ekonomik düflüfl, borsa ç›k›fllar› vshiç düflmüyor ki. Ekonomi büyümüyor-mufl, büyüsün. Art›k daha fazla üretmekbir ihtiyaç oldu. Kimin ne üretece¤i ve netüketece¤i belirlenmek isteniyor. Benimkifli olarak tüketmem isteniyor. Ancak butakdirde hayatta kalabilece¤im afl›lan›-yor. Neye ihtiyac›m oldu¤u ve flimdi neyitüketmem gerekti¤i bilgisi üreticilercebana veriliyor. Önüme bir hedef konu-yor. Tüketti¤im müddetçe mutlu olaca-¤›m bana ö¤retildi. K›sacas› tüketmekbenim için bir tür ibadet haline geldi.Tüketiyorsam var oldu¤umu anlad›m.

Bu de¤ifltirilemez mi? Nihayetindedüflünen bir insans›n›z ve iradeniz var…

Elbette de¤iflir. Zaten bizim neden buifllerle u¤raflt›¤›m›z›n sebebi sorunuzuncevab›. Bugün reklama 2005 y›l›nda 465milyar dolar para harcand›¤› bas›nda ya-y›nland›. Burada tüketici olarak “ben”ikulland›lar. Yani egoyu. Öyle bir yere gel-mifliz ki, tüketmeden yapam›yoruz. Tü-keterek var olaca¤›m›z kanaati olufltu.Bir bayan bir çantay› 40 bin YTL’ye al›yor-sa, burada bir s›k›nt› var demektir. Okendini s›n›f atlam›fl olarak de¤erlendiri-yor. Ama bir çantan›n bedelinin ne oldu-¤u herkese malum. Medya dedi¤imiz ca-navar, d›fl kaynaklar›n da deste¤iyle“ben”i daha fazla tüketmeye teflvik edi-yor. Çok önemli bir konuyu tart›fl›rkenaraya reklam al›p “az sonra” diyerek ko-nuflmaya ara veriliyor. Bu üslup, “öncene tüketebilece¤inizi dinleyin, sonra bukonuyu tart›flmaya devam ederiz” anla-m›na geliyor. Bu nedenle yeni bir paylafl-ma düzenine, yeni bir tüketim ahlak›naihtiyaç var. Bu sistemde yeni bir ahlakanlay›fl› olmal›. Zira nereye kadar tükete-ceksiniz? Buna bir son vermek gerek. Pe-ki ben kimlerle, neyi paylaflmal›y›m?Çevremle; bana bu hayat› verenlerle buhayat›n kendisini paylaflmam gerek.Toplum kendisine hayat veren ama göz-le görülemeyecek kadar küçüklüktekimikroskobik canl›lar›n fark›na varmal›.Bu hayat› onlarla birlikte yaflad›¤›n› bil-meli. ‹flte tavsiye etti¤imiz yeni paylafl›mdüzeninde bu canl›lara da yer var. Benbugün topra¤›n canl› oldu¤unu biliyo-rum. O halde ego beni onlar› koruyama





Мне не нужен новый пуловер!Мой вопрос может показаться смешным, но я все же рискну. На протяжении многих лет Вас

всегда видят в одном и том же красном пуловере, поэтому стали говорить, что Вы являетесь

носителем определенной политической миссии в Евразийском регионе. Так ли это?

Нет, конечно. Не смешите меня. Красный цвет можно ассоциировать с СССР, но я одеваюсьтак, потому что мне это нравится. А то, что я постоянно появляюсь в одном и том жекрасном пуловере, является свидетельством того, что новый пуловер мне не нужен. То есть,причина в обыкновенной экономии.

Yeni bir kaza¤a ihtiyac›m yok!Komik olacak ama, üzerinizden hiç ç›karmad›¤›n›z ve y›llarca ayn› k›rm›z› kaza¤›giyinmenizle ilgili, “bu co¤rafyayla siyasi misyon beraberli¤i de var deniyor” bu do¤ru mu?Hay›r efendim. Güldürmeyin beni. K›rm›z› rengin Sovyetlerle bir ilgisi olsa da, ben kifliseltercihimden dolay› giyiniyorum. Hep k›rm›z› kazakla görünmemin tek sebebi de yeni birkaza¤a ihtiyac›m olmamas›ndan kaynaklan›yor. Yani, sebep sadece tasarruf.

ÔÓÚ�Â·ÎÂÌËfl. ê‡Á‚Â ÌÂ ‰ÓÎÊÌÓ,Ì‡Ô�ËÏÂ�, Ì‡ÒÚÓ�‡ÊË‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÊÂÌ˘ËÌ‡„ÓÚÓ‚‡ Á‡ ÒÛÏÍÛ ÓÚ‰‡Ú¸ 40 Ú˚Òfl˜ ÎË�?ÅÎ‡„Ó‰‡�fl Ò‚ÓÂÏÛ Ô�ËÓ·�ÂÚÂÌË˛ ÓÌ‡ÒÚ‡ÌÂÚ Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÒÂ·fl Ô�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ÌËˆÂÈ‚˚Ò¯Â„Ó ÍÎ‡ÒÒ‡. çÓ ‚ÒÂ Ô�ÂÍ�‡ÒÌÓ ÁÌ‡˛Ú,Í‡ÍÓ‚‡ ÒÂ·ÂÒÚÓËÏÓÒÚ¸ ÒÛÏÍË. óÛ‰Ó‚Ë˘ÂÔÓ‰ Ì‡Á‚‡ÌËÂ Ï‡ÒÒ-ÏÂ‰Ë‡, ÌÂ ·ÂÁ ‚ÎËflÌËfl‚ÌÂ¯ÌËı ÒËÎ, ÔÓ‰Ú‡ÎÍË‚‡ÂÚ Ì‡¯Â «fl» ÍÌÂÌ‡Ò˚ÚÌÓÏÛ ÔÓÚ�Â·ÎÂÌË˛. ç‡Ô�ËÏÂ�,‚Ó ‚�ÂÏfl Ó·ÒÛÊ‰ÂÌËfl ‚‡ÊÌ˚ı ËÒÂ�¸ÂÁÌ˚ı ‚ÓÔ�ÓÒÓ‚ ‚ ÚÂÎÂ‚ËÁËÓÌÌ˚ıÔ�Ó„�‡ÏÏ‡ı ‰ÂÎ‡ÂÚÒfl ÔÂ�Â�˚‚ Ì‡�ÂÍÎ‡ÏÛ. íÓ ÂÒÚ¸, ‰‡ÊÂ ÒÂ�¸ÂÁÌ‡flÔ�Ó„�‡ÏÏ‡ „Ó‚Ó�ËÚ ÏÌÂ: «ëÌ‡˜‡Î‡ÔÓÒÏÓÚ�Ë, ˜ÚÓ ÚÂ·Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÔ�ËÓ·�ÂÒÚË, ‡ ÔÓÚÓÏ Ô�Ó‰ÓÎÊËÏ�‡Á„Ó‚Ó�». ÇÓÚ ÔÓ˜ÂÏÛ Ï˚ ÌÛÊ‰‡ÂÏÒfl ‚ÌÓ‚ÓÈ, ·ÓÎÂÂ „ÛÏ‡ÌÌÓÈ ˝ÚËÍÂÔÓÚ�Â·ÎÂÌËfl. ÅÂÁ ˝ÚËÍË ÌËÍ‡Í ÌÂÎ¸Áfl.ÇÂ‰¸ Û ‚ÒÂ„Ó ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÍÓÌÂˆ Ë ÛÔÓÚ�Â·ÎÂÌËfl ÚÓÊÂ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ‰ÂÎËÚ¸Òfl ÚÂÏ, ˜ÚÓ ËÏÂÂÏ.ÇÓÔ�ÓÒ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ë Ò ÍÂÏ fl ‰ÓÎÊÂÌ‰ÂÎËÚ¸? ë ÓÍ�ÛÊ‡˛˘ËÏ ÏÂÌfl ÏË�ÓÏ, ÒÚÂÏË, ÍÚÓ ‰‡Î ÏÌÂ ˝ÚÛ ÊËÁÌ¸. é·˘ÂÒÚ‚Ó‰ÓÎÊÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸ ÊË‚˚ÂÏËÍ�ÓÓ�„‡ÌËÁÏ˚, ÍÓÚÓ�˚Â ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Û˛ÚÔ�Ó‰ÓÎÊÂÌË˛ ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÌÓÍÓÚÓ�˚Â ÌÂÎ¸Áfl Û‚Ë‰ÂÚ¸ ÌÂ‚ÓÓ�ÛÊÂÌÌ˚Ï„Î‡ÁÓÏ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÁÌ‡Ú¸, ˜ÚÓ ‰ÂÎËÏÊËÁÌ¸ Ò ÌËÏË. Ç Ì‡¯ÂÏ Ô�ÓÂÍÚÂ Ï˚Ô�Â‰Î‡„‡ÂÏ ‰ÂÎËÚ¸ ÊËÁÌ¸ ÒÓ ‚ÒÂÏ ÊË‚˚Ï.ü ÁÌ‡˛, ˜ÚÓ ÁÂÏÎfl ÊË‚‡fl. èÓ˝ÚÓÏÛ ÏÓÂ«˝„Ó» ÔÓ·ÛÊ‰‡ÂÚ ÏÂÌfl Á‡·ÓÚËÚ¸Òfl Ó ÌÂÈ.çÓ fl ‰ÓÎÊÂÌ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ËÌÙÓ�Ï‡ˆËÂÈ.àÌÙÓ�Ï‡ˆË˛ fl ÏÓ„Û ÔÓÎÛ˜ËÚ¸, ÂÒÎË ·Û‰Û˜ËÚ‡Ú¸. ÖÒÎË ÒËÚÛ‡ˆËfl ÌÂ ËÁÏÂÌËÚÒfl, Í2030 „Ó‰Û „‡ÁÂÚÌ˚Â ÌÓ‚ÓÒÚË ·Û‰ÛÚÒÓÒÚÓflÚ¸ ËÁ Á‡„ÓÎÓ‚ÍÓ‚ ÚËÔ‡: «ÄıÏÂÚ Ò˙ÂÎåÂıÏÂÚ‡». Ç ÏË�Â 2,2 ÏËÎÎË‡�‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÒÚ�‡‰‡˛Ú ÓÚ „ÓÎÓ‰‡. ÉÓÎÓ‰ – ˝ÚÓÔ�Ó·ÎÂÏ‡ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÄÙ�ËÍË, Ë ‚ÄÏÂ�ËÍÂ 17% Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ÒÚ�‡‰‡˛Ú ÓÚ„ÓÎÓ‰‡. ëËÒÚÂÏ‡ Ó˜ÂÌ¸ ÊÂÒÚÓÍ‡. àÔÓ˝ÚÓÏÛ fl Ë Ú˚, Ï˚ ‚ÏÂÒÚÂ ‰ÓÎÊÌ˚ÒÍ‡Á‡Ú¸ ‚ÒÂÏÛ ˝ÚÓÏÛ: «ëÚÓÔ!». à Í Ì‡Ï‰ÓÎÊÌ˚ Ô�ËÒÓÂ‰ËÌËÚ¸Òfl ‰�Û„ËÂ.

óÚÓ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌËÂÙÓÌ‰ÓÏ íÖåÄ?

è�ÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, Ï˚ Á‡‚ÓÂ‚‡ÎË ‰Ó‚Â�ËÂÓ·˘ÂÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ�ÓÂ ÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‰‰Â�ÊË‚‡Ú¸Ì‡Ò. à ˝ÚÓ ‰Ó‚Â�ËÂ Ò Í‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ�‡ÒÚÂÚ. çÂÒÏÓÚ�fl Ì‡ ˝ÚÓ, ÏÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl,˜ÚÓ Ï˚ ÌÂ ‰ÓÒÚË„ÎË ÚÓ„Ó, Í ˜ÂÏÛÒÚ�ÂÏËÏÒfl. å˚ ıÓÚËÏ ÒÙÓ�ÏË�Ó‚‡Ú¸ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó. ç‡ Ô�ÓÚflÊÂÌËË38 ÎÂÚ Ï˚ Ì‡ÒÚ‡Ë‚‡ÂÏ Ì‡ Ô�ËÌflÚËËÁ‡ÍÓÌ‡ Ó Ô‡ÒÚ·Ë˘‡ı Ë ÎÛ„‡ı, ÌÓ Á‡ÍÓÌ Ú‡ÍË ÌÂ Ô�ËÌflÚ, ÓÚÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ áÂÏÂÎ¸Ì˚ÈÍÓ‰ÂÍÒ. íÓÎ¸ÍÓ ÔÓÎÚÓ�‡ „Ó‰‡ Ì‡Á‡‰ ÙÓÌ‰íÖåÄ ÒÛÏÂÎ ‰Ó·ËÚ¸Òfl Ô�Ó„�ÂÒÒ‡ ‚ ˝ÚÓÏ‚ÓÔ�ÓÒÂ. ùÚË Á‡‰‡˜Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ �Â¯‡Ú¸Ô‡�‡ÎÎÂÎ¸ÌÓ Ò ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂÏÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ëÂ„Ó‰Ìfl

ÏÌÓ„ËÂ Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËË Ô�Ó‚Ó‰flÚÏÂ�ÓÔ�ËflÚËfl, Í‡Ò‡˛˘ËÂÒfl „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Ë Ô�Ó·ÎÂÏ ˝ÍÓÎÓ„ËË. çÓ ËÁ-Á‡ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ëfl ıÓ�Ó¯Ëı Ë Ô�‡‚ËÎ¸Ì˚ıˆÂÎÂÈ ÒÔÛÒÚfl ÍÓ�ÓÚÍÓÂ ‚�ÂÏfl ÓÌËÓÔÛÒÍ‡˛Ú �ÛÍË. áÌ‡ÏÂÌËÚ˚È ÄÎ ÉÓ�‚ÒÂÏË ÒËÎ‡ÏË ‚Â‰ÂÚ ·Ó�¸·Û Ò�‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„ÓÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, Ó‰Ì‡ÍÓ Ô�ËÁÌ‡ÂÚ Ò‚ÓÂÔÓ�‡ÊÂÌËÂ, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ÔÓ �ÛÍ‡Ï Ë ÌÓ„‡ÏÒ‚flÁ‡Ì Í�ÛÔÌ˚ÏË ÍÓÏÔ‡ÌËflÏË. ëÂ„Ó‰Ìfl‚ÒÂÏ ÏË�ÓÏ ÛÔ�‡‚Îfl˛Ú 17 „Ë„‡ÌÚÒÍËıÍÓÏÔ‡ÌËÈ, ‚ ˜¸Ëı �ÛÍ‡ı ÒÓÒ�Â‰ÓÚÓ˜ÂÌ‡‚Î‡ÒÚ¸. éÌË ÊÂ Ô�ËÌËÏ‡˛Ú �Â¯ÂÌËfl. üÊÂ ıÓ˜Û Ô�ÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ËÏ Ô�Ë ÔÓÏÓ˘ËÌÓ‚Ó„Ó ÏË�Ó‚ÓÁÁ�ÂÌËfl. Ñ‡, fl ÔÓÚ�Â·Îfl˛,ÌÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ fl Ò‡Ï ˝ÚÓ„Ó ıÓ˜Û. üÌ�‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. ü ÌÂ ÏÓ„ÛÔÓÚ�Â·ÎflÚ¸ ÚÓ, Ì‡ ˜ÚÓ Û ÏÂÌfl ÌÂÚ Ô�‡‚‡. üıÓ˜Û ÊËÚ¸, ÌÓ fl ÌÂ ‰ÓÎÊÂÌ ÏÂ¯‡Ú¸ ÊËÚ¸‰�Û„ËÏ. ü Ò˜ËÚ‡˛ ÒÂ·fl Ó·flÁ‡ÌÌ˚ÏÓ·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ Ô�Ó‰ÓÎÊÂÌËÂ ÊËÁÌËÓÍ�ÛÊ‡˛˘Â„Ó ÏÂÌfl ÏË�‡, ·Î‡„Ó‰‡�flÍÓÚÓ�ÓÏÛ fl ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛. ì ÏÂÌfl ÌÂÚ Ô�‡‚‡ÔÓÍÛ¯‡Ú¸Òfl Ì‡ ˜‡ÒÚ¸ ·Î‡„,Ô�ËÌ‡‰ÎÂÊ‡˘Û˛ ‰�Û„ËÏ. ùÚÓ·ÂÁÌ�‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ. ó�ÂÁÏÂ�ÌÓÂÔÓÚ�Â·ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó – ·ÂÁÌ�‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë‚Ó�Ó‚ÒÚ‚Ó. ä‡Í „Ó‚Ó�ËÚ ÄÎ ÉÓ�, «Ì‡Ï

sevk ediyor. Ama bu bana bilgi olarakgelmeli. Bu bilgiyi okumakla elde etmeli-yim. Bu gidiflle 2030’da köfle yazarlar› flucümlelerle gündemi takip edecek: “Ah-met Mehmet’i yedi.” Dünyan›n çeflitli ül-kelerinde açl›k oran› çok yüksek. 2.2 mil-yar insan aç. Açl›k sand›¤›m›z gibi sade-ce Afrika’da de¤il, ABD’nin de % 17’si aç.Dolay›s›yla sistem ac›mas›z. Sen ve benbu gidifle dur demeliyiz. Aram›za baflkakifliler de kat›lmal›.

TEMA vakf› olarak bu konuda ne ka-dar yol kat ettiniz?

Toplumdan büyük bir destek ve gü-ven kazand›k ve bu güven gittikçe art›-yor. Buna ra¤men hedefimize göre birsonuç elde edemedi¤imizi düflünüyo-rum. Bilinçli bir toplum oluflturmak iste-dik. 38 y›ld›r devlette bu konuyla ilgili or-taya koymak istedi¤imiz “mera kanu-nu”nu ç›kartamad›k. Topra¤›n yasas›yok. TEMA bunu ancak 1,5 y›l önce sa¤la-yabildi. Bu konular› toplumsal bilinçlen-dirmeyle birlikte yürütmek gerek. Bugün




YAZ 2007, SAYI: 25

Я нравственный человек. Я не могу потреблять то, на что у менянет права. Я хочу жить, но я не должен мешать жить другим. Я

считаю себя обязанным обеспечить продолжение жизниокружающего меня мира, благодаря которому я существую. У

меня нет права покушаться на часть благ, принадлежащую другим.

Ben bir ahlak sahibiyim. Hakk›m olmadan tüketemem. Ben

yaflamak istiyorum ama baflkalar›n› da yaflatmak zorunday›m.

Özellikle bana hayat veren çevremin yaflam›n›n da devam

etmesini sa¤lamam gerek. Onlar›n paylar›na göz dikemem.

ÌÛÊÂÌ ‰�Û„ÓÈ ÏË�». ëÓˆË‡Î¸Ì˚ÈÔÓ�fl‰ÓÍ ‚ ÏË�Â ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÁ‡ÌÓ‚Ó. óÎÂÌ ÇÒÂÏË�ÌÓ„Ó ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„ÓÙÓ�ÛÏ‡ ë¸˛ÁÂÌ ÑÊÓ�‰Ê Ì‡Á‚‡Î‡ Ó‰ÌÛ ËÁÒ‚ÓËı ÍÌË„ «Ñ�Û„ÓÈ ÏË� ‚ÓÁÏÓÊÂÌ,ÂÒÎË...». ÖÂ ÍÌË„‡ ÔÓÒ‚fl˘ÂÌ‡ ˝ÚËÏ «ÂÒÎË».éÌ‡ ÓÚÏÂ˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÌÓ‚Ó„ÓÏË�ÓÔÓ�fl‰Í‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸„�‡ÏÓÚÌ˚Ï. óÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ‚ÒÚ�flıÌÛÚ¸Òfl Ë Ô�ËÈÚË ‚ ÒÂ·fl. ç‡‰Ó,Ì‡ÍÓÌÂˆ, ÓÚ·�ÓÒËÚ¸ ‚ÌÂ¯ÌËÂ „ÓÎÓÒ‡,ÍÓÚÓ�˚Â ÒÌÓ‚‡ Ë ÒÌÓ‚‡ ÔÓ‚ÚÓ�fl˛Ú, ˜ÚÓ Ë‚ Í‡ÍËı ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ı Ì‡Ï ÔÓÚ�Â·ÎflÚ¸. ÇÒ‚ÓÂÈ ÍÌË„Â, Ô�Ó‰ÓÎÊ‡fl �‡ÁÏ˚¯ÎflÚ¸ Ì‡‰ÚÂÏÓÈ «ÂÒÎË», ë¸˛ÁÂÌ ÑÊÓ�‰Ê Ô�ËıÓ‰ËÚÍ ‚˚‚Ó‰Û: «ÖÒÎË Ï˚ ÌÂ ·Û‰ÂÏ Ô�ËÏÂÌflÚ¸Ì‡ÒËÎËÂ». ü �‡Á‰‡Î 7500 ˝ÍÁÂÏÔÎfl�Ó‚˝ÚÓÈ ÍÌË„Ë. óÚÂÌËÂ – ˝ÚÓ ‚Ë‰ÔÓÍÎÓÌÂÌËfl. ü �‡Á‰‡˛ ˝ÚÛ ÍÌË„Û, ˜ÚÓ·˚Î˛‰Ë ˜ËÚ‡ÎË, ÔÓÎÛ˜‡ÎË ÁÌ‡ÌËfl Ó ÚÓÏ, ÍÚÓ,„‰Â Ë Í‡Í ÊË‚ÂÚ, ˜ÚÓ Ì‡Ò ÓÍ�ÛÊ‡ÂÚ. äÓ„‰‡Ï˚ Ì‡ÏÂ�Â‚‡ÂÏÒfl ÒÓÚ�Û‰ÌË˜‡Ú¸ ÒËÌÓÒÚ�‡Ìˆ‡ÏË, Ï˚ ‰ÛÏ‡ÂÏ ÚÓÎ¸ÍÓ ÓÏ‡ÚÂ�Ë‡Î¸ÌÓÈ ‚˚„Ó‰Â Ë Á‡·˚‚‡ÂÏ ÓÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓÏ Ó·ÏÂÌÂ. ëÂ„Ó‰Ìfl ‚Ò˛Ö‚�‡ÁË˛ ÒÚÓËÚ Ô�ËÁ‚‡Ú¸ Í ÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓÏÛÓ·ÏÂÌÛ Ë ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌË˛ ÔÓ‰

ÍÛÔÓÎÓÏ ÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓ„Ó Â‰ËÌÒÚ‚‡. ü‚ÓÒÔËÚ‡Ì ÍÛÎ¸ÚÛ�ÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛÏÂÒÚÌ˚Â Î˛‰Ë ·ÎËÁÍË ÏÌÂ. çÓ ‚Ó ‚�ÂÏflÔÓÂÁ‰ÍË ‚ ä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì fl Ó˘ÛÚËÎ ÒıÓÊÛ˛·ÎËÁÓÒÚ¸.

çÂ Í‡ÊÂÚÒfl ÎË ‚‡Ï ÛÚÓÔË˜ÂÒÍÓÈÌ‡‰ÂÊ‰‡ Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÓ‚ÓÂ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÂÒÓÁÌ‡ÌËÂ (Á‡·ÓÚ‡ Ó ‰�Û„Ëı) Ë ÌÓ‚˚ÈÌ�‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÓ�fl‰ÓÍ ÔÓÏÓ„ÛÚ Ì‡ÏËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Í‡Ú‡ÒÚ�ÓÙ?

ü ÔÓÎÛ˜‡˛ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚È ÓÚÍÎËÍ ÓÚÓ·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ „Ó‚Ó�ËÚ¸ Ó·ÛÚÓÔË˜ÌÓÒÚË Ì‡‰ÂÊ‰˚ ·˚ÎÓ ·˚ÌÂÎÂÔÓÒÚ¸˛. ã˛‰Ë ÌÂ ÛÒÚ‡˛Ú ·Î‡„Ó‰‡�ËÚ¸ÏÂÌfl. åÌÂ ÌÂÛ‰Ó·ÌÓ „Ó‚Ó�ËÚ¸ Ó· ˝ÚÓÏ,ÌÓ, ‚Ë‰fl Ì‡¯Û ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, Î˛‰ËÔÓ‰ıÓ‰flÚ Ë „Ó‚Ó�flÚ: «Ñ‡ ·Û‰ÂÚÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ ‰Ó‚ÓÎÂÌ ÚÓ·ÓÈ. ÖÒÎË ·˚ ÌÂ‚˚, Ï˚ Ú‡Í Ë ÌÂ ÓÒÓÁÌ‡ÎË ·˚ ˆÂÌÌÓÒÚËÌ‡¯ÂÈ ÁÂÏÎË». áÌ‡˜ËÚ, ÂÒÚ¸ ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚ¸‚ ˝ÚËı ‰ÂÎ‡ı, Ë ÄÎÎ‡ı ˜Â�ÂÁ ÏÂÌfl ÔÂ�Â‰‡ÂÚËÌÙÓ�Ï‡ˆË˛ Î˛‰flÏ. ùÚÓ ‰ÂÎ‡ÂÚ ÏÂÌflÒ˜‡ÒÚÎË‚˚Ï. ü ‚ÒÔÓÏÌËÎ Ó‰ÌÛ ËÒÚÓ�Ë˛Ô�Ó ó‡ÔÎËÌ‡. ó‡ÔÎËÌ ·˚Î ÒÓˆË‡ÎËÒÚÓÏ,˜ÚÓ ÒÚ‡ÎÓ Ô�Ë˜ËÌÓÈ ËÁ„Ì‡ÌËfl Â„Ó ËÁ

gerek çevre ve gerekse küresel ›s›nmaylailgili birçok kurum ve kurulufl etkinlik yü-rütüyor. Ama ortaya iyi hedefler konula-may›nca, k›sa bir süre sonra teslim olu-yorlar. Küresel ›s›nma konusun‚a müca-dele eden ünlü Al Gore bütün gücüylemücadele etti¤inden fakat baflaramad›-¤›ndan bahseder ama sonunda elinin vekollar›n›n büyük flirketlerce ba¤land›¤›n›ve onlara yenildi¤ini itiraf eder. Bugündünyay› 17 adet flirket idare ediyor. Dola-y›s›yla iktidar onlarda. Karar› da onlar ve-riyorlar. Fakat ben bunlara karfl› yeni birahlaki anlay›flla karfl› koymak istiyorum.Evet, ben tüketiyorum ama kendim iste-di¤im zaman. Ben bir ahlak sahibiyim.Hakk›m olmadan tüketemem. Ben yafla-mak istiyorum ama baflkalar›n› da yaflat-mak zorunday›m. Özellikle bana hayatveren çevremin yaflam›n›n da devam et-mesini sa¤lamam gerek. Onlar›n paylar›-na göz dikemem. Bu bir ahlaks›zl›kt›r.Afl›r› tüketim ahlaks›zl›kt›r, h›rs›zl›kt›r. AlGore’nin de dedi¤i gibi baflka bir dünya-ya ihtiyaç var. Dünya sosyal düzeni yeni-den tesis edilmeli. Dünya Sosyal Forumuüyesi Susan George, yazd›¤› bir kitab›n›nad›n› Baflka Bir Dünya Mümkün, E¤er...koymufl. Kitab› iflte bu “e¤er”e adad›¤›n-dan bahseder. Yeni dünya düzeni için bil-gili insana ihtiyaç oldu¤unu belirtir. ‹n-sanl›¤›n silkinip kendine gelmesi gerek.D›flardan empoze edilen ve nas›l yaflan-mas›, neyi nas›l tüketmen gerekti¤inedair mesajlar› terk etmek gerek. Kitab›n-da iflte o “e¤er”e “E¤er fliddet kullanmaz-sak.” diye cevap veriyor. Bu zamana ka-dar 7500 kitap da¤›tt›m. Okumak ibadet-tir. S›rf insanlar okusun, bilgilensin, kim-le nas›l yafl›yor, nas›l bir çevreyle kuflat›l-m›fl, bilsinler diye kitap da¤›t›yorum. Bizyabanc›larla iflbirli¤ine girdi¤imizde tekdüflündü¤ümüz maddi ç›kar. Halbuki,kültürel paylafl›m gerekliydi. Bugün Av-rasya’y› bu kültürel beraberlik çat›s› al-t›nda paylafl›ma teflvik etmek gerek. Sa-hip oldu¤um Anadolu kültürünü ben buco¤rafyadan ald›m. Bu nedenle bu in-sanlar bana s›cak geliyor. K›rg›zistan’agitti¤imde de ayn› s›cakl›¤› hissettim.

Sizce “yeni bir sosyal paylafl›m ve ye-ni ahlaki düzenle her tür çevre felake-tinden kurtuluruz” ifadesi fazla ütopikde¤il mi?

Ben bu hizmetle ilgilendi¤im için çokmutluyum. Toplumdan öyle olumlu tep-





Я прекрасно знаю, что я не мечтатель, наши дела приносятплоды. Появились деревни, в которых обработка земли сталаприносить доход, крестьяне начали выплачивать государствуналоги, даже отмечены факты миграции из города в деревню.

Ben hayal kurmad›¤›m›n fark›nday›m. Bugün bu

çal›flmalar›m›z art›k sonuç vermeye bafllad›. Öyle köylerimiz

var ki, gelir seviyesi artt›¤› için köylü devlete vergi vermeye

bafllad›, göç yolu köye do¤ru geri döndü.

Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‚ ÍÓÚÓ�ÓÏ ÓÌ ÊËÎ. ëÔÛÒÚfl„Ó‰˚ Â„Ó Ô�Ë„Î‡ÒËÎË Ó·�‡ÚÌÓ, ÌÓ ÓÌ ÌÂÔÓÂı‡Î. ÉÓ�‰ÓÒÚ¸ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡. èÓÁ‰ÌÂÂÓÌ ‚ÒÂ ÊÂ �Â¯‡ÂÚ ‚Â�ÌÛÚ¸Òfl ‚ íÂı‡Ò.é‰Ì‡Ê‰˚ ‚Â˜Â�ÓÏ Ì‡ ÛÎËˆÂ ÓÌ ÔÓˆÂÎÓ‚‡Î�ÛÍÛ ÊÂÌ˘ËÌÂ. Ç íÂı‡ÒÂ ÊÂ ˆÂÎÓ‚‡Ú¸�ÛÍË ÊÂÌ˘ËÌ‡Ï ÌÂ Ô�ËÌflÚÓ, ÔÓ˝ÚÓÏÛÊÂÌ˘ËÌ‡ Ó˜ÂÌ¸ Û‰Ë‚ËÎ‡Ò¸ Ë ÒÔ�ÓÒËÎ‡,Á‡˜ÂÏ ÓÌ ˝ÚÓ Ò‰ÂÎ‡Î. ó‡ÔÎËÌ ÓÚ‚ÂÚËÎ: «ë˜Â„Ó-ÚÓ ‚Â‰¸ Ì‡‰Ó Ì‡˜ËÌ‡Ú¸». ì ÏÂÌflÚ‡ÍÓÈ ÊÂ ÔÓ‰ıÓ‰ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ï˚ ‰ÂÎ‡ÂÏ.ë ˜Â„Ó-ÚÓ Ì‡‰Ó Ì‡˜ËÌ‡Ú¸. à fl ÌÂÓ‰ËÌÓÍËÏ ‚ ˝ÚÓÏ. ü Ô�ÂÍ�‡ÒÌÓ ÁÌ‡˛, ˜ÚÓfl ÌÂ ÏÂ˜Ú‡ÚÂÎ¸, Ì‡¯Ë ‰ÂÎ‡ Ô�ËÌÓÒflÚÔÎÓ‰˚. èÓfl‚ËÎËÒ¸ ‰Â�Â‚ÌË, ‚ ÍÓÚÓ�˚ıÓ·�‡·ÓÚÍ‡ ÁÂÏÎË ÒÚ‡Î‡ Ô�ËÌÓÒËÚ¸ ‰ÓıÓ‰,Í�ÂÒÚ¸flÌÂ Ì‡˜‡ÎË ‚˚ÔÎ‡˜Ë‚‡Ú¸„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Û Ì‡ÎÓ„Ë, ‰‡ÊÂ ÓÚÏÂ˜ÂÌ˚Ù‡ÍÚ˚ ÏË„�‡ˆËË ËÁ „Ó�Ó‰‡ ‚ ‰Â�Â‚Ì˛.ç‡�Ó‰ Ì‡Û˜ËÎÒfl ·Â�Â˜¸ ÁÂÏÎ˛ ËÔ�‡‚ËÎ¸ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ÂÂ. èÓ‚˚¯ÂÌËÂÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË Î˛‰ÂÈ ÛÎÛ˜¯‡ÂÚ Ì‡¯ÛÊËÁÌ¸. ëÓÍ�‡˘ÂÌËÂ �‡ÒÒÚÓflÌËfl ÏÂÊ‰ÛÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ Ë ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎÂÏÓÚ�‡Ê‡ÂÚÒfl Ì‡ Ì‡¯ÂÈ ÊËÁÌË ËÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÛ˛ÒËÚÛ‡ˆË˛. ëÂ„Ó‰Ìfl Ò‡Ï˚Â ·ÓÎ¸¯ËÂ‚˚·�ÓÒ˚ Ô‡�ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ì‡·Î˛‰‡˛ÚÒflÌ‡ Ô�Â‰Ô�ËflÚËflı ÔË˘Â‚ÓÈÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ‡ Ô�Ó‰ÛÍˆËfl ˝ÚÓ„ÓÒÂÍÚÓ�‡ Ì‡ ÔÂ�‚ÓÏ ÏÂÒÚÂ ÔÓÔÓÚ�Â·ÎÂÌË˛. ç‡ ÓıÎ‡Ê‰ÂÌËÂ,Ú�‡ÌÒÔÓ�ÚË�Ó‚ÍÛ Ë ÒÍÎ‡‰Ë�Ó‚‡ÌËÂÔ�Ó‰ÛÍÚÓ‚ ëòÄ Á‡Ú�‡˜Ë‚‡ÂÚ ‚ 8 �‡Á·ÓÎ¸¯Â ˝ÌÂ�„ËË, ˜ÂÏ ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ

Ô�Ë Ëı ÔÓÚ�Â·ÎÂÌËË. ÇÔÓÎÌÂ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ,˜ÚÓ Ú‡ÍÓ‚‡ Ó‰Ì‡ ËÁ Ô�Ë˜ËÌ ÓÚÍ‡Á‡ ëòÄÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô�ÓÚÓÍÓÎ. èÓ‰‡ÌÌ˚Ï ééç, 660 Ú˚Òfl˜ ÚÓÌÌ ‚Ó‰˚,ÂÊÂ‰ÌÂ‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏÓÈ Ì‡ Ó�Ó¯ÂÌËÂÔÓÎÂÈ ‰Îfl Ë„�˚ ‚ „ÓÎ¸Ù, ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛ÚÏËÌËÏ‡Î¸ÌÛ˛ ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ ‚Ó‰Â ‰Îfl 4,7ÏËÎÎË‡�‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. çË Ó‰ÌÓ �‡Á‚ËÚÓÂ„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó ÌÂ ÒÚ�ÂÏËÚÒfl Í ÒÓÁ‰‡ÌË˛ÔÓÎÂÈ ‰Îfl Ë„�˚ ‚ „ÓÎ¸Ù Ë ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÛˆÂÏÂÌÚÌ˚ı Á‡‚Ó‰Ó‚ Ì‡ Ò‚ÓÂÈ ÚÂ��ËÚÓ�ËË.ùÚÓ Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ·ÓÎÂÂ ÓÚÒÚ‡Î˚ı�Â„ËÓÌ‡ı ÔÓ‰ Í‡ÏÛÙÎflÊÂÏËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË.

ùÚË ‰‡ÌÌ˚Â Ì‡ÒÚÓ�‡ÊË‚‡˛Ú. ë ˜Â„Ó ÌÛÊÌÓ Ì‡˜ËÌ‡Ú¸, ˜ÚÓ·˚ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ Ô�ÓˆÂÒÒ ·ÂÁÛ‰Â�ÊÌÓ„ÓÔÓÚ�Â·ÎÂÌËfl?

è�ÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËÂ ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎ¸ÒÍÓÈ ÏÓ�‡ÎË.çÛÊÌÓ Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ‰ÂÎËÚ¸Òfl ·Î‡„‡ÏË.

kiler ald›m ki, bu fikre ütopik demek ce-halet olur. ‹nsanlar bana minnetle yakla-fl›yorlar. Bunu dile getirmekten birazutan›yorum. Yap›p ettiklerimiz karfl›s›n-da “Allah senden raz› olsun, sen olmasantopra¤›m›z›n k›ymetini bilemeyecektik.”diyorlar. Demek ki buna ihtiyaç var vebunu Allah benimle bu insanlara anlat-t›r›yor. Bundan dolay› kendimi mutluhissediyorum. Çaplin’in bir an›s› vard›r.Çaplin Sosyalistmifl ve yaflad›¤› toplum-dan bu sebepten dolay› kovulmufl. Ara-dan geçen uzun zaman sonra ça¤›rm›fl-lar ama o gitmemifl. Gurur meselesi yap-m›fl. Sonra gitmeye karar veriyor ve Tek-sas’a geri dönüyor. Bir akflam sokakta birkad›n›n elini öpüyor. Teksas’ta böyle birkültür olmad›¤› için kad›n flafl›r›yor. “Ne-den bunu yapt›n?” diye soruyor. Çaplin“e, art›k bir yerden bafllamak laz›m” diye




YAZ 2007, SAYI: 25

Чрезмерное потребительство – безнравственность иворовство. Как говорит Ал Гор, «нам нужен другой мир».

Социальный порядок в мире должен быть установлен заново.

Afl›r› tüketim ahlaks›zl›kt›r, h›rs›zl›kt›r. Al Gore’nin de

dedi¤i gibi baflka bir dünyaya ihtiyaç var. Dünya sosyal

düzeni yeniden tesis edilmeli.





ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ÓÚÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÓÚ „�Âı‡,‰ÓÎÊÌ˚ ÓÒÓÁÌ‡Ú¸, ˜ÚÓ �‡ÒÍ‡flÌËÂ – ÌÂÒ�Â‰ÒÚ‚Ó �Â¯ÂÌËfl Ô�Ó·ÎÂÏ˚. ìÏÌ˚È˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ÒÍ‡ÊÂÚ: «üÁ‡„�flÁÌfl˛, ÌÓ ÔÓÏÓ„‡˛ �Â¯‡Ú¸˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ô�Ó·ÎÂÏ˚». ü Ó·�‡˘‡˛Ò¸Í ÏÓÎÓ‰ÂÊË: Í 2030 „Ó‰Û Ì‡ áÂÏÎÂÛÒËÎËÚÒfl „ÓÎÓ‰. ã˛‰Ë Ì‡˜ÌÛÚ ÔÓÂ‰‡Ú¸‰�Û„ ‰�Û„‡. Ö˘Â 25 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Ì‡ ÔÎ‡ÌÂÚÂ·˚ÎÓ 800 Ú˚Òfl˜ „ÓÎÓ‰‡˛˘Ëı, ‚ 1992 „Ó‰ÛËı ˜ËÒÎÓ ‰ÓÒÚË„ÎÓ 2,2 ÏËÎÎË‡�‰‡. óÚÓ ÊÂÓÊË‰‡ÂÚ Ì‡Ò ‚ 2030 „Ó‰Û? ü ıÓ˜Û, ˜ÚÓ·˚‚˚ ÒÂ�¸ÂÁÌÓ Á‡‰ÛÏ‡ÎËÒ¸ Ì‡‰ ˝ÚËÏ.ÇËÌÓ‚‡Ú Ú˚, fl, ‚ÒÂ Ï˚. å˚ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚Á‡ Ô�ÓËÒıÓ‰fl˘ÂÂ. Ç˚ Ò‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ‚˚ÔÓÚ�Â·ÎflÂÚÂ. ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ·Ó„‡˜Ë Ó‰ÌÓÈÒÚ�‡Ì˚ ÌÂÒÛÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ ‚ ‰�Û„Û˛ÒÚ�‡ÌÛ, ‚ ÚÓ ‚�ÂÏfl Í‡Í ‚ ÚÓÈ ÒÚ�‡ÌÂ Î˛‰ËË Ú‡Í ‚ÔÓÎÌÂ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚. å˚ ÌÂıÓÚËÏ ‰ÂÎËÚ¸Òfl ‰�Û„ Ò ‰�Û„ÓÏ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓÌÂ ÁÌ‡ÂÏ ‰�Û„ ‰�Û„‡. èÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡Ò Ï‡ÎÓËÌÚÂ�ÂÒÛ˛Ú Ô�Ó·ÎÂÏ˚ ˝ÍÓÎÓ„ËËÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓÈ ÒÚ�‡Ì˚, Ô�Ë·ÎËÊ‡˛˘ÂÈÒfl ÍÍ‡Ú‡ÒÚ�ÓÙÂ. äÚÓ-ÚÓ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÍ‡Á‡Ú¸:«ëÚÓÔ!». ç‡Ô�ËÏÂ�, ÏÓ˛ ÍÛÎ¸ÚÛ�ÛÔ�Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú êÛÏË, ûÌÛÒ ùÏ�Â, èË�ëÛÎÚ‡Ì Ä·‰‡Î, à·ÌË ï‡Î‰ÛÌ, ï‡ÎÎ‡‰ÊËå‡ÌÒÛ�. ì ÌËı fl ‚ËÊÛ ÔÛÚ¸ ÒÔ‡ÒÂÌËfl ‰Îfl˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. åË� ÔÓ„Û·ËÎÓ ˜Û‰Ó‚Ë˘ÂÔÓ‰ ÌÁ‚‡ÌËÂÏ «ÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂ». çÓ ÓÌÓ ÌÂÁ‡ÒÚ‡‚ËÚ ÏÂÌfl ÒÎÛÊËÚ¸ ÂÏÛ. Ç ÏÓÂÈÒÛ˘ÌÓÒÚË fl ‚ËÊÛ ÓÚ�‡ÊÂÌËÂ ˝ÚËı‚ÂÎËÍËı Î˛‰ÂÈ. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Ö‚�‡ÁËË·ÎËÁÍ‡ Ú‡Í‡fl ÍÛÎ¸ÚÛ�‡. äÛ‰‡ ·˚ ‚˚ ÌËÔÓÂı‡ÎË, ‰ÂÎËÚ¸Òfl Ò ·ÎËÊÌËÏ – Ó‰ËÌ ËÁ„Î‡‚Ì˚ı ÓÔÓ�Ì˚ı ÒÚÓÎÔÓ‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ùÚÓ„Ó‚Ó�ËÚ Ó· Ó·˘ÂÏ ËÒÚÓ˜ÌËÍÂ Ì‡¯ËıÍÛÎ¸ÚÛ�. ÉÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ë ‰�Û„ËÂ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ô�Ó·ÎÂÏ˚ Ò‚flÁ‡Ì˚ ÒÛÚ�‡ÚÓÈ˚ ÏÓ�‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ.ÉÎÓ·‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ – �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú. å˚‰ÓÎÊÌ˚ Á‡‰ÛÏ‡Ú¸Òfl Ì‡‰ ÚÂÏ, ˜ÚÓ Ï˚Ò‰ÂÎ‡ÎË ÌÂ Ú‡Í. �

cevapl›yor. ‹flte ben de bu yapt›klar›m›z›böyle de¤erlendiriyorum. Bu ifl, bir yer-den bafllamak gibi. Üstelik kendimi aslayaln›z düflünmüyorum. Ben hayal kur-mad›¤›m›n fark›nday›m. Bugün bu çal›fl-malar›m›z art›k sonuç vermeye bafllad›.Öyle köylerimiz var ki, gelir seviyesi artt›-¤› için köylü devlete vergi vermeye baflla-d›, göç yolu köye do¤ru geri döndü. Halktopra¤› daha verimli ve tasarruflu nas›lkullanaca¤›n› iyi ö¤rendi. ‹flte insanlar›nbilinçlenmesinden kast›m›z da bu. Üreti-ci ve tüketici aras›ndaki uzakl›¤›n k›sal-t›lmas› birer yans›ma olarak ekolojik ha-yat›m›z› güzellefltiriyor. Bugün ulafl›m,g›da sektöründe en fazla tüketim yapanve en fazla sera gaz› salan bir sektör.ABD’de g›dalar›n so¤utulmas›, tafl›nma-s› ve depolanmas› için harcanan enerji,g›dan›n kendisinin verdi¤i enerjinin 8kat›d›r. ABD’nin neden Kyoto’yu imzala-mad›¤›n› bu sebeplerden de incelemekgerek. BM verilerine göre golf sahalar›için bir günde tüketilen 660.000 tonuaflk›n su, 4,7 milyar insan›n günlük asga-ri su gereksinimine eflittir. Hiçbir gelifl-mifl ülke kendi ülkesinde golf sahas› yada çimento fabrikas› kurmaya gönüllüde¤il. ‹fl potansiyeli, yabanc› yat›r›m ad›alt›nda geri kalm›fl bölgelerde bu iflleriyap›yorlar.

Bu veriler çok ciddi. Bu gidifle dur de-mek için nereden bafllamal›?

Öncelikle tüketim ahlak› yeniden fle-killendirilmeli. Paylafl›m kültürü yeni-den canland›r›lmal›. ‹nsanlar günah ifl-lememek gerekti¤ini, zira tövbekarl›¤›n

bir çare olmad›¤›n› bilmeliler. “Ben kir-letiyorum ama en büyük yard›m› çevre-ye yap›yorum.” demek ak›ll› insan dav-ran›fl› de¤ildir. Gençlere sesleniyorum:2030’a varmadan dünyadaki açl›k arta-cak. ‹nsanlar birbirini yiyecek. E¤er 25 y›lönce 800 bin kifli açsa ve bu rakam1992’de 2.2 milyar olmuflsa, sizce2030’da kaç olur? Bunu iyi düflünmeni-zi istiyorum. Suçlu sensin, benim, hepi-miz. Olup bitenlerden sorumluyuz. Sizebir fley ne kadar yeterli bunu kendinizbelirlemeniz gerekli. Bir ülkenin zenginikalk›yor, baflka bir ülkeye medeniyet ö¤-retiyor. Halbuki, o ülkede de insanlar vemedeniyet var. Birbirimizi yeteri kadartan›mad›¤›m›z için paylafl›m kültürü-müz yok oluyor. Öyle olunca da çevre-nin dertleri, o ülkenin yok olmas›, fela-ketlere sürüklenmesi umurumuzda ol-muyor. Buna dur demeli. Mesela benimMevlanam var, Yunus Emrem var, PirSultan Abdal›m var, ‹bni Haldunum,Hallac› Mansur’um var. Dünya kurtuluflyolunu ben burada görüyorum. Dünya-y› tüketim canavar› mahvetmifltir. Amabeni asla kendi emellerine alet edeme-yecekler. Benim kendime güvenim bu-radan geliyor. Ben özümü bu flahsiyet-lerde görüyorum. Avrasya’y› bu kültür-den uzak görmüyorum. Hangi cumhu-riyete gitseniz paylaflmak en önemlikültürel de¤er. Demek ayn› kaynaktanbesleniyoruz. Küresel ›s›nma ve çevrefelaketleri iflte bu de¤erlerden yoksunolmaktan kaynaklan›yor. Küresel ›s›n-ma bir sonuçtur. Biz “ne yapt›k da böyleoldu?” diye düflünmemiz gerekiyor. �

Мы настолько изменились,что не можем не

потреблять. Словно нашесуществование полностью

зависит от потребления.Разве не должно, например,

настораживать, чтоженщина готова за сумку

отдать 40 тысяч лир?

Öyle bir yere gelmifliz ki,

tüketmeden yapam›yoruz.

Tüketerek var olaca¤›m›z

kanaati olufltu. Bir bayan

bir çantay› 40 bin YTL’ye

al›yorsa, burada bir s›k›nt›

var demektir.




YAZ 2007, SAYI: 25

Кто будетповелевать водой?

Эмре Караташ

Университет «Мармара» (Стамбул).

Suya kimhükmedecek?

Emre Karatafl

Marmara Üniversitesi (‹stanbul).

ç‡ åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÈ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËËééç, Ô�ÓıÓ‰Ë‚¯ÂÈ ‚ 1992 „. ‚

êËÓ-‰Â-Ü‡ÌÂÈ�Ó, é�„‡ÌËÁ‡ˆËflé·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚ı ç‡ˆËÈ Ô�ËÌflÎ‡ �Â¯ÂÌËÂÓ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓÏ Ô�Ó‚Â‰ÂÌËË 22 Ï‡�Ú‡ÇÒÂÏË�ÌÓ„Ó ‰Ìfl ‚Ó‰˚. ùÚÓ �Â¯ÂÌËÂ ·˚ÎÓÓ·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÓ �‡ÒÚÛ˘ÂÈ �ÓÎ¸˛ ‚Ó‰ÌÓ„Ó·‡ÒÒÂÈÌ‡ ÔÎ‡ÌÂÚ˚ ‚ Ò‚flÁË Ò ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. è�Ó‚Ó‰flÇÒÂÏË�Ì˚È ‰ÂÌ¸ ‚Ó‰˚, åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì‡fl˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡fl ÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËfl ééçÌ‡‰ÂÂÚÒfl ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌË˛·Â�ÂÊÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ‚Ó‰Ì˚ÏÁ‡Ô‡Ò‡Ï, Ô�ËÌflÚË˛ Ë ‚ÌÂ‰�ÂÌË˛Ô�Â‰ÎÓÊÂÌËÈ, Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌÌ˚ı Ì‡ÒÓı�‡ÌÂÌËÂ ‚Ó‰˚. ë ˝ÚÓÈ ˆÂÎ¸˛ ééçËÌËˆËË�ÛÂÚ Ë ÔÓÓ˘�flÂÚ Ô�Ó‚Â‰ÂÌËÂÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËÈ, ÒÂÏËÌ‡�Ó‚, ‚˚ÒÚ‡‚ÓÍ,ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËÂ ÔÂ˜‡ÚÌ˚ı Ï‡ÚÂ�Ë‡ÎÓ‚ Ë�‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌËÂ ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚ı‰ÓÍÛÏÂÌÚÓ‚ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÏ Û�Ó‚ÌÂ ‚�‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒÚ�‡Ì‡ı.

Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û 21-24 Ï‡�Ú‡ ·Î‡„Ó‰‡�flÛÒËÎËflÏ ÉÂÌÂ�‡Î¸ÌÓÈ ‰Ë�ÂÍˆËË ‚Ó‰ÌÓ„ÓıÓÁflÈÒÚ‚‡ íÛ�ˆËË (DSI) Ë ÇÒÂÏË�ÌÓ„Ó‚Ó‰ÌÓ„Ó ÍÓÌ„�ÂÒÒ‡ (World WaterCouncil) ‚ ÄÌÚ‡Î¸Â ÒÓÒÚÓflÎÒfl ÇÒÂÏË�Ì˚ÈÍÓÌ„�ÂÒÒ ÔÓ ÛÔ�‡‚ÎÂÌË˛ ·‡ÒÒÂÈÌ‡ÏË �ÂÍ.Ç ÍÓÌ„�ÂÒÒÂ, Ô�ÓıÓ‰Ë‚¯ÂÏ ÔÓ‰Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ ‰Ë�ÂÍÚÓ�‡ DSIÇÂÈÒÂÎfl ù�Ó„ÎÛ, Ô�ËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂÔ�ÂÏ¸Â�-ÏËÌËÒÚ� íÛ�ˆËË êÂ‰ÊÂÔ í‡ÈËÔù�‰Ó„‡Ì, ÏËÌËÒÚ� ˝ÌÂ�„ÂÚËÍË ËÔ�Ë�Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚ ïËÎ¸ÏË É˛ÎÂ�,ÏËÌËÒÚ� ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÎÂÒÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡éÒÏ‡Ì èÂÔÂ, ÓÍÓÎÓ 700 Û˜ÂÌ˚ı ËÔ�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ �‡ÁÎË˜Ì˚ıÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ı Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ ËÁ 60ÒÚ�‡Ì ÏË�‡. ë�Â‰Ë Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ,Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡‚¯Ëı ‚ ÍÓÌ�ÂÒÒÂ, ÒÎÂ‰ÛÂÚÛÔÓÏflÌÛÚ¸ åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÛ˛ ‡ÒÒÓˆË‡ˆË˛ÔÓ ‚Ó‰Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡Ï,åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÛ˛ ÍÓÏËÒÒË˛ ÔÓ

ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‚Ó‰ÓÂÏ‡Ï (ICOLD),ÇÒÂÏË�Ì˚È ÒÓ‚ÂÚ ÔÓ ‚Ó‰Â,åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚È ‚Ó‰Ì˚È ÓÙËÒ,ûçÖëäé, åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÛ˛ ‰�ÂÌ‡ÊÌÛ˛Ë ÔÓÎË‚Ó˜ÌÛ˛ ÍÓÏËÒÒË˛, ÇÓ‰ÌÛ˛‡Í‡‰ÂÏË˛, ÇÓ‰ÌÓÂ ‡„ÂÌÚÒÚ‚Ó,ÉÂÌÂ�‡Î¸ÌÛ˛ ‰Ë�ÂÍˆË˛ ‚Ó‰ÌÓ„ÓıÓÁflÈÒÚ‚‡, ç‡Û˜ÌÓ-ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÒÍËÈËÌÒÚËÚÛÚ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, îÓÌ‰ ÔÓ‚ÓÔ�ÓÒ‡Ï ‚Ó‰Ì˚ı Á‡Ô‡ÒÓ‚.

äÓÌ„�ÂÒÒ ÔÓ ÛÔ�‡‚ÎÂÌË˛ ·‡ÒÒÂÈÌ‡ÏË�ÂÍ ÒÚ‡Î Ò‚ÓÂÓ·�‡ÁÌÓÈ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÓÈ ÍèflÚÓÏÛ ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÏÛ ‚Ó‰ÌÓÏÛÙÓ�ÛÏÛ, ÍÓÚÓ�˚È ·Û‰ÂÚ Ô�ÓıÓ‰ËÚ¸ ‚íÛ�ˆËË ‚ 2009 „. Ç˚ÒÚÛÔ‡fl Ì‡ ÍÓÌ„�ÂÒÒÂ,„ÂÌÂ�‡Î¸Ì˚È ‰Ë�ÂÍÚÓ� DSI ÇÂÈÒÂÎ¸ù�Ó„ÎÛ ÔÓ‰˜Â�ÍÌÛÎ, ˜ÚÓ Ò Í‡Ê‰˚Ï ‰ÌÂÏ‚Ó‰Ì˚Â Á‡Ô‡Ò˚ ‚ ÏË�Â ÛÏÂÌ¸¯‡˛ÚÒfl, Ë‚Ó‰‡ ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â ÔÓ‰‚Â�„‡ÂÚÒflÁ‡„�flÁÌÂÌË˛. «ÇÓ‰‡ – ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È, ÌÓÓ„�‡ÌË˜ÂÌÌ˚È �ÂÒÛ�Ò. ÉÎÓ·‡Î¸ÌÓÂÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ë Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÌËÏÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ �‡ÁÌ˚ıÒÚ�‡Ì‡ı ÏË�‡ Ô�Ë·ÎËÊ‡˛Ú ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚ÓÍ «‚Ó‰ÌÓÏÛ „ÓÎÓ‰Û», – ÒÍ‡Á‡Î ù�Ó„ÎÛ.ÉÂÌÂ�‡Î¸Ì˚È ‰Ë�ÂÍÚÓ� ÇÓ‰ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËËî�‡ÌˆËË Ü‡Ì ãÛË éÎË‚Â� �‡ÒÒÍ‡Á‡Î ÓÚÓÏ, Í‡ÍËÂ Ó„�‡ÌË˜ÂÌËfl Ì‡ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ ‚Ó‰˚ ‚‚Â‰ÂÌ˚ ‚Â‚�ÓÔÂÈÒÍËı ÒÚ�‡Ì‡ı Ë ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚËÔÓ‰˜Â�ÍÌÛÎ, ˜ÚÓ ‚ÒÂ Ó„�‡ÌË˜ÂÌËfl�‡Á�‡·‡Ú˚‚‡˛ÚÒfl Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ ‚ÒÂıÔ‡È˘ËÍÓ‚ Ë ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÚÂÎÂÈ ‚Ó‰˚. éÎË‚Â�ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÏÂÚÓ‰ÓÏ ‡ÌÍÂÚË�Ó‚‡ÌËflËÁÛ˜‡ÂÚÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÏÌÂÌËÂ, ·ÓÎÂÂÚÓ„Ó, ‰Îfl Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó Û˜‡ÒÚËflÌ‡ÒÂÎÂÌËfl ‚ �Â¯ÂÌËË Ô�Ó·ÎÂÏ‚Ó‰ÓÒÌ‡·ÊÂÌËfl Ô�Ó‚Ó‰flÚÒfl ÓÚÍ�˚Ú˚ÂÁ‡ÒÂ‰‡ÌËfl, ÒÂÏËÌ‡�˚, ÍÓÚÓ�˚ÂÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Ú ÛÍ�ÂÔÎÂÌË˛ „�‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈÔÓÁËˆËË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ‚ ‚ÓÔ�ÓÒ‡ıÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ·Â�ÂÊÌÓ„ÓËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl ‚Ó‰˚. í‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏÏÂÒÚÌ˚Â Ó�„‡Ì˚ ÛÔ�‡‚ÎÂÌËfl ËÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËË Ú‡ÍÊÂ




Birleflmifl Milletler (BM) Genel Kurulu1992 y›l›nda Rio de Janerio’da dü-zenledi¤i BM Çevre ve Kalk›nma

Konferans›’nda dünyada küresel ›s›nmay-la birlikte su kaynaklar›n›n giderek artanöneminden dolay› her y›l 22 Mart “DünyaSu Günü” olarak kutlanmas›na karar ver-di. BM Çevre ve Kalk›nma Konferans› Dün-ya Su Günü ile; suyun önemi, ilgili toplumbilincinin gelifltirilmesi ve buna iliflkinönerilerin uygulanmas›n›n sa¤lanmas›için, bütün ülkelerin ulusal düzeyde kon-ferans, seminer, sergi, yay›n ve dokümanda¤›t›m› gibi bir dizi etkinlik yapmas›n›teflvik etmeyi amaçlan›yor.

Bu y›l da Türkiye Devlet Su ‹flleri GenelMüdürlü¤ü ve Dünya Su Kongresi (WorldWater Council) ortak ifl birli¤i ile 21-24Mart 2007 tarihlerinde Antalya’da Ulusla-raras› nehir havzalar› kongresi düzenlen-di. DS‹ Genel Müdürü Veysel Ero¤lu’nunev sahipli¤inde düzenlenen Kongre, Bafl-bakan Recep Tayyip Erdo¤an, Enerji ve Ta-bii Kaynaklar Bakan› Hilmi Güler, Çevre veOrman Bakan› Osman Pepe’nin kat›l›m›-n›n yan› s›ra toplam 60 ülkeden 700’e ya-k›n bilim adam› ve çeflitli uluslararas› ku-rulufllar›n yetkilileri yer ald›. Toplant›yaUluslararas› Su Kaynaklar› Birli¤i, Ulusla-raras› Büyük Barajlar Komisyonu (ICOLD),Dünya Su Konseyi, Uluslararas› Su Ofisi,UNESCO, Uluslararas› Sulama ve DrenajKomisyonu, Su Akademisi, Su Ajans›, Su ‹fl-leri Genel Müdürlü¤ü, Su Araflt›rma Ensti-tüsü ve Su Vakf› gibi kurulufllar kat›ld›.

Uluslararas› Nehir Havzalar› YönetimiKongresi, 2009 y›l›nda Türkiye’de gerçek-lefltirilecek olan 5’inci Dünya Su Foru-mu’na bir haz›rl›k niteli¤i tafl›maktayd›.Toplant›da görüfllerini dile getiren DS‹ Ge-nel Müdürü Prof. Dr. Veysel Ero¤lu, su kay-naklar›n›n günden güne azald›¤›n› ve kir-lilik tehlikesine maruz b›rak›ld›¤›n›n alt›n›çizdi. Ero¤lu, “Su do¤al ve s›n›rl› bir kay-nakt›r. Küresel Is›nma ve onun dünyan›npek çok ülkesinde ortaya ç›kan iklim üze-rindeki olumsuz etkileri insanl›¤› su k›tl›¤›gerçe¤iyle yüzlefltirecektir” dedi. Frans›zSu Akademisi Genel Sekreteri Jean LoisOliver ise Avrupa ülkelerinde su kaynakla-r›n›n kullan›m› konusunda ne gibi önlem-lerin uygulanaca¤›n›, bütün paydafllar›nve özellikle kullan›c›lar›n kat›l›m› ile belir-lendi¤ine dikkat çekti. Halk›n bu konudakifikirlerinin anket sistemiyle tespit edildi-¤ini ve toplumun daha aktif rol oynamas›için aç›k oturumlar ve toplant›lar düzenle-nerek gerekli olan bilincin afl›land›¤›n›, ye-


‡ÍÚË‚ÌÓ Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú ‚ �‡·ÓÚÂ ÔÓÒÓı�‡ÌÂÌË˛ ‚Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚.

Непобедимая сила нефти

переходит к воде

Ç Ö‚�‡ÁËÈÒÍÓÏ �Â„ËÓÌÂ ë�Â‰Ìflfl ÄÁËflÓ·Î‡‰‡ÂÚ ·Ó„‡Ú˚ÏË ‚Ó‰Ì˚ÏË �ÂÒÛ�Ò‡ÏË.é‰Ì‡ÍÓ �‡ÒÔ�Â‰ÂÎÂÌËÂ ‚Ó‰Ì˚ıËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ÌÂ�‡‚ÌÓÏÂ�ÌÓ: ·ÓÎÂÂ 90%‚Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚ ÒÓÒ�Â‰ÓÚÓ˜ÂÌ˚ ‚ä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌÂ Ë í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ. Ç ˝ÚËıÒÚ�‡Ì‡ı ·Â�ÛÚ Ì‡˜‡ÎÓ ‰‚Â Í�ÛÔÌÂÈ¯ËÂ�ÂÍË �Â„ËÓÌ‡ – ë˚�‰‡�¸fl Ë ÄÏÛ‰‡�¸fl.ÉÎ‡‚Ì˚Â ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎË ‚Ó‰˚ ‚ �Â„ËÓÌÂ –ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Ë ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÔÓÚ�Â·ÎflÂÚ ·ÓÎÂÂ ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ‚ÒÂı ‚Ó‰Ì˚ı�ÂÒÛ�ÒÓ‚ �Â„ËÓÌ‡. äÓÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl�‡ÁÌËˆ‡ ÏÂÊ‰Û ÒÚ�‡Ì‡ÏË-ÔÓÚ�Â·ËÚÂÎflÏËË ÒÚ�‡Ì‡ÏË-ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ÏË ‚Ó‰˚ ‰ÂÎ‡ÂÚ‚Â�ÓflÚÌ˚Ï ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ ÒÂ�¸ÂÁÌ˚È ‚Ó‰Ì˚ÈÍ�ËÁËÒ ‚ �Â„ËÓÌÂ. ä˚�„˚ÁÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚ÈçÛ�Î‡Ì å‡Ï‡ÚÓ‚ ËÁ ÛÌË‚Â�ÒËÚÂÚ‡«å‡Ì‡Ò» ‚˚ÒÚÛÔËÎ Ì‡ ÍÓÌ„�ÂÒÒÂ Ò‰ÓÍÎ‡‰ÓÏ Ó· ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ı ‚Ó‰˚ ‚ ë�Â‰ÌÂÈÄÁËË. éÌ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ ‚ ä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌÂ, Í‡ÍË ‚ íÛ�ˆËË, ·Â�ÛÚ Ì‡˜‡ÎÓ ÏÌÓ„ËÂ ‚Ó‰Ì˚ÂËÒÚÓ˜ÌËÍË. ÅÎ‡„Ó‰‡�fl ˝ÚÓÏÛ ä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì‚ÌÓÒËÚ ÒÂ�¸ÂÁÌ˚È ‚ÍÎ‡‰ ‚ �ÓÒÚ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËflÒÓÒÂ‰ÌËı ÒÚ�‡Ì, ·Ó„‡Ú˚ı ÌÂÙÚ¸˛.å‡ÏÛÚÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ, ‚ Ò‚flÁË Ò‚ÓÁ�‡ÒÚ‡˛˘ËÏ ÁÌ‡˜ÂÌËÂÏ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚Ô�ÂÒÌÓÈ ‚Ó‰˚, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ�‡Á�‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ Ô�ÓÂÍÚ˚ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËfl�Â˜Ì˚ı ‚Ó‰, ·Â�Û˘Ëı Ì‡˜‡ÎÓ ‚ä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌÂ, ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‰Îfl Ó�Ó¯ÂÌËflıÎÓÔÍÓ‚˚ı ÔÎ‡ÌÚ‡ˆËÈ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ Ëä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ. ùÚË �ÂÒÛ�Ò˚ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸Ú‡ÍÊÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì˚ ‰Îfl �ËÒÓ‚˚ıÔÎ‡ÌÚ‡ˆËÈ, ‚‰ÓÎ¸ �ÂÍ ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ÒÓÁ‰‡Ì˚�˚·ÓÎÓ‚Ì˚Â ıÓÁflÈÒÚ‚‡, Í�ÓÏÂ ÚÓ„Ó,ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸�‡ÒÒÏ‡Ú�Ë‚‡Ú¸ �Â˜Ì˚Â ‚Ó‰˚ Í‡Í·‡�ÚÂ�Ì˚È Ô�Ó‰ÛÍÚ ‚ ÚÓ�„Ó‚ÎÂä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì‡ Ò ÔÓ„�‡ÌË˜Ì˚ÏË ÒÚ�‡Ì‡ÏË.ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍËÏ ‰‡ÌÌ˚Ï,‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Í2025 „. 30-40% „Ó�Ì˚ı ÎÂ‰ÌËÍÓ‚ä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì‡ �‡ÒÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ô�Ë‚Â‰ÂÚ ÍÔÓÚÂ�Â 25-35% ‚Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚ ÒÚ�‡Ì˚.é˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÓÚ�Ëˆ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÍ‡ÊÂÚÒfl Ì‡ ÒÂÎ¸ÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Âä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì‡ Ë ÒÓÒÂ‰ÌËı ÒÚ�‡Ì.

í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ë ä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì ÔÓÁ‡Ô‡Ò‡Ï ‚Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl ‚‚˚Ë„�˚¯ÌÓÏ ÔÓÎÓÊÂÌËË ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò‰�Û„ËÏË Ò�Â‰ÌÂ‡ÁË‡ÚÒÍËÏË„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ÏË. Ç ÚÓ ÊÂ ‚�ÂÏfl ä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌË í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì Ô�‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂ ËÏÂ˛Ú‰�Û„Ëı Ô�Ë�Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛ ˝ÚËÒÚ�‡Ì˚ ÒÚ�ÂÏflÚÒfl �‡Á�‡·‡Ú˚‚‡Ú¸˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ‚Ó‰Û ‰Îfl ÔÓÍ�˚ÚËfl˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍËı ÌÛÊ‰ Ò‚ÓËı ÒÚ�‡Ì.ìÏÂÌ¸¯ÂÌËÂ ‚Ó‰˚ ‚ �ÂÍ‡ı ÄÏÛ‰‡�¸fl Ë




YAZ 2007, SAYI: 25

Основные цели Координационного управления поиспользованию природных ресурсов 1. Установление наличия подземных и наземных водных источников, качественные и

количественные характеристики, возможности стока.

2. Планирование и распределение потребностей населения в воде.

3. Осуществление водного баланса, развитие стратегии длительного и эффективногоиспользования водных ресурсов.

4. Формирование системы контроля за экологически правильным использованием

водных ресурсов, направленной на предотвращение истощения водных ресурсов.

5. Планирование систем водоснабжения.

6. Определение условий развития водных ресурсов и условий использования воды.

7. Ужесточение контроля за качеством и количеством использования воды.

8. Обеспечение возможностей многоцелевого использования водных ресурсов, для

этого обозначение приоритетных целей, пересмотр распределения водных ресурсов.

9. Развитие разумного и рационального использования водных ресурсов.

10. Охрана водных ресурсов и обеспечение непрерывности их использования.

11. С целью защиты населения от непредвиденных обстоятельств создание резервуаров сводой.

12. Использование законодательных актов, экономических возможностей, обращение

за помощью к управленческому аппарату разных стран.

Su Kaynaklar› Yönetimi’nin ana hedefleri1. Yüzey ve Yer alt› sular›n›n varl›¤›n›n tespiti, gelecekteki nitelik ve nicelik özellikleri ve

stok de¤erlendirme olanaklar›,2. Toplumun su talebinin planlanmas› ve düzenlenmesinin tespiti,3. Su dengelerinin düzenlenmesi, bu dengelerin devaml›l›¤›n› sa¤layan etkenlerin bir

araya getirilmesi ve su kaynaklar›n›n makul ve rasyonel kullan›m›nda uzun dönemlistratejilerin gelifltirilmesi,

4. Su kaynaklar›n› kirlenmeden korumak ve tükenmesini engelleyebilmek için ciddianlamda bir denetlemenin yap›lmas›,

5. Su kaynaklar› sistemlerinin planlanmas›,6. Su Sistemlerindeki ilerlemenin ve bu sistemlerdeki kullan›ma haz›r olan

koflullar›n›n belirtilmesi,7. Suyun kalite ve miktar aç›s›ndan güvence alt›na al›m›n›n art›r›lmas›,8. Su kaynaklar›n›n çok amaçl› kullan›m›n›n mümkün hale getirilmesi, bu amaçlar›n

önceliklerinin tespiti ve bu kaynaklar›n yeniden de¤erlendirilerek da¤›t›m›,9. Makul ve rasyonel su kullan›m›n›n gelifltirilmesi,10. Do¤al su kaynaklar›n›n sürdürebilirli¤inin sa¤lanmas› ve korunmas›,11. Toplumu su kaynaklar›n›n ters etkilerinden korumak için rezervuarlar gibi teknik

ö¤elerin kullan›m›n›n etkinlefltirilmesi,12. Yönetimsel ö¤elerden, ekonomik araçlardan, kanun ve düzenlemelerden

yararlanma oldu¤unu vurgulad›.

ë˚�‰‡�¸fl, ‡ Ú‡ÍÊÂ ˜�ÂÁÏÂ�ÌÓÂÔÓÚ�Â·ÎÂÌËÂ ‚Ó‰ ˝ÚËı �ÂÍ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌÓÈËÁ Ô�Ë˜ËÌ ‚˚Ò˚ı‡ÌËfl Ä�‡Î¸ÒÍÓ„Ó ÏÓ�fl,ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏË ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ÏË ÔËÚ‡ÌËflÍÓÚÓ�Ó„Ó fl‚Îfl˛ÚÒfl ˝ÚË ‰‚Â ·ÓÎ¸¯ËÂ �ÂÍË.

Аппетиты растут

á‡ÏÂÒÚËÚÂÎ¸ ‰Ë�ÂÍÚÓ�‡ Ì‡Û˜ÌÓ-ËÌÙÓ�Ï‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ˆÂÌÚ�‡åÂÊÓ·Î‡ÒÚÌÓÈ ÍÓÓ�‰ËÌ‡ˆËÓÌÌÓÈÍÓÏËÒÒËË ÔÓ ‚Ó‰ÌÓÏÛ ıÓÁflÈÒÚ‚ÛìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ûÒÛÙ ê˚Ò·ÂÍÓ‚ Ì‡ÔÓÏÌËÎ,˜ÚÓ ÔÂ�‚˚Â Î‡ÒÚÓ˜ÍË ÔÂ�ÂÏÂÌ ‚Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ‡ÍÚ‡ı, Í‡Ò‡˛˘ËıÒfl‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Â˘Â ‚ 2000 „. ê˚Ò·ÂÍÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓËÌÚÂ„�Ë�Ó‚‡ÌÌÓÂ ÛÔ�‡‚ÎÂÌËÂ ‚Ó‰Ì˚ÏıÓÁflÈÒÚ‚ÓÏ ·Û‰ÂÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸‚ÌÂ‰�ÂÌË˛ Ô�Â‰ÎÓÊÂÌÌ˚ı ÉÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï‚Ó‰Ì˚Ï Ô‡�ÚÌÂ�ÒÚ‚ÓÏ (GWP) ÍÎ˛˜Â‚˚ı˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚ ÔÓ ÒÓı�‡ÌÂÌË˛ ‚Ó‰˚.èÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡fl ÔÓ‰‰Â�ÊÍ‡ Ô�ÓÂÍÚÓ‚Ô�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÛ Ô�‡‚Ó‚ÓÈÓÒÌÓ‚˚ Ë Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ ÙËÌ‡ÌÒË�Ó‚‡ÌËfl.

ê˚Ò·ÂÍÓ‚ Ì‡ÔÓÏÌËÎ, ˜ÚÓ ‰Ó Ó·�ÂÚÂÌËflÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚ Ò�Â‰ÌÂ‡ÁË‡ÚÒÍËı�ÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ı ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ Â‰ËÌÓÂÁ‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Ó· ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËË‚Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚ Ë ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â�ÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ÌÒÍËÂ ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl. ëÂÈ˜‡Òä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, ä˚�„˚ÁÒÚ‡Ì, í‡‰ÊËÍËÒÚ‡Ì,íÛ�ÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Ë ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌËÒÔ˚Ú˚‚‡˛Ú ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ ÌÓ‚ÓÏÁ‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ �Â„ÛÎË�Ó‚‡ÌËË ‚Ó‰Ì˚ı�ÂÒÛ�ÒÓ‚ Ò‚ÓËı ÒÚ�‡Ì.

Ç 1992 „. ÒÚ�‡Ì‡ÏË �Â„ËÓÌ‡ ·˚Î ÒÓÁ‰‡ÌåÂÊÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÈÍÓÓ�‰ËÌ‡ˆËÓÌÌ˚È ÒÓ‚ÂÚ, Ó‰Ì‡ÍÓÓÚÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÏÂı‡ÌËÁÏ, ÒÔÓÒÓ·Ì˚È

Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ �‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÛÔ�‡‚ÎÂÌËÂ‚Ó‰Ì˚ÏË �ÂÒÛ�Ò‡ÏË �Â„ËÓÌ‡. ÇÌ‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏfl ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú Á‡ÍÓÌ˚,�Â„ÛÎË�Û˛˘ËÂ ‚Ó‰Ì˚Â �ÂÒÛ�Ò˚, ‚ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ (09.07.2003), ä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌÂ(12.01.2005), í‡‰ÊËÍËÒÚ‡ÌÂ (29.11.2000),íÛ�ÍÏÂÌËÒÚ‡ÌÂ (01.11.2004) ËìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ (06.05.1993).

ä�ÛÔÌ˚Â „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡,Á‡ËÌÚÂ�ÂÒÓ‚‡ÌÌ˚Â ‚ ˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍÓÏÔÓÚÂÌˆË‡ÎÂ ÒÚ�‡Ì �Â„ËÓÌ‡ Ë ‚ÒÚÛÔ‡˛˘ËÂ‚ ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÌÛ˛ ·Ó�¸·Û Á‡ ÌËı, ‰Îfl‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Ò‚ÓËı ˆÂÎÂÈ ÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒflÒÎÓÊÌ˚ÏË ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ˝ÚËı ÒÚ�‡Ì. Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ, ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ‚Ó‰˚‚ ‚Ó‰Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ı ÔÓÒÚÓflÌÌÓÒÌËÊ‡ÂÚÒfl, Ì‡�Û¯‡ÂÚÒfl ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ·‡Î‡ÌÒ, ÔÓ‰ Û„�ÓÁÓÈ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ.ëÔÂˆË‡ÎËÒÚ˚ ÌÂ ÛÒÚ‡˛Ú ÔÓ‚ÚÓ�flÚ¸, ˜ÚÓ‚Ó‰‡ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ „Î‡‚Ì˚ıËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ÊËÁÌË, ÍÓÚÓ�˚È ‚ ÌÂ‰‡ÎÂÍÓÏ·Û‰Û˘ÂÏ ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ Ô�Ë˜ËÌÓÈ ‚ÓÈÌ. �

rel yönetimlerin yan›nda sivil toplum ör-gütlerinin de böylece daha fazla aktif roloynayabildi¤ini belirtti.

Petrolün yenilmez gücü

suyun eline geçiyor

Avrasya’da Orta Asya zengin su kaynakla-r›na sahip bir bölge. Fakat kaynaklar dü-zenli bir flekilde bölgede da¤›lmad›¤›n-dan %90’›ndan fazlas› K›rg›zistan ve Ta-cikistan’da toplanm›fl durumda. Bölge-nin en büyük nehirleri Siri Derya ve AmuDerya bu iki ülkeden do¤uyor. Bölgeninen önemli miktarda su tüketicileri ise Öz-bekistan ve Kazakistan. Sadece Özbekis-tan bu su kaynaklar›n›n yar›s›ndan fazla-s›n› kullan›yor. Memba ülkeler ile suyuönemli miktarlarda tüketen ülkeler ara-s›ndaki farkl›l›k, gelecekte bir su krizinin





В Кыргызстане 1923 озера Общая площадь озер в Кыргызстане составляет около 6836 км2. Самые большие озера:Иссык-Куль (6236 км2), Сонг-Куль (275 км2) и Чатыр-Куль (175 км2). По территории страныпротекает 3500 рек, во многих из которых быстрое течение. Среди них Нарын (535 км),Чаткар (205 км) и Чу (221 км). Общая площадь подземных вод Кыргызстана составляет 13млрд м2, ледников 650 млрд м2.

K›rg›zistan’da 1923 adet göl varK›rg›zistan göllerinin toplam su alan› 6836 km2 civar›nda. En büyükleri Iss›k Göl (Issyk Kyl-6236 km2), Son Göl ( Son Kul- 275 km2) ve Çat›r Göl (Chatyr Kul- 175 km2). Bu bölgedekimisi yüksek debili toplam 3500 nehir var. Bunlar aras›nda Narin (535 km), Chatkar (205km) ve y›ll›k debisi 5.83 km3 olan Chu Nehri (221 km) en büyükleri. K›rg›zistan’›n y›ll›kyeralt› suyu alan› 13 milyar m2, buzullar ise 650 milyar m2’lik bir alana sahip.

В Кыргызстане 1923 озера Общая площадь озер в Кыргызстане составляет около 6836 км2. Самые большие озера:Иссык-Куль (6236 км2), Сонг-Куль (275 км2) и Чатыр-Куль (175 км2). По территории страныпротекает 3500 рек, во многих из которых быстрое течение. Среди них Нарын (535 км),Чаткар (205 км) и Чу (221 км). Общая площадь подземных вод Кыргызстана составляет 13млрд м2, ледников 650 млрд м2.

K›rg›zistan’da 1923 adet göl varK›rg›zistan göllerinin toplam su alan› 6836 km2 civar›nda. En büyükleri Iss›k Göl (Issyk Kyl-6236 km2), Son Göl ( Son Kul- 275 km2) ve Çat›r Göl (Chatyr Kul- 175 km2). Bu bölgedekimisi yüksek debili toplam 3500 nehir var. Bunlar aras›nda Narin (535 km), Chatkar (205km) ve y›ll›k debisi 5.83 km3 olan Chu Nehri (221 km) en büyükleri. K›rg›zistan’›n y›ll›kyeralt› suyu alan› 13 milyar m2, buzullar ise 650 milyar m2’lik bir alana sahip.

Вследствие глобальногопотепления к 2025 г. 30-40%

горных ледниковКыргызстана растает, чтоприведет к потере 25-35%водных ресурсов страны.

küresel ›s›nma yüzünden

2025 y›l›na do¤ru

K›rg›zistan da¤lar›ndaki

buzullar›n %30 - %40

azalmas› sonucunda

K›rg›zistan su kaynaklar›

olumsuz yönde etkilenerek

%25-%35 oran›nda kayba

u¤rayaca¤› biliniyor.

yaflanabilece¤ini göstermektedir. Kon-greye K›rg›zistan’dan kat›lan Manas Üni-versitesi Ö¤retim Üyesi Dr. Nurlan Ma-matov, Orta Asya’daki su kaynaklar›n› eleald›¤› sunumunda, aynen Türkiye gibiK›rg›zistan’›n da bölgesindeki pek çok sukayna¤›n›n memba ülkesi olmas› sebe-biyle topraklar›nda do¤an akarsular›n sa-dece kendi ülkesinin ekonomisine de¤il,petrol kaynaklar› aç›s›ndan zengin olankomflu ülkelerinin ekonomisine de katk›-da bulundu¤unu vurgulad›. Mama-tov’un belirtti¤ine göre, su kaynaklar›n›nartan öneminden dolay›, K›rg›zistan top-raklar›ndan do¤an akarsular›n Kazakis-tan, Özbekistan yaylas›nda pamuk yetifl-tiricili¤ine katk›s› kadar pirinç üretimin-de de verimli bir flekilde kullan›lmas›, suürünleri yetifltirme çiftliklerinin kurul-mas›, K›rg›zistan ile civar ülkeler aras›nda

yap›lan ticarette bir de¤iflim arac› olarakkullanabilirli¤inin araflt›r›lmas› gereki-yor. Mamatov’un ortaya koydu¤u istatis-tiki verilere göre küresel ›s›nma yüzün-den 2025 y›l›na do¤ru K›rg›zistan da¤la-r›ndaki buzullar›n %30 - %40 azalmas›sonucunda K›rg›zistan su kaynaklar›olumsuz yönde etkilenerek %25-%35 ora-n›nda kayba u¤rayaca¤› biliniyor. Bununda K›rg›zistan’›n ziraat faaliyetlerinin ya-n› s›ra komflu ülkelerin de ziraat faaliyet-lerindeki verimi düflürece¤i aflikar.

Su kaynaklar› aç›s›ndan di¤er OrtaAsya Cumhuriyetlerine nazaran zenginK›rg›zistan ve Tacikistan baflka do¤alkaynaklar aç›s›ndan fakir. Bu nedenle suüzerinden politikalar gelifltirerek, kendienerji ihtiyaçlar›n› karfl›layabilmek içinsuyun stratejisini kullanmaya çal›flmak-talar. Afla¤› k›y›dafl ülkelere ulaflan su

miktarlar›nda azalmaya su kaynaklar›-n›n afl›r› tüketimi de eklenince, AmuDerya ve Siri Derya nehirlerinin besledi-¤i Aral Gölü’nde su seviyesinde düflüflgörülmüfltür.

Suyun gücü

ifltah kabart›yor

Kongreye Özbekistan’dan kat›lan Eyalet-ler aras› Su Koordinasyonu KomisyonuBilimsel Enformasyon Merkezi MüdürYard›mc›s› Rysbekov Yusuf Khai ise bu ül-kelerin ulusal su kanunlar›ndaki geliflimdalgas›n›n 2000 y›l›nda bafllad›¤›n› ha-t›rlatt›. Entegre Su Kaynaklar› Yönetimi-nin, Küresel Su Ortakl›¤› (GWP) taraf›n-dan geliflmesine ve tamamlanmas› içingerekli olan anahtar ö¤elerin; uygulana-cak olan su politikalar›nda siyasi destekve kararlar, su politikalar›n›n kanunla dü-zenlendi¤i bir hukuki yap› ve finansalkaynaklar olarak tespit edildi¤ini belirtti.

Ba¤›ms›zl›klar›na kadar Orta AsyaCumhuriyetlerinin kendi içlerinde ve ara-lar›ndaki su iliflkileri SSCB Su Yasas› veUlusal Su Mevzuat›’na göre düzenlendi-¤ini ifade eden Khai; Kazakistan, K›rg›zis-tan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbe-kistan’›n ba¤›ms›zl›klar›n›n ilan›ndansonra yeni su kanunlar›na ihtiyac›n orta-ya ç›kt›¤›n› vurgulad›.

Bölge ülkeleri 1992 y›l›nda Devletlera-ras› Su Koordinasyonu kurdu ise de su-yun rasyonel bir biçimde yönetimini sa¤-layacak bir mekanizma ortaya koyamad›-lar. Orta Asya Cumhuriyetleri’nde flu anyürürlükte bulunan Su Hukukunu dü-zenleyen kanunlar; Kazakistan Su Kanu-nu (09.07.2003), K›rg›zistan Su Kanunu(12.01.2005), Tacikistan Su Kanunu(29.11.2000), Türkmenistan’›n Su Hakk›n-daki Kanunu (01.11.2004) ve Özbekis-tan’›n Su ve Su Kullan›m› Hakk›ndaki Ka-nunu’dur (06.05.1993).

Bölgedeki enerji kaynaklar›na eriflimiçin rekabet eden büyük güçler bu ülkele-rin içinde bulundu¤u ekonomik ç›kmaz-lardan faydalanmaktad›r. Sonuç olarakdünyan›n her yerinde azalan su kaynak-lar›, küresel ›s›nman›n da etkisiyle yok ol-makta, ekolojik dengeyi bozmakta ve in-san yaflam›n› tehdit etmektedir. Su kay-naklar›n›n öneminin bir kere daha vur-guland›¤› ve yak›n gelecekte u¤runa sa-vafllar bile yaflanabilece¤i yetkililer tara-f›ndan da ifade ediliyor. �




YAZ 2007, SAYI: 25

Ç‡ÒËÎËÈ í‡�ÎÂ‚ Ô�Ë‚ÎÂÍ‡ÂÚ ‚ÌËÏ‡ÌËÂÔ�ÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó Ò‚ÓÂÈ ÏÓÎÓ‰ÓÒÚ¸˛ ËÔ�ÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË ÛÒÔÂı‡ÏË. éÌ�Ó‰ËÎÒfl ‚ 1963 „., ÓÍÓÌ˜ËÎÔÓÎËÚÂıÌË˜ÂÒÍËÈ Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚäË¯ËÌÂ‚ÒÍÓ„Ó ÔÓÎËÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ„ÓËÌÒÚËÚÛÚ‡ ËÏ. ë. ã‡ÁÓ, Ô�Ó¯ÂÎ ÔÛÚ¸ÓÚ „Î‡‚ÌÓ„Ó ÏÂı‡ÌËÍ‡ ‰Ó �ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎflÁ‡‚Ó‰‡ «ÅÛÍÛ�Ëfl». Ç 1998 „. ‚ äËÂ‚ÂÇ‡ÒËÎËÈ í‡�ÎÂ‚ Á‡˘ËÚËÎ ‰ËÒÒÂ�Ú‡ˆË˛Ì‡ ÒÓËÒÍ‡ÌËÂ Û˜ÂÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË ‰ÓÍÚÓ�‡ÚÂıÌË˜ÂÒÍËı Ì‡ÛÍ Ë ÒÚ‡Î ˜ÎÂÌÓÏåÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰ÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ ËËÌÙÓ�Ï‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒËÒÚÂÏ. ë Ò‡ÏÓ„ÓÌ‡˜‡Î‡ Ô�ÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Í‡�¸Â�˚í‡�ÎÂ‚ ‡ÍÚË‚ÌÓ Á‡ÌËÏ‡ÎÒflÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ �‡·ÓÚÓÈ, Â„Ó ÛÒÔÂıË·˚ÎË ÓÚÏÂ˜ÂÌ˚ Ó�‰ÂÌÓÏ «GloriaMuncii», Ô�ÂÏËÂÈ «óÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓ�˚ÈÓÔ�Â‰ÂÎflÂÚ Ó·�‡Á èÎ‡ÌÂÚ˚», ÁÓÎÓÚÓÈÏÂ‰‡Î¸˛ «á‡ ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ÈÏÂÌÂ‰ÊÏÂÌÚ». ÇÔÂ�‚˚Â ·˚Î ËÁ·�‡ÌÔ�ÂÏ¸Â�-ÏËÌËÒÚ�ÓÏ ‚ 2001 „., ‚ 2005 „.Ô‡�Î‡ÏÂÌÚ åÓÎ‰Ó‚˚ ÔÓ‚ÚÓ�ÌÓ ‰Ó‚Â�ËÎÇ‡ÒËÎË˛ í‡�ÎÂ‚Û �ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ êÂÒÔÛ·ÎËÍË åÓÎ‰Ó‚‡.è�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ ÊÛ�Ì‡Î‡ «ÑË‡ÎÓ„Ö‚�‡ÁËfl» åÂıÏÂÚ áÓ� ä‡fl ÔÓÔ�ÓÒËÎÇ‡ÒËÎËfl í‡�ÎÂ‚‡ Ô�ÓÍÓÏÏÂÌÚË�Ó‚‡Ú¸ÚÛ�ÂˆÍÓ-ÏÓÎ‰Ó‚ÒÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ËÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚˚ Ëı �‡Á‚ËÚËfl.

åÂıÏÂÚ áÓ� ä‡fl: Ç‡ÒËÎËÈèÂÚ�Ó‚Ë˜, ‚ åÓÎ‰Ó‚Â ‚‡¯Â ËÏflËÁ‚ÂÒÚÌÓ Ó˜ÂÌ¸ ‰‡‚ÌÓ. è�ÂÊ‰Â ‚ÒÂ„ÓÇ‡Ò ÁÌ‡˛Ú Í‡Í Û˜ÂÌÓ„Ó Ë Í‡ÍÛÒÔÂ¯ÌÓ„Ó ÏÂÌÂ‰ÊÂ�‡. ä‡Í

Ô�ÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ÛÒÔÂıËÔÓÏÓ„‡˛Ú ‚ ‚‡¯ÂÈ Ì˚ÌÂ¯ÌÂÈ�‡·ÓÚÂ?

Ç‡ÒËÎËÈ í‡�ÎÂ‚: èÓÏÓ„‡ÂÚ, ÒÍÓ�ÂÂ‚ÒÂ„Ó, ÓÔ˚Ú, Ô�ËÓ·�ÂÚ‡ÂÏ˚È Ì‡Ô�ÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÔ�Ë˘Â.ÇÓÁ„Î‡‚Îflfl Ó‰ÌÓ ËÁ Í�ÛÔÌÂÈ¯ËıÔ�Â‰Ô�ËflÚËÈ ÒÚ�‡Ì˚ Ë ·Û‰Û˜ËÔ�ÂÁË‰ÂÌÚÓÏ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ‡ÒÒÓˆË‡ˆËË ÚÓ‚‡�ÓÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈåÓÎ‰Ó‚˚, fl Ì‡ Ô�‡ÍÚËÍÂ ÔÓÁÌ‡ÍÓÏËÎÒflÒÓ ‚ÒÂÈ Ô�Ó·ÎÂÏ‡ÚËÍÓÈ ·ËÁÌÂÒ‡.èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ıÌ‡Ô�‡‚ÎÂÌËÈ ÏÓÂÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ·˚ÎÓ ËÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ·Î‡„ÓÔ�ËflÚÌÓ„ÓÍÎËÏ‡Ú‡ ‚ Ò�Â‰Â ·ËÁÌÂÒ‡ ‰Îfl ÏÂÒÚÌ˚ı ËËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı ÚÓ‚‡�ÓÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ.

à ÏÌÓ„ÓÂ ÛÊÂ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ. ç‡Ô�ËÏÂ�, ËÁ

Vasiliy Tarlev her fleyden önce gençli¤i veprofesyonel baflar›lar›yla dikkat çekiyor.1963 y›l›nda do¤du, Kiflinev S. Lazo Poli-teknik Enstitüsü’nü bitirdi, Bukuriya fab-rikas›n›n müdürü olma yolundan geçti.Vasiliy Tarlev 1998 y›l›nda Kiev’de tekno-loji bilimlerinde doktoras›n› verdi veUluslararas› Bilim ve Enformasyon Sis-temleri Akademisi’ne üye oldu. Tarlevprofesyonel kariyerinin bafl›ndan beritoplumsal çal›flmalar yapt›. Çal›flmalar›Gloria Muncii madalyas›, “Dünyay› De-¤ifltiren ‹nsan” ödülü, “Etkili Yönetici” al-t›n madalyas›yla ödüllendirildi. ‹lk ola-rak 2001 y›l›nda Moldova parlamentosuVasiliy Tarlev’i Moldova Cumhuriyeti

л и ц о м к л и ц у y ü z y ü z e


Премьер-министр Руспублики Молдова Василий Тарлев:

Цель любого сотрудничества –развитие его участников

Беседовал: Мехмет Зор Кая

Представитель «ДА» в Молдове.

Moldova Cumhuriyeti Baflbakan› Vasiliy Tarlev

Her iflbirli¤i taraflar›n

kalk›nmas›n› hedefler

Konuflan: Mehmet Zor Kaya

DA Moldova temsilcisi.

YAZ 2007, SAYI: 25

„Ó‰‡ ‚ „Ó‰ ÒÌËÊ‡ÂÚÒfl Ì‡ÎÓ„Ó‚ÓÂ ·�ÂÏfl;·Î‡„Ó‰‡�fl Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Ï ÒËÒÚÂÏ‡Ï«ÉËÎ¸ÓÚËÌ‡-1» Ë «ÉËÎ¸ÓÚËÌ‡-2»ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ ÛÏÂÌ¸¯ËÎÓÒ¸ ˜ËÒÎÓ�‡ÁÎË˜Ì˚ı ËÌÒÚ�ÛÍˆËÈ, �ÂÍÓÏÂÌ‰‡ˆËÈË ÔÓÎÓÊÂÌËÈ, ÍÓÚÓ�˚Â ËÌÓÈ �‡ÁÏÂ¯‡ÎË ÌÓ�Ï‡Î¸ÌÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚËÔ�Â‰Ô�ËflÚËÈ; ÛÚ‚Â�Ê‰ÂÌ‡ ÒÚ�‡ÚÂ„ËflÔ�Ë‚ÎÂ˜ÂÌËfl ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ,ÍÓÚÓ�‡fl, ÔÓ ÏÌÂÌË˛ ·ËÁÌÂÒ‡, fl‚ÎflÂÚÒflÓ‰ÌÓÈ ËÁ Ò‡Ï˚ı Ô�Ë‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ‚Ì‡¯ÂÏ �Â„ËÓÌÂ. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚, ˜ÚÓ·˚ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚Â ËÌ‚ÂÒÚÓ�˚ ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡ÎËÒÂ·fl Û Ì‡Ò Í‡Í Û ÒÂ·fl ‰ÓÏ‡.

ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ÓÚÏÂÚËÚ¸ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ Ô�ËÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â ÒÓÁ‰‡Ì ùÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÈÒÓ‚ÂÚ, ‚ ÒÓÒÚ‡‚ ÍÓÚÓ�Ó„Ó ‚ıÓ‰flÚ�ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË ÍÓÏÔ‡ÌËÈ ËÁ ‚ÒÂıÓÚ�‡ÒÎÂÈ, ÍÓÚÓ�˚Â ‡ÍÚË‚ÌÓ ÔÓÏÓ„‡˛ÚÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Û ‚ �‡Á‚ËÚËË ˝ÍÓÌÓÏËÍËÒÚ�‡Ì˚.

èÓÒÎÂ �‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡Ì‡ Â„Ó ÚÂ��ËÚÓ�ËË ·˚ÎÓ ÒÓÁ‰‡ÌÓÌÂÏ‡ÎÓ �Â„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ,Ô�ËÁ‚‡ÌÌ˚ı ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ÛÚ�‡˜ÂÌÌ˚Â ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ ËÚÓ�„Ó‚˚Â Ò‚flÁË ÏÂÊ‰Û ·˚‚¯ËÏË�ÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ÏË ëëëê. ë‡Ï˚ÂÍ�ÛÔÌ˚Â Ò�Â‰Ë ˝ÚËı Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ -ëçÉ, ÉìÄå, éóùë. Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ„Ó‰˚, Ó‰Ì‡ÍÓ, ‚ÒÂ ˜‡˘Â „Ó‚Ó�flÚ ÓÚÓÏ, ˜ÚÓ ˝ÚË Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËË ÌÂÓÔ�‡‚‰˚‚‡˛Ú ÒÂ·fl. í‡Í ÎË ‚ÒÂÔÎÓıÓ?

èÓÎÂÁÌÓÒÚ¸ ˝ÚËı ÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ıÒÚ�ÛÍÚÛ� ÓÔ�Â‰ÂÎflÂÚÒfl ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸˛„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚-Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ‰‡ÌÌ˚ıÓ�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ, Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl Ô�ËÌËÏ‡Ú¸ÍÓÌÍ�ÂÚÌ˚Â �Â¯ÂÌËfl ÔÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏ,˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ ËÎË ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ÏÔ�Ó·ÎÂÏ‡Ï, ‚ÓÁÌËÍ¯ËÏ ÔÓÒÎÂ �‡ÒÔ‡‰‡ëëëê. ëçÉ, ÉìÄå Ë éóùë ÔÓÏÓ„ÎËÌ‡¯ËÏ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡Ï ÒÓÓ·˘‡ Ô�Ó‰ÂÎ‡Ú¸ÌÂÎÂ„ÍËÈ ÔÛÚ¸ ÓÚ ÚÓÚ‡ÎËÚ‡�ËÁÏ‡ Í‰ÂÏÓÍ�‡ÚË˜ÂÒÍÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚Û, ÓÚˆÂÌÚ�‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÍÌÓ�Ï‡Î¸Ì˚Ï �˚ÌÓ˜Ì˚Ï ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏ.ùÚÓÚ ÔÛÚ¸ ·˚Î ÌÂÎÂ„ÓÍ, ·˚ÎÓ Ò‰ÂÎ‡ÌÓÌÂÏ‡ÎÓ Ó¯Ë·ÓÍ, ÌÓ ‚ ÍÓÌÂ˜ÌÓÏ ËÚÓ„Â ‚Ó‚ÒÂı „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ı, ÒÓÒÚÓfl˘Ëı ‚ ˝ÚËıÓ�„‡ÌËÁ‡ˆËflı, Û‰‡ÎÓÒ¸ Ô�ÂÓ‰ÓÎÂÚ¸˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÈ Ë ÒÓˆË‡Î¸Ì˚È ÒÔ‡‰ ËÒÓÁ‰‡Ú¸ Ô�Ó˜ÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û ‰Îfl‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó Ô�Ó‰‚ËÊÂÌËfl ÔÓ ÔÛÚË‰ÂÏÓÍ�‡ÚË˜ÂÒÍËı Ô�ÂÓ·�‡ÁÓ‚‡ÌËÈ.

Гагаузская автономия

является мостом между

Молдовой и Турцией

ç‡ ÚÂ��ËÚÓ�ËË åÓÎ‰Ó‚˚ ÒÓÁ‰‡Ì‡ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl É‡„‡ÛÁÒÍ‡fl‡‚ÚÓÌÓÏËfl, „‰Â ÍÓÏÔ‡ÍÚÌÓÔ�ÓÊË‚‡ÂÚ Ú˛�ÍÒÍ‡fl Ì‡�Ó‰ÌÓÒÚ¸ –

„‡„‡ÛÁ˚. ç‡ÎË˜ËÂ Ú˛�ÍÒÍÓÈÌ‡�Ó‰ÌÓÒÚË Ì‡ ÚÂ��ËÚÓ�ËËåÓÎ‰Ó‚˚ Í‡Í-ÚÓ ÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Ì‡‰‚ÛÒÚÓ�ÓÌÌËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflıåÓÎ‰Ó‚˚ Ë íÛ�ˆËË?

í‡Í Í‡Í åÓÎ‰Ó‚‡ fl‚ÎflÂÚÒflÔÓÎË˝ÚÌË˜ÂÒÍËÏ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÓÏ,�‡Á�‡·ÓÚÍ‡ Ë Ô�Ó‰‚ËÊÂÌËÂÍÓÌÒÚ�ÛÍÚË‚ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÔÓÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚‡Ï fl‚ÎflÂÚÒfl ÍÎ˛˜Â‚˚Ï

hükümetinin Baflbakan› olarak atad›,2005 y›l›nda atamay› tekrarlad›. VasiliyTarlev’den Moldova Türkiye iliflkilerini veiliflkilerin geliflme perspektifini yorumla-mas›n› istedik.

Mehmet Zor Kaya: Vasiliy Petroviç,ad›n›z Moldova’da çok uzun zamand›rbiliniyor. Her fleyden önce bilim adam›ve baflar›l› bir yönetici olarak biliniyor-

y ü z y ü z e л и ц о м к л и ц у


СНГ, ГУАМ и ОЧЭС помогли нашим государствам сообщапроделать нелегкий путь от тоталитаризма к

демократическому обществу, от централизованнойэкономики к нормальным рыночным отношениям.

BDT, GUAM ve KE‹’nin kurulmas›ndan itibaren devletlerimiz

totalitarizmden demokratik topluma, merkezi ekonomiden

pazar ekonomisine giden zor yolu aflma imkân› kazand›. Bu

yol rahat de¤ildi, çok hata yap›ld›.

Ù‡ÍÚÓ�ÓÏ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ‰ÂÏÓÍ�‡ÚËË ‚Ì‡¯ÂÈ ÒÚ�‡ÌÂ. Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 200 ÎÂÚ„‡„‡ÛÁ˚ ÍÓÏÔ‡ÍÚÌÓ Ô�ÓÊË‚‡˛Ú Ì‡ ˛„ÂåÓÎ‰Ó‚˚, ÍÛ‰‡ ÓÌË ÔÂ�ÂÒÂÎËÎËÒ¸ Â˘Â ‚Ì‡˜‡ÎÂ XVIII ‚. ËÁ ˜Â�ÌÓÏÓ�ÒÍËı�Â„ËÓÌÓ‚ ÅÓÎ„‡�ËË. ç‡˜ËÌ‡fl Ò 1994 „.,ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ÒÚ‡Ú¸Â 1 á‡ÍÓÌ‡ Ó· ÓÒÓ·ÓÏÔ�‡‚Ó‚ÓÏ ÒÚ‡ÚÛÒÂ É‡„‡ÛÁËË, ‚ ˆÂÎflıÛ‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó�ÂÌËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ıÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚÂÈ Ë ÒÓı�‡ÌÂÌËflÒ‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚË „‡„‡ÛÁÓ‚, Ëı Ì‡Ë·ÓÎÂÂÔÓÎÌÓ„Ó Ë ‚ÒÂÒÚÓ�ÓÌÌÂ„Ó �‡Á‚ËÚËfl,Ó·Ó„‡˘ÂÌËfl flÁ˚Í‡ Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈÍÛÎ¸ÚÛ�˚, Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË,É‡„‡ÛÁËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÂ��ËÚÓ�Ë‡Î¸Ì˚Ï‡‚ÚÓÌÓÏÌ˚Ï Ó·�‡ÁÓ‚‡ÌËÂÏ Ò ÓÒÓ·˚ÏÒÚ‡ÚÛÒÓÏ Í‡Í ÙÓ�Ï‡ Ò‡ÏÓÓÔ�Â‰ÂÎÂÌËfl„‡„‡ÛÁÓ‚ ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â åÓÎ‰Ó‚˚. É‡„‡ÛÁËfl ‚Ô�Â‰ÂÎ‡ı Ò‚ÓÂÈ ÍÓÏÔÂÚÂÌˆËË �Â¯‡ÂÚ‚ÓÔ�ÓÒ˚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó,˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó Ë ÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓ„Ó�‡Á‚ËÚËfl ‚ ËÌÚÂ�ÂÒ‡ı ‚ÒÂ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl,Ô�ÓÊË‚‡˛˘Â„Ó Ú‡Ï.

É‡„‡ÛÁÒÍ‡fl ‡‚ÚÓÌÓÏËfl ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓfl‚ÎflÂÚÒfl ÏÓÒÚÓÏ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ÏÂÊ‰ÛåÓÎ‰Ó‚ÓÈ Ë íÛ�ˆËÂÈ. ç‡ Ì‡¯ ‚Á„Îfl‰,˝ÚÓ ÁÓÌ‡ Ò·ÎËÊÂÌËfl, ÁÓÌ‡ÍÓÌÒÚ�ÛÍÚË‚ÌÓ„Ó ÒÓÁË‰‡ÚÂÎ¸ÌÓ„ÓÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏËÒÚ�‡Ì‡ÏË. Ç ‡‚ÚÓÌÓÏËË ÒÓÁ‰‡Ì˚·Î‡„ÓÔ�ËflÚÌ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl �‡ÁÎË˜ÌÓ„Ó�Ó‰‡ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı Ô�ÓÂÍÚÓ‚ ‚Ó ÏÌÓ„ËıÓ·Î‡ÒÚflı. ùÚË Ô�ÓÂÍÚ˚ ÛÒÔÂ¯ÌÓ�Â‡ÎËÁÛ˛ÚÒfl.

íÛ�ˆËfl ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÛ˛ÔÓ‰‰Â�ÊÍÛ ÏÂÒÚÌ˚Ï Û˜Â·Ì˚Ï ËÍÛÎ¸ÚÛ�Ì˚Ï Û˜�ÂÊ‰ÂÌËflÏ, Û˜‡ÒÚ‚Ûfl Ë ‚�Â‡ÎËÁ‡ˆËË Ú‡ÍÓ„Ó ‚‡ÊÌÓ„Ó Ô�ÓÂÍÚ‡,Í‡Í Ô�ÓÂÍÚ ÔÓ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌË˛ ÊËÚÂÎÂÈ�Â„ËÓÌ‡ ÔËÚ¸Â‚ÓÈ ‚Ó‰ÓÈ.

ä‡ÍÛ˛ ÓˆÂÌÍÛ ÏÓÊÌÓ ‰‡Ú¸ÏÓÎ‰Ó‚Ó-ÚÛ�ÂˆÍËÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏ ‚ˆÂÎÓÏ, Ë ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÚÓ�„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÏ?

Ñ‚ÛÒÚÓ�ÓÌÌËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰ÛåÓÎ‰Ó‚ÓÈ Ë íÛ�ÂˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍÓÈËÏÂ˛Ú ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ‰ËÌ‡ÏËÍÛÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ‚Ó ‚ÒÂı Ó·Î‡ÒÚflı,Ô�Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı Ó·˘ËÈ ËÌÚÂ�ÂÒ.åÓÎ‰Ó‚Ó-ÚÛ�ÂˆÍÓÂ ÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó�‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ÔÓ ‚ÓÒıÓ‰fl˘ÂÈ ‚ÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓÈ, ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-„ÛÏ‡ÌËÚ‡�ÌÓÈ,ÚÛ�ËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ Ë ‰�Û„Ëı ÒÙÂ�‡ı. é·˙ÂÏ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÚÓ�„Ó‚ÎË (·ÂÁ Û˜fiÚ‡ÍÓÏÏÂ�˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ‡„ÂÌÚÓ‚ ËÁÒÂÔ‡�‡ÚËÒÚÒÍÓ„Ó �Â„ËÓÌ‡ åÓÎ‰Ó‚˚) ‚2006 „. Á‡�Â„ËÒÚ�Ë�Ó‚‡Ì Ì‡ Û�Ó‚ÌÂ142,3 ÏÎÌ USD, Û‚ÂÎË˜Ë‚¯ËÒ¸ ÔÓÒ�‡‚ÌÂÌË˛ Ò 2005 „. Ì‡ 20,9% (+24,6ÏÎÌ USD).

ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÔÓ‰˜Â�ÍÌÛÚ¸,˜ÚÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ‚ ÒÙÂ�Â



Мы поддерживаем различныесодружестваВ чем польза СНГ, ГУАМ и ОЧЭС?

В рамках ГУАМ и ОЧЭС уже были предприняты необходимые конкретные действия,направленные на адаптацию этих организаций к современным геополитическим иэкономическим реалиям. На саммите глав государств СНГ в Минске 28 ноября 2006 г.было принято решение о разработке Концепции дальнейшего развития СодружестваНезависимых Государств. Молдова считает, что основными целями этих содружествявляется формирование кратко- и долгосрочных перспектив взаимовыгодногоэкономического сотрудничества, создающих оптимальную систему, которая обеспечивалабы эффективное развитие каждого его участника. Объективные интересыгосударств–участников объединений диктуют создание благоприятных внешних условийдля дальнейшего развития национальных экономик, укрепления благосостояния граждан,вовлечения стран в мировые политические и экономические процессы. Молдова исходитиз того, что основными целями СНГ, ГУАМ и ОЧЭС должны быть поддержание и развитиесоциально-экономической стабильности; укрепление независимости, суверенитета,территориальной целостности и добрососедских отношений, основанных на уваженииинтересов друг друга, свободном передвижении людей, товаров и капитала; укреплениемеждународной и региональной безопасности и стабильности; реализацияосновополагающих принципов и стандартов в области демократии, прав человека иверховенства закона; дальнейшая гармонизация национальных законодательствгосударств – участников с законодательством Европейского Союза. Если удастся все этореализовать, а наша страна будет прилагать для этого максимум усилий, польза СНГ, ГУАМи ОЧЭС станет очевидной.

Ortak birlikleri destekliyoruzSovyetler sonras› birliklerin ne faydas› var?GUAM ve KE‹ kapsam›nda bu kurulufllar›n ça¤dafl jeopolitik ve ekonomik gerçeklereuyumuna yönelik somut tedbirler al›nd›. 28 Kas›m 2006’da Minsk’te yap›lan BDT ülkebaflkanlar› zirvesinde Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u’nun gelecekteki geliflim konseptininhaz›rlanmas› karar› al›nd›. Moldova, bu topluluklar›n as›l hedefinin yak›n ve uzakgelecekte kat›l›mc› her ülkeye etkili bir kalk›nma sa¤layan optimal bir sistemoluflturarak, her ülkenin faydalanaca¤› ekonomik alanlar oluflturmak oldu¤unudüflünüyor. Biz BDT, GUAM ve KE‹ gibi kurulufllar›n gelifltirilmesinin as›l amac›n›nbirlikteki ulusal ekonomilerin kalk›nmas›, vatandafllar›n refah durumununiyilefltirilmesi, dünyadaki politik ve ekonomik süreçlere kat›lma flartlar›n›n sa¤lanmas›amac›yla elde edilebilecek objektif ç›karlar›ndan hareketle belirlenebilece¤inidüflünüyoruz. Buna göre sosyal ve ekonomik istikrar›n desteklenmesi ve gelifltirilmesi,ba¤›ms›zl›¤›n, egemenli¤in, toprak bütünlü¤ünün ve karfl›l›kl› ç›karlara sayg›ya dayal›iyi komfluluk iliflkilerinin kuvvetlendirilmesi, insan, mal ve sermayenin serbestdolafl›m›n›n sa¤lanmas›, bölgesel ve uluslararas› istikrar›n kuvvetlendirilmesi,demokrasinin bafll›ca prensip ve standartlar›n›n, insan hak ve kanunun hâkimiyetininhayata geçirilmesi ve üye ülke yasalar›n›n AB yasalar›yla uyumlu hale getirilmesigerekir. E¤er bütün bunlar gerçeklefltirilirse ülkemiz de bunun için gereken gayreti sarfedecektir ve dolay›s›yla BDT, GUAM ve KE‹’nin faydalar› ortaya ç›kacakt›r.

YAZ 2007, SAYI: 25

·ËÁÌÂÒ‡ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ�‡Ì‡ÏË‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ËÒ˜Â�Ô‡Ì˚. åÓÎ‰Ó‚‡ ÓÒÚ‡ÂÚÒflÓÚÍ�˚ÚÓÈ ‰Îfl ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡fl‚ÒÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl. Ç Ò‚flÁË Ò˝ÚËÏ Ì‡‰Â˛Ò¸, ˜ÚÓ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò ‚Î‡ÒÚflÏËËÁ ÄÌÍ‡�˚, Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ ËÏÂ˛˘ËıÒflÏÂı‡ÌËÁÏÓ‚ ÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡, ‚ÍÎ˛˜‡flåÂÊÔ�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÏÓÎ‰Ó‚Ó-ÚÛ�ÂˆÍÛ˛ ÍÓÏËÒÒË˛ ÔÓ ÚÓ�„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÏÛ Ë Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÏÛ ÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚Û, Ï˚Ì‡È‰ÂÏ ÏÂı‡ÌËÁÏ˚, ÍÓÚÓ�˚Â ÔÓÁ‚ÓÎflÚÌ‡Ï ÒÓÁ‰‡Ú¸ ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÛ˛ ‰Îfl Ó·ÂËıÒÚÓ�ÓÌ ‰ÂÎÓ‚Û˛ Ô�Ë‚ÎÂÍ‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛ Ò�Â‰Û.

ÇÓ ‚�ÂÏfl Ç‡¯Â„Ó ÔÓÒÎÂ‰ÌÂ„Ó‚ËÁËÚ‡ ‚ ÄÌÍ‡�Û Û Ç‡Ò ÒÓÒÚÓflÎËÒ¸‚ÒÚ�Â˜Ë Ò Ô�ÂÁË‰ÂÌÚÓÏ íÛ�ˆËË,Ô�ÂÏ¸Â�-ÏËÌËÒÚ�ÓÏ, Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎÂÏÔ�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎfl Ô‡�Î‡ÏÂÌÚ‡, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ò˝ÍÒ-Ô�ÂÁË‰ÂÌÚÓÏ íÛ�ˆËËëÛÎÂÈÏ‡ÌÓÏ ÑÂÏË�ÂÎÂÏ.àÁÏÂÌËÎÓÒ¸ ÎË ˜ÚÓ-ÌË·Û‰¸ ‚ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ÏÂÊ‰Û íÛ�ˆËÂÈ ËåÓÎ‰Ó‚ÓÈ ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ‚ËÁËÚ‡?

Ñ‡, ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ, ‚ Ë˛ÌÂ 2003 „.ÒÓÒÚÓflÎÒfl ‚ËÁËÚ ‚ íÛ�ˆË˛. Ç �‡ÏÍ‡ı˝ÚÓ„Ó ‚ËÁËÚ‡ ÏÓÎ‰Ó‚ÒÍ‡fl ‰ÂÎÂ„‡ˆËflÔ�Ó‚ÂÎ‡ �fl‰ ‚‡ÊÌ˚ı ‚ÒÚ�Â˜ Ò ‚˚Ò¯ËÏ�ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ò ‰ÂÎÓ‚˚ÏËÍ�Û„‡ÏË íÛ�ˆËË.

ùÚË ‚ÒÚ�Â˜Ë ÔÓÒÎÛÊËÎË ËÏÔÛÎ¸ÒÓÏ‰Îfl ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÈ ËÌÚÂÌÒËÙËÍ‡ˆËË‰‚ÛÒÚÓ�ÓÌÌÂ„Ó ÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡¯ËÏË ÒÚ�‡Ì‡ÏË. Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ·˚ÎÔÓ‰ÔËÒ‡Ì �fl‰ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÈ ÓÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â ‚ ‚‡ÊÌ˚ı ‰Îfl Ó·ÂËıÒÚ�‡Ì Ó·Î‡ÒÚflı, ÚÛ�ÂˆÍËÂÔ�Â‰Ô�ËÌËÏ‡ÚÂÎË ÒÚ‡ÎË ÓıÓÚÌÂÂ Ë‡ÍÚË‚ÌÂÂ �‡·ÓÚ‡Ú¸ ‚ Ì‡¯ÂÏ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÏ Ô�ÓÒÚ�‡ÌÒÚ‚Â,

Û‚ÂÎË˜ËÎÒfl Ó·˙ÂÏ ÚÛ�ÂˆÍËı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ åÓÎ‰Ó‚˚ Ë Ì‡Ó·Ó�ÓÚ. á‡ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘ËÈ ÔÂ�ËÓ‰ ÚÓ‚‡�ÓÓ·ÏÂÌÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ�‡Ì‡ÏË Û‚ÂÎË˜ËÎÒfl·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ ‚ ‰‚‡ �‡Á‡. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ,ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ËÒ˜Â�Ô‡Ì, Ë Ï˚„ÓÚÓ‚˚ Í Ô�Ó‰ÓÎÊÂÌË˛ Ò Ì‡¯ËÏËÚÛ�ÂˆÍËÏË Ô‡�ÚÌÂ�‡ÏË ‰Ë‡ÎÓ„‡,Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌÌÓ„Ó Ì‡ ÔÓËÒÍ Ë �Â‡ÎËÁ‡ˆË˛ÌÓ‚˚ı, ·ÓÎÂÂ ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ı Ô�ÓÂÍÚÓ‚.

í‡ÍËÂ ÚÛ�ÂˆÍËÂ ÍÓÏÔ‡ÌËË ‚åÓÎ‰Ó‚Â, Í‡Í Nefis Ë Moldcell, ‡Ú‡ÍÊÂ ÏÓÎ‰Ó‚Ó-ÚÛ�ÂˆÍËÂÓ·�‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚Â Û˜�ÂÊ‰ÂÌËfl,‚ÌÓÒfl˘ËÂ ‚ÍÎ‡‰ ‚ ÒÙÂ�ÛÓ·�‡ÁÓ‚‡ÌËfl åÓÎ‰Ó‚˚, fl‚Îfl˛ÚÒflÏÓÒÚÓÏ ÏÂÊ‰Û Ì‡¯ËÏË ÒÚ�‡Ì‡ÏË.óÚÓ Ç˚ ÏÓÊÂÚÂ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó· Ëı‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË?

è�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó åÓÎ‰Ó‚˚Ô�Ë‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ Ô�ËıÓ‰ ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ıËÌ‚ÂÒÚÓ�Ó‚ Ì‡ ÏÓÎ‰Ó‚ÒÍËÈ �˚ÌÓÍ Ë, Í‡Ífl ÛÊÂ „Ó‚Ó�ËÎ, ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚È ÍÎËÏ‡ÚË Ì‡ÎÓ„Ó‚‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ‚ åÓÎ‰Ó‚Âfl‚Îfl˛ÚÒfl Ó‰ÌËÏË ËÁ ÎÛ˜¯Ëı ‚ �Â„ËÓÌÂ,˜ÚÓ, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ô�Ë‚ÎÂÍ‡ÂÚ Ò˛‰‡‰ÂÎÓ‚˚ı Î˛‰ÂÈ ËÁ �‡ÁÌ˚ı ÒÚ�‡Ì.

ëÓÁ‰‡ÌËÂ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ÏÓÎ‰Ó‚Ó-ÚÛ�ÂˆÍËı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ Ò·ÎËÊ‡ÂÚ Ì‡¯Ë„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡. àÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚Â ÍÓÏÔ‡ÌËË, ‚ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ÚÛ�ÂˆÍËÂ, �‡·ÓÚ‡˛˘ËÂ ‚Ì‡¯ÂÈ ÒÚ�‡ÌÂ, ‚ÌÂ‰�fl˛Ú Ì‡ ÏÂÒÚÌÓÏ�˚ÌÍÂ Ú�Û‰‡ Á‡Ô‡‰Ì˚Â ÒÚËÏÛÎË�Û˛˘ËÂÒÚ‡Ì‰‡�Ú˚ Ò ˆÂÎ¸˛ ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl Í‡˜ÂÒÚ‚‡Ë ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË �‡·Ó˜ÂÈÒËÎ˚. ü ‚ËÊÛ ‚ ˝ÚÓÏ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸Ì˚ÈÏÓÏÂÌÚ Ë Ì‡‰Â˛Ò¸, ˜ÚÓ ˝ÚË ËÌËˆË‡ÚË‚˚Ô�Ó·Û‰flÚ ËÌÚÂ�ÂÒ Ë ·Û‰ÛÚ ÔÓ‰‰Â�Ê‡Ì˚Ë ‰�Û„ËÏË ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏË ‡„ÂÌÚ‡ÏËÒÚ�‡Ì˚. �

sunuz. Profesyonel baflar›lar›n›z flim-diki görevinizde size nas›l yard›mc›oluyor?

Vasiliy Tarlev: Ülkenin en büyük ifl-letmesinin yöneticili¤ini, Moldova YerliMal› Üreticileri Birli¤i’nin Baflkanl›¤›n›yapt›¤›m için ifl sahas›n›n bütün prob-lemlerini pratikte biliyorum. Bu neden-le faaliyetlerimin en önemli yönlerin-den birisi, yerel ve yabanc› üreticiler içinifl sahas›nda uygun flartlar›n sa¤lanma-s› oldu ve böyle de kalacakt›r.

Ço¤u fley yap›ld› art›k. Mesela “Giyo-tin–1”, “Giyotin–2” sistemleri sayesindevergi yükü y›ldan y›la azal›yor, iflletme-nin normal hayati faaliyetlerine engelolan türlü türlü yönetmelikler, tavsiye-ler, tezler önemli ölçüde azald›. Yabanc›yat›r›m›n çekilmesi için ifl adamlar›n›ndüflüncelerine göre bölgemizdeki en il-gi çekici strateji onayland›. Yabanc› yat›-r›mc›lar›n kendilerini evlerindeymifl gi-bi hissetmelerini istiyoruz.

Hükümete ba¤l› Ekonomi Konse-yi’nin kuruldu¤unu belirtmek istiyo-rum. Konseyin yönetiminde bütün iflsahalar›nda ülke ekonomisinin kalk›n-mas›nda hükümete yard›m eden her iflsahas›ndan farkl› flirketlerin yöneticileribulunuyor.

Eski Sovyet cumhuriyetleri aras›n-daki kaybolan ekonomik ve ticari iliflki-lerin yeniden kurulmas› görevi yapanbölgesel birçok teflkilat kuruldu. BDT,GUAM, KE‹ bunlar›n içinde en büyükle-

y ü z y ü z e л и ц о м к л и ц у


Молдова являетсяполиэтническим государством,

поэтому разработка ипродвижение конструктивной

политики по отношению кнациональным меньшинствам

является ключевым факторомобеспечения демократии в

нашей стране.

Moldova çokuluslu bir devlet

oldu¤u için ulusal az›nl›klara

yönelik yap›c› politikalar›n

uygulanmas› ve gelifltirilmesi,

ülkemizde demokrasi

güvencesinin anahtar›d›r.

ri. Son y›llarda bu kurulufllar›n kendile-rinden bekleneni veremedikleri s›k söy-lenmeye bafllad›. Gerçekten de öyle mi?

Uluslararas› bu yap›lar›n faydas›, sözkonusu teflkilatlara üye ülkelerin birbi-rini karfl›l›kl› anlama esas›na dayanarakSovyetlerin da¤›lmas›ndan sonra do-¤an politik, ekonomik veya sosyal prob-lemlerle ilgili somut ortak kararlar almabecerileriyle sa¤lan›r. BDT, GUAM veKE‹’nin kurulmas›ndan itibaren devlet-lerimiz totalitarizmden demokratiktopluma, merkezi ekonomiden pazarekonomisine giden zor yolu aflma imkâ-n› kazand›. Bu yol rahat de¤ildi, çok ha-ta yap›ld› fakat son tahlilde bu kurulufl-lara üye bütün ülkeler ekonomik ve sos-yal gerilemenin üstesinden gelmeyi vedemokratik reformlar yolunda gelecek-teki ilerleme için sa¤lam bir temel kur-may› baflard›lar.

Gagavuzya Özerk

bölgesi bir köprüdür

Moldova topraklar› içinde Türk Ga-gavuzlar›n topluca yaflad›¤› Ulusal Ga-gavuz özerk bölgesi kuruldu. Moldo-va’da Türk ulusunun yaflamas› Moldo-va Türkiye ikili iliflkilerini herhangi birflekilde etkiliyor mu?

Moldova çokuluslu bir devlet oldu¤uiçin ulusal az›nl›klara yönelik yap›c› po-litikalar›n uygulanmas› ve gelifltirilme-si, ülkemizde demokrasi güvencesininanahtar etkenidir. Gagavuzlar XVIII.yüzy›l›n sonunda Karadeniz farkl› yöre-lerinden ve Bulgaristan’dan gelip yer-lefltikleri Moldova’n›n güneyinde son ikiyüzy›ld›r topluca yafl›yorlar. Gagavuzya,1994 y›l›ndan bafllayarak Gagavuzlar›nulusal taleplerinin karfl›lanmas› ve kim-liklerini korumalar›, tam ve her yöndengeliflmesi, dil ve milli kültürlerinin zen-ginlefltirilmesi, politik ve ekonomik ba-¤›ms›zl›klar›n›n garantisi olan özel hu-kuki statüsüyle ilgili maddenin 1. kanu-nuna uygun olarak Moldova içinde özelstatüye sahip özerk bir yap›ya sahip.Gagavuzya kendi yetkileri çerçevesindeorada yaflayan bütün insanlar›n yarar›-na politik, ekonomik ve kültürel gelifl-mesiyle ilgili problemlerini çözer.

Gagauzya Özerk bölgesi Moldova ileTürkiye iliflkilerinde gerçekten bir köp-rüdür. Bizim bak›fl aç›m›za göre bu biryak›nlaflma alan›d›r, ülkelerimiz aras›n-

da yap›c› ve yarat›c› bir iflbirli¤i alan›d›r.Özerk bölgede ortak birçok sahada çe-flitli ortak projeler için uygun flartlaroluflturuldu. Türkiye yerel e¤itim ve kül-türel kurumlara teknolojik yard›mlaryap›yor, bölge halk›na içme suyu sa¤la-ma projesi gibi önemli projeye kat›l›yor.

Moldova Türkiye iliflkilerine özellikleticari ekonomik iliflkilerine nas›l bir notverilebilir?

Moldova ve Türkiye Cumhuriyetiaras›ndaki ikili iliflkiler her sahada ortakyarar› gözetleyen iflbirli¤inin olumlu di-namizmine sahiptir. Moldova Türkiyeiflbirli¤i kültürel, sosyal, turizm ve di¤eralanlarda büyüyerek gelifliyor. D›fl tica-ret hacmi 2006 y›l›nda 2005 y›l›naoranla %20,9 (+24,6 milyon dolar) arta-rak 142,3 milyon dolar seviyesinde tesciledildi. Bununla beraber ülkelerimiz ara-s›nda ifl sahas›ndaki imkânlar asla bit-

mifl de¤ildir. Moldova yat›r›mlar için ge-rekli bütün flartlar› haz›rlayarak aç›kkalmaya devam edecektir. Bu ba¤lam-da, iflbirli¤i mekanizmalar›na sahip An-kara’dan otoriteler ve Moldova Türkiyehükümetler aras› ticaret, ekonomi vebilim teknik iflbirli¤i komisyonunun dayard›m›yla, iki taraf için de faydal›, ilgiçeken bir ortam yarataca¤›m›z meka-nizmalar› bulmay› ümit ediyoruz.

Ankara’ya yapt›¤›n›z son ziyareti-nizde Türkiye Cumhurbaflkan›yla, Bafl-bakan›yla, Meclis Baflkan Yard›mc›s›y-la, dokuzuncu Cumhurbaflkan› Süley-man Demirel’le görüflmeleriniz oldu.Bu ziyaretten sonra Türkiye ile Moldo-va iliflkilerinde bir fley de¤iflti mi?

Bu ziyaret çerçevesinde Moldova he-yeti yüksek makamlardan insanlarla veTürkiye’nin ifl çevreleriyle bir dizi önemligörüflmeler gerçeklefltirdi. Bu görüflme-ler ülkelerimiz aras›ndaki iflbirli¤ininbüyümesinde itici kuvvet oldu. Her ikitaraf için de önemli sahalarda bir dizianlaflma imzaland›. Türk ifl adamlar›Moldova ifl sahas›nda daha istekli, dahaaktif çal›flmaya bafllad›lar. Moldova veTürk ekonomilerinde karfl›l›kl› yat›r›mlarartt›. Sonraki dönemde ülkelerimiz ara-s›ndaki ticaret hacmi iki kattan fazla ar-t›fl sa¤land›. Var olan potansiyel bitmiflde¤il ve biz Türk ortaklar›m›zla daha iyisonuç veren yeni imkânlara yönelik di-yalogumuzun devam›ndan yanay›z.

Moldova’daki Nefis ve Moldcell gibiTürk flirketleri, Moldova’n›n e¤itimineyat›r›m yapan Moldova-Türk e¤itimkurumlar› ülkelerimiz aras›nda birköprü görevi görüyor. Bununla ilgili nesöyleyebilirsiniz?

Moldova hükümeti yabanc› yat›r›m-c›lar›n Moldova pazar›na geliflini onayl›-yor. Moldova’daki yat›r›m ortam› ve ver-gi sistemi istikrar vadeden bölgelerdenbiri ve do¤al olarak çeflitli ülkelerden ifladamlar›n› çekiyor. Ortak Moldova Türkflirketlerinin kurulmas› devletlerimiziyak›nlaflt›r›yor. Ülkemizde çal›flan ya-banc› ve Türk flirketleri kaliteyi ve çal›flanifl gücünün rekabet kabiliyetini yükselt-mek için yerel ifl gücü pazar›nda Bat›’n›nteflvik edici standartlar›n› uyguluyorlar.Bunda olumlu yönler buluyorum ve bugiriflimlerin ilgi uyand›racak ve ülkenindi¤er ekonomi ajanslar›n›n da deste¤inialaca¤›n› ümit ediyorum. �



Молдова остается открытойдля инвестиций,обеспечивая все

необходимые условия.

Moldova yat›r›mlar için

gerekli bütün flartlar›

haz›rlayarak aç›k kalmaya

devam edecek.


YAZ 2007, SAYI: 25

«Ú�ÂÚ¸Ë» ÒÚ�‡Ì˚, ÔÓ‚ÒÂÏÂÒÚÌÓÂ‚ÌÂ‰�ÂÌËÂ ˝ÌÂ�„Ó- Ë�ÂÒÛ�ÒÓÒ·Â�Â„‡˛˘Ëı Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚,ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ ÏÓ·ËÎ¸ÌÓÒÚË Ú�Û‰Ó‚˚ı ËÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚, Ò�Â‰ÒÚ‚Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ë ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ. èÓÒÍÓÎ¸ÍÛ ‚Ó·ÓÁ�ËÏÓÏ ·Û‰Û˘ÂÏ ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚË ·ÓÎÂÂ�‡Á‚ËÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ ‚ Ò˚�¸Â‚˚ı ËÚ�Û‰Ó‚˚ı �ÂÒÛ�Ò‡ı ·Û‰ÛÚ �‡ÒÚË, ÚÓÏÂÌÂÂ �‡Á‚ËÚ˚Â „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ·Û‰ÛÚ‚˚ÒÚÛÔ‡Ú¸ ‚ �ÓÎË ÔÓÒÚ‡‚˘ËÍÓ‚ Ú‡ÍÓ‚˚ı.

ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ ÒÚ‡‰ËËËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓ„Ó �‡Á‚ËÚËfl, ıÓÚfl‰ËÌ‡ÏËÍ‡ ÒÚ�ÛÍÚÛ�˚ ÇÇè Ë ÓÚ�‡Ê‡ÂÚ‚ÓÁ�‡ÒÚ‡ÌËÂ ‰ÓÎË Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÛÒÎÛ„.é‰Ì‡ÍÓ ‚ ÒÚ�ÛÍÚÛ�Â Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„ÓÔ�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ô�ÂÓ·Î‡‰‡ÂÚ‰Ó·˚‚‡˛˘ËÈ ÒÂÍÚÓ�, ÌÂ ÌÂÒÛ˘ËÈÏÓÚË‚‡ˆËÈ Í ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ˚Ï

e k o n o m i э к о н о м и к а


Казахстан: на пути к новомуэкономическому мышлению

Жетписбай Бекболатулы

Журналист, кандидат экономических наук (Казахстан).

Bilgi Ekonomisi

yolunda Kazakistan

Jetpisbay Bekbolatul›

Gazeteci, Ekonomi Bilimleri doktoru (Kazakistan).

Kazakistan Devlet Baflkan›’n›n buy›l fiubat ay›nda Astana’da yapt›-¤› y›ll›k “ulusa seslenifl” konufl-

mas›nda dile getirdi¤i “Kazakistan’›nh›zland›r›lm›fl modernizasyonu” fikri,geliflmede önemli rol oynayaca¤› inanc›-n› pekifltirdi.

Bugün insanl›k endüstri toplumun-dan post-endüstri toplumuna geçifl ya-p›yor. Sanayi üretimindeki tempoyu ko-rumak kofluluyla hizmet sektöründesa¤lanan art›fl post-endüstriyel ekono-miyi belirler. Say›n Nazarbayev’in vurgu-lad›¤› “innovasyon” ekonomisi veya “bil-gi ekonomisi”, ekonomik de¤erler üret-me, küreselleflmenin bir sonucu olarakmeydana gelen teknolojik, üretimsel, ti-

è ÓÒÎ‡ÌËÂ è�ÂÁË‰ÂÌÚ‡êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì,Ó·Ì‡�Ó‰Ó‚‡ÌÌÓÂ ‚ ÙÂ‚�‡ÎÂ

˝ÚÓ„Ó „Ó‰‡ ‚ ÄÒÚ‡ÌÂ, ÛÍ�ÂÔËÎÓÛ·ÂÊ‰ÂÌÌÓÒÚ¸ Ì‡�Ó‰‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓÛÒÍÓ�ÂÌÌ‡fl ÏÓ‰Â�ÌËÁ‡ˆËfl ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡– ˝ÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ Ô�‡‚ËÎ¸Ì˚È ÔÛÚ¸‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó �‡Á‚ËÚËfl.

Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÂ�ÂıÓ‰ ÓÚËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÍÔÓÒÚËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓÏÛ. ÇÔÓÒÚËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ‚ÓÁ�‡ÒÚ‡ÂÚ ‰ÓÎfl ÒÙÂ�˚ ÛÒÎÛ„ Ô�ËÒÓı�‡ÌÂÌËË ÚÂÏÔÓ‚ �ÓÒÚ‡Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓ„Ó Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡.àÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ‡fl ˝ÍÓÌÓÏËÍ‡, ËÎË«˝ÍÓÌÓÏËÍ‡ ÁÌ‡ÌËÈ», Ì‡ ÍÓÚÓ�ÓÈ‡ÍˆÂÌÚË�ÛÂÚ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ô�ÂÁË‰ÂÌÚç‡Á‡�·‡Â‚, ·‡ÁË�ÛÂÚÒfl Ì‡ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸ÌÓÏ Í‡ÔËÚ‡ÎÂ Í‡ÍÓÒÌÓ‚ÌÓÏ ËÒÚÓ˜ÌËÍÂ ÒÓÁ‰‡ÌËfl˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ë Ì‡ÛÔ�‡‚ÎÂÌËË �˚ÌÍ‡ÏË Ì‡ ÙÓÌÂ„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı,Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı, ÚÓ�„Ó‚˚ı,ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚ı, ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ı ËÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÌ˚ı Ô�ÓˆÂÒÒÓ‚.

í‡Í‡fl Ô‡�‡‰Ë„Ï‡ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ�‡Á‰ÂÎËÚ¸ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌË Ëı Ô�Ë·ÎËÊÂÌÌÓÒÚË Í ÚÓÈ ËÎËËÌÓÈ ÒÚ‡‰ËË ÏË�Ó‚Ó„Ó �‡Á‚ËÚËfl.îÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËÂ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ô�ÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ ÒÚ�Ó„ÓÏÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÏÂÒÚÓÏ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ‚˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ ÍÓÓ�‰ËÌ‡Ú. Ç˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı ‚ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË�Â Ì‡·Î˛‰‡˛ÚÒfl‡‚ÚÓÏ‡ÚËÁ‡ˆËfl Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Ë ·ËÁÌÂÒ-Ô�ÓˆÂÒÒÓ‚,ÔÂ�ÂÌÓÒ Ú�Û‰ÓÁ‡Ú�‡ÚÌ˚ı Ë˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ‚�Â‰Ì˚ı Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ ‚

ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ, ‡ ‚ÒÚ�ÛÍÚÛ�Â Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÛÒÎÛ„ –ÚÓ�„Ó‚Îfl Ë ÓÔÂ�‡ˆËË Ò ÌÂ‰‚ËÊËÏ˚ÏËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÓÏ, Ú‡ÍÊÂ ÌÂÒÚËÏÛÎË�Û˛˘ËÂ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂËÌÌÓ‚‡ˆËË.

èÓÎÛ˜Ë‚ ‚ 1991 „. ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ„Ó �‡Á‚ËÚËfl, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ËÏÂÎÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÛ˛, ÌÓ ÌÂ ‚ ÔÓÎÌÓÈ ÏÂ�ÂÓÒ‚ÓÂÌÌÛ˛ Ò˚�¸Â‚Û˛ ·‡ÁÛ, ÌÂÏ‡Î˚ÈÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î, ıÓÚfl ËÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡ÌÌ˚È Ò Ô�Â‰Ô�ËflÚËflÏË‰�Û„Ëı �Â„ËÓÌÓ‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ ËÌ‡ıÓ‰fl˘ËÈÒfl ‚ Ì‡˜‡ÎÂ ˆÂÔÓ˜ÍËÒÓÁ‰‡ÌËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÒÂÎ¸ÒÍÓÂıÓÁflÈÒÚ‚Ó, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘ÂÂ Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡Ú¸‚ÌÛÚ�ÂÌÌËÂ ÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚË ‚Ô�Ó‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚ËË, ÌÂÔÎÓıÓÈ Ì‡Û˜Ì˚È ËÓ·�‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î,ÌÛÊ‰‡˛˘ËÈÒfl, Ô�‡‚‰‡, ‚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓÈÏÂÚÓ‰Ë˜ÂÒÍÓÈ Ë �ÂÒÛ�ÒÌÓÈ ÔÓ‰ÔËÚÍÂ.

ÉÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó ÔÓÒÚ‡‚ËÎÓ ˆÂÎ¸ÔÓÒÚ�ÓÂÌËfl ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÓ�ËÂÌÚË�Ó‚‡ÌÌÓÈ �˚ÌÓ˜ÌÓÈ˝ÍÓÌÓÏËÍË. è�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÎÓÒ¸ ÔÂ�ÂÒÚ‡Ú¸·˚Ú¸ Ò˚�¸Â‚˚Ï Ô�Ë‰‡ÚÍÓÏ �‡Á‚ËÚ˚ı˝ÍÓÌÓÏËÍ Ë ˜Â�ÂÁ ËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡ÎËÁ‡ˆË˛ ËÔÓ‰‰Â�ÊÍÛ ËÌÌÓ‚‡ˆËÈ ÔÂ�ÂÈÚË ÍÒÂ�‚ËÒÌÓ-ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ.ë ˝ÚÓÈ ˆÂÎ¸˛ ·˚ÎË ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌ˚Ï‡ÒÒÓ‚‡fl Ô�Ë‚‡ÚËÁ‡ˆËfl, ¯ÓÍÓ‚‡flÎË·Â�‡ÎËÁ‡ˆËfl ˆÂÌ, „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ‡flÔÓ‰‰Â�ÊÍ‡ ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ,˝ÍÒÔÓ�ÚÓÓ�ËÂÌÚË�Ó‚‡ÌÌ˚ı ËËÏÔÓ�ÚÓÁ‡ÏÂ˘‡˛˘Ëı Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚, ‡Ú‡ÍÊÂ ÔÂ�Â�‡ÒÔ�Â‰ÂÎÂÌËÂ ‰ÓıÓ‰Ó‚ ÓÚ˝ÍÒÔÓ�Ú‡ ÔÓÎÂÁÌ˚ı ËÒÍÓÔ‡ÂÏ˚ı ‚ÔÓÎ¸ÁÛ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô�Â‰Ô�ËflÚËÈÒ ‚˚ÒÓÍÓÈ ‰ÓÎÂÈ ‰Ó·‡‚ÎÂÌÌÓÈÒÚÓËÏÓÒÚË.

ëÚ�‡ÚÂ„ËÂÈ ËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓ-ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌÓ„Ó �‡Á‚ËÚËfl ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡Ì‡ 2003-2015 „„., ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏÔ�Ó„�‡ÏÏÌ˚Ï ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ,ÓÔ�Â‰ÂÎfl˛˘ËÏ ÔÛÚ¸ �‡Á‚ËÚËfl„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ Ì‡ ·ÎËÊ‡È¯ËÂ 10 ÎÂÚ,Ô�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‰ÓÎfl ‰Ó·‡‚ÎÂÌÌÓÈÒÚÓËÏÓÒÚË „Ó�ÌÓ‰Ó·˚‚‡˛˘Ëı ÓÚ�‡ÒÎÂÈ‚ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÏ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â ‚ 2015„. ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 46-47%, ·Û‰ÂÚ Á‡ÏÂ‰ÎÂÌÓÒÌËÊÂÌËÂ ‰ÓÎË Ó·�‡·‡Ú˚‚‡˛˘ÂÈÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ‚ ÒÚ�ÛÍÚÛ�Â ÇÇè Ò13,3% ‚ 2000 „. ‰Ó 12-12,6% ‚ 2015 „.(Í‡Í ÓÚÏÂ˜ÂÌÓ, ‰‡ÌÌ˚È ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ ·ÂÁÔ�Ó‚Â‰ÂÌËfl ËÌ‰ÛÒÚ�Ë‡Î¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ‚2015 „. ÒÓÒÚ‡‚ËÎ ·˚ 10,9%), ‰ÓÎflÏÂÚ‡ÎÎÛ�„ËË Ë Ó·�‡·ÓÚÍË ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚ÛÔ‡‰ÂÚ Ò 40,1% ÓÚ Ó·˘Â„Ó Ó·˙ÂÏ‡‰Ó·‡‚ÎÂÌÌÓÈ ÒÚÓËÏÓÒÚËÓ·�‡·‡Ú˚‚‡˛˘ÂÈ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ‰Ó27-28%, ‡ ‰ÓÎfl ÔÂ�Â�‡·ÓÚÍËÒÂÎ¸ıÓÁÔ�Ó‰ÛÍÚÓ‚ ‚ÓÁ�‡ÒÚÂÚ Ò 38,1% ‰Ó45-46%.

cari, finanssal, komünikasyon ve rekabetpazar›n› yönetme kayna¤› olarak, ente-lektüel sermayeye dayanmaktad›r. So-nuçta bu kaynak küreselleflmenin bir so-nucu olarak pazarda meydana gelenteknolojik, üretimsel, ticari, finanssal,komünikasyon ve rekabet sürecindekide¤ifliklikleri yönetmeye dayan›yor.

Böyle bir paradigma, küresel gelifl-meye ne kadar yatk›n olufllar›na göremilli devletleri s›n›fland›r›r. Ekonomikiliflkilerin flekillenmesi, devletin bu koor-dinatlar sistemindeki yeriyle s›k› s›k›yailiflkilidir. Bugün için ekonomik iliflkiler-de üretim, teknoloji ve ifl süreçlerindeotomasyon, fazla iflgücüne ihtiyaç duyu-lan ve çevreye zararl› üretimlerin üçün-

э к о н о м и к а e k o n o m i


YAZ 2007, SAYI: 25

Важность развития

атомной энергетики

éÒÌÓ‚Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ‚‡Î˛ÚÌ˚ıÔÓÒÚÛÔÎÂÌËÈ ‚ ÒÚ�‡ÌÛ fl‚ÎflÂÚÒfl Ô�Ó‰‡Ê‡ÌÂÙÚË. è�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚Ó·ÓÁ�ËÏÓÏ ·Û‰Û˘ÂÏ ÌÂÙÚ¸ ÒÓı�‡ÌËÚÒ‚ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â˝ÌÂ�„ÓÌÓÒËÚÂÎfl, Ë ˆÂÌ˚ Ì‡ ÌÂÂ ·Û‰ÛÚÚÓÎ¸ÍÓ �‡ÒÚË. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ‰ÂÙËˆËÚ˝ÌÂ�„ËË, ÔÓ ‚ÒÂÈ ‚Ë‰ËÏÓÒÚË, ·Û‰ÂÚÔÓÍ�˚‚‡Ú¸Òfl Á‡ Ò˜ÂÚ �‡Á‚ËÚËfl ‡ÚÓÏÌÓÈ˝ÌÂ�„ÂÚËÍË. ëÓÓ·�‡ÊÂÌËflÏËÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ·Û‰ÂÚ Ô�ÂÓ‰ÓÎÂÌÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘ËÈ ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ·‡�¸Â�, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚È Ò ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌÓÈ·ÓflÁÌ¸˛ Äùë. ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, ÔÓ ÌÂÍÓÚÓ�˚ÏÓˆÂÌÍ‡Ï, Ó·Î‡‰‡ÂÚ Ú�ÂÚ¸˛ ÏË�Ó‚˚ıÁ‡Ô‡ÒÓ‚ Û�‡Ì‡. ÅÛ�Ì˚Â ÚÂÏÔ˚ �ÓÒÚ‡Ú‡ÍËı ÒÚ�‡Ì, Í‡Í äËÚ‡È, àÌ‰Ëfl,

cü dünya ülkelerine kayd›r›lmas›, enerjive kaynak tasarrufunun her alanda dik-kate al›nmas›, iflgücü, finans, üretim veteknolojik kaynaklar›n mobilize seviyesi-nin yükseltilmesi gözlenmektedir. Gelifl-mifl ülkelerin gelecekte hammadde veiflgücüne olan ihtiyac› artarken, az gelifl-mifl ülkeler bu kaynaklar› sa¤lama göre-vini üstleneceklerdir.

GSMH’n›n sahip oldu¤u dinamik yap›hizmet üretimi pay›n›n büyüdü¤üne ifla-ret etse de, Kazakistan endüstriyel alan-da geliflme dönemine girmifl bir ülke. Fa-kat sanayi üretiminde a¤›rl›k, teknolojikyeniliklere ra¤bet etmeyen yeralt› kay-naklar› sektörü, hizmette ise yine tekno-lojik yeniliklere yer vermeyen ticaret vegayr› menkul al›m sat›m sektörüdür.

1991 y›l›nda ba¤›ms›z geliflme imkâ-n›na kavuflan Kazakistan, tamamen ç›-kar›lmam›fl olsa da büyük bir hammad-de kayna¤›na, Sovyetler Birli¤i’nin di¤erbölgelerinde henüz üretim zincirininbafllang›c›nda yer alan iflletmelere s›k›caba¤l› olsa da büyük bir sanayi potansiye-line, iç piyasa ihtiyac›na cevap verecektar›m ekonomisine, o kadar da kötü sa-y›lamayacak ama devaml› metot ve kay-nak deste¤ine ihtiyaç duyan bir bilimselve e¤itim potansiyeline sahiptir.

Devlet sosyal yönelimli bir pazar eko-nomisi kurmay› kendine hedef olarakbelirledi. Geliflmifl ekonomilerin ham-madde sa¤lay›c›l›¤›na son vermek ve en-düstrileflme ve yeniliklerin desteklen-mesi yoluyla teknolojik ekonomiye geçiflhedeflendi. Bu amaçla genifl çapl› birözellefltirme politikas› izlendi ve fiyatlarflok denecek kadar serbest b›rak›ld›. ‹hra-cata ve ithalata dönük ikame mal üreti-mi amac›yla yabanc› yat›r›m›n devlet ta-raf›ndan desteklenmesi, yeralt› kaynak-lar› ihracat›ndan elde edilen gelirlerinyüksek oranda katma de¤er vergisiyleüretici firmalar›n yarar›na yeniden tak-simat› kararlaflt›r›ld›.

Önümüzdeki 10 y›l içinde devletinkalk›nm›fll›¤›n› gösteren Kazakistan2003 – 2015 Endüstriyel ‹nnovasyon Kal-k›nma Program› sayesinde, sanayi üreti-mindeki kullan›lan yeralt› kaynaklar›n›nkatma de¤erdeki pay›n›n 2015 y›l›nda%46-47 oran›na ulaflmas›, sanayi üreti-minin 2000 y›l›nda GSMH’daki %13.3’lükoran›n›n 2015’te 12 – 12.6’ya kadar düfle-cek flekilde yavafllat›lmas› (endüstri poli-tikas› güdülmeseydi 2015 y›l›nda %10.9



К 2030 году семьотраслей достигнутпоставленных целейПриоритеты развития были определеныв Стратегии «Казахстан-2030».Реализуется также Стратегияиндустриально-инновационногоразвития Казахстана до 2015 г. Регулярноутверждаются отраслевые стратегии ипрограммы развития. Предполагаетсяреализация Казахстанской кластернойинициативы – развития группысвязанных территориально иэкономически предприятий исопутствующих им организаций,относящихся к определенной отрасли. Вцелях диверсификации экономики,повышения её производительности итемпов роста определены 7 пилотныхкластеров – «Туризм», «Сельскоехозяйство и пищевая промышленность»,«Нефтегазовое машиностроение»,«Текстильная промышленность», «Услугитранспорта и логистика», «Металлургия»,«Строительные материалы».

2030 hedeflerine yediayr› sahada ulafl›lacakGeliflme önceliklerine “Kazakistan 2030Stratejisi”nde yer verildi. Bugün için“2015 y›l›na kadar Endüstriyel ve‹nnovasyon Geliflim Stratejisi”uygulanmakta. Geliflimin ayn› iflkollar›na ait strateji ve programlar›düzenli bir flekilde güçlendiriliyor.Mekan ve finans yönünden birbirineba¤l› iflletmeler ve onlar› destekleyenkimi sahalardaki kurulufllar›n topyekûngeliflimi devam ediyor. Ekonomininçeflitlendirilmesi ve üretimininart›r›lmas› amac›yla yedi adet pilotsaha seçildi: Turizm, tar›m ve g›dasanayi, petrol ve gaz makine sanayi,tekstil sanayi, lojistik ve ulafl›mhizmetleri, metalürji, inflaatmalzemeleri.

Å�‡ÁËÎËfl, ·Û‰ÂÚ ÚÓÎ¸ÍÓ Û‚ÂÎË˜Ë‚‡Ú¸ÒÔ�ÓÒ Ì‡ ˝ÌÂ�„Ó�ÂÒÛ�Ò˚. í‡ÍËÏÓ·�‡ÁÓÏ, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì ·Û‰ÂÚ ÔÓÎÛ˜‡Ú¸ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Â ‰ÓıÓ‰˚ ÓÚ Ëı ˝ÍÒÔÓ�Ú‡.

é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï Ô�ËÓ�ËÚÂÚÓÏfl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂ �ÓÒÚ ‚‡Î˛ÚÌ˚ı Ò·Â�ÂÊÂÌËÈË ÇÇè ËÎË ÌËÁÍ‡fl ËÌÙÎflˆËfl, ‡ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ ÊËÁÌË Î˛‰ÂÈ. ÖÒÎË�ÓÒÚ ÇÇè Ë ÌËÁÍËÈ Û�Ó‚ÂÌ¸ ËÌÙÎflˆËË‰ÓÒÚË„‡˛Ú Á‡ Ò˜ÂÚ Ò‰Â�ÊË‚‡ÌËfl˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �ÓÒÚ‡, ÚÓ ‚ÓÁÌËÍ‡˛ÚÒÓÏÌÂÌËfl ‚ ‚Â�ÌÓÒÚË ‚˚·Ó�‡ Ú‡ÍËıÔ�ËÓ�ËÚÂÚÓ‚. ì‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„ÓÍ‡ÔËÚ‡Î‡ – ‚ÓÚ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚Â�Ì‡flÒÚ�‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍ‡fl ˆÂÎ¸ Î˛·ÓÈ„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚. ÇÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË�Â ËÏÂÌÌÓ ‚ÓÍ�Û„˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı �ÂÒÛ�ÒÓ‚ÍÓÌˆÂÌÚ�Ë�Û˛ÚÒfl Ï‡ÚÂ�Ë‡Î¸Ì˚Â,ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚Â, ËÌÙÓ�Ï‡ˆËÓÌÌ˚Â Ë ‰�Û„ËÂ�ÂÒÛ�Ò˚. íÓÎ¸ÍÓ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡Ò‰ÂÎ‡˛Ú „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÓÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï Ì‡ ÏË�Ó‚ÓÈ‡�ÂÌÂ.

èÓ ÏÌÂÌË˛ Í‡Á‡ıÒÚ‡ÌÒÍËı Û˜ÂÌ˚ı,‰Îfl Ô�Â‰ÓÚ‚�‡˘ÂÌËfl ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó�‡ÒÒÎÓÂÌËfl Ú�Â·ÛÂÚÒfl Í‡�‰ËÌ‡Î¸ÌÓËÁÏÂÌËÚ¸ ÔÓÎËÚËÍÛ ‰ÓıÓ‰Ó‚, ÍÓÚÓ�Û˛Ô�Ó‚Ó‰ËÚ Ô�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó �ÂÒÔÛ·ÎËÍË.èÂ�‚ÓÓ˜Â�Â‰Ì˚ÏË ÏÂ�‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ÒÚ‡Ú¸ �ÂÁÍÓÂ ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Á‡�‡·ÓÚÌÓÈÔÎ‡Ú˚ �‡·ÓÚÌËÍÓ‚ ·˛‰ÊÂÚÌÓÈ ÒÙÂ�˚,Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂÏËÌËÏ‡Î¸ÌÓÈ Á‡�‡·ÓÚÌÓÈ ÔÎ‡Ú˚ Ì‡Û�Ó‚ÌÂ, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛˘ÂÏ ÌÂ Ô�ÓÒÚÓÂ, ‡�‡Ò¯Ë�ÂÌÌÓÂ ‚ÓÒÔ�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó �‡·Ó˜ÂÈÒËÎ˚, Ú.Â. ÏËÌËÏ‡Î¸Ì‡fl Á‡�‡·ÓÚÌ‡flÔÎ‡Ú‡ ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Ú¸ ÌÂ ÏÂÌ¸¯Â 2,2�‡ÁÏÂ�‡ ÏËÌËÏ‡Î¸ÌÓ„Ó Ô�ÓÊËÚÓ˜ÌÓ„ÓÏËÌËÏÛÏ‡. ÑÎfl ‚˚�‡·ÓÚÍË˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÈ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍËÒÎÂ‰ÛÂÚ ‚ ÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚ÌÓÏ ÔÎ‡ÌË�Ó‚‡ÌËË‚ÏÂÒÚÓ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎfl «Ô�ÓÊËÚÓ˜Ì˚ÈÏËÌËÏÛÏ», ÍÓÚÓ�˚È ı‡�‡ÍÚÂ�ËÁÛÂÚ

ËÌ‰ÂÍÒ ·Â‰ÌÓÒÚË, ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ «�‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÈÔÓÚ�Â·ËÚÂÎ¸ÒÍËÈ ·˛‰ÊÂÚ», ÍÓÚÓ�˚ÈÓÚ�‡Ê‡ÂÚ ÒÚ‡Ì‰‡�Ú ÊËÁÌË Ò�Â‰ÌÂ„ÓÍÎ‡ÒÒ‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl.

Ç ˆÂÎflı �‡Á‚ËÚËfl Ï‡ÎÓ„Ó Ë Ò�Â‰ÌÂ„Ó·ËÁÌÂÒ‡ ‚ ÒÙÂ�Â Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡Ô�Ó‰ÛÍˆËË Ë ÛÒÎÛ„ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ„ÓÌ‡ÁÌ‡˜ÂÌËfl ÒÎÂ‰ÛÂÚ Ô�Â‰ÛÒÏÓÚ�ÂÚ¸‰ÓÔÓÎÌËÚÂÎ¸Ì˚Â ÛÒÎÓ‚Ëfl –Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÂ �‡ÁÏÂ˘ÂÌËÂ Í�ÛÔÌ˚ÏËÔ�Â‰Ô�ËflÚËflÏË Á‡Í‡ÁÓ‚ ‚ Ï‡Î˚ıÔ�Â‰Ô�ËflÚËflı ‚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÌÓÏÁ‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓ Ó·˙ÂÏÂ ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚËÓÚ ÒÔÂˆËÙËÍË Ëı ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË.

Меняется социальное

устройство

è�ËÓ�ËÚÂÚÌ˚Ï Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌËÂÏ ‚�Â‡ÎËÁ‡ˆËË ÊËÎË˘ÌÓÈ Ô�Ó„�‡ÏÏ˚‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ ÒÚËÏÛÎË�Ó‚‡ÌËÂÔ�Â‰ÎÓÊÂÌËfl ÊËÎ¸fl, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ËÌ‚ÂÒÚË�Ó‚‡ÌËÂ�‡Á‚ËÚËfl Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚËÒÚ�ÓËÚÂÎ¸Ì˚ı Ï‡ÚÂ�Ë‡ÎÓ‚ ËÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÌÓÈ ·‡Á˚. Ç‡ÊÌ˚ÏÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËÂ Ë�‡Á‚ËÚËÂ �˚ÌÍ‡ ‡�ÂÌ‰ÛÂÏÓ„Ó ÊËÎ¸fl.è�Ë ˝ÚÓÏ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ(ÏÛÌËˆËÔ‡Î¸ÌÓÂ) ÊËÎ¸Â ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸‰‚Ûı ÚËÔÓ‚: ÊËÎ¸Â, ÍÓÚÓ�ÓÂÔ�Â‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Ï „�ÛÔÔ‡ÏÌ‡ÒÂÎÂÌËfl Ì‡ Î¸„ÓÚÌÓÈ ÓÒÌÓ‚Â, Ë ÊËÎ¸Â‚ ‡�ÂÌ‰Û Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ‰ÓÎ„ÓÒ�Ó˜ÌÓ„Ó‰Ó„Ó‚Ó�‡. Ç ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÊËÎ¸ˆ˚,ÔÓÏËÏÓ ÍÓÏÏÛÌ‡Î¸Ì˚ı ÛÒÎÛ„, ‰ÓÎÊÌ˚‚ÌÓÒËÚ¸ ‡�ÂÌ‰ÌÛ˛ ÔÎ‡ÚÛ, �‡ÁÏÂ�ÍÓÚÓ�ÓÈ ÛÒÚ‡Ì‡‚ÎË‚‡ÂÚÒflÁ‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÌÓ.

éÒÌÓ‚ÌÓÈ ˆÂÎ¸˛ ËÁÏÂÌÂÌËÈ ‚Ì‡ÎÓ„Ó‚ÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Â ‰ÓÎÊÌÓÒÚ‡Ú¸ �Â¯ÂÌËÂ Ô�ËÓ�ËÚÂÚÌÓÈ Á‡‰‡˜ËÔÓ‰˙ÂÏ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ô�Ë

olacakt›), metalürji ve metal iflleme ora-n›n›n genel katma de¤er hacminden%40.1 azalt›larak %27-28’e kadar inmesi,tar›m ürünlerinin ifllenme oran›n›n%38’den %45-46’ya kadar yükselmesihedeflenmifltir.

Atom enerjisine

a¤›rl›k verilecek

Ülkeye döviz girdisi sa¤layan kaynakla-r›n bafl›nda petrol geliyor. Petrolün ya-k›n gelecekte de enerji kayna¤› olma de-¤erini ve fiyat›n› koruyaca¤› öngörülü-yor. Bunun yan›nda enerji aç›¤›, büyükbir ihtimalle atom enerjisinin büyüme-siyle kapat›lacak. Bu konuda ortaya ç›ka-bilecek psikolojik engel “ihtiyaç var” ge-rekçesiyle afl›lacakt›r. Kazakistan baz›de¤erlendirmelere göre uranyum re-zervleri bak›m›ndan dünyada üçüncü.Çin, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerinh›zla geliflmesi sadece enerji kaynaklar›-na talebi art›racakt›r. Dolay›s›yla Kaza-kistan elindeki bu kaynaklar›n ihracat›n-dan önemli gelirler elde edecektir.

Fakat ulusal öncelik, döviz rezervleri-nin art›r›lmas›, GSMH’n›n yükseltilmesive düflük enflasyonla mücadele de¤il,halk›n yaflam kalitesinin yükseltilmesiolmal›d›r. E¤er GSMH’n›n art›fl› ve enf-lasyonun düflürülmesi ekonomik büyü-me durdurularak yap›l›rsa, bu öncelikle-rin do¤ru seçildi¤iyle ilgili flüpheler orta-ya ç›kar. ‹nsan sermayesinin büyütül-mesi, her devlet sisteminin kalk›nmadahedefledi¤i yegane do¤ru stratejisidir.Bugün özellikle insan kaynaklar› etraf›n-da maddi, finansal, bilgi ve di¤er kay-naklar bir araya getiriliyor. Devleti dün-



Казахстан, по некоторымоценкам, обладает третьюмировых запасов урана.

Kazakistan baz›

de¤erlendirmelere göre

uranyum rezervleri

bak›m›ndan dünyada

üçüncü.

YAZ 2007, SAYI: 25

Ó‰ÌÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÏ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËËÚ�Â·ÛÂÏÓ„Ó Û�Ó‚Ìfl Ì‡ÎÓ„Ó‚˚ıÔÓÒÚÛÔÎÂÌËÈ ‰Îfl ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó„ÓÓ·ÂÒÔÂ˜ÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı �‡ÒıÓ‰Ó‚.ÉÎ‡‚Ì˚Ï Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌËÂÏÒÓ‚Â�¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ì‡ÎÓ„Ó‚ÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡Ú¸ ÔÂ�ÂıÓ‰ Ì‡ Ô�ËÌˆËÔ˚�ÂÌÚÌÓ„Ó Ì‡ÎÓ„ÓÓ·ÎÓÊÂÌËfl, ˜ÚÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Û‚ÂÎË˜ËÚ ‰ÓıÓ‰˚„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ÓÚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËËÔ�Ë�Ó‰Ì˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚. Ç ˝ÚËı ˆÂÎflıÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ô�ËÌflÚ¸ ÍÓÌÍ�ÂÚÌ˚Â ÏÂ�˚,‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÙÛÌÍˆËË„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ ÔÓ ‚Î‡‰ÂÌË˛,�‡ÒÔÓ�flÊÂÌË˛ Ë ÛÔ�‡‚ÎÂÌË˛Ô�Ë�Ó‰Ì˚ÏË �ÂÒÛ�Ò‡ÏË.

Ç‡ÊÌÓ ÔÓÒÚ�ÓËÚ¸ Ú‡ÍÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ô�ËÓ�ËÚÂÚÓ‚, ÍÓÚÓ�‡fl·˚ Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÓ·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡Î‡ ‡‰‡ÔÚ‡ˆË˛Ú�‡‰ËˆËÓÌÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÍÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÏÛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÓˆËÛÏÛÔ�Ë ÛÒÎÓ‚ËË ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ÒÓı�‡ÌÂÌËfl Ë�‡Á‚ËÚËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË.ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÒÍËÂ Û˜ÂÌ˚Â Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ˝ÍÓÌÓÏËÍ‡ ËÏÂÂÚ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚˚ÈÚË Ì‡ ÌÓ‚˚È Û�Ó‚ÂÌ¸�‡Á‚ËÚËfl. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ�Â¯ËÚ¸ �fl‰ Á‡‰‡˜ Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÔÂ�ÂÈÚË«ÓÚ ÔÓÎËÚËÍË ‚˚ÊË‚‡ÌËfl Í ÔÓÎËÚËÍÂ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �ÓÒÚ‡». Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂÒÚ�‡Ì‡ ‰Ó·¸ÂÚÒfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÂÔ�Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı Ó·˙ÂÍÚË‚Ì˚ıÓ„�‡ÌË˜ÂÌËflı Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Ó�ÂÌËÂÏ‡ÚÂ�Ë‡Î¸Ì˚ı Ë ‰ÛıÓ‚Ì˚ıÔÓÚ�Â·ÌÓÒÚÂÈ Í‡Ê‰Ó„Ó „�‡Ê‰‡ÌËÌ‡,ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl ÔÓÎÌÓÈÒ‡ÏÓ�Â‡ÎËÁ‡ˆËË Â„Ó ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸Ì˚ı‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ. àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ ‰ÓÎÊÌÓÒÚ‡Ú¸ ÒÚ�‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓÈ ˆÂÎ¸˛ ÌÓ‚Ó„ÓÍÛ�Ò‡ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓÎËÚËÍË. �

ya sahnesinde rekabet yapabilir hâle ge-tiren ancak insana yap›lan yat›r›mlard›r.

Kazakistanl› bilim adamlar›na göre,sosyal bölünmelerin önüne geçmek içinhükümetin yürüttü¤ü gelir politikas›n›kökten de¤ifltirmek gerek. ‹lk tedbir ola-rak bütçe çal›flanlar›n›n maafllar›n› ar-t›rmak, ifl gücünün maafllar›n› asgariücretin en az 2.2 kat› art›rmak amac›ylayasal düzenlemelerin yap›lmas› gerekir.Gelecek planlamas›nda etkin bir sosyalpolitika için fakirlik endeksi olan “asgariücret” göstergesi yerine, halk›n orta s›n›-f›n›n hayat standard›n› yans›tan “rasyo-nel tüketici bütçe” göstergelerini kullan-mak gerekir.

Orta ve küçük iflletmelerin geliflmesiamac›yla mal ve hizmet üretimi alan›n-da ek flartlar›, yani faaliyet alanlar›n›nözelliklerine göre büyük iflletmelerin si-parifllerini yasalarca belirlenmifl hacim-de küçük iflletmelere yapt›rma mecburi-yeti göz önünde bulundurulmal›.

Sosyal düzen

gözden geçiriliyor

Konut program›n›n gerçeklefltirilmesin-de öncelikli e¤ilim konut arz› ve ayn› za-manda inflaat sektörünün geliflmesi içindevlet yat›r›m›n›n teflvik edilmesi olma-l›d›r. Kiral›k konut pazar›n›n düzenlen-mesi ve kalk›nd›r›lmas› da önemlidir.Bununla beraber devlet (belediye) ko-nutlar›, belirli gruplara avantajlarla veri-len konutlar ve uzun anlaflmalarla kira-ya verilen konutlar fleklinde iki flekilde

düzenlenmeli. Bu durumda konut sa-kinleri kamu hizmetlerinin yan›ndamiktar›n› yasalar›n belirledi¤i kiray› daödemeliler.

Vergi mevzuat›nda as›l hedef, ulusalekonominin kalk›nd›r›lmas› hedefineulafl›lmas›, ayn› zamanda devlet giderle-rinin karfl›lanmas› için istenen vergi ge-lirlerinin de toplanmas› olmal›d›r. Vergisisteminde bafll›ca hedef, kay›tl› vergi-lendirmeye geçifl olmal›d›r. Bu uygula-ma, devletin do¤al kaynaklar›n iflletil-mesinden gelen gelirlerini büyük ölçüdeart›racakt›r. Bu hedeflerde somut ted-birlerin al›nmas›, özellikle devletin do¤alkaynaklara sahip olmas›, onlar› kullan-ma ve yönetme fonksiyonlar›n› yenidentesis etmesi gerekir.

Geleneksel toplumu azami derecedeve etkili bir flekilde ça¤dafl, küresel top-luma geçmeyi sa¤layacak ve gelecektede milli kimli¤i gelifltirmek amac›yla bugibi ulusal öncelikler sistemi kurmakönemlidir. Kazakistanl› bilim adamlar›-na göre, milli ekonomi kalk›nmada yenibir seviye kazanma imkan›na sahip. Bu-nun için bir dizi problemin çözülmesigerekir ve “ayakta kalma politikas›ndanekonomik büyüme politikas›na” geçil-melidir. Sonuçta ülke her vatandafl›n›nkimi imkanlar›n yan›nda, maddi maneviher ihtiyac›n›n karfl›land›¤›, potansiyelimkanlarla kendi hedeflerine ulaflmakiçin gereken flartlar›n sa¤land›¤› azamiseviyeye ulaflacakt›r. Ekonomik politika-n›n yeni rotas›n›n stratejik hedefi özel-likle bu olmal›d›r. �



Поскольку в обозримомбудущем потребности более

развитых государств всырьевых и трудовых ресурсах

будут расти, то менееразвитые государства будут

выступать в ролипоставщиков таковых.

Geliflmifl ülkelerin gelecekte

hammadde ve iflgücüne olan

ihtiyac› artarken, az geliflmifl

ülkeler bu kaynaklar›

sa¤lama görevini

üstleneceklerdir.



Ташкент / Taflkent

YAZ 2007, SAYI: 25


ÇÒÂ�Â‰ËÌÂ ÙÂ‚�‡Îfl 2007 „. è�ÂÁË‰ÂÌÚêÂÒÔÛ·ÎËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì àÒÎ‡Ïä‡�ËÏÓ‚ Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËË ä‡·ËÌÂÚ‡

ÏËÌËÒÚ�Ó‚, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌÓÏ ËÚÓ„‡ÏÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �‡Á‚ËÚËflÒÚ�‡Ì˚ ‚ 2006 „. Ë Á‡‰‡˜‡Ï Ì‡ 2007 „.,‚˚ÒÚÛÔËÎ Ò ‰ÓÍÎ‡‰ÓÏ, „‰Â ‰‡ÎÓ·˙ÂÍÚË‚ÌÛ˛ ÓˆÂÌÍÛ �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡ÏÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÏ˚ı ‚ ÒÚ�‡ÌÂ �ÂÙÓ�Ï ËËÚÓ„‡Ï ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó�‡Á‚ËÚËfl ÒÚ�‡Ì˚ ‚ 2006 „. Ë Ì‡Á‚‡ÎÔ�ËÓ�ËÚÂÚ˚ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ Ô�Ó„�‡ÏÏ˚Ì‡ 2007 „.

á‡�Û·ÂÊÌ˚Â ˝ÍÒÔÂ�Ú˚ ÓÚÏÂÚËÎË, ˜ÚÓÛÍ‡Á‡ÌÌ˚Â ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎË Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ÓÚ�‡Ê‡˛Ú‰ÓÒÚË„ÌÛÚ˚Â �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ Ë fl‚Îfl˛ÚÒflÔ�Ófl‚ÎÂÌËÂÏ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ‚�‡Á‚ËÚËË ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÒÚ�‡Ì˚, ˜ÚÓ ‚ Ò‚Ó˛Ó˜Â�Â‰¸ ÒÓÁ‰‡ÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÛ˛ ·‡ÁÛ ‰ÎflÛ‚Â�ÂÌÌÓ„Ó ÔÓÒÚÛÔ‡ÚÂÎ¸ÌÓ„ÓÔ�Ó‰‚ËÊÂÌËfl ÔÓ ÔÛÚË ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„ÓÓ·ÌÓ‚ÎÂÌËfl Ë ÛÒÚÓÈ˜Ë‚Ó„Ó �‡Á‚ËÚËfl.

ÄÌ‡ÎËÁË�Ûfl ËÚÓ„Ë ËÒÚÂÍ¯Â„Ó „Ó‰‡,åÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚È ‚‡Î˛ÚÌ˚È ÙÓÌ‰ ‰‡ÎÔÓÁËÚË‚ÌÛ˛ ÓˆÂÌÍÛ �ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú‡ÏÏ‡Í�Ó˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �‡Á‚ËÚËfl, ÍÓÚÓ�˚Â‚˚�‡ÁËÎËÒ¸ ‚ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚˚ı ÚÂÏÔ‡ı �ÓÒÚ‡ÇÇè, ·ÂÒÔ�ÂˆÂ‰ÂÌÚÌÓÏ �ÓÒÚÂ ˝ÍÒÔÓ�Ú‡,Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛˘ÂÏ �ÓÒÚ ÁÓÎÓÚÓ‚‡Î˛ÚÌ˚ı�ÂÁÂ�‚Ó‚ Ë ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÒÚË ÔÎ‡ÚÂÊÌÓ„Ó·‡Î‡ÌÒ‡.

ÉÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ·˛‰ÊÂÚ ËÒÔÓÎÌÂÌ ÒÔ�ÓÙËˆËÚÓÏ Ì‡ 93 ÏÎ�‰ ÒÛÏÓ‚ (75 ÏÎÌ‰ÓÎÎ.). ÑÓÒÚË„ÌÛÚÓ ÔÓÌËÊÂÌËÂ ÚÂÏÔÓ‚ËÌÙÎflˆËË ‰Ó 6,8%. ÇÇè ‚ 2006 „. ‚˚�ÓÒ Ì‡7,3% Ë ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 15 ÏÎ�‰ ‰ÓÎÎ. éÒÌÓ‚Ì˚ÏËÙ‡ÍÚÓ�‡ÏË ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �ÓÒÚ‡ ÒÚ‡ÎËÛ‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ó·˙ÂÏÓ‚ Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ‚Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ 10,8%, ‚ ÒÂÎ¸ÒÍÓÏıÓÁflÈÒÚ‚Â – Ì‡ 6,2%, �ÓÒÚ ÒÙÂ�˚ ÛÒÎÛ„ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 19,5 %, ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚˚�ÓÒÎË Ì‡11,4%, ÔÓ‰�fl‰Ì˚Â ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸Ì˚Â �‡·ÓÚ˚– Ì‡ 12,8 %.

ï‡�‡ÍÚÂ�ÌÓ, ˜ÚÓ ‚˚ÒÓÍËÂ ÚÂÏÔ˚ �ÓÒÚ‡ÇÇè, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡˛ÚÒfl ÌÂ Á‡Ò˜ÂÚ Ò˚�¸Â‚˚ı ÓÚ�‡ÒÎÂÈ, ‡ ‚ ÔÂ�‚Û˛Ó˜Â�Â‰¸ Á‡ Ò˜ÂÚ ÒÂ�¸ÂÁÌ˚ı ÒÚ�ÛÍÚÛ�Ì˚ıÒ‰‚Ë„Ó‚ Ë Û‚ÂÎË˜ÂÌËfl Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡

„ÓÚÓ‚ÓÈ ÍÓÌÍÛ�ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÈÔ�Ó‰ÛÍˆËË Ë ÛÒÎÛ„.

ÑÓÎfl Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ‚ ÇÇè ‚ 2006„Ó‰Û ‚˚�ÓÒÎ‡ ‰Ó 22,1% Ô�ÓÚË‚ 14,2% ‚2000 „Ó‰Û, Û‰ÂÎ¸Ì˚È ‚ÂÒ ÒÙÂ�˚ ÛÒÎÛ„‚˚�ÓÒ ‰Ó 39,5% Ô�ÓÚË‚ 30% ‚ 2000 „., ‡‰ÓÎfl ÒÂÎ¸ÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, Ì‡Ô�ÓÚË‚,ÒÌËÁËÎ‡Ò¸ Ò 32% ‚ 2000 „Ó‰Û ‰Ó 24% ‚2006 „Ó‰Û.

éÔÂ�ÂÊ‡˛˘ËÏË ÚÂÏÔ‡ÏË �ÓÒÎËÓÚ�‡ÒÎË ÚÓÔÎË‚Ó-˝ÌÂ�„ÂÚË˜ÂÒÍÓ„ÓÍÓÏÔÎÂÍÒ‡ Ë ˆ‚ÂÚÌÓÈ ÏÂÚ‡ÎÎÛ�„ËË.íÓÎ¸ÍÓ Ì‡ �‡Á‚ËÚËÂ, �ÂÍÓÌÒÚ�ÛÍˆË˛ ËÏÓ‰Â�ÌËÁ‡ˆË˛ íùä ‚ ËÒÚÂÍ¯ÂÏ „Ó‰Û·˚ÎÓ Ô�Ë‚ÎÂ˜ÂÌÓ Ò‚˚¯Â 250 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ.ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ.

êÓÒÚ Ì‡·Î˛‰‡ÎÒfl ‚ Ï‡¯ËÌÓÒÚ�ÓÂÌËË ËÏÂÚ‡ÎÎÓÓ·�‡·ÓÚÍÂ, ÍÓÚÓ�˚Â ‚˚�ÓÒÎË ‚2006 „. Ì‡ 25,7%, ıËÏË˜ÂÒÍ‡fl ËÌÂÙÚÂıËÏË˜ÂÒÍ‡fl Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸‚˚�ÓÒÎË Ì‡ 19,6%, ÔË˘Â‚‡fl Ì‡ 28%,ÎÂ„Í‡fl Ì‡ 20%, ‰Â�Â‚ÓÓ·�‡·‡Ú˚‚‡˛˘‡fl ËÏÂ·ÂÎ¸Ì‡fl Ì‡ 18%, Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÒÚ�ÓËÚÂÎ¸Ì˚ı Ï‡ÚÂ�Ë‡ÎÓ‚ - Ì‡ 12%.

Ç 2006 „. ÒÚ‡‚ÍË Ì‡ÎÓ„‡ Ì‡ ‰ÓıÓ‰˚(Ô�Ë·˚Î¸) ˛�Ë‰Ë˜ÂÒÍËı ÎËˆ ·˚ÎË

fiubat ay› ortas›nda ÖzbekistanCumhuriyeti Cumhurbaflkan› ‹slamKerimov, ülkenin 2006 y›l›ndaki

sosyal ve ekonomik geliflmesinin sonuç-lar› ve 2007 y›l› için belirlenen amaçlar›ngörüflüldü¤ü Bakanlar Kurulu toplant›-s›nda bir konuflma yapm›flt›. Say›n Cum-hurbaflkan›, bu konuflmas›nda ülkedegerçeklefltirilen reformlar ile 2006 y›l›n-daki sosyal ve ekonomik geliflme sonuç-lar›n› tarafs›z olarak de¤erlendirdi. Ayn›zamanda 2007 y›l› için öncelikli ekono-mik programlar›n› dile getirdi.

Yabanc› uzmanlar, konuflman›n, be-lirtilen sosyal ve ekonomik göstergelerinelde edilen sonuçlar›n› tarafs›zca yans›-tarak, ülke ekonomisinin geliflmesindekitutarl›l›k ve istikrar› sergiledi¤ini vurgu-lad›. Bu durum, reformlar›n ve geliflme-nin güvenli bir flekilde ilerlemesi için ge-rekli altyap›y› haz›rlam›flt›r.

Geçen y›l›n sonuçlar›n› incelerkenUluslararas› Para Fonu, makroekonomikgeliflme sonuçlar›n› olumlu bir flekildede¤erlendirdi. Bu geliflme, GSMH (GayriSafi Milli Has›la) oranlar›n›n istikrarl› ola-rak büyümesi, ihracat›n önemli ölçüdeartmas› ve dolay›s›yla ülkenin alt›n ve ya-banc› döviz stoklar›n›n büyümesi ve ayr›-ca d›fl ödemeler dengesinin sa¤lamlafl-mas› fleklinde yans›m›flt›r.

Devlet bütçesi, 93 milyar Sum (75 mil-yon Dolar) bütçe fazlas› ile icra edilmifltir.Enflasyon oran› %6,8 seviyesine indiril-mifltir. 2006 y›l›nda GSMH’da %7,3 ora-n›nda büyüme kaydedilerek, 15 milyardolara ulaflm›flt›r. Tar›m üretiminin%10,8, tar›m sektöründeki üretimin%6,2, hizmet sektörünün %19,5, yat›r›m-lar›n %11,4 ve inflaat ifllerinin %12,8 ora-n›nda artmas› ekonomik büyümeninana etkenlerini oluflturmufltur.


Потенциал УзбекистанаЭркам Туфан Айтав

Генеральный секретарь Платформы ДА (Турция).

Özbekistan’›n Potansiyeli

Erkam Tufan Aytav

DA Platformu Genel Sekreteri (Türkiye).

ÒÌËÊÂÌ˚ Ò 15 ‰Ó 12 %, Ì‡ÎÓ„‡ Ì‡‰Ë‚Ë‰ÂÌ‰˚ Ë Ô�ÓˆÂÌÚ˚ Ò 15 ‰Ó 10%,Â‰ËÌÓ„Ó ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÎ‡ÚÂÊ‡ - Ò 31 ‰Ó25%. éÚÏÂÌÂÌ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ Ì‡ÎÓ„. á‡Ò˜ÂÚ �Â‡ÎËÁ‡ˆËË Ì‡ÎÓ„Ó‚˚ı Î¸„ÓÚÔ�Â‰Ô�ËflÚËfl, ÍÓÏÔ‡ÌËË Ë ıÓÁflÈÒÚ‚‡�ÂÒÔÛ·ÎËÍË ‚ 2006 „. Û‚ÂÎË˜ËÎË Ò‚ÓËÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚Â �ÂÒÛ�Ò˚ ‰ÓÔÓÎÌËÚÂÎ¸ÌÓ Ì‡425 ÏÎ�‰ ÒÛÏÓ‚.

Иностранные инвесторы

проявляют интерес

é·˙ÂÏ ÓÒ‚ÓÂÌÌ˚ı Í‡ÔËÚ‡Î¸Ì˚ı ‚ÎÓÊÂÌËÈ‚ 2006 „. Á‡ Ò˜ÂÚ ‚ÒÂı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ÙËÌ‡ÌÒË�Ó‚‡ÌËfl ÒÓÒÚ‡‚ËÎ ‚ ‰ÓÎÎ‡�Ó‚ÓÏ˝Í‚Ë‚‡ÎÂÌÚÂ ÔÓ�fl‰Í‡ 3 ÏÎ�‰ 140 ÏÎÌ‰ÓÎÎ. Ú.Â. Û‚ÂÎË˜ËÎÒfl ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò 2005„. Ì‡ 11,4%. éÍÓÎÓ 50% ‚ÒÂı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ ‚˝ÍÓÌÓÏËÍÛ Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌÓ Ì‡ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó Ô‡�Í‡, Ô�ËÓ·�ÂÚÂÌËÂ

ÌÓ‚Ó„Ó ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓ„Ó Ó·Ó�Û‰Ó‚‡ÌËfl.éÒÌÓ‚ÌÓÈ Ô�Ë�ÓÒÚ ÌÂˆÂÌÚ�‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚ıËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ, ÒÓÒÚ‡‚Ë‚¯Ëı 77,5% ‚ÒÂıËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ, Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌ Á‡ Ò˜ÂÚ Ô�flÏ˚ıËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ, ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÒ�Â‰ÒÚ‚ Ô�Â‰Ô�ËflÚËÈ Ë ·‡ÌÍÓ‚ÒÍÓ„ÓÍ�Â‰ËÚÓ‚‡ÌËfl.

ä 2006 „. ‚ ÒÚ�‡ÌÛ Ô�Ë‚ÎÂ˜ÂÌÓËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ ‚ �‡ÁÏÂ�ÂÒ‚˚¯Â 20 ÏÎ�‰ ‰ÓÎÎ., ‡ Ô�flÏ˚ÂËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚Â ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ÚÓÎ¸ÍÓ Á‡ 2000-2006 „„. Û‚ÂÎË˜ËÎËÒ¸ ‚ 9,3 �‡Á‡ ËÒÓÒÚ‡‚ËÎË 2,5 ÏÎ�‰ ‰ÓÎÎ.

Ç ÚÂ˜ÂÌËÂ 2006 „. ‚‚Â‰ÂÌ˚ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ Í�ÛÔÌ˚ı Ô�ÓÂÍÚÓ‚:äÛÌ„�‡‰ÒÍËÈ ÒÓ‰Ó‚˚È Á‡‚Ó‰, íÛÔ‡Î‡Ì„ÒÍ‡flÉùë, „‡ÁÓÔ�Ó‚Ó‰ É‡ÁÎË – ë‡�˚Ï‡È,Á‡‚Â�¯ÂÌ˚ 11 ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ı Ô�ÓÂÍÚÓ‚‚ ÚÂÍÒÚËÎ¸ÌÓÈ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, Ì‡˜‡Ú‡�Â‡ÎËÁ‡ˆËfl Í�ÛÔÌ˚ı ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ˚ıÔ�ÓÂÍÚÓ‚ ‚ �fl‰Â ·‡ÁÓ‚˚ı ÓÚ�‡ÒÎÂÈ

GSMH oran›ndaki büyümenin esasolarak hammadde sektörünün de¤il, ön-celikle ciddi yap›sal geliflmeler ve rekabe-te dayan›kl› haz›r mamul üretiminin veverilen hizmetlerin artmas› ile ba¤lant›l›oldu¤u dikkat çekicidir.

Sanayinin GSMH’deki pay›, 2000 y›-l›nda ancak %14,2 olmas›na karfl›l›k, 2006y›l›nda %22,1’e kadar yükselmifltir; hiz-met sektörünün pay› ise 2000 y›l›nda%30 iken, 2006 y›l›nda %39,5’e gelmifltir.Bunlar›n aksine tar›m sektörünün pay›,2000 y›l›ndaki %32’den 2006 y›l›nda%24’e kadar gerilemifltir.

Enerji ve yak›t, demir içermeyen ma-denleri iflleme sektörlerinde de önemliölçüde geliflme kaydedilmifltir. Geçen se-ne yaln›zca enerji ve yak›t tesislerinin ge-lifltirilmesi, yeniden infla edilmesi ve mo-dernlefltirilmesine 250 milyon dolar›nüzerinde yabanc› sermaye çekilmifltir.

Makine ve metal iflleme sektörlerindede geliflme sa¤lanm›flt›r. Bu sektörlerde2006 y›l›nda %25,7 oran›nda, kimya vepetrol kimya sanayi alan›nda %19,6, g›dasektöründe %28, hafif sanayide %20, a¤açmamulleri sanayi ile mobilya sektöründe%18 ve inflaat malzemeleri imalat›nda%12 oran›nda büyüme elde edilmifltir.

2006 y›l›nda tüzel kiflilerin gelir ver-gisi oran› %15’ten %12’ye kadar, kar pay›



К 2006 г. в страну привлечено иностранных инвестиций вразмере свыше 20 млрд долл., а прямые иностранныеинвестиции только за 2000-2006 гг. увеличились в 9,3 разаи составили 2,5 млрд долл.

2006 y›l›na kadar ülkeye çekilen yabanc› yat›r›m miktar› 20

milyar dolar›n üstündeyken, yaln›zca 2000-2006 y›llar›nda

yap›lan do¤rudan yabanc› yat›r›m miktar› 9,3 kat artarak

2,5 milyar ABD dolar›na ulaflt›.

YAZ 2007, SAYI: 25

Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË. è�Ó‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl�Â‡ÎËÁ‡ˆËfl Ú‡ÍËı Í�ÛÔÌ˚ı Ô�ÓÂÍÚÓ‚, Í‡ÍÏÓ‰Â�ÌËÁ‡ˆËfl í‡¯ÍÂÌÚÒÍÓÈ íùë,�ÂÍÓÌÒÚ�ÛÍˆËfl ‡˝�ÓÔÓ�Ú‡ „. ç‡‚ÓË,ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó êÂÁ‡ÍÒ‡ÈÒÍÓ„Ó Ëï‡Ì„‡�‡ÌÒ‡ÈÒÍÓ„Ó ‚Ó‰Óı�‡ÌËÎË˘ Ë‰�Û„Ëı Ó·˙ÂÍÚÓ‚.

é‰ÌËÏ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ 2006 „.ÒÚ‡ÎÓ ÛÒÍÓ�ÂÌÌÓÂ �‡Á‚ËÚËÂ ˝ÍÒÔÓ�ÚÌÓ„ÓÔÓÚÂÌˆË‡Î‡. Ç 2006 „. Ó·˙ÂÏ ˝ÍÒÔÓ�Ú‡ÚÓ‚‡�ÌÓÈ Ô�Ó‰ÛÍˆËË ‚ÓÁ�ÓÒ Ì‡ 31,5%. êÓÒÚ˝ÍÒÔÓ�Ú‡, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, Ó·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚÒfl ÌÂÁ‡ Ò˜ÂÚ ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ Ú�‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚– ıÎÓÔÍÓ‚ÓÎÓÍÌ‡, ‰�‡„ÓˆÂÌÌ˚ı ÏÂÚ‡ÎÎÓ‚Ë ‰�Û„Ëı Ò˚�¸Â‚˚ı �ÂÒÛ�ÒÓ‚, ‡ ‚ �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂÛ‚ÂÎË˜ÂÌËfl Ó·˙ÂÏÓ‚ Ë �‡Ò¯Ë�ÂÌËflÌÓÏÂÌÍÎ‡ÚÛ�˚ ˝ÍÒÔÓ�ÚË�ÛÂÏ˚ı ÚÓ‚‡�Ó‚,Ú‡ÍËı Í‡Í ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎË, ÌÂÙÚÂıËÏË˜ÂÒÍ‡flÔ�Ó‰ÛÍˆËfl, ÏÂÚ‡ÎÎÓÔ�Ó‰ÛÍˆËfl,ÏËÌÂ�‡Î¸Ì˚Â Û‰Ó·�ÂÌËfl,ıÎÓÔ˜‡ÚÓ·ÛÏ‡ÊÌ‡fl Ô�flÊ‡ Ë ÚÍ‡ÌË,Ú�ËÍÓÚ‡ÊÌ˚Â ËÁ‰ÂÎËfl, Í‡·ÂÎ¸ÌÓ-Ô�Ó‚Ó‰ÌËÍÓ‚‡fl Ô�Ó‰ÛÍˆËfl, ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸Ì˚ÂÏ‡ÚÂ�Ë‡Î˚ Ë ÏÌÓ„ÓÂ ‰�Û„ÓÂ. Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ,‰ÓÎfl „ÓÚÓ‚ÓÈ Ô�Ó‰ÛÍˆËË Ë ÛÒÎÛ„ ‚ Ó·˙ÂÏÂ˝ÍÒÔÓ�Ú‡ Ô�Â‚˚ÒËÎ‡ 53%, ‡ ‰ÓÎflıÎÓÔÍÓ‚Ó„Ó ‚ÓÎÓÍÌ‡ ÒÌËÁËÎ‡Ò¸ ‰Ó 17%.

2007 год станет для

Узбекистана годом реформ

éÔ�Â‰ÂÎflfl ÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚˚ Ë ÓÒÌÓ‚Ì˚ÂÔ�ËÓ�ËÚÂÚ˚ �‡Á‚ËÚËfl ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ì‡2007 „., Ô�ÂÁË‰ÂÌÚ ËÒıÓ‰ËÎ ËÁÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó Û„ÎÛ·ÎÂÌËflÌ‡˜‡Ú˚ı Ï‡Ò¯Ú‡·Ì˚ı �ÂÙÓ�Ï ÔÓÏÓ‰Â�ÌËÁ‡ˆËË Ë ‰ÂÏÓÍ�‡ÚË˜ÂÒÍÓÏÛÓ·ÌÓ‚ÎÂÌË˛ ÒÚ�‡Ì˚, ÎË·Â�‡ÎËÁ‡ˆËËÓ·˘ÂÒÚ‚‡, ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏÛ ÔÓ‚˚¯ÂÌË˛Û�Ó‚Ìfl ÊËÁÌË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. Ç ÔÂ�‚Û˛Ó˜Â�Â‰¸, ˝ÚÓ �Â‡ÎËÁ‡ˆËfl ‚‡ÊÌÂÈ¯ÂÈÁ‡‰‡˜Ë – ÒÓı�‡ÌËÚ¸ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚˚Â ËÒ·‡Î‡ÌÒË�Ó‚‡ÌÌ˚Â ÚÂÏÔ˚ �ÓÒÚ‡,ÒÚ�ÛÍÚÛ�ËÁ‡ˆË˛ Ë ÏÓ‰Â�ÌËÁ‡ˆË˛˝ÍÓÌÓÏËÍË, ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÂ ËÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ‚‡ÊÌÂÈ¯ËıÂÂ ÓÚ�‡ÒÎÂÈ, ‰‡Î¸ÌÂÈ¯Û˛ ÎË·Â�‡ÎËÁ‡ˆË˛Ì‡ÎÓ„Ó‚ÓÈ ÔÓÎËÚËÍË.

ëÓÁ‰‡‚‡ÂÏÓÂ Ô�Ë åËÌËÒÚÂ�ÒÚ‚Â‚ÌÂ¯ÌËı ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ,ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ Ë ÚÓ�„Ó‚ÎË Ä„ÂÌÚÒÚ‚Ó ÔÓËÌÙÓ�Ï‡ˆËÓÌÌÓÏÛ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌË˛ ËÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ë˛ ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚Ï ËÌ‚ÂÒÚÓ�‡Ï«ìÁËÌÙÓËÌ‚ÂÒÚ» Ô�ËÁ‚‡ÌÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓÓ·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ ¯Ë�ÓÍÓÂ ËÌÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËÂÁ‡�Û·ÂÊÌ˚ı ‰ÂÎÓ‚˚ı Í�Û„Ó‚ Ó·ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌÓÏ ÍÎËÏ‡ÚÂ, ÌÓ Ë ÓÍ‡Á‡Ú¸ËÏ ‚ÒÂÏÂ�ÌÓÂ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ‚ �Â‡ÎËÁ‡ˆËËÔ�ÓÂÍÚÓ‚.

ç‡ Ì‡˜‡ÎÓ 2007 „. ˜ËÒÎÓ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛˘ËıÔ�Â‰Ô�ËflÚËÈ Ï‡ÎÓ„Ó Ë ˜‡ÒÚÌÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÓÍÓÎÓ 350 Ú˚Ò. ç‡ ‰ÓÎ˛ Ï‡ÎÓ„Ó·ËÁÌÂÒ‡ Ô�ËıÓ‰ËÚÒfl ÒÂ„Ó‰Ìfl 42,1%Ô�ÓËÁ‚Ó‰ËÏÓ„Ó ‚‡ÎÓ‚Ó„Ó ‚ÌÛÚ�ÂÌÌÂ„ÓÔ�Ó‰ÛÍÚ‡ Ô�ÓÚË‚ 31% ‚ 2000 „.

ve faiz vergisi %15’ten %10’a kadar, teksosyal vergi %31’den %25’e kadar azalt›l-m›flt›r. Çevre vergisi kald›r›lm›flt›r. Ülke-nin vergi imtiyazlar›ndan yararlanan ifl-letmeleri ile flirketleri, 2006 y›l›nda ken-di mali kaynaklar›n› 425 milyar Sum tu-tar›nda büyütmüfltür.

Yabanc› yat›r›mc›n›n

ilgisi büyük

2006 y›l›nda tüm finansman kaynakla-r›ndan yap›lan yat›r›mlar›n kullan›lank›sm›, yaklafl›k 3 milyar 140 milyon dola-ra ulaflm›flt›r. 2005 y›l›ndaki gösterge ilekarfl›laflt›r›ld›¤›nda bu rakam %11,4 ora-n›nda artm›flt›r. Ekonomiye yap›lan top-lam yat›r›mlar›n yaklafl›k %50’si tekno-loji parkurunu yenilemeye ve en sonça¤dafl ekipmanlar›n al›nmas›na har-canm›flt›r. Toplam yat›r›m tutar›n›n%77,5’ine tekabül eden merkez d›fl› yat›-r›mlar›n artmas›, do¤rudan yabanc› ya-t›r›mlar, flirketlerin öz kaynaklar› ile ban-ka kredileri ile mümkün olmufltur.

2006 y›l›na kadar ülkeye çekilen ya-banc› yat›r›m miktar› 20 milyar dolar›nüstündeyken, yaln›zca 2000-2006 y›lla-r›nda yap›lan do¤rudan yabanc› yat›r›mmiktar› 9,3 kat artarak 2,5 milyar ABDdolar›na ulaflm›flt›r.

2006 y›l› içinde Kungurad Soda Fabri-kas›, Tupalang Enerji Kompleksi, Gazl›-Sar›may Do¤algaz Hatt› gibi birkaç bü-yük tesisler iflletmeye al›nm›flt›r. Tekstilsektöründe 11 yat›r›m projesi tamamlan-



Крупные инвестиционныепроекты в 2007 годуНа 2007 г. утверждена Инвестиционнаяпрограмма, направленная на реализациюкрупных инвестиционных проектов ипредусматривающая освоение инвестиций всумме, эквивалентной 3 млрд 950 млн долл.Наиболее крупные проекты – это совместнаяразработка полиметаллических рудместорождений Хандиза и Уч-Кулач, проведениегеологоразведочных работ на нефть и газ вУстюртском регионе, регионе Аральского моряи других инвестиционных блоках республики,дальнейшее освоение перспективныхместорождений углеводородного сырья,электрификация участка железной дорогиТашкент-Ангрен, техническое перевооружениеболее 16 предприятий легкой промышленности,создание совместного предприятия попроизводству полиэтилена и полипропилена набазе сырья месторождения Сургиль,реализация проектов по расширению сетисотовой связи, совершенствование питьевоговодоснабжения в Республике Каракалпакстан,Хорезмской области, городах Бухара,Самарканд, Гулистан, Джизак и Карши, а такжеряд других проектов.

2007 y›l› içinbüyük yat›r›m projeleri2007 projelerinin hayata geçirilmesi ve 3 milyar950 milyon ABD dolar› tutar›ndaki yat›r›mlar›nkullan›lmas›n› öngören Yat›r›m Program›onaylanm›flt›r. Bunlar›n en büyükleri, Handizave Uç-Kulaç ocaklar›ndaki kar›fl›k madenlerinortak olarak ifllenmesi, Ustyurt, Aral Denizi veülkenin di¤er yat›r›m bölgelerinde ortak petrolve do¤algaz araflt›rmalar›n›n gerçeklefltirilmesi,ifllenen hidrokarbon hammaddelerinin hacminiart›rma, Taflkent-Angren demir yolu hatt›n›nelektrifikasyonu, 16’n›n üzerinde hafif sanayiiflletmelerinin donat›m›n›n yenilenmesi, Surgiloca¤›ndan al›nan hammaddeden polietilen vepolipropilen malzeme üretimi yapan bir ortakgiriflimin kurulmas›, cep telefon flebekesiningeniflletilmesi projesi, KarakalpakistanCumhuriyeti, Harezm ‹li, Buhara, Semerkant,Gülistan, Cizzak ve Karfl› flehirlerinde içme suyusisteminin gelifltirilmesi vb. projeleridir.

çÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì‡ �ÓÎ¸ Ë ‰ÓÎfl Ï‡ÎÓ„Ó ·ËÁÌÂÒ‡‚ Ï‡¯ËÌÓÒÚ�ÓÂÌËË Ë ÏÂÚ‡ÎÎÓÓ·�‡·ÓÚÍÂ,ÎÂ„ÍÓÈ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ‡ Ú‡ÍÊÂÔ�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË ÒÚ�ÓËÚÂÎ¸Ì˚ıÏ‡ÚÂ�Ë‡ÎÓ‚. ÑÓÎfl Ô�Ó‰ÛÍˆËË Ï‡ÎÓ„Ó·ËÁÌÂÒ‡ Ë Ô�Â‰Ô�ËÌËÏ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ Á‡ÌËÏ‡ÂÚÎË¯¸ ÓÍÓÎÓ 11% Ó·˘Â„Ó Ó·˙ÂÏ‡ ˝ÍÒÔÓ�Ú‡‚ ÒÚ�‡ÌÂ.

á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ Ô�ÓËÁÓ¯ÎËÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÔÓÁËÚË‚Ì˚Â ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚·‡ÌÍÓ‚ÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ – ÒÓ‚ÓÍÛÔÌ˚È·‡ÌÍÓ‚ÒÍËÈ Í‡ÔËÚ‡Î Ô�Â‚˚¯‡ÂÚ ÒÂ„Ó‰Ìfl 1Ú�ÎÌ ÒÛÏÓ‚ Ë ÔÓ Ò�‡‚ÌÂÌË˛ Ò 2000 „.‚ÓÁ�ÓÒ ‚ 7,4 �‡Á‡, ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ ‚ ‰‚‡ �‡Á‡Û‚ÂÎË˜ËÎ‡Ò¸ ÒÂÚ¸ ·‡ÌÍÓ‚ÒÍËı Û˜�ÂÊ‰ÂÌËÈ.ÄÍÚË‚ÌÓ �‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ÒÂÚ¸ ÏËÌË-·‡ÌÍÓ‚,˜ËÒÎÓ ÍÓÚÓ�˚ı ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÂ„Ó‰Ìfl ·ÓÎÂÂ1800.

ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÓÚÍ�˚Ú˚È ‰Ë‡ÎÓ„è�ÂÁË‰ÂÌÚ‡ Ë è�‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ò ˜ÂÚÍËÏ Ó·ÓÁÌ‡˜ÂÌËÂÏˆÂÎÂÈ Ë ÔÂ�ÒÔÂÍÚË‚ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �‡Á‚ËÚËfl �ÂÒÔÛ·ÎËÍË,ÍÓÚÓ�˚Â Ó·ÓÁÌ‡˜ÂÌ˚ ‚ ‰ÓÍÎ‡‰Â,ÛÍ‡Á‡ÌËÂ Ì‡ ÌÂ�‡ÒÍ�˚Ú˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î ËÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÍË, ÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰‡˛ÚflÒÌÓÒÚ¸ ‚Á„Îfl‰Ó‚ �ÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ì‡ �Â‡Î¸ÌÓÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ‚Â˘ÂÈ ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, ‚ÒÂÎfl˛ÚÛ‚Â�ÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ‰ÓÒÚÓÈÌÓÏ ·Û‰Û˘ÂÏìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ë ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÌ ·Û‰ÂÚÒÎÂ‰Ó‚‡Ú¸ ÔÓ ‰ÂÏÓÍ�‡ÚË˜ÂÒÍÓÏÛ ÔÛÚË, Ë·Û‰ÂÚ ÓÚÍ�˚Ú ‰Îfl ÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. �

m›flt›r. Ana sanayi sektörlerinde büyükyat›r›m projelersi bafllat›lm›flt›r. TaflkentEnerji Kompleksi’nin modernize edilme-si, Nevai flehrindeki havaalan›n›n re-konstrüksiyonu, Rezak ve Hangaransaybarajlar›n›n inflaat› gibi projelerin uygu-lamas›na devam edilmektedir.

‹hracat potansiyelinin süratle gelifl-mesi, 2006 y›l›n›n en önemli sonuçlar›n-dan biri olmufltur. 2006 y›l›nda haz›rmamul ihracat› %31,5 oran›nda artm›fl-t›r. Genel itibariyle bu büyüme, gelenek-sel pamuk lifleri, de¤erli metal ve di¤erhammaddelerin ihracat› sayesinde de-¤il, araba, petrol kimyas› ürünleri, metalürünler, tekstil ürünleri, kablo ve iletkenmalzeme ve inflaat malzemeleri gibi ha-z›r mamul ihracat›n›n hacim ve çeflitolarak art›r›lmas› ile elde edilmifltir. So-nuçta haz›r mamul ve hizmetlerin ihra-cattaki pay› %53’ü aflm›fl, pamuk lifleri-nin ihracat› ise %17’ye kadar azalm›flt›r.

Özbekistan için

2007 reform y›l› olacak

2007 y›l› için ekonomik geliflmenin anahedefleri ile öncelikli alanlar›n› aç›klar-ken Cumhurbaflkan›, ülkeyi ça¤dafl dü-

zeye getirme ve demokrasinin gelifltiril-mesi, toplumun serbestlefltirilmesi ileyaflam düzeyinin daha da yükseltilmesiiçin bafllat›lan büyük kapsaml› reform-lar›n sürdürülmesi gerekti¤ini dile ge-tirmifltir. Bu öncelikle, istikrarl› ve den-geli geliflmeyi, ekonominin yenilenmesive yap›land›r›lmas›n›, en önemli sektör-lerin teknik ve teknolojik aç›dan yeni-lenmesi, vergi politikas›n›n daha da ser-bestlefltirilmesi gibi en önemli görevle-rin icraat›n› gerektirmektedir.

D›fl Ekonomik ‹liflkiler, Yat›r›m ve Ti-caret Bakanl›¤› bünyesinde kurulanUzinfoinvest Yabanc› Yat›r›mc›lara BilgiDeste¤i Verme ve ‹flbirli¤i Ajans›, yaln›z-ca yabanc› ifl çevrelerine ülkedeki yat›-r›m koflullar› konusunda genifl bilgideste¤i vermekle yetinmeyip, çeflitliprojelerin gerçeklefltirilmesinde bunla-ra her türlü yard›m› sa¤lamay› amaçedinmifltir.

2007 y›l›n›n bafl›nda faaliyet göste-ren KOB‹’lerin-küçük ve orta boy ifllet-meler- say›s› yaklafl›k 350 bine ulaflm›fl-t›r. Küçük boy iflletmelerin Gayri SafiYurt ‹çi Has›las›ndaki pay›, 2000 y›l›nda%31 iken, günümüzde %42,1’e kadaryükselmifltir. Ancak KOB‹’lerin makinesanayi ve metal iflleme alanlar›ndaki ro-lü yetersiz kalmaktad›r. Küçük çapl› ifl-letmelerin bu sektörlerdeki ihracat pay›yaln›zca %11’i oluflturmaktad›r.

Son y›llarda bankac›l›k sektöründebelirgin olumlu geliflmeler kaydedil-mifltir. Günümüzde bankalar›n ortaksermayesi 1 trilyon Sumu aflm›fl olup,2000 y›l›n›n rakamlar›yla karfl›laflt›r›ld›-¤›nda 7,4 kat artm›flt›r. Bankac›l›k kuru-lufllar›n›n a¤›, iki kat büyümüfltür. Bun-lar›n say›s› günümüzde 1800’den fazla-d›r. Müflterilere bankac›l›k hizmetleri-nin yeni çeflitleri sunulmaktad›r.

Kuflkusuz, bu konuflmada sözü edi-len ülkenin sosyal ve ekonomik gelifl-mesinin amaç ve istikballerini net birflekilde belirleyen Cumhurbaflkan› ileÖzbekistan Hükümetinin aç›k diyalo-gu, daha kullan›lmam›fl potansiyel ilebaz› eksiklerin dile getirilmesi, Özbekis-tan yönetiminin gerçek ekonomik du-rumu aç›k ve net bir flekilde de¤erlen-dirdi¤ini ifade ederek, Özbekistan’›ngelece¤e emin ad›mlarla girmesini, de-mokratik yönde geliflmeyi ve karfl›l›kl›yarar sa¤layan iflbirli¤ine aç›k oldu¤u-nu kan›tlamaktad›r. �



Одним из главных результатов 2006 г. стало ускоренноеразвитие экспортного потенциала. В 2006 г. объемэкспорта товарной продукции возрос на 31,5%.

‹hracat potansiyelinin süratle geliflmesi, 2006 y›l›n›n en

önemli sonuçlar›ndan biri olmufltur. 2006 y›l›nda haz›r

mamul ihracat› %31,5 oran›nda artt›.

ä˚�„˚ÁÒÍÓÈ „ÓÒÛ‰‡ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ·ÓÎÂÂ2200 ÎÂÚ. èÓÎÚÓ�‡ ‰ÂÒflÚÍ‡ ÎÂÚÌ‡Á‡‰ ÒÚ�‡Ì‡ ÒÚ‡Î‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ,

˜ÚÓ ÌÂ ÔÓÏÂ¯‡ÎÓ Í˚�„˚ÁÒÍÓÏÛ Ì‡�Ó‰ÛÒÓı�‡ÌËÚ¸ Ó·˚˜‡Ë Ë Ú�‡‰ËˆËË, ÛıÓ‰fl˘ËÂÍÓ�ÌflÏË ‚ ‰‡ÎÂÍÓÂ Ô�Ó¯ÎÓÂ. ÑÂÚÒÚ‚ÓÁÌ‡ÏÂÌËÚÓ„Ó Í˚�„˚ÁÒÍÓ„Ó ÔËÒ‡ÚÂÎflóËÌ„ËÁ‡ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚‡ ·˚ÎÓ Ô�ÓÌËÁ‡ÌÓÌ‡�Ó‰Ì˚Ï ‰ÛıÓÏ, ˜ÚÓ Ì‡¯ÎÓ ÓÚ�‡ÊÂÌËÂ ‚Â„Ó Ô�ÓËÁ‚Â‰ÂÌËflı.

Ç ÍÌË„Â ‚ÓÒÔÓÏËÌ‡ÌËÈ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚�‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ: «çÓ˜¸ ÔÂ�Â‰ Ô�Ë·˚ÚËÂÏ ÍÔÂ�Â‚‡ÎÛ ÌÓÒËÚ Ì‡Á‚‡ÌËÂ «¯ËÍ‡Ï‡» –ÌÓ˜¸ Ò·Ó�Ó‚. äÓ˜Â‚¸Â ÒÓ·Ë�‡ÂÚÒfl ‚ Ó‰ÌÓÏÏÂÒÚÂ. ç‡¯ Í‡�‡‚‡Ì ÔÓ‰ ‚Â˜Â� ·˚Î „ÓÚÓ‚.ÑÎfl Ó‰ÌÓÈ ÌÓ˜Â‚ÍË ÌÂ ·˚ÎÓ ÒÏ˚ÒÎ‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ ·ÓÎ¸¯Û˛ ˛�ÚÛ, ‰Îfl Ú‡ÍËı ÌÓ˜Â‚ÓÍËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ Ï‡ÎÂÌ¸ÍËÂ ˛�Ú˚. ÇÓÍ�Û„ÌËı Á‡ÊË„‡ÎË ÍÓÒÚ�˚, Û ÍÓÚÓ�˚ı „�ÂÎËÒ¸Î˛‰Ë. èÓ‰ „Î˚·‡ÏË ÒÌÂ„‡ Ë Î¸‰‡ ÚflÌÛÚÒflÒÚ�Ó„ËÂ, ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â „Ó�˚. à ‚ ÚÓÚÏÓÏÂÌÚ Ó‰Ì‡ ÚÓÎ¸ÍÓ Ï˚ÒÎ¸ Á‡ÌËÏ‡ÂÚ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡: ÒÏÓÊÂÏ ÎË Ï˚ Á‡‚Ú�‡ ÛÚ�ÓÏÔÂ�ÂÈÚË ˜Â�ÂÁ ÔÂ�Â‚‡Î? ùÚÓ ÓÊË‰‡ÌËÂ·˚ÎÓ Úfl„ÓÒÚÌ˚Ï Ë ‰Îfl ÊË‚ÓÚÌ˚ı.

ëÚ‡�ËÍË, ÏÛÊ˜ËÌ˚ Ë ÊÂÌ˘ËÌ˚,ÒÓ·�‡‚¯ËÒ¸ ‚ÓÍ�Û„ ÍÓÒÚ�‡, Ô�ÓÚflÊÌÓÔÂÎË Ì‡�Ó‰Ì˚Â ÔÂÒÌË, ‚ „ÓÎÓÒ Á‡fl‚Îflfl ÓÒ‚ÓÂÏ ÒÚ�ÂÏÎÂÌËË Ë „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚËÔÂ�Â·Ó�ÓÚ¸ „Ó�Ì˚È ÔÂ�Â‚‡Î: «à ‚ÓÚ Ï˚ Ì‡ÔÓ�Ó„Â ÌÓ˜Ë. ÑÂÚË, ˛�Ú˚, ÒÚ‡‰‡ÊË‚ÓÚÌ˚ı, ‚ÒÂ Ì‡¯Ë ‚Â˘Ë Á‰ÂÒ¸. å˚ıÓÚËÏ ‚˚ÈÚË ‚ ÔÛÚ¸ Ë ‚ÒÚ�ÂÚËÚ¸ ÔÂ�‚˚ÂÎÛ˜Ë ÒÓÎÌˆ‡. í‡Ï, Á‡ ÔÂ�Â‚‡ÎÓÏ, ÁÂÎÂÌ˚ÂÎÛ„‡, �Û˜¸Ë Ò Í�ËÒÚ‡Î¸ÌÓ ˜ËÒÚÓÈ ‚Ó‰ÓÈ.å˚ ıÓÚËÏ ‚ÒÂ ÎÂÚÓ Ô�Ó‚ÂÒÚË Ú‡Ï».èÓÚÓÏ Ó·�‡˘‡˛ÚÒfl Í ‰Ûı‡Ï „Ó�: «çÂ˜ËÌËÚÂ Ì‡Ï Ô�ÂÔflÚÒÚ‚ËÈ! çÂ Ì‡Ò˚Î‡ÈÚÂÌ‡ Ì‡Ò ÎË‚ÌÂÈ! çÂ ÔÛ„‡ÈÚÂ Ì‡Ò „�ÓÁÌ˚ÏË‚ÂÚ�‡ÏË! çÂ Á‡ÒÚËÎ‡ÈÚÂ ÔÛÚ¸ Ó·Î‡Í‡ÏË Ë

ÚÛÏ‡Ì‡ÏË! éÚ‚Â‰ËÚÂ ÓÚ Ì‡Ò ·Û�Ë!äÎflÌÂÏÒfl, ˜ÚÓ Ë Ï˚ ÚÓÊÂ Î˛·ËÏ ˝ÚË „Ó�˚,˝ÚÓ ÌÂ·Ó Ë ÔÂ�Â‚‡Î! çËÒÔÓ¯ÎËÚÂ Ò˜‡ÒÚ¸ÂÌ‡¯ËÏ ‰ÂÚflÏ! èÛÒÚ¸ Ì‡¯Ë ÒÚ‡‰‡ ˆÂÎ˚ÏËË ÌÂ‚�Â‰ËÏ˚ÏË ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ flÈÎ˚! àı�‡ÌËÚÂ Ì‡Ò Ì‡ Ó·�‡ÚÌÓÏ ÔÛÚË! èÛÒÚ¸ ‚ÒÂÌ‡¯Ë ÔÂ˜‡ÎË ÓÒÚ‡ÌÛÚÒfl Á‰ÂÒ¸, ‚ÌËÁÛ, ÛÔÓ‰ÌÓÊËfl „Ó�. à ÔÛÒÚ¸ Í‡Ê‰‡fl ÍÓ�Ó‚‡,Í‡Ê‰‡fl ÎÓ¯‡‰¸, Í‡Ê‰‡fl Ó‚ˆ‡ ËÒÔ˚Ú‡ÂÚÒ˜‡ÒÚ¸Â Û‚Ë‰ÂÚ¸ ÁÂÎÂÌ˚Â ÎÛ„‡! å˚ ıÓÚËÏÒÎ˚¯‡Ú¸ ˘Â·ÂÚ ÔÚËˆ Ë Ì‡·Î˛‰‡Ú¸ Á‡ÊË‚ÓÚÌ˚ÏË, Ô‡ÒÛ˘ËÏËÒfl ‚ÌËÁÛ, ÔÓ‰„ÓÎÛ·˚Ï ÌÂ·ÓÏ. å˚ ‚ÓÒı‚‡ÎflÂÏ Ë·Î‡„Ó‰‡�ËÏ ëÓÁ‰‡ÚÂÎfl – íÂÌ„�Ë Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓÒÓÁ‰‡Î „Ó�Ì˚È ÔÂ�Â‚‡Î».

ÜË‚Û˘ËÂ ‚˚ÒÓÍÓ ‚ „Ó�‡ı Ì‡�Ó‰˚‚Â�flÚ, ˜ÚÓ Û Í‡Ê‰Ó„Ó ÔÂ�Â‚‡Î‡ ÂÒÚ¸ Ò‚ÓÈ‰Ûı. è‡ÏË�ÒÍËÂ Í˚�„˚Á˚ ‚Â�ËÎË, ˜ÚÓ ‰Ûı„Ó�ÌÓ„Ó ÔÂ�Â‚‡Î‡ – ˝ÚÓ «ÒÌÂÊÌ˚È˜ÂÎÓ‚ÂÍ». ÇÓÚ ˜ÚÓ �‡ÒÒÍ‡Á‡Î Ç. ÅË‡ÌÍË Ë Ä.É�˛Ì·Â�„Û Ó «ÒÌÂÊÌÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÂ» ä‡‰˚�íÓÍÓÂ‚, Ó‰ËÌ ËÁ ÒÚ‡�ÓÊËÎÓ‚ Ô‡ÏË�ÒÍÓÈ‰Â�Â‚ÌË åÛÍÛ�-äÓ�ÛÏ‰Û: «Ç 1922 „. Ó‰Ì‡ÊÂÌ˘ËÌ‡ Ë ÔflÚ¸ ÏÛÊ˜ËÌ ‚˚¯ÎË ËÁ‰Â�Â‚ÌË ÄÎË-óÓ� ÔÓ Ì‡Ô�‡‚ÎÂÌË˛ Í

Devlet gelene¤inin 2200 y›ll›k ve ba-¤›ms›zl›¤›m›z›n 12 y›ll›k geçmiflinera¤men milletimizin ulusal gele-

nekleri bugüne kadar de¤iflmeden hayat-ta kalabildi. Hatta dünyaca ünlü yazarCengiz Aytmatov’un çocuklu¤u milli gele-neklerle geçmifl ve onlar› eserlerinde yan-s›tm›flt›r.

Cengiz Aytmatov’un hat›ralar›ndan:“Da¤ geçidine varmadan bir önceki gece:‘Toplanma gecesi’dir, buna ‘fl›kama’ denir.Göçebe kervan› geçitten önce bir yerdetoplan›r. Bizim kervan›m›z akflama do¤ruoraya toplanm›flt›. Büyük göçebe çad›rlar›-n› sadece bir geceli¤ine kurmaya de¤mez-di, bu yüzden küçük çad›rlarda dinlenildi.Etraf›nda insanlar›n ›s›nmas› için ateflleryak›ld›. Buz ve kar kütlelerinin alt›nda,sert, güzel ve heybetli da¤lar uzay›p gider.O an insan tek bir fley düflünür: Yar›n sa-bah da¤ geçidini nas›l geçece¤iz? Hayvansürüleri de bu an› tedirgin yaflarlard›.

Yafll›lar ister kad›n olsun, ister erkek,ateflin etraf›nda türküler söyler, da¤ ve ge-çitlerin ruhuna meydan okuyarak azimle-rini dile getirirlerdi: ‘Art›k gecenin ete¤in-deyiz. Her fley ve herkes burada; sürüler,

aileler, çocuklar, ev eflyalar› ve çad›rlar›-m›z. Günefl ›fl›¤›n› görmek için ç›kmak is-tiyoruz oraya. Geçidin ötesinde yemyeflilçay›rlar, akar dupduru sular. Yaz› geçir-mektir arzumuz oralarda.’ Da¤ geçidi-nin ruhlar›na ise flöyle seslenirler: ‘Bize

engel olmay›n! Üzerimize ya¤mur ya¤d›r-may›n! Üzerimize rüzgarla gelmeyin! Bu-

т р а д и ц и и g e l e n e k l e r

Кыргызская молитва в ночь «шикама»:

Не пугайте насгрозными ветрами!

Абдыкерим Муратов

Помощник директора газеты «Заман-Кыргызстан».

Бактыгюль Чыныбаева

Журналист (Кыргызстан).

fi›kama gecesinde K›rg›z duas›:

Üzerimize rüzgarla gelmeyin!

Abd›kerim Muratov

Zaman K›rg›zistan gazetesi Müdür Yard›mc›s›.

Bakt›gül Ç›n›bayeva

Gazeteci (K›rg›zistan).


YAZ 2007, SAYI: 25

íÓÍÚÓÏÛ¯Û. íÛ‰‡ ‚ÂÎË ‰‚Â ‰Ó�Ó„Ë. é‰Ì‡ ËÁÌËı Ô�flÏ‡fl, �Ó‚Ì‡fl, ÌÓ ‰ÎËÌÌ‡fl. ÖÒÎËË‰ÚË ÔÓ ˝ÚÓÈ ‰Ó�Ó„Â, ÔÓÌ‡‰Ó·ËÚÒfl Ú�Ë ‰Ìfl.ÇÚÓ�‡fl ‰Ó�Ó„‡ ÍÓ�ÓÚÍ‡fl, ÌÓ ‚Òfl ÛÒ˚Ô‡Ì‡Í‡ÏÌflÏË, Ô�ÓıÓ‰ËÚ ˜Â�ÂÁ ÎÂÒ Ë Ú‡ËÚ ‚ ÒÂ·ÂÏÌÓ„Ó ÓÔ‡ÒÌÓÒÚÂÈ. èÛÚÌËÍË ·˚ÎËÏÓÎÓ‰˚ÏË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚˚·�‡ÎË ÍÓ�ÓÚÍËÈÔÛÚ¸. èÓ ‰Ó�Ó„Â ËÏ Ô�Â‰ÒÚÓflÎÓ Ô�ÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ÔÂ�Â‚‡Î óÂ˜-íÓ·Û. è�Ë·ÎËÁË‚¯ËÒ¸ ÍÔÂ�Â‚‡ÎÛ, ÓÌË Û‚Ë‰ÂÎË «ÒÌÂÊÌÓ„Ó˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡». ëËÎ¸ÌÓ ËÒÔÛ„‡‚¯ËÒ¸, ÓÌËÔÓ„Ì‡ÎË ÎÓ¯‡‰ÂÈ Ë ‚Â�ÌÛÎËÒ¸ ‚ Ò‚Ó˛‰Â�Â‚Ì˛. èÓ ‰Ó�Ó„Â Û ÏÓÎÓ‰ÓÈ íÛ�ÒÛÌ,ÍÓÚÓ�‡fl ·˚Î‡ ·Â�ÂÏÂÌÌÓÈ, ÒÎÛ˜ËÎÒfl‚˚ÍË‰˚¯, Ë ÓÌ‡ Ì‡ ‚Ò˛ ÊËÁÌ¸ ÓÒÚ‡Î‡Ò¸·ÂÒÔÎÓ‰ÌÓÈ. åÛÊ˜ËÌ˚ ÒËÎ¸ÌÓ Á‡·ÓÎÂÎË».à Ú‡ÍËı ÒÎÛ˜‡Â‚ ·˚ÎÓ ÏÌÓ„Ó.

èÓÍÎÓÌÂÌËÂ Ô�Ë�Ó‰Â Ë Ô�Ë�Ó‰Ì˚Ïfl‚ÎÂÌËflÏ, ‡ÌËÏËÁÏ Ë ÙÂÚË¯ËÁÏ ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ„Ó‚Ó�flÚ Ó ÌÂ‚ÂÊÂÒÚ‚Â Î˛‰ÂÈ ËÌÂÔÓÌËÏ‡ÌËË Á‡ÍÓÌÓ‚, ÔÓ ÍÓÚÓ�˚ÏÛÒÚ�ÓÂÌ‡ ÊËÁÌ¸, ‡ ÒÍÓ�ÂÂ ÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰‡˛ÚÊË‚Û˜ÂÒÚ¸ ‰�Â‚ÌËı ÏÂÒÚÌ˚ı Ó·�fl‰Ó‚ ËÚ�‡‰ËˆËÈ, ÍÓÚÓ�˚Â ÔÂ�Â‰‡‚‡ÎËÒ¸ ËÁ ‚ÂÍ‡ ‚‚ÂÍ. àÏÂÌÌÓ ÔÓÍÎÓÌÂÌËÂ Ô�Ë�Ó‰Â ÒÔ‡ÒÎÓ„Ó�˚ Ë flÈÎ˚ ÓÚ ˝ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı Í‡Ú‡ÒÚ�ÓÙ.é·˘ÂÌËÂ Ë ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ò Ô�Ë�Ó‰ÓÈÌ‡˜ËÌ‡ÎÓÒ¸ Û Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ò �‡ÌÌÂ„Ó‰ÂÚÒÚ‚‡ Ë ÒÚ�ÓËÎÓÒ¸ Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÂÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÏËÙÓ‚ Ë Ú�‡‰ËˆËÈ.ì‚‡ÊÂÌËÂ Í Ô�Ë�Ó‰Â ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ô�ÓÌÓÒËÎ˜Â�ÂÁ ‚Ò˛ Ò‚Ó˛ ÊËÁÌ¸.

åÌÓ„Ó ÔÓ‚Â�ËÈ Ë Ô�ËÏÂÚ ÓÔËÒ‡ÌÓ ‚ÔÓ‚ÂÒÚË óËÌ„ËÁ‡ ÄÈÚÏ‡ÚÓ‚‡ «ê‡ÌÌËÂÊÛ�‡‚ÎË»: «Ä‰ÊËÏÛ�‡Ú, ÚÓÚ ÏÓÎÓÊÂ Ì‡Ú�Ë „Ó‰‡, ÌË ‚ ˜ÂÏ Ë ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ÛÒÚÛÔËÚ.ìÔ�flÏ˚È, Í‡Í Ë¯‡Í. äÓ„‰‡ ÓÚÂˆ ‰ÓÏ‡, ÍÌÂÏÛ ÌÂ Ô�Ó·¸Â¯¸Òfl, ·˚‚‡ÎÓ, ËÁ-Á‡Ä‰ÊËÏÛ�‡Ú‡. ÇÒÂ ÓÌ Í�ÛÚËÚÒfl ‚ÓÁÎÂ ÓÚˆ‡.íÓ˜ÌÓ ·˚ ÓÌ Ó‰ËÌ, ‡ ‰�Û„ËÂ ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ ‚ Ò˜ÂÚ.Ñ‚Â ÏÎ‡‰¯ËÂ ÒÂÒÚ�ÂÌÍË, ÓÌË ‚Â‰¸ ÒÓ‚ÒÂÏÏ‡ÎÂÌ¸ÍËÂ ÚÓ„‰‡ ·˚ÎË, Ë ÚÂ, ·˚‚‡ÎÓ, ÒÔÎ‡˜ÂÏ Á‡‚ÓÂ‚˚‚‡ÎË ÓÚˆÓ‚ÒÍËÂ Î‡ÒÍË.ëÓÒÂ‰Ë Ë ÚÂ ÌÂ ÔÓÌËÏ‡ÎË, ˜ÚÓ Á‡Ô�Ë‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ Ú‡Í‡fl ÏÎ‡‰¯Â„Ó Ò˚Ì‡ ÍÓÚˆÛ. Å‡·Í‡ Ä�ÛÛÍ‡Ì ÒÚ�Ó„‡fl, ÒÛı‡fl, Í‡ÍÔ‡ÎÍ‡, ÒÓ ÒÍ�ËÔÛ˜ËÏ „ÓÎÓÒÓÏ, ÂÂ ‚ÒÂ·ÓflÚÒfl. í‡Í ‚ÓÚ, ÓÌ‡ ÌÂ �‡Á Ë ÌÂ ‰‚‡Ô�Â‰ÛÔ�ÂÊ‰‡Î‡, Ûı‚‡ÚË‚ ÍÓ�fl‚˚ÏËÔ‡Î¸ˆ‡ÏË Ä‰ÊËÏÛ�‡Ú‡ Á‡ ÛıÓ. å‡Ú¸ÓÚ¯ÂÔ˜ÂÚÒfl, ÓÚÔÎ˛ÂÚÒfl, ÔÓ‰Á‡Ú˚Î¸ÌËÍ‡ÓÚ‚ÂÒËÚ Ä‰ÊËÏÛ�‡ÚÛ, ÌÓ ·‡·ÍÂ Ä�ÛÛÍ‡ÌÔ�ÂÍÓÒÎÓ‚ËÚ¸ ÌÂ ÒÏÂÎ‡».

Ä‰ÊËÏÛ�‡Ú ·˚Î ‚ÚÓ�˚Ï Ò˚ÌÓÏ ÅÂÍ·‡flË ÏÎ‡‰¯ËÏ ·�‡ÚÓÏ ëÛÎÚ‡ÌÏÛ�‡Ú‡. éÌ ·˚ÎÒ‡Ï˚Ï ÏÎ‡‰¯ËÏ ÏÛÊ˜ËÌÓÈ ‚ ‰ÓÏÂ. à Â„Ó·‡ÎÓ‚‡ÎË ·ÓÎ¸¯Â. ëÓ„Î‡ÒÌÓ Í˚�„˚ÁÒÍËÏÚ�‡‰ËˆËflÏ, ÔÓÒÎÂ �ÓÊ‰ÂÌËfl ‚ÚÓ�Ó„Ó�Â·ÂÌÍ‡ ‚ ÒÂÏ¸Â ÒÚ‡�¯ËÈ ÛÒÚÛÔ‡ÂÚ ÏÂÒÚÓÏÎ‡‰¯ÂÏÛ. Ç �‡ÌÌËÂ „Ó‰˚ Ä‰ÊËÏÛ�‡Ú ·˚ÎÎË¯ÂÌ ÓÚˆÓ‚ÒÍÓÈ Î‡ÒÍË, �‡‰ÓÒÚË ·˚Ú¸�fl‰ÓÏ Ò ÓÚˆÓÏ. ÇËÌÓ‚‡Ú‡ ‚ ˝ÚÓÏ ·˚Î‡‚ÓÈÌ‡. Ä‚ÚÓ� Ì‡ ÔÂ�‚˚È ÔÎ‡Ì ‚˚‰‚Ë„‡ÂÚÙË„Û�Û Ä�ÛÛÍ‡Ì, ÍÓÚÓ�‡fl ÌÂ ıÓ˜ÂÚÔ�ËÌflÚ¸ ‚Ó ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ

ÒÓÒÚÓflÌËÂ �Â·ÂÌÍ‡. «Ä�ÛÛÍ‡Ì» ÔÓ-Í˚�„˚ÁÒÍË ÁÌ‡˜ËÚ «˜ËÒÚ‡fl», «ÌÂÚ�ÓÌÛÚ‡fl».çÓ „Â�ÓËÌfl ÔÓ‚ÂÒÚË – Ô�flÏ‡flÔ�ÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÒÚ¸ Ò‚ÓÂÏÛ ËÏÂÌË. ëÚÓËÚÄ‰ÊËÏÛ�‡ÚÛ Ô�ËÒÎÓÌËÚ¸Òfl Í ÓÚˆÛ, Ó·ÌflÚ¸Â„Ó Á‡ ¯Â˛, ÚÛÚ ÊÂ Ä�ÛÛÍ‡Ì Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÁÎËÚ¸Òfl, ÓÚÌËÏ‡ÂÚ �Â·ÂÌÍ‡ ÓÚ ÓÚˆ‡,Í�Ë˜ËÚ Ì‡ ÌÂ„Ó. ì Ä�ÛÛÍ‡Ì ÌÂ ·˚ÎÓ ‰ÂÚÂÈ,ÔÓÚÓÏÛ Ï‡Ú¸ Ä‰ÊËÏÛ�‡Ú‡ Á‚‡Î‡ ÂÂ«ÍÛÛ·‡¯».

Остерегайтесь

прослыть «куубашем»

«äÛÛ·‡¯» – Ó‰ÌÓ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÒÚ�‡¯Ì˚ıÔ�ÓÍÎflÚËÈ Û Í˚�„˚ÁÓ‚. ÖÒÎË ıÓÚflÚ ÍÓÏÛ-ÚÓ ÔÓÊÂÎ‡Ú¸ ÁÎ‡, „Ó‚Ó�flÚ: «óÚÓ· Ú˚ ‚Ò˛ÊËÁÌ¸ Ô�ÓÊËÎ ÍÛÛ·‡¯ÂÏ!» çÓ Ú‡ÍÓÂÔ�ÓÍÎflÚËÂ ÒÍ‡Á‡Ú¸ ÌÂÔ�ÓÒÚÓ. ç‡ ˝ÚÓÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÒÓ‚ÒÂÏ ÓÚ˜‡fl‚¯ËÈÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ,ÍÓÚÓ�Ó„Ó Ó·Ë‰ÂÎË Ó˜ÂÌ¸ ÒËÎ¸ÌÓ.ÅÛÍ‚‡Î¸ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ «ÍÛÛ·‡¯»: «èÛÒÚ¸„ÓÎÓ‚‡ Ú‚Ófl Ò„ÌËÂÚ», ‡ ‚ ÔÂ�ÂÌÓÒÌÓÏÒÏ˚ÒÎÂ ˝ÚÓ ‚˚�‡ÊÂÌËÂ ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÛÏÂ�ÂÚ¸,ÌÂ ÓÒÚ‡‚Ë‚ ÔÓÚÓÏÒÚ‚‡. ùÚÓ Ô�ÓÍÎflÚËÂÒÓ‰Â�ÊËÚ Û„�ÓÁÛ Ô�ÂÍ�‡˘ÂÌËfl �Ó‰‡. éÚÂˆ„Â�Ófl Í˚�„˚ÁÒÍÓ„Ó ˝ÔÓÒ‡ äÛ�Ï‡Ì·ÂÍ‡Ì‡Á‚‡Î íÂËÚ·ÂÍ‡ «ÍÛÛ·‡¯» Á‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÚÓÚ ÌÂ‰‡Î Ò˚ÌÛ ÍÓÌfl. í‡Í Ë ÔÓ‚ÂÎÓÒ¸ Ò�Â‰ËÍ˚�„˚ÁÓ‚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ÌÂ‰Ó·�˚ı Î˛‰ÂÈ

lut veya sisle görmemizi engellemeyin! F›r-t›nalardan bizi koruyun! Yemin ederiz ki,bu gökyüzünü, bu geçidi ve bu da¤lar› biz-ler de seviyoruz. Çocuklar›m›za mutlulukverin! Hayvanlar›m›z Cayloo’ya sa¤ salimvars›nlar! Dönüfl yolumuzu da koruyun!Bütün s›k›nt›lar›m›z› burada, afla¤›da b›ra-k›n! Hayvanlara, her ine¤e, her koyuna, herata çay›rlar› görme mutlulu¤unu yaflat›n!Kufl c›v›lt›lar›n› duymak ve gökyüzü çad›r›-n›n alt›ndaki hayvanlar› seyretmek istiyo-ruz. Yarat›c› Tanr›’ya teflekkür ederiz, flü-kürler olsun ki, da¤ geçidi var.”

Genellikle yüksek da¤l› yerlerin halk›her geçidin kendi sahibi veya ruhu oldu-¤una inan›r. Örne¤in baz› Pamirli K›rg›z-lar da¤ geçidi ruhunun “Vahfli Adam” ol-du¤una inanm›fllard›r. Pamir’in Mukur-Korumdu köyünün ihtiyar adam› Kad›rTokoyev, V. Biyanki ve A. Gryünberg’eVahfli Adam hakk›nda flöyle bir olay an-latm›flt›r: 1922 y›l›nda Ali-Çor köyündenbefl yi¤it ve bir kad›n Toktomufl mahalle-sine iki günlük yolculu¤a ç›km›fllar. Ma-halleye iki yoldan girilir. Birisi dümdüz,tehlikesiz ama uzak, üç günde ancak ula-fl›labilir. ‹kincisi de çok zor, tafll›, ormanl›ama k›sa ve tehlikeliydi. Gençler uzak yo-la ç›kmadan vazgeçerek k›sa yola koyul-dular. Yolda Çeç-Töbü geçidi vard›. Geçi-de ulafl›rken karfl›lar›nda “Vahfli Adam”›gördüler. Korkudan ne yapacaklar›n›unutarak var gücüyle atlar› sürüp köyle-rine geri döndüler. Dönüflte hamile kad›nTursun’un çocu¤u düflerek ömrü boyun-ca k›s›rl›k hastal›¤›na tutuldu. Di¤er alt›

g e l e n e k l e r т р а д и ц и и


«ÍÛÛ·‡¯». Ç˚�‡ÊÂÌËÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl ‚Ì‡�Ó‰Â Ë ‚ Ì‡¯Ë ‰ÌË.

è�ÓËÁÌÂÒfl «ë‡Ï (Ò‡Ï‡) Ú˚ ÍÛÛ·‡¯»,Ô�ËÌflÚÓ ·˚ÎÓ ÒÔÎ˛ÌÛÚ¸ Ú�Ë �‡Á‡: ÛÍ˚�„˚ÁÓ‚ Ú‡Í ·˚ÎÓ Ô�ËÌflÚÓ Ô�ËÔ�ÓËÁÌÂÒÂÌËË ÔÎÓıÓ„Ó ÒÎÓ‚‡ ËÎË Ô�ËÒÓ‚Â�¯ÂÌËË ÔÎÓıÓ„Ó ÔÓÒÚÛÔÍ‡. í‡Í˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÎÓ‚ÌÓ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡ÂÚÒfl ÓÚÌ‡Í‡Á‡ÌËfl Ë ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Á‡ Ò‚ÓËÒÎÓ‚‡ ËÎË ÔÓÒÚÛÔÍË. èÓÒÎÂ ‰ÓÎ„ÓÈ ‰Ó�Ó„ËËÎË ÔÓÒÎÂ ‡‚‡�ËË ·Â�ÛÚ ˜‡¯ÍÛ Ò ‚Ó‰ÓÈ,ÔÎ˛˛Ú ‚ ÌÂÂ Ú�Ë �‡Á‡, ÔÓÒÎÂ ˜Â„Ó ‚Ó‰Û‚˚ÎË‚‡˛Ú Ì‡ ÁÂÏÎ˛. ëÔÎÂ‚˚‚‡ÌËÂ – ˝ÚÓÁ‡˘ËÚ‡ ÓÚ ÁÎ˚ı ÒËÎ, ÓÚ ÌÂÒ˜‡ÒÚËÈ. èÓ˜ÂÏÛËÏÂÌÌÓ Ú�Ë �‡Á‡? Ç Ì‡�Ó‰Ì˚ı ÔÓ‚Â�¸flı˜ËÒÎÓ «Ú�Ë» Ó·Î‡‰‡ÂÚ Ï‡„Ë˜ÂÒÍÓÈ ÒËÎÓÈ.ùÚÓ ˜ËÒÎÓ ˜‡ÒÚÓ ‚ÒÚ�Â˜‡ÂÚÒfl Ë ‚ ÛÒÚÌÓÏ

Ì‡�Ó‰ÌÓÏ Ú‚Ó�˜ÂÒÚ‚Â Í˚�„˚ÁÓ‚: Ú�Ë ·�‡Ú‡,Ú�Ë ÚÓ‚‡�Ë˘‡, Ú�Ë ‰ÓÏ‡, Ú�Ë „Ó‰‡, Ú�ÂÚ¸ÂÒÓ·˚ÚËÂ Ë Ú.‰.

…ëÔÎ˛ÌÛ‚ Ë ÓÚ‚ÂÒË‚ Ä‰ÊËÏÛ�‡ÚÛÔÓ‰Á‡Ú˚Î¸ÌËÍ, Ï‡Ú¸ Ô�Ó„Ì‡Î‡ Â„Ó ‚ ‰ÓÏ.èÓ‰Á‡Ú˚Î¸ÌËÍ ÌÂ „Ó‚Ó�ËÚ Ó ÌÂÎ˛·‚ËÏ‡ÚÂ�Ë Í Ò˚ÌÛ. ëÓ‚ÒÂÏ Ì‡Ó·Ó�ÓÚ: ÓÌÁ‡˘Ë˘‡ÂÚ �Â·ÂÌÍ‡ ÓÚ ‰Û�ÌÓ„Ó „Î‡Á‡.è�Ó„ÓÌflfl �Â·ÂÌÍ‡ ‚ ‰ÓÏ, Ï‡Ú¸Ô�Â‰Óı�‡ÌflÂÚ Â„Ó ÓÚ ÌÂÒ˜‡ÒÚ¸fl Ë Ò„Î‡Á‡.ëÓ„Î‡ÒÌÓ Ì‡�Ó‰Ì˚Ï ÔÓ‚Â�¸flÏ, Ú‡ÍËÏÓ·�‡ÁÓÏ ÓÌ‡ ÒÚ�ÂÏËÚÒfl Á‡˘ËÚËÚ¸ÌÂËÒÔÓ�˜ÂÌÌ˚È, ˜ËÒÚ˚È ‚ÌÛÚ�ÂÌÌËÈ ÏË��Â·ÂÌÍ‡ ÓÚ ‚ÌÂ¯ÌËı ‚�Â‰Ì˚ı ‚ÎËflÌËÈ.

Ç ÚÂı ÊÂ Ú�‡‰ËˆËflı �ÓÒ Ë ÄÌ‡Ú‡È.á‡Ò˚Ô‡fl, ÓÌ Í‡Ê‰Û˛ ÌÓ˜¸ ¯ÂÔÚ‡Î: «ü ÎÂ„

ÒÔ‡Ú¸, Ì‡ ÒÂ�‰ˆÂ ÒÔÓÍÓÈÌÓ, ÏÓfl ÔÓ‰Û¯Í‡– ·Ó„‡Ú‡fl Í‡ÁÌ‡, flÁ˚Í ÏÓÈ ˜ËÒÚ, ÚÓÎ¸ÍÓ ·˚ÓÚÂˆ ‚Â�ÌÛÎÒfl!». í‡Í‡fl ÏÓÎËÚ‚‡ ÚÓÊÂ·Â�ÂÚ Ì‡˜‡ÎÓ ‚ Ì‡�Ó‰Ì˚ı ÔÓ‚Â�¸flı. Ç�Â„ËÓÌ‡ı, „‰Â ÔÓÎÛ˜ËÎ �‡Á‚ËÚËÂ ËÒÎ‡Ï,Ô�ËÌflÚÓ Ô�ÓËÁÌÂÒÚË ÔÂ�Â‰ ÒÌÓÏ«ò‡ı‡‰Û»1, Ô�Ó˜ËÚ‡Ú¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÛ�ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó äÓ�‡Ì‡, ÒÔÎ˛ÌÛÚ¸ Ú�Ë �‡Á‡Ì‡Ô�‡‚Ó, Ú�Ë �‡Á‡ Ì‡ÎÂ‚Ó, Ú�Ë �‡Á‡ ‚‚Â�ı.ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÒÓ‚Â�¯Ë‚¯ËÈÔÂ�Â‰ ÒÌÓÏ ˝ÚÓÚ �ËÚÛ‡Î, ·Û‰ÂÚ ÒÔ‡Ú¸ÒÔÓÍÓÈÌÓ, ‚ Â„Ó ‰ÓÏ ÌÂ ‚ÓÈ‰ÛÚ ‚Ó�˚ ËÎË�‡Á·ÓÈÌËÍË. ÄÌ‡Ú‡È Ô�Ë·‡‚ÎflÂÚ Í ˝ÚÓÏÛÔÓÊÂÎ‡ÌËÂ Ó ‚ÓÁ‚�‡˘ÂÌËË Ò Ù�ÓÌÚ‡ ÓÚˆ‡.«åÓfl ÔÓ‰Û¯Í‡ – ·Ó„‡Ú‡fl Í‡ÁÌ‡» – ˝ÚËÒÎÓ‚‡ ÒËÏ‚ÓÎËÁË�Û˛Ú ‰Ó·�Ó Ë Û‰‡˜Û.«ä‡ÁÌ‡» ÓÁÌ‡˜‡ÂÚ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó, ÌÓ

Ë ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ. èÂ�Â‰ ÒÌÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÒÚ‡�‡ÂÚÒfl ‰ÛÏ‡Ú¸ Ó ıÓ�Ó¯ÂÏ. ì Í˚�„˚ÁÓ‚ÔÂ�Â‰ ÒÌÓÏ Ô�ËÌflÚÓ ÛÏ˚Ú¸Òfl, ‚˚ÈÚË Ì‡ÛÎËˆÛ Ë ‚‰ÓıÌÛÚ¸ ˜ËÒÚÓ„Ó ‚ÓÁ‰Ûı‡. ùÚ‡Ú�‡‰ËˆËfl – ÓÒÌÓ‚‡ Í�ÂÔÍÓ„Ó, ıÓ�Ó¯Â„ÓÒÌ‡. óÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ Á‡Ò˚Ô‡Ú¸ ÒıÓ�Ó¯ËÏË, Ô�ËflÚÌ˚ÏË Ï˚ÒÎflÏË. ÄÌ‡Ú‡ÈÔÓÎÛ˜ËÎ Ú�‡‰ËˆËÓÌÌÓÂ Í˚�„˚ÁÒÍÓÂ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ. éÌ Ê‡Ê‰ÂÚ ‚ÓÁ‚�‡˘ÂÌËflÓÚˆ‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Í Ì‡�Ó‰Ì˚Ï �ËÚÛ‡Î‡ÏÔ�Ë·‡‚ÎflÂÚ Ë Ò‚ÓÂ ÊÂÎ‡ÌËÂ.

ëÓ„Î‡ÒÌÓ Í˚�„˚ÁÒÍËÏ Ó·˚˜‡flÏ, Ò‚ÓË‚Â˘Ë ÓÚÂˆ Á‡‚Â˘‡ÂÚ Ò˚ÌÛ ËÎË ÔÂ�Â‰‡ÂÚ ËıÂÏÛ Ô�Ë ÊËÁÌË. íÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÓÌ ‚˚�‡Ê‡ÂÚ‰Ó‚Â�ËÂ Ò˚ÌÛ Ë Ì‡‰ÂÊ‰Û Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ ÚÓÚ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ‚Á�ÓÒÎÓ„Ó ‚ÓÁ�‡ÒÚ‡. ÖÒÎË

yi¤itler de çok a¤›r bir hastal›¤a yakalan-m›fllar. Buna benzer olaylar çoktur.

‹nsan›n, tabiat› canl› kabul etmesi veona tap›nmas›, putperest ve animizmanlay›fllar›, kainat›n s›rlar›n› bilmezliktende¤il, atalardan kalm›fl milli inançlar›ndevam etti¤ini ispatlamakta. Oysa bumilli ekolojik inançlar olmad›¤› takdirdeK›rg›z yaylalar› tafll› ve kurak toprak par-ças›na dönerdi. Dolay›s›yla etnik ve ekolo-jik terbiye çocu¤un tabiat› anlamaya bafl-lamas›yla beraber ömrünün sonuna ka-dar devam eder.

Bunun gibi milli inançlarla dolu CengizAytmatov’un Erken Dönen Turnalar ese-rinden bahsetmifltik. Eserde flöyle bircümle geçer: “Üç yafl küçük Ac›murat çokkabad›r. Sanki Bekbay’›n ne ondan baflkaçocu¤u vard›. Sanki onun gibi babas›n› se-ven evlat yoktu. Buna komflular her za-man flafl›r›rlard›. Aruukan adl› komflu ihti-yar kad›ndan tüm köy korkard›. Onun hey-betli bak›fllar› baflkalar› için çok korkunçtu.Çok kaba ve yüksek sesle konuflan birisiy-di. Ac›murat’›n kendini babas›na okflatt›-¤›n› görünce uzun kollar›yla onu babas›n-dan çekerek: “Aptal çocuk! Babana nedenböyle davran›yorsun? Bu huyun, ili¤e ala-met de¤il. E¤er bir bela olacaksa çocuk ba-bas›na böyle sar›l›r. Bu evlat de¤il, bir bela!Ona böyle yapmas›n› yasaklay›n yahu!Kendi bafl›na gelsin ‘kak bafl!’ diye m›r›lda-narak Sultanmurat’›n annesi o¤lunun ka-fas›na vurarak yere tükürür ve eve kova-lard›. Fakat Aruukan annenin karfl›s›na ç›-karak kimse onunla münakafla edemez-di.”1 Ac›murat Bekbay’›n ikinci o¤lu, Sul-tanmurat’›n küçük kardefliydi. Demek kievin en küçük o¤luydu. Dolay›s›yla onunfl›mar›k olmas› do¤ald›r. Çünkü K›rg›z ge-leneklerinde evde bir çocuktan sonra birçocuk daha do¤arsa, büyük çocuk küçü¤ü-ne yer verir. Anne-babas›n›n oca¤›ndanayr›l›r. Di¤er taraftan Ac›murat babas›naolan çocukluk sevgisini, ona kendini ok-flatma ve onunla beraber olma imkan›natam sahip olamad›. Bununla savafl belas›-n› göstermek isteyen yazar çocu¤un psi-kolojik durumunu anlayamayan Aruu-kan’› ön plana ç›kar›r. “Aruukan”, “aruu”yani temiz, bakire demektir. Fakat eserde-ki Aruukan onun tam tersidir. O yükseksesle sinirli konuflarak babas›na sar›lanAc›murat’› her zaman ondan kopar›r, onak›zar, küfür eder. Kendisi de çocuk sahibiolmad›¤›ndan olsa gerek, Ac›murat’›n an-nesi ona “kak bafl” der.



Согласно кыргызским традициям, после рождения второгоребенка в семье старший уступает место младшему.

K›rg›z geleneklerine göre ailede ikinci çocuk

do¤du¤unda, büyük çocuk küçü¤üne yer verir.

Anne-babas›n›n oca¤›ndan ayr›l›r.

YAZ 2007, SAYI: 25

ÓıÓÚÌËÍ ‚Ë‰ËÚ Û Ò˚Ì‡ Úfl„Û Í ÓıÓÚÂ, ÓÌÓÚ‰‡ÂÚ ÂÏÛ Ò‚ÓÂ �ÛÊ¸Â, Ô‡ı‡�¸ – ÏÓÚ˚„Û,ÔÓ�ÚÌÓÈ – Ë„ÎÛ, Ì‡ÂÁ‰ÌËÍ – ÎÓ¯‡‰¸.èÂ�Â‰‡˜‡ ‚Â˘ÂÈ ÚÓÊÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÒÓ·˚Ï�ËÚÛ‡ÎÓÏ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ‚Â˘¸˛ ÓÚÂˆ ÔÂ�Â‰‡ÂÚÒ˚ÌÛ Ô�‡‚Ó Ì‡ Ì‡ÒÎÂ‰ÒÚ‚Ó Ë Ô�‡‚Ó ·˚Ú¸„Î‡‚ÓÈ ÒÂÏ¸Ë. Ç ÔÓ‚ÂÒÚË «ê‡ÌÌËÂ ÊÛ�‡‚ÎË»ÓÚÂˆ ÔÂ�Â‰‡ÂÚ ëÛÎÚ‡ÌÏÛ�‡ÚÛ Û‰ËÎ‡ ËÍÓÌÂÈ: ó‡·‰‡�‡ Ë óÓÌÚÓ�Û. í‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏÓÚÂˆ ‰‡Î ÔÓÌflÚ¸ Ò˚ÌÛ, ˜ÚÓ Ë‰ÂÚ Ì‡ ‚ÓÈÌÛ ËÁ‡‚Â˘‡ÂÚ ÂÏÛ ‰ÓÏ, ÒÂÏ¸˛, Ì‡�Ó‰. çÂÒÎÛ˜‡ÈÌ‡ ÒËÎ¸Ì‡fl Ô�Ë‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ëÛÎÚ‡ÌÏÛ�‡Ú‡ Í ÎÓ¯‡‰flÏ, ÍÓÚÓ�˚ı ÓÌÌ‡Á˚‚‡ÂÚ ÌÂ ËÌ‡˜Â, Í‡Í «�ÓÊ‰ÂÌÌ˚Â ÓÚä‡Ï·‡�-ÄÚ˚»2.

àÒÚÓ�ËÍ Ë ÔËÒ‡ÚÂÎ¸ äÂÌ„Â¯ ÑÊÛÒÛÔÓ‚Ô�Ë‚Ó‰ËÚ ‰�Â‚Ì˛˛ Í˚�„˚ÁÒÍÛ˛ÔÓÒÎÓ‚ËˆÛ, ÍÓÚÓ�‡fl „Î‡ÒËÚ: «ç‡�Ó‰, ÛÍÓÚÓ�Ó„Ó ÌÂÚ ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎfl, ÌÂ ÏÓÊÂÚÌ‡Á˚‚‡Ú¸Òfl Ì‡�Ó‰ÓÏ». ùÚ‡ ÔÓÒÎÓ‚Ëˆ‡ÔÓfl‚ËÎ‡Ò¸ Â˘Â ‚ ÔÂ�ËÓ‰ ÚÂÌ„�Ë‡ÌÒÚ‚‡ Ë‰Ó¯Î‡ ‰Ó Ì‡¯Ëı ‰ÌÂÈ. Ç ‰�Â‚ÌÓÒÚËÍ˚�„˚Á˚ ‚Â�ËÎË, ˜ÚÓ ‰ÛıË-ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎËÁ‡˘Ë˘‡˛Ú Ëı Ì‡�Ó‰ ÓÚ ÒÚ�‡ıÓ‚, �‡Á‰Ó�Ó‚,ÏÂÊ‰ÓÛÒÓ·Ëˆ.

ì Í˚�„˚ÁÓ‚ ·˚ÎÓ 54 ‰Ûı‡-ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎfl.ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓ�˚Â ËÁ ÌËı: å‡Î‡·‡ÈÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÊË‚ÓÚÌ˚ı, ÄÍ-Å‡È·Ë˜Â(ä‡È·Â�ÂÌ) – ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÓÎÂÌÂÈ,ò‡ÈÏ‡�‰‡Ì – ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÁÏÂÈ, á‡Ì„Ë-Å‡·‡ – ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ·˚ÍÓ‚, óËÂ-ÄÚ‡ –ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ Í�˚Ò, äÛÏ‡ÈËÍ –ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÒÓ·‡Í, óÓÎÔÓÌ-ÄÚ‡ –ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ Ó‚Âˆ, ä‡Ï·‡�-ÄÚ‡ –ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÎÓ¯‡‰ÂÈ, éÈÒÛÎ-ÄÚ‡ –ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ‚Â�·Î˛‰Ó‚, òËÈÔ‡Ì„-ÄÚ‡(óË˜‡Ì„-ÄÚ‡) – ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÍÓÁ,ÅÛÛÌ‰‡ˆËÍ – ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÔÚËˆ, ÑÛÎ‰ÛÎ(ÑÊÂÎÏ‡flÌ) – ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÒÍ‡ÍÓ‚˚ıÎÓ¯‡‰ÂÈ, ä‡�‡-ó‡flÌ – ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸‚ÓÎÍÓ‚, ëÓÎÚÓÌ-åÂ�„ÂÌ·Ë� –ÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ Ï˚¯ÂÈ.

èÓ˝ÚÓÏÛ, Ó·�‡˘‡flÒ¸ Í ÎÓ¯‡‰flÏ,�Â·ÂÌÓÍ ÛÔÓÏËÌ‡ÂÚ ËÏfl ËıÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎfl, ˜ÚÓ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚÍ˚�„˚ÁÒÍËÏ Ú�‡‰ËˆËflÏ. ãÓ¯‡‰¸ÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl ÓÒÓ·˚Ï Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ÛÌ‡�Ó‰‡, ‚Â‰¸ ÓÌ‡ fl‚ÎflÂÚÒflÓ‰ÌÓ‚�ÂÏÂÌÌÓ Ë Ò�Â‰ÒÚ‚ÓÏÔÂ�Â‰‚ËÊÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ËÒ�Â‰ÒÚ‚ÓÏ ÔÂ�Â‚ÓÁÍË „�ÛÁÓ‚.èÓ˝ÚÓÏÛ Ë Ó·�‡˘‡˛ÚÒfl ÍÌÂÈ Î‡ÒÍÓ‚Ó: «ãÓ¯‡‰Í‡ÏÓfl». ùÚË Ó·˚˜‡ËÒÓı�‡ÌËÎËÒ¸ ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó XX‚., ÓÌË ÊË‚˚ ‚ Ô‡ÏflÚËëÛÎÚ‡ÌÏÛ�‡Ú‡. éÌÓ·�‡˘‡ÂÚÒfl ÍÎÓ¯‡‰flÏÍ‡Í Í

Sak›n “Kak bafl” olmay›n

Milli geleneklerde lanetin en a¤›r› ve kuv-vetlisi “kak baflt›r.” “Hayat›n› kak bafl ola-rak geçir!” derler en sevmedi¤i insanlara.Bu lanet bofl yere söylenmez. Ancak biri-sinden çok ac› görmüfl ve onun yüzündenen yak›n adamlar›ndan ayr›lm›fl insan onakarfl› “kak bafl” der. “Kak bafl” – “kafan çü-rüsün” anlam›nda. Ama sadece kafas› çü-rümek anlam›nda de¤il, mecaz olarak“nesilsiz kal” veya “çocu¤un olmadan öl”

anlam›ndad›r. “Kak”, di¤er anlam›yla“son”, “bitti” anlam›na da gelmek-tedir. Burada “insan›n gelece¤ineson ver” mecazi laneti de vard›r.O¤luna at›n› vermeyen Kurman-

bek’in babas› Teyitbek’e “kak bafl”lanetini söylenmifltir. Destandan

olsa gerek, K›rg›zlar di¤erlereiyilik yapmayan, ha-

y›rs›z insanlara“ k a k



Духи-покровители кыргызов

K›rg›z pirlerinden baz›lar›

Покровитель животных/Hayvan PiriМалабай/Malabay

Покровитель оленей/Geyik PiriАк-Байбиче/ Ak Baybiçe

Покровитель змей/Y›lan PiriШаймардан/fiaymerden

Покровитель быков/S›¤›r PiriЗанги-Баба/Zangi Baba

Покровитель крыс/Fare PiriЧие-Ата/Çiye Ata

Покровитель собак/Köpek PiriКумайик/Kumay›k

Покровитель овец/Koyun PiriЧолпон-Ата/Çolpon-Ata

Покровитель лошадей/At PiriКамбар-Ата/Kambar-Ata

Покровитель верблюдов/Deve PiriОйсул-Ата/Oysul-Ata

Покровитель коз/Keçi PiriШийпанг-Ата/fi›ypang Ata

Покровитель птиц/Kufl PiriБуундацик/Buuday›k

Покровитель волков/Kurt PiriКара-Чаян/Kara Çayan

Покровитель мышей/ Da¤ S›çan› PiriСолтон-Мергенбир/Solton Mergendir


„Â�ÓflÏ ‚ÂÎËÍËı ˝ÔÓÒÓ‚, ‰ÂÎËÚÒfl Ò ÌËÏËÒÓÍ�Ó‚ÂÌÌ˚ÏË Ï˚ÒÎflÏË Ó· ÓÚˆÂ. Ç ˝ÚÓÏÓ‰ÌÓ ËÁ Ô�Ófl‚ÎÂÌËÈ Ì‡�Ó‰Ì˚ı ‚Â�Ó‚‡ÌËÈÍ˚�„˚ÁÓ‚ ‚ ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ÊËÁÌË.

«Ширалга» – символ

взаимопомощи

Ç ÔÓ‚ÂÒÚË «ê‡ÌÌËÂ ÊÛ�‡‚ÎË» ÏÓÊÌÓ‚ÒÚ�ÂÚËÚ¸ Ô�ËÏÂ�˚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl Î˛‰ÂÈ, ÌÂÔÓ‰‰‡˛˘ËÂÒfl Ó·˚˜ÌÓÈ ÎÓ„ËÍÂ, ÌÓÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘ËÂÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï Ú�‡‰ËˆËflÏ. Ç ÔÓ‚ÂÒÚË ÂÒÚ¸ÒˆÂÌ‡ ‚ÒÚ�Â˜Ë �‡·ÓÚ‡˛˘Ëı ‚ ÔÓÎÂ ‰ÂÚÂÈ ÒÓıÓÚÌËÍ‡ÏË, ‚ÓÁ‚�‡˘‡˛˘ËÏËÒfl Ò ÓıÓÚ˚.ëÓ„Î‡ÒÌÓ Í˚�„˚ÁÒÍËÏ Ú�‡‰ËˆËflÏ,‚ÒÚ�ÂÚË‚ ‰‡ÊÂ ÌÂÁÌ‡ÍÓÏÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡,ÓıÓÚÌËÍ Ó·flÁ‡Ì Û„ÓÒÚËÚ¸ Â„Ó ÏflÒÓÏ. ùÚÓÚÍÛÒÓÍ ÏflÒ‡ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl «¯Ë�‡Î„‡». Ñ‚‡ÓıÓÚÌËÍ‡, ÔÓ‚ÒÚ�Â˜‡‚¯ËÒ¸ ÒÌÂÁÌ‡ÍÓÏ˚ÏË ËÏ ‡ÍÒ‡Â‚ÒÍËÏË�Â·flÚË¯Í‡ÏË, ‰‡ÎË ËÏ ÌÂÏÌÓ„Ó ÓÎÂÌËÌ˚.ë ÔÂ�‚Ó„Ó ‚Á„Îfl‰‡, Ú‡ÍÓÂ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÓıÓÚÌËÍÓ‚ Í‡ÊÂÚÒfl ÌÂ‚Â�ÓflÚÌ˚ÏÔ�Ófl‚ÎÂÌËÂÏ ˘Â‰�ÓÒÚË ‚ „ÓÎÓ‰ÌÓÂ ‚�ÂÏfl‚ÓÈÌ˚. çÓ ÓÌÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌÓÈÚ�‡‰ËˆËÂÈ Í˚�„˚ÁÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛëÛÎÚ‡ÌÏÛ�‡Ú Ë Â„Ó ÚÓ‚‡�Ë˘Ë ÓÚ ‚ÒÂ„ÓÒÂ�‰ˆ‡ ·Î‡„Ó‰‡�flÚ ÓıÓÚÌËÍÓ‚, ÍÓÚÓ�˚Â‰‡ÊÂ ‚ ÚflÊÂÎ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÒÎÂ‰Û˛ÚÚ�‡‰ËˆËË. Ä‚ÚÓ� ıÓÚÂÎ ÔÓ‰˜Â�ÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓÓ·˚˜‡È ‰‡‚‡Ú¸ «¯Ë�‡Î„Û» ÌÂ ·˚Î Á‡·˚Ú ‚XX ‚.

Ö˘Â Ó‰Ì‡ ÒˆÂÌ‡ ËÁ ÔÓ‚ÂÒÚË«ê‡ÌÌËÂ ÊÛ�‡‚ÎË»�‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚ Ó ÚÓÏ, Í‡Í�‡·ÓÚ‡˛˘ËÂ ‚ ÔÓÎÂ Ï‡Î¸˜Ë¯ÍËÛ‚Ë‰ÂÎË ‚‰‡ÎÂÍÂ ÓıÓÚÌËÍ‡.äÓ„‰‡ ÚÓÚ Ô�Ë·ÎËÁËÎÒfl Í ÌËÏ,Ï‡Î¸˜ËÍË ÔÓÔ�ÓÒËÎË

«¯Ë�‡Î„Û». éıÓÚÌËÍ, ÌÂ

ÒÍ‡Á‡‚ ÌË ÒÎÓ‚‡, ÔÓÒÔÂ¯ÌÓ Û‰‡ÎËÎÒfl.êÂ·flÚ‡ ·˚ÎË Ó˜ÂÌ¸ Û‰Ë‚ÎÂÌ˚. «ÄÔ�ËÏÂ�ÌÓ ˜Â�ÂÁ ÔÓÎ˜‡Ò‡ ÔÓfl‚ËÎÒfl ‚ÚÓ�ÓÈÓıÓÚÌËÍ. éÌ ÚÓÊÂ Âı‡Î ‚ ÒÚÓ�ÓÌÛ „Ó� ËÚÓÊÂ Ò �ÛÊ¸ÂÏ. çÓ ÓÌ Ô�ÓÂÁÊ‡Î ‰�Û„ËÏÍ�‡ÂÏ, ÔÓ ‰�Û„ÓÈ ÒÚÓ�ÓÌÂ Á‡„ÓÌ‡, Ë ÚÓÊÂËÁ‰‡ÎÂÍ‡ ÔÓ„Îfl‰˚‚‡Î ‚ Ëı ÒÚÓ�ÓÌÛ,Ô�ÓÂı‡Î ÏÓÎ˜‡, ÌÂ Á‡‚Â�ÌÛÎ, ÌÂÔÓÁ‰Ó�Ó‚‡ÎÒfl Ò ÔÎÛ„‡�flÏË. Ä ÔÓÎ‡„‡ÂÚÒflÒ‚Â�ÌÛÚ¸ Ò ÔÛÚË, ÔÓÊÂÎ‡Ú¸ Ô‡ı‡�flÏÁ‰Ó�Ó‚¸fl Ë Û�ÓÊ‡fl». ä˚�„˚Á˚ ‚Â�flÚ, ˜ÚÓÚÓ„Ó, ÍÚÓ ÌÂ ÒÎÂ‰ÛÂÚ Ì‡�Ó‰Ì˚Ï Ú�‡‰ËˆËflÏ,Ê‰ÂÚ ·Â‰‡. ÇÒÚ�Â˜‡ ÓıÓÚÌËÍÓ‚ Ò �Â·flÚ‡ÏË– ÒÎÓ‚ÌÓ ˝ÍÁ‡ÏÂÌ Ì‡ ÁÌ‡ÌËÂ Ì‡�Ó‰Ì˚ıÚ�‡‰ËˆËÈ Ë Ó·˚˜‡Â‚.

èÓÒÎÂ ÒÏÂ�ÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Â„Ó Ô�ËÌflÚÓ‚ÒÔÓÏËÌ‡Ú¸ ‰Ó·�˚Ï ÒÎÓ‚ÓÏ. Ç Í˚�„˚ÁÒÍÓÈÍÛÎ¸ÚÛ�Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ÔÓÏËÌ‡Î¸Ì˚Â ÔÂÒÌË.ìÏÂ�¯Â„Ó ÓıÓÚÌËÍ‡ ‚ÒÂ„‰‡ ·Î‡„Ó‰‡�flÚ Á‡«¯Ë�‡Î„Û», ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ «¯Ë�‡Î„‡» fl‚ÎflÂÚÒflÒ‚ÓÂÓ·�‡ÁÌ˚Ï ÏÂ�ËÎÓÏ Û�Ó‚Ìfl ‚Â�˚,Ò‚flÁË Ò Ì‡�Ó‰ÓÏ, ÔÓ˜ËÚ‡ÌËfl Ì‡�Ó‰Ì˚ıÚ�‡‰ËˆËÈ.

Ç‡ÊÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ÔÓ‚ÂÒÚË ÓÚ‚Â‰ÂÌÓÊÛ�‡‚ÎflÏ. ÜÛ�‡‚ÎË – ÒËÏ‚ÓÎ ‰Ó·�‡ Ë·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl. ä˚�„˚Á˚ ‚Â�flÚ, ˜ÚÓ �‡ÌÌÂÂ‚ÓÁ‚�‡˘ÂÌËÂ ÊÛ�‡‚ÎÂÈ Ò ÁËÏÓ‚ÍËÓ·Â˘‡ÂÚ ÏË� Ë ÔÓÍÓÈ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ ˆÂÎÓ„Ó„Ó‰‡. ê‡ÌÓ ÔÓ‚Á�ÓÒÎÂ‚¯ËÂ ‰ÂÚË, ˜¸Ë ÓÚˆ˚‚Ó˛˛Ú Ì‡ Ù�ÓÌÚÂ, ËÒÍ�ÂÌÌÂ �‡‰Û˛ÚÒfl�‡ÌÌËÏ ÊÛ�‡‚ÎflÏ. éÚ ÓÚˆÓ‚ Ë ‰Â‰Ó‚ ÓÌËÒÎ˚¯‡ÎË, ˜ÚÓ �‡ÌÌËÂ ÊÛ�‡‚ÎË ÌÂÒÛÚ ÏË� Ë

·Î‡„Ó‰‡Ú¸, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡‰Â˛ÚÒfl Ì‡ÓÍÓÌ˜‡ÌËÂ ‚ÓÈÌ˚ Ë Ò ÌÂÚÂ�ÔÂÌËÂÏÊ‰ÛÚ ‚ÓÁ‚�‡˘ÂÌËfl Ò Ù�ÓÌÚ‡ ÓÚˆÓ‚. �

1 ò‡ı‡‰‡ – Ó‰ËÌ ËÁ ÔflÚË ÒÚÓÎÔÓ‚ ËÒÎ‡Ï‡ –‚Â�‡ ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÂÚ ÅÓ„‡ Í�ÓÏÂ ÄÎÎ‡ı‡, ËåÛı‡ÏÏÂ‰ Ô�Ó�ÓÍ Â„Ó.

2 ä‡Ï·‡�-ÄÚ‡ – ÏËÙË˜ÂÒÍËÈÔÓÍ�Ó‚ËÚÂÎ¸ ÎÓ¯‡‰ÂÈ.

bafl” derler. Günümüzde de bu lanet çokyayg›nd›r.

“Kendi bafl›na gelsin, kak bafl!” diyenanne yere üç defa tükürür. Üç defa tükür-mek, milli bir gelenektir, onun anlam›“söyledi¤in lanetler kendi bafl›na gelsin”manas›ndad›r. K›rg›zlar ya kötü söz söyle-di¤inde veya düflündü¤ünde sanki suç ifl-lemifl gibi korkusundan yere üç defa tükü-rür. Uzak yolculuktan sonra veya bir kazageçirse kaseye su koyarak ona üç defa tü-kürür ve sonra suyu yere dökerler. Demektükürmek kötülüklerin önüne geçmek veiyili¤i davet etmek âdetidir. Fakat niçin üçdefa tükürürler? Çünkü üç rakam›, milliinançlarda kutsald›r. Halk edebiyat›ndada en çok karfl›laflt›rd›¤›m›z rakam üçtür:Üç gün, üç gece, üç kardefl, üç arkadafl, üçev, üç sene, üçüncü olay v.s.

Böylece anne yere üç defa tükürerekAc›murat’›n kafas›na yumruk vurarak onueve kovalar. Kafas›na yumruk vurmak, ço-cu¤unu sevmeme anlam›nda de¤ildir. Ak-sine baflkalar›n›n ona nazar› de¤mesin di-ye kötülüklerden korumakt›r. Çocu¤unueve kovalayan anne birçok kötü bak›fl vedüflüncelerden onun önlemi al›r. Onun da-ha kirlenmeyen dünyas›n›n temiz kalmas›için bu flekilde korumak isteyen annenindavran›fl› milli inançlara göre böyledir.

Böyle terbiye ile büyüymüfl Anatay dauyurken: “Yatt›m sakin, yast›¤›m hazine,dilim temiz, iste¤im babam yar›n gelsin”der. Bu istek asl›nda milli gelenek veinançlardan kaynaklan›r. ‹slâm’›n tesiri-


YAZ 2007, SAYI: 25

nin kuvvetli oldu¤u bölgelerde Kelime-ifiehadet ve Kur’an okuyup sa¤ taraf›na üçdefa, sol taraf›na üç defa, yukar›ya üç defa“süf, süf, süf” deyip uyuyan adam›n rüya-s›na korkunç fleyler girmez, evi de h›rs›z-eflk›yadan uzak olur. Anatay da o gelene¤idevam ettirerek ama onu kendi iste¤inegöre modernlefltirerek “‹ste¤im babamyar›n gelsin” der. “Yast›¤›n hazine olmas›”iyili¤in sembolü, “hazine” sadece zengin-likten ibaret de¤il. Bu iyilik anlam›na dagelir. ‹nsan yatarken temiz düflünceler ta-fl›r. K›rg›zlar uyumaya giderken elini yüzü-nü y›kar ve d›flar› ç›k›p havaya bakarlar. Buâdetler gece uykusunun normal olmas›-n›n, iyi rüyalar görmesinin temel flart›d›r.Yast›¤a kafas›n› koymufl insan sadece iyidüflüncelerle uykuya dalar. Demek ki Ana-tay’›n terbiyesi de böyle. Onun iste¤i, ba-bas›n›n savafltan sa¤-salim dönmesidir.

Milli K›rg›z geleneklerine göre bir babakendi kulland›¤› eflyalar› o¤luna vermeli-dir. Böyle davranarak o¤lunun büyüdü¤ü-ne inand›¤›n› ve ona güvendi¤ini resmiolarak beyan etmifl olur. Avc› o¤lunun ken-di mesle¤ini devam ettirece¤ine inand›-¤›nda tüfe¤ini ona teslim eder, çiftçi çapa-s›n› verir, terzi i¤nesini, binici bindi¤i at›n›o¤luna özel âdetlerle teslim eder. Bu âdet-le baba o¤luna kendi haklar›n› ve miras›n›teslim eder. Eserde babas› Sultanmurat’aaraban›n gemini vermekle, arabadakiÇabdar ve Çongtoru adl› atlar› da ona tes-lim etmifl, milletin karfl›s›na gelmifl savaflagizli haz›rl›k yapm›flt›r. Yani babas› o¤lunacepheye gidece¤ini sessiz bir flekilde anla-tarak ona ülke içini, ülkede kalm›fl milletinkaderini, tüm iflleri teslim etmifltir.

Sultanmurat’›n atlara ilgi ve sayg›s›,onlara “Kambar-Ata’n›n nesilleri” diyeseslenmesi çok önemlidir. Yazar ve tarihçiKengefl Cusupov “K›rg›zlarda eskiden kal-m›fl bir atasözü vard›r ‘Dili güzel olan eksikhayat geçirmez, piri olmayan millet ola-maz.’ Milletimiz bu atasözünü Tanr›’yainand›¤› devirden bugüne kutsal saymak-ta. Onlar Pirlerin insan hayat›n› çeflitli kor-kulardan, kargaflalardan korudu¤unainanm›fllard›r.

Dolay›s›yla K›rg›zlar 54 Pire inan›rlar.Hayvan Piri – Malabay, Geyik Piri – Ak Bay-biçe (Kayberen), Y›lan Piri – fiaymerden, S›-¤›r Piri – Zangi Baba, Kaytaz Piri – Ak Mü-yüz, Fare Piri – Çiye Ata, Köpek Piri – Kuma-y›k, Koyun Piri – Çolpon-Ata, At Piri – Kam-bar-Ata, Deve Piri – Oysul-Ata, Keçi Piri –fi›ypang Ata (Ç›çang Ata), Kuflun Piri – Alp

Kara Kufl (Buuday›k), Yar›fl At›n Piri – Dul-dul (Celmayan), Kurt Piri – Kara Çayan,Da¤ s›çan Piri – Solton Mergendir bunlar-dan baz›lar›d›r.”2

Dolay›s›yla K›rg›zlarda ata seslenmedeçocu¤un onun pirini söylemesi do¤al vemilli gelene¤e, inançlara uygundur. Ata,insana seslenir gibi “Hayvan›m” diyeonunla konuflmas› esas tafl›ma ve ulafl›mgücü olan hayvana sayg› duymak anla-m›ndad›r.

Buna benzer halk edebiyat›ndaki gele-neksel motifler 20. asr›n delikanl›s› Sul-tanmurat’›n haf›zas›nda da yerleflmifltir.Kendi atlar›na destanlardaki yar›fl atlar›gibi en güzel kelimelerle seslenir ve kim-seye söylemedi¤i babas› hakk›ndaki s›rla-r›n› söyler. Bu çocuk ruhuna ait K›rg›zlar›nmilli inançlar›n›n hayata yans›mas›yd›.

“fi›ralga” bir

hay›rseverlik sembolüdür

Erken Dönen Turnalar eserinde milli gele-neklerin insan haf›zas›ndan gerçek haya-ta yans›mas›n›n d›fl›nda inan›fllara uyma-yan bak›fllar da vard›r. ‹lk önce Aksaydaeserin esas kahramanlar› olan çocuklartarla ekmekle meflgul iken onlar avdandönen avc›larla karfl›lafl›r. K›rg›z âdetlerin-de avdan dönerken yabanc› birisiyle bilekarfl›lafl›lsa “fl›ralga” ya da bir miktar et b›-rak›lmal›d›r. ‹ki avc› Aksay çocuklar›na on-

lar› tan›mad›¤› halde geyik etinden b›rak-m›flt›r. Zorla avlad›¤› hayvan›n› tan›mad›-¤› insanlara, hatta yiyecek k›tl›¤› yaflanansavafl döneminde vermek insan mant›¤›-na s›¤mayan bir cömertliktir. Fakat buAdet K›rg›z milli geleneklerinde önemli biryere sahiptir. Dolay›s›yla Sultanmurat vearkadafllar› çok zor savafl zaman›nda milliâdetlere uyan bu avc›lara en içten teflek-kür ederler. Yazar bu âdetle “fl›ralga” ver-mek töresini 20. asr›n delikanl›lar›n›n bil-di¤ini ifade etmeyi istemifltir.

Erken Dönen Turnalar’da birileri Sul-tanmurat ve arkadafllar›n›n çal›flt›¤› tar-laya gelir. Onlardan “fl›ralga” istediklerin-de, onlar çocuklardan uzaklafl›rlar. Çokflafl›rm›fl delikanl›lar›n kafas›na: “âdet bil-meyen bunlar da kim? Yoksa tarlada çal›-flan çiftçiyi gören insan tan›masa bile on-dan hiç selamlaflmadan uzaklaflmaz. On-lar bize gelip “harman›n›z bu¤dayla dol-sun, sonbaharda harman hediyeli¤ini al-maya gelece¤iz,”3 demeliydi. ‹flte bu milligeleneklere uymayan yolcular bir belayadüfleceklerdir. Milli âdetleri bilen ve onugelifltiren delikanl›lar ve gece h›rs›zl›kyapmaya çal›flan, milli geleneklere uyma-yan adamlar birbirinden çok farkl›d›r. “fi›-ralga” b›rakm›fl avc›lar ve selamlaflmayagelmeyen yolcular delikanl›lar›n inançderecesini kontrol etme cetvelidir. Özelbir s›nav gibidir.

‹nsan vefat etti¤inde ilk önce onun engüzel taraflar› koflu ve a¤›tla söylenir. Av-c›lar›n ise vefat etti¤inde ilk önce hat›rla-nan iyi taraf› halka “fl›ralga” verip verme-di¤idir. “fi›ralga”, insan› de¤erlendirme veonun terbiyesini ölçmenin büyük sembo-lüdür.

Eserin di¤er bir sembolü, turnalard›r.Turnalar iyili¤in, müreffeh hayat›n sem-bolüdür. K›rg›z inançlar›na göre bahardaturnalar erken döndü¤ü y›l müreffeh vebar›fl y›l› olur. Çocuklu¤uyla erken veda-laflm›fl, kendi çal›flmalar›yla cephedeki fa-flistlerle mücadele etmifl ve babalar›n› çoközleyen çocuklar, turnalar›n erken döndü-¤ünü fark ederek atalar›ndan duydu¤umilli inançlarla müreffeh hayat getirece-¤ini ve savafl›n bitece¤ini düflünürler. �

1 Cengiz Aytmatov, 2. cilt, Frunze “K›rg›zistan”, 1982.132 sayfa.2 K, Cusupov, Eski K›rg›zlar›n tarihine ve ruhi mede-niyetine seyahet. Kitapta: K›rg›zlar, V cild, Biflkek,2002, s. 375-376.3 Cengiz Aytmatov, 2. cilt, Frunze “K›rg›zistan”, 1982.213 sayfa.



ÉÎÛ·ËÌÌ˚Â Ò‚flÁË ÛÍ�‡ËÌÒÍÓ„Ó ËÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡Ô�ÓÒÎÂÊË‚‡˛ÚÒfl Ò ‰‡‚ÌËı ‚�ÂÏÂÌ –

˝ÚÓ Ó·˙flÒÌflÂÚÒfl ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ÏË ËÒÚÓ�ËÍÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏË ÒÓ·˚ÚËflÏË, ‚ÓÈÌ‡ÏË,�‡Á‚ËÚËÂÏ ÚÓ�„Ó‚ÎË. é‰Ì‡ÍÓ ÌÂ ‚ÓÂÌÌ˚ÂÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÓÔ�Â‰ÂÎfl˛Ú ÒÓ‰Â�Ê‡ÌËÂÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ: Ì‡�Ó‰˚Ò·ÎËÊ‡ÂÚ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó. ÉÎ‡‚ÌÛ˛ �ÓÎ¸ ‚ ˝ÚÓÏÔ�ÓˆÂÒÒÂ Ë„�‡˛Ú Ó·˘ËÂ Ì‡�Ó‰Ì˚ÂÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó· ˝ÒÚÂÚË˜ÂÒÍÓÏ ÓÒ‚ÓÂÌËËÏË�‡. àÒÍÛÒÒÚ‚Ó – ÎÛ˜¯ÂÂ ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Ì‡�Ó‰˚ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ÔÓÌËÏ‡Ú¸ ‰�Û„‰�Û„‡ ‰‡ÊÂ ·ÂÁ ÁÌ‡ÌËfl flÁ˚Í‡. ïÓÚfl Í‡Í �‡Á‚ ÛÍ�‡ËÌÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ ÚÛ�ÂˆÍËı ÒÎÓ‚ Ó˜ÂÌ¸ÏÌÓ„Ó: Ï‡È‰‡Ì, Í‡È‰‡ÌË, „‡È‰‡Ï‡ÍË, ı‡·‡�,Ú‡·Ó�, Ú‡ˆfl, „‡�·‡, Í‡ÈÏ‡, ÍËÎËÏ, ˜Û·ÛÍ,·ÛÌ˜ÛÍ. è�Â‰ÏÂÚ˚ Ó·ËıÓ‰‡, ÍÓ‚�˚, ÚÍ‡ÌË‰Îfl Ó‰ÂÊ‰˚ Ò ı‡�‡ÍÚÂ�Ì˚ÏË ÚÛ�ÂˆÍËÏËÓ�Ì‡ÏÂÌÚ‡ÏË, ÔÓÒÛ‰‡, ÍÛ�ËÚÂÎ¸Ì˚ÂÚ�Û·ÍË, Ò‡Ï‡ Ó‰ÂÊ‰‡ – ¯‡�Ó‚‡�˚,„ÓÎÓ‚ÌÓÈ Û·Ó� – ¯‡ÔÍ‡ ÒÓ ¯Î˚ÍÓÏ,Ó�ÛÊËÂ – ·ÛÌ˜ÛÍË, ·ÛÎ‡‚‡ – ‚ÒÂ ˝ÚËÚÛ�ÂˆÍËÂ Ô�Â‰ÏÂÚ˚ ·˚ÎË ÛÊÂ Ò XVI ‚.ÔÓÔÛÎfl�Ì˚ Ë ‚ÓÒÚ�Â·Ó‚‡Ì˚ Ì‡ ìÍ�‡ËÌÂ.ùÚÓ Ì‡¯ÎÓ ¯Ë�ÓÍÓÂ ÓÚ�‡ÊÂÌËÂ ‚ËÁÓ·�‡ÁËÚÂÎ¸ÌÓÏ ËÒÍÛÒÒÚ‚Â.

í‡Í, Ì‡ ÒÚ‡�˚ı ÛÍ�‡ËÌÒÍËı ÔÓ�Ú�ÂÚ‡ıXVII - XVIII ‚‚. Ï˚ ‚Ë‰ËÏ ÛÍ�‡ËÌÒÍËıÍ‡Á‡ÍÓ‚ Ë „ÂÚÏ‡ÌÓ‚ ‚ Ó‰ÂÊ‰Â, Ò¯ËÚÓÈ ËÁÚÛ�ÂˆÍËı ÚÍ‡ÌÂÈ Ò ı‡�‡ÍÚÂ�Ì˚ÏÓ�Ì‡ÏÂÌÚÓÏ. ì˜‡ÒÚÌËÍ ïÓÚËÌÒÍÓÈ ·ËÚ‚˚ä. á·‡�‡ÊÒÍËÈ, Ì‡Ô�ËÏÂ�, Ô�Â‰ÒÚ‡ÂÚÔÂ�Â‰ Á�ËÚÂÎÂÏ ‚ Ó‰ÂÊ‰Â, ÍÓÚÓ�Û˛,ÒÓ„Î‡ÒÌÓ ËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍËÏ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡Ï, ÂÏÛÔÓ‰‡�ËÎ ÚÛ�ÂˆÍËÈ ÒÛÎÚ‡Ì ‚Ó ‚�ÂÏflÔ�Â·˚‚‡ÌËfl Í‡Á‡Í‡ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ (Ç ÏÛÁÂÂ „.äÓÌ¸fl ‰ÂÏÓÌÒÚ�Ë�ÛÂÚÒfl Ú‡Í‡fl ÊÂ ÚÍ‡Ì¸XVI ‚.). ç‡ ÔÓ�Ú�ÂÚ‡ı Ë ‚ ÓÔËÒ‡ÌËflıËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Í‡Á‡ÍÓ‚ ˜‡ÒÚÓ ÙË„Û�Ë�Û˛ÚÚÛ�ÂˆÍËÂ ÒÍ‡ÚÂ�ÚË, ÍÓ‚�˚, Ó�Ì‡ÏÂÌÚ˚,‚˚¯ËÚ˚Â ÚÛ�ÂˆÍËÂ ÔÓflÒ‡.

ç‡ ÏÌÓ„Ëı ÛÍ�‡ËÌÒÍËı ËÍÓÌ‡ı XVII -XVIII ‚‚. ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ı‡�‡ÍÚÂ�Ì˚Â ‰ÎflÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó Ó�Ì‡ÏÂÌÚ‡ ˆ‚ÂÚÍË „‚ÓÁ‰ËÍËËÎË Ú˛Î¸Ô‡Ì‡, ÎËÒÚ¸fl �ÂÔÂÈÌËÍ‡.è�ËÏÂ�ÓÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ËÍÓÌ‡ ë‚. çËÍÓÎ‡fl(ïVIII ‚.) ËÁ ˆÂ�Í‚Ë çËÍÓÎ˚ ç‡·Â�ÂÊÌÓ„Ó‚ äËÂ‚Â Ì‡ èÓ‰ÓÎÂ.

ã˛·Ó‚¸ ÛÍ�‡ËÌˆÂ‚ Í Ó�Ì‡ÏÂÌÚ‡ÎËÁÏÛÛ‰Ë‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÒÓ‚Ô‡‰‡Î‡ Ò ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ÏËÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËflÏË Ó Í�‡ÒÓÚÂ. ùÚÓ ‰‡‚‡ÎÓÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ ÏÌÓ„ËÏ ‡‚ÚÓ�ËÚÂÚÌ˚ÏÛÍ�‡ËÌÒÍËÏ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎflÏ ÛÚ‚Â�Ê‰‡Ú¸,˜ÚÓ ÛÍ�‡ËÌÒÍÓÂ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó, ÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÒÚ¸Ì‡�Ó‰‡ ‚ÒÂ„‰‡ Úfl„ÓÚÂÎ‡ ·ÓÎ¸¯Â Í ÇÓÒÚÓÍÛ,˜ÂÏ Í á‡Ô‡‰Û, ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ·Û‰Û˘ÂÂ�‡Á‚ËÚËÂ Â„Ó ‰ÓÎÊÌÓ Ë‰ÚË ‚ ·ÓÎ¸¯ÂÈÒ‚flÁË Ò ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÏË Ì‡�Ó‰‡ÏË,ÌÂÊÂÎË Ò á‡Ô‡‰ÓÏ Ë ÄÏÂ�ËÍÓÈ.

äÒÚ‡ÚË, Ú‡Í ÊÂ ÔÓÎ‡„‡Î Ë ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl

к у л ь т у р а k ü l t ü r


Восточные мотивы вукраинском искусстве

Нина Пархоменко

Кандидат искусствоведения, ведущий научный сотрудник Национального художественного музея украинского искусства (Киев).

Ukrayna sanat›nda

Do¤u izleri

Nina Parhomenko

Plastik Sanatlar uzman›, Ukrayna Sanat› Müzesi Memuru (Kiev).

Ukrayna ve Türk sanatlar›n›n köklüiliflkileri eskiden beri devam edi-yor. Bu tarihsel politik olaylar; sa-

vafllar ve ticaretin geliflmesiyle aç›klan›-yor. Uluslararas› iliflkilerin içeri¤ini savafl-lar belirlemez. Burada baflrolü, halklar›nortak estetik dünya alg›lar› oynar. Sanat;milletler birbirlerinin dillerini bilmeselerde birbirlerini anlayabileceklerinin en iyiispat›d›r. Bu arada Ukraynacada birçokTürkçe kelime var: Maydan (meydan),kaydani (kaytan), gaydamaki (haydamakfiilinden), habar (haber), tabor (çingenekafilesi), tatsiya (tepsi), garba (Tatarcadaaraba anlam›na gelen arba kelimesi), kay-ma (k›y›, kenar), kilim, çubuk, bunçuk (at-lar›n boynuna tak›lan de¤erli tafllar). Eveflyalar›, hal›lar, karakteristik Türk süsle-meleri olan elbise kumafllar›, kap-kacak-lar, pipolar, flarovarlar (flalvar), süslü flap-kalar, boncuklu silahlar, toplu i¤ne bütünbu Türk eflyalar› XVI. yüz y›ldan beri popü-ler ve aranan eflyalar, plastik sanatlardagenifl bir yank› buldu.

XVII – XVIII. yüzy›llar›nda Ukrayna’n›neski portrelerinde Kazak ve Hetmanlar›n›Türk kumafllar›yla dikilen ve karakteristiksüslemeleri olan elbiseler içinde görüyo-ruz. Hotin savafl›na kat›lan K. Zbarajskiy,tarih belgelerine göre ‹stanbul’a gitti¤izaman Türk sultan›n kendisine hediye et-ti¤i k›yafetle görünüyor (bu k›yafetin ben-zeri Konya flehrindeki müzede sergileni-yor XVI. yüzy›l›n ayn› kumafl›). Bu tür por-trelerde Kazaklar›n eflya tasvirinde s›k s›kTürk sofra örtüleri, hal›lar›, nak›fllar› ve di-kilmifl Türk kuflaklar› göze çarpar.


Хюррем СултанHürrem Sultan

YAZ 2007, SAYI: 25

‡‚ÒÚ�ËÈÒÍËÈ ËÒÚÓ�ËÍ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ âÓÁÂÙëÚ�ÊË„Ó‚ÒÍËÈ (1862-1941), ÍÓÚÓ�˚È‚ÓÁ„Î‡‚ÎflÎ ÔÂ�‚˚È àÌÒÚËÚÛÚ ËÒÚÓ�ËËËÒÍÛÒÒÚ‚ ‚ ÇÂÌÂ. Ç Ò‚ÓËı ÍÌË„‡ı,‚˚ÔÛ˘ÂÌÌ˚ı ‚ 1930 „., ÓÌ „Ó‚Ó�ËÎ Ó‚ÎËflÌËË ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ÇÓÒÚÓÍ‡ Ì‡Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚�ÓÔÂÈÒÍÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛ�Û, Ó ·ÓÎ¸¯ÓÏÁÌ‡˜ÂÌËË ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ à�‡Í‡ Ë íÛ�ˆËË ‰ÎflÂ‚�ÓÔÂÈÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË.

Ç‡‰ËÏ ôÂ�·‡ÍÓ‚ÒÍËÈ (1876-1957)Ò‚Ó˛ Ì‡Û˜ÌÛ˛ �‡·ÓÚÛ, ËÁ‰‡ÌÌÛ˛ ‚˝ÏË„�‡ˆËË, „‰Â ÓÌ Ì‡ıÓ‰ËÎÒfl Ò 1922 „., Ú‡ÍË Ì‡Á‚‡Î: «ÇÓÒÚÓÍ ËÎË êËÏ?». Ç ÌÂÈ ÓÌ Ì‡ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ Ï‡ÚÂ�Ë‡ÎÂ (ÍÓ‚�˚,‚˚¯Ë‚ÍË) ‰ÓÍ‡Á˚‚‡Î, ˜ÚÓ ÛÍ�‡ËÌÒÍ‡flÍÛÎ¸ÚÛ�‡ Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ÍÛÎ¸ÚÛ�˚ ÇÓÒÚÓÍ‡, ‡ ÌÂ á‡Ô‡‰‡. ùÚË Ë‰ÂËÓÌ ÓÚ�‡ÁËÎ ‚ ÍÌË„Â «ìÍ�‡ËÌÒÍËÈ ÍÓ‚Â�»,ËÁ‰‡ÌÌÓÈ ‚ 1927 „.

ä Ú‡ÍÓÈ ÊÂ Ï˚ÒÎË Ô�Ë¯ÂÎ ËÛÍ�‡ËÌÒÍËÈ ıÛ‰ÓÊÌËÍ-˝ÏË„�‡ÌÚ ÄÎÂÍÒÂÈÉ�Ë˘ÂÌÍÓ. ùÏË„�Ë�Ó‚‡‚ ‚ ÔÂ�‚˚Â ‰ÌËéÍÚfl·�¸ÒÍÓÈ �Â‚ÓÎ˛ˆËË ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ, ÓÌÁ‡�ËÒÓ‚‡Î Ú‡Ï ‡�ıËÚÂÍÚÛ�Ì˚Â Ô‡ÏflÚÌËÍË,ÒÓÁ‰‡Î ÏÌÓ„Ó ‡Í‚‡�ÂÎÂÈ (ÓÌË ËÏÂÎËÓ„�ÓÏÌ˚È ÛÒÔÂı Ì‡ ‚˚ÒÚ‡‚ÍÂ ‚ è‡�ËÊÂ ‚1930 „.), ÓÚÏÂÚËÎ ·ÎËÁÓÒÚ¸ ÚÛ�ÂˆÍÓÈÏÛÁ˚ÍË (ÔÓ ÏÂÎÓ‰ËÍÂ, ˝ÏÓˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈÓÍ�‡ÒÍÂ) Í ÛÍ�‡ËÌÒÍËÏ Ì‡�Ó‰Ì˚Ï ÔÂÒÌflÏ.

Ç 1920-1930 „„. ÛÍ�‡ËÌÒÍËÂ Û˜ÂÌ˚Â Ç. ôÂ�·‡ÍÓ‚ÒÍËÈ, Ä.äÓ‚‡ÎÂ‚ÒÍËÈ, Ç. áÛÏÏÂ�, ç. å‡Í‡�ÂÌÍÓ,å.ÇflÁ¸ÏËÚËÌÓ‚‡, å. çÓ‚ËˆÍ‡fl ÒÚ‡ÎËËÌËˆË‡ÚÓ�‡ÏË ÒÓÁ‰‡ÌËfl ‚ äËÂ‚ÂËÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl, ÍÛ�ÒÓ‚

ËÁÛ˜ÂÌËfl ÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó flÁ˚Í‡, ËÁ‰‡ÌËflÒÔÂˆË‡ÎËÁË�Ó‚‡ÌÌÓ„Ó ÊÛ�Ì‡Î‡«ÇÓÒÚÓ˜Ì˚È ÏË�», ÒÂÍˆËË «àÒÍÛÒÒÚ‚ÓËÒÎ‡Ï‡» ‚ ìÍ�‡ËÌÒÍÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ.

Ç 1927 „. ·˚Î Ó�„‡ÌËÁÓ‚‡Ì ‰‡ÊÂ 1-È‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰˜ÂÒÍËÈ Ò˙ÂÁ‰ ‚ äËÂ‚Â, ‡ ‚ 1928 „.ÛÍ�‡ËÌÒÍ‡fl ‰ÂÎÂ„‡ˆËfl ÔÓ·˚‚‡Î‡ ‚ íÛ�ˆËË.å‡�¯�ÛÚ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË Ô�ÓÎÂ„‡Î ˜Â�ÂÁëÚ‡Ï·ÛÎ, ÄÌÍ‡�Û, äÓÌ¸˛, ëÏË�ÌÛ, ÅÛ�ÒÛ,ù‰Ë�ÌÂ. ìÍ�‡ËÌÒÍËÂ Û˜ÂÌ˚Â ‚˚ÒÚÛÔËÎË ÒÎÂÍˆËflÏË, ËÁÛ˜‡ÎË Ó�Ì‡ÏÂÌÚ˚ ÚÛ�ÂˆÍËıÏÂ˜ÂÚÂÈ. ÇÓÁ‚�‡ÚË‚¯ËÒ¸ Ì‡ ìÍ�‡ËÌÛ, Ç.áÛÏÏÂ� ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Î ‚ ÛÍ�‡ËÌÒÍËıÊÛ�Ì‡Î‡ı «ÇÒÂÒ‚iÚ», «óÂ�‚ÓÌËÈ ¯Îflı»ÒÚ‡Ú¸Ë «åÛÁÂË ëÚ‡Ï·ÛÎ‡», «íÛ�ÂˆÍËÂÏÛÁÂË», «é· ËÒÍÛÒÒÚ‚Â ÚÛ�ÂˆÍËı Ì‡�Ó‰Ó‚»Ë Ú.‰.

XVII. ve XVII. yüzy›llar›nda birçok Uk-rayna ikonundaki azizlerin k›yafetlerindeveya fonda Türk süslemelerinden karan-fil, lale ve dulavrat yapra¤› vard›r. BunaNikola Naberejnaya kilisesindeki Aziz Ni-kolay’›n XVII. yüzy›l›ndan kalan ikona ör-nek olarak gösterilebilir.

Ukraynal›lar›n süsleme sevgisi Do-¤u’nun güzellik anlay›fllar›yla flafl›rt›c› birflekilde uyufluyordu. Bu da otorite sahibibirçok Ukraynal› araflt›rmac›ya Ukraynasanat›n›n, halk›n anlay›fl›n›n Bat›’dançok Do¤u’ya meyletti¤ini iddia etmekiçin bir temel teflkil etti. Bundan da öte,

k ü l t ü r к у л ь т у р а


Любовь украинцев к орнаментализму удивительно совпадала свосточными представлениями о красоте. Это давало

основание многим авторитетным украинским исследователямутверждать, что украинское искусство, ментальность народа

всегда тяготела больше к Востоку, чем к Западу.

Ukraynal›lar›n süsleme sevgisi Do¤u’nun güzellik

anlay›fllar›yla flafl›rt›c› bir flekilde uyufluyordu. Bu da otorite

sahibi birçok Ukraynal› araflt›rmac›ya Ukrayna sanat›n›n,

halk›n anlay›fl›n›n Bat›’dan çok Do¤u’ya meyletti¤ini iddia

etmek için bir temel teflkil etti.

Ç äËÂ‚Â, Ì‡ ·‡ÁÂ åÛÁÂfl Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó Ë‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ (ÏÛÁÂÈ Å.Ç. ï‡ÌÂÌÍÓ)ÒÓÒÚÓflÎ‡Ò¸ ‚˚ÒÚ‡‚Í‡ ÔÓ‰ Ì‡Á‚‡ÌËÂÏ«àÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÒÚ�‡Ì ËÒÎ‡Ï‡». ç‡ ÌÂÈ ·˚Î‡¯Ë�ÓÍÓ ·˚Î‡ Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ‡ ÚÛ�ÂˆÍ‡flÍÂ�‡ÏËÍ‡ – �‡ÒÔËÒÌ˚Â Ú‡�ÂÎÍË ËÁÁÌ‡ÏÂÌËÚ˚ı ˆÂÌÚ�Ó‚ àÁÌËÍ Ë ä˛Ú‡ı¸fl.ùÚË ˝ÍÒÔÓÌ‡Ú˚ ÔÓ‰‡�ËÎ ÏÛÁÂ˛Ò‡Ï‡�Í‡Ì‰ÒÍËÈ ıÛ‰ÓÊÌËÍ ëÚÓÎfl�Ó‚.äÒÚ‡ÚË, Ë ÒÂÈ˜‡Ò ‚ ÌÓ‚ÓÈ �‡Ò¯Ë�ÂÌÌÓÈ˝ÍÒÔÓÁËˆËË ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ˝ÚÓ„ÓÏÛÁÂfl ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÏÂÒÚÓ Á‡ÌËÏ‡˛Ú Ô�Â‰ÏÂÚ˚ÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡.

Ç 1920-Â „„. ‚ ï‡�¸ÍÓ‚ÒÍÓÏıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍÓÏ ÏÛÁÂÂ ·˚ÎÓÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÓ Ë ÓÔËÒ‡ÌÓ å.ÇflÁ¸ÏËÚËÌÓ‚ÓÈ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÒÓ·�‡ÌËÂ Ô�Â‰ÏÂÚÓ‚ ËÒÎ‡ÏÒÍÓ„ÓËÒÍÛÒÒÚ‚‡. éÌË ˝ÍÒÔÓÌË�Ó‚‡ÎËÒ¸ Ì‡‚˚ÒÚ‡‚ÍÂ «àÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. Ñ‡ÎÂÍËÈ Ë·ÎËÁÍËÈ ÇÓÒÚÓÍ». ç‡ ˝ÚÓÈ ‚˚ÒÚ‡‚ÍÂ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÏÂÒÚÓ ·˚ÎÓ Û‰ÂÎÂÌÓ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ûä�˚Ï‡ Ë Â„Ó Ò‚flÁflÏ Ò íÛ�ˆËÂÈ.ìÍ�‡ËÌÒÍËÂ ‡�ıÂÓÎÓ„Ë ËÁÛ˜‡ÎË Ô‡ÏflÚÌËÍËÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ‚ Å‡ı˜ËÒ‡�‡Â,Ö‚Ô‡ÚÓ�ËË (ÏÂ˜ÂÚ¸ �‡·ÓÚ˚ ëËÌ‡Ì‡),îÂÓ‰ÓÒËË, ëÛ‰‡ÍÂ. Ç 1925-1926 „„. ÓÌËÏÌÓ„ÓÂ Ò‰ÂÎ‡ÎË ‰Îfl ÒÔ‡ÒÂÌËflÔÓÎÛ�‡Á�Û¯ÂÌÌ˚ı Í‡�‡‚‡Ì-Ò‡�‡Â‚,Ï�‡ÏÓ�Ì˚ı Ì‡‰„�Ó·ËÈ (150 ¯ÚÛÍ) Ì‡ÍÎ‡‰·Ë˘‡ı ëÚ‡�Ó„Ó ä�˚Ï‡, Ì‡¯ÎË‚‡ÊÌ˚Â ÏÂÒÚ‡ ÔÓ„�Â·ÂÌËÈ (Ì‡Ô�ËÏÂ�,ÔÓ„�Â·ÂÌËÂ ¯ÂÈı‡ ËÁ äÓÌ¸Ë),ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚Â �‡·ÓÚ˚ ÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó‡�ıËÚÂÍÚÓ�‡ éÏÂ�‡, ÒÔ‡Ò‡ÎË ËÁ‡ÙËÍÒË�Ó‚‡ÎË Ì‡ ÙÓÚÓ ËÁ�‡Áˆ˚, �ÂÁ¸·ÛÔÓÚÓÎÍ‡ Ë ÏËı�‡·Ó‚ Á‰‡ÌËÈ Ò. ä‡�‡ÒÛ·‡Á‡�‚ ä�˚ÏÛ.

ÅÓÎ¸¯ÓÈ ‚ÍÎ‡‰ ‚ ÛÍ�‡ËÌÒÍÓÂÚÛ�ÍÓ‚Â‰ÂÌËÂ ‚ÌÂÒ ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl Û˜ÂÌ˚È î.òÏËÚ, ÍÓÚÓ�˚È Ô�ÂÍ�‡ÒÌÓ ÁÌ‡ÎÔ‡ÏflÚÌËÍË íÛ�ˆËË, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Â˘Â ‚ 1910-ı „„. �‡·ÓÚ‡Î ‚ êÛÒÒÍÓÏ ‡�ıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÏËÌÒÚËÚÛÚÂ ‚ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂ. Ç 1921 „. ÓÌÒÚ‡Î ‡Í‡‰ÂÏËÍÓÏ ìÍ�‡ËÌÒÍÓÈ ÄÍ‡‰ÂÏËËÌ‡ÛÍ Ë ‚ÓÒÔËÚ‡Î ˆÂÎÛ˛ ¯ÍÓÎÛ ÛÍ�‡ËÌÒÍËıËÒÍÛÒÒÚ‚Ó‚Â‰Ó‚-‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰Ó‚. Ç 1917 „.‚ÏÂÒÚÂ ÒÓ Ò‚ÓËÏ Û˜ÂÌËÍÓÏ å. å‡Í‡�ÂÌÍÓÓÌ ÔÓÂı‡Î ‚ í�‡·ÁÓÌ (í�‡ÔÂÁÛÌ‰) ‰ÎflËÁÛ˜ÂÌËfl Ë ÍÓÌÒÂ�‚‡ˆËË Ú‡Ï Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ÒÚ‡�ËÌ˚. èÓ ‚ÓÁ‚�‡˘ÂÌËË ‚ äËÂ‚ ÓÌ ˜ËÚ‡Î‚ ÛÌË‚Â�ÒËÚÂÚÂ ÎÂÍˆË˛ «í�‡ÔÂÁÛÌ‰.è‡ÏflÚÌËÍË ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ Ë ÒÚ‡�ËÌ˚», ‡ ‚1924 „. ÒÓÒÚ‡‚ËÎ ÔÛÚÂ‚Ó‰ËÚÂÎ¸ ÔÓ ÏÛÁÂ˛ËÏ. Å.Ç. ï‡ÌÂÌÍÓ ‚ äËÂ‚Â, ‚ ÍÓÚÓ�ÓÏ ÓÔËÒ‡ÎÂ„Ó ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÎÎÂÍˆË˛. Ö˘Â ‚ 1906 „. å.å‡Í‡�ÂÌÍÓ ÓÚÏÂ˜‡Î: «...ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÂËÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÇÓÒÚÓÍ‡, èÂ�ÒËfl, Ï‡ÎÓ‡ÁË‡ÚÒÍËÂÔ‡ÏflÚÌËÍË – ˝ÚÓ ÚÓÚ ÔÛÚ¸, ‚ �ÛÒÎÂÍÓÚÓ�Ó„Ó ‰ÓÎÊÌ˚ ËÁÛ˜‡Ú¸Òfl‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ÇÓÒÚÓÍ‡ ËûÊÌÓÈ êÓÒÒËË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÂ�ËÓ‰‡ä‡Á‡ˆÍÓ„Ó, ‡ Ë ·ÓÎÂÂ ‰‡‚ÌÂ„Ó». éÌÔÓÍ‡Á˚‚‡Î ˝ÚÓ Ì‡ Ô�ËÏÂ�Â ÛÍ�‡ËÌÒÍÓÈ‚˚¯Ë‚ÍË, ÔÓflÒÓ‚ ÔÂ�ËÓ‰‡ Í‡Á‡ˆÍÓÈÒÚ‡�ËÌ˚.

äËÂ‚ÒÍËÈ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ ‡�ıËÚÂÍÚÛ�˚

bu anlay›fl›n geliflim hedefi Bat› ve Ame-rika’dan çok Müslüman milletlerle iliflki-lerde aranmal›d›r.

Viyana’da ilk Tarih ve Sanat Enstitü-sü’nü kuran Avusturyal› ünlü sanat tarih-çisi Josef Strzygovski de (1862–1941) ayn›flekilde düflünüyordu. Do¤u sanat›n›n Ba-t› Avrupa sanat›n› etkiledi¤ini savunuyor,Avrupa medeniyeti için Irak ve Türkiye sa-natlar›n›n öneminin büyüklü¤ünü ispatetmifl, hatta 1930 y›l›nda bu konuyla ilgilikitaplar da yay›nlam›flt›r.

Vadim fierbakovskiy (1876 – 1957) göçetti¤i yerde yazd›¤› bilimsel çal›flmas›na“Do¤u veya Roma” ad›n› verdi. Çal›flma-s›nda sanat malzemelerine (hal›, örgü)dayanarak Ukrayna kültürünün asl›ndaBat›’n›n de¤il, Do¤u kültürünün bir par-ças› oldu¤unu ispat etti. Düflüncelerin1927 y›l›nda yay›nlad›¤› Ukrainskiy Kovör(Ukrayna Hal›s›) kitab›nda yer verdi.

Ayn› düflünceye Ukrayna sanatç›s›göçmen Aleksey Griflenko da kat›l›yordu.Devrimin ilk günlerinde ‹stanbul’a göçetmifl ve ço¤u sulu akvarel olmak üzere(bunlar 1930 y›l›nda Paris’teki sergidebüyük bir baflar› elde etti) orada mimarieserlerin resimlerini yapm›flt›. Türk mü-zi¤inin melodi ve duygulu yap›s›yla Uk-rayna halk flark›lar›na benzerli¤ini ortayaç›kard›.

1920 – 1930 y›llar› aras›nda Ukrayna bi-lim adamlar› Vadim fierbakovskiy, A. Ko-

valevskiy, V. Zummer, N. Makarenko, M.Vyazmitinova, M. Novitskaya Kiev’de Do-¤u Bilimleri Enstitüsü’nün kurulmas›n›n,Türkçe kurslar›n›n, Vostoçn›y Mir (Do¤uDünyas›) dergisinin yay›nlanmas›n›n, Uk-rayna Bilimler Akademisi’nde ‹slam Sana-t› flubesinin öncülü¤ünü yapt›lar.

Hatta 1927 y›l›nda Kiev’de 1. fiarkiyatç›-lar Kongresi düzenlenmifl, bunu takipeden 1928 y›l›nda Ukrayna heyeti Türki-ye’ye gitmifltir. Heyetin güzergâh› ‹stan-bul, Ankara, Konya, ‹zmir, Bursa, Edir-ne’den geçiyordu. Ukraynal› bilim adam-lar› konferanslar verirken, bir yandan daTürkiye’deki camilerin süslemelerini arafl-t›rd›lar. Ukrayna’ya döndükleri zaman V.Zummer Vsesivit, Çerçov›y filyah gibi Uk-rayna dergilerinde ‹stanbul’un Müzeleri,Türkiye Müzeleri, Türkiye Halk Sanatlar›v.b. konular›nda makaleler yay›nlad›.

Kiev’de Bat› ve Do¤u Sanatlar› Müze-si’nde (B. V. Hanenko Müzesi) ‹slam Ülke-leri Sanat sergisi aç›ld›. Sergide ‹znik veKütahya gibi meflhur seramik merkezle-rinden çini tabaklar sergilendi. Sergile-nen bu eflyalar› müzeye Semerkantl› sa-natç› Stolyarov hediye etmiflti. Bugün deKiev’deki bu müzede zenginlefltirilmiflDo¤u sanat›n›n yeni ekspozisyonundaen büyük yeri Türk sanat› unsurlar› yeral›yor.

1920 y›l›nda Harkov Sanat ve TarihMüzesi’nde bilimsel çal›flmas›n› M. Vyaz-mitinova’n›n yapt›¤› ‹slam sanatlar› eser-leri bir araya getirildi. 1929 y›l›nda Do¤uSanat› sergisini düzenledi. Bu sergide K›-r›m sanat› ve Türkiye ile olan iliflkileri bü-yük bir yer almas› oldukça dikkat çekti. K›-r›m’da Ukraynal› arkeologlar, Bahçesa-ray’da, Yevpatoriya’da (Mimar Sinan’›neseri cami), Feodosiya ve Sudak’taki Türksanat› eserlerini araflt›rarak büyük bir iflyapt›lar. 1925 – 1926 y›llar›nda yar› y›k›kkervansaraylar›n, Eski K›r›m mezarl›kla-r›ndaki mermer mezar tafllar›n›n (150adet) kurtar›lmas› için çok çaba harcad›-lar. Önemli kabirlerden, mesela Kon-ya’dan bir fleyhin mezar›n› buldular. TürkMimar Ömer’in imzal› eserlerini buldular.K›r›m’da Karasubazar’da çinileri, tavan vemihrap oymalar›n› kurtar›p foto¤raflar›n›çektiler.

Ukrayna’daki Türkiye araflt›rmalar›naönde gelen bilim adam› F. fimit’in büyükkatk›lar› olmufltur. Çünkü fimit Türkiyeeserlerini iyi bilen bir uzman. Daha dev-rimden önce 1910’lu y›llarda ‹stanbul’da-

к у л ь т у р а k ü l t ü r


YAZ 2007, SAYI: 25

à. åÓ�„ËÎÂ‚ÒÍËÈ (1880-1921) Á‡‰‡ÎÒflˆÂÎ¸˛ ËÁÛ˜ËÚ¸ „ÎÛ·ËÌÌ˚Â Ò‚flÁË ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ıÌ‡�Ó‰Ó‚ Ò äËÂ‚ÒÍÓÈ êÛÒ¸˛, ‰Îfl ˜Â„Ó ÒÌÓfl·�fl 1927 ÔÓ ÙÂ‚�‡Î¸ 1928 „. �‡·ÓÚ‡Î ‚ëÚ‡Ï·ÛÎÂ (‰Ó ˝ÚÓ„Ó ÓÌ ËÁÛ˜‡Î ÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓÂ‚ÎËflÌËÂ Ë�‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂ�ËË ë‡Ò‡ÌË‰Ó‚ ‚ë�Â‰ÌÂÈ ÄÁËË, Ä�ÏÂÌËË, É�ÛÁËË, å‡ÎÓÈÄÁËË).

ÅÓÎ¸¯ÓÈ ‚ÍÎ‡‰ ‚ ËÁÛ˜ÂÌËÂ ÛÍ�‡ËÌÒÍÓ-ÚÛ�ÂˆÍËı Ò‚flÁÂÈ,ÚÛ�ÂˆÍÓÈ ÎËÚÂ�‡ÚÛ�˚‚ÌÂÒ ÄÌ‰�ÂÈ äÓ‚‡ÎÂ‚ÒÍËÈ (1895 – 1969).éÌ ·˚Î �Â‰‡ÍÚÓ�ÓÏ Ë ÔÂ�Â‚Ó‰˜ËÍÓÏÔ�ÓËÁ‚Â‰ÂÌËÈ ÏÌÓ„Ëı ÚÛ�ÂˆÍËıÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ, ÔËÒ‡Î ÒÚ‡Ú¸Ë Ó ÒıÓ‰ÒÚ‚ÂÛÍ�‡ËÌÒÍÓ„Ó Ë ÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó ÒÔÓÒÓ·Ó‚ÔÂ�Â‰‚ËÊÂÌËfl ÔÓ ‚Ó‰Â, Ó· ËÒÚÓ�ËËÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó ÙÎÓÚ‡, �‡Á�‡·‡Ú˚‚‡Î ÚÂÏ˚«èÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ Ë ÍÛÎ¸ÚÛ�Ì˚Â Ò‚flÁËìÍ�‡ËÌ˚ Ë íÛ�ˆËË», «àÒÚÓ�ËÍÓ-‡�ıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ô‡ÏflÚÌËÍË ÚÛ�ÂˆÍÓÈÍÛÎ¸ÚÛ�˚ Ì‡ ïÂ�ÒÓÌ˘ËÌÂ», «çÓ‚‡fl ‡Á·ÛÍ‡‚ íÛ�ˆËË». éÌ ËÁÛ˜‡Î ÚÛ�ÂˆÍËÈ flÁ˚Í ‚åÓÒÍ‚Â, ‚ ã‡Á‡�Â‚ÒÍÓÏ ËÌÒÚËÚÛÚÂ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı flÁ˚ÍÓ‚, �‡·ÓÚ‡Î ‚ ÚÛ�ÂˆÍËı‡�ıË‚‡ı, Á‡ÌËÏ‡ÎÒfl ËÒÚÓ�ËÂÈ éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚‡ Ë ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ íÛ�ˆËË Ë ìÍ�‡ËÌ˚ Ò XVI ÔÓXIX ‚., ËÁ‰‡Î «ÄÌÚÓÎÓ„Ë˛ ÚÛ�ÂˆÍÓÈÎËÚÂ�‡ÚÛ�˚» (ï‡�Íi‚, 1932). äÓ‚‡ÎÂ‚ÒÍËÈ‚˚ÒÓÍÓ ÓÚÁ˚‚‡ÎÒfl Ó �ÂÙÓ�Ï‡ı ÄÚ‡Ú˛�Í‡.éÌ ·˚Î Ó�„‡ÌËÁ‡ÚÓ�ÓÏ II Ò˙ÂÁ‰‡‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰Ó‚ ‚ ï‡�¸ÍÓ‚Â, Ì‡ ÍÓÚÓ�ÓÏÔ�ËÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡ÎË Â„Ó ‰�Û„ – ‰Ë�ÂÍÚÓ�í˛�ÍÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ËÌÒÚËÚÛÚ‡, ‰ÂÍ‡ÌËÒÚÓ�ËÍÓ-ÙËÎÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚ‡ëÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓ„Ó ÛÌË‚Â�ÒËÚÂÚ‡, Ô�ÓÙÂÒÒÓ�îÛ‡‰ äÂÔ�˛Î˛-Á‡‰Â Ë ‰ÂÔÛÚ‡Ú ÇÂÎËÍÓ„Óç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÓ·�‡ÌËfl íÛ�ˆËË êÂ¯Ë‰ë‡ÙÂÚ-·ÂÈ. ç‡ Ò˙ÂÁ‰Â ·˚Î‡ ‚˚‰‚ËÌÛÚ‡Á‡‰‡˜‡ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl ÔÂ�Â‚Ó‰Ó‚ ÚÛ�ÂˆÍÓÈÎËÚÂ�‡ÚÛ�˚ Ì‡ ÛÍ�‡ËÌÒÍËÈ flÁ˚Í ËÌ‡Ó·Ó�ÓÚ. Ç �ÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÔÂ�Â„Ó‚Ó�Ó‚ÛÍ�‡ËÌÒÍÓÈ ÔÓ˝Ú è. í˚˜ËÌ‡ ·˚ÎÔ�Ë„Î‡¯ÂÌ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ, „‰Â ˜ËÚ‡Î Ò‚ÓËÒÚËıË (1928).

Ç ÚÛ�ÂˆÍËı ÊÛ�Ì‡Î‡ı Ë „‡ÁÂÚ‡ı 1920-ı„Ó‰Ó‚ ‚˚¯ÂÎ �fl‰ ÒÚ‡ÚÂÈ Ó· ÛÍ�‡ËÌÒÍÓÈÎËÚÂ�‡ÚÛ�Â. é‰Ì‡ÍÓ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚ÓÛÍ�‡ËÌÒÍËı Û˜ÂÌ˚ı-‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰Ó‚ ‚ 1930-Â„„. ·˚ÎË �ÂÔ�ÂÒÒË�Ó‚‡Ì˚. íÓ„‰‡ ÊÂÌ‡˜‡ÎÓÒ¸ „ÓÌÂÌËÂ Ì‡ ÒÓÚ�Û‰ÌËÍÓ‚ÛÍ�‡ËÌÒÍËı ÏÛÁÂÂ‚, Á‡Í�˚ÎÒfl àÌÒÚËÚÛÚ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl.

à ÚÓÎ¸ÍÓ ÔÓÒÎÂ Ó·�ÂÚÂÌËfl ìÍ�‡ËÌÓÈÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚ 1991 „. ‚ÌÓ‚¸ ÒÚ‡ÎÓ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÓÚÍ�˚Ú¸ ‚ äËÂ‚Â àÌÒÚËÚÛÚ‚ÓÒÚÓÍÓ‚Â‰ÂÌËfl ËÏ. Ä. ä�˚ÏÒÍÓ„Ó Ô�ËÄÍ‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ, ‚ÓÁ�Ó‰ËÚ¸ ÊÛ�Ì‡Î«ëıi‰ÌËÈ Ò‚iÚ», ÔÂ�ÂËÁ‰‡Ú¸ ÍÌË„Ë Ä.ä�˚ÏÒÍÓ„Ó «àÒÚÓ�Ëfl íÛ�ˆËË»(ÔÂ�ÂËÁ‰‡Ì‡ ‚ 1996 „.), Ô�Ó‚Ó‰ËÚ¸ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚Â ‡�ıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ �‡ÒÍÓÔÍË (‚ä�˚ÏÛ Ì‡ å‡Ì„ÛÔÂ, Å‡Î‡ÍÎ‡‚Â, óÛÙÛÚ-Í‡ÎÂ,ä‡ÏÂÌÂˆ-èÓ‰ÓÎ¸ÒÍÓÏ), „‰Â Ì‡È‰ÂÌÓ ÏÌÓ„ÓÚÛ�ÂˆÍËı ÍÛ�ËÚÂÎ¸Ì˚ı Ú�Û·ÓÍ, Ô�Â‰ÏÂÚ˚ÍÂ�‡ÏËÍË ä˛Ú‡ı¸Ë Ë ‰�Û„ËÂ Ô�Â‰ÏÂÚ˚. �

ki Rus Arkeoloji Enstitüsü’nde çal›flm›flt›.1921 y›l›nda Ukrayna Bilimler Akademi-si’ne üye oldu ve Ukrayna’da sanat tarih-çileri ve flarkiyatç›lar› e¤itmeye bafllad›.1917 y›l›nda ö¤rencisi M. Makarenko’ylaberaber Trapezund’a (Trabzon) tarihieserleri araflt›rmaya ve koruma alt›na al-maya gittiler. Kiev’e dönüflünde üniver-sitede “Trapezund, Geçmifl Sanat Eserle-ri” dersi verdi. 1924 y›l›nda B. V. HanenkoMüzesi için müzenin Do¤u koleksi-yonunu anlatt›¤› bir k›lavuzhaz›rlad›. 1906 y›l›ndaM. Makarenko“ D o ¤ u ’ n u n ,Pers’in ve Ana-dolu’nun sahipoldu¤u ‹slam sanat›üzerinden araflt›r›l-mas› yap›l›rken, dönemolarak Do¤u ile GüneyRusya iliflkilerinin sadeceKazaklar dönemiyle s›n›rlan-d›r›lmamas›, bundan daha daerken dönemlerin incelenmesigerekir.” dedi. Örnek olarak eski Ka-zak kuflaklar›ndaki Ukrayna ifllemele-rini gösterdi.

Kievli mimari araflt›rmac› ‹. Morgilevs-kiy (1880 - 1921) Do¤u milletleri ile KievRusya’s› aras›ndaki derin iliflkileri ö¤ren-mek amac›yla 1927 – 1928 y›llar›nda ‹stan-bul’da bulundu (bundan önce ‹ran impa-ratorlu¤u Sasaniler’in Orta Asya, Erme-nistan, Gürcistan, Anadolu’daki kültüreletkilerini araflt›rd›).

Ukrayna – Türkiye iliflkilerinin ve Tür-kiye edebiyat›n›n araflt›r›lmas›na AndreyKovalevsiy’nin (1895 – 1969) büyük katk›-lar› oldu. 1930’lu y›llar›n birçok Türk yaza-r›n›n redaktörü ve çevirmeni oldu, Ukray-na – Türkiye su ulafl›m›n›n benzerliklerinive Türk donanmas›n›n tarihini konu alanyaz›lar yazd›. “Ukrayna ve Türkiye Aras›n-

daki Politik ve Kültürel ‹liflkiler”, “TürkKültürünün Hersonflin’deki Tarihi Arke-olojik Eserleri”, “Türkiye’de Yeni Alfabe”gibi makaleler haz›rlad›. Lazarevskiy Do-¤u Dilleri Enstitüsü’nde Türkçe ö¤rendi,Türk arflivlerinde çal›flt›, Osmanl› Devle-ti’nin ortaya ç›k›fl›n› araflt›rd›, Atatürk’ünreformlar›na büyük de¤er verirdi, XVI –XIX. yüzy›llar›n›n Ukrayna ve Türkiye dip-lomatik iliflkilerini belgeleriyle araflt›rd›,Türk Edebiyat› Antolojisi’ni (Harkov –1932) o yay›nlad›. Harkov’da düzenlenenII. fiarkiyatç›lar Kongresi’ni de Kovalevskiydüzenledi. Bu kongreye Türkoloji Enstitü-sü Müdürü, ‹stanbul Üniversitesi Tarih veFiloloji Fakültesi Dekan› ve ayn› zamandaarkadafl› olan M. Fuat Köprülüzade ve Bü-yük Millet Meclisi Milletvekili Reflit SaffetBey de kat›ld›. Bu çal›flmalarda Türk ede-biyat›n›n Ukraynacaya tercümesinin ge-reklili¤i ve tersi hedeflendi. Görüflmelersonucunda Ukraynal› flair P. T›çina ‹stan-bul’a davet edildi ve orada fliirlerini oku-du (1928).

1920’li y›llar›n Türk dergileri ve gazete-lerinde Ukrayna edebiyat› hakk›nda birdizi yaz› yay›nland›. Fakat bu bilim adam-

lar›n›n ço¤u 1930’larda politik bask›laramaruz kald›lar. O zaman Ukrayna mü-

zelerinin çal›flanlar› takibatlara u¤-rad›lar ve fiarkiyat Enstitüsü ka-

pand›. Ancak Ukrayna ba¤›ms›zolduktan sonra 1991 y›l›nda Ki-

ev’de A. K›r›mskiy BilimlerAkademisi bünyesinde fiar-

kiyat Enstitüsü’nün tek-rar aç›lmas›, Shidniy

Svit dergisi, A. K›r›ms-kiy’nin kitaplar›n-

dan Türkiye Tari-hi (1996 y›l›nda

bas›ld›) yeni-den bas›l-

m a s ›m ü m -

k ü no l d u .K › -r › m ’ d aMangup’ta,Balaklav’da,Çufut Kale’de,Kaments Po-dolsk’ta art›k arke-olojik kaz›lar da yap›l›-yor. Bu kaz›larda birçokTürk piposu ve Kütahya çi-nisi objelerine rastland›. �

k ü l t ü r к у л ь т у р а


п у т е ш е с т в и е g e z i


Общее культурное наследие: токатские платки

Халит Омер Джамджи

Фотограф (Стамбул).

Ortak kültür miras›:

Tokat ve yazmalar›Halit Ömer Camc›

Foto¤rafç› (‹stanbul).

Токатские платки, словно эхо прошлого,голос добрососедства, любви и искусства.

Как жаль, что время беспощадно и поотношению к ним.

Sanat›n, bereketin, birlikte yaflaman›n,

sevdan›n eski ad› diye isimlendirebilece¤imiz

“Tokat yazmalar›” bugün var olma

mücadelesi veriyor.

Y olu Tokat’a u¤ram›fl yolcunun an-lataca¤› çok fley vard›r. Tokat ismi-nin menflei hakk›nda halk aras›n-

da anlat›lan bir hikâye vard›r. Bizansl›laraait “Comano Pontica” kalesini kuflatanSelçuklu ordusunun kumandan› MelikDaniflmend Gazi, kale hakk›nda bilgi al-mak için bir Türk askerini kaleye gizlicegönderir. Kaleye giren Türk askeri, bilgitoplarken Bizansl› askerler etraf›n› kufla-t›r. 20 Bizans askeriyle bo¤uflan bu asker,her birini birer tokatla yere serip kaç›pkurtulur. Bu bo¤uflmay› kale burcundanseyreden kale komutan›; “Türkün tokad›bu ise silah› nas›l olur?” diyerek korkma-ya bafllar ve kalenin burçlar›na teslimbayra¤› çekerek teslim olur. Zafer, kahra-man bir Türk askerinin tokad›yla kazan›l-m›fl oldu¤undan, bu askerin hat›ras›naflehre “Tokat” ismi verilir.

fiehrin farkl› merkezlerinde yap›lankaz›larda, özellikle Maflathöyük ve Horoz-tepe’de ortaya ç›kar›lan yap›lardan anla-fl›ld›¤› üzere Tokat’›n Kalkolitik Ça¤’dan(‹.Ö. 5500-3500) beri bir yerleflim yeri ol-du¤u anlafl›lmaktad›r. Milattan önce 66y›l›nda Roma topraklar› aras›na giren To-kat, k›sa süreli gelgitlerle birlikte 11. yüz-y›lda Daniflmedliler taraf›ndan fethedil-mifl ve Roma topraklar› olmaktan ç›km›fl-


èÛÚÌËÍÛ, Ó˜ÛÚË‚¯ÂÏÛÒfl ‚ íÓÍ‡ÚÂ,·Û‰ÂÚ ˜ÚÓ �‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ ÔÓ‚ÓÁ‚�‡˘ÂÌËË ‚ �Ó‰Ì˚Â Í�‡fl. Ç

Ì‡�Ó‰Â ÔÂ�Â‰‡˛Ú ÎÂ„ÂÌ‰Û Ó ÚÓÏ, ÔÓ˜ÂÏÛ„Ó�Ó‰ ·˚Î Ì‡Á‚‡Ì íÓÍ‡ÚÓÏ.

è�Â‰‚Ó‰ËÚÂÎ¸ ÒÂÎ¸‰ÊÛÍÒÍÓ„Ó ‚ÓÈÒÍ‡å‡ÎËÍ Ñ‡ÌË¯ÏÂÌ‰ É‡ÁË Ú‡ÈÌÓÓÚÔ�‡‚ÎflÂÚ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Ò‚ÓËı ÔÓ‚Â�ÂÌÌ˚ı ‚‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍÛ˛ Í�ÂÔÓÒÚ¸ «äÓÏ‡Ì‡èÓÌÚËÍ‡», ˜ÚÓ·˚ ÚÓÚ ‰ÓÒÚ‡‚ËÎ ÂÏÛÔÓ‰�Ó·ÌÛ˛ ËÌÙÓ�Ï‡ˆË˛ Ó Í�ÂÔÓÒÚË.íÛ�ÂˆÍËÈ ‚ÓËÌ ‚Ó¯ÂÎ ‚ Í�ÂÔÓÒÚ¸ ËÔ�ËÌflÎÒfl ËÁÛ˜‡Ú¸ ÂÂ. Ç ˝ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ ÓÌÛ‚Ë‰ÂÎ, ˜ÚÓ Â„Ó ÓÍ�ÛÊËÎË ‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍËÂ‚ÓËÌ˚. é‰ËÌ Ô�ÓÚË‚ 20 ‚ËÁ‡ÌÚËÈˆÂ‚,ÚÛ�ÓÍ ÔÓ Ó˜Â�Â‰Ë ‰‡ÂÚ ÔÓ˘Â˜ËÌÛÍ‡Ê‰ÓÏÛ ËÁ Ì‡Ô‡‰‡˛˘Ëı, ‰‡ Ú‡Í, ˜ÚÓ ÚÂÓ‰ËÌ Á‡ ‰�Û„ËÏ Ô‡‰‡˛Ú Ì‡‚ÁÌË˜¸. ë‡Ï ÓÌÒÔ‡Ò‡ÂÚÒfl ·Â„ÒÚ‚ÓÏ. ç‡·Î˛‰‡‚¯ËÈ Á‡Ô�ÓËÒıÓ‰Ë‚¯ËÏ ËÁ Í�ÂÔÓÒÚÌÓÈ ·‡¯ÌË‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍËÈ ÔÓÎÍÓ‚Ó‰Âˆ Á‡‰ÛÏ‡ÎÒfl:«ÖÒÎË Ó‰ÌÓÈ ÔÓ˘Â˜ËÌÓÈ ÚÛ�ÓÍÛÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚ 20 ‚ÓËÌÓ‚, ÚÓ ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ, ÍÓ„‰‡ÓÌ ‰‚ËÌÂÚÒfl Ì‡ Ì‡Ò Ò Ó�ÛÊËÂÏ?»àÒÔÛ„‡‚¯ËÒ¸, ÓÌ Ò‰‡ÂÚ Í�ÂÔÓÒÚ¸ ·ÂÁ ·Ófl.Ç Ô‡ÏflÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ó‚Î‡‰ÂÚ¸ „Ó�Ó‰ÓÏÔÓÏÓ„Î‡ ÔÓ˘Â˜ËÌ‡ ÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó ‚ÓËÌ‡,„Ó�Ó‰ Ì‡˜ËÌ‡˛Ú ËÏÂÌÓ‚‡Ú¸ «íÓÍ‡Ú» – Ú‡ÍÁ‚Û˜ËÚ ÔÓ-ÚÛ�ÂˆÍË ÒÎÓ‚Ó «ÔÓ˘Â˜ËÌ‡».

êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ �‡ÒÍÓÔÓÍ, Ô�Ó‚Â‰ÂÌÌ˚ı ‚�‡ÁÌ˚ı ˜‡ÒÚflı „Ó�Ó‰‡, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ıÓÎÏ‡ı å‡¯‡ÚıÓ˛Í Ë ïÓ�ÓÁÚÂÔÂ,ÔÓÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ ÔÂ�‚˚Â ÔÓÒÂÎÂÌËfl Ì‡ÚÂ��ËÚÓ�ËË ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓ„Ó íÓÍ‡Ú‡

ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í Í‡ÎÍÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÏÛ ÔÂ�ËÓ‰Û(5000–3500 ‰Ó Ì.˝.). Ç 66 „. ‰Ó Ì.˝.ÚÂ��ËÚÓ�Ëfl íÓÍ‡Ú‡ ‚Ó¯Î‡ ‚ ÒÓÒÚ‡‚êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂ�ËË, Ì‡ Ô�ÓÚflÊÂÌËËÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ‚ÂÍÓ‚ ÓÌ ÔÓ‰‚Â�„‡ÎÒflÍ�‡ÚÍÓ‚�ÂÏÂÌÌ˚Ï Á‡‚ÓÂ‚‡ÌËflÏ �‡ÁÌ˚ıÌ‡�Ó‰Ó‚ Ë, Ì‡ÍÓÌÂˆ, ‚ XI ‚. ·˚Î Á‡‚ÓÂ‚‡ÌÑ‡ÌË¯ÏÂÌ‰‡ÏË Ë ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÛÚ�‡˜ÂÌêËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂ�ËÂÈ.

áÌ‡ÏÂÌËÚÛ˛ Ù�‡ÁÛ «Veni, vidi, vici»(«è�Ë¯ÂÎ, Û‚Ë‰ÂÎ, ÔÓ·Â‰ËÎ») ûÎËÈñÂÁ‡�¸ Ô�ÓËÁÌÂÒ ‚ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÏ ÒÂÎÂÌËËáÂÎ‡ ÔÓÒÎÂ ÔÓÍÓ�ÂÌËfl íÓÍ‡ÚÒÍÓÈÍ�ÂÔÓÒÚË. ä‡ÏÂÌ¸ Ò ˝ÚÓÈ Ì‡‰ÔËÒ¸˛ ‰ÓÒËı ÔÓ� ı�‡ÌËÚÒfl Ì‡ ‚Â�¯ËÌÂ Í�ÂÔÓÒÚË,ÍÓÚÓ�‡fl, Í‡Í Ë Ò‡Ï ñÂÁ‡�¸, ÒÏÓÚ�ËÚ Ò‚˚ÒÓÚ˚ Ì‡ áÂÎÛ. íÓÍ‡Ú ı�‡ÌËÚ ÒÎÂ‰˚Ô�Â·˚‚‡ÌËfl ıÂÚÚÓ‚, Ù�Ë„ËÈˆÂ‚, ÔÂ�ÒÓ‚,�ËÏÎflÌ Ë ‚ËÁ‡ÌÚËÈˆÂ‚. à ÒÂÈ˜‡Ò Á‰ÂÒ¸ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ÓÒÚ‡ÚÍË ‡�ıËÚÂÍÚÛ�Ì˚ıÒÓÓ�ÛÊÂÌËÈ ıÂÚÚÓ‚, ÍËÏÏÂ�ËÈˆÂ‚,ÒÍËÙÓ‚, Ù�Ë„ËÈˆÂ‚, ÔÂ�ÒÓ‚, �ËÏÎflÌ Ë‚ËÁ‡ÌÚËÈˆÂ‚, ËÎ¸ı‡ÌÓ‚ Ë ‰‡ÌË¯ÏÂÌ‰Ó‚,‡�ÚÛÍÓ‚, ÒÂÎ¸‰ÊÛÍÓ‚ Ë ÓÒÏ‡ÌÓ‚.

è�Ó‚ËÌˆËfl íÓÍ‡Ú – Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÛÁÂÈÔÓ‰ ÓÚÍ�˚Ú˚Ï ÌÂ·ÓÏ. á‰ÂÒ¸ ÏÓÊÌÓÛ‚Ë‰ÂÚ¸ ÒÚ‡�ËÌÌÛ˛ ·‡Ì˛ ÄÎË-è‡¯Ë,ÏÂ‰�ÂÒÂ ü„·‡Ò‡Ì, Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂ�‚˚ı ÏÂ‰�ÂÒÂÌ‡ ÚÂ��ËÚÓ�ËË ÄÌ‡ÚÓÎËË, „‰Â, Ì‡�fl‰Û Ò‰�Û„ËÏË Ì‡ÛÍ‡ÏË, Ô�ÂÔÓ‰‡‚‡Î‡Ò¸‡ÒÚ�ÓÌÓÏËfl, ‰Â�‚Ë¯ÒÍÓÂ ÚÂÍÍÂ Ó�‰ÂÌ‡åÂ‚ÎÂ‚Ë, Í�˚Ú˚È �˚ÌÓÍ (ÅÂ‰ÂÒÚ‡Ì),Ï‡ÒÚÂ�ÒÍËÂ ÔÓ ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌË˛ ËÓÍ�‡¯Ë‚‡ÌË˛ ÚÍ‡ÌÂÈ, ÍÎ‡ÒÒË˜ÂÒÍËÂ

‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍËÂ ÊËÎ˚Â ‰ÓÏ‡. áÂÎ‡ÁÌ‡ÏÂÌËÚ‡ ‡ÏÙËÚÂ‡Ú�ÓÏ Ë Í�ÂÔÓÒÚ¸˛�ËÏÒÍÓ„Ó ‚�ÂÏÂÌË, êÂ¯‡‰ËÂ ËÁ‚ÂÒÚÌ‡„Ó�fl˜ËÏË ÏËÌÂ�‡Î¸Ì˚ÏË ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ÏË, ‚ë‡ÎÛÌÒ‡�‡Â ÒÓı�‡ÌËÎËÒ¸ �‡Á‚‡ÎËÌ˚‰�Â‚ÌÂ„Ó „Ó�Ó‰‡ ˝ÔÓıË ·�ÓÌÁ˚ –ëÂ·‡ÒÚÓÔÓÎËÒ‡, ÚÛ�ı‡Î¸ÒÍ‡fl Í�ÂÔÓÒÚ¸ ËÏÂ˜ÂÚ¸ äÂÒËÍ·‡¯, Í‡�‡‚‡Ì-Ò‡�‡È,ÔÓÒÚ�ÓÂÌÌ˚È Ì‡ Ò�Â‰ÒÚ‚‡ ÒÛÔ�Û„Ë ÒÛÎÚ‡Ì‡ÄÎ‡‰‰ËÌ‡ äÂÈÍÛ·‡Ú‡ I å‡ıÔÂ�Ë-ı‡ÚÛÌ,ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ú‡ÍÊÂ ÏÂ˜ÂÚ¸ ìÎÛ‰Ê‡ÏË ‚çËÍÒ‡�Â, ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ÏÂ˜ÂÚË,ÒÓÓ�ÛÊÂÌËfl Ú�‡‰ËˆËÓÌÌÓ„Ó Ë ÍÛÎ¸ÚÓ‚Ó„ÓÌ‡ÁÌ‡˜ÂÌËfl, ÏÂ‰�ÂÒÂ, ÏÓÒÚ˚, ‰Â�‚Ë¯ÒÍËÂÓ·ËÚÂÎË, Ï‡‚ÁÓÎÂË, ·‡ÌË, Í‡�‡‚‡Ì-Ò‡�‡Ë.

Восьмое чудо света в Токате

íÓÍ‡Ú ·Ó„‡Ú Ô‡ÏflÚÌËÍ‡ÏË Ô�Ë�Ó‰˚.ë�Â‰Ë ÌËı ˜ËÒÚÂÈ¯‡fl ÌËÍÒ‡�ÒÍ‡fl ‚Ó‰‡,„Ó�fl˜ËÂ ËÒÚÓ˜ÌËÍË êÂ¯‡‰ËÂ Ë ÔÂ˘Â�‡Å‡ÎÎ˚‰Ê‡. ì˜ËÚ˚‚‡fl, ˜ÚÓÍ�ËÒÚ‡ÎÎËÁ‡ˆËfl ËÁ‚ÂÒÚÌflÍ‡ ËÏÂÂÚ

t›r. Roma kral› Sezar ünlü “Veni Vidi Vici”(Geldim, Gördüm, Yendim) sözünü To-kat’›n evleri ve kalesi ile ünlü ilçesi Zile’desöylemifltir. Bu sözün yaz›l› oldu¤u tafl Zi-le’ye t›pk› Sezar gibi yukardan bakan ka-lesinde bulunmaktad›r. Hitit, Frig, Pers,Roma ve Bizans kültürlerinin yaflad›¤› To-kat’ta bugün Hititlere, Timerlere, ‹skitle-re, Friglere, Perslere, Roma ve Bizansl›lara,‹lhanl› Daniflmend, Artuko¤ullar›, Selçuk-lu ve Osmanl›lara ait tarihî eserleri gör-mek mümkündür.

Tarihî Ali Pafla Hamam›’ndan, Artuk-lular döneminden kalma, Anadolu’nunilk medreselerinden olma özelli¤i ile be-raber astronomi ilimlerinin önemsendi¤iYa¤basan medresesi, Mevlevihanesi, Be-desteni, yazmac› hanlar›, klasik Türk evle-ri, Zile’de Roma döneminden kalma amfitiyatrosu ve kalesi, Refladiye’de kapl›cas›,

Знаменитую фразу «Veni, vidi, vici» («Пришел, увидел,победил») Юлий Цезарь произнес в знаменитом селении

Зела после покорения Токатской крепости.

Roma kral› Sezar ünlü “Veni Vidi Vici” (Geldim, Gördüm,

Yendim) sözünü Tokat’›n evleri ve kalesi ile ünlü ilçesi

Zile’de söylemifltir.

YAZ 2007, SAYI: 25

g e z i п у т е ш е с т в и е




Пещера Баллыджа / Ball›ca Ma¤aras›

YAZ 2007, SAYI: 25

Ó„�‡ÌË˜ÂÌÌ˚Â Ô�Â‰ÂÎ˚, ˝Ú‡ ÔÂ˘Â�‡ÔÓ�‡Ê‡ÂÚ Ò‚ÓËÏË �‡ÁÏÂ�‡ÏË.è�Â‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ó·�‡ÁÓ‚‡ÌËÂÔÂ˘Â�˚ Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ÓÍÓÎÓ 3,4 ÏÎÌ ÎÂÚÌ‡Á‡‰. ÜËÚÂÎË íÓÍ‡Ú‡ ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÓÈ ‚¯ÛÚÍÛ Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÔÂ˘Â�Û Å‡ÎÎ‡‰Ê‡«‚ÓÒ¸Ï˚Ï ˜Û‰ÓÏ Ò‚ÂÚ‡». ÑÎËÌ‡ ÔÂ˘Â�˚ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 680 Ï, ‚˚ÒÓÚ‡ – 94 Ï.

Ñ�Â‚Ìflfl ËÒÚÓ�Ëfl Ë ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚ÂÔ‡ÏflÚÌËÍË Ô�Ë�Ó‰˚ – ˝ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ ˜‡ÒÚ¸ÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓ„Ó ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ�˚ÏÓ·Î‡‰‡ÂÚ íÓÍ‡Ú. ç‡ ‚Ò˛ íÛ�ˆË˛ ÒÎ‡‚ËÚÒflÔ�ÓËÁ‚Ó‰ËÏ‡fl Á‰ÂÒ¸ ÚÍ‡Ì¸ ‰Îfl ÔÎ‡ÚÍÓ‚ ËÒ‡ÏË ÔÎ‡ÚÍË – flÁÏ‡.

è�Ó‚ËÌˆËfl íÓÍ‡Ú – ˆÂÌÚ�Ô�ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÚÓÌÍÓÈ Ï‡�ÎÂ‚ÓÈ ÚÍ‡ÌË ‚ÄÌ‡ÚÓÎËË. Ö˘Â ‚ ÓÒÏ‡ÌÒÍÛ˛ ˝ÔÓıÛ,Ì‡�fl‰Û Ò íÓÍ‡ÚÓÏ, ÒÎ‡‚ËÎËÒ¸Í�‡ÒË‚ÂÈ¯ËÏË ÔÎ‡ÚÍ‡ÏË ä‡ÒÚ‡ÏÓÌÛ,ÑËfl�·‡Í˚�, É‡ÁË‡ÌÚÂÔ, ï‡Ú‡È, âÓÁ„‡Ú.àÒÚÓ�Ëfl ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍËı ÔÎ‡ÚÓ˜Ì˚ıÚÍ‡ÌÂÈ Ì‡Ò˜ËÚ˚‚‡ÂÚ ·ÓÎÂÂ 600 ÎÂÚ,

ÔÓÔÛÎfl�Ì˚Â ÍÓÏÔÓÁËˆËË ÚÍ‡ÌÂÈ Ó˜ÂÌ¸�‡ÁÌÓÓ·�‡ÁÌ˚: �‡ÒÚËÚÂÎ¸Ì˚Â Ó�Ì‡ÏÂÌÚ˚,ËÁÓ·�‡ÊÂÌËfl ÊË‚ÓÚÌ˚ı Ë ÔÚËˆ, ÒÓÎÌˆ‡,ÎÛÌ˚, Á‚ÂÁ‰, ˝ÔË˜ÂÒÍËı „Â�ÓÂ‚. è�Ë˜ËÌ‡˝ÚÓ„Ó ÏÌÓ„ÓÓ·�‡ÁËfl Í�ÓÂÚÒfl ‚ ËÒÚÓ�ËË ËÍÛÎ¸ÚÛ�Â ÄÌ‡ÚÓÎËË. á‰Â¯ÌflflÔÎÓ‰Ó�Ó‰Ì‡fl ÁÂÏÎfl ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ‚˚�‡˘Ë‚‡Ú¸ ÏÌÓ„Ó ‚Ë‰Ó‚ Ù�ÛÍÚÓ‚ ËÓ‚Ó˘ÂÈ. ùÚÓÚ Í�‡È ·˚Î Ô�ËÒÚ‡ÌË˘ÂÏ�‡ÁÎË˜Ì˚ı Ì‡�Ó‰Ó‚. àÒÚÓ�Ëfl Ì‡¯Î‡ÓÚÓ·�‡ÊÂÌËÂ ‚ Ó�Ì‡ÏÂÌÚ‡ı ÚÍ‡ÌÂÈ.

ÇÓÚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ Ô�ËÏÂ�Ó‚ Ò‡Ï˚ıÔÓÔÛÎfl�Ì˚ı ‚ íÓÍ‡ÚÂ ÚÍ‡Ì˚ıÓ�Ì‡ÏÂÌÚÓ‚: «Ë˜Ë‰ÓÎÛÒÛ», «ÔflÚÂ�Í‡»,«‚ËÌÓ„�‡‰», «fl·ÎÓÍÓ», «ÔÓÎÓ‚ËÌÍËfl·ÎÓÍ‡», «˜Â�Â¯Ìfl», «‚ÌÛÚ�Ë ÔÛÒÚÓ»,«ÔÛ�ÍÂÚ», «ÎÓÊÍË», «ÍÛÎ‡Í Ò‚ÂÍ�Ó‚Ë»,«‚ËÌÓ„�‡‰Ì˚È ÎËÒÚ», «‰ÓÏ‡¯ÌËÈ»,«Ú�‡·ÁÓÌÒÍËÈ Í�‡È»… ëÌ‡˜‡Î‡ Ï‡ÒÚÂ�‡„ÓÚÓ‚flÚ ‰Â�Â‚flÌÌ˚Â ¯‡·ÎÓÌ˚ ‰ÎflÌ‡·Ë‚ÍË Ó�Ì‡ÏÂÌÚ‡. Ç˚�ÂÁ‡ÌËÂ ¯‡·ÎÓÌ‡Ú�Â·ÛÂÚ ÛÏÂÌËfl Ë ÒÌÓ�Ó‚ÍË, ‚ Ì‡¯Â

Sulusaray’da tarihî Tunç Ça¤›’na daya-nan Sebastapolis antik kenti, Turhal kale-si ve Kesikbafl Camii, Pazar’da 1. AlaaddinKeykubat’›n efli Mahperi Hatun ad›na ya-p›lan Kervansaray›, Niksar Ulu Camii gibi;Tokat’ta geçmifli yans›tan camiler, dini vekültürel yap›lar, medreseler, köprüler, za-viyeler, türbeler, hamamlar, an›tlar vekervansaraylar ile flehrin merkezi ve ilçe-lerinin tümü tam bir aç›k hava müzesidurumundad›r.

Dünyan›n sekizinci(!)

harikas› Tokat’ta

Tarihî eserlerin yan›nda Niksar suyu, Refla-diye kapl›cas› ve Ball›ca ma¤aras› gibi(Kristalleflmifl kireçtafllar›ndan meydanagelen ma¤aran›n, s›n›rl› kireçtafl› oluflu-mu göz önüne al›nd›¤›nda, hacminin ina-



История анатолийскихплаточных тканейнасчитывает более 600 лет,популярные композициитканей оченьразнообразны:растительные орнаменты,изображения животных иптиц, солнца, луны, звезд,эпических героев.

600 y›ll›k geçmifle sahip olan

yazmalar›n; desen ve

kompozisyonlar›nda çiçek

ve meyvelerden hayvanlara,

y›ld›z ve günefl gibi

astronomi flekillerinden

mitolojik kahramanlara

kadar farkl› birikimlerin

izlerini görmek mümkün.

‚�ÂÏfl ˝ÚÓ Ï‡ÒÚÂ�ÒÚ‚Ó ÔÓ˜ÚË ÛÚ�‡˜ÂÌÓ.ãÛ˜¯ËÏ ‰Â�Â‚ÓÏ ‰Îfl ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl¯‡·ÎÓÌÓ‚ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl ÎËÔ‡. ç‡·Ë‚Í‡ÚÍ‡ÌË ÒÓ‚Â�¯‡ÂÚÒfl ‚�Û˜ÌÛ˛, ÒËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂÏ �‡ÒÚËÚÂÎ¸Ì˚ıÍ�‡ÒËÚÂÎÂÈ. Ç Ó�Ì‡ÏÂÌÚ‡ı Ô�ÂÓ·Î‡‰‡˛ÚÚÂÏÌÓ-Í�‡ÒÌ˚Â ÚÓÌ‡, ·Ó�‰Ó‚˚È, ˆ‚ÂÚ·‡ÍÎ‡Ê‡Ì‡, ÙËÓÎÂÚÓ‚˚È. Ç Ì‡¯Â ‚�ÂÏfl�Û˜ÌÓÈ ÒÔÓÒÓ· Ì‡·Ë‚ÍË ÚÍ‡ÌË ÔÓÚÂ�flÎ·˚ÎÛ˛ ÔÓÔÛÎfl�ÌÓÒÚ¸. Ç íÓÍ‡ÚÂËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡˛Ú ‰‚‡ ‚Ë‰‡ ÚÍ‡ÌË ‰ÎflÔÎ‡ÚÍÓ‚: «Í‡�‡Í‡ÎÂÏ» (˜Â�Ì‡fl) Ë«˝Î¸‚‡Ì» (ˆ‚ÂÚÌ‡fl). é ÚÓÍ‡ÚÒÍËı ÚÍ‡ÌflıÛÔÓÏËÌ‡Î ÁÌ‡ÏÂÌËÚ˚È ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍù‚ÎËfl óÂÎÂ·Ë: «Ç ã‡ıÓ�Â ÌÂ Ì‡ÈÚË ·ÂÎ˚ıË �ÓÁÓ‚˚ı ÚÍ‡ÌÂÈ. í‡Í ÓÌË Ô�ÂÍ�‡ÒÌ˚,ÒÎÓ‚ÌÓ ÁÓÎÓÚÓ ·ÎÂÒÚflÚ. é˜ÂÌ¸ ı‚‡ÎflÚÁ‰Â¯ÌËÂ ÚÍ‡ÌË, �‡ÒÔËÒ‡ÌÌ˚Â ËÒÍÛÒÌ˚ÏËÏ‡ÒÚÂ�‡ÏË Ë Á‡Ì‡‚ÂÒË, �‡Ò¯ËÚ˚Â ÒÛÒÂ�‰ËÂÏ».

ê‡Ì¸¯Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎË ÒÔÂˆË‡Î¸Ì˚ÂÏ‡ÒÚÂ�ÒÍËÂ ÔÓ Ì‡·Ë‚ÍÂ ÚÍ‡ÌË. ì Í‡Ê‰ÓÈÏ‡ÒÚÂ�ÒÍÓÈ ·˚ÎÓ Ò‚ÓÂ Ì‡Á‚‡ÌËÂ: ïÓ�ÓÁÎÛ-ı‡Ì, ï‡‰ÊËÏÛÒ‡Ó„ÎÛ-ı‡Ì, ÄÒÍÂ�ÎÂ�-ı‡Ì,ÅÂÈÔ‡Á‡�˚-ı‡Ì, É‡ÁËÓ„ÎÛ-ı‡Ì. Ç Ì‡¯Ë ‰ÌËÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÈ ÁÓÌ˚íÓÍ‡Ú‡ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Í‚‡�Ú‡Î üÁÏ‡‰ÊËÎ‡�, ‚ÍÓÚÓ�ÓÏ Â˘Â ÔÓÏÌflÚ ˝ÚÓ ‰�Â‚ÌÂÂËÒÍÛÒÒÚ‚Ó. èÓÏËÏÓ ÔÎ‡ÚÍÓ‚, ÔÓÔÛÎfl�Ì˚˛·ÍË, ·ÎÛÁ˚, ¯‡�Ù˚, ÔËÊ‡Ï˚, ı‡Î‡Ú˚,ÍÓÒÚ˛Ï˚, ÒÍ‡ÚÂ�ÚË ËÁ ˝ÚÓÈ ÚÍ‡ÌË.èÎ‡ÚÍË ËÁ íÓÍ‡Ú‡ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ˆÂÌflÚ Í‡Í�Â‰ÍÓÂ ‰Ó�Ó„ÓÂ ÛÍ�‡¯ÂÌËÂ. �



В орнаментах преобладаюттемно-красные тона,бордовый, цвет баклажана,фиолетовый. В наше времяручной способ набивкиткани потерял былуюпопулярность. В Токатеизготавливают два видаткани для платков:«каракалем» (черная) и«эльван» (цветная).

Tokat yazmalar›nda

ço¤unlukla k›rm›z›n›n koyu

tonlar›, bordo, patl›can

moru gibi koyu renkler

hakimdir. Günümüzde el

bask›s› yazmalar›n üretimi

oldukça azalm›flt›r.

Tokat’ta “Karakalem” ve

“Elvan” olmak üzere iki tip

yazma bas›lmaktad›r.

n›lmaz derecede büyük oldu¤u anlafl›l-maktad›r. Ma¤aran›n as›l gelifliminin yak-lafl›k 3.4 milyon y›l önce (Villafranchiandönemi) bafllad›¤› tahmin edilmekte. To-katl›lar aras›nda dünyan›n sekizinci. hari-kas› diye adland›r›l›r, 680 metre boyu, 94metre yüksekli¤i vard›r) tabiat güzellikle-riyle beraber geleneksel kültürün vazge-çilmez unsurlar›ndan “yazma”lar› ile deünlüdür Tokat.

Tokat, Anadolu’da yazmac›l›¤›n mer-kezi konumundad›r. Osmanl› dönemindeTokat’la beraber Kastamonu, Diyarbak›r,Gaziantep, Hatay, Yozgat, ‹stanbul gibi fle-hirler de yazmac›l›¤›n yo¤unlukta yap›ld›-¤› flehirler aras›ndad›r. 600 y›ll›k geçmiflesahip olan yazmalar›n; desen ve kompo-zisyonlar›nda çiçek ve meyvelerden hay-vanlara, y›ld›z ve günefl gibi astronomi fle-killerinden mitolojik kahramanlara kadarfarkl› birikimlerin izlerini görmek müm-kün. Tüm bu desen çeflitlili¤ine; Tokat’›nverimli topraklar›nda yetiflen onlarca çe-flit meyvenin bereketi, tarihi dolu dolu ya-flam›fl; gün görmüfl tafl› topra¤›, k›sacaflehrin kimli¤ini oluflturan haf›zas› sebepolmaktad›r. Tokat yazmalar›nda kullan›-lan belli bafll› desenler flunlard›r; Tokat“içi dolusu”, Tokat “beflli”si, Tokat “üzüm-

lü”sü, Tokat “elmal›”s›, Tokat “yar›m el-mal›”s›, Tokat “kirazl›”s›, Tokat “içi bofl”(Kayseri kenar), Purket (plaka), “Kafl›k sa-p›”, “Kaynana yumru¤u”, “Asma yapra¤›”,“Ev ifli yazma”, “Trabzon kenar”… Desen-ler, a¤aç kal›plara kal›p ustas›nca bir na-k›fl gibi ifllenerek aktar›l›r. Sab›r ve el bece-

risi gerektiren kal›p oymac›l›¤› bugünkaybolmaya yüz tutmufl bir sanat dal›olarak tarihteki yerini almak üzeredir. Engüzel kal›plar ›hlamur a¤ac›ndan oyulur.Özel bitkilerden haz›rlanan boyalar bu ka-l›plarla kumafl üzerine elle bas›l›r. Tokatyazmalar›nda ço¤unlukla k›rm›z›n›n koyutonlar›, bordo, patl›can moru gibi koyurenkler hakimdir. Günümüzde el bask›s›yazmalar›n üretimi oldukça azalm›flt›r.Tokat’ta “Karakalem” ve “Elvan” olmaküzere iki tip yazma bas›lmaktad›r. Ünlüseyyah›m›z Evliya Çelebi Tokat yazmalar›hakk›nda flöyle der: “Beyaz pembe bezi Di-yar-› Lahor’da yap›lmaz. Güya alt›n gibimücellad›r. Kalemkar basma yüzü, mü-nakkafl perdeleri gayet memduh olur.”

Önceleri Horozlu Han›, Hac› Musao¤luHan›, Askerler Han›, Beypazar› Han›, Gazi-o¤lu Han› gibi büyük hanlarda yap›lanyazmac›l›k bugün Tokat sanayi sitesininyan›nda yeni yap›lan Yazmac›lar Site-si’nde yap›lmaktad›r. Halk aras›nda baflör-tü olarak kullan›lan yazma art›k; elbise,etek, bluz, fular, sabahl›k, gecelik, tayyör,masa örtüsü gibi farkl› maksatlarla dakullan›lmakta, modern dekorasyonlar›nbir parças› olarak nadide bir çiçek, k›ymet-li bir hazine gibi saklanmaktad›r. �

YAZ 2007, SAYI: 25



о б щ е с т в о t o p l u m


‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı ÒÎ‡‚flÌ. Ä ˝ÚÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ�ÛÒÒÍËÂ, ÌÓ Â˘Â ·ÂÎÓ�ÛÒ˚ Ë ÛÍ�‡ËÌˆ˚.«êÓÒÒËfl» – ÚÂ�ÏËÌ „Ó�‡Á‰Ó ·ÓÎÂÂÔÓÁ‰ÌËÈ, ÓÚÌÓÒfl˘ËÈÒflÌÂÔÓÒ�Â‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Í ÒÚ�‡ÌÂ �ÛÒÒÍËı.î‡ÍÚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË·ÂÎÓ�ÛÒÓ‚ ÒÓÏÌÂÌË˛ ÌÂ ÔÓ‰ÎÂÊËÚ,·ÂÎÓ�ÛÒ‡ÏË ÓÌË ÒÂ·fl ÁÓ‚ÛÚ ‚ÂÍ‡ÏË.íÓ˜Ì˚ı Ò‚Â‰ÂÌËÈ, ÓÚÍÛ‰‡ Ì‡Á‚‡ÌËÂÔ�ÓËÁÓ¯ÎÓ, ÌÂÚ. ãÂ„ÂÌ‰ ÊÂ ÏÌÓ„Ó:«·ÂÎ‡fl» – Ò‚Ó·Ó‰Ì‡fl ÓÚ ÏÓÌ„ÓÎÓ-Ú‡Ú‡�ÒÍÓ„Ó Ë„‡; «·ÂÎ‡fl» ËÁ-Á‡ ˆ‚ÂÚ‡Ó‰ÂÊ‰ ÏÂÒÚÌ˚ı ÊËÚÂÎÂÈ.

Почему Беларусь,а не Белая Россия?


Журналист (Беларусь).

Neden Beyaz Rusya

de¤il de Belarus?

Tatyana Krasovskaya

Gazeteci (Belarus).

Belarus’un sayabildi¤im tercümeisimlerinden baz›lar›: “Belarus”,“Bilarus”, “Waysruslyand”, “White

Russia”, “Blyanflrus” ya da “Beyaz Rusya”.Tüm bu adland›rmalar al›flkanl›ktan ötebirer hatad›r. “Beyaz” ve “Rus”, yani ter-cüme olarak – “Beyaz Rusya”. Bu isim ku-la¤a hofl gelmemekle birlikte, yanl›fl veBelaruslar için çok k›r›c›.

“Rus” sözcü¤ü çok eski zamanlara da-yan›r. Eskiler do¤u Ortodokslar›n›n kök

«ÅÂÎ‡�ÛÒ¸», «ÅiÎ‡�ÛÒ¸»,«Ç‡ÈÒÒ�ÛÒÎflÌ‰», «ì‡ÈÚ�‡¯‡»,«ÅÎflÌ¯�˛ÒÒ» ËÎË «ÅÂflÁ êÛÒ¸fl» -

‚ÒÂ ˝ÚË Ì‡Á‚‡ÌËfl ÌÂ ·ÓÎÂÂ ˜ÂÏ Ô�Ë‚˚˜Ì‡flÓ¯Ë·Í‡. àÏfl ˝ÚÓÈ ÒÚ�‡Ì˚ ‚ �fl‰Â flÁ˚ÍÓ‚ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ËÁ Í‡Î¸ÍË�ÛÂÏ˚ı ÔÂ�Â‚Ó‰Ó‚ÒÎÓ‚: «ÅÂÎ‡fl» Ë, ‚ ÎÛ˜¯ÂÏ ÒÎÛ˜‡Â, «êÛÒ¸». ÇıÛ‰¯ÂÏ - ÔÂ�Â‚Ó‰ Á‚Û˜ËÚ Í‡Í «ÅÂÎ‡flêÓÒÒËfl» - ÌÂ·Î‡„ÓÁ‚Û˜ÌÓ, ÌÂÔ�‡‚ËÎ¸ÌÓ ËÓ·Ë‰ÌÓ ‰Îfl ·ÂÎÓ�ÛÒÓ‚.

ëÎÓ‚Ó «êÛÒ¸» ‚ÓÒıÓ‰ËÚ Í Ó˜ÂÌ¸‰�Â‚ÌËÏ ‚�ÂÏÂÌ‡Ï, ËÁ‰�Â‚ÎÂ ˝ÚËÏÒÎÓ‚ÓÏ Ì‡Á˚‚‡ÎË ÍÓ�ÂÌÌÛ˛ ÁÂÏÎ˛

YAZ 2007, SAYI: 25

t o p l u m о б щ е с т в о


Традициям белорусской

государственности

больше 1000 лет

èÂ�‚˚Â „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó·�‡ÁÓ‚‡ÌËflÌ‡ ÚÂ��ËÚÓ�ËË ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÈ ÅÂÎ‡�ÛÒË·˚ÎË ÒÓÁ‰‡Ì˚ Â˘Â ‰Ó 1000 „. ëÌ‡˜‡Î‡èÓÎÓˆÍÓÂ ÍÌflÊÂÒÚ‚Ó – ÏÓ˘ÌÓÂ‰�Â‚ÌÂÂ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó Ò ‚˚ıÓ‰ÓÏ ÍÅ‡ÎÚËÈÒÍÓÏÛ ÏÓ�˛. Ç XIII ‚.·ÂÎÓ�ÛÒÒÍËÂ ÁÂÏÎË ÒÚ‡ÎË ÒÂ�‰ˆÂÏÇÂÎËÍÓ„Ó ÍÌflÊÂÒÚ‚‡ ãËÚÓ‚ÒÍÓ„Ó, ‚ÍÓÚÓ�ÓÏ, ÌÂÒÏÓÚ�fl Ì‡ Ì‡Á‚‡ÌËÂ,„ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó‚‡Î‡ ËÏÂÌÌÓ ·ÂÎÓ�ÛÒÒÍ‡flÍÛÎ¸ÚÛ�‡, ·ÂÎÓ�ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í ·˚Î„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï. ÇÓÁÌËÍÎÓ ÓÌÓ ÔÂ�Â‰Û„�ÓÁÓÈ ÏÓÌ„ÓÎÓ-Ú‡Ú‡�ÒÍÓ„ÓÌ‡¯ÂÒÚ‚Ëfl. é·˙Â‰ËÌË‚¯ËÒ¸,·ÂÎÓ�ÛÒÒÍËÂ ÍÌflÊÂÒÚ‚‡, ‚ ÓÚÎË˜ËÂ ÓÚ�ÛÒÒÍËı, ËÁ·ÂÊ‡ÎË ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚Ó„ÓÛ„ÌÂÚÂÌËfl.

ÅÂÎ‡�ÛÒ¸ – Ó�„‡ÌË˜ÂÒÍ‡fl ˜‡ÒÚ¸Ó·˘ÂÂ‚�ÓÔÂÈÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÖÂ„Ó�Ó‰‡, Í‡Í Ë ‰�Û„ËÂ Â‚�ÓÔÂÈÒÍËÂ„Ó�Ó‰‡, ÊËÎË ÔÓ å‡„‰Â·Û�„ÒÍÓÏÛÔ�‡‚Û. äÌflÊÂÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚Ï‡‚‡ÌÔÓÒÚÓÏ êÂÌÂÒÒ‡ÌÒ‡. ÅÎ‡„Ó‰‡�fl‚˚‰‡˛˘ÂÏÛÒfl „ÛÏ‡ÌËÒÚÛ î�‡ÌˆËÒÍÛëÍÓ�ËÌÂ, ·ÂÎÓ�ÛÒ˚ ÔÓÎÛ˜ËÎË ÔÂ˜‡ÚÌÛ˛ÅË·ÎË˛ Ì‡ Ò‚ÓfiÏ flÁ˚ÍÂ �‡Ì¸¯Â, ˜ÂÏÔÓÎflÍË Ë ÎËÚÓ‚ˆ˚, ÛÍ�‡ËÌˆ˚ Ë�ÛÒÒÍËÂ, ÒÂ�·˚ Ë ·ÓÎ„‡�˚, ‡Ì„ÎË˜‡ÌÂ ËÙ�‡ÌˆÛÁ˚. Ä ÛÚ‚Â�Ê‰ÂÌÌ˚È ‚ 1588 „.ìÒÚ‡‚ ÇÂÎËÍÓ„Ó ÍÌflÊÂÒÚ‚‡ ãËÚÓ‚ÒÍÓ„Ó·˚Î Ò‡Ï˚Ï ÔÂ�Â‰Ó‚˚Ï Ò‚Ó‰ÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‚‚ Ö‚�ÓÔÂ.

От Литвы к Польше,

от Польши к России

ÇÂÎË˜ËÂ Ì‡˜‡ÎÓ �Û¯ËÚ¸Òfl Ò ÍÓÌˆ‡ XVI‚. åÓÒÍÓ‚ÒÍËÂ ÏÓÌ‡�ıË Á‡‰ÛÏ‡ÎË Ë‰ÚË‚ÓÈÌÓÈ Ì‡ ÇÂÎËÍÓÂ ÍÌflÊÂÒÚ‚Ó,Ô�Â‰ÒÚ‡‚Îflfl ÒÂ·fl ‚Î‡ÒÚËÚÂÎflÏË ‚ÒÂflêÛÒË. è˚Ú‡flÒ¸ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ˝ÚÓÈÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÍÌflÊÂÒÚ‚Ó ÔÓ¯ÎÓ Ì‡ ÒÓ˛Á ÒèÓÎ¸¯ÂÈ, ÒÓÁ‰‡‚ êÂ˜¸ èÓÒÔÓÎËÚÛ˛.ùÚÓÚ ÒÓ˛Á ÒÍÓ�ÂÂ Ô�ËÌÂÒ ÌÂ ÒËÎÛ, ‡ÒÎ‡·ÓÒÚ¸: Á‡ı‚‡Ú‡ ·ÂÎÓ�ÛÒÒÍËıÚÂ��ËÚÓ�ËÈ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂ�ËÂÈ, ‚ÍÓÌÂ˜ÌÓÏ Ò˜ÂÚÂ, ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ÌÂ Û‰‡ÎÓÒ¸.ÑÂ‰˚ Ë Ô�‡‰Â‰˚ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌ˚ı·ÂÎÓ�ÛÒÓ‚ ÌÂ Ò‰‡‚‡ÎËÒ¸, ÌÓ ÔÓ·Â‰ËÚ¸ËÏ Û‰‡ÎÓÒ¸ ÎË¯¸ Í Ì‡˜‡ÎÛ XX ‚. 25Ï‡�Ú‡ 1918 „. ·˚Î‡ Ó·˙fl‚ÎÂÌ‡ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ‡fl ÅÂÎÓ�ÛÒÒÍ‡fl ç‡�Ó‰Ì‡flêÂÒÔÛ·ÎËÍ‡. è�Ë ˝ÚÓÏ Ì‡‰Ó Ô�ËÁÌ‡Ú¸,˜ÚÓ ‚ ëëëê ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ÅÂÎ‡�ÛÒË ÌÂ‚ÒÂ„‰‡ ·˚Î‡ �Â‡Î¸ÌÓÈ. Ä ÔÓÚÓÏÛ·ÂÎÓ�ÛÒ˚ Ú‡Í ÌÂ Î˛·flÚ, ÍÓ„‰‡ �ÓÒÒËflÌÂÔÓ-Ô�ÂÊÌÂÏÛ Ì‡Á˚‚‡˛Ú Ëı ÒÚ�‡ÌÛ«ÅÂÎÓ�ÛÒÒËfl», Ì‡ÒÚÛÔ‡fl Ú‡ÍËÏ Ó·�‡ÁÓÏÌ‡ ·ÓÎ¸ÌÛ˛ ÏÓÁÓÎ¸ Ì‡�Ó‰Û, ‚ÓÚ ÛÊÂ·ÓÎÂÂ 15 ÎÂÚ ÛÒÔÂ¯ÌÓ ÒÚ�Ófl˘ÂÏÛ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÛ˛ÊËÁÌ¸.

Дом на перекрестке путей

ÅÂÎÓ�ÛÒ˚, ËÁ‰�Â‚ÎÂ Ó·ËÚ‡‚¯ËÂ Ì‡ Ó˜ÂÌ¸Û‰Ó·Ì˚ı Ú�‡ÌÁËÚÌ˚ı ÔÛÚflı,Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËflÏË ÊË‚¯ËÂ ‚ ÛÒÎÓ‚ËflııÓÎÓ‰Ó‚ Ì‡ ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ·Ó„‡Ú˚ı ÁÂÏÎflı,‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ·˚ÎË Ó·Ó�ÓÌflÚ¸ Ò‚Ó˛�Ó‰ËÌÛ. ä‡Ê‰˚È �‡Á ÏÂÊ‰Û ‚ÓÈÌ‡ÏËÚÓÎ¸ÍÓ Ë ÛÒÔÂ‚‡ÎË ÓÚÒÚ�‡Ë‚‡Ú¸�‡Á�Û¯ÂÌÌÓÂ Ó˜Â�Â‰Ì˚Ï Á‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎÂÏ.ë‡ÏË Ò ‚ÓÈÌ‡ÏË ÌÂ ıÓ‰ËÎË, ‚ÒÂ„‰‡ıÓÚÂÎË ÊËÚ¸ Ì‡ Ò‚ÓÂÈ ÁÂÏÎÂ ÏË�ÌÓÈ,

sald›¤› topraklara bu ismi verirlerdi. Bun-lar sadece Ruslar de¤il, ayn› zamanda Be-larus ve Ukraynal›lard› da. “Rusya” ad›olarak Ruslar›n yaflad›¤› ülke ile özdefllefl-se de asl›nda çok daha eski bir terim. Be-laruslar, milli kimlik bak›m›ndan flüphetafl›mamakta ve yüzy›llard›r kendilerinibu isimle ifade etmektedirler. “Belarus”isminin nereden geldi¤i konusunda isekesin bilgi mevcut de¤il. Pek çok efsane-

Точных сведений, откуда название произошло, нет. Легендже много: «белая» – свободная от монголо-татарского ига;

«белая» из-за цвета одежд местных жителей.

“Belarus” isminin nereden geldi¤i konusunda ise kesin bilgi

mevcut de¤il. Pek çok efsaneye göre, “beyaz”, Mo¤ol-Tatar

esaretinden ba¤›ms›z olmay›, baflka bir efsaneye göre ise yerli

halk›n elbise renginden kaynaklanmaktad›r.



Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓÈ ÊËÁÌ¸˛. çÓ ‚ÒÂÁ‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎË Ò á‡Ô‡‰‡ ‚Ó ‚ÒÂ ‚�ÂÏÂÌ‡Ô�ÓıÓ‰ËÎË ˜Â�ÂÁ ÚÂ��ËÚÓ�Ë˛ ˝ÚÓÈÒÚ�‡Ì˚.

í‡Í ·˚ÎÓ Ë ¯ÂÒÚ¸‰ÂÒflÚ Ò ÎË¯ÌËÏ ÎÂÚÌ‡Á‡‰, ÍÓ„‰‡ „ËÚÎÂ�Ó‚ÒÍ‡fl ÉÂ�Ï‡ÌËflÌ‡Ô‡Î‡ Ì‡ ëëëê. è˚Î‡ÎË ·ÂÎÓ�ÛÒÒÍËÂ‰Â�Â‚ÌË, ‚ „�Û‰˚ Í‡ÏÌÂÈ Ô�Â‚�‡˘‡ÎËÒ¸„Ó�Ó‰‡. èÓÚÓÏÛ ‚ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÈ ÅÂÎ‡�ÛÒË‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓÂ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó Á‰‡ÌËÈ‰‡ÚË�ÛÂÚÒfl ÔÓÒÎÂ‚ÓÂÌÌ˚Ï ‚�ÂÏÂÌÂÏ. àÚÓ, ˜ÚÓ ‚Ó ‚ÒfiÏ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Â ÊË‚ÂÚÏÂÌ¸¯Â Î˛‰ÂÈ, ˜ÂÏ ‚ Ó‰ÌÓÏ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ,– ˝ÚÓ ÚÓÊÂ ÓÚ„ÓÎÓÒÓÍ ÇÚÓ�ÓÈ ÏË�Ó‚ÓÈ‚ÓÈÌ˚. ç‡ÒÂÎÂÌËÂ ÒÚ�‡Ì˚ Á‡ „Ó‰˚ ‚ÓÈÌ˚ÒÓÍ�‡ÚËÎÓÒ¸ Ì‡ Ú�ÂÚ¸. è�Ë˜ÂÏÓÒÚ‡‚¯ËÂÒfl ‰‚Â Ú�ÂÚË ·˚ÎË, ‚·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Â Ò‚ÓÂÏ, ‰ÂÚË Ë ÊÂÌ˘ËÌ˚.

Антивоенный ген или

мирное наследие войн

ÇÂÍ‡ÏË Ó·Ó�ÓÌflflÒ¸ ÓÚ ‚�‡„Ó‚, ·ÂÎÓ�ÛÒ˚‚ÔËÚ‡ÎË Ò ÏÓÎÓÍÓÏ Ï‡ÚÂ�Ë ÌÂÌ‡‚ËÒÚ¸ Í‚ÓÈÌÂ. à ˝Ú‡ ÌÂÌ‡‚ËÒÚ¸ ÔÂ�Â‰‡ÂÚÒfl ËÁÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. èÓÒÎÂ ÇÚÓ�ÓÈ

ÏË�Ó‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ÅÂÎ‡�ÛÒ¸ Ì‡˜‡Î‡«ÏË�ÌÓÂ Ì‡ÒÚÛÔÎÂÌËÂ». êÂÒÔÛ·ÎËÍ‡fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÒÚ�‡Ì-ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌËˆééç. ç‡ ÏË�Ó‚ÓÈ ‡�ÂÌÂ Ë ÔÓ ÒÂÈ ‰ÂÌ¸ÓÌ‡ ÓÚÒÚ‡Ë‚‡ÂÚ Ë‰ÂË �‡ÁÓ�ÛÊÂÌËfl Ë

ye göre, “beyaz”, Mo¤ol-Tatar esaretin-den ba¤›ms›z olmay›, baflka bir efsaneyegöre ise yerli halk›n elbise renginden do-lay› bu adla an›ld›¤›m›z yönündedir.

Belarus’un 1000 y›ldan

yafll› devlet gelene¤i

fiimdiki Belarus topraklar›ndaki ilk dev-letleflme hareketleri 1000 y›l öncesinedayanmaktad›r. Bu topraklarda ilk ola-rak, Balt›k denizine aç›lan eski ve kuvvet-li bir devlet Polotsky prensli¤i vard›. 13.yüzy›lda Belarus topraklar› büyük Li-tovsky prensli¤inin kalbi durumuna gel-di. ‹smine ra¤men Belarus kültürü ve Be-larus dili, hakim unsurlard›. Tarih sahne-sindeki varl›klar› Mo¤ol-Tatar savafllar›-n›n patlak vermesine kadarki süreyi kap-samaktad›r. Belarus prenslikleri birleflse-ler de, Ruslardan farkl› olarak yüzy›ll›kbask›lardan hep uzak durmufllard›r.

Belarus, Avrupa uygarl›¤›n›n organikbir parças›d›r. fiehirleri di¤er Avrupa fle-hirleri gibi, yaflay›fllar› ise Magdebourgkanunlar›na göredir. Prenslik Röne-sans’›n›n do¤u karakolu haline gelmifltir.Ünlü hümanist Francisco Scorine saye-sinde Belaruslar, ‹ncilin kendi dillerindebas›lm›fl halini Polonya, Litvanya, Ukray-na, Rus, S›rp, Bulgar, ‹ngiliz ve Frans›zlar-dan önce alm›fllard›r. Avrupa’da o dö-nem itibariyle en geliflmifl kanunlar Bü-yük Litovsky prensli¤inin getirmifl oldu-¤u yasalard›.

Белорусы, издревле обитавшие на очень удобныхтранзитных путях, тысячелетиями жившие в условияххолодов на не очень богатых землях, вынуждены былиоборонять свою родину.

Eskiden Belaruslar yaflamlar›n› ulafl›ma en uygun yol

boylar›nda, binlerce y›l, pek zengin olmayan topraklarda

ve so¤uk hava flartlar›nda sürdüklerinden, vatanlar›n›

koruma ihtiyac› duymaktayd›lar.

YAZ 2007, SAYI: 25

t o p l u m о б щ е с т в о


�Â¯ÂÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÏÔÛÚÂÏ. äÒÚ‡ÚË, ‚ ééç, Í‡Í Ë ‚ ‰�Û„ËıÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ı Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËflı,ÛÁ‡ÍÓÌÂÌÓ ËÏÂÌÌÓ Ì‡ÔËÒ‡ÌËÂ«ÅÂÎ‡�ÛÒ¸» (Belarus).

é¯Ë·Í‡ ‰ÓÒÎÓ‚ÌÓ„Ó ÔÂ�Â‚Ó‰‡Ì‡Á‚‡ÌËfl ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËÂÏ ÒÎÓ‚ «ÅÂÎ‡fl» Ë«êÓÒÒËfl» ÌÂ Ú‡Í ÛÊ ·ÂÁÓ·Ë‰Ì‡. ÇÂ‰¸,ÒÎ˚¯‡ Â„Ó, ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÌÂÁÌ‡ÍÓÏÓ„Ó ÒÅÂÎ‡�ÛÒ¸˛ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ÔÎ‡ÌÂÚ˚‚ÓÒÔ�ËÌËÏ‡˛Ú Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÛ˛ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÛ˛ ÒÚ�‡ÌÛ Í‡Í �Â„ËÓÌ êÓÒÒËË.è�Ë ˝ÚÓÏ ÔÓÎ‡„‡fl: «·ÂÎ‡fl» ÓÌ‡ ÔÓÚÓÏÛ,˜ÚÓ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl „‰Â-ÚÓ Ì‡ Á‡ÒÌÂÊÂÌÌ˚ıÚÂ��ËÚÓ�Ëflı �ÛÒÒÍÓÈ ëË·Ë�Ë.

Беларусь – страна

в сердце Европы

äÓÌÂ˜ÌÓ, Ì‡Á˚‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÒÚ�‡ÌÛ ÒÂ�‰ˆÂÏÚÓ„Ó ËÎË ËÌÓ„Ó �Â„ËÓÌ‡ ÒÍÎÓÌÌ˚ ‚ÒÂ ÂÂÊËÚÂÎË. çÓ ÅÂÎ‡�ÛÒ¸ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓÁ‡ÌËÏ‡ÂÚ ˆÂÌÚ�‡Î¸ÌÓÂ‚�ÓÔÂÈÒÍÓÂÔÓÎÓÊÂÌËÂ: Ò ‚ÓÒÚÓÍ‡ Âfi ÔÓ‰ÔË�‡ÂÚÌÂÓ·˙flÚÌ‡fl êÓÒÒËfl; Ò ˛„‡ – ìÍ�‡ËÌ‡; ÒÒÂ‚Â�‡ – ãËÚ‚‡ Ë ã‡Ú‚Ëfl; èÓÎ¸¯‡„�‡ÌË˜ËÚ Ò Á‡Ô‡‰‡. ÅÂÒÍ�‡ÈÌËÂ ÁÂÎÂÌ˚ÂÎÂÒ‡, ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â „ÓÎÛ·˚Â ÓÁÂ�‡ ËÒËÌflfl ÒÂÚÍ‡ �ÂÍ – ˝ÚÓ ÅÂÎ‡�ÛÒ¸. á‰ÂÒ¸ÊË‚fiÚ ÒÔÓÍÓÈÌ˚È, ÒÍ�ÓÏÌ˚È,ÏÓÎ˜‡ÎË‚˚È, Ú�Û‰ÓÎ˛·Ë‚˚È, ‚ÂÊÎË‚˚È,Í�‡ÈÌÂ ÚÂ�ÔËÏ˚È Ë „ÓÒÚÂÔ�ËËÏÌ˚ÈÌ‡�Ó‰, ÍÓÚÓ�˚È ÒÂ„Ó‰Ìfl „Ó�‰ËÚÒfl ÚÂÏ,˜ÚÓ ÁÓ‚ÂÚÒfl ÅÖãéêìëëäàå.

ëÓ‚�ÂÏÂÌÌ‡fl ÅÂÎ‡�ÛÒ¸ ÏÌÓ„ËÏÓ·ÂÒÔÂ˜Ë‚‡ÂÚ ÒÂ·fl Ò‡Ï‡: Û ÌÂÂÒÓ‚�ÂÏÂÌÌ˚È Ô�ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ÈÍÓÏÔÎÂÍÒ Ë ÛÒÔÂ¯ÌÓ �‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÂÒflÒÂÎ¸ÒÍÓÂ ıÓÁflÈÒÚ‚Ó. Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ÓÌ‡ Ò Á‡‚Ë‰Ì˚Ï ‰Îfl ÏÌÓ„ËıÔÓÒÚÓflÌÒÚ‚ÓÏ Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ÎË‰Ë�Û˛˘ËÂÔÓÁËˆËË Ò�Â‰Ë ÒÚ�‡Ì ëçÉ Ë Ö‚�ÓÔ˚ ÔÓÚÂÏÔ‡Ï ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �ÓÒÚ‡.è�ËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ, ˜ÚÓ ·ÓÎ¸¯Â ‚ÒÂ„Ó ÓÚ

˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó �ÓÒÚ‡ ‚˚Ë„�˚‚‡ÂÚÌ‡ÒÂÎÂÌËÂ, ‡ ˝ÚÓ ÌÂÚËÔË˜ÌÓ ‰Îfl ÒÚ�‡Ì ÒÔÂ�ÂıÓ‰ÌÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. Ö˘Â ÏÂÌÂÂÚËÔË˜ÌÓ ÚÓ, ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚Ó ÌÂ‰ÓÔÛÒÚËÎÓ �ÂÁÍÓ„Ó �ÓÒÚ‡ ·ÂÁ�‡·ÓÚËˆ˚, ËÒÂ„Ó‰Ìfl ÂÂ Û�Ó‚ÂÌ¸ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl ˜ÛÚ¸ ‚˚¯ÂÔÓÎÛÚÓ�‡ Ô�ÓˆÂÌÚÓ‚, fl‚ÎflflÒ¸ Ò‡Ï˚ÏÌËÁÍËÏ ‚ ëçÉ Ë ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Ö‚�ÓÔÂ.ë‚ÓËÏË ÛÒÔÂı‡ÏË ÒÚ�‡Ì‡ Ô�ÓÚË‚ÓÒÚÓËÚÁ‡ı‚‡ÚÌË˜ÂÒÍËÏ Ì‡ÏÂ�ÂÌËflÏÌÂÍÓÚÓ�˚ı ÒÚ�‡Ì, Ò‰ÂÎ‡‚¯Ëı ÅÂÎ‡�ÛÒ¸Ó‰ÌËÏ ËÁ Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÌÓ‚˚ı„ÂÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ‚ÓÈÌ.

ÇÓÚ ÚÓÎ¸ÍÓ ˝ÚË ÒÚ�‡Ì˚ Á‡·˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓÔ�Â‰ÏÂÚ Ëı Ô�ËÒÚ‡Î¸ÌÓ„Ó ‚ÌËÏ‡ÌËfl Á‡Ò‚Ó˛ ËÒÚÓ�Ë˛ ËÒÔËÎ ÒÔÓÎÌ‡ ˜‡¯Û ‚ÓÈÌ,�Â‚ÓÎ˛ˆËÈ, ÔÂ�ÂÒÚ�ÓÂÍ Ë ‰�Û„ËıÌ‡ÒËÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ËÎË ·ÎËÁÍËı Í ÌËÏÔ�ÂÓ·�‡ÁÓ‚‡ÌËÈ. Ä ÔÓÚÓÏÛ Í ÔÓ‰Ó·Ì˚Ïfl‚ÎÂÌËflÏ ˝Ú‡ ÒÚ�‡Ì‡ ËÏÂÂÚ ‚ÂÍ‡ÏËÍÓÔË‚¯ËÈÒfl ËÏÏÛÌËÚÂÚ. ÅÂÎÓ�ÛÒ˚Ô�ËÂÏÎ˛Ú ÎË¯¸ ÚÂ ËÁÏÂÌÂÌËfl, ˜ÚÓ‚ÓÁÌËÍ‡˛Ú ˝‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌ˚Ï ÔÛÚÂÏ. �

Litvanya’dan Polonya’ya,

Polonya’dan Rusya’ya

Büyümedeki ivme, 16. yüzy›l sonlar›ndagerilemeye bafllad›. Moskova monarflisitüm Rus hükümranl›¤› kendilerindey-miflçesine, savaflarak büyük prensli¤ioluflturma düflüncesindeydiler. Bu teh-likeden geri durmaya çal›flan prenslikise Polonya ile birleflerek Polonya-Lit-vanya Birli¤i’ni kurdu. Bu birlik, güç ye-rine zay›fl›k getirmifl ve Rus ‹mparator-lu¤u’nun Belarus topraklar›n› iflgal et-mesi kaç›n›lmaz bir hal alm›flt›. Ça¤daflBelaruslar›n dedeleri ve dedelerinin de-deleri teslim olmam›fllar, savafltan za-ferle ç›kabilmeleri ancak 20. yüzy›l bafl-lar›nda gerçekleflmifl. 25 Mart 1918 y›l›n-da Belarus Halk Cumhuriyeti ba¤›ms›z-l›¤›n› ilan etti. Asl›nda SSCB içinde yer



alan bir Belarus için gerçek bir ba¤›m-s›zl›ktan söz edilemez. Çünkü Ruslar›n,eskiden oldu¤u gibi bu ülkeyi “BeyazRusya” olarak adland›rmalar› Belarusla-r›n hofluna gitmiyordu. Geçen 15 seneyiaflan sürede, Belarus bireysel yaflam›nkazan›mlar› aç›s›ndan çok iyi merhale-ler kat etti.

Yol kavfla¤›ndaki ev

Eskiden Belaruslar yaflamlar›n› ulafl›maen uygun yol boylar›nda, binlerce y›l,pek zengin olmayan topraklarda ve so-¤uk hava flartlar›nda sürdüklerinden,vatanlar›n› koruma ihtiyac› duymaktay-d›lar. Her savafl sonras›nda, s›ras› gelenistilac›lardan kalan y›k›nt›lar› onararak,yaflamlar›na devam ederlerdi. Kendilerisavafla gitmez, kendi topraklar›nda hu-zur içerisinde ve ba¤›ms›z yaflamay› ter-cih ederlerdi. Ancak, Bat›’dan gelen isti-lac›lar her seferinde bu topraklardangeçme ihtiyac› duymaktayd›lar.

Hitler Almanya’s›n›n SSCB’ye girme-sinden 60 y›ldan uzun bir süre önce, ba-k›n neler oldu: Belarus köylerini yerlebir ettiler, birer tafl y›¤›n› haline gelenyerleflim birimlerinden yeni flehirlerdo¤du. Bugünkü pek çok binan›n tarihi,savafl sonras›na aittir ve ülke nüfusu ‹s-tanbul’un nüfusundan az. Bu da, ‹kinciDünya Savafl›’n›n bir sonucudur. Ülkenüfusu savafl y›llar›nda üçte bir oran›n-da azalm›flt›r. Kalanlar›n ço¤unlu¤unuise kad›nlar ve çocuklar teflkil ediyordu.

Savafl karfl›t› gen, yahut

savafllar›n bar›fl miras›

Belaruslar yüzy›llarca düflmanlardankorunurlarken, annelerinden emdikle-ri sütle birlikte savafllara karfl› bir nef-retle büyümüfllerdir. Bu nefret, nesil-den nesle tafl›nd› durdu. ‹kinci DünyaSavafl› sonras› Belarus “bar›fl taarru-zu”na bafllad›. Belarus, Birleflmifl Mil-letler’in ilk kurucu üyelerindendir.Hem o dönemlerde, hem de günümüz-de silahs›zlanma ve çat›flma konular›-na diplomatik çözüm aray›fllar›n› sür-dürmektedir. Yeri gelmiflken, ülkeninisminin di¤er uluslararas› organizas-yonlarda oldu¤u gibi BM’de de “Bela-rus” fleklinde yaz›lmas› kanunlarla sa-bittir.

Tam olarak “beyaz” ve “Rusya” keli-melerinin birleflimi fleklinde çevrildi-¤inde, o kadar da masum görünmüyor,zira Belarus’u bilmeyen dünyan›n di-¤er köflelerindeki insanlar, ülkemizinRusya’ya ba¤l› ba¤›ms›z bir ülke oldu-¤unu düflüneceklerdir. Bunu destekle-yen görüfle bak›ld›¤›nda flöyle bir aç›k-lama ortaya ç›k›yor: “Beyaz, çünkü Rus-ya’n›n Sibirya topraklar›nda ve karlakapl› bir bölgede yer al›yor.”

Belarus, Avrupa’n›n

kalbindeki ülke

Pek tabiidir ki, ülkesini o ya da bu böl-genin kalbi saymak her ülke vatandafl›-n›n hofluna gidecektir. Ama Belarus

gerçekten de Orta Avrupa’da yer al›yor.Ülkeyi do¤udan uçsuz bucaks›z Rusya;güneyden Ukrayna; kuzeyden Litvanyave Letonya; bat›dan ise Polonya çevre-lerken, genifl yeflil ormanlar, göller venehirlerle masmavi bir fleritle çevre-lenmifl Belarus beliriverir. Bu ülkedesakin, alçakgönüllü, sessiz, çal›flkan, ki-bar ve oldukça sab›rl›, bir o kadar damisafirperver insanlar yaflamakta. Gu-rur duyduklar› tek fley ise; onlara “BE-LARUS” diye hitap edilmesi.

Ça¤dafl Belarus, pek çok ihtiyac›n›topraklar›ndan karfl›lamaktad›r: Gelifl-mifl sanayi kompleksleri, baflar›yla iler-leyen tar›m iflletmecili¤i önemli yer tu-tar. Son y›llarda hem BDT, hem deBM’nin devaml›l›k arz eden ekonomikilerleme raporlar›nda, imrenilecek birseviye kazanm›flt›r. Belirtilmesi gere-ken bir di¤er önemli husus, nüfusunekonomik büyümedeki büyük etkisi.Bu, geçifl ekonomisine sahip ülkeleriçin tipik olmayan bir durumdur. Belkiaz da olsa karakteristik bir nitelik ola-rak gösterilebilecek iflsizli¤in en uçnoktalara f›rlamas›na devlet müsaadeetmemifl; %1,5’ten biraz fazla bir oran-la BDT ve Avrupa’dan daha düflük birivme kaydetmifltir. Baflar›lar›ndan do-lay› baz› ülkelerin ifltah›n› kabartt›¤› vebu yüzden de jeopolitik mücadelelerdehedef ülkelerden birisi oldu¤u gözdenkaçmamaktad›r. Fakat bu ülkelerinunuttu¤u en önemli fley, Belarus’un,kendi tarihi boyunca savafllar, devrim-ler, y›k›mlar, tecavüzler görmüfl de ol-sa, uzun y›llar›n kazand›rd›¤› bir ba¤›-fl›kl›k sistemine sahip oldu¤udur. Bela-ruslar›n kabul edebilece¤i tek bir de¤i-flim yolu vard›r, o da evrimsel yoldur. �

ÇÓÚ ÛÊÂ Ú�ÂÚËÈ �‡Á èÎ‡ÚÙÓ�Ï‡ÑË‡ÎÓ„ Ö‚�‡ÁËfl Ô�Ó‚Ó‰ËÚ ÒÓ·�‡ÌËÂè�‡‚ÎÂÌËfl èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚. Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û

ÒÓ·�‡ÌËÂ è�‡‚ÎÂÌËfl Ô�Ó¯ÎÓ ‚ ÄÌÚ‡Î¸Â24-25 Ï‡�Ú‡ 2007 „. èÓÏËÏÓ ˜ÎÂÌÓ‚è�‡‚ÎÂÌËfl èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ‚ ÒÓ·�‡ÌËËÔ�ËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎË ËÒÂÍ�ÂÚ‡�Ë ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÏËÚÂÚÓ‚èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ˜ÎÂÌ˚ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ‚ íÛ�ˆËË.

ÇÒÚ�Â˜‡ Ì‡˜‡Î‡Ò¸ Ò Ô�ÓÒÎÛ¯Ë‚‡ÌËflÓÚ˜ÂÚÓ‚ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÏËÚÂÚÓ‚ ÓÔ�Ó‰ÂÎ‡ÌÌÓÈ �‡·ÓÚÂ, Ó·ÒÛÊ‰‡ÎËÒ¸ ÔÎ‡Ì˚Ì‡ ·ÎËÊ‡È¯ËÈ �‡·Ó˜ËÈ ÔÂ�ËÓ‰, Ô�ÓÂÍÚ˚Ë Ô�Â‰ÎÓÊÂÌËfl. è�ËflÚÌÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸‡ÍÚË‚ÌÛ˛ ‚Ó‚ÎÂ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ‚�‡·ÓÚÛ ÒÓ‚Â˘‡ÌËfl. ÇÒÚ�Â˜‡ Ì‡˜‡Î‡Ò¸ ÒÔ�Ë‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÈ �Â˜Ë Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎflç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ‚ íÛ�ˆËËç‡‰ÊË ÅÓÒÚ‡Ì‰ÊË. ÅÓÒÚ‡Ì‰ÊË „Ó‚Ó�ËÎ ÓÚÓÏ, ˜ÚÓ �‡Ì¸¯Â ÁÌ‡ÌËfl Ó Ö‚�‡ÁËË˜Â�Ô‡ÎËÒ¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ËÁ ÍÌË„, ÔÓ˝ÚÓÏÛÍ‡�ÚËÌ‡ Ö‚�‡ÁËË Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎ‡Ò¸ Ó˜ÂÌ¸ÌÂ˜ÂÚÍÓÈ. «Ä ÚÂÔÂ�¸ Û Ì‡Ò ÔÓfl‚ËÎ‡Ò¸‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ Ö‚�‡ÁË˛ ˜Â�ÂÁ�Â‡ÎËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ˝ÚÓÚ �Â„ËÓÌ Ô�ËÓ·�ÂÎÒÓ‚Â�¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ», ‰Ó·‡‚ËÎÅÓÒÚ‡Ì‰ÊË. ëÓ‚Â˘‡ÌËÂ ‚ÂÎ Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚�‡ÁËfl, ˜ÎÂÌç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ÑÄ ‚êÓÒÒËÈÒÍÓÈ îÂ‰Â�‡ˆËË êÓÒÚËÒÎ‡‚ÅÓ�ËÒÓ‚Ë˜ ê˚·‡ÍÓ‚.

è�ËflÚÌÓÈ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸˛Ô�Ó‚Â‰ÂÌÌÓÈ ‚ÒÚ�Â˜Ë ÒÚ‡ÎÓ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÌÂÈÔ�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ åËÌËÒÚÂ�ÒÚ‚‡ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ Ë åËÌËÒÚÂ�ÒÚ‚‡ÍÛÎ¸ÚÛ�˚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ,ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÔÓÍ‡ ÌÂ fl‚ÎflÂÚÒfl‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸Ì˚Ï ˜ÎÂÌÓÏ èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚. ç‡ëÂ‰¸ÏÓÏ Ó·˘ÂÏ ÒÓ·�‡ÌËË èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ‚‡Ô�ÂÎÂ 2006 „. ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Ô�Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎÒÓÚ�Û‰ÌËÍ åËÌËÒÚÂ�ÒÚ‚‡ ËÌÓÒÚ�‡ÌÌ˚ı

‰ÂÎ �ÂÒÔÛ·ÎËÍË ÄÚ‡·ÂÍ ï‡Ò‡ÌÓ‚. àÌÚÂ�ÂÒìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Í èÎ‡ÚÙÓ�ÏÂ ÒÚ‡Î ·ÓÎÂÂ‡ÍÚË‚Ì˚Ï ÔÓÒÎÂ ‚ËÁËÚ‡ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‰ÂÎÂ„‡ˆËË ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ÑÄ ‚íÛ�ˆËË. Ç ıÓ‰Â ‚ËÁËÚ‡ ÒÓÒÚÓflÎ‡Ò¸ ‚ÒÚ�Â˜‡ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ÒÔ�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÂÏ ëÓ˛Á‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ë ‰ÂÔÛÚ‡ÚÓÏ Ô‡�Î‡ÏÂÌÚ‡Ä·‰ÛÎÎ‡ıÓÏ Ä�ËÔÓ‚˚Ï, ÍÓÚÓ�˚È Ú‡ÍÊÂ‰‡Î ÒË„Ì‡Î Ó �Â¯ËÚÂÎ¸ÌÓÏ Ì‡ÏÂ�ÂÌËËìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ‚ÓÈÚË ‚ èÎ‡ÚÙÓ�ÏÛ.Ç˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËfl Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎfl ÏËÌËÒÚ�‡ÍÛÎ¸ÚÛ�˚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÄÁ‡Ï‡Ú‡ä‡È‰‡�Ó‚‡, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÏÌÂÌËfl Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚‚ÒÚ�Â˜Ë, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ÔÓ˜ÂÚÌÓ„ÓÔ�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎfl èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ÄÌ‡�‡, ‰‡ÎËÔ�‡‚Ó „Ó‚Ó�ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ‚·ÎËÊ‡È¯ÂÂ ‚�ÂÏfl ÒÚ‡ÌÂÚ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚Ï˜ÎÂÌÓÏ èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚�‡ÁËfl.

Новые члены семьи:

Индия и Китай

ÅÓÎ¸¯ÓÂ ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ Ì‡ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚Ô�ÓËÁ‚ÂÎÓ ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËÂ Ô�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎflèÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ êÓÒÚËÒÎ‡‚‡ ê˚·‡ÍÓ‚‡,ÍÓÚÓ�˚È ËÁÎÓÊËÎ Ò‚ÂÊËÈ ‚Á„Îfl‰ Ì‡ÒÓÒÚ‡‚ Ë ÒÚ�ÛÍÚÛ�Û èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚. í‡ÍÒÎÓÊËÎÓÒ¸, ˜ÚÓ èÎ‡ÚÙÓ�Ï‡ ÑË‡ÎÓ„Ö‚�‡ÁËfl �‡·ÓÚ‡ÂÚ Ì‡ ÚÂ��ËÚÓ�ËËˆÂÌÚ�‡Î¸ÌÓ„Ó �Â„ËÓÌ‡ Ö‚�‡ÁËË, „‰Â‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒfl �ÛÒÒÍËÈ ËÚ˛�ÍÒÍËÂ flÁ˚ÍË. ê˚·‡ÍÓ‚ Ô�Â‰ÎÓÊËÎÔÓ‰ÛÏ‡Ú¸ Ì‡‰ ‚ÓÔ�ÓÒÓÏ: «çÂÛÊÂÎËÖ‚�‡ÁËfl Ó„�‡ÌË˜Ë‚‡ÂÚÒfl ˝ÚËÏ�Â„ËÓÌÓÏ?» Ç ÔÂ�‚˚Â „Ó‰˚ �‡·ÓÚ˚èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ Ò�Â‰Ë ˜ÎÂÌÓ‚ ÑÄ ·˚ÎËÅÓÎ„‡�Ëfl, êÛÏ˚ÌËfl, ÅÓÒÌËfl ËÉÂ�ˆÂ„Ó‚ËÌ‡, åÓÌ„ÓÎËfl. çÓ ÔÓ �‡ÁÌ˚ÏÔ�Ë˜ËÌ‡Ï Ô�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ˝ÚËı ÒÚ�‡Ì ÌÂÔ�ËÌËÏ‡ÎË ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó Û˜‡ÒÚËfl ‚ÏÂ�ÓÔ�ËflÚËflı èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚, ‚ ˝ÚË ÒÚ�‡Ì˚ÌÂ ÔÓÒÚÛÔ‡Î ÊÛ�Ì‡Î. ç‡ ˝ÚÓÚ �‡Á ê˚·‡ÍÓ‚

а к т у а л ь н о g ü n c e l


Стереотипы разбились об идеюрасширения Платформы ДА

Дженгиз Шимшек

Издательский координатор журнала «ДА» (Турция).

Geniflleyen DAP

önyarg›lar› k›rd›

Cengiz fiimflek

DA dergisi Genel Yay›n Koordinatörü (Türkiye).

Diyalog Avrasya Platformu kurul-du¤u günden beri üçüncü kezYönetim Kurulu üyelerini 24-25

Mart’ta Antalya’da bir araya getirdi.Toplant›ya Kurucular Kurulu üyelerininyan›nda eksiksiz olarak tüm Avrasya ül-kelerindeki Milli Komite Baflkanlar›, Mil-li Komite Sekreterleri ve Türkiye Milli Ko-mite üyeleri kat›ld›.

Yap›lan etkinliklerin dinlenmesi, ileri-ye dönük planlar›n müzakeresi ve projetekliflerinin de¤erlendirildi¤i toplant›yaüyelerin ilgisi oldukça büyüktü. Toplant›aç›l›fl konuflmas›n› Türkiye Milli KomiteBaflkan› Prof. Dr. Naci Bostanc› yapt›. Av-rasya’n›n eskiden zihinlerde sadece kita-bi bilgilerden arta kalan izlenimlerdenibaret oldu¤una dikkat çeken Bostanc›,“Avrasya art›k bizim için daha bir anlamkazand›. Art›k Avrasya’y› gerçekleriyle bi-liyoruz.” dedi. ‹ki gün süren toplant›y›Dönem Baflkan› Rusya Federasyonu Mil-li Komite Baflkan› ve Kurucular Kuruluüyesi Prof. Dr. Rostislav Borisoviç Riba-kov yönetti.

Toplant›da bir ayr›nt› da, Özbekis-tan’›n Kültür Bakanl›¤› ve D›fliflleri Ba-kanl›¤› seviyesinde kat›l›m göstermesiy-di. Bildi¤imiz gibi Özbekistan DAP’a he-nüz tam üye de¤il. Geçen y›l düzenlenen7. Genel Kurul Toplant›s›’nda Özbekis-tan’› D›fliflleri Bakanl›¤› yetkilisi AtabekHasanov gözlemci s›fat›yla temsil etmifl-ti. DAP’a ilgi Türkiye Milli KomitesininÖzbekistan gezisiyle üst seviyeye ç›kt›.Özbekistan Yazarlar Birli¤i Baflkan›, Mil-letvekili ve Milli fiair Apdullah Aripov’un


YAZ 2007, SAYI: 25

‚˚ÒÍ‡Á‡Î ÏÌÂÌËÂ, ˜ÚÓ äËÚ‡È Ë àÌ‰ËflÚ‡ÍÊÂ ‚ÔÓÎÌÂ ÏÓ„ÛÚ ÒÚ‡Ú¸ ˜ÎÂÌ‡ÏËèÎ‡ÚÙÓ�Ï˚. ä�ÓÏÂ ÚÓ„Ó, ·ÂÁ‡ÍÚË‚ËÁ‡ˆËË Û˜‡ÒÚËfl ‚ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚËèÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ Ô�ÂÊÌËı Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÌÂÎ¸ÁflÒÂ·Â Ô�Â‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ö‚�‡ÁË˛. èÓ‰‰Â�ÊÍ‡˝ÚÓÈ Ë‰ÂË Û˜‡ÒÚÌËÍ‡ÏË ‚ÒÚ�Â˜ËÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡ ê˚·‡ÍÓ‚Û ‚˚ÒÍ‡Á‡Ú¸‚Â�ÓflÚÌÓÒÚ¸ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ «èÎ‡ÚÙÓ�Ï‡ÑË‡ÎÓ„ Ö‚�‡ÁËfl Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÓÏÒÚ‡Ú¸ Ó‰ÌÓÈ ËÁ Í�ÛÔÌÂÈ¯Ëı ÔÓÒÎÂ ééçÏÂÊ‰ÛÌ‡�Ó‰Ì˚ı Ó�„‡ÌËÁ‡ˆËÈ».

ÑÓÒÚÓÈÌ‡ ‚ÌËÏ‡ÌËfl ÓˆÂÌÍ‡‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚, ‰‡ÌÌ‡flÔ�Â‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÂÏ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ÑÄ ‚ ÄÁÂ�·‡È‰Ê‡ÌÂ çËÁ‡ÏËÑÊ‡Ù‡�Ó‚˚Ï. ÑÊ‡Ù‡�Ó‚ ÓÚÏÂÚËÎÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚È ‚ÍÎ‡‰ èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ‚ÛÍ�ÂÔÎÂÌËÂ ÍÛÎ¸ÚÛ�˚ ‰Ó·�ÓÒÓÒÂ‰ÒÚ‚‡.«ê‡Ì¸¯Â ‰‡ÊÂ Ï˚ÒÎ¸ Ó ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË‰Ó„Ó‚Ó�ËÚ¸Òfl Ó ˜ÂÏ-ÚÓ Ò Ä�ÏÂÌËÂÈÍ‡Á‡Î‡Ò¸ Ì‡Ï ÌÂ‚Â�ÓflÚÌÓÈ. çÓ Û˜‡ÒÚËÂ ‚Ô�ÓÂÍÚ‡ı èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ Ì‡ÏÁ‡‰ÛÏ‡Ú¸Òfl Ó ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË‰Ó·�ÓÒÓÒÂ‰ÒÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ò Ä�ÏÂÌËÂÈ,Ó �‡Á�‡·ÓÚÍÂ Ó·˘Ëı Ô�ÓÂÍÚÓ‚». í‡ÍËÏÓ·�‡ÁÓÏ, çËÁ‡ÏË ÑÊ‡Ù‡�Ó‚ ÔÓ‚ÚÓ�ËÎÓ‰ËÌ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı Ô�ËÌˆËÔÓ‚èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚, ÍÓÚÓ�˚È „Ó‚Ó�ËÚ ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ˆÂÌËÚ¸ ‰�Û„Ó„Ó ÌÂ ÏÂÌÂÂ,˜ÂÏ ÒÂ·fl Ò‡ÏÓ„Ó.

Стереотипы теряют силу,

Платформа ДА

становится брендом

Ö‚�‡ÁËfl ıÓ˜ÂÚ ÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ Ë ·˚Ú¸ÔÓÁÌ‡ÌÌÓÈ. ÅÎËÊÂ ÁÌ‡ÍÓÏflÒ¸ Ò ‰�Û„‰�Û„ÓÏ, Ï˚ ÔÓÌËÏ‡ÂÏ, ˜ÚÓ Ì‡Ï ÂÒÚ¸ ˜ÂÏÛÛ˜ËÚ¸Òfl ‰�Û„ Û ‰�Û„‡, Ë Û Ì‡Ò ÔÓfl‚ÎflÂÚÒflÊÂÎ‡ÌËÂ ÔÂ�Â‰‡Ú¸ ‰�Û„ÓÏÛ Ò‚ÓÂ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó. è�ËÌflÚ˚Â èÎ‡ÚÙÓ�ÏÓÈ

�Â¯ÂÌËfl ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ô�Â‚�‡˘‡˛ÚÒfl ‚·�ÂÌ‰. èÓÒÎÂ‰Û˛˘ËÂ ÏÂ�ÓÔ�ËflÚËflèÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ·Û‰ÛÚ Ó�„‡ÌËÁÓ‚‡Ì˚ ÔÓ‰Ó·˘ËÏ ÎÓÁÛÌ„ÓÏ «äÓÌÙÂ�ÂÌˆËË ÑË‡ÎÓ„Ö‚�‡ÁËfl». ä�ÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ô�ËÌflÚÓ �Â¯ÂÌËÂÓ Ô�Ó‚Â‰ÂÌËË ÔÂ�ËÓ‰Ë˜ÂÒÍËı �‡·Ó˜Ëı‚ÒÚ�Â˜. ç‡ ˝ÚËı ‚ÒÚ�Â˜‡ı ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ˚ Ë‡Ì‡ÎËÚËÍË ÔÓÎÛ˜‡Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ÔÓ‰�Ó·ÌÓ Ó·ÒÛ‰ËÚ¸ Ò‡Ï˚Â �‡ÁÌ˚Â‚ÓÔ�ÓÒ˚.

è�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ú‚Ó�˜ÂÒÍÓÈËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË, Û˜ÂÌ˚Â, ÊÛ�Ì‡ÎËÒÚ˚ Ë‚ÒÂ ÚÂ, ÍÓÏÛ ÌÂ ·ÂÁ�‡ÁÎË˜Ì‡ ÒÛ‰¸·‡˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ Ë Ö‚�‡ÁËË, ÒÓ·Ë�‡˛ÚÒfl‚ÏÂÒÚÂ ÛÊÂ Ì‡ Ô�ÓÚflÊÂÌËË ‰ÂÒflÚË ÎÂÚ.íÂÔÂ�¸ Ëı ‚ÒÚ�Â˜Ë ÔÓÎÛ˜‡Ú ·ÓÎÂÂÒËÒÚÂÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÈ ı‡�‡ÍÚÂ�.çÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚Â ÒÓÏÌÂÌËfl ÛÒÚÛÔ‡˛ÚÏÂÒÚÓ ËÒÍ�ÂÌÌËÏ ‚ÒÚ�Â˜‡Ï Ë ‰‡ÊÂÔ�ËÁÌ‡ÌËflÏ. Ç Ì‡˜‡ÎÂ 2007 „. ‚ íÛ�ˆËË ÒÓÁÌ‡ÍÓÏËÚÂÎ¸Ì˚Ï ‚ËÁËÚÓÏ Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸„�ÛÔÔ‡ �ÓÒÒËÈÒÍËı ÊÛ�Ì‡ÎËÒÚÓ‚.á‡ÏÂÒÚËÚÂÎ¸ „Î‡‚ÌÓ„Ó �Â‰‡ÍÚÓ�‡�ÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ËÒÚÓ�Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÊÛ�Ì‡Î‡«êÓ‰ËÌ‡» í‡Ú¸flÌ‡ îËÎËÔÔÓ‚‡, „Ó‚Ó�fl ÓÔ�Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËflı �‡ÁÌ˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ ‰�Û„ Ó‰�Û„Â, ÒÍ‡Á‡Î‡ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ: «åÌÂ ‰Ó‚ÂÎÓÒ¸Ô�ËÌflÚ¸ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸ÒÍÓÈ�‡·ÓÚÂ ÔÓ ÒÓÁ‰‡ÌË˛ Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏÓ„Ó«Ó·�‡Á‡ ‚�‡„‡». åÓfl Á‡‰‡˜‡ Á‡ÍÎ˛˜‡Î‡Ò¸ ‚‡Ì‡ÎËÁÂ Í‡�ËÍ‡ÚÛ�Ì˚ı Ó·�‡ÁÓ‚ üÔÓÌËË ËíÛ�ˆËË ‚ �ÓÒÒËÈÒÍÓÈ ÔÂ˜‡ÚË Ì‡˜‡Î‡ XX ‚.

da ziyaret edildi¤i gezide tam üyelikle il-gili olumlu sinyaller al›nd›. Gerek BakanYard›mc›s› Azamat Kaydarov’un görüfl-leri ve gerekse Kurul üyeleri ve özellikleOnursal Baflkan ANAR’›n Özbekistan’›nbu seviyede kat›l›m›n› olumlu bir bafl-lang›ç olarak de¤erlendirmeleri, “Özbe-kistan art›k daimi üye olmak istiyor.”fleklinde bir kanaat ortaya ç›kard›.

Aileye yeni üyeler:

Hindistan ve Çin

Toplant›y› farkl› bir bak›fl aç›s›yla de¤er-lendirme imkan› veren Say›n DönemBaflkan› Ribakov’un konuflmas› kat›l›m-c›lardan destek gördü. Bilindi¤i üzereDAP etkinlik alan› olarak, Türkçe ve Rus-çan›n etkin bir flekilde kullan›ld›¤› mer-kezi Avrasya’y› gösteriyor. Bu nedenle“Avrasya bundan m› ibaret?” nevindensorulara Ribakov bir aç›l›m getirdi. Asl›n-da ilk y›llarda Bulgaristan, Romanya,Bosna-Hersek ve Mo¤olistan gibi cum-huriyetler de üyeydi. Fakat reel sebepler-den dolay› bu ülkeler etkinliklere kat›la-maz, DA dergisi bu co¤rafyalara gönde-rilemez oldu. Bu kez Ribakov Hindistan

g ü n c e l а к т у а л ь н о


По экономическим и другим причинам в настоящее времяактивно используются только два языка – русский и турецкий.

Ekonomik sebepler, lojistik s›k›nt›lar ve haber ak›fl›ndaki

yavafll›k flimdilik en s›k ve en yayg›n bilinen iki dili baflat

k›ld›: Türkçe ve Rusça.

åÓË Ì‡·Î˛‰ÂÌËfl ÔÓÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ íÛ�ˆËflËÁÓ·�‡Ê‡Î‡Ò¸ ‚ ‚Ë‰Â ÒÚ‡�Ó„Ó, ‰�flıÎÓ„Ó,„�Û·Ó„Ó Ë ÌÂÔ�ËflÚÌÓ„Ó ÒÚ‡�ËÍ‡. èÓÚÓÏÛ˜ÚÓ ÚÓ„‰‡ êÓÒÒËfl ÌÂ ¯Î‡ Ì‡ Ò·ÎËÊÂÌËÂ ÒÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÈ íÛ�ˆËÂÈ. ëÂ„Ó‰Ìfl Ï˚‚Ë‰ËÏ, Ì‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ ˝ÚË Ó·�‡Á˚ ·˚ÎËÓ¯Ë·Ó˜Ì˚». ùÚË ÒÎÓ‚‡ Â˘Â Ó‰ÌÓÔÓ‰Ú‚Â�Ê‰ÂÌËÂ ÔÓÎ¸Á˚ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ‚ÒÚ�Â˜.

Русский и турецкий –

языки школы ДА

èÓ ÏÂ�Â �‡Á‚ËÚËfl „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ËËÁ·‡‚ÎÂÌËfl ÓÚ ÒÚÂ�ÂÓÚËÔÓ‚ ÛÍ�ÂÔÎflÂÚÒflÒÓÚ�Û‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó, Û˜‡˘‡˛ÚÒfl ‚Á‡ËÏÌ˚ÂÍÓÌÚ‡ÍÚ˚. ÇÒÂ ˝ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ‚Á‡ËÏÓ‚ÎËflÌË˛ ÍÛÎ¸ÚÛ�, ‰‡ÂÚ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ó˘ÛÚËÚ¸ „ÎÛ·ËÌÛÍÛÎ¸ÚÛ�ÌÓ„Ó Ë ÎËÚÂ�‡ÚÛ�ÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl,ÒÚÂÔÂÌ¸ ‚ÎËflÌËfl Â„Ó ‚ ÒÓ‚�ÂÏÂÌÌÓÏ ÏË�Â.Ç Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ˝ÚÓ„Ó Ï˚ ÒÔÓÒÓ·Ì˚Ó·Ó„‡ÚËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛ�Û ËÎË ÍÛÎ¸ÚÛ�Û‰�Û„Ó„Ó. ç‡Ô�ËÏÂ�, ‚ XX ‚. ÏÌÓ„ËÂ�ÂÒÔÛ·ÎËÍË ÔÓÔ‡ÎË ÔÓ‰ ÒËÎ¸ÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛ�˚. ç‡ ÒÓ·�‡ÌËË ÏÌÓ„Ó„Ó‚Ó�ËÎË Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏflÏÌÓ„ËÂ flÁ˚ÍË Ë ÍÛÎ¸ÚÛ�˚ ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ ÒÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ ÔÓÎÌÓ„Ó ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌËfl. ùÚÓ ‚ÓÔ�Â‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË Ô�Ó·ÎÂÏ‡ÌÂÒ·‡Î‡ÌÒË�Ó‚‡ÌÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl.ÇÓ ‚ÒÂÏ ÏË�Â Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ÒÚ�ÂÏËÚÂÎ¸ÌÓÂ�‡ÒÔ�ÓÒÚ�‡ÌÂÌËÂ ‡Ì„ÎËÈÒÍÓ„Ó flÁ˚Í‡. ÇÒ‚flÁË Ò ˝ÚËÏ êÓÒÚËÒÎ‡‚ ê˚·‡ÍÓ‚ Á‡ÏÂÚËÎ,˜ÚÓ, ıÓÚfl ‚ÎËflÌËÂ �ÛÒÒÍÓ„Ó flÁ˚Í‡ Ì‡ÌÂÍÓÚÓ�˚Â flÁ˚ÍË ÒÓı�‡ÌflÂÚÒfl, Ò‡Ï�ÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í ÔÓÔ‡Î ‚ ÎÓ‚Û¯ÍÛ‡Ì„ÎËÈÒÍÓ„Ó, ‚˚ÔÛÚ‡Ú¸Òfl ËÁ ÍÓÚÓ�ÓÈ Ì‡‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡ÔÂ ÌÂ Ú‡Í-ÚÓ Ô�ÓÒÚÓ. èÓÒÎÂ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓ Ê‡�ÍËı ‰Â·‡ÚÓ‚ ·˚ÎÓ Ô�ËÌflÚÓ�Â¯ÂÌËÂ Ó ÙÓ�ÏË�Ó‚‡ÌËË ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÈÍÓÏËÒÒËË, Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸˛ ÍÓÚÓ�ÓÈfl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓËÒÍ �Â¯ÂÌËÈ Ô�Ó·ÎÂÏ˚ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚.

ÜÛ�Ì‡Î «ÑÄ» ÌÂÒÂÚ ÏËÒÒË˛Ò·Â�ÂÊÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ò Ò‡ÏÓ„ÓÌ‡˜‡Î‡ ËÁ‰‡ÂÚÒfl Ì‡ �ÛÒÒÍÓÏ Ë ÚÛ�ÂˆÍÓÏflÁ˚Í‡ı. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ‚ �‡ÁÌ˚ı ÒÚ�‡Ì‡ıÌ‡˜ËÌ‡˛Ú ËÁ‰‡‚‡Ú¸Òfl Ô�ËÎÓÊÂÌËfl ÍÊÛ�Ì‡ÎÛ Ì‡ ÏÂÒÚÌ˚ı flÁ˚Í‡ı, ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒflıÓ�Ó¯ËÏ Ô�ËÏÂ�ÓÏ ‰Îfl ‚ÒÂı, ÍÚÓÓÁ‡·Ó˜ÂÌ Ô�Ó·ÎÂÏÓÈ ÒÓı�‡ÌÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚.ë Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ �‡·ÓÚ˚ èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ ÓÌ‡Ô�Ë‰Â�ÊË‚‡Î‡Ò¸ Ô�ËÌˆËÔ‡ ÏÌÓ„ÓflÁ˚˜Ëfl.Å˚ÎË Ó�„‡ÌËÁÓ‚‡Ì˚ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ÂÏÛÎ¸ÚËflÁ˚ÍÓ‚˚Â ÍÓÌÙÂ�ÂÌˆËË,ËÁ‰‡‚‡ÎËÒ¸ ÊÛ�Ì‡Î˚, ÒÓÁ‰‡‚‡ÎËÒ¸ Ò‡ÈÚ˚ ‚àÌÚÂ�ÌÂÚÂ. è�ËÏÂ�ÓÏ ·˚Î‡é�„‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚ı ç‡ˆËÈ. èÓ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ Ë ‰�Û„ËÏ Ô�Ë˜ËÌ‡Ï ‚Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚�ÂÏfl ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛ÚÒflÚÓÎ¸ÍÓ ‰‚‡ flÁ˚Í‡ – �ÛÒÒÍËÈ Ë ÚÛ�ÂˆÍËÈ.çÓ ÛÊÂ ÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó�ËÚ¸, ˜ÚÓ Ì‡Ï Û‰‡ÎÓÒ¸Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ¯‡„ ‚ÔÂ�Â‰. ÑÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó– ËÁ‰‡ÌËÂ ‚ ä˚�„˚ÁÒÚ‡ÌÂ Ë ä‡Á‡ıÒÚ‡ÌÂ�Â„ÛÎfl�Ì˚ı Ô�ËÎÓÊÂÌËÈ Í ÊÛ�Ì‡ÎÛ Ì‡Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı flÁ˚Í‡ı. ÜÛ�Ì‡Î ÏÓÊÌÓÒ˜ËÚ‡Ú¸ Ò‚ÓÂÓ·�‡ÁÌÓÈ ¯ÍÓÎÓÈ.çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÒÓı�‡ÌÂÌËfl flÁ˚ÍÓ‚, ‚ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË �ÛÒÒÍÓ„Ó Ë ÚÛ�ÂˆÍÓ„Ó, ÒÚ‡Î‡Ó‰ÌÓÈ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ÚÂÏ ÒÓ·�‡ÌËfl.

ÇÌÓ‚¸ Ó·�‡ÚËÏÒfl Í Ô�Â‰ÎÓÊÂÌË˛êÓÒÚËÒÎ‡‚‡ ê˚·‡ÍÓ‚‡, ÔÓ‰˜Â�ÍÌÛ‚¯Â„ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ë Ò‚ÓÂ‚�ÂÏÂÌÌÓÒÚ¸‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl ‚ èÎ‡ÚÙÓ�ÏÛ Ú‡ÍËı Í�ÛÔÌ˚ı„ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚, Í‡Í äËÚ‡È Ë àÌ‰Ëfl, ‡ Ú‡ÍÊÂÅ‡ÎÍ‡ÌÒÍËı „ÓÒÛ‰‡�ÒÚ‚, ˜ÚÓ ‚ÌÂÒÎÓÒ‚ÂÊÛ˛ ÌÓÚÛ ‚ �‡·ÓÚÛ ÒÓ·�‡ÌËflè�‡‚ÎÂÌËfl èÎ‡ÚÙÓ�Ï˚. çÂ ÏÓÊÂÚ ÌÂ�‡‰Ó‚‡Ú¸ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ Ô�Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÍÓÏËÚÂÚÓ‚ Ô�Ófl‚ËÎËÌÂ·˚‚‡ÎÛ˛ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ë �Â¯ËÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸,Ô�Ó‰ÂÏÓÌÒÚ�Ë�Ó‚‡ÎË ÊÂÎ‡ÌËÂ �‡·ÓÚ‡Ú¸,Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ Ó·˘Ëı Ô�ÓÂÍÚ‡ıèÎ‡ÚÙÓ�Ï˚ Ë �Â‡ÎËÁÓ‚˚‚‡Ú¸ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â Ô�Ó„�‡ÏÏ˚Ë Ô�ÓÂÍÚ˚. �

ve Çin’in de platforma üye yap›lmas›n›,bu iki ülke olmadan ve eski üye ülkelerinde aktif kat›l›mlar›n› sa¤lamadan Avras-ya’y› düflünemeyece¤imizi gündeme ge-tirdi. Üyelerin olumlu de¤erlendirmeleriRibakov’un, Platformu “BM’den sonraikinci büyük etkili uluslararas› oluflum”diye nitelemesine sebep oldu.

Belki Platformun somut etkisi olarakde¤erlendirebilece¤imiz di¤er bir aç›kla-ma ise Azerbaycan Milli Komite Baflkan›Nizami Caferov’dan geldi. Caferov plat-formun bu co¤rafyada birlikte yaflamakültürü oluflturdu¤una vurgu yaparak“Biz platform oluflmadan önce Ermenis-tan’la asla bir araya gelmeyece¤imizidüflünürdük. Fakat etkinliklere kat›la ka-t›la Ermenistan ile de bir arada yaflaya-bilece¤imiz, ortak projeler gelifltirebile-ce¤imiz kanaati has›l oldu.” dedi. Plat-formun amaçlar› aras›nda yer alan, “birdi¤erini en az kendisi kadar de¤erli gör-me” ilkesini, say›n Caferov’un bu cümle-siyle hat›rlamakta fayda var.

Önyarg›lar kalkt›,

DAP markalafl›yor

Avrasya daha çok okumaya ve okunma-ya ihtiyaç duyuyor. Zira her geçen günbiraz daha birbirimizi tan›rken, ö¤rene-cek ve paylaflacak çok fleyimizin oldu¤u-nun fark›na var›yoruz. Platformun buzamana kadar düzenledi¤i bilimsel top-lant›lar, al›nan karar gere¤i bir marka ol-ma yolunda. Bundan sonra düzenlene-cek toplant›lar “Avrasya Toplant›lar›” ad›

а к т у а л ь н о g ü n c e l


Рыбаков высказал мнение, чтоКитай и Индия также вполнемогут стать членамиПлатформы. Кроме того, безактивизации участия вдеятельности Платформыпрежних участников нельзя себепредставить Евразию.

Ribakov Hindistan ve Çin’in de

platforma üye yap›lmas›n›, bu iki

ülke olmadan ve eski üye

ülkelerin de aktif kat›l›mlar›n›

sa¤lamadan Avrasya’y›

düflünemeyece¤imizi gündeme

getirdi.

YAZ 2007, SAYI: 25

alt›nda düzenlenecek. Di¤er bir geliflmeise periyodik olmak üzere tesis edilecek“Çal›flma Toplant›lar›.” Bu toplant›larda,uzman kifliler fikir jimnasti¤i yapacak,bir konu en ince detay›na kadar masayayat›r›lacak.

On y›ld›r çeflitli vesilelerle bir arayagelen Avrasya ayd›n›, gazetecisi, akade-misyeni ve inisiyatif sahiplerinin bun-dan sonraki iliflkilerin daha organizeliolmas› yolundaki kanaatleri dikkat çeki-yor. Karfl›l›kl› kayg›lar ve endifleler yerinisamimi görüfllere ve bazen de itiraflarab›rak›yor. Bu konuda önemli bir anekdotolarak, 2007 y›l› bafl›nda Rusya Federas-yonu’ndan Türkiye’ye gelen bas›n men-suplar› ziyaretine at›f yapmak istiyo-rum. Geçmifli oldukça eski bir tarih der-gisi olan Rodina editörlerinden TatyanaFilipova “medya olarak iki toplumu bir-birimize nas›l anlat›yoruz” bafll›¤›ylaflunlar› itiraf ediyordu: “Dergimiz dosyakonular›yla ilgili bir çal›flma yaparken‘Düflman bildi¤imiz kiflileri nas›l karika-türize ediyoruz?’ ad›yla oluflturulan ko-misyonda Türk ve Japon tiplemelerin-den sorumluydum. 20. yüzy›l bafllar›ndabu iki tipten Türkler; oldukça yafll›, iticive kaba bir adam ve arkas›nda yafll› birimparatorluk fleklinde karikatürize edi-lirdi. Zira Türklere, Türki halklara veMüslümanlara yard›m eden, onlar›ayakland›rabilecek potansiyel bir milletolarak mesafeli duruyorduk. Bugün butiplemelerin ne kadar da yanl›fl oldu¤u-nu görüyoruz.” Bu nedenle bu gibi top-lant›lar›n büyük faydas› var.

Türkçe ve Rusça

DA okulunun iki dili

Gerek küreselleflme ve gerekse önyarg›-lar›n ortadan kalkmas›yla halklar aras›gelip gitmeler ve ikili iflbirlikleri art›yor.Haliyle kimi kültürler etkilerken, kimilerietkileniyor. Bu konuda dikkati çeken, ye-rel kültürlerin tarihi köklerinin ve edebiniteliklerinin ne kadar derinlerde oldu-¤u ve bugüne ne kadar yans›d›¤›. Zirabuna ba¤l› olarak etkiliyor ya da etkileni-yorsunuz. Haliyle, 20. yüzy›l boyunca es-ki Sovyet kültüründen kimi cumhuriyet-ler oldukça fazla etkilendi. Bugün baz›kültürler ve buna ba¤l› olarak dillerinyok olma tehlikesi yaflad›¤› toplant›dagündeme geldi. Bu, Avrasya’n›n kendiiçindeki bir problem; yani karfl›l›kl› etki-

leflme. Bir de Avrupa dillerinin son za-manlarda sokaklarda bile konuflulur ol-mas› gibi bir durum var ki, Say›n Riba-kov’un tabiriyle, Rusça yak›n co¤rafya-daki kimi dilleri etkisi alt›na al›rken, ken-disi ‹ngilizcenin tuza¤›ndan kurtulam›-yor. Toplant›da hararetli bir tart›flma so-nunda milli komitelere bir komisyonoluflturmalar› ve bu konunun ortaklaflatart›fl›lmas› amac›yla görev verildi.

Bildi¤imiz gibi DA dergisi dil konu-sunda bir temsil niteli¤ine sahip. Çünküilk say›s›ndan beri Rusça ve Türkçe bir-likte yay›n yap›yor. Milli diller konusun-da derginin de üzerine düflenleri yap-mas› prensip kabul edilirken, yerel say›-lar ad› alt›nda yay›nlanan eklerin ciddibir aç›kl›¤› kapatt›¤› vurguland›. ‹lk top-lant›lardan beri Platformun çok dilli ol-mas› hedefleniyordu. Çok dilli toplant›-lar, dergiler, web sayfalar› vs bu günekadar en üst perdeden gündeme tafl›n-d›. Bu konuda hep BM örnek gösterildi.Ama ekonomik sebepler, lojistik s›k›nt›-

lar ve haber ak›fl›ndaki yavafll›k flimdiliken s›k ve en yayg›n bilinen iki dili baflatk›ld›: Türkçe ve Rusça. Bugün kimi zor-luklar afl›lm›fla benziyor. Zira art›k Kaza-kistan’da Kazakça, K›rg›zistan’da K›rg›z-ca periyodik ekler haz›rlanarak ana der-giyle birlikte okuyucuya ulaflt›r›l›yor.Derginin bu haliyle bir okul niteli¤i tafl›-d›¤›, bu nedenle Türkçe/Rusça dil yap›s›-n›n korunmas› gerekti¤i vurgulanan di-¤er konular aras›ndayd›.

fiimdi bafla dönüp Say›n Ribakov’unkat›l›mc›larca benimsenen “Hindistanve Çin’in de platforma üye yap›lmas›ama Balkanlar›n da unutulmamas› ge-rekti¤i” görüflünü hat›rlayacak olursak,bu y›l yap›lan Yönetim Kurulu Toplant›-s› daha verimli ve ilkeliydi. Zira milli ko-mitelerden, alan ve co¤rafyalar›na dö-nük problemlerini sorumluluk anlay›fl›y-la savunma, görevler alma ve ellerini ta-fl›n alt›na biraz daha fazla sokma konu-sunda isteklilik ve kararl›l›k vard›. �

g ü n c e l а к т у а л ь н о


Высказывания заместителя министра культуры УзбекистанаАзамата Кайдарова, а также мнения участников встречи, в том

числе почетного председателя Платформы Анара, дали правоговорить о том, что Узбекистан в ближайшее время станет

постоянным членом Платформы Диалог Евразия.

Gerek Say›n Bakan Yard›mc›s› Azamat Kaydarov’un DAP ile

ilgili görüflleri, gerekse Kurul üyeleri ve özellikle Onursal

Baflkan ANAR’›n Özbekistan’›n bu seviyede kat›l›m›n› olumlu

bir bafllang›ç olarak de¤erlendirmeleri, “Özbekistan art›k

daimi üye olmak istiyor.” fleklinde bir kanat ortaya ç›kard›.

а к т у а л ь н о g ü n d e m

Marcani Bilimler Akademisi Müdürü, Kazan Federal Enstitüsü MüdürüRafail Hakimov konferans kat›l›mc›lar›na bir konuflma yapt›.Tataristan’da ilan edilen Hay›rseverlik Y›l›’n›n özelli¤inin, kaybolanyard›mlaflma duygusunun toplumda tekrar canland›r›lmas› oldu¤unubelirtti. Hakimov tarihi bir tecrübe olarak, Tatarlar›n hayra dayal› e¤itimorganizasyonunu örnek göstererek “yard›mlaflma gelenekleri sayesindebütün Tatarlar› 20. yüzy›l›n bafl›nda iyi e¤itim alm›fl olarak görüyoruz.Hay›rseverler sayesinde herkes medreselerde e¤itim görme imkân›nasahipti.” dedi. Konferansta Rusya’da yard›mlaflma tecrübeleri, Volga boyundayard›mlaflman›n geliflmesi gözden geçirildi. ‹stanbul ve Moskova’dangelen bilim adamlar› ‹slam hukukunun bir organ› olarak vak›flar›nözelliklerini anlatt›lar.

В Казани прошла Международная конференция «Благотворительность в России»

Вначале апреля в Казани, в конференц-зале центра «Эрмитаж-Казань»,была проведена Международная научно-практическая конференция

«Благотворительность в России: исторический опыт, проблемы возрождениятрадиций и перспективы развития». Организаторами конференциивыступили Платформа Диалог Евразия (Стамбул) и Институт истории им.Ш.Марджани АН РТ. Соорганизаторами конференции стали Российскийисламский университет и Казанская духовная семинария при содействииМинсоцзащиты РТ и Совета по делам религий при Кабинете Министров РТ.

В конференции приняли участие специалисты, ученые, общественныедеятели в области благотворительности из Турции, Москвы,представители Минсоцзащиты РТ, представители конфессий. Сприветственным словом к участникам обратился государственныйсоветник при Президенте РТ по политическим вопросам, директор

Института истории им.Ш.Марджани АН РТ, директор Казанскогоинститута федерализма Рафаиль Хакимов. Он подчеркнул, чтоособенность Года благотворительности, объявленного в Татарстане, втом, чтобы возродить в обществе утраченные традиции меценатства. Вкачестве примера Рафаиль Хакимов привел исторический опыторганизации образования у татар, построенного на традицияхмеценатства. «Именно благодаря традиции благотворительности всетатары к началу XX в. были образованны: все имели возможностьучиться в медресе благодаря меценатам», – отметил Р. Хакимов.

На конференции рассматривались вопросы истории благотворительности вРоссии, развития благотворительности в Поволжье. Об особенностяхдействия такого института исламского права, как благотворительный вакф,рассказали ученые из Стамбула и Москвы.

Kazan’da Nisan ay› bafl›nda Ermitaj-Kazan merkezi konferanssalonunda “Rusya’da Hay›rseverlik: Uluslararas› Tarihi Tecrübe,

Gelene¤in Canland›r›lmas› ve Geliflme Perspektifleri” konulu bilimselbir konferans gerçeklefltirildi. Diyalog Avrasya Platformu ve Tataristan fi.Marcani Bilimler Akademisi’yle beraber düzenlenen konferans›norganizatörleri aras›nda Rusya ‹slam Üniversitesi ve TataristanCumhuriyeti Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Kazan Dini Okulu ve TataristanBakanlar Kurulu’na ba¤l› Dini ‹fller Komitesi de yer ald›. Foruma uzmanlar, bilim adamlar›, yard›mlaflma alan›ndan Türkiye veMoskova’dan sivil toplumcular, Tataristan Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›temsilcileri ve dini temsilciler kat›ld›. Aç›l›fl konuflmalar›ndan sonra Tataristan Devlet Baflkan› Dan›flman›, fi.

Kazan’da Uluslararas› Hay›rseverlik Konferans›

Близок «Железный Шелковый путь»

В начале февраля в столице Грузии Тбилисибыло подписано рамочное соглашение остроительстве железной дороги Карс-Тбилиси-Баку, которая уже сейчас стала условноназываться «Железный Шелковый путь». Вцеремонии подписания соглашения принялиучастие премьер-министр Турции Реджеп ТайипЭрдоган, президент Азербайджана ИльхамАлиев и президент Грузии Михаил Саакашвили.

‘Demir ‹pek Yolu’ yolda“Demir ‹pek yolu” olarak da an›lan Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu hatt› projesinin çerçeveanlaflmas› fiubat ay› bafl›nda Gürcistan’›nbaflkenti Tiflis’te imzaland›. ‹mza törenindeBaflbakan R. Tayyip Erdo¤an, Cumhurbaflkan›‹lham Aliyev ve Gürcistan Devlet Baflkan›Mihail Saakaflvili de haz›r bulundu.

Авиакомпания S7 начала полеты в Ашхабад

Российская авиакомпания S7 (ранее «Сибирь»)начала полеты в столицу Туркменистана Ашхабад.Первый самолет, поднявшийся из Москвы в началемарта, приземлился в ашхабадском международномаэропорту им. Туркменбаши. Рейсы осуществляютсяпо средам и воскресеньям. Координатор компании поЦентральной Азии Евгений Чернышев отметил, чтокомпания будет выполнять рейсы вцентральноазиатский регион по шести направлениям:Ташкент, Ургенч (Узбекистан), Душанбе, Ходжант(Таджикистан), Ош и Бишкек (Кыргызстан).

S7 Aflkabat seferlerine bafllad›Rusya’n›n S7 Havayollar› flirketi, Türkmenistan’›nbaflkenti Aflkabat’a uçak seferleri düzenlemeyebafllad›. Moskova’dan havalanan ilk uçak, Mart ay›bafl›nda Aflkabat’taki Uluslararas› Türkmenbafl›Havaalan›’na indi. Seferler çarflamba ve pazar günlerigerçeklefltiriliyor. fiirketin Merkezi Asya’dan SorumluMüdürü Yevgeny Çerniflev, halihaz›rda MerkeziAsya’da alt› noktaya; Taflkent, Ürgenç (Özbekistan),Duflanbe, Hocant (Tacikistan), Ofl ve Biflkek’e(K›rg›zistan) tarifeli sefer düzenlediklerini söyledi.

Турецкая компания TAV построит терминал в тбилисском аэропортуВ феврале 2007 г., при участии президента Грузии МихаилаСаакашвили, президента Азербайджана Ильхама Алиева и премьер-министра Турции Реджепа Тайипа Эрдогана, в тбилисском аэропортусостоялась закладка фундамента нового терминала, который взяласьпостроить турецкая компания TAV. Помимо Тбилиси, компания TAVполучила право эксплуатации батумского аэропорта. Таким образом,инвестиции TAV в грузинскую экономику составили 90,5 млн долл. (62

млн долл. – Тбилиси и 28,5 млн долл. – Батуми). Право эксплуатации тбилисского аэропорта,согласно модели «построй-используй-передай», передано турецкой компании TAV на 20 лет.

Tiflis’e TAV’dan modern havaliman› terminaliYap›m›n› Türk flirketi TAV’›n üstlendi¤i Tiflis Havaliman›’n›n yeni terminali, 7 fiubat 2007 günüTürkiye Baflbakan› Recep Tayyip Erdo¤an, Gürcistan Devlet Baflkan› Mihail Saakaflvili veAzerbaycan Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev’in de kat›ld›¤› törenle aç›ld›. Tiflis’in yan›nda BatumHavaliman›’n›n iflletme hakk›n› da alan TAV’›n, Gürcistan’da üstlendi¤i toplam proje maliyeti90,5 milyon dolar (62 milyon dolar› Tiflis, 28.5 milyon dolar› Batum) oldu. Buna göre TiflisHavaliman›’n›n 20 y›l boyunca iflletim hakk›, ‘’yap-ifllet-devret’’ modeli kapsam›nda TAV’›nelinde olacak.

Растет число розовых такси В августе прошлого года в Москве начали действовать «розовые такси», услугами которыхмогут пользоваться только женщины и дети. Тогда служб «розовых такси» было только две,сейчас их уже 14. Цель создания «дамских» такси – предоставить надежные и комфортныеуслуги женщинам и детям. Директор службы «Розовое такси» Ольга Фомина рассказала, чтоидея создания такси исключительно для женщин и детей с водителями-женщинами пришла кней после того, как она сама попала в неприятную ситуацию. В Японии розовый цветсчитается символом удовлетворенности, что и стало причиной выбора этого цвета для новыхтакси.

Pembe taksiler ço¤al›yorRusya’n›n baflkenti Moskova’da geçen y›l A¤ustos ay›nda iki taksi ile hizmete bafllayan ve sadecekad›n ve çocuklara hizmet veren “Pembe Taksi”lerin say›s› 14’e ulaflt›. Geleneksel taksilerdenfarkl› hizmet sunmay› hedefleyen taksi flirketi, kad›nlara güvenli ve rahat bir yolculuk sa¤lamay›amaçl›yor. “Pambe Taksi” Genel Müdürü Olga Fomina, yaflad›¤› kötü tecrübelerden sonra akl›nakad›nlar›n kendilerini güvende hissedece¤i bir taksi flirketi kurmay› düflündü¤ünü ve hayatageçirdi¤ini söylüyor. Taksilerin pembe renkli olmas›n›n sebebi ise, Japonlarda bu rengin“memnuniyetin sembolü” olmas›.

Евразия лидирует по числу долларовых миллиардеровСогласно данным, опубликованным журналом «Форбс», список долларовых миллиардеров мирапополнился 178 новыми фамилиями и достиг 946. Лидирует в списке чемпион прошлого года,создатель компании Microsoft Билл Гейтс. Журнал сообщает, что список миллиардеров постоянно

растет. В России и Азии с каждым днем появляются все новыебогачи. «Форбс» насчитал в России 53 миллиардера, что позволилоей стать лидером по числу миллиардеров в Евразии. В прошлом годусписок миллиардеров пополнился 19 новыми фамилиями. За

Россией следует Турция, в которой 25 долларовых миллиардеров, следующая в списке Украина с7 миллиардерами. В Казахстане живет 5 миллиардеров. По одному миллиардеру живут в Греции,Республике Кипр и Турецкой Республике Северного Кипра.

Dünyada en çok dolar milyarderi Avrasya’da yafl›yorForbes dergisinin yapt›¤› araflt›rmaya göre, dünyadaki dolar milyarderleri listesine 178 yeni isimdaha eklendi ve say› 946’ya yükseldi. Microsoft’un kurucusu Bill Gates bu y›l da liderli¤inisürdürdü. Dergiye göre, dünyada milyarderler çemberi sürekli geniflliyor. Rus ve Asya kökenlizenginler h›zla ço¤al›yor, fakat listenin ilk befl s›ras›nda de¤ifliklik yok. Avrasya bölgesinde ise 53milyarderiyle Rusya ön s›rada. Geçen y›l listeye 19 yeni milyarder eklenmifl. Bölgede Rusya’dansonra dikkati çeken ülke Türkiye. 25 dolar milyarderi bulunan Türkiye’yi 7 isimle Ukrayna izliyor.Kazakistan’›n ise 5 milyarderi var. Listede bunun yan›nda Yunanistan, Güney K›br›s ve KKTC’dende birer isim girmifl.

Большой проект в ГрузииКазахстанская компания «Каз-Муньян»построит в Батуми нефтеперерабатывающийкомбинат. Президент компании УзугбияКарабали сказал, что компания инвестирует встроительство 1 млрд долл., о чем быладостигнута договоренность спредставителями батумского порта. Карабалидобавил, что комбинат будет построен научастке площадью 80 гектаров, в год онсможет перерабатывать до 5-7 млн т нефти.

Kazak flirketindenGürcistan’a dev tesisKazak Kaz-Munyan Gaz flirketi, Gürcistan’›nBatum liman›nda yeni petrol iflleme tesisikuracak. fiirket Baflkan› Uzugbiya Karabaliyapt›¤› aç›klamada, Batum liman›nda inflaedecekleri petrol iflleme tesisleri için 1milyar dolar yat›r›m yapacaklar›n› ve bukonuda Batum liman› yetkilileriyle anlaflmasa¤lad›klar›n› aç›klad›. Karabali, Batumliman›nda 80 hektar arazi üzerine kuruluolacak yeni tesislerde, y›lda 5-7 milyon tonaras›nda petrol iflleyeceklerini belirtti.

Атилла Коч зовет всех в Эрзурум Министр культуры Турции Атилла Коч принялучастие в Международной туристическойвыставке-ярмарке, которая проходила в концемарта в Москве. Во время встречи сжурналистами Коч заявил, что являетсяодновременно и министром двух миллионовроссийских туристов, посещающих ежегодноТурцию. Министр выслушал пожелания ипредложения представителей туристическогобизнеса Турции, а также российских туристов,которые обратили внимание на некоторыенедочеты, допускаемые туристическими фирмамиТурции. Коч пригласил российских туристов иинвесторов в Эрзурум, который станет местомпроведения Международной университетскойзимней олимпиады 2011 г. Коч подчеркнул, чтоТурция обладает прекрасными лыжнымитрассами. «Еще одно преимущество Эрзурума дляроссийских туристов – близость к России икачественный сервис, поэтому мы ждем из Россиитуристов и инвесторов», – добавил министр.

Koç’tan Erzurum’a davetMart sonunda düzenlenen Uluslararas› MoskovaTurizm Fuar›’na (MITT 2007) Türkiye TurizmBakan› Atilla Koç da kat›ld›. Rus gazetecilerlesohbet eden Bakan Koç “Ben ayn› zamandaTürkiye’ye gelen 2 milyon Rus turistin debakan›y›m” diyerek Rus turistlerin Türkturizmcilerden beklentilerini ve flikayetlerini dedinledi. Rus turizm yat›r›mc›lar›n› ve turistleriErzurum’a davet eden Koç, 2011 DünyaÜniversiteleraras› K›fl Oyunlar›’n›n Erzurum’unkayak merkezi Palandöken’de yap›lmas› karar›al›nd›¤›n› hat›rlatarak, “K›fl turizmi konusundaTürkiye’nin önemli destinasyonlar› var. Kalite veulafl›labilirlik aç›s›ndan Rus turistler için büyükavantaj› var. Bu çerçevede Rus yat›r›mc›lar› veturistleri ülkemize davet ediyoruz’’ dedi.

g ü n d e m а к т у а л ь н о


Интеллектуалы призвалиСМИ к ответственности По инициативе Платформы Диалог Евразия 27-28 апреля 2007 г. в

Украине был организован Международный форум «Роль СМИ иобразования в развитии межкультурного диалога и добрососедства». Нафоруме обсуждались роль и ответственность органов СМИ как главногоинструмента передачи информации.

Помимо представителей стран евразийского региона, в форуме, работакоторого продолжалась два дня, приняли участие специалисты из США,Индии, Южной Кореи, Германии, Египта и Австралии. Участникиобратили особое внимание на то, что намеренное искажениеинформации, являясь результатом пренебрежения этическими нормамии принципами, наносит серьезный ущерб социальной ткани планеты.Участники форума подчеркнули, что под лозунгом свободы прессыспособ подачи журналистами происходящих в мире событий наноситглубокий ущерб обществу, разжигает ненависть и враждебные чувства.Причины этого состоят в недостаточной профессиональной подготовке иотсутствии моральных норм в журналистике, поэтому на форуме многоговорилось о необходимости повышения профессионального уровняработников прессы.

Обсуждались также вопросы образования, было высказано требованиеисключить из школьных учебников оскорбительные суждения в адреспредставителей различных культур и народов. Участники форумаопубликовали декларацию, в которой призвали представителей СМИпрекратить дискриминацию вер, культур и народов. В частности,декларация отмечает: «Необходимо всячески поддерживать стремлениепредставителей СМИ донести до широких масс новые традиции и опытразвития дружеских отношений между культурами, поддержатьинициативу ООН, обозначенную в проекте «Альянса цивилизаций»,уважать святыни, символы и морально-этические ценности всехнародов как один из самых важных факторов дружескихвзаимоотношений разных культур».

Entelektüeller dünya bas›n›na‘sorumlu yay›nc›l›k’ ça¤r›s› yapt›DAP’›n inisiyatifi ile Ukrayna’n›n baflkenti Kiev’de 27-28 Nisan

tarihinde düzenlenen “Kültürleraras› Diyalogdan Birlikte YaflamayaMedya ve E¤itimin Rolü” forumunda kültürleraras› diyalogda bilgiaktar›m arac› olan medyan›n sorumluluklar› ve rolü ele al›nd›. ABD, Hindistan, Güney Kore, Almanya, M›s›r ve Avustralya gibi birçokülkeden temsilcinin kat›ld›¤› iki günlük forumda medyan›n, kendi etikde¤erlerini ve objektif habercilik ilkelerini göz ard› ederek tarafl› vekas›tl› yay›nlar›n›n dünya sosyal düzeninde yaralar açt›¤›na dikkatçekildi. Dünyada geliflen olaylar sözde “ba¤›ms›z gazetecilik”yaklafl›m›yla ele al›n›p toplumsal duygular›n sorumsuzca rahats›zedildi¤i, kimi zaman düflmanl›klar›n körüklendi¤i belirtildi. Bütünbunlar›n temelinde gazetecilerin mesleki bilgi ve etik yönünden zay›folmalar› ve gazetecilerin belirli alanlarda uzmanlaflmad›klar›na dikkatçekildi. Diyalogda bir di¤er önemli unsur olan e¤itimin de tart›fl›ld›¤› forumdaders kitaplar›ndan düflmanl›k içeren ifadelerin ç›kart›lmas› talep edildi.Forum sonunda yay›nlanan bildiride medya mensuplar›na, etnik yap›larve kültürel de¤erler konusunda ayr›mc›l›k yapmamalar› ça¤r›s›ndabulunuldu. Sonuç bildirisinde özetle flöyle denildi: Kitle iletiflimaraçlar›n›n etik ilkeleri, kültürleraras› hoflgörü ve diyalo¤u teflvik edecekflekilde yeniden tan›mlanmal›, son dönemlerde artan yabanc›düflmanl›¤›na, ‹slam karfl›tl›¤›, Yahudi düflmanl›¤› ve Bat› karfl›t›düflüncelere karfl› evrensel insani duyarl›l›k oluflturulmal›, BMhimayesinde sürdürülen “Medeniyetler ‹ttifak›” projesi desteklenmeli,kutsal de¤erlere ve sembollere sayg› göstermek kültürleraras› iliflkininön koflullar›ndan biri kabul edilmelidir.

Азербайджан создает свободную экономическую зону Президент Азербайджана Ильхам Алиев подписал постановление оначале подготовительных работ по созданию на территорииАзербайджана свободной экономической зоны. Согласно этомудокументу, подготовительные работы будет проводить Министерствоэкономического развития Азербайджана. Кабинету министровпоручено в течение месяца подготовить и представить президентузаконопроект о свободной экономической зоне. Согласновступившему в силу постановлению, свободная экономическая зонасоздается с целью развития экономики государства и содействиярешению социально-экономических проблем.

Azerbaycan serbest bölgeler kuracakAzerbaycan Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev, ülkede serbest ticaretbölgeleri kurulmas› amac›yla gerekli haz›rl›k ve çal›flmalar›nbafllat›lmas›n› öngören kararnameyi imzalad›. Kararnameye göre, söz konusu bölgeler içingerekli plan ve haz›rl›k çal›flmalar›n› Ekonomik Kalk›nma Bakanl›¤› yapacak. Bakanlar Kurulu dakonuyla ilgili kanun tasar›s›n› bir ay içinde haz›rlayarak Cumhurbaflkanl›¤›na iletecek. Resmigazete niteli¤indeki Azerbaycan gazetesinde yay›nlanan kararnamede, özel ekonomik bölgelerinülke ekonomisinin geliflmesine, mevcut sosyal ve ekonomik sorunlar›n çözülmesine katk›sa¤lad›¤› belirtildi.

Расстояние между Алматы и Иссык-Кулем уменьшится до 200 кмМежду казахстанским городом Алматы и озером Иссык-Куль планируется строительство новой магистрали,которая позволит сократить расстояние между ними.Согласно информации, предоставленнойминистерством транспорта и коммуникацийКазахстана, между транспортными ведомствами двухстран и Европейским банком реконструкции и развитияведутся переговоры о строительстве трассы, котораяпозволит на 200 км снизить расстояние между Алматы иИссык-Кулем. Первые 88 км трассы планируетсязакончить в ближайшие два года. Строительствоплатной магистрали обойдет в 238 млн долл.

Almat›-Iss›k göl aras› 200 km k›salacakKazakistan’›n Almat› kenti ile K›rg›zistan’›n turistik bölgesi Iss›k göl aras›n› yar› yar›ya düflürecekyeni bir karayolu infla edilmesi planlan›yor. Kazakistan Ulaflt›rma ve Haberleflme Bakanl›¤›’ndanyap›lan aç›klamaya göre, ‹ki ülke ulaflt›rma bakanl›klar› ile Avrupa ‹mar ve Kalk›nma Bankas›aras›nda yap›lan görüflmelerde, Almat› ile Iss›k göl aras›n› 200 kilometre k›saltacak. 88kilometrelik yeni yolun iki y›lda tamamlanmas› planlan›yor. 238 milyon dolara mal olacak yol,paral› otoyol olacak.

Газ «Шахдениза» в Турции 5 марта 2007 г. завершилась прокладкатрубопровода Баку – Тбилиси – Эрзурум, покоторому в Турцию будет поступатьазербайджанский газ из месторождения«Шахдениз». Шакир Арыкан, заместительгенерального директора фирмы «Боташ» –турецкого партнера, осуществляющегостроительство нового газопровода, сказал, чтов строительных работах участвует около 300единиц строительной техники. Арыкан добавил,что «строительство газопровода состоит из трехэтапов. Первый участок длиной 115 км былпройден в 2006 г. Благодаря усилиямколлектива, в этом году нам удалось закончитьостальные два этапа строительства. Внастоящее время завершены подготовительные работы, необходимые для эксплуатациигазопровода в полную мощность. Приятно сознавать, что за 18 месяцев нам удалось проложить 110тыс. т стальных труб и таким образом завершить строительство всего газопровода протяженностью230 км».

fiahdeniz gaz› Türkiye yolundafiahdeniz’den ç›kar›lan Azerbaycan do¤algaz›n› Türkiye’ye ulaflt›racak Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE)do¤algaz boru hatt›nda boru döfleme ifllemleri 5 Mart 2007 itibariyle tamamland›. ‹nflaat›nTürkiye aya¤›n› yürüten Botafl’›n Genel Müdür Yard›mc›s› fiakir Ar›kan, inflaatta sürekli olarak 300ifl makinesinin çal›flt›¤›n› belirterek flunlar› söyledi: “Üç aflamal› olan boru hatt›n›n 115 kilometrelikbölümünü 2006 y›l›nda tamamlad›k. Personelimizin fedakarca çal›flmalar› sonucu üç bölümdenoluflan fiahdeniz Projesi’nin geri kalan›n› da bu y›l bitirdik. fiahdeniz Do¤al Gaz Boru Hatt›’n›n tamkapasite ile çal›flabilmesi için gerekli tüm haz›rl›klar tamamlanm›flt›r. 110 bin ton çelik boru hatt›döfleyerek, 230 kilometrelik boru hatt›n› 18 ayda bitirmenin mutlulu¤unu yafl›yoruz.”

От диалога к партнерствуСовместный номер нашего журнала ииздаваемого в России историческогожурнала «Родина» вышел под девизом «Отдиалога к партнерству». Как сообщиларедактор журнала «Родина» ТатьянаФилиппова, «инициативы проведения в 2007г. Года российской культуры в Турции и в2008 г. – Года турецкой культуры в России,говорят о глубоком взаимном интересенаших стран друг к другу. Со своей сторонымы тоже решили внести свою лепту вразвитие российско-турецкого диалога, и всвет появился совместный номерроссийского и турецкого журналов».

Специальный номер «Родина-ДА» посвященпрошлому, настоящему и будущемуроссийско-турецких отношений. Средиавторов номера известные востоковеды,журналисты, политики. Особенно приятно,что с обращением к читателям совместногономера выступили Президент РоссийскойФедерации Владимир Путин и главаправительства Турции Реджеп Тайип Эрдоган.

Diyalogdan iflbirli¤ine Rusya’da yay›nlanan tarih dergisi Rodina iledergimizin birlikte yay›na haz›rlad›¤› ortaksay›, “Diyalogdan iflbirli¤ine” slogan›ylayay›nland›. Rodina dergisi yay›n editörüTatyana Filipova bu say›y› neden ortakç›kard›klar›yla ilgili görüfllerini “2007 y›l›n›nTürkiye’de Rusya y›l›, 2008’in ise Rusya’daTürkiye y›l› ilan edilmesiyle ilgili taraflar,amaçlar›n›n iki ülke iliflkilerini daha dagelifltirmek oldu¤unu belirtiyorlar. Bizkendi üzerimize düfleni yap›p, buiflbirli¤inin geliflmesi için bir katk›dabulunmak istedik. Ortak say› iflte budüflünceden ç›kt›.” cümleleriyle aç›klad›. Rodina-Da ortak say›s› Rusya ve Türkiyearas›ndaki tarihi, bugünkü ve gelecektekiiliflkilerini konu al›yor. Çal›flmaya yaz› vefikirleriyle katk›da bulunanlar aras›ndaünlü flarkiyatç›lar›n, gazetecilerin vepolitikac›lar›n olmas› dikkat çekiyor.Özellikle Rusya Devlet Baflkan› V. Putin’in veTürkiye Cumhuriyeti Baflbakan› R. TayipErdo¤an’›n bu ortak çal›flmayla ilgiligörüfllerinin yer almas› ise di¤er bir dikkatçekici yön.



25. Москва/Moskova 181

34. Стамбул/ ‹stanbul 133

59. Санкт-Петербург/St. Petersburg 85

70. Афины/Atina 73

94. Анкара/Ankara 42

Евразийские мегаполисы В список 100 городов-гигантов,определяющих направление развитиямировой экономики, вошли 5 евразийскихгородов. Лидером списка стала столицаЯпонии Токио, чей ВВП, опирающийся напаритет покупательской способности, в2005 г. составил 1 трлн 191 млрд долл. Навтором месте – крупнейший город СШАНью-Йорк (1 трлн 181 млрд долл.), Москва(181 млрд долл.) заняла 25-е место всписке, Стамбул (133 млрд долл.) – 34-е.

Avrasya’n›n büyük kentleriDünya ekonomisine yön veren, en büyükekonomiye sahip 100 flehir içinde Avrasyabölgesinden befl kent yer ald›.Japonya’n›n baflkenti Tokyo’nun 2005 y›l›rakamlar›yla 1 trilyon 191 milyar dolarl›k,sat›n alma gücü paritesine dayal› gayrisafi yurtiçi has›layla (GSYH) birinci,ABD’nin en büyük kenti New York’un 1trilyon 133 milyar dolarl›k gelirle ikincioldu¤u listede, Moskova 181 milyardolarl›k GSYH ile 25., ‹stanbul 133 milyardolarla 34. s›rada yer ald›.

ВВП (млрд $) / GSYH (Milyar $)

На призыв дарфурцев о помощи откликнулась благотворительная организация «Неужели никого нет?»

Турецкая благотворительная организация «Неужели никого нет?» началаблаготворительную акцию в суданской провинции Дарфур. Из-за

гражданской войны, продолжающейся в Дарфуре уже три года, сотни тысячжителей провинции страдают от голода и нищеты. Благодаря помощиблаготворительных организаций ежемесячно каждая семья в Дарфуреполучает 2 кг проса и 200 г сахара. Этот скудный продуктовый паекпомогает людям не умереть с голоду. В одном только городе Ньялапроживает около 700 тыс. беженцев, и их число постоянно растет.

Пресс-секретарь благотворительной организации «Неужели никогонет?» Кемаль Дадашоглу отметил, что ситуация в Дарфуре являетсябольшой драмой для всего человечества, поэтому нельзя оправдатьравнодушие по отношению к страдающим людям, в какой бы точке земногошара они ни проживали. «В лагере для беженцев в Дреке около 4 тысячдетей получают образование, сидя не за партами, а на постеленных на землюциновках. Одна из самых серьезных проблем лагеря – быстрое

распространение болезней. Самые распространенные недуги – недоедание,нарушение работы желудочно-кишечного тракта и воспалительные процессыв организме, а также менингит», – рассказал Дадашоглу и призвал всехлюдей принять участие в благотворительной акции помощи этому региону.Первейшая цель акции – оказание продовольственной помощи. За этим

последуют более длительные проекты, направленные наповышение уровня жизни в регионе. Дадашоглу добавил, что «у человечества нет времени откладывать помощь ближнему».

На сайте благотворительной организации «Неужели никого нет?»www.kimseyokmu.org.tr опубликованы банковские счета для

помощи провинции Дарфур. Кроме того, через операторов мобильнойсвязи TURKCELL, TELSIM и AVEA можно оказать помощь нуждающимся вразмере 5 турецких лир. Для этого необходимо написать «DARFUR» иотправить SMS на номер 5777. Более подробную информацию можнополучить по телефону +90 216 521 80 80.

3y›ld›r iç çat›flman›n yafland›¤›, 200 yüz bin insan›n hayat›n›kaybetti¤i, yüz binlerce insan›n açl›k ve sefaletin pençesinde oldu¤u

Sudan’›n Darfur bölgesine Kimse Yok Mu Derne¤i taraf›ndan yard›mkampanyas› bafllat›ld›. Yard›m kurulufllar›n›n gönderdi¤i yard›mlar ileayakta kalmaya çal›fl›lan bölgede bir aile ayda 2 kg dar› ve 200 gr flekerlehayat›n› sürdürmeye çal›fl›yor. Sadece Nyala flehrinde 700 bin mülteciyafl›yor ve bu say› her geçen gün art›yor.Kimse Yok Mu Derne¤i Bas›n sözcüsü Kemal Dadaflo¤lu konuyla ilgiliyapt›¤› aç›klamada Darfur’da yaflanan s›k›nt›n›n gerçek bir insanl›kdram› boyutuna ulaflm›fl oldu¤unu belirterek, baflta Türkiye olmaküzere dünyan›n her taraf›nda yaflanan s›k›nt› ve ma¤duriyetlere kay›ts›zkalmamaya özen gösterilmesi gerekti¤ini söyledi. “Yere serili has›rlarüzerinde e¤itim görülen bölgede, sadece Drec kamp›nda 4 bin ö¤rencie¤itim görüyor. Kamplardaki en önemli sorunlardan birisi ise bulafl›c›hastal›klar. Menenjitten korkan halk›n en önemli rahats›zl›klar› yetersizbeslenme, ishal ve iltihap.” diyen Dadaflo¤lu, duyarl› ve hamiyetperverinsanlar› kampanyaya destek olmaya davet etti.Kampanyan›n hedefi, Darfur’da ilk olarak g›da yard›m› yapmak.Ard›ndan kal›c› çözümlere yönelik projelerle bölgede refah seviyesininyükselmesine katk› sa¤layacaklar›n› belirten dernek bas›n sözcüsüKemal Dadaflo¤lu insanî yard›m çal›flmalar›nda kaybedilecek vakitolmad›¤›n› kaydetti.

Darfur bölgesindeki yard›m kampanyas›na destek olmak isteyenler,derne¤in web sitesi olan www.kimseyokmu.org.tr vas›tas›yla, bankahesap numaralar› arac›l›¤›yla yahut SMS Ba¤›fl yoluyla ba¤›fltabulunabilirler. TURKCELL, TELSIM VE AVEA fatural› telefonlar›ndan“DARFUR” yaz›p, 5777’ye bir SMS atan kullan›c›lar, Darfur için 5 YTLba¤›flta bulunabiliyor. Daha genifl bilgi için 0216 521 80 80 no’lutelefon aranabilir.

“Kimse yok mu?” diyen Darfurlular›n imdad›na “Kimse Yok mu?” yetiflti


Московские студенты

отпраздновали Ноуруз

По инициативе Московского института стран Азии и Африки вконференц-зале Российской государственной библиотеки прошёл

праздник, название которого народы Среднего Востока и ЦентральнойАзии произносят очень похоже, так что не составляет большого трудапонять, что речь идёт о древнем обычае встречи весны. Войдя в зал,они увидели нарядные большие буквы, образующие названиепраздника: «Ноуруз – 2007». В зале в тот весенний вечер былимосковские студенты, руководители библиотеки, представителидипломатических миссий, профессора и преподаватели Института странАзии и Африки Московского государственного университета.

Праздничное представление начинают студенты из Кыргызстана. Звучитмузыкальная пьеса, виртуозно исполняемая на комузе, девушка внациональном наряде речитативом читает отрывок из «Манаса». Вследза ними появляются исполнители из Казахстана: трио домбристов,солисты, танцоры. За турецкой песней следует афганский танец, стихиклассиков на языках дари, фарси и пушту сменяются танцемазербайджанских девушек и сценкой из жизни Ходжи Насреддина…

Зал очень эмоционально реагировал на все представленные номера,которые невозможно перечислить – ведь концерт продолжался два споловиной часа. Бурнымиаплодисментами было встреченозаключительное словопредседателя жюри, директораИнститута стран Азии и Африкипрофессора М. С. Мейера, которыйвручил призы лучшимисполнителям.

«Ноуруз мы уже несколько разотмечали в институте, – рассказалпредставителю журнала «Диалог Евразия» Михаил Серафимович Мейер,известный российский тюрколог, – но праздники не имели такогообщемосковского и даже международного звучания, как в этом году».

Moskoval› ö¤renciler Nevruzu kutlad›larMoskova’daki Asya ve Afrika Enstitüsü’nün inisiyatifiyle Rusya

Devlet Kütüphanesi salonunda Nevruz bayram› kutland›.Ortado¤u ve Merkezi Asya halklar›n›n ad›n› çok benzer flekilde telaffuzettikleri bu bayram, eskiden bahar› karfl›lama adetlerinigöstermektedir. Salona girerken, süslü büyük harflerle NEVRUZ – 2007yaz›s› sizi karfl›l›yor. Salonda Moskova ö¤rencileri, kütüphanegörevlileri, diplomatik misyon temsilcileri, Moskova Asya ve AfrikaDevlet Enstitüsü’nün profesörleri ve ö¤retim görevlileri vard›. Konseri K›rg›zistanl› ö¤renciler bafllatt›. Komuzla ustaca icra edilenmüzikal bir oyunun sesi kula¤a hofl gelirken, milli giysileri içinde birk›z Manas’tan yayvan yayvan parçalar okuyor. Ard›ndan Kazakistanl›sanatç›lar geliyor sahneye. Türkçe flark›dan sonra Afgan dans›, Dari,Farça, Pufltucadan klasik edebiyattan fliirler, Azeri k›zlar›n danslar› veNasrettin Hoca’n›n hayat›ndan sahnelerle yer de¤ifltiriyor. Salon, yap›lan bütün gösterilere heyecanla karfl›l›k verdi, çünkükonser iki buçuk saat sürdü. En iyi flark›c› seçilenlere ödüllerini verenjüri üyesi, Asya ve Afrika Enstitüsü müdürü Prof. M. S. Meyer’inkapan›fl konuflmas› fliddetli alk›fllarla karfl›land›. Kutlamalarla ilgiligörüfllerini belirten ünlü Rus Türkolog Mihail Serafimoviç Meyer,Diyalog Avrasya dergisinin temsilcisine “Nevruzu enstitüde birkaç kezkutlad›k, fakat o kutlamalar, bütün Moskova’da, hatta uluslararas›alanda ses getiren bu y›lki kutlamalar kadar ses getirmemiflti.” dedi.

Российские соотечественники

в Турции объединяются

21апреля 2007 г. в здании Генерального консульства РоссийскойФедерации в Стамбуле состоялась Первая конференция

российских соотечественников. Конференция была организована поинициативе Российского общества просвещения, культурного иделового сотрудничества, основанного в Стамбуле в 2005 г. Вконференции приняли участие российские соотечественники,проживающие в разных городах Турции, Генеральный консул РФ вСтамбуле Александр Кривенко, председатель турецко-российскоймежпарламентской группы дружбы, депутат Парламента Турции НевзатЯлчинташ, представители мэрии Стамбула.

По словам председателя Российского общества просвещения,культурного и делового сотрудничества в Стамбуле Риммы Рзаевой,«целью конференции является объединение соотечественников исоздание координационного органа, который будет курироватьвопросы защиты прав соотечественников в Турции, проведение работыпо сохранению и развитию русского языка и культуры, адаптациисоотечественников к условиям проживания в Турции, созданиеположительного имиджа славянских женщин в Турции».

В своем выступлении Александр Кривенко выразил надежду, чтоконференция даст старт более тесному сотрудничествусоотечественников. Руководитель «Московского домасоотечественников» при Правительстве Москвы Юрий Каплуннапомнил, что в одном из выступлений президент России ВладимирПутин отметил, что «работа по укреплению связей ссоотечественниками является одной из основных задач государства».

Türkiye’deki Ruslar bir aradalar!21Nisan 2007 tarihinde ‹stanbul’daki Rusya Baflkonsoloslu¤u

binas›nda Rus As›ll› Vatandafllar›n Birinci Konferans› yap›ld›.‹stanbul’da faaliyet gösteren Rusya E¤itim, Kültür ve ‹flbirli¤iniGelifltirme Derne¤i taraf›ndan organize edilen konferansa Türkiye’ninfarkl› yerlerinde yaflayan Rus as›ll› vatandafllar, ‹stanbul RusyaBaflkonsolosu Aleksandr Krivenko, TBMM Rusya-Türkiye DostlukGrubu Baflkan› AK Parti Milletvekili Prof. Dr. Nevzat Yalç›ntafl ve fiiflliBelediyesi temsilcileri kat›ld›lar. Dernek Baflkan› Rimma Rzayeva, konferans›n amaçlar› aras›nda“Türkiye’de yaflayan Rus as›ll› vatandafllar›n bir araya getirilmesininyan› s›ra, Rus as›ll› vatandafllar›n haklar›n›n korunmas›n› sa¤layacak,Rus dilinin ve kültürünün korunmas› ve yayg›nlaflt›r›lmas› için gayretedecek, Rus as›ll› vatandafllar›n Türkiye’nin flartlar›na uyumsorunlar›yla ilgilenecek, ayr›ca Slav kökenli bayanlar›n Türkiye’dekiimaj›n›n iyi yönde de¤iflmesi için çal›flacak Koordinasyon Heyetininkurulmas›” oldu¤unu belirtti. Konferansta konuflan ‹stanbul Rusya Baflkonsolosu AleksandrKrivenko, konferans›n, Türkiye’de yaflayan Rus as›ll› vatandafllararas›ndaki ba¤lar›n sa¤lamlaflt›r›lmas› için güzel bir f›rsat olaca¤›n›ümit etti¤ini belirtti. Moskova “Yurtd›fl›ndaki Vatandafllar Evi”Baflkan› Yuriy Kaplun ise, Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin’in “yurtd›fl›ndaki vatandafllarla ilgilenmek devletin en önemli görevlerindenbiri” sözlerini hat›rlatarak, konferans›n önemine vurgu yapt›.

к а р и к а т у р а k a r i k a t ü r

Бехидже Колчак Шарк/Азербайджан Behice Kolçak fiark/Azerbaycan

diyalog avrasya №25

Documents