1

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

METAΠΤΥΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ (M.SC) ΠΛΗΡΟΥΣ

ΦΟΙΤΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΕ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΝ

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

«Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ Ε.Κ.Τ. ΠΡΟΣ ΤΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2009 – 2011»

ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

A.M. 111610

Διατριβή υποβληθείσα προς μερική εκπλήρωση

των απαραιτήτων προϋποθέσεων

για την απόκτηση του

Μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης

ΑΘΗΝΑ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ, 2013

2

Εγκρίνουμε τη διατριβή του Ζαχαριουδάκη Νικόλαου

Σαπουντζόγλου Γεράσιμος

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Λουρή Ελένη

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Παγκράτης Σπυρίδων

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

22 Απριλίου 2013

3

4

Περίληψη

Η παρούσα εργασία στοχεύει στη μελέτη των ενεργειών της Ευρωπαϊκής

Κεντρικής Τράπεζας σε σχέση με το ζήτημα της ενίσχυσης της ρευστότητας των

Ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων την περίοδο 2009-2011 και μετά από το ξέσπασμα

της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ταυτόχρονα, γίνεται μελέτη των

επιπτώσεων της έκθεσης του τραπεζικού συστήματος στο ελληνικό χρέος. Ιδιαίτερη

έμφαση δίνεται στην ανάλυση του κομβικής σημασίας ρόλου της Ευρωπαϊκής

Κεντρικής Τράπεζας καθώς και στο ζήτημα του ρόλου του Μηχανισμού Έκτακτης

Παροχής Ρευστότητας, (Emergency Liquidity Assistance - ELA), του Μηχανισμού

Ευρωπαϊκής Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, (European Financial Stability

Facility - EFSF), καθώς και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (Εuropean

Stability Mechanism - ESM). Επιπλέον εξετάζονται οι τρέχουσες εξελίξεις στο

ζήτημα της ρευστότητας των Ελληνικών τραπεζών και εξάγονται αντίστοιχα

συμπεράσματα.

Λέξεις κλειδιά:

Eυρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Ρευστότητα Ελληνικών Τραπεζών,

Μηχανισμοί Σταθερότητας.

5

Abstract

This paper aims to study the actions of the European Central Bank in relation

to the issue of enhancing liquidity of Greek banking institutions among the period of

2009-2011 and after the outbreak of the international financial crisis. At the same time

a further study takes place as regards the impact of the banking system's exposure to

Greek debt. Special emphasis is given to the analysis of the crucial role of the

European Central Bank as well as to the question of the role of Emergency Liquidity

Facility, (ELA), European Financial Stability Mechanism (EFSF), as well as of the

role of European Stability Mechanism (ESM). In addition the current developments in

the issue of liquidity of Greek banks are reported and corresponding conclusions are

exported.

Keywords:

European Central Bank, Liquidity of Greek banks, Stability Mechanisms.

6

Ευχαριστίες

Στον πατέρα μου

(που με έμαθε να αγωνίζομαι στην ζωή μου)

και στην μητέρα μου

(που δεν σταμάτησε ποτέ να πιστεύει σε μένα)

7

Πίνακας Περιεχομένων

Περίληψη ....................................................................................................................... 8

Abstract .......................................................................................................................... 9

Ευχαριστίες .................................................................................................................. 10

Κατάλογος Πινάκων .................................................................................................... 14

Κατάλογος Διαγραμμάτων........................................................................................... 15

Πρόλογος .................................................................................................................... 16

Κεφάλαιο 1 – Το ζήτημα της Ελληνικής χρηματοοικονομικής κρίσης ................ 18

1.1 Υπόβαθρο της έρευνας .......................................................................................... 18

1.2 Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα ....................................................................... 19

1.3 Δομή της εργασίας ................................................................................................. 20

1.4 Εισαγωγικές επισημάνσεις σχετικά με την παγκόσμια οικονομική κρίση ............ 21

1.5 Αύξηση του δημοσιονομικού χρέους και η συνεπαγόμενη έκφραση της ανησυχίας

των αγορών .................................................................................................................. 23

1.6 Μακροοικονομικές ανισορροπίες στο Ελληνικό σκηνικό και το τέλος της

περιόδου σύγκλισης ..................................................................................................... 27

1.7 Αποκάλυψη του Ελληνικού δημοσιονομικού προβλήματος και το χρονικό της

διαδρομής προς την χρεοκοπία .................................................................................... 33

Κεφάλαιο 2 – Επιπτώσεις έκθεσης τραπεζικού συστήματος στο Ελληνικό χρέος

...................................................................................................................................... 41

2.1 Σημασία του τραπεζικού κλάδου στην οικονομία ................................................. 41

2.2 Διάρθρωση και χαρακτηριστικά του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος ............ 45

2.3 Αίτια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης ..................................................... 50

2.4 Επιπτώσεις της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης στον τραπεζικό κλάδο ....... 56

2.5 Ανάδειξη των αιτιών της κρίσης του Ελληνικού Δημοσίου .................................. 61

2.6 Επιπτώσεις της κρίσης του Ελληνικού Δημοσίου και η προσφυγή της Ελλάδας

στο μηχανισμό στήριξης .............................................................................................. 64

8

Κεφάλαιο 3 – Κρίση Ελληνικού τραπεζικού συστήματος και ρόλος Μηχανισμού

Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας ............................................................................. 68

3.1 Ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ........................................................ 68

3.2 Μηχανισμός Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας ..................................................... 72

3.3 Θεσμικό Πλαίσιο λειτουργίας Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας .... 73

3.4 Μελανά σημεία του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας .................... 74

3.5 Κεφάλαιο και χρηματοπιστωτική ενθάρρυνση ELA ............................................. 75

Κεφάλαιο 4 – Ενισχυτικά μέτρα για την ρευστότητα και την κεφαλαιακή

επάρκεια των Ελληνικών τραπεζών & Μηχανισμοί Σταθερότητας ..................... 78

4.1 Ύψος και μορφή ενισχυτικών προγραμμάτων ρευστότητας προς τις Ελληνικές

Τράπεζες ...................................................................................................................... 78

4.2 Αποτελεσματικότητα μέτρων ενίσχυσης Ελληνικής τραπεζικής ρευστότητας ..... 80

4.3 Αντληθείσα ρευστότητα του Ευρωσυστήματος .................................................... 81

4.4 Εξάρτηση της Ρευστότητας του Ελληνικού Τραπεζικού Κλάδου από το

Ευρωσύστημα λόγω της Ελληνικής κρίσης χρέους ..................................................... 83

4.5 Ιστορικό των Μηχανισμών Σταθερότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ................... 84

4.6 Κεφάλαια και χρηματοπιστωτική ενθάρρυνση Μηχανισμού Ευρωπαϊκής

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ............................................................................. 85

4.7 Θέσπιση και διοικητική σύνθεση Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας .. 87

4.8 Κριτήρια Ενεργοποίησης του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ......... 88

4.9 Προβλέψεις των πλαισίων λειτουργίας του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής

Σταθερότητας .............................................................................................................. 89

Κεφάλαιο 5 – Eυρωπαϊκός μηχανισμός σταθερότητας και οι τρέχουσες εξελίξεις

της ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών ............................................................. 91

5.1 Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας ............................................................... 91

5.2 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και αποφάσεις για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό

Σταθερότητας ............................................................................................................... 92

5.3 Διοικητική λειτουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας ................... 94

9

5.4 Κεφάλαια και χρηματοπιστωτική ενθάρρυνση Ευρωπαϊκού Μηχανισμού

Σταθερότητας ............................................................................................................... 95

5.5 Βελτιωτικές Προτάσεις των Μηχανισμών Σταθερότητας της Ευρώπης .............. 97

5.6 Τρέχουσες εξελίξεις στα Ελληνικά Οικονομικά Δεδομένα - Πρόγραμμα

ανταλλαγής ομολόγων ................................................................................................. 98

5.7 Συνθήκη της Βασιλείας ΙΙΙ και κεφαλαιακή επάρκεια και ρευστότητα των

τραπεζών .................................................................................................................... 102

5.8 Η Ελλάδα αντιμέτωπη με το φάσμα μιας πολυετούς περιπέτειας ....................... 104

Συμπερασματικές Επισημάνσεις ............................................................................ 106

Επίλογος - Η Ελληνική Πρόκληση ......................................................................... 108

Βιβλιογραφία ............................................................................................................. 110

10

Κατάλογος Πινάκων

Πίνακας 1: Αποτύπωση της Επιδείνωσης των βασικών Ελληνικών

Μακροοικονομικών Δεικτών. ...................................................................................... 65

Πίνακας 2: Οι Σημαντικότερες προβλέψεις της ΕΕ & της ΕΚΤ & του ΔΝΤ για την

Ελλάδα έως το 2020 ................................................................................................... 109

11

Κατάλογος Διαγραμμάτων

Διάγραμμα 1: Η Πορεία των Πενταετών CDS από 1-9-09 έως 10-2-11 .................... 25

Διάγραμμα 2: Αποτύπωση Ελληνικού Ελλείμματος Τρεχουσών Συναλλαγών (%

ΑΕΠ) ............................................................................................................................ 28

Διάγραμμα 3: Αποτύπωση της Πληθωριστικής Διαφοράς Ελλάδος-Ευρωζώνης

(2000-2010).................................................................................................................. 29

Διάγραμμα 4: Αποτύπωση Εσόδων-Εξόδων Ελληνικής Γενικής Διακυβέρνησης

(1988-2012).................................................................................................................. 31

Διάγραμμα 5: Αποτύπωση Εσόδων-Εξόδων Ευρωπαϊκής Γενικής Διακυβέρνησης

(1995-2012).................................................................................................................. 32

Διάγραμμα 6: Αποτύπωση Παροχής Τραπεζικών Δανείων προς Τον Ιδιωτικό Τομέα

...................................................................................................................................... 43

Διάγραμμα 7: Αποτύπωση της Επέκτασης των Ελληνικών Τραπεζών ανά τον Κόσμο

...................................................................................................................................... 46

Διάγραμμα 8: Αποτύπωση της Εξέλιξης των Καταθέσεων και repos πλην της

Τράπεζας της Ελλάδος. ................................................................................................ 48

Διάγραμμα 9: Αποτύπωση των τραπεζικών δανείων και των δανείων όπου

σχετίζονται με εγχώριες επιχειρήσεις και νοικοκυριά ................................................. 80

Διάγραμμα 10: Αποτύπωση του συνόλου τραπεζικής χρηματοδότησης και

καταθετικών λογαριασμών όπου σχετίζονται με εγχώριες επιχειρήσεις και νοικοκυριά

...................................................................................................................................... 81

Διάγραμμα 11: Αποτύπωση των πηγών και των εμβόλιμων μέτρων ενίσχυσης της

τραπεζικής ρευστότητας .............................................................................................. 82

12

Πρόλογος

Ο 21Ος αιώνας σημαδεύτηκε στην πρώτη δεκαετία του από το γεγονός της

παγκόσμιας πολιτικής κρίσης με εναρκτήριο λάκτισμα την 11η Σεπτεμβρίου και

μεταγενέστερα στιγματίστηκε από την κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα, της

οποίας τα επίχειρα ήταν πρωτόγνωρα για τον μεταπολεμικό κόσμο. Η απαρχή της

κρίσης εδράζεται σε έναν συγκερασμό πολλαπλών παραγόντων, με ιδιαίτερα

δραστική την επίδραση της υψηλής μόχλευσης και της υποεκτίμησης των κινδύνων

στην επενδυτική συμπεριφορά και δη των επενδυτικών τραπεζών και πλείστων όσων

μεσαζόντων χρηματοοικονομικής υφής, με κύρια έκφανση της δράσης τους την

ασυγκράτητη επιδίωξη του γρήγορου κέρδους (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011γ).

Έτσι η κρίση κάνει την εμφάνιση της πρώτα στη διατραπεζική αγορά τον

Αύγουστο του 2007, συνοδευόμενη από τον κίνδυνο αντισυμβαλλόμενου, και στη

συνέχεια βιώνει την κορύφωση της έπειτα από το γεγονός της κατάρρευσης της

τράπεζας επενδύσεων Lehman Brothers και των κινήσεων εσπευσμένης διάσωσης της

πολυεθνικής εμβέλειας ασφαλιστικής AIG στο διάστημα Σεπτεμβρίου 2008.

(Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Ο μετασχηματισμός της χρηματοοικονομικής κρίσης σε οικονομική τελείται

με τον περιορισμό των πιστώσεων εκ μέρους του τραπεζικού τομέα προς τον

επιχειρηματικό κόσμο και τα νοικοκυριά. Ο μετασχηματισμός αυτός προκλήθηκε

καθώς το γεγονός της μείωσης της κεφαλαιακής τους επάρκειας επέφερε το γεγονός

της πολλαπλασιαστικής αναγκαστικής μείωσης του μεγέθους τους σε σχέση με το

ενεργητικό τους (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Συνεκδοχικά, εξαιτίας του μετασχηματισμού της κρίσης το διεθνούς εμπορίου

υφίστανται σημαίνουσες απώλειες και κατάρρευση περί του διαστήματος του

τελευταίου τριμήνου του 2007 και του πρώτου τρίμηνου του 2009. Από την παρούσα

πρωτόγνωρη κρίση δεν μένει καμία χώρα ανεπηρέαστη. Επηρεάζονται λοιπόν τόσο οι

χώρες όπου απαρτίζουν τη Νέα Ευρώπη καθώς και οι χώρες με σταθερό

χρηματοπιστωτικό τομέα και με εμφάνιση θετικών ρυθμών ανάπτυξης. Ανάμεσα τους

διακρίνεται η διάχυση της κρίσης σε Κίνα, Βραζιλία, Ινδία και βέβαια Ελλάδα

(Χαρδούβελης Γκίκας, 2009).

Ταυτόχρονα οι κυβερνήσεις σπεύδουν να προβούν στη λήψη μέτρων για την

διάσωση των χωρών τους, ακολουθώντας επεκτατικές πολιτικές ιδιαζόντως

13

επιθετικού χαρακτήρα, πολιτικές οι οποίες απείχαν μακράν από τα περιορισμένα όρια

της ανακυκλικής πολίτικης όπου προ κρίσης είχαν καθιερωθεί.

14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

1.1 Υπόβαθρο της έρευνας

Αδιαφιλονίκητα ο ορυμαγδός της οικονομικής κρίσης όπου πρωτακούστηκε

στις απαρχές του 2007 δεν έχει σταματήσει. Συνεκδοχικά οι πολίτες της Ευρώπης

αλλά και του κόσμου ευρύτερα παρατηρούν τη σταδιακή μετατροπή της

χρηματοοικονομικής κρίσης του δυτικού κόσμου να μετουσιώνεται σε κρίση η οποία

λαμβάνει παγκόσμιες διαστάσεις, καθώς διαχέεται στην πλειοψηφία των χωρών του

πλανήτη, αποκτώντας ιδιαζόντως επικίνδυνες διαστάσεις με κάθε άλλο παρά

βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα. (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

Απότοκο των προαναφερθέντων είναι και η παρούσα σημαίνουσα εσωτερική

πολιτική και χρηματοπιστωτική κρίση στις χώρες της Ευρωζώνης αλλά και το

ατελεύτητο αδιέξοδο το οποίο διέρχεται η Ελληνική οικονομία. (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011α).

Όταν η κρίση άρχισε να βαθαίνει την περίοδο 2008-9, αναπόδραστα το

σύστημα διακυβέρνησης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης τίθεται σε μια

ατέρμονη δοκιμασία, καθώς καλείται να φέρει εις πέρας τις ιδιαζόντως σοβαρές και

κρίσιμες επιπτώσεις της εν λόγω χρηματοπιστωτικής κρίσης στο φάσμα των χωρών

της Ευρωζώνης. Μολαταύτα, η διεθνών διαστάσεων χρηματοπιστωτική κρίση δεν

προξένησε ισχυρούς τριγμούς στη λειτουργία του συγκεκριμένου συστήματος

(Κότιος, Γαλανός & Ρομανός, 2012).

Αναπόφευκτα όμως, τόσο η κρίση δημοσιονομικού χρέους αλλά και

ανταγωνιστικότητας όπου διέπει την Ελληνική οικονομία άφησαν το περιθώριο

ανάσυρσης όλου του εύρους των δομικών και λειτουργικών αδυναμιών

διακυβέρνησης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, προξενώντας μια

αλληλουχία θεσμικών και διαχειριστικών αλλαγών. Συνέπεια των παραπάνω είναι ότι

ο συστημικός τρόπος διακυβέρνησης διαμορφώνεται και εξελίσσεται εξαιτίας της

συνέχειας της κρίσης υποκείμενος σε σχέσεις αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης

15

με τα τεκταινόμενα της κρίσης όπου άπτονται του εσωτερικού της Ευρωζώνης

(Κότιος, Γαλανός & Ρομανός, 2012).

Η κρίση λοιπόν αναπόδραστα επηρεάζει και την Ελλάδα και τον Ελληνικό

χρηματοπιστωτικό τομέα και φέρνει την χώρα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, από την

οποία απομακρύνεται την περίοδο του Μάιου του 2010 όπου οι Ευρωπαϊκές ηγεσίες

σώζουν την Ελλάδα παρέχοντας της τριετές δάνειο ύψους €110 δις.

Μέσα σε όλο αυτό το πλέγμα των παγκόσμιων και δη των ευρωπαϊκών

χρηματοοικονομικών εξελίξεων έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξεταστεί το σύνολο

των σημαινουσών ενεργειών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και κατ’ επέκταση

της Ευρωζώνης προκειμένου να παρασχεθεί ρευστότητα στο Ελληνικό τραπεζικό

σύστημα την περίοδο 2009-2011.

1.2 Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα

Ο κύριος σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας συνίσταται γύρω από τη μελέτη

των ενεργειών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας προκειμένου να ενισχυθεί και να

σταθεροποιηθεί το μείζονος σημασίας ζήτημα της ρευστότητας των Ελληνικών

τραπεζικών ιδρυμάτων την περίοδο 2009-2011.

Ειδικότερα, η παρούσα μελέτη στοχεύει στην ενδελεχή ανάλυση του

θεωρητικού υπόβαθρου του ζητήματος της Ελληνικής χρηματοοικονομικής κρίσης σε

συνδυασμό τόσο με τις παραμέτρους των επιπτώσεων της τόσο σε σχέση με την

παγκόσμια οικονομική κρίση όσο και σχετικά με τα μέτρα όπου λήφθηκαν από τις

χώρες της Ευρωζώνης για την ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Παράλληλα η συγκεκριμένη μελέτη αποδύεται στην ανάλυση των

μηχανισμών σταθερότητας της ΕΕ σε συνδυασμό με τις ενέργειες της Ευρωπαϊκής

Κεντρικής Τράπεζας ώστε να διατηρηθεί το φλέγον ζητούμενο της ρευστότητας των

χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερα βαρύνουσας σημασίας είναι στην παρούσα

μελέτη η επιμέρους ανάλυση των στοιχείων όπου συνιστούν τον Μηχανισμό

Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας, (Emergency Liquidity Assistance - ELA), τον

Μηχανισμό Ευρωπαϊκής Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial

Stability Facility - EFSF), καθώς και τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας

(Εuropean Stability Mechanism - ESM).

16

Κύρια ερευνητικά ερωτήματα της μελέτης είναι τα ακόλουθα:

1. Ποιος είναι ο ρόλος του ζητήματος των σημαινουσών μακροοικονομικών

ανισορροπιών του Ελληνικό σκηνικού και πως αυτές καθόρισαν το τέλος της

περιόδου σύγκλισης;

2. Ποια είναι τα αίτια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης και ποια τα

αίτια της κρίσης του Ελληνικού Δημοσίου;

3. Ποιες είναι οι επιπτώσεις της έκθεσης του τραπεζικού συστήματος στο

Ελληνικό χρέος;

4. Τι καθιστά κομβικής σημασίας τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής

Τράπεζας και ποιος είναι ο ρόλος του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής

Ρευστότητας (Emergency Liquidity Assistance - ELA);

5. Ποια είναι η δέσμη των ενισχυτικών μέτρων όπου λήφθηκαν για την

ρευστότητα και την κεφαλαιακή επάρκεια των Ελληνικών τραπεζών και ποια

η συμβολή των Μηχανισμών Σταθερότητας;

Ποιος ο ρόλος της καθιέρωσης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας

(Εuropean Stability Mechanism - ESM) και ποιες είναι οι τρέχουσες εξελίξεις

στο ζήτημα της ρευστότητας των Ελληνικών τραπεζών;

1.3 Δομή της εργασίας

Η παρούσα εργασία αποτελείται από πέντε κεφάλαια, τα οποία αποσκοπούν

στο να απαντήσουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό στα προαναφερθέντα κύρια

ερευνητικά ερωτήματα της μελέτης. Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται

μνεία στο ζήτημα της Ελληνικής χρηματοοικονομικής κρίσης και του χρονικού της

διαδρομής της Ελλάδος προς τη χρεοκοπία.

Στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρείται ο προσδιορισμός των επιπτώσεων της

έκθεσης του τραπεζικού συστήματος στο ελληνικό χρέος με παράλληλη αναφορά

τόσο στην ανάδειξη των κύριων αιτιών της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης

καθώς και των αιτιών της εγχώριας δημοσιονομικής κρίσης.

Το τρίτο κεφάλαιο ασχολείται με τον κομβικής σημασίας ρόλο της

Ευρωπαϊκής Κεντρικής τράπεζας σε συνδυασμό με τον σημαίνοντα ρόλο του

17

Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας (Emergency Liquidity Assistance -

ELA) υπό το πρίσμα της κρίσης του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος.

Το τέταρτο κεφάλαιο προβαίνει στην ανάλυση της λήψης της δέσμης των

ενισχυτικών μέτρων ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας των Ελληνικών

τραπεζών με παράλληλη έμφαση στον ρόλο τόσο του Μηχανισμού Ευρωπαϊκής

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility - EFSF)

όσο και του ρόλου του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

Τέλος μετά το πέρας της προαναφερθείσας ανάλυσης στο πέμπτο κεφάλαιο

γίνεται ανάλυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (Εuropean

Stability Mechanism - ESM) και των τρεχουσών εξελίξεων στο ζήτημα της

ρευστότητας των Ελληνικών τραπεζών και φυσικά μεταγενέστερα ακολουθεί η

εξαγωγή των αντίστοιχων συμπερασμάτων.

1.4 Εισαγωγικές επισημάνσεις σχετικά με την παγκόσμια οικονομική

κρίση

Η κρίση που διέπει στην παρούσα χρονική συγκυρία την Ευρωζώνη υπόκειται

σε μια δυναμική μετάλλαξη και ταυτόχρονα προξενεί ένα φάσμα πολλαπλών και

αλληλένδετων κρίσεων. Σε πρωτόλεια κατάσταση ξεκινά ως κρίση η οποία άπτεται

των πεπραγμένων του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού τρόπου λειτουργίας και

πτωτικής πορείας εξαιτίας της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μετέπειτα

εξελίσσεται σε κρίση ρευστότητας στο φάσμα των χωρών της περιφερείας,

συνεκδοχικά μετεξελίσσεται σε κρίση δημοσιονομικού χρέους αλλά και αξιοπιστίας

αυτών και στην παρούσα χρονική συγκυρία λαμβάνει τις διαστάσεις της κρίσης

συνοχής, θέτοντας το φλέγον ερώτημα του κατά πόσο αξίζει να υφίσταται η

Ευρωζώνη, ενώ πλέον ως χρηματοπιστωτική κρίση λαμβάνει διεθνείς διαστάσεις

(Schambaugh 2012). Μολονότι η Ευρωζώνη περιήλθε σε αρχικό στάδιο σε κρίση

εξαιτίας του ότι κατέρρευσε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και

μεταγενέστερα άρχισε να βαθαίνει η συνεπακόλουθη ύφεση, εντούτοις σημαίνουσα

είναι και η ευθύνη που φέρουν τα κράτη-μέλη και οι θεσμοί διακυβέρνησης της για

το γεγονός της μετάλλαξης, εξάπλωσης και διηνεκούς επιδείνωσης της κρίσης (Wolf

2012, Κότιος, Γαλανός & Ρομανός, 2012).

18

Ένα από τα σημαίνοντα συνεπακόλουθα της χρηματοπιστωτικής κρίσης της

οποίας η διάχυση παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο συνδέεται άρρηκτα και με τις

συνθήκες πιστωτικής ασφυξίας του χρηματοοικονομικού συστήματος την περίοδο

2007-2009, καθώς όλα τα πιστωτικά ιδρύματα σε διεθνές επίπεδο στάθηκε αδύνατον

να μείνουν ανεπηρέαστα μπροστά στη λαίλαπα της κρίσης. Οι συνθήκες

αποσταθεροποίησης όπου διέπουν τον παραδοσιακό πρότυπο δανεισμό των τραπεζών

από τις αγορές επέφεραν σημαντικότατο πλήγμα σε ζητήματα τραπεζικής αξιοπιστίας

και φερεγγυότητας (Μιχαλόπουλος, 2011).

Άμεσο απότοκο και της κρίσης ήταν η ανάδειξη σωρείας πλημμελών αρχών

και διαδικασιών διαχείρισης τόσο της ρευστότητας όσο και των ανοιγμάτων

χρηματοδοτικής υφής των τραπεζικών ιδρυμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Χρειάζεται

να επισημανθεί ότι ο κίνδυνος ρευστότητας διέλαθε της προσοχής του παγκόσμιου

κανονιστικού πλαισίου, εν αντιθέσει με τους κινδύνους της αγοράς και τους

πιστωτικούς κινδύνους οι οποίοι έχαιραν αυστηρότερης και ενδελεχούς εποπτείας.

Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι θέματα δεικτών σχετιζομένων με τη λειτουργική

και δυνητική ρευστότητα καθώς και θέματα όπου άπτονταν ζητημάτων

μεσοπρόθεσμης χρηματοδότησης όπου κατέτειναν στο ενεργητικό ιδιαζόντως

σπανίως έχαιραν ανακοινώσεων ή έχαιραν ενδελεχούς ανάλυσης από τις τράπεζες

από την στιγμή όπου οι τράπεζες πίστευαν ότι ήταν ικανές να διατηρήσουν

πλεονασματική ρευστότητα, λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι η διατήρηση

πλεονασματικής ρευστότητας επιβάρυνε σε μεγάλο βαθμό ζητήματα καθαρού

επιτοκιακού περιθωρίου (Μιχαλόπουλος, 2011).

Χρειάζεται επίσης να επισημανθεί ότι σε παράλληλο χρόνο οι διεθνείς

κανονιστικές αρχές λειτουργούσαν αφήνοντας ιδιαίτερα περιθώρια ευελιξίας στα

εκάστοτε πιστωτικά ιδρύματα σε θέματα όπου άπτονται της διάρθρωσης των

στοιχείων ενεργητικής και παθητικής υφής. Η κατάσταση αυτή σε πλείστες όσες

περιπτώσεις κατεύθυνε τις τράπεζες σε πληθώρα αδόκιμων συμπεριφορών σε σχέση

με ζητήματα διαχείρισης κινδύνων χρηματοδότησης καθώς είχε αποκρυσταλλωθεί η

άποψη ότι τα μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα διέθεταν περιθώρια ωρίμανσης ώστε να

βρίσκονται σε θέση να διαφυλαχτούν από έναν ενδεχόμενο κίνδυνο κατάρρευσης.

Ακριβώς λοιπόν σε αυτό το σημείο ενυπάρχει η θεμελιωδέστερη αποτυχία των

παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στο να σταθούν ικανά να ανιχνεύσουν,

να επεξεργαστούν, να προσμετρήσουν και να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους που

ελλοχεύουν από μια ενδεχόμενη απώλεια ρευστότητας και χρηματοδότησης.

19

Ταυτόχρονα η παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση κατέδειξε με τον καταφανέστατο

τρόπο την παράμετρο του φάσματος των κινδύνων όπου εμπλέκονται στο θέμα της

χρηματοδότησης των τραπεζών και που ενδέχεται να προκύψουν μέσα από έναν

συγκερασμό γεγονότων και συνεπακόλουθων εξελίξεων, παράμετρος η οποία

δυστυχώς είχε υποεκτιμηθεί σε σημαίνουσα κλίμακα (Μιχαλόπουλος, 2011).

1.5 Αύξηση του δημοσιονομικού χρέους και η συνεπαγόμενη

έκφραση της ανησυχίας των αγορών

Τα άμεσα επίχειρα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης συνιστούν

παρελθόν καθώς το δυστύχημα συνίσταται στο γεγονός του ότι η παρούσα

χρηματοπιστωτική κρίση άφησε αρνητική παρακαταθήκη για την παραμονή μιας

ιδιαζόντως μακροσκελούς στασιμότητας στη Δύση. Το κέντρο βάρους της κρίσης

εντοπίζεται στα αλματώδη ποσοστά υψηλού δημοσίου χρέους (Reinhart, & Rogoff,

2009).

Επισημαίνεται λοιπόν ότι κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών της περιόδου

2007-2011 το χρέος της Αμερικής σκαρφαλώνει στις 36 ποσοστιαίες μονάδες του

Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος, ενώ ανελίσσεται στις 36 μονάδες του

Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος στην Αγγλία και στην Ελλάδα σημειώνεται η

αύξηση ρεκόρ των 45,2 μονάδων του ΑΕΠ. Η κύρια αιτία όπου επισημαίνεται τόσο

σημαίνουσα μεταβολή στο χρέος διεθνώς έγκειται στο ότι η διεθνής

χρηματοπιστωτική κρίση προκάλεσε την παρεμβατική εμπλοκή των εκάστοτε αρχών

με διάφορα επονομαζόμενα πακέτα διάσωσης, μειώνοντας παράλληλα τα έσοδα από

φορολογικές εισφορές αλλά και ωθώντας παράλληλα τις κυβερνήσεις των κρατών

μελών να προβούν σε δράσεις επεκτατικής πολίτικης (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

Χρειάζεται να επισημανθεί ότι στις χώρες της Ευρωζώνης τα ποσοστά της

αύξησης του χρέους δεν λαμβάνουν τόσο δραματικές διαστάσεις ως ποσοστό του

Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, αλλά ταυτόχρονα ούτε και τα ποσοστά του

τελικού αποτελέσματος, ούτως ειπείν το ποσοστό του δημόσιου χρέους του 2011

είναι ιδιαζόντως δραματικό συγκριτικά με τις χώρες του υπόλοιπου ανεπτυγμένου

κόσμου δηλαδή της Αμερικής του Ηνωμένου Βασιλείου ή της Ιαπωνίας. Στις χώρες

της Ευρωζώνης μάλιστα επισημαίνονται και ποσοστά πλεονάσματος ισοζυγίου σε

σχέση με τις τρέχουσες συναλλαγές (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

20

Ευλόγα λοιπόν αναφύεται το ερώτημα πως κατά τη διάρκεια του 2010

επισημάνθηκε τόσο ισχυρή ένταση στις χώρες της Ευρωζώνης. Η δέουσα απάντηση

έγκειται στο ότι η ισχύς της έντασης δεν άπτονταν όλων των χωρών της Ευρωζώνης

αλλά επιμέρους χώρων. Αποκύημα αυτού ήταν οι αμφιβολίες των αγορών να

συνίστανται και να στοχεύουν ζητήματα εσωτερικής λειτουργίας της Ευρωζώνης

καθώς η προηγηθείσα χρηματοοικονομική κρίση όξυνε την ευαισθησία των αγορών

σε καθετί το αρνητικό. Συνέπεια των παραπάνω ήταν το γεγονός του ότι ενώ μέχρι

την απαρχή της κρίσης οι αγορές δεν έτειναν να διάκεινται αρνητικά ή θετικά

απέναντι στην Ευρωζώνη, μεσούσης της κρίσης αλλάζουν σημαντικά στάση και

προβαίνουν σε διαφοροποίηση των χωρών της Ευρωζώνης ανάλογα με τα περιθώρια

πιστωτικού κινδύνου όπου αντιμετωπίζει η εκάστοτε χώρα (Χαρδούβελης- Γκίκας,

2011α).

Συνεκδοχικά λοιπόν ο κίνδυνος όπου ελλοχεύει για κάθε μειονεκτούσα χώρα

της Ευρωζώνης και εντοπίζεται στον αντικατοπτρισμό των περιθωρίων επιτοκίων

δανεισμού της εκάστοτε χώρας της Ευρώπης σε συνάρτηση με την αντιστοίχηση των

γερμανικών ή και των επονομαζόμενων επιτοκίων ασφάλισης των δανειστών της

χώρας των επονομαζόμενων Credit Default Swap Rates (CDS)1 συναρτάται πλέον με

τα ποσοστά του δημοσίου ή ιδιωτικού χρέους της εκάστοτε χώρας αλλά και

πληθώρας άλλων παραγόντων. Ανάμεσα στους προαναφερθέντες παράγοντες

λογίζονται για παράδειγμα τα πολιτικά τεκταινόμενα και η σταθερότητα ή

ενδεχόμενη αστάθεια του συστήματος των τραπεζών (Attinasi, Checherita & Nickel,

2009).

Παράλληλα το γεγονός της διαφοροποίησης των επιτοκίων δανεισμού των

εκάστοτε χωρών της Ευρωζώνης επαπειλεί τόσο το γεγονός της σταθερότητας όσο

και της ύπαρξης της Ευρωζώνης όπως τουλάχιστον είναι ευρέως γνωστή μέχρι

σήμερα. Η προαναφερθείσα αστάθεια εκπορεύεται από το γεγονός της βαθύτερης

αμφιθυμίας και αμφιβολίας των αγορών σε σχέση με το βαθμό επάρκειας των

υφιστάμενων κανόνων δημοσιονομικής σταθερότητας οι οποίοι διέπουν τη

1 Οι Σαπουντζόγλου & Πεντότης, (2009), ορίζουν ως ακολούθως τα CDS: «Οι συμβάσεις ανταλλαγής κινδύνου

αθέτησης (CDS) είναι τα πιστωτικά παράγωγα με το μεγαλύτερο όγκο συναλλαγών και ίσως με την πιο απλή δομή.

Το CDS είναι ένα διμερές συμβόλαιο στο οποίο το ένα μέρος ο «εγγυητής», έναντι ενός σταθερού τιμήματος

(ασφάλιστρο) που καταβάλλει περιοδικά ή εφάπαξ παρέχει προστασία στον άλλο αντισυμβαλλόμενο π.χ σε ένα

πιστωτικό οργανισμό που επιθυμεί να καλύψει μέρος του πιστωτικού κινδύνου που συνεπάγεται ένα στοιχειό του

χαρτοφυλακίου του».

21

λειτουργία της Ευρωζώνης, ώστε να είναι σε θέση να μην προξενήσουν βαθύτατες

ρωγμές σε ζητήματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας (Barrios, et.al., 2009).

Διάγραμμα: 1 Η Πορεία των Πενταετών CDS από 1-9-09 έως 10-2-11

Πηγή: (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β)

(http://web.xrh.unipi.gr/attachments/131_Hardouvelis_Crises_Feb_2011.pdf)

Το διάγραμμα 1 αποτυπώνει την εξελικτική πορεία της κρίσης στις χώρες της

περιφέρειας της Ευρωζώνης αρχής γινομένης από τον Σεπτέμβριο του 2009.

Αποτυπώνεται η πορεία των επιτοκίων των σχετιζομένων με εξωχρηματιστηριακά

συμβόλαια ανταλλαγής πιστωτικού κινδύνου σε σχέση με μακροπρόθεσμα ομόλογα

διάρκειας πέντε ετών όπου αφορούν την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την

Ισπανία, την Ιταλία και την Γερμανία τα επονομαζόμενα CDS rates. Αξίζει να

επισημανθεί ότι περί τα μέσα Οκτωβρίου του 2009 το γεγονός της ασφάλισης των

αγορασμένων Ελληνικών ομολόγων στοίχισε το ίδιο με την αξία των Ιρλανδικών. Η

αξία τους δηλαδή τοποθετούνταν στο ποσό των 130 μονάδων βάσης ή 1,3%.

Πρακτικά αυτό μεταφράζεται στο ότι κάποιος που αγόραζε ένα ομόλογο Ελληνικό με

πενταετή ονομαστική αξία ήταν υποχρεωμένος να πληρώνει για το γεγονός της

22

ασφάλισης του το ποσό των 130 χιλιάδων ευρώ για το χρονικό διάστημα μιας

πενταετίας (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

Επισημαίνεται στο σημείο αυτό ότι περί τα τέλη του 2009 και συγκεκριμένα

τον Νοέμβριο του 2009 σημειώθηκε σημαντική εκτόξευση του κόστους ασφάλισης

των αγοραστών Ελληνικών ομολόγων με πληθώρα διακυμάνσεων, οι οποίες βέβαια

και συνιστούν τον αντικατοπτρισμό των διαφόρων οικονομικών και πολιτικών

εξελίξεων τόσο στο χώρο της Ελλάδας όσο και της Ευρωζώνης. Επί παραδείγματι,

στις 17 Δεκεμβρίου 2010 και ενώ λάμβανε χώρα η Ευρωπαϊκή Σύνοδος Κορυφής, το

κόστος ασφάλισης των Ελληνικών ομολόγων διαμορφωνόταν στις 970 μονάδες

βάσης, δηλαδή το κόστος τους ήταν αδιαμφισβήτητα απαγορευτικά υψηλό

(Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Η Ελληνική περίπτωση διακρίνεται από τις υπόλοιπες χώρες καθώς περί τα

μέσα Οκτωβρίου του 2009 κάθε μέρα ανεξαιρέτως εκλαμβάνεται ως ιδιαζόντως

επικίνδυνη για την Ελλάδα. Σε πλήρη αντιπαραβολή βρίσκεται η Γερμανία η οποία

εκλαμβάνεται σταθερά ως έχουσα τον λιγότερο κίνδυνο χρηματοπιστωτικής

σταθερότητας. Μέχρι και τον Απρίλιο του 2010 δεν επισημαίνεται καμία ιδιαίτερη

επιδείνωση στο ζήτημα της εικόνας των υπολοίπων χωρών με μόνη προσωρινή

εξαίρεση τις αρχές Φεβρουαρίου, όπου αναφύονται ανησυχίες σχετιζόμενες με το

ζήτημα της βιωσιμότητας του χρέους σε πλείστες όσες χώρες. Η κατάσταση αρχίζει

να επιδεινώνεται δραματικά στο τέλος Απριλίου όταν πλέον συνιστά κοινή

πεποίθηση ότι η Ελληνική περίπτωση βρίσκεται προ των πυλών της χρεοκοπίας και

ότι αδιαφιλονίκητα αυτό το ενδεχόμενο θα προξενούσε αλυσιδωτές αντιδράσεις σε

πλείστες άλλες χώρες της Ευρωζώνης, εξαιτίας πιθανότατα της έκθεσης τραπεζικών

ιδρυμάτων στα ομόλογα του Ελληνικού δημοσίου (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Επισημαίνεται ακόμα ότι σε όλο το φάσμα του χρονικού διαστήματος

Σεπτεμβρίου – Φεβρουαρίου 2009-2011 μολονότι το ύψος των Ελληνικών

ασφαλίστρων είναι το υψηλότερο σε συνδυασμό με το ότι σημειώνουν τις πιο

σημαντικές διακυμάνσεις, παρόλα αυτά οι αυξομειώσεις τους κατευθύνονται σε κοινή

πορεία με τα ασφάλιστρα των υπολοίπων χωρών. Το γεγονός αυτό μεταφράζεται στο

ότι η επίδραση κοινών παραγόντων πάνω στο ζήτημα των ασφάλιστρων των

Ευρωπαϊκών χωρών δεν λάμβανε χώρα με την ίδια ένταση σε όλες τις χώρες.

Ταυτόχρονα ακόμα η βιωσιμότητα της Ελλάδος είναι στην νοοτροπία των αγορών

23

άρρηκτα συνδεδεμένη και αλληλένδετη με την πορεία της Ευρώπης (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011β).

1.6 Μακροοικονομικές ανισορροπίες στο Ελληνικό σκηνικό και το

τέλος της περιόδου σύγκλισης

Ο απόηχος της ύφεσης και του προβλήματος της σταθερότητας όπου

επικράτησε στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σκηνικό το 2008 αρχικά δεν έδειχνε να

επηρεάζει άμεσα την Ελλάδα. Σημειώνεται ότι ενώ το 2008 ο ρυθμός ανάπτυξης της

Ευρωζώνης κυμαινόταν στο 0,4% στην Ελλάδα συνέχιζε να εμφανίζει σχετικά

ικανοποιητικούς ρυθμούς της τάξης του 1,0% καθώς ως τότε η Ελλάδα φαινόταν να

κατέχει μια αρκούντως κλειστή οικονομία χωρίς σημαίνοντα τραπεζικής φύσης

προβλήματα συγκριτικά με τα προβλήματα όπου εμφάνιζαν οι λοιπές οικονομίες των

χωρών της Δυτικής Ευρώπης με άμεσο απότοκο να μην επηρεαστεί σε πρωτόλειο

στάδιο. Από τις αρχές όμως του 2008 αρχίζει να καθίσταται προφανές ότι σε

περίπτωση όπου οι δείκτες της διεθνούς οικονομίας θα εμφάνιζαν επιδείνωση τότε η

Ελλάδα θα αναγκάζονταν να μπει σε οικονομικό κυκεώνα με αβέβαιο αποτέλεσμα

(Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Το δυστύχημα για την Ελλάδα έγκειται στο γεγονός ότι η οικονομική κρίση

εξακολουθούσε να υφίσταται και να εντείνεται με άμεσο απότοκο τον επηρεασμό της

Ελληνικής εξαγωγικής δραστηριότητας το τελευταίο τρίμηνο του 2008 συνακόλουθα

με την πτώση των εξαγωγών και των λοιπών Ευρωπαϊκών χωρών. Απόρροια των

προαναφερθέντων ήταν οι δείκτες της Ευρωζώνης να συρρικνώνονται με αρνητικό

πρόσημο -4,1% και της Ελλάδας με εξίσου αρνητικό πρόσημο όπου κυμάνθηκε στο

-2,0 % (Χαρδούβελης -Γκίκας, 2008).

Το γεγονός της επισήμανσης της μικρότερης πτώσης του 2009 στα ποσοστά

όπου άπτονται της Ελλάδος αποτυπώνει το ότι και για το έτος 2009 το ελληνικό

επίπεδο διαβίωσης εξακολουθούσε να συγκλίνει για 14η συναπτή χρονιά με τα

επίπεδα της Ευρώπης στον τρόπο διαβίωσης. Το 2010 δυστυχώς όμως είναι η χρονιά

όπου σηματοδοτεί την κατακόρυφη πτώση του ελληνικού βιοτικού επιπέδου

συγκριτικά με την Ευρώπη, καθώς η οικονομία της Ευρώπης αρχίζει να εμφανίζει

σημεία ανάκαμψης ενώ της Ελλάδας σημειώνει ραγδαία επιδείνωση, διαγράφοντας

ένα ακόμα επισφαλέστερο μέλλον (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

24

Η κρίση αναμφίβολα αφήνει το περιθώριο αποκάλυψης των προυπαρχουσών

μεγάλων μικροοικονομικών ανισορροπιών και διαρθρωτικών αδυναμιών της

Ελληνικής οικονομίας. Συνεκδοχικά αποκαλύπτει κατάδηλα την εμφανέστατη

ελλειμματική κατάσταση της Ελληνικής ανταγωνιστικότητας συγκερασμένη άρρηκτα

με το ζήτημα της οργανωτικής κρατικής ανεπάρκειας. Οι προαναφερθείσες δυο αυτές

σημαίνουσες ανισορροπίες της Ελληνικής οικονομίας καθίστανται πρόδηλες ως τα

επονομαζόμενα σημαίνοντα δίδυμα ελλείμματα, συναποτελούμενα δηλαδή από την

παρουσία ελλείμματος στα ισοζύγια όπου σχετίζονται με τις τρέχουσες συναλλαγές

αλλά και στα ποσοστά του ανυπέρβλητου δημοσιονομικού ελλείμματος. Ταυτόχρονα,

οι ανισορροπίες αυτές καθίστανται εμφανείς και στο θέμα των υψηλών δίδυμων

χρεών - του δημοσίου και του εξωτερικού δηλαδή -, τα οποία και ενσαρκώνουν τη

συσσώρευση αντίστοιχων ελλειμμάτων ανά έτος σε διαχρονική κλίμακα.

(Χαρδούβελης Γκίκας,2007, 2008).

Διάγραμμα: 2 Αποτύπωση Ελληνικού Ελλείμματος Τρεχουσών Συναλλαγών (% ΑΕΠ)

Πηγή: (Χαρδούβελης- Γκίκας, 2011β)

(http://web.xrh.unipi.gr/attachments/131_Hardouvelis_Crises_Feb_2011.pdf)

Αδιαφιλονίκητα το θέμα του ελλείμματος ανταγωνιστικότητας συνιστά και το

πιο σημαντικό πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας. Τα νούμερα της Παγκόσμιας

Τράπεζας σε σχέση με το ζήτημα της ευκολίας της επιχειρηματικής δραστηριότητας

αποκαλύπτουν κατάδηλα τη διηνεκή επιδείνωση των δεικτών επιχειρηματικότητας

των τελευταίων ετών ενώ ταυτόχρονα το ζήτημα της σταθμισμένης συναλλαγματικής

25

ισοτιμίας της χώρας διαρκώς υπόκειται σε ανατιμήσεις (Malliaropulos, 2011).

Παράλληλα όπως διαφαίνεται στο διάγραμμα 2 το πρόβλημα ελλείμματος

ανταγωνιστικότητας συγκερασμένο με το πρόβλημα ελλείμματος τρεχουσών

συναλλαγών από το 2000 έως το 2010 φαίνεται να διέπεται από διαρκώς αρνητικά

πρόσημα με αποκορύφωμα το 2010 όπου φτάνει στο -10, 4% (Χαρδούβελης Γκίκας,

2011β).

Διάγραμμα: 3 Αποτύπωση της Πληθωριστικής Διαφοράς Ελλάδος-Ευρωζώνης (2000-

2010)

Ελλάδα, Ευρωζώνη

Πηγή: (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β)

(http://web.xrh.unipi.gr/attachments/131_Hardouvelis_Crises_Feb_2011.pdf)

Ταυτόχρονα μεγάλη απόκλιση υπάρχει και στο ζήτημα των πληθωριστικών

τιμών μεταξύ Ελλάδος και Ευρωζώνης, όπως αποτυπώνεται κατάδηλα στο διάγραμμα

3 εμφανίζοντας την Ευρωζώνη με 1,5% πληθωρισμό και την Ελλάδα με 4,6% το

2010. Το αποκύημα λοιπόν των προαναφερθέντων πινάκων είναι ότι η Ελλάδα

προβαίνει σε πολύ περισσότερες αγορές αγαθών και υπηρεσίες σε σχέση με τις

πωλήσεις όπου σημειώνει στο εξωτερικό, εμφανίζοντας δηλαδή την Ελληνική

οικονομία ανίκανη να προβαίνει στην παραγωγή ανταγωνιστικών αγαθών και

υπηρεσιών. Απόρροια όλων αυτών είναι η αλματώδης αύξηση του εξωτερικού χρέους

της Ελλάδας από 94% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος όπου ήταν στα τέλη

26

του 2003 στο 187,1% όπου έφτασε να ανέρχεται στο τρίτο τρίμηνο του 2010

(Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Παράλληλα είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι το ζήτημα του

δημοσιονομικού προβλήματος της Ελλάδος καθίσταται ακόμα εμφανέστερο στη

χρονική περίοδο από την είσοδο της Ελλάδος στη ζώνη του Ευρώ έως το 2008. Η

Ελλάδα παρά τους ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης που παρουσίαζε και την παρουσία

ευνοϊκού μακροοικονομικού περιβάλλοντος καθίσταται ανίκανη να προβεί σε

περιορισμό του δημοσιονομικού της Ελλείμματος σε ποσοστά μικρότερα του 3% του

Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ελλάδα ακριβώς επειδή

παραβίασε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης αναγκάστηκε να περιέλθει σε

καθεστώς δημοσιονομικού έλεγχου το 2004 από τον οποίο εξήλθε για σύντομο

χρονικό διάστημα το 2007 και προσχώρησε ξανά τον Απρίλιο του 2006

(Χαρδούβελης- Γκίκας, 2011α).

Οι Ράπανος & Καπλάνογλου (2010), εστιάζουν μέσω των αναλύσεων τους

στο φάσμα των δημοσιονομικών εξελίξεων ύστερα από το γεγονός της εισόδου της

Ελλάδος στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση καθώς και στις πλείστες όσες

θεσμικής υφής αδυναμίες της Ελλάδας. Ταυτόχρονα οι Χαρδούβελης, Σαμπανιώτης

& Δαβραδάκης (2006), επισημαίνουν δια των αναλύσεων τους τις τεραστίου

μεγέθους αποκλίσεις όπου εμφανίζονται σε σχέση με τις προβλέψεις των ετησίων

προϋπολογισμών αλλά και των αποτελεσμάτων, όπου εμφανίζουν τα τελικά

δημοσιονομικά ελλείμματα κατά τη διάρκεια των τριών προηγηθεισών δεκαετιών.

Αποκλίσεις οι οποίες ουδόλως μπορούν να αποδοθούν σε λανθασμένες εκτιμήσεις σε

σχέση με τους οικονομικούς ρυθμούς ανάπτυξης αλλά σε σημαίνουσα απουσία και

ολιγωρία των πολιτικών ηγετών της Ελλάδας (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Αξίζει να σημειωθεί ότι το διάγραμμα 4 άπτεται των ποσοστών εσόδων και

δαπανών της γενικής κυβέρνησης στην Ελλάδα αρχής γενομένης από το 1988 και

μετά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα εμφανίζει διηνεκώς ανά έτος ελλειμματικά

ποσοστά ακόμα και από το 1999 όπου θεωρείται κομβικής σημασίας χρονιά καθώς

υφίσταται τότε σχετικό σενάριο πιθανής εξόδου της Ελλάδος από τη ζώνη των χωρών

της Ευρωζώνης εξαιτίας του ελλείμματος της. Είναι χαρακτηριστικό ότι το έλλειμμα

του 1999 εμφανίζεται να κυμαίνεται στο ποσοστό του 3,1% του Ακαθάριστου

Εγχώριου Προϊόντος την στιγμή όπου η σημαίνουσα Συνθήκη του Μάαστριχτ έθεται

ως απαρέγκλιτη προϋπόθεση για είσοδο στη ζώνη της Ευρωζώνης έλλειμμα

27

μικρότερο του 3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Χαρδούβελης- Γκίκας,

2011α).

Διάγραμμα: 4 Αποτύπωση Εσόδων-Εξόδων Ελληνικής Γενικής Διακυβέρνησης (1988-

2012)

Έσοδα, Δαπάνες

Πηγή: (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β)

(http://web.xrh.unipi.gr/attachments/131_Hardouvelis_Crises_Feb_2011.pdf)

Το ποσοστό αυτό στην τρέχουσα οικονομική συγκυρία χρησιμοποιούν ως

βασικό επιχείρημα πλείστοι όσοι δριμύτατοι επικριτές της Ελλάδας όταν

αναπτύσσουν την επιχειρηματολογία τους σχετικά με το γεγονός του ότι η Ελλάδα

δεν πληρούσε τα νομισματικά κριτήρια ένταξης της στην Ευρωζώνη συγκερασμένο

με το ακόμα δυσμενέστερο επιχείρημα του ότι η Ελλάδα εξαπάτησε τους Ευρωπαίους

προκειμένου να εισέλθει στην Ευρωζώνη. Αδιαφιλονίκητα το ζήτημα της στατιστικής

απεικόνισης της Ελλάδας την περίοδο εκείνη απείχε μακράν από την πραγματικότητα

και τους υφιστάμενους κανόνες όπου διέπουν την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία

προκειμένου μια χώρα μέλος να εισέλθει νομότυπα στη ζώνη του ευρώ. Αυτή ήταν

και η γενεσιουργός αιτία όπου εξέθεσε ανεπανόρθωτα την Ελλάδα, καθιστώντας την

αφερέγγυα στην Ευρώπη ως και σήμερα και παρέχοντας το δικαίωμα στους δανειστές

της Ελλάδος να προχωρήσουν στην επιβολή ιδιαζόντων σκαιών μέτρων

δημοσιονομικής λιτότητας (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

28

Ταυτόχρονα το 2008 και το 2009 επισημαίνεται δραματική επιδείνωση της

Ελληνικής οικονομικής κατάστασης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ πριν το 2008 τα

όρια των δαπανών της Ελλάδας υπερέβαιναν το 45% του Ακαθάριστου Εγχώριου

Προϊόντος ακόμη και το χρονικό διάστημα όπου καλύπτει την διεξαγωγή των

Ολυμπιακών Αγώνων τα έτη 2008 και 2009 τα έξοδα του Ελληνικού κράτους

εκτινάσσονται σημαντικά, όπως γλαφυρά απεικονίζεται και στο διάγραμμα 4

φτάνοντας τα έξοδα το 2009 στο ποσοστό του 53, 2% του ΑΕΠ. (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011α).

Διάγραμμα: 5 Αποτύπωση Εσόδων-Εξόδων Ευρωπαϊκής Γενικής Διακυβέρνησης (1995-

2012)

Έσοδα, Δαπάνες

Πηγή: (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β)

(http://web.xrh.unipi.gr/attachments/131_Hardouvelis_Crises_Feb_2011.pdf)

Στο σημείο αυτό, όπως χαρακτηριστικά απεικονίζεται στο διάγραμμα 5, είναι

απαραίτητο να επισημανθεί ότι τα ποσοστά της επιδείνωσης στις υπόλοιπες χώρες της

Ευρωζώνης για τα έτη 2008 και 2009 είναι αναμφισβήτητα πολύ μικρότερα μολονότι

τα ποσοστά της ύφεσης της Ευρωζώνης ήταν πολύ πιο σημαντικά από τα αντίστοιχα

Ελληνικά ποσοστά ύφεσης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προενταξιακή

περίοδος εισόδου στην Ευρωζώνη καθώς εκείνο το χρονικό διάστημα η Ελλάδα δεν

στάθηκε ικανή να προβεί σε μείωση δαπανών αλλά αντίστοιχα είχε επιτύχει

29

σημαντική αύξηση των εσόδων της την στιγμή όπου στις περισσότερες χώρες τότε

είχε σημειωθεί κυρίως μείωση των δαπανών (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

1.7 Αποκάλυψη του Ελληνικού δημοσιονομικού προβλήματος και το

χρονικό της διαδρομής προς την χρεοκοπία

Κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 2009 το φλέγον πλέον ζήτημα των

δίδυμων ελλειμμάτων αρχικά παρακάμπτεται από τις αγορές καθώς είχαν στρέψει το

ενδιαφέρον τους αλλού εκείνη τη δεδομένη χρονική περίοδο. Με την πάροδο όμως

του χρόνου οι αγορές είχαν αρχίσει να επικεντρώνονται στο ζήτημα των

σημαινουσών δημοσιονομικών επαχθών βαρών όπου αναλήφθηκαν από τις εκάστοτε

κυβερνήσεις, προκειμένου να επιτύχουν να διαφυλάξουν τον χρηματοπιστωτικό

τομέα και μεταγενέστερα τις οικονομίες των χωρών τους. Σταδιακά λοιπόν χώρες σαν

την Ελλάδα οι οποίες βρίσκονταν σε δυσμενέστερη δημοσιονομική θέση άρχισαν να

αντιλαμβάνονται την σοβαρότητα των επιπτώσεων της χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Χαρακτηριστική είναι η επισήμανση των Buiter & Rahbari, (2011), οι οποίοι

τονίζουν ότι δεν ευθύνεται η διεθνής ύφεση για τα μεγάλα οικονομικά Ελληνικά

προβλήματα, καθώς η ευθύνη πρέπει να αποδοθεί στην ύπαρξη Ελληνικών

ανισορροπιών οι οποίες και αποκαλύφθηκαν με την κρίση (Buiter, & Rahbari, 2011).

Στη συνέχεια μετά την περάτωση των εκλογών του 2009 δίνεται το

εναρκτήριο λάκτισμα για να αποκαλυφθούν οι πραγματικές διαστάσεις του

Ελληνικού δημοσιονομικού προβλήματος καθώς περί τα τέλη Οκτωβρίου του 2009 ο

τότε υπουργός Οικονομικών προβαίνει σε ενημέρωση του ECOFIN σε σχέση με τη

πρόβλεψη ότι το Ελληνικό έλλειμμα το 2009 θα άγγιζε εν τέλει το 12,5% αντί για 6%

όπου ήταν η αρχική πρόβλεψη των αρχών Οκτωβρίου. Έπονται και πλείστες όσες

ακόμα αναθεωρήσεις μέχρι την κοινοποίηση του ελλείμματος που ανέρχεται στο

15,4% του ΑΕΠ, όπως πρόεκυψε από την τελευταία αναθεώρηση των στοιχείων της

Εurostat στις 15 Ιανουαρίου του 2011. Παρόμοια ανησυχητική πορεία εμφανίζουν και

τα στοιχεία του δημοσίου χρέους, το όποιο χρέος του 2009 κατέληξε να κυμαίνεται

στο 126,8% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011γ).

Το γεγονός της αποκάλυψης περί της Ελληνικής δημοσιονομικής εκτροπής

αναντίρρητα προξένησε σωρεία αλυσιδωτών αντιδράσεων. Αρχικά, δυσμενέστατη

ήταν η αξιολόγηση των οίκων αξιολόγησης οι οποίοι δεδομένου του ότι είχαν υποστεί

δριμύτατη κριτική σε σχέση με το γεγονός των ανεπαρκών εκτιμήσεων τους πριν το

30

ξέσπασμα της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης σε αρχικό στάδιο σπεύδουν να

προβούν σε επανέλεγχο της Ελληνικής περίπτωσης (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Ο οίκος αξιολόγησης Fitch είναι ο πρώτος όπου στις 22 Οκτώβριου προβαίνει

σε υποβάθμιση της Ελλάδος κατά μια βαθμίδα ακριβώς μετά την πάροδο μιας ημέρας

αφότου γνωστοποιήθηκε ότι το έλλειμμα της Ελλάδος ήταν διπλάσιο. Έτσι o οίκος

αξιολόγησης Fitch υποβαθμίζει την Ελλάδα από την βαθμίδα Α σε Α- ενώ εν

συνεχεία στις 8 Δεκεμβρίου έπεται και δεύτερη υποβάθμιση της Ελλάδος σε ΒΒΒ+

από τον ίδιο οίκο. Αλυσιδωτά ακολουθούν ο οίκος Standard & Poor’s όπου

υποβαθμίζει την Ελλάδα στις 16 Δεκεμβρίου σε ΒΒΒ+ καθώς και ο οίκος Moody’s

όπου υποβαθμίζει την Ελλάδα στις 22 Δεκεμβρίου σε A2 από Α1 (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011β).

Η Ελλάδα εκείνο το διάστημα συγκεντρώνει αδιαμφισβήτητα την προσοχή

των αγορών καθώς πλέον διακρίνεται για την κλονισμένη αξιοπιστία της.

Ταυτόχρονα όμως οι αγορές επηρεασμένες από το παράδειγμα της Ελλάδος αρχίζουν

σταδιακά να προβαίνουν σε αμφισβήτηση και των υπολοίπων οικονομιών σε σχέση

με το αν είναι ικανές να καταφέρουν να αντιμετωπίσουν τα επίχειρα της κρίσης με

κυριότερα τα παραδείγματα της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Αξίζει

να επισημανθεί ότι εκείνη την περίοδο οι αγορές προβάλλουν πάνω στην Ελληνική

περίπτωση το ενδεχόμενο κατάρρευσης όλης της Ευρωζώνης (Χαρδούβελης Γκίκας,

2011γ).

Επιπλέον αρκετοί διατείνονται ακόμη και με την έλευση του τέλους του 2010

ότι η τόσο οξυμένη αντίδραση των αγορών τοποθετούμενη χρονικά από τις αρχές

Νοεμβρίου και μετά αποδίδεται όχι τόσο στο γεγονός του πραγματικού μεγέθους του

δημοσιονομικού προβλήματος το οποίο και συσσωρευόταν επί σειρά δεκαετιών αλλά

αποδίδεται κυρίως στο ότι σοκαρίστηκαν οι αγορές από την αποκάλυψη των

ελλειμμάτων του 2009. Κατά την γνώμη των συγκεκριμένων αναλυτών το σοκ

προξένησε ένα ανεξέλεγκτο κύμα δυσθυμίας και απαισιοδοξίας των αγορών σε σχέση

με την Ελληνική περίπτωση (Παπαχελάς, 2011).

Καθίσταται δηλαδή προφανές το γεγονός του ότι αν είχε μεσολαβήσει

προσεκτικότερη διαχείριση στο ζήτημα της δημοσιοποίησης των στοιχείων χωρίς να

καταλειφθούν εξ απήνης οι αγορές, ενδεχομένως και να μην εξωθούνταν η Ελλάδα να

δανειστεί με τόσο επαχθή επιτόκια. Το συγκεκριμένο βέβαια επιχείρημα φαντάζει

περισσότερο εμποτισμένο με πολιτική παρά με οικονομική χροιά, αφού εύκολα

31

μπορεί να καταρριφθεί από τον ισχυρισμό του ότι η κρίση συνεχίζει να βαθαίνει

περισσότερο από δυο χρόνια μετά τη δημοσιοποίηση των στοιχείων ενώ ταυτόχρονα

επισημαίνεται η διάχυση της κρίσης και εκτός της Ελληνικής επικράτειας

(Παπαχελάς, 2011).

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε έκθεση της επιτροπής περί της αξιοπιστίας των

δημοσιονομικών στοιχείων της οποίας η κατάθεση στην Ελληνική Βουλή έλαβε χώρα

το Φεβρουάριο του 2010 διαφαίνεται ότι το πρόβλημα δεν έγκειται στο γεγονός της

δημοσιοποίησης των στοιχείων αλλά στην προηγηθείσα ατελή παροχέτευση τους στα

αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Χαρδούβελης Γκίκας,

2011β), ενώ παρόμοιο συμπέρασμα συνάγεται και από δημοσιευμένη αντιστοίχου

περιεχομένου έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η οποία βγήκε στο φως της

δημοσιότητας τον Ιανουάριο του 2010 (European Commision, 2010).

Επιπρόσθετα χρήζει αναφοράς το γεγονός του ότι ο προϋπολογισμός του

Ελληνικού κράτος για το 2010 εμπεριείχε σωρεία μέτρων όπου άπτονταν του

περιορισμού του Ελληνικού ελλείμματος κατά 3,3 ποσοστιαίες μονάδες

εμπεριέχοντας ταυτόχρονα και αντίστοιχα υποτιθέμενα μέτρα για την ενθάρρυνση

του σημαίνοντος ζητήματος της ανάπτυξης της χώρας. Μεταξύ άλλων τα μέτρα

προέβλεπαν το πάγωμα νέων προσλήψεων πέραν όμως των φορέων όπου σχετίζονται

με την υγεία, την ασφάλεια και την εκπαίδευση, ενώ προέβλεπε ρητά για το 2010

μόνο μια πρόσληψη για κάθε ενδεχόμενες πέντε αποχωρήσεις του δημοσίου τομέα

(Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, 2009).

Παράλληλα ο προϋπολογισμός προέβλεπε για το 2011 συρρίκνωση των

συμβασιούχων καθώς και περαιτέρω πάγωμα μισθών όπου υπερέβαιναν τις €2.000

καθώς και πληθώρα εξαγγελιών για ενδεχόμενη πάταξη της αιμάσσουσας για τον

κρατικό κορβανά πληγής της φοροδιαφυγής και της διαφθοράς. Ταυτόχρονα όμως

ακόμα και το 2010 είχαν περιληφθεί στον προϋπολογισμό και ενδεχόμενες ελαφριές

αυξήσεις των συνταξιοδοτικών και μισθοδοτικών εισφορών προς τους δημοσίους

υπαλλήλους σε ποσοστό 1,1% του ΑΕΠ απειροελάχιστα δηλαδή πιο πάνω από τις

τιμές του πληθωρισμού ως μέρος του πακέτου ενίσχυσης των €2,6 δις προκειμένου

να στηριχτούν τα κατώτερα οικονομικά στρώματα του κοινωνικού ιστού αλλά και να

ενισχυθεί η συνολική ζήτηση της Ελληνικής αγοράς (Υπουργείο Οικονομικών, 2009).

Με την έλευση όμως του νέου χρόνου η Ελλάδα καθίσταται αντιμέτωπη με

την ραγδαία αύξηση του κόστους δανεισμού καθώς στις 15 Ιανουαρίου του 2010, η

32

Ελληνική κυβέρνηση προβαίνει στην ανακοίνωση νέου προγράμματος Σταθερότητας

και Ενίσχυσης της Ανάπτυξης. Το επονομαζόμενο Πρόγραμμα Σταθερότητας και

Ανάπτυξης για την περίοδο 2009-2013 προβλέπει μείωση του ελλείμματος στο βαθμό

των 4 ποσοστιαίων μονάδων το 2010 με στόχο τη μείωση του ελλείμματος κάτω από

το 3% περί τα τέλη του 2012 (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

Παράλληλα το Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης εκτός από τα

προαναφερθέντα μέτρα του προϋπολογισμού του 2010 περιελάμβανε και σωρεία

μέτρων για αύξηση των εσόδων μέσω της κατακόρυφης αύξησης φοροεισπρακτικών

μέτρων μέσω έμμεσων φόρων, όπως είναι για παράδειγμα η αύξηση του Φόρου

Προστιθεμένης αξίας αλλά και των φόρων όπου άπτονται των τσιγάρων του αλκοόλ

κλπ. Ταυτόχρονα προέβλεπε σημαντική συρρίκνωση του ζητήματος των κρατικών

δαπανών διαμέσου του παγώματος των προσλήψεων αλλά και του κουρέματος των

επιδομάτων όπου εισέπρατταν οι δημόσιοι υπάλληλοι. Ταυτόχρονα όμως

εξακολουθούσε να περιλαμβάνει κάποιες αυξήσεις σε μισθούς όπου κυμαίνονταν

κάτω από το όριο των €2.000. Ταυτόχρονα περιελάμβανε σωρεία διαρθρωτικών

αλλαγών μέσα από τη λήψη μέτρων όπου στόχευαν στο ζήτημα της

ανεξαρτητοποίησης της Στατιστικής Υπηρεσίας, αλλά και μέσω της εισήγησης ενός

νέου τρόπου σχεδιασμού και παρακολούθησης του τρόπου όπου εκτελείται ο

προϋπολογισμός αλλά και μέσω της εισήγησης ενός νέου μέτρου όπου αποσκοπούσε

στην πάταξη της φοροδιαφυγής (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

Παρά τα μέτρα όμως αυτά οι αγορές εξακολουθούν να είναι εφεκτικές και να

μην πείθονται καθώς επικρατεί η αίσθηση πως η Ελληνική κυβέρνηση εστιάζει στην

αύξηση των εσόδων και όχι στην συρρίκνωση των ανεξέλεγκτων δαπανών. Απότοκο

των παραπάνω είναι η πίεση από την Ευρώπη για λήψη δραστικότερων μέτρων

καθώς το αδιέξοδο όπου προκύπτει καθίσταται όλο και πιο εμφανές (Κέντρο

Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, -ΚΕΠΕ 2010).

Στο σημείο αυτό χρειάζεται να επισημανθεί ότι άμα τη επιστροφή του

πρωθυπουργού από το Νταβός της Ελβετίας - στο οποίο είχε διεξαχθεί το World

Economic Forum - έχουν ήδη μεταφερθεί σε αυτόν οι πλείστες όσες ανησυχίες των

ηγετών άλλων χωρών για το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της Ελλάδας. Το Νταβός λοιπόν

συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο της κορύφωσης της άσκησης πιέσεων πολίτικης και

οικονομικής υφής στην Ελλάδα. Εκεί το δίλημμα του αν πρέπει να προηγηθεί η

ανάπτυξη της σταθεροποίησης ή η σταθεροποίηση της ανάπτυξης καταρρίπτεται

33

καθώς αυτά ήταν τα κελεύσματα των δανειστών, να επικρατήσει δηλαδή πρώτα

σταθεροποίηση στη χώρα και μεταγενέστερα ανάπτυξη. Απόρροια των παραπάνω

ήταν η ανακοίνωση πρόσθετων μέτρων από τη μεριά του πρωθυπουργού, τα οποία θα

αποσκοπούσαν στην συρρίκνωση του ελλείμματος περιλαμβάνοντας ταυτόχρονα και

το πάγωμα πλέον των μισθών του δημοσίου τομέα αλλά και σημαντικές αυξήσεις των

ορίων συνταξιοδότησης και κατακόρυφη αύξηση στα καύσιμα (Χαρδούβελης Γκίκας,

2011α).

Το παράδοξο είναι ότι όλες οι δημοκοπικές έρευνες κατατείνουν στο ότι δυο

στους τρεις Έλληνες τάσσονται υπέρ της απόφασης αυτής, ποσοστό δηλαδή πολύ

μεγαλύτερο από το ποσοστό της εκλογικής νίκης του κόμματος όπου ήταν τότε στην

εξουσία. Έτσι λοιπόν οι αγορές παροδικά ηρεμούν και έπεται μια μικρή συνακόλουθη

πτώση των τιμών των επιτοκίων. Συνεκδοχικά στις 3 Φεβρουαρίου η Ευρωπαϊκή

Ένωση προβαίνει σε έγκριση του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης, του

οποίου η χρηματοδότηση ταυτόχρονα εγκρίνεται από το ECOFIN. Ακολουθεί

δέσμευση της Ελληνικής πλευράς για την υποβολή ως τις 16 Μαρτίου σχεδίου

δημοσιονομικών μέτρων προκειμένου να επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι του

2010 και μέχρι την έλευση της 15ης Μαΐου να έχει ακολουθήσει συνολικά η

δημοσιονομική προσαρμογή απαρέγκλιτα μαζί με τον ενστερνισμό το ταχύτερο

δυνατό ενός αντίστοιχου προγράμματος, το οποίο θα προβλέπει διαρθρωτικές

μεταρρυθμίσεις όπου άπτονται τόσο του συνταξιοδοτικού όσο και της Υγείας, της

Δημόσιας διοίκησης, και των αλλαγών του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της

Ελλάδος (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Αρχικά λοιπόν μέσα στο όριο του πρώτου δεκαημέρου του Φεβρουαρίου

επισημαίνεται μια τάση αυξητικής μορφής σε σχέση με τα περιθώρια των Credit

Default Swaps των επονομαζόμενων στα ελληνικά Συμβάσεων Ανταλλαγής

Κινδύνου Αθέτησης, η οποία και αποδίδεται στο γεγονός της αρνητικής αξιολόγησης

της αγοράς σε σχέση με τα μέτρα όπου εμπεριέχονταν τόσο στο Πρόγραμμα

Σταθερότητας και Ανάπτυξης όσο και στα μέτρα του πρώτου πακέτου επιπρόσθετων

μέτρων. Η μεταβολή της κρίσης των αγορών ήταν προσωρινή και κάλυπτε το χρονικό

διάστημα μόνο της έγκρισης του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης και

των πρόσθετων μέτρων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αντίθετα περί τα τέλη

Φεβρουαρίου τα περιθώρια των CDS αυξάνονται σημαντικά, καθώς αρχίζει και

αναπτύσσεται έντονα η φημολογία για ανταλλαγές συναπτόμενες από τις Ελληνικές

κυβερνήσεις το χρονικό διάστημα 2001-2009 αλλά και επηρεάζονται από το ζήτημα

34

της διεθνούς συζήτησης σχετικά με το θέμα της αξιοπιστίας των Ελληνικών

στοιχείων για το θέμα του χρέους της Ελλάδας (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

Έπεται μια περίοδος η οποία χαρακτηρίζεται από την σχετική ηρεμία των

αγορών αλλά και την συνακόλουθη αδράνεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο ζήτημα

της παροχής συγκεκριμένης βοήθειας ως προς την Ελληνική περίπτωση. Ο διοικητής

της τράπεζας της Αγγλίας είχε εστιάσει χαρακτηριστικά στο περιθώριο μη επιλογής

της Γαλλικής και Γερμανικής ηγεσίας στο να παράσχουν ρητές εγγυήσεις σε σχέση

με το φλέγον ζήτημα του ελληνικού χρέους (aienaristeyein.com, 2010).

Έτσι λοιπόν την 3η Μαρτίου η Ελληνική κυβέρνηση παρωθούμενη από τις

προγενέστερες δεσμεύσεις της προβαίνει στην ανακοίνωση νέου πακέτου μέτρων,

μέσα στα οποία εμπεριέχονταν αύξηση του ΦΠΑ δυο ποσοστιαίων μονάδων

φτάνοντας δηλαδή στο 21% καθώς και πληθώρα νέων αυξήσεων στους έμμεσους

φόρους αλλά και επιβολή νέων πρόσθετων φόρων στα ακίνητα με ταυτόχρονη

περικοπή στις δημόσιες επενδύσεις αλλά και μια ιδιαζόντως επώδυνη περικοπή της

τάξεως του 30% στο θέμα των δώρων Χριστουγέννων, Πάσχα και καλοκαιρινής

αδείας σχετικά με τη μισθοδοσία των επάλληλων του δημοσίου τομέα, παράλληλα

περιλαμβάνονται και το πάγωμα των συντάξεων αλλά και σωρεία άλλων

πρωτοφανών για την εποχή μέτρων. Τα συγκεκριμένα μέτρα άγγιζαν τα €4,8 δις ή 2%

του ΑΕΠ. Τα μέτρα αυτά σε πρωτόλειο στάδιο έδειχναν να είναι ανεκτά από την

κοινή γνώμη ενώ οι αγορές μέχρι εκείνο το σημείο εξακολουθούσαν να επιδεικνύουν

σχετική ηρεμία και στασιμότητα (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011α).

Σε συνέχεια των προαναφερθεισών εξελίξεων στις 15 Μαρτίου έπειτα από τη

διεξαγωγή συνάντησης των υπουργών οικονομίας των χωρών της Ευρωζώνης

λαμβάνεται η απόφαση και κοινοποιείται το γεγονός της δημιουργίας μηχανισμού για

την στήριξη των κρατών μελών της Ευρωζώνης. Οι πλέον εξειδικευμένες

λεπτομέρειες βλέπουν το φως της δημοσιότητας στις 25 Μαρτίου και έπειτα από τη

διεξαγωγή δραματικών διαβουλεύσεων. Έτσι λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ένωση προβαίνει

στην ανακοίνωση δημιουργίας μηχανισμού χρηματοδότησης με την συνδρομή του

Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ώστε η Ελλάδα να λάβει την οικονομική συνδρομή

του ή εναλλακτικά και οποιοδήποτε άλλο κράτος μέλος χρήζει οικονομικής

υποστήριξης. Στις συζητήσεις εκείνη την εποχή ταυτόχρονα ακούγεται και η πρόταση

δημιουργίας ενός Ταμείου Ευρωπαϊκής Νομισματικής υφής κατά τον ορισμό των

προτύπων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Συνακόλουθα έπεται η ανακοίνωση

35

της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ότι θα συνεχίσει την αποδοχή ομολόγων

πιστοληπτικής αξιολόγησης BBB- και μετά την πάροδο του 2010, όμως με

συνεπαγόμενη έκπτωση στον προσδιορισμό της φερόμενης τους αξίας ως εχέγγυα

(Mayer, 2011).

Έκπληξη εκείνη την περίοδο προκαλεί το γεγονός του ότι οι αγορές δεν

κατευνάζονται παρά τις προαναφερθείσες εξελίξεις. Τουναντίον η παντελής απουσία

ενδελεχέστερων λεπτομερειών σε σχέση με το εύρος του πακέτου στήριξης αλλά και

σε σχέση με τον προσδιορισμό του τρόπου όπου θα λειτουργούσε το συγκεκριμένο

πακέτο γίνεται αφορμή για να εγερθούν νέες εντάσεις. Εκφάνσεις συνεκδοχικές της

έντασης της κατάστασης των αγορών ήταν η διαγραφή νέας ανοδικής πορείας των

επιτοκίων. Την ίδια στιγμή εγείρονται σοβαρότατες ενστάσεις και τριγμοί στο

εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το αν η Ελλάδα θα είναι σε θέση να

διέλθει αλώβητη μέσα από την παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση. Από ορισμένες

πηγές ακούγεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα είναι τελικά σε θέση να συνδράμει

στην οικονομική αποκατάσταση της Ελλάδος ενώ παράλληλα ισχυροποιούνται και οι

διάφορες πιέσεις όπου άπτονται του εσωτερικού της Γερμανίας. Κατά συνέπεια

σταδιακά καθίσταται αντιληπτό ότι δεν είναι μόνο η Ελλάδα αντιμέτωπη με

σοβαρότατο ενδεχόμενο χρεοκοπίας αλλά και για το ίδιο το ευρώ ελλοχεύει ο

κίνδυνος κατάρρευσης (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011γ).

Επιπρόσθετα ακολουθεί περαιτέρω υποβάθμιση της Ελλάδας από τον οίκο

Fitch καθώς τώρα υποβαθμίζει την Ελλάδα κατά δυο μονάδες ρίχνοντας την δηλαδή

στην κατηγορία ΒΒΒ- στις 9 Απρίλιου. Έπεται η κοινοποίηση νέων πληροφοριών για

τον μηχανισμό Ευρωπαϊκής Ένωσης / Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου χωρίς όμως

να επιτυγχάνουν να πείσουν τις αγορές καθώς το μέγεθος των χρηματοδοτικών πόρων

δεν κρίνεται αρκετό. Ταυτόχρονα κατά τη διάρκεια του Απριλίου ο οίκος Moody’s

υποβαθμίζει την Ελλάδα ρίχνοντας την τώρα στην κατηγορία Α3. Αδιαφιλονίκητα

εξαιτίας του καταιγισμού από αρνητικές ειδήσεις η αγορά επηρεάζεται σημαντικά,

ενώ μέσα στο σύντομο χρονικό διάστημα των δυο μόλις εβδομάδων τα CDS

σημειώνουν την ραγδαία αύξηση του 103%. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα CDS στις 12

Απριλίου του 2010 κυμαίνονταν στις 386 μονάδες βάσης ενώ στις 27 Απριλίου του

2010 εκτινάχτηκαν στις 846 μονάδες βάσεις (Χαρδούβελης- Γκίκας, 2011β).

Αναπόδραστα όλα αυτά σε συνδυασμό βέβαια και με την σαπρότητα του

πολιτικού συστήματος της Ελλάδος αναγκάζουν τη χώρα στις 23 Απριλίου του 2010

36

να ζητήσει επίσημα να εισαχτεί στο μηχανισμό στήριξης του Διεθνούς Νομισματικού

Ταμείου από την στιγμή όπου το κόστος δανεισμού της καθίσταται απαγορευτικό

εκείνη την περίοδο ή έτσι άφησαν να εννοηθεί οι ιθύνοντες της χωράς. Τώρα

περισσότερο από ποτέ πλανάται έντονη η απειλή της Ελληνικής χρεοκοπίας καθώς η

Ελλάδα αδυνατεί να χρηματοδοτηθεί από την αγορά. Συνεκδοχικά η Standard &

Poor’s προβαίνει σε νέα υποβάθμιση της Ελλάδας κατά 3 βαθμίδες σε ΒΒ-, όπου

αδιαφιλονίκητα εκλαμβάνεται ως ένα επίπεδο τραγικά χαμηλό. Ταυτόχρονα τα

Ελληνικά κρατικά ομόλογα για πρώτη φορά αξιολογούνται ως σκουπίδια τα

επονομαζόμενα junk. O τρόμος της χρεοκοπίας είναι διάχυτος πλέον από την στιγμή

όπου το ζήτημα των αξιολογήσεων όπου εκδίδουν οι οίκοι αξιολόγησης έχει

επιστρέψει σε ένα παρελθόν, όπου πλέον κάθε άλλο παρά γνώριμο είναι και

προσιδιάζει του χρονικού διαστήματος προ της έναρξης των αξιολογήσεων της

Ελλάδας (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

37

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΕΟΣ

2.1 Σημασία του τραπεζικού κλάδου στην οικονομία

O κλασικός τρόπος δικαιολόγησης των προκυπτουσών οικονομικών κρίσεων

έγκειται στο γεγονός της δημιουργίας τους εξαιτίας σωρείας υπερβολών και

καταχρήσεων μέσα στο πλαίσιο της οικονομίας, οδηγώντας συνεκδοχικά σε πληθώρα

στρεβλώσεων σε ζητήματα σχετιζόμενα με τις τιμές όπου λαμβάνουν τα εκάστοτε

μικροοικονομικά και μακροοικονομικά μεγέθη. Με τον τρόπο λοιπόν αυτόν

δημιουργείται η επονομαζόμενη «φούσκα», κατάσταση όμως η οποία είναι ανέφικτο

να εξακολουθεί να υφίσταται στο διηνεκές του χρόνου. Απότοκο αυτού είναι ότι η

προκύπτουσα φούσκα κάποια στιγμή θα εκραγεί, επιφέροντας την κατακλυσμίαια

πτώση των τιμών όσων στοιχείων είχαν υπερτιμηθεί και παράλληλα δημιουργώντας

συνθήκες σημαίνουσας δημοσιονομικού χαρακτήρα στενότητας. Η εν λόγω

κατάσταση εύλογα επιφέρει δυσμενείς συνέπειες στον τρόπο λειτουργίας της

πραγματικής οικονομίας, επηρεάζοντας ως είθισται όλους τους κλάδους της, χωρίς

βέβαια να αποτελεί εξαίρεση ο τραπεζικός κλάδος, του οποίου η σπουδαιότητα είναι

απαραίτητη να εξεταστεί στο σημείο αυτό (Zότο, 2011).

Αδιαφιλονίκητα στη διεξαγωγή της σύγχρονης οικονομίας ο ρόλος του

τραπεζικού συστήματος συνιστά και τον θεμελιώδη μοχλό ο οποίος συνδράμει στην

ανάπτυξη και τη χρηματοδότηση της. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στο πλαίσιο

της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα τραπεζικά ιδρύματα επιλέγουν την χρηματοδότηση τους

σε ποσοστό όπου κυμαίνεται στο 80%. Κατά συνέπεια το ζήτημα της εύρυθμης

λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος συνιστά θέμα υψίστης σημασίας σε σχέση

με την ευρύτερη ευημερία κάθε χώρας. Σε αδρές γραμμές δυο είναι οι βασικοί άξονες

λειτουργίας ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ο πρώτος άξονας άπτεται της

δημιουργίας ενός λυσιτελούς μηχανισμού σχετιζομένου με τις πληρωμές μέσα στα

πλαίσια του οποίου η τράπεζα προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες διευκόλυνσης

των συναλλαγών διαμέσου της μεταβίβασης χρηματικών ποσών των πλεονασματικών

οικονομικών μονάδων, τουτέστιν των καταθετών προς τους δανειολήπτες όπου και

λογίζονται ως ελλειμματικές μονάδες (Zότο, 2011).

38

Δευτερευόντως ο δεύτερος σημαίνοντας άξονας λειτουργίας του τραπεζικού

συστήματος έγκειται στο φλέγον ζήτημα της αποτίμησης και διαχείρισης των

οικονομικών κινδύνων όπου ελλοχεύουν. Κατά συνέπεια χρέος της εκάστοτε

τράπεζας είναι η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των ελλειμματικών της

μονάδων προτού ληφθεί η απόφαση χορήγησης τους οποιουδήποτε δανείου καθώς

και η ενδελεχής παρακολούθηση των δανείων, ώστε να διασφαλίσει ότι οι

χρηματοδοτικές εισφορές χρησιμοποιούνται κατά τρόπο ο οποίος συνάδει με το

ζήτημα των συμπεφωνημένων δεσμεύσεων μεταξύ τράπεζας και δανειολήπτη (Zότο,

2011).

Συνεκδοχικά το πρότυπο ανάπτυξης όπου ακολούθησε η Ελληνική οικονομία

εδράζονταν σε σημαντικό βαθμό στο ζήτημα της τόνωσης της εγχώριας κατανάλωσης

διαμέσου της ενθάρρυνσης των επενδυτικών κινήσεων, των οποίων η χρηματοδότηση

σε σημαντικό βαθμό βασίστηκε στην εισροή κεφαλαίων του εξωτερικού. Οι πλείστες

όσες επενδυτικές δραστηριότητες στόχευαν στην δημιουργία έργων υποδομών σε

τομείς σχετιζόμενους με τις μεταφορές, τις τηλεπικοινωνίες, το ζήτημα της ενέργειας

αλλά και της ενίσχυσης της οικοδομικής δραστηριότητας. Ο τραπεζικός τομέας

συμμετείχε σε σημαντικό βαθμό στην διεξαγωγή της προαναφερθείσας αναπτυξιακής

διαδικασίας. Συνακόλουθα η πολιτική σταδιακής απελευθέρωσης του

χρηματοπιστωτικού τομέα μέσα στα πλαίσια της ελεύθερης οικονομίας του

καπιταλιστικού συστήματος στόχευε στην κατάλυση των υφιστάμενων διοικητικού

χαρακτήρα ρυθμίσεων και στην κατά τρόπο αποτελεσματικό λειτουργία του

συστήματος των τραπεζών (Μόσχος, & Χορταρέας, 2011).

Η προαναφερθείσα λοιπόν πολιτική άρχισε να λαμβάνει χώρα το 1987 και στο

μεγαλύτερο εύρος της πραγματοποιήθηκε μέχρι και το 1994 (Bryant, Garganas &

Tavlas, 2001). Συνεκδοχικά μετά από το ζήτημα της απελευθέρωσης των υπηρεσιών

των τραπεζών και το ζήτημα της ένταξης του Ελληνικού τραπεζικού τομέα στα

πλαίσια του χρηματοοικονομικού συστήματος της Ευρωζώνης, επισημαίνονται

ταχύτατοι ρυθμοί ανάπτυξης του διαμεσολαβητικού ρόλου των τραπεζών με

συνακόλουθη αύξηση του αποτελεσματικού τρόπου λειτουργίας των τραπεζών και

της παραγωγικότητας τους (Bryant, Garganas & Tavlas, 2001).

Επί παραδείγματι, σύμφωνα με εκτιμήσεις των Chortareas, Girardone &

Ventouri, (2012), κατά τη διάρκεια της περιόδου 1998 - 2003 εκτιμάται ότι το ζήτημα

της αποτελεσματικότητας κόστους σημείωσε αύξηση σε ποσοστό 4,3% ενώ το

39

ζήτημα της αποτελεσματικότητας υπολογιζόμενης κατά τους όρους των κερδών

σημείωσε αύξηση σε ποσοστό 93%. Ταυτόχρονα το ζήτημα της παραγωγικότητας

υπολογιζόμενης κατά τον δείκτη Malmquist σημείωσε αύξηση της τάξεως του 15%

(Chortareas, Girardone & Ventouri, 2012).

Διάγραμμα: 6 Αποτύπωση Παροχής Τραπεζικών Δανείων προς Τον Ιδιωτικό Τομέα

Σύνολο Επιχειρηματικά Στεγαστικά Καταναλωτικά

Πηγή: (Μόσχος, & Χορταρέας, 2011).

(http://62.1.43.74/5Ekdosis/UplPDFs//syllogikostomos/2-a%20Moschos-Xortareas53-66.pdf)

Επιπρόσθετα εξετάζοντας την χρονική περίοδο μεταξύ 1994 - 2009

επισημαίνεται ότι το ζήτημα της συνολικής χρηματοδότησης όπου σχετίζεται με τον

εγχώριο ιδιωτικό μη τραπεζικό τομέα λογιζόμενου ως ποσοστού του Ακαθάριστου

Εγχώριου Προϊόντος σημείωσε υπερτριπλασιασμό καθώς από 27,1% όπου ήταν το

1991 έφτασε το 2009 στο 97,0% το 2009, κάτι το οποίο αποτυπώνεται γλαφυρά στο

διάγραμμα 6. Χρειάζεται ταυτόχρονα να επισημανθεί και η ιδιαίτερη άνοδος όπου

σημειώθηκε την ίδια χρονική περίοδο στο θέμα της χρηματοδότησης των

νοικοκυριών. Ακόμα άνοδος επισημάνθηκε και στο ζήτημα της στεγαστικής πίστης

ως ποσοστού του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος από 3,8% εν έτη 1994 στο

33,9% εν έτη 2009 την στιγμή όπου το ζήτημα της καταναλωτικής πίστης

λογιζόμενης ως ποσοστό του ΑΕΠ κυμάνθηκε στο 16,5% το 2009 από 0,9% όπου

ήταν το 1994. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι την περίοδο 1994-2009 το ζήτημα της

τραπεζικής χρηματοδότησης ως προς τον επιχειρηματικό τομέα και λογιζομένης

πάντα ως ποσοστού του ΑΕΠ κυμάνθηκε αυξητικά από 22,5% σε 46,7% (Μόσχος, &

Χορταρέας, 2011).

40

Απότοκο των προαναφερθεισών εξελίξεων ήταν ο λόγος των δανείων προς το

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν να τείνει να προσεγγίσει τον αντίστοιχο της Ευρωζώνης

με ιδιαζόντως έντονη την έκφανση αυτής της σύγκλισης στο ζήτημα των

καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης των

δανείων προς τους ιδιώτες. Επιπλέον, πέραν των παραδοσιακών δραστηριοτήτων

όπου σχετίζονται με την άντληση καταθέσεων αλλά και τη χρηματοδότηση του

επιχειρηματικού κόσμου αλλά και των νοικοκυριών ιδιαίτερη ήταν η έμφαση που

δόθηκε στο ζήτημα της παροχής ιδιαζόντως εξειδικευμένων προϊόντων από τον

τραπεζικό τομέα (Μόσχος, & Χορταρέας, 2011).

Τα συγκεκριμένα αυτά προϊόντα παρείχαν ιδιαίτερη ευελιξία η οποία ήταν

εφικτό την περίοδο πριν από το ξέσπασμα των οδυνηρών συνεπειών της κρίσης να

διευκολύνει την κάλυψη των καταναλωτικών αναγκών τόσο του επιχειρηματικού

κόσμου όσο και των νοικοκυριών. Ακόμα το ζήτημα της διεύρυνσης των καταθέσεων

των τραπεζών οι οποίες και συνιστούσαν σημαίνον μέσο σχετιζόμενο με τη

τοποθέτηση του εύρους των αποταμιεύσεων των ιδιωτών εξελίχθηκε παράλληλα και

με το ζήτημα της εξάπλωσης πλείστων όσων επενδυτικού και αποταμιευτικού

χαρακτήρα προϊόντων, ικανών να προσφέρουν διαφόρων ειδών εναλλακτικού

χαρακτήρα συνδυασμών αποδόσεων αλλά και ανάληψης τραπεζικών κίνδυνων

(Μόσχος, & Χορταρέας, 2011).

Στο σημείο αυτό πριν από την ενδελεχή εξέταση των αιτιών της διεθνούς

χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι σε σχέση με το ζήτημα

της κρίσης της Ελληνικής οικονομίας στην παρούσα χρονική συγκυρία οι κύριοι

παράγοντες όπου συνετέλεσαν τα μέγιστα αλλά και επέτειναν την κρίση έγκεινται

στα διαχρονικά προβλήματα αλλά και στις υπερβολικές συσσωρευμένες

ανισορροπίες της. Εκφάνσεις των ανισορροπιών της Ελληνικής οικονομίας συνιστούν

τόσο το ζήτημα της διόγκωσης του Ελληνικού δημοσιονομικού ελλείμματος αλλά και

του δημοσίου χρέους σε κατά το μάλλον ή ήττον κλίμακα ανεξέλικτη, χωρίς βέβαια

αυτό να σημαίνει ότι και τα επίχειρα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης δεν

έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο αλλά σε δευτερεύουσα διάσταση (Μόσχος, &

Χορταρέας, 2011).

41

2.2 Διάρθρωση και χαρακτηριστικά του Ελληνικού τραπεζικού

συστήματος

Αδιαμφισβήτητα το τραπεζικό σύστημα συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο μέσα

σε κάθε χρηματοπιστωτικό σύστημα και απαρτίζεται από το σύνολο των

χρηματοοικονομικών αγορών, των χρηματοοικονομικών προϊόντων και των

χρηματοοικονομικών οργανισμών. Αρχικά η λειτουργία του χρηματοπιστωτικού

συστήματος εδραζόταν στη μεταφορά κεφαλαίων, όπως προαναφέρθηκε, από τις

μονάδες όπου εμφάνιζαν πλεόνασμα στις μονάδες όπου παρουσίαζαν έλλειμμα.

Συνεκδοχικά η χρηματοοικονομική αγορά εμπερικλείει όλο το φάσμα των επενδυτών

οι οποίοι αποδίδονται σε έναν ανταγωνιστικό αγώνα αγοράς χρεογράφων

προσφερομένων από επιχειρήσεις όπου εμφανίζουν έλλειμμα. Κατά την ίδια λογική

ως χρηματοοικονομικά προϊόντα λογίζονται όλο το φάσμα των προϊόντων τα οποία

υπόκεινται σε διαπραγμάτευση στις χρηματοοικονομικές αγορές και των οποίων η

έκδοση τελείται δια μέσου των εκάστοτε χρηματοοικονομικών προϊόντων (Ζουλέκου,

2012).

Επιπρόσθετα η έννοια του χρηματοοικονομικού οργανισμού συνίσταται στη

δημιουργία ενός ιδιωτικού ή δημοσίου ιδρύματος του οποίου η λειτουργία εδράζεται

στη μεταφορά κεφαλαίων ανάμεσα στους καταθέτες και τους δανειζόμενους την

στιγμή όπου η έννοια της τράπεζας συνίσταται στο ζήτημα της συγκέντρωσης των

επενδυτών (Business Dictionary Com, 2012). Οι επενδυτές λοιπόν συγκεντρώνονται

και λαμβάνουν απόφαση σε σχέση με την ίδρυση ενός οργανισμού ικανού να

παράσχει καταθετικές και χρηματοδοτικές υπηρεσίες, ταυτόχρονα οι επενδυτές

προβαίνουν σε συντονισμένες δράσεις με μέλημα τον σεβασμό του δανειζομένου (ή

τουλάχιστον έτσι θα πρέπει να συμβαίνει). Το τραπεζικό σύστημα λοιπόν απαρτίζεται

από το σύνολο των υφισταμένων τραπεζών. (Boot & Thakor, 1997).

Χρειάζεται να επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι ο Ελληνικός τραπεζικός

κλάδος κατά τη διάρκεια όλων των ετών λειτουργίας του τόσο πριν το ξέσπασμα της

κρίσης όσο και μετά εμφανίζει σημαντική πορεία τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο

και εκτός των συνόρων της. Βέβαια το ξέσπασμα της κρίσης, όπως θα επισημανθεί

και στη συνέχεια, επηρεάζει τον τραπεζικό κλάδο ωθώντας τον να λάβει μέτρα

προστασίας του μέσω της αύξησης κεφαλαίων, της πώλησης υποκαταστημάτων στο

εξωτερικό κλπ, προκειμένου να ανταπεξέλθει στις δυσμενείς οικονομικές συγκυρίες

(Καρναμπίτη, 2010).

42

Ταυτόχρονα ο βαθμός επηρεασμού του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος

από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση δεν κρίνεται τόσο εκτεταμένος καθώς οι

Ελληνικές τράπεζες είχαν αποφύγει την επένδυση σε τοξικού και υψηλού ρίσκου

προϊόντα, ενώ επιπλέον οι Ελληνικές τράπεζες είχαν αποφύγει να συμμετέχουν

ενεργώς σε θέματα διεθνούς κερδοσκοπίας το τελευταίο χρονικό διάστημα

(Καραβίας, 2012). Οι τράπεζες του Ελληνικού χρηματοπιστωτικού τομέα έδωσαν

όπως αναφέρθηκε και προγενέστερα έμφαση στο ζήτημα της ενίσχυσης της

ρευστότητας της Ελληνικής οικονομίας και της οικοδομικής δραστηριότητας και εν

γένει των υποδομών. Κατά συνέπεια δεν είχαν κίνητρο να προβούν σε επενδύσεις

τοξικών ομολόγων αφού εκείνη τη δεδομένη χρονική συγκυρία εμφάνιζαν

σημαίνουσα πρόοδο και επέκταση των οικονομικών και επιχειρηματικών τους

δραστηριοτήτων σε πλείστες όσες χώρες των περιοχών όπου βρίσκονται στη

Νοτιοανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια (Ζουλέκου, 2012).

Διάγραμμα: 7 Αποτύπωση της Επέκτασης των Ελληνικών Τραπεζών ανά τον Κόσμο

Πηγή: (Κυριαζόπουλος, et.al., 2010).

(http://esdo.teilar.gr/files/proceedings/2010/ORAL/16_final.pdf)

Η Ελληνική Ένωση Τραπεζών (2011), κάνει μνεία σε σχέση με τη

δραστηριότητα των Ελληνικών τραπεζών στα τέλη του 2010, αναφέροντας ότι

ασκούν δραστηριότητες στο σύνολο 16 χωρών του κόσμου με κέντρο βάρους της

43

προσοχής τους τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Συγκεκριμένα ο Ελληνικός

τραπεζικός τομέας αναπτύσσει ένα δίκτυο το οποίο υπερβαίνει τα 3.496 καταστήματα

ενώ το σύνολο των Αυτόματων Ταμειολογιστικών Μηχανών (ΑΤΜ) φτάνει τις 5.710.

Παράλληλα οι Ελληνικές τράπεζες απασχολούν περισσότερους από 50.000

εργαζόμενους ενώ εμφανίζουν το ποσό των 790 εκατομμυρίων ευρώ ως κέρδη πριν

την επιβολή φόρων. Επίσης οι Ελληνικές τράπεζες είχαν προβεί στην ανάπτυξη ενός

συνόλου ενεργητικού 90,4 δισεκατομμυρίων ευρώ, αυξημένου κατά 3% συγκριτικά

με τα τέλη του 2009. Επίσης οι Ελληνικές τράπεζες κατέφεραν να αυξήσουν τις

καταθέσεις τους στο ποσό των 43,5 δισεκατομμυρίων ευρώ σημειώνοντας αύξηση

δηλαδή όπου υπερέβαινε το 15% συγκριτικά με το 2009, ενώ παράλληλα εμφάνιζαν

χορηγήσεις οι οποίες υπερέβαιναν τα 61,3 δισεκατομμύρια ευρώ, καταφέρνοντας να

συνδράμουν σημαντικά στην ανάπτυξη τοπικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών.

Ακόμα οι Ελληνικές τράπεζες πέτυχαν τη βελτίωση του δείκτη χορηγήσεων τους

προς καταθέσεις σε ποσοστό 141% εν έτη 2010 συγκριτικά με το 164% που

σημείωσαν το 2009 (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011).

Αξίζει να επισημανθεί ότι λίγο αφότου κατέρρευσε η Αμερικανική επενδυτική

τράπεζα Lehman Brothers το φθινόπωρο του 2008, το εύρος των εισροών

καταθέσεων των ελληνικών τραπεζών εμφάνισαν σημαίνουσα αύξηση, γεγονός το

οποίο υποδηλώνει και το θέμα της εμπιστοσύνης των πλεονασματικών μονάδων

τουτέστιν των καταθέτων και επενδυτών σχετικά με το ζήτημα της σταθερότητας και

της ευρωστίας του Ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος (Ζουλέκου, 2012).

Στο ακόλουθο διάγραμμα 8 αποτυπώνεται το ζήτημα της αύξησης των καταθέσεων

των Συμφωνιών Επαναγοράς Τίτλων των επονομαζόμενων repos όπου, σχετίζονται

με τον κατάλογο των μη Νομισματικών Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων στα

Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα της Ελλάδος πέραν της Τράπεζας της

Ελλάδος (Καραβίας, 2012).

44

Διάγραμμα: 8 Αποτύπωση της Εξέλιξης των Καταθέσεων και repos πλην της Τράπεζας

της Ελλάδος.

Πηγή: (Καραβίας, 2012).

(http://www.eurobank.gr/Uploads/pdf/%CE%9F%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%9D%CE

%9F%CE%9C%CE%99%CE%91%20%CE%91%CE%93%CE%9F%CE%A1%CE%95%CE

%A3%20ab%20%CE%9C%CE%91%CE%99%CE%9F%CE%A3%202012.pdf)

Περαιτέρω χρειάζεται να επισημανθεί ότι κατά τα δεδομένα της Ελληνικής

Ένωσης Τραπεζών τουτέστιν του Ιουνίου του 2011 στον Ελλαδικό χώρο είχαν

εγκατασταθεί και λειτουργούσαν περί τα 62 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, από τα

οποία τα 34 ήταν πιστωτικά ιδρύματα αποτελούμενα από το υποσύνολο 18

εμπορικών και 16 συνεταιριστικών τραπεζών με έδρα στο καταστατικό τους την

Ελλάδα (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011).

Επιπλέον λειτουργούσαν άλλα 22 υποκαταστήματα χρηματοπιστωτικών

ιδρυμάτων όπου έδρευαν σε κάποιο άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και

ταυτόχρονα ήταν ενεργά σε ζητήματα λειτουργίας άλλα 5 υποκαταστήματα

χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων με καταστατική έδρα κάποια χώρα εκτός των κρατών

μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα λειτουργούσε και το Ταμείο

Παρακαταθηκών και Δανείων. Χρειάζεται να τονιστεί ότι ταυτοχρόνως υφίστανται

άλλα 351 πιστωτικά ιδρύματα ως τον Ιούνιο του 2011 με έδρα κάποια άλλη χώρα

υπαγμένη στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο με σκοπό την προσφορά τραπεζικών

υπηρεσιών σχετιζομένων με πληρωμές ή χρηματοδότηση σε σχέση με νομικά ή

φυσικά πρόσωπα Ελληνικής καταγωγής (Zότο, 2011).

Παράλληλα στον Ελλαδικό χώρο υφίστανται στο σύνολο τους 54 εταιρίες

χρηματοπιστωτικής υφής με εξειδίκευση στο να παρέχουν συγκεκριμένες

χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες πέραν του να αποδέχονται καταθέσεις από το κοινό.

45

Ιδιαίτερα την χρονική περίοδο μεταξύ 2003-2008 επιβάλλεται να τονιστεί ότι

επισημάνθηκε σημαίνουσα και τακτική αύξηση στο ζήτημα του αριθμού των

υφιστάμενων τραπεζικών καταστημάτων, αύξηση βέβαια η οποία και αναχαιτίστηκε

μεσούσης της κρίσης το 2010 (Zότο, 2011).

Παράλληλα πάλι για το έτος 2010 τα στοιχειά του μετοχολογίου σε σχέση με

τις 13 εισηγμένες τράπεζες στη δράση του Χρηματιστηρίου Αξίων Αθηνών

διαμορφώθηκαν όπως περιγράφεται ακολούθως: Αρχικά το 45% της μετοχικής

σύνθεσης των Ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων κατέχεται από έναν συνδυασμό

Ελλήνων και ξένων επενδυτών. Επιπλέον το Ελληνικό δημόσιο κατέχει το 13% της

μετοχικής σύνθεσης των τραπεζών, ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία κατέχουν το 5%.

Επιπλέον το 37% όπου υπολείπεται έχει περιέλθει στην κυριότητα άλλων όπως επί

παραδείγματι ιδιωτών (Zότο, 2011).

Επιπλέον στο διάστημα της εξαετίας 2003-2008 ο συνολικός αριθμός των

τραπεζών στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 σημείωσε

σημαίνουσα μείωση καθώς το 2008 ανερχόταν σε 8,510 τραπεζικά καταστήματα ενώ

το 2003 αριθμούσε 9.054, σημείωσε δηλαδή ύφεση της τάξεως του 6,5%. Η απόδοση

της κύριας αιτίας της συγκεκριμένης μείωσης οφείλεται στο ότι επισημάνθηκε μια

διηνεκής τάση του τραπεζικού κλάδου για πλείστες όσες εξαγορές και συγχωνεύσεις

δεδομένου και το ότι και ανατρέχοντας στην Ιστορία του τραπεζικού κλάδου

υφίστανται στην Ευρώπη οι χώρες της Γερμανίας, της Αυστρίας, της Ισπανίας και της

Ιταλίας με παράδοση στον τραπεζικό κλάδο. Αντίθετα στον Ελλαδικό χώρο η

προαναφερθείσα τάση σημείωσε αντίστροφη πορεία καθώς επισημάνθηκε αύξηση

όπου κυμάνθηκε στο 10% σε βάθος χρόνου επτά ετών. Έτσι στην Ελλάδα εν έτη

2003 υφίστανται 59 τράπεζες, οι οποίες αυξήθηκαν σε 63 το 2007 και ανήλθαν στις

65 τον Απρίλιο του 2010 (Κουτσομέρη, 2011).

Επιπρόσθετα σε σχέση με τον βαθμό συγκέντρωσης των Ελληνικών τραπεζών

επισημαίνονται τα τελευταία χρόνια αυξητικές τάσεις. Συγκεκριμένα τα μερίδια

αγορών των Ελληνικών τραπεζών την περίοδο 2003-2008 εμφανίζουν ελαφριά τάση

αύξησης καθώς τα στοιχεία των πέντε μεγαλυτέρων Ελληνικών τραπεζών το 2008

εμφανίζονται να κατέχουν το 69,5% του μεριδίου αγοράς σε σχέση με το 67,7% του

2007 και το 66,9% όπου κατείχαν ως μερίδιο αγοράς το 2003. Παράλληλα την

περίοδο 2003-2008 στην Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται αντιστοίχου τύπου αυξητική

τάση σε σχέση με τον βαθμό συγκέντρωσης, η όποια αποτυπώνεται στο ποσοστό του

46

59,8% το 2008 έναντι του ποσοστού της τάξης του 58,8% εν έτη 2003. Μέσα από την

καταγραφή της προαναφερθείσας τάσης αποτυπώνεται γλαφυρά τόσο το γεγονός των

συγχωνεύσεων τραπεζικών ιδρυμάτων μικρού και μεσαίου μεγέθους αλλά και το

γεγονός της δυναμικής της ανάπτυξης συγκεκριμένων τραπεζικών ομίλων μέσω της

περάτωσης της διαδικασίας εξαγορών και συγχωνεύσεων (Κουτσομέρη, 2011).

Αξίζει να αναφερθεί ότι το ύψος των καταθέσεων το 2008 στις Ελληνικές

τράπεζες ανήλθε στα 185,5 δισεκατομμύρια ευρώ καθώς την περίοδο μεταξύ 2001-

2009 επισημάνθηκε μια ραγδαία αύξηση της ροής των καταθέσεων καθώς το 2009

κυμαίνονται στα 196,6 δισεκατομμύρια ευρώ διπλάσιες σχεδόν δηλαδή από ότι ήταν

το 2001. Βέβαια μετά την έλευση της κρίσης το 2011 οι καταθέσεις των νοικοκυριών

σημειώνουν ραγδαία μείωση και ανέρχονται πλέον στο ποσό των 33,0

δισεκατομμυρίων ευρώ (Ζουλέκου, 2012).

Αντίθετα από το γεγονός της κατακόρυφης πτώσης των καταθετικών

λογαριασμών των νοικοκυριών και του επιχειρηματικού κόσμου επισημαίνεται

σημαίνουσα αύξηση στο ζήτημα των καταθέσεων τύπου Γενικής Κυβέρνησης οι

οποίες είχαν αυξητικές τάσεις μέχρι και τα τέλη Απριλίου του 2011. Έτσι λοιπόν το

2001 οι καταθέσεις Γενικής Κυβέρνησης ανέρχονται στα 3,5 δισεκατομμύρια ενώ το

2008 έφτασαν τα 8,3 δισεκατομμύρια ευρώ με μόνο μια ενδιάμεση μικρή μείωση σε

7,9% δις το 2009 και μετά με συνακόλουθη αύξηση σε 16,0 δισεκατομμύρια ευρώ το

2011 με σκοπό να ενισχυθεί το φλέγον ζήτημα της ρευστότητας του

χρηματοπιστωτικού τομέα εν μέσω κρίσης (Ζουλέκου, 2012).

2.3 Αίτια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης

Το ξέσπασμα της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης το οποίο έκανε την

εμφάνιση του το 2007 δεν ήταν τίποτα λιγότερο ή περισσότερο από το απότοκο της

προαναφερθείσας φούσκας της αγοράς ακινήτων της Αμερικής. Καθώς η τρέχουσα

οικονομική συγκυρία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έξαρση της

παγκοσμιοποίησης και της πλήρους απελευθέρωσης των αγορών, σε ιδιαίτερα

σύντομο χρονικό διάστημα αρχικά επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της οικονομίας

των ΗΠΑ και συνεκδοχικά άρχισε να διαχέεται και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι

παράγοντες όπου συντέλεσαν δραστικά στη δημιουργία της χρηματοπιστωτικής

κρίσης είναι τόσο μακροοικονομικού χαρακτήρα όσο και χρηματοοικονομικής υφής

(Zότο, 2011).

47

Στους μακροοικονομικούς παράγοντες της κρίσης αρχικά πρέπει να δοθεί

ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός της ανισορροπίας μεταξύ των χωρών του πλανήτη σε

σχέση με το διαφορετικό βαθμό αποταμίευσης και επένδυσης, εκδήλωση του οποίου

συνιστά η έκφραση των υψηλών ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών της Αμερικής

σε συγκερασμό με τους υψηλούς δείκτες πλεονασμάτων της Ασίας και δη της Κίνας.

Η ύπαρξη των ανισορροπιών αυτών συνετέλεσε στο ζήτημα της μεταφοράς

κεφαλαίων από την Ασία προς την Αμερική ούτως ειπείν στη συσσώρευση φτηνού

χρήματος, υψηλής ρευστότητας και ιδιαζόντως χαμηλών πραγματικών επιτοκίων στις

Η.Π.Α. (Obstfeld & Rogoff, 2009). Η ύπαρξη των χαμηλών επιτοκίων

αδιαμφισβήτητα έδωσε μεγάλη ώθηση στην όξυνση της έντασης των υφισταμένων

ανισορροπιών του χρηματοοικονομικού τομέα (Caballero, 2010).

Άλλος ένας μακροοικονομικής υφής παράγοντας όπου επέτεινε την κρίση

σχετίζεται αδιαμφισβήτητα με το γεγονός της φούσκας των τιμών ακινήτων στην

Αμερική. Ιδιαίτερα επισημαίνεται ότι περί τα μέσα της δεκαετίας του 1990,

διαγράφονταν μια ιδιαζόντως ανοδική πορεία στιες τιμές των ακινήτων γεγονός το

οποίο είχε προξενήσει προβληματισμό σε αρκετούς αναλυτές, καθώς αυτή η

κατάσταση εξαπλωνόταν ανεξέλεγκτα (Χαρδούβελης – Γκίκας, 2009).

Περί τα μέσα του 2006 η προαναφερθείσα άνοδος στις τιμές της ακίνητης

περιουσίας άρχισε να αναχαιτίζεται, γεγονός όμως όπου αλυσιδωτά προξένησε

καθυστερήσεις σε σχέση με την αποπληρωμή των δόσεων των δανείων των

νοικοκυριών ως προς τις τράπεζες. Αρκετά νοικοκυριά άρχισαν να σκέπτονται πως το

θέμα της αξίας της πρόσφατα αγορασμένης οικίας τους άρχισε να πέφτει αρκετά

κάτω από την αξία του συναπτόμενου με την τράπεζα στεγαστικού δανείου και ότι θα

ήταν περισσότερο προς το οικονομικό τους όφελος απλώς να παραδώσουν τα κλειδιά

στον εκάστοτε τραπεζικό οργανισμό και να εγκαταλείψουν το σπίτι. Ταυτόχρονα το

γεγονός της χρεοκοπίας των νοικοκυριών συμπαρέσυρε και το ζήτημα των εισροών

στα ταμεία τιτλοδοτημένων δανείων οι οποίες και μειώθηκαν αισθητά (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011β).

Επιπλέον άλλος ένας μακροοικονομικού χαρακτήρας παράγοντας όξυνσης της

κρίσης σχετίζεται με την επικρατούσα πολιτικοοικονομική ιδεολογία της Αμερικής

και των λοιπών ανεπτυγμένων χωρών κατά την οποία πρεσβεύεται η συνάφεια της

αποτελεσματικότητας των αγορών με τον ορθολογισμό της οικονομικής

συμπεριφοράς των πολιτών (Fama, 1991). Επίσης ο Καραμούζης (2011), θεωρεί την

48

προαναφερθείσα ιδεολογία κομβικής σημασίας παράγοντα για την όξυνση της

κρίσης, την στιγμή όπου επισημαίνεται μια δογματική στάση σε σχέση με το ζήτημα

της αποτελεσματικής αγοράς και συνδυαζόμενης με το ζητούμενο των χαμηλών

επιτοκίων όπου και την δεδομένη χρονική περίοδο είχαν οδηγήσει σε πλείστες όσες

ακραίες συμπεριφορές. Τουτέστιν τα εκάστοτε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα

προέβηκαν σε διάφορες υψηλού ρίσκου επενδύσεις χωρίς να λαμβάνουν ορθά υπόψη

τους, τους οικονομικούς κινδύνους όπου τα επαπειλούσαν ενδεχομένως

(Χαρδούβελης – Γκίκας, 2009).

Την ίδια περίοδο καθίσταται προφανές ότι το σύνολο των εποπτικών αρχών

ενστερνιζόταν πλήρως το ζήτημα της υπόθεσης της αποτελεσματικής αγοράς.

Ειδικότερα αυτή την τακτική φαίνεται να ενστερνίζεται ιδιαίτερα ο πρώην

επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Αμερικής Grenspan, όπως συνάγεται

μέσα από το σύνολο των απαντήσεων του ενώπιων της τελεσθείσας εξέτασης του

Αμερικανικού Κογκρέσου για την κρίση το 2008. Άμεση απόρροια αυτού ήταν η

προκύπτουσα απορρύθμιση, τουτέστιν το γεγονός της κατάργησης αρκετών από τους

υφιστάμενους περιορισμούς σε σχέση με τη δράση του χρηματοπιστωτικού τομέα οι

οποίες επιβλήθηκαν με βάση τις δυσμενείς επιπτώσεις της κρίσης του 1930

(Χαρδούβελης – Γκίκας, 2009). Βέβαια υφίστανται και αρκετές αιρετικές απόψεις

όπως του Calomiri (2011), ο οποίος με στόμφο υπεραμύνεται του ρόλου των αγορών

και της χρηστικής αξίας της απορύθμισης ή αποκανονικοποίησης, μεταθέτοντας έτσι

το κέντρο βάρους της ευθύνης στον κρατικό παρεμβατισμό (Calomiris. 2011).

Εξετάζοντας τώρα τους χρηματοοικονομικούς παράγοντες οι οποίοι

προκάλεσαν την κρίση χρειάζεται να επισημανθεί ότι καταλυτικό ρόλο

διαδραμάτισαν ειδικά στο χώρο των Η.Π.Α. η ραγδαία αύξηση των δανείων

μειωμένης εξασφάλισης των επονομαζόμενων subprimes. Τουτέστιν το γεγονός του

ότι οι τράπεζες δεν επέδειξαν τη δέουσα σύνεση και εγκράτεια σε σχέση με τον

έλεγχο ενδεχόμενου πιστωτικού κίνδυνου τις κατέστησε με τον τρόπο αυτόν υπαίτιες

στο ζήτημα της αύξησης των τιμών της αγοράς ακινήτων (Calomiris, 2011). Οι

Diamond & Rajan (2010), εκλαμβάνουν το γεγονός της άκρατης αύξησης του

τραπεζικού δανεισμού ως γεγονός ενθαρρυμένο από την πολιτική ηγεσία της

Αμερικής ως αντίδοτο στο ζήτημα της άνισης κατανομής των εισοδημάτων αλλά και

της οικονομικής στασιμότητας και αποδυνάμωσης της μεσαίας τάξης (Diamond &

Rajan, 2010).

49

Ένας επίσης σημαντικός χρηματοοικονομικός παράγοντας όπου προξένησε

την κρίση είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ύπαρξη νέων μορφών ταυτοποιήσεων

μέσω της χρήσης πολύπλοκων δομημένων τίτλων διαφορετικών ονομασιών και

εκφάνσεων όπως για παράδειγμα συνιστούν οι Εγγυημένοι Χρεωστικοί Τίτλοι, τα

λεγόμενα Collateralized Debt Obligations (CDO)2. Είναι επιβεβλημένο να τονιστεί

ότι τους προαναφερθέντες τίτλους λίγοι ήταν σε θέση να τους κατανοήσουν σε βάθος

και να μπορούν να τους τιμολογήσουν ορθά την στιγμή όπου οι οίκοι αξιολόγησης

τους προσέδιδαν υψηλές αξιολογήσεις. Ιδιαίτερα οι τράπεζες επενδύσεων οι οποίες

και προέβαιναν στη δημιουργία ταυτοποιήσεων ή ακόμα οι τράπεζες οι οποίες

κατείχαν σημαντικό ρόλο μεσάζοντα στην αγορά τους σε πρωτόλειο επίπεδο ήταν και

εκείνες όπου προέβαιναν σε διακράτηση του κομματιού όπου εμπεριείχε το

μεγαλύτερο ρίσκο απωλειών αλλά και ταυτόχρονα ήταν ικανό να επιφέρει το πόσο

της υψηλότερης εφικτής απόδοσης (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Σημαντική επίσης αιτία χρηματοοικονομικής υφής όπου συνετέλεσε στην

κρίση αποτελεί και ο τρόπος διαχείρισης των Συμβάσεων Αντιστάθμισης Πιστωτικού

Κινδύνου των λεγόμενων Credit Default Swaps (CDS), η ύπαρξη των οποίων

διασφαλίζει την πληρωμή τους στον πιστωτή ακόμα και στην περίπτωση όπου ο

οφειλέτης εμφανίσει αδυναμία πληρωμής. Η σύναψη τους τελείται μέσω των

χρηματοπιστωτικών οργανισμών και όπως έχει προαναφερθεί σε προγενέστερη

ενότητα παρέχουν τη δυνατότητα περιορισμού των κινδύνων προερχομένων από

ομόλογα. Μολονότι λοιπόν ο στόχος τους είναι η προστασία του πιστωτή από

ενδεχόμενη αθέτηση πληρωμών κατέληξαν να μεταβληθούν σε προϊόν

κερδοσκοπικού χαρακτήρα (Zότο, 2011).

Έτσι λοιπόν αρκετά τραπεζικά ιδρύματα είχαν τη δυνατότητα παραπάνω

πώλησης τίτλων ακριβώς επειδή οι εκάστοτε επενδυτές προέβαιναν σε αγορά αυτών

δεδομένου του ότι ήξεραν ότι είναι σε θέση να διασφαλιστούν απέναντι στο

ενδεχόμενο πιθανούς πτώχευσης. Επιπρόσθετα δινόταν η ευκαιρία σε κάποιον

επενδύτη να προβεί στην αγορά CDS ακόμα και αν δεν κατείχε ομόλογα.

Αποτέλεσμα της προηγηθείσας κατάστασης ήταν η διασφάλιση των κερδοσκόπων

έναντι ενδεχόμενης πτώχευσης σε σχέση με ομόλογα όπου δεν είχαν στην κατοχή

2 Οι Σαπουντζόγλου & Πεντότης, (2009), επισημαίνουν τα ακόλουθα :«Η έκδοση εγγυημένων χρεωστικών τίτλων

(CDOs) δύναται αρχικά να διακριθεί σε δυο κατηγορίες: Τίτλοι που εκδίδονται επί δανειακών στοιχείων

ονομάζονται εγγυημένοι δανειακοί τίτλοι (Collaterized Loan Obligations - CLOs), ενώ τίτλοι που εκδίδονται επί

ομολογιακών στοιχείων ονομάζονται εγγυημένοι ομολογιακοί τίτλοι (Collaterized Bond Obligations - CBOs)».

50

τους. Καθίσταται λοιπόν αντιληπτό ότι αυτό το είδος των κερδοσκόπων είχε κάθε

κίνητρο να συντείνει στη πίεση καταστάσεων προς μια κατεύθυνση ενδεχόμενης

στάσης πληρωμών από μέρους των δανειοληπτών, καθώς μια τέτοια περίπτωση θα

ενεργοποιούσε τα CDS και συνεκδοχικά οι εκάστοτε κερδοσκόποι θα εξασφάλιζαν

κέρδη από την ενεργοποίηση των συμβολαίων εξασφάλισης στην σύναψη των οποίων

είχαν προχωρήσει και ταυτόχρονα δεν θα σημειωνόταν καμία απώλεια σε βάρος τους

καθώς δεν είχαν στην κατοχή τους συγκεκριμένους τίτλους (Zότο, 2011).

Επιπρόσθετα το ζήτημα της ενδογενούς γένεσης ρίσκων συγκερασμένων με

τους επιμέρους αρνητικούς παράγοντες συντείνουν στην όξυνση του φαινομένου της

χρηματοπιστωτικής κρίσης καθώς η δυναμική πολλαπλασιαστικής έκρηξης εν μέσω

κρίσεων συντείνει στη δημιουργία επιπρόσθετων κινδύνων και δύναται να επηρεάσει

το μέλλον του χρηματοοικονομικού τομέα. Ακόμα ο παραπάνω ισχυρισμός

επιβεβαιώνεται από το ότι ο συστημικός κίνδυνος ο οποίος πρόεκυψε κατά τη

διάρκεια της κρίσης αποκάλυψε κατάδηλα ότι η προηγηθείσα εμμονή των εποπτικών

αρχών στο ζήτημα του περιορισμού των ρίσκων ανά τράπεζα ή ανά

χρηματοπιστωτικό η ίδρυμα ή προϊόν ήταν ιδιαζόντως ανεπαρκής (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011β).

Ταυτόχρονα άλλος ένας παράγοντας χρηματοοικονομικής υφής όπου

συνετέλεσε στην κρίση σχετίζεται με την δημιουργία της νέας κερδοσκοπικής

κουλτούρας του τραπεζικού τομέα, η οποία εδραζόταν στη γένεση προσόδων.

Χρειάζεται να τονιστεί ότι το ζήτημα των αμοιβών όλων των στελεχών του

χρηματοπιστωτικού τομέα σχετιζόταν με την συσσώρευση βραχυχρόνιων εσόδων

χωρίς να υπολογίζεται σχεδόν καθόλου ο ενδεχόμενος κίνδυνος αλλά ούτε και το

ζήτημα των μακροχρόνιων επιδόσεων. Η προαναφερθείσα πρακτική λοιπόν ήταν

άρρηκτα συνδεδεμένη με την κραταιά αντίληψη περί αποτελεσματικότητας της

αγοράς και της ύπαρξης ορθολογικού χαρακτήρα προσδοκιών (Cai, Cherny &

Milbourn, 2010).

Ένας ακόμα σημαίνοντας χρηματοοικονομικός παράγοντας δημιουργίας της

κρίσης σχετίζεται με τις κρίσεις των οίκων αξιολόγησης, οι οποίοι και μεταγενέστερα

κατηγορηθήκαν για ανεπάρκεια ή ακόμα και για μεροληπτική συμπεριφορά η οποία

και εκπορευόταν από το γεγονός του ότι οι εκδότες των τίτλων ήταν και εκείνοι οι

οποίοι πλήρωναν για την έκδοση των αξιολογήσεων. Οι προαναφερθέντες οίκοι

αξιολόγησης δυστυχώς πολύ όψιμα αντελήφθησαν το εύρος του προβλήματος όπου

51

προξένησαν, καθώς ήταν προφανέστατα επηρεασμένοι από το γεγονός της

κερδοφορίας την οποία απέφερε το ζήτημα των αξιολογήσεων των ταυτοποιήσεων.

Βέβαια μετά την έλευση της κρίσης οι εκάστοτε εποπτικές αρχές προέβησαν σε

επανέλεγχο του καθεστώτος λειτουργίας τους. Στην προαναφερθείσα κριτική είναι

αντίθετος ο Calomiris, (2011), μολονότι πολλοί επαΐοντες του χρηματοοικονομικού

κλάδου τους θεωρούν υπαίτιους για τις πρακτικές όπου ακολούθησαν (Fons, 2008).

Άλλος ένας χρηματοοικονομικός παράγοντας ο οποίος ενοχοποιείται για τη

δημιουργία της κρίσης σχετίζεται τα υψηλά επίπεδα μόχλευσης, γεγονός το οποίο

συνεπάγεται ύπαρξη λιγοστών ιδίων κεφαλαίων και επίπεδα υψηλού δανεισμού

σχετικά με το ενεργητικό του εκάστοτε χρηματοπιστωτικού ιδρύματος. (Adrian &

Shin, 2009).

Ιδιαίτερης μνείας χρήζει το γεγονός του ότι ο χρηματοδοτούμενος δανεισμός

εκείνης της εποχής είχε κυρίως βραχυχρόνιο χαρακτήρα. Κατά συνέπεια οι τιμές των

περιουσιακών στοιχείων στα οποία και τα εκάστοτε τραπεζικά ιδρύματα είχαν

επενδύσει άρχισαν να παρουσιάζουν σημαίνουσα πτώση, ενώ ταυτόχρονα οι αγορές

αντιλαμβανόμενες την απώλεια κεφαλαίων στάθηκαν εφεκτικές ή αρνητικές στο

ζητούμενο της ανανέωσης της χρηματοδότησης βραχυχρόνιου χαρακτήρα προς τις

επενδυτικές τράπεζες, παρωθώντας της έτσι να προβαίνουν σε επιπλέον πωλήσεις

άλλων υγιών περιουσιακών στοιχείων. Αποκύημα της κατάστασης αυτής ήταν η

περαιτέρω μείωση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων των επενδυτικών

τραπεζών(Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Το γεγονός δηλαδή της απομόχλευσης της άρνησης επί της ουσίας παροχής

νέου δανεισμού ως προς τα διάφορα χρηματοοικονομικής υφής ιδρύματα, τα οποία

αναγκάζονται να επενδύουν για ίδιο λογαριασμό αλλά με κεφάλαια δανεισμένα

διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στη διάχυση της κρίσης εκτός του περιορισμένου

χώρου των subprimes δανείων, συντείνοντας έτσι στην επέκταση της κρίσης σε όλο

το φάσμα των χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων. Το ίδιο το γεγονός της

απομόχλευσης συνεκδοχικά οδήγησε και στη μετάβαση της χρηματοπιστωτικής

κρίσης στην πραγματική οικονομία (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

2.4 Επιπτώσεις της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης στον

τραπεζικό κλάδο

Ο συνδυασμός των προαναφερθέντων παραγόντων συνετέλεσε στο ζήτημα

της έκδοσης ενός υπέρογκου αριθμού ενυπόθηκων δανείων σε άτομα τα οποία δεν

52

διέθεταν τα απαραίτητα οικονομικά εχέγγυα για την αποπληρωμή των εν λόγω

δανείων, καθώς εμφάνιζαν στοιχεία μειωμένης πιστοληπτικής ικανότητας.

Συνεκδοχικά αυτό προξένησε την αύξηση της ζήτησης στην αγορά κατοικίας και

συνακολούθως προκάλεσε ραγδαία και υπερβολική αύξηση των τιμών των

κατοικιών. Η κατάσταση λοιπόν αυτή κάθε άλλο παρά μπορούσε να διατηρηθεί με

αποτέλεσμα περί τα μέσα του 2006 ήδη να εμφανίζονται σημεία κόπωσης με τις τιμές

να ανελίσσονται στο υψηλότερο σημείο τους, καθώς πλείστοι όσοι δανειολήπτες

ήρθαν αντιμέτωποι με προβλήματα αποπληρωμής των δάνειων τους (Zότο, 2011).

Αναντίρρητα όμως ο τραπεζικός τομέας άρχισε να αντιμετωπίζει σημαίνοντα

προβλήματα στο ζήτημα των ενυπόθηκων δανείων σε σχέση με δανειολήπτες με

περιορισμένη πιστοληπτική ικανότητα. Κατά συνέπεια αυτό ήταν και το πιο τρωτό

τμήμα του πληθυσμού καθώς σχετιζόταν με άτομα τα οποία δεν κατείχαν σταθερό

εισόδημα και εργασία, αλλά ταυτόχρονα δεν είχαν και κάποιο υπόλοιπο καταθετικών

λογαριασμών ή πρόσωπα του κύκλου τους όπου θα μπορούσαν να συνεισφέρουν

στην αποπληρωμή των χρεών τους. Απόρροια της δεινής οικονομικής κατάστασης

των συγκεκριμένων δανειοληπτών ήταν το να εγκαταλείψουν τα ακίνητα τους.

Ταυτόχρονα όμως ενυπήρχε και ένα σημαντικό ποσοστό δανειοληπτών οι οποίοι

εκμεταλλευόμενοι την κατάσταση πτώσεως των τιμών των οικιστικών ακινήτων

έλαβαν την απόφαση να σταματήσουν να αποπληρώνουν τις δόσεις του στεγαστικού

τους δανείου, αφού η πτώση των τιμών ήταν τόσο σημαντική όπου το ενδεχόμενο

αγοράς μιας νέας κατοικίας τους συνεισέφερε περισσότερο. Έτσι οι συγκεκριμένοι

δανειολήπτες είχαν κίνητρο να εγκαταλείψουν το σπίτι τους με το ενυπόθηκο δάνειο

και να προβούν σε μια αγορά νέας κατοικίας η οποία τους στοίχιζε λιγότερο από την

αποπληρωμή του δανείου τους (Zότο, 2011).

Την ίδια στιγμή υπήρξε η συνειδητοποίηση του τραπεζικού κλάδου ότι το

συγκεκριμένο πρόβλημα έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και έτσι προέβη σε

δραστικό περιορισμό των χορηγήσεων δανείων τόσο σε σχέση με το ζήτημα αγοράς

νέας κατοικίας όσο και σε σχέση με το ζήτημα αναχρηματοδότησης προϋπαρχόντων

δανείων. Ταυτόχρονα άρχισαν να είναι οι τράπεζες εφεκτικές σε σχέση με το θέμα

της πιστοληπτικής ικανότητας άλλων τραπεζών με αποτέλεσμα τη δραστική

συρρίκνωση του διατραπεζικού δανεισμού (Χαρδούβελης -Γκίκας, 2009).

Ταυτόχρονα επισημαίνεται καταγραφή ζημιών ιδιαζόντως σημαντικών σε

σχέση με διάφορους τραπεζικούς κολοσσούς. Επί παραδείγματι η βρετανική τράπεζα

53

HSBC τον Φεβρουάριο του 2007 προβαίνει σε ανακοίνωση της σε σχέση με την

ραγδαία αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών σχετιζομένων με αμερικανικά

στεγαστικά δάνεια υπογραμμίζοντας ότι τα συγκεκριμένα ανεξόφλητα δάνεια θα

συρρικνώσουν τα κέρδη της κατά 10,5 δις δολάρια. Έπεται η παρομοίου τύπου

ανακοίνωση από την BNP Paribas η οποία τον Αύγουστο του 2007 προβαίνει σε

πάγωμα σε σχέση με τα τρία αμοιβαία κεφάλαια όπου εμπεριέχουν δάνεια subprimes

προξενώντας έτσι σημαίνουσα αναστάτωση στους δείκτες της παγκόσμιας

οικονομίας. Συνεκδοχικά λαμβάνεται η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής

Τράπεζας για μείωση της αγοράς κατά 94,8 ευρώ προσπαθώντας έτσι να αντιδράσει

στα επίχειρα της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ταυτόχρονα τον Αύγουστο του 2007

σημειώνεται μείωση του βασικού επιτοκίου της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της

Αμερικής από 6,25% σε 5,75%. Αυτή λοιπόν είναι και η απαρχή μιας σειράς

συνεκδοχικών μειώσεων, φέρνοντας το βασικό επιτόκιο της Κεντρικής Τράπεζας της

Αμερικής ανάμεσα στο 0% και 0,25% τον Οκτώβριο του 2011 (Χαρδούβελης -

Γκίκας, 2011β).

Περί τα μέσα Μαρτίου του 2008 υφίσταται σημαντικό οικονομικό πρόβλημα

σε σχέση με την ρευστότητα της Bear Stearns η οποία και στη συνέχεια εξαγοράζεται

από την JP Morgan κατόπιν χορήγησης δανείου 30 δις δολαρίων και υπό την εγγύηση

της Κυβέρνησης των ΗΠΑ. Παράλληλα τον Ιούνιο του 2008 προβαίνει σε

ανακοίνωση απωλειών ύψους 2,8 δις δολαρίων σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο.

Συνεκδοχικά περί τα τέλη Ιουλίου η Κυβέρνηση Bush προβαίνει στη θέσπιση σχεδίου

διάσωσης σχετιζομένου με την αγορά ακινήτων το οποίο ανέρχεται σε 300 δις

δολάριο (Zότο, 2011).

Τον Σεπτέμβριο όμως του ίδιου έτους η Lehman Brothers προβαίνει σε

περαιτέρω ανακοίνωση απωλειών 3,9 δις δολαρίων σε σχέση με το τρίτο τρίμηνο.

Την ίδια περίοδο η Βρετανική Barclays προτείνει την εξαγορά της Lehman Brothers

από την ίδια ζητώντας την εγγύηση της Κυβέρνησης της Αμερικής κατά τον

προαναφερθέντα τρόπο διάσωσης της Bear Stearns. Στην περίπτωση όμως αυτή τόσο

η Αμερικανική Κυβέρνηση όσο και η Κεντρική Τράπεζα δεν συγκατατίθενται. Έτσι

λοιπόν την επόμενη μέρα η Lehman Brothers καταρρέει, κηρύσσοντας πτώχευση και

συνακόλουθα επικρατεί πανικός στα χρηματιστήρια και στις αγορές ενώ οι ενέσεις

ρευστότητας μέσω της χορήγησης των Κεντρικών Τραπεζών δεν στέκονται ικανές να

ανατρέψουν το ήδη αρνητικά διαμορφωμένο κλίμα του τραπεζικού κλάδου (Zότο,

2011).

54

Αξίζει να επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι το Σεπτέμβριο του 2007 συνέβη το

γεγονός της μαζικής ανάληψης των καταθέσεων της Βρετανικής Northern Rock

εξαιτίας της έντονης φημολογίας για το ενδεχόμενο πτώχευσης της τράπεζας. Τον

επόμενο χρόνο η συγκεκριμένη τράπεζα εθνικοποιείται ενώ στην ίδια χρονική

συγκυρία του Φεβρουαρίου του 2008 η Κεντρική Τράπεζα της Αμερικής προβαίνει

στην ανακοίνωση του ότι οι ενδεχόμενες απώλειες των subprimes δανείων πρόκειται

να ανέλθουν σε 400 δις δολάρια και αυτό που καταφανέστατα καθίσταται αντιληπτό

είναι η απουσία ξεκάθαρης εικόνας της κατάστασης και του σημαίνοντος εύρους του

υφιστάμενου προβλήματος. Η κατάσταση των τραπεζών τείνει να εκτροχιαστεί

πλήρως και καθίσταται ξεκάθαρο πως απαιτούνται συντονισμένες ενέργειες αλλά και

κρατική παρέμβαση, ώστε να αποτραπεί ο κίνδυνος μιας γενικευμένης κατάρρευσης

του παγκόσμιου οικονομικού σκηνικού (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Ακαριαία λοιπόν μέσα στα πλαίσια του επόμενου χρονικού διαστήματος

επισημαίνεται μια ακολουθία από κρατικές παρεμβάσεις προκειμένου να

σταθεροποιηθεί η οικονομία. Συνεκδοχικά ακολουθεί η χορήγηση 85 δις δολαρίων

προς την ασφαλιστική εταιρεία AIG από τη Fed, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα το

79% του κεφαλαίου της και μεταγενέστερα η κρατική παρέμβαση ανήλθε στα 152 δις

δολάρια. Επιπλέον εγκρίνεται το σχέδιο Paulson το οποίο ανέρχεται σε 700 δις

δολάρια προκειμένου να εξαγοραστούν τα τοξικά δάνεια και να εξυγιανθεί το

Αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ακόμα η Γερμανική Κυβέρνηση διασώζει

την τράπεζα Hypo Real Estate, ενώ η Αμερικανική Κυβέρνηση χορηγεί 20 δις

δολάρια προς τον όμιλο της Citygroup. Παράλληλα εθνικοποιείται το 58% της Royal

Bank of Scotland ενώ η Αμερικανική Κυβέρνηση χορηγεί κρατικό δάνειο το οποίο

ανέρχεται σε 17,5 δις προς τις επιχειρήσεις της αυτοκινητοβιομηχανίας Crysler και

General Motors (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β)

Οι προαναφερθείσες εξελίξεις επέφεραν μείωση στον παγκόσμιο ρυθμό

ανάπτυξης ιδιαίτερα το 2009 το οποίο συνιστά μια χρονιά ύφεσης της παγκόσμιας

οικονομίας σε ποσοστό (-0,5%). Η ίδια κατάσταση μείωσης του αναπτυξιακού

ρυθμού άπτεται και των προηγμένων οικονομικά χωρών όπου υπήρξε ύφεση σε

ποσοστό (-3,4%). Παρόλο όπου το 2010 έδειχναν οι περισσότερες οικονομίες να

επιστρέφουν σε θετικά πρόσημα ανάπτυξης εντούτοις ακόμα και τώρα η κατάσταση

είναι ιδιαζόντως ρευστή. Ταυτόχρονα οι κυβερνήσεις διέθεσαν πολλές δαπάνες

προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κρίση με αποτέλεσμα τη δημιουργία σημαντικών

δημοσιονομικών ελλειμμάτων στους προϋπολογισμούς τους. Χαρακτηριστικό είναι

55

ότι τις χρονιές 2009 και 2010 το έλλειμμα των χωρών της Ευρωζώνης κυμάνθηκε στο

6,3%. Επιπλέον η ραγδαία αύξηση της ανεργίας η οποία επισημαίνεται σε σημαντικό

ποσοστό στις χώρες όπου έχουν ανεπτυγμένη οικονομία αποτέλεσε και συνεχίζει να

αποτελεί μια από τις πιο επώδυνες συνέπειες της κρίσης του χρηματοπιστωτικού

τομέα αλλά και της ευρύτερης επικρατούσας απορρύθμισης (Zότο, 2011).

Σε σχέση τώρα με την πορεία των Ελληνικών τραπεζών χρειάζεται να

αναφερθεί ότι το σύνολο των Ελληνικών τραπεζών δεν διέθεταν στο χαρτοφυλάκιο

τους τοξικά ομόλογα σε αντιδιαστολή με το σύνολο των παγκόσμιων τραπεζών οι

οποίες και βρέθηκαν αντιμέτωπες με τον κλονισμό της αξιοπιστίας τους. Κατά

συνέπεια οι Ελληνικές τράπεζες δεν χρειάστηκε να προβούν στην καταγραφή ζημιών

τέτοιας φύσης ομολόγων από την στιγμή όπου το γεγονός της επεκτατικής τους

δραστηριότητας εδραζόταν στην διεύρυνση της καταναλωτικής πίστης, της οποίας η

απελευθέρωση λαμβάνει χώρο στην εγχώρια αγορά την εποχή όπου οι ξένες τράπεζες

προέβαιναν σε επενδύσεις τοξικών ομολόγων λόγω έλλειψης άλλων πηγών.

Παράλληλα το ίδιο διάστημα οι Ελληνικές τράπεζες σημείωναν σημαντική ανάπτυξη

(Καρναμπίτη, 2010).

Ταυτόχρονα είναι αδήριτη ανάγκη να επισημανθεί ότι το σύνολο των

Ελληνικών τραπεζών διέθεταν σημαίνουσα θωράκιση έναντι των αναφυόμενων

κινδύνων με απότοκο τη διασφάλιση των καταθετών τους. Η αξιοπιστία λοιπόν των

Ελληνικών τραπεζών δεν αντιμετώπισε κάποιο κίνδυνο λόγω κρίσης, εξαιτίας της

ανυπαρξίας των κινδύνων διάχυσης της και στην εγχώρια αγορά των ζητημάτων όπου

πρόεκυψαν στις κατά κύριο λόγο πληγείσες χώρες της κρίσης (Ελληνική Ένωση

Τραπεζών, 2011).

Βέβαια η ύπαρξη του διαύλου της αύξησης των επιτοκίων επηρέασε

καταλυτικά τον Ελληνικό τραπεζικό τομέα αλλά και εν γένει τις εξελίξεις της

παγκόσμιας διατραπεζικής αγοράς. Παράλληλα υπάρχει βέβαια και περιορισμένης

έκτασης εξάρτηση του Ελληνικού τραπεζικού κλάδου από τις ροές της διατραπεζικής

αγοράς σε σχέση με το φλέγον ζήτημα της ρευστότητας (Καρναμπίτη, 2010).

Ταυτόχρονα ο Ελληνικός Τραπεζικός κλάδος κατάφερε να διατηρήσει έναν

από τους χαμηλότερους δείκτες μόχλευσης στον Ευρωπαϊκό χώρο, επιτυγχάνοντας

την εξασφάλιση σχέσης αξίας ενεργητικού προς ίδια κεφάλαια περίπου δεκαπέντε

έως δεκαέξι φορές έναντι των 35 φορών όπου άπτονταν Ευρωπαϊκών τραπεζικών

ιδρυμάτων. Επίσης ο Ελληνικός τραπεζικός κλάδος κατάφερε να διατηρήσει χαμηλά

56

ποσοστά εξάρτησης σε σχέση με το ζήτημα των κεφαλαιαγορών για εξασφάλιση

ρευστότητας σχετικά με την αναλογία δανείων προς καταθέσεις, η οποία κυμάνθηκε

στο 115%, την στιγμή όπου επί παραδείγματι η σχέση αυτή σχετικά με τα Βρετανικά

και Ιρλανδικά ιδρύματα κυμάνθηκε ανάμεσα στο 170% - 200% (Κολλίντζας, et.al.,

2009).

Επιπλέον ο Ελληνικός τραπεζικός κλάδος κατάφερε να διατηρήσει σημαντικά

ποσοστά κεφαλαιακής επαρκείας έχοντας τις τιμές των βασικών ίδιων κεφαλαίων να

διαμορφώνονται και να υπερβαίνουν το 8% συγκριτικά με τους δείκτες του

σταθμισμένου ενεργητικού τους, εξασφαλίζοντας έτσι ποσοστά σημαντικά

υψηλοτέρα συγκριτικά με την πλειοψηφία των Ευρωπαϊκών ιδρυμάτων. Παράλληλα

ο Ελληνικός τραπεζικός κλάδος μπόρεσε να κάνει μόνο περιορισμένη χρήση του

κυβερνητικού πακέτου ενίσχυσης των 28 δις όπου συγκριτικά με τα Ευρωπαϊκά

δεδομένα ήταν ένα από τα μικρότερα ποσά της Ευρώπης για την καταπολέμηση

προβλημάτων ρευστότητας όπου ανέκυψαν λόγω της κρίσης (Χαρδούβελης – Γκίκας,

2009).

Ακόμα επισημαίνεται πως θεμελιώδης πηγή δανεισμού του Ελληνικού

τραπεζικού τομέα ήταν και εξακολουθεί να είναι το ποσό των καταθέσεων των

αποταμιεύσεων του κοινού. Βέβαια αδιαφιλονίκητα το δανειακό κόστος των

τραπεζών έχει αυξηθεί σημαντικά και αυτό αναπόδραστα επιδρά στο ύψος των

επιτοκίων δανεισμού τόσο σε σχέση με τα νοικοκυριά όσο και με τις επιχειρήσεις.

Περαιτέρω τα προβλήματα όπου αντιμετωπίζουν στην τρέχουσα συγκυρία τα

Ελληνικά τραπεζικά ιδρύματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το ζήτημα της

προσκληθείσας οικονομικής ύφεσης με άμεσο αντίκτυπο την επιδείνωση της

ποιότητας σε ζητήματα όπου άπτονται του δανειακού χαρτοφυλακίου και των

υψηλών προβλέψεων (Καρναμπίτη, 2010).

2.5 Ανάδειξη των αιτιών της κρίσης του Ελληνικού Δημοσίου

Στο σημείο αυτό είναι πολύ βασικό να αναλυθούν τα κύρια αίτια της κρίσης

του Ελληνικού δημοσίου τομέα. Αρχικά λοιπόν χρειάζεται να επισημανθεί ότι

καταλυτικής σημασίας ήταν η επίδραση του δυσμενούς οικονομικού εξωτερικού

περιβάλλοντος. Ένα από τα πλέον σημαίνοντα ζητήματα που επισημάνθηκαν με το

που εμφανίστηκε η κρίση σχετίζεται με το γεγονός της δημιουργίας ενός φαύλου

κύκλου αλληλοεπηρεασμού και αλληλοεπίδρασης ανάμεσα στις πλείστες όσες

57

αρνητικές εξελίξεις σε όλο το φάσμα της πραγματικής οικονομίας και του

χρηματοπιστωτικού τομέα. Το γεγονός του δυσλειτουργικού τρόπου δράσης της

χρηματοπιστωτικής αγοράς προξένησε τον συμπιεσμό της οικονομικής

δραστηριότητας, η οποία συνακόλουθα προκάλεσε το γεγονός της εξασθένισης της

οικονομικής δράσης με αποτέλεσμα την συνεπακόλουθη υπονόμευση της

κεφαλαιακής θέσης του χρηματοπιστωτικού τομέα και κατ’ επέκταση της

χρηματοδοτικής του ικανότητας προς εταιρείες και νοικοκυριά (Zότο, 2011).

Ταυτόχρονα το γεγονός της επιβολής αυστηρότερων κριτηρίων για την

χορήγηση πίστωσης από μέρους των εκάστοτε τραπεζικών ιδρυμάτων προξένησε την

συρρίκνωση της προσφοράς των δανείων, οδηγώντας συνεκδοχικά στην παροχή

λιγότερων επενδύσεων και σε περαιτέρω συρρίκνωση της καταναλωτικής δύναμης

του αγοραστικού κοινού, άρα και σε περιορισμό της κατανάλωσης. Το γεγονός της

μείωσης της καταναλωτικής ροπής επέδρασε και στην ανάληψη επενδύσεων, η οποία

συνακόλουθα προξένησε περιορισμό της ζήτησης, όπου άπτεται των πιστώσεων.

Περαιτέρω εξαιτίας της συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας αλλά και των

μεγεθών όπου σχετίζονται με τον όγκο του παγκοσμίου εμπορίου είχε αρνητικό

αντίκτυπο στο θέμα των ελληνικών εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών (Zότο, 2011).

Σε σχέση τώρα με τα τεκταινόμενα της δημοσιονομικής πολιτικής το

σημαίνον ζήτημα του δημοσίου ελλείμματος εξακολουθούσε να διαγράφει ανοδική

πορεία, υπερβαίνοντας σε σημαντικό βαθμό τα όρια του 3% όπου είχε θέσει το

Σύμφωνο για την Σταθερότητα και την Ανάπτυξη. Αποτέλεσμα αυτού ήταν το ποσό

του συνολικού δημοσίου χρέους να πλησιάζει το 100% του Ακαθάριστου Εγχώριου

Προϊόντος και να βρίσκεται δηλαδή απομακρυνόμενο κατά πολύ από τον τιθέμενο

στόχο του 60% (Αργείτης, Δαφέρμος & Νικολαϊδη, 2011).

Χρειάζεται επιπλέον να επισημανθεί το ιδιαίτερα κρίσιμο πρόβλημα της

απουσίας ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής Οικονομίας, η οποία μετά το 2000 και

την συνεκδοχική προσχώρηση της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική

Ένωση άρχισε να παρουσιάζει πολλά και σημαντικά προβλήματα. Χρειάζεται να

σημειωθεί ότι οι πληθωριστικές τιμές αν και μειώθηκαν σε σχέση με τα επίπεδα των

τιμών πριν την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ, εντούτοις εξακολουθούσαν να

υπερβαίνουν κατά πολύ τα επίπεδα του πληθωρισμού των χωρών της Ευρωζώνης

καθώς κατά μέσον όρο οι Ελληνικές πληθωριστικές τιμές κυμαίνονταν ή και

58

υπερέβαιναν το 1% σε σχέση με τα επίπεδα των τιμών της Ευρωζώνης (Αργείτης,

Δαφέρμος & Νικολαϊδη, 2011).

Ταυτόχρονα τα επίπεδα αύξησης των μισθολογικών αποδοχών σε σύγκριση

με το μέσον όρο της Ευρωζώνης ήταν ιδιαζόντως υψηλότερα. Ο συγκερασμός λοιπόν

των υψηλών πληθωριστικών τιμών και των μισθολογικών αυξήσεων ειδικά του

δημοσίου τομέα σχετικά με την εξέλιξη των δεικτών παραγωγικότητας επέφεραν την

επιδείνωση των στοιχείων ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας. Το

δυστύχημα είναι ότι κατά τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος την περίοδο 2001-

2009 επισημάνθηκε σημαντική μείωση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής

οικονομίας σε ποσοστό 25% (Αργείτης, Δαφέρμος & Νικολαϊδη, 2011).

Άλλη μια σημαντική αιτία όξυνσης της κρίσης του Ελληνικού δημοσίου

σχετίζεται με το γεγονός το ότι η Ελληνική οικονομία εμφάνιζε αδυναμία να

προσαρμοστεί στα κελεύσματα της Ευρωζώνης. Από τις αρχές του 2001 όπου η

Ελλάδα μπαίνει επίσημα στην Ευρωζώνη αλλάζει άρδην τόσο το Ελληνικό

οικονομικό περιβάλλον όσο και η οικονομική πολιτική που υιοθετείται για την

Ελλάδα. Ο ενστερνισμός λοιπόν της ύπαρξης ενιαίου νομίσματος για τη ζώνη του

ευρώ εμπεριείχε και ιδιαζόντως βαρύνουσας σημασίας μειονεκτήματα (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011β)

Ένα από αυτά συνίσταται και στο γεγονός της απώλειας άσκησης

νομισματικής πλέον πολιτικής, καθώς τώρα οι αρμοδιότητες άσκησης νομισματικής

πολίτικης έχουν μεταβιβαστεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μέσα από την

οποία καθορίζονται τόσο οι τιμές διακύμανσης του βασικού επιτοκίου αλλά και το

εύρος των προσφερόμενων χρημάτων. Επιπλέον, άλλο ένα βασικό μειονέκτημα της

Ελληνικής ένταξης στην Ευρωζώνη είναι το ότι πλέον η Ελλάδα χάνει τη δυνατότητα

να υποτιμήσει το νόμισμα της. Αυτή η απώλεια συνεπάγεται για μια χώρα με τα

Ελληνικά χαρακτηριστικά την σημαίνουσα απώλεια της δυνατότητας ενθάρρυνσης

της ανταγωνιστικότητας μέσα από την υποτίμηση της δραχμής, τουτέστιν του ως πριν

την ένταξη στην Ευρωζώνη του Ελληνικού εθνικού νομίσματος (Χαρδούβελης

Γκίκας, 2011β)

Τα προαναφερθέντα δυο ιδιαίτερα βαρύνουσας σημασίας μειονεκτήματα

καθιστούν αδήριτη την αλλαγή άσκησης οικονομικής πολιτικής, καθώς εφεξής

χρειάζεται να επιβληθούν οι κανόνες της δημοσιονομικής πειθαρχίας και

σταθερότητας των τιμών ώστε πάνω σε αυτούς τους δυο πυλώνες να ασκείται η

59

Ελληνική οικονομία. Δυστυχώς όμως και παρά την είσοδο της Ελλάδας στην

Ευρωζώνη η χώρα δεν μπόρεσε να είναι σύμφυτη με τις αρχές της δημοσιονομικής

πειθαρχίας με άμεσο δυσμενέστατο απότοκο την Ελληνική οικονομία με το

ξέσπασμα της κρίσης να έρχεται αντιμέτωπη με το ζήτημα των χρόνιων παθογενειών

της (Zότο, 2011).

Άλλο ένα σχετιζόμενο αίτιο της κρίσης του Ελληνικού δημοσίου σχετίζεται

με την κατάσταση ακαμψίας όπου χαρακτήριζε την Ελληνική αγορά εργασίας. Μέσα

στα πλαίσια της Ευρωζώνης το θέμα της αγοράς εργασίας επιβαλλόταν να εμφανίζει

μεγαλύτερα περιθώρια ευελιξίας, ώστε και να υφίσταται η σχετική δυνατότητα

ενθάρρυνσης της ανταγωνιστικότητας χωρίς συνεπαγόμενη τελεσθείσα εσωτερική

υποτίμηση. Αντίθετα όμως με αυτό το εργασιακό περιβάλλον της Ελλάδας παρέμενε

κλειστό. Περί των 700.000 ατόμων απασχολούνταν στο δημόσιο τομέα και

ταυτόχρονα πλείστα όσα επαγγέλματα όπου άπτονται του ιδιωτικού τομέα

λειτουργούσαν υπό το πρίσμα ενός ιδιόρρυθμου εργασιακού καθεστώτος, όντας

υπερπροστατευμένα, τα επονομαζόμενα κλειστά επαγγέλματα (Zότο, 2011).

Παράλληλα άλλη μια ιδιαίτερα σοβαρή αιτία της κρίσης του ελληνικού

δημοσίου σχετίζεται με την επικράτηση σε αυτό μιας κατάστασης διηνεκούς

διαφθοράς και παντελούς απουσίας διαφάνειας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ο τρόπος

λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης να κατατρύχεται από πληθώρα προβλημάτων.

Μετά το 2000 η Ελλάδα διακρίνεται για τα υψηλότατα ποσοστά φοροδιαφυγής της με

άμεσο απότοκο την τεράστια διαρροή εσόδων από το κράτος και συνακόλουθα την

σημαίνουσα διεύρυνση όλου του φάσματος των ελλειμμάτων δημοσιονομικού

χαρακτήρα (Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 2010).

Ταυτόχρονα στον Ελλαδικό χώρο επικρατούσε μια κατάσταση απερινόητης

αδιαφάνειας σχετικά με τον τρόπο όπου κατανέμονταν τόσο τα κρατικά όσο και τα

κοινοτικά κονδύλια, ενώ εξίσου αδιαφανείς διαδικασίες συνέβαιναν και σε σχέση με

το ζήτημα των διαδικασιών ανάληψης δημοσίων έργων. Άμεση συνέπεια της

προαναφερθείσας κραταιάς κατάστασης του Ελληνικού δημοσίου ήταν η

υπερφορολόγηση μεγάλων δημοσίων έργων με συνεκδοχική έκβαση την περαιτέρω

αύξηση των ελλειμμάτων. Ακόμα αδιαμφισβήτητα πλέον υφίσταται στην Ελλάδα η

δημοσίευση παραπλανητικών στατιστικών δεδομένων σε σχέση με την εξελικτική

πορεία των βασικών δεικτών της οικονομίας (Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας,

2010).

60

2.6 Επιπτώσεις της κρίσης του Ελληνικού Δημοσίου και η προσφυγή

της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης

Άμεσο απότοκο της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης αλλά και της κρίσης

του ελληνικού δημοσίου ήταν η επιβράδυνση του αναπτυξιακού ρυθμού της

Ελληνικής οικονομίας, ο οποίος μολονότι είχε καταφέρει μέχρι τα μέσα της δεκαετίας

του ’90 να διατηρείται σε σταθερά υψηλά επίπεδα έπειτα άρχισε το 2007 να

σημειώνει επιβράδυνση και πλέον το 2008 να διέπεται από αρνητικά πρόσημα.

Καθώς μειωνόταν το ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος συνεκδοχικά

άρχισε να αυξάνεται κατά πολύ και το ποσοστό του δημοσιονομικού ελλείμματος με

συνεπακόλουθη αιτία, όπως προαναφέρθηκε, και τη ραγδαία συρρίκνωση της

αγοραστικής ζήτησης. Κατά συνέπεια η μειωμένη ζήτηση επέφερε μείωση της

παραγωγής και ταχύτατη αύξηση των ποσοστών ανεργίας. Ο πίνακας 1 αποτυπώνει

γλαφυρά τις εξελίξεις των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών την περίοδο 2001-

2010 (Zότο, 2011).

Σε πρωτόλειο επίπεδο το γεγονός της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης

δεν φαινόταν ότι πρόκειται να επιφέρει τόσο τραγικές συνέπειες πάνω στο ζήτημα της

Ελληνικής οικονομίας καθώς αρχικά οι τράπεζες της Ελλάδας δεν ήταν εκτεθειμένες

στην επίδραση των τοξικών ομολόγων συνδεόμενων με την αγορά ακινήτων της

Αμερικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και μετά την παρέλευση του γεγονότος της

κατάρρευσης της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008 τα spreads σημείωναν

άνοδο μέχρι και το ποσό των 250 μονάδων βάσης σε σχέση με την κίνηση του

Αυγούστου του 2008. Δυστυχώς όμως μεταγενέστερα επήλθε ραγδαία επιδείνωση

των δεικτών της Ελληνικής οικονομίας (Μουρατίδου, 2010).

Πίνακας 1: Αποτύπωση της Επιδείνωσης των βασικών Ελληνικών Μακροοικονομικών

Δεικτών.

Πηγή: (Zότο, 2011).

(http://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/14590/3/ZotoPyrrosMsc2011.pdf)

61

Κατά συνέπεια την περίοδο Οκτωβρίου 2009 η προσφάτως εκλεγμένη

κυβέρνηση προβαίνει στην ανακοίνωση της πρόβλεψης διαμόρφωσης του δημοσίου

ελλείμματος για το 2009 στο 12,7% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε σχέση

με το 6% όπου είχαν κυμανθεί οι προβλέψεις της παρελθούσας κυβέρνησης. Απότοκο

αυτού ήταν η σημαντική μεταστροφή των αγορών στα ζητήματα των παθογενειών

της Ελληνικής οικονομίας και της επικράτησης σημαντικών αμφιβολιών σε σχέση με

την Ελληνική επάρκεια ανταπόκρισης στο ζήτημα των υποχρεώσεων της χώρας.

Επίσης την ίδια περίοδο είναι ιδιαζόντως έντονη και η ανησυχία των αγορών και των

οίκων αξιολόγησης σε σχέση με τα περιθώρια αντοχής του οικοδομήματος της

Ευρωπαϊκής ένωσης και της ζώνης του Ευρώ στις προκλήσεις της προκύπτουσας

χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ταυτόχρονα την περίοδο του Οκτωβρίου 2009

σημειώνεται και η εκτίναξη των spreads όπου σχετίζεται με τη διαγραφή της πορείας

του Ελληνικού ομολόγου εκδιδομένου από το Ελληνικό δημόσιο, το οποίο και

εκτινάσσεται στο υπέρογκο ποσό των 900 μονάδων βάσης ενώ παράλληλα

υφίστανται και οι πλείστες όσες δημοσιεύσεις των οίκων αξιολόγησης όπου

υποβαθμίζουν σε σημαίνοντα βαθμό την πιστοληπτική ικανότητα της Ελληνικής

οικονομίας (Μουρατίδου, 2010).

Εξαιτίας λοιπόν της επικράτησης των προαναφερθεισών δεινών οικονομικών

συνθηκών το Ελληνικό δημόσιο διέπεται από σημαντική αδυναμία δανεισμού μέσω

των αγορών καθώς αν δανειζόταν από αυτές ήταν υποχρεωμένο να αναγκαστεί να

προβεί σε πληρωμή εξωφρενικού επιτοκίου και έτσι ωθείται στην αρχή του Μαΐου

2009 να καταφύγει στο μηχανισμό στήριξης. Η τότε Ελληνική κυβέρνηση προβαίνει

στην υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Ευρωπαϊκής

Επιτροπής και Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας προκειμένου να τεθεί σε εφαρμογή

πλάνο διεξόδου από την σημαίνουσα κρίση με προοπτική να διαρκέσει περίπου τρία

χρόνια, κάτι που βέβαια αποδείχτηκε ανέφικτο (Συργούδη, 2012).

Αρχικά το σχέδιο μεριμνούσε για το ζήτημα της χορήγησης δανείου το οποίο

θα ανερχόταν στα 110 δισεκατομμύρια ευρώ προς την Ελληνική Κυβέρνηση με

αντιστάθμισμα αυτού η Ελλάδα να προβεί σε ένα σύνολο διαρθρωτικών

μεταρρυθμίσεων οι οποίες αποσκοπούσαν στο ζήτημα συρρίκνωσης του ελλείμματος

γύρω στο 8,1% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος για το έτος 2010 με

προοπτική περαιτέρω μείωσης και διαμόρφωσης του στο 3% το 2014, όπου

υποτίθεται ότι θα λάμβανε τέλος το πρόγραμμα υποστήριξης (Zότο, 2011).

62

Το συγκεκριμένο όμως πρόγραμμα όταν άρχισε να εφαρμόζεται απέδειξε

καταφανέστατα πως ήταν ανέφικτο να επιτύχει τους τιθέμενους στόχους του εξαιτίας

τόσο της ολιγωρίας και αναποτελεσματικότητας των ιθυνόντων να προβούν σε

εφαρμογή των προβλεπόμενων μεταρρυθμίσεων όσο και εξαιτίας του κύματος οργής

όπου προξενούσαν στον κοινωνικό ιστό τα πρωτοφανή, αναποτελεσματικά και άδικα

μέτρα λιτότητας. Κατά συνέπεια η επικρατούσα αβεβαιότητα σε σχέση με τις

ενδεχόμενες προοπτικές της Ελληνικής οικονομίας εντεινόταν όλο και περισσότερο.

Έκφανση της τραγικής αυτής κατάστασης συνιστούν οι ιδιαζόντως χαμηλές

βαθμολογίες των οίκων αξιολόγησης σχετικά με τα δεδομένα της πιστοληπτικής

ικανότητας όπου διακατέχει το Ελληνικό δημόσιο (Zότο, 2011).

Μέσα από τα συντελεσθέντα γεγονότα των παραπάνω εξελίξεων κατέστη

προφανής η αδήριτη ανάγκη αναθεώρησης του συμπεφωνημένου προγράμματος με

απότοκο την προκύπτουσα συμφωνία της 21ης Ιουλίου του 2011, η οποία και

μεριμνούσε για τη μείωση των επιτοκίων αλλά και για το γεγονός της επιμήκυνσης

αποπληρωμής των σχετιζομένων δανείων του αρχικού προγράμματος καθώς.

Παράλληλα η προαναφερθείσα συμφωνία μεριμνούσε και για το γεγονός του

κουρέματος του χρέους της Ελλάδας σε ποσοστό 21% παρακινώντας του ιδιώτες

κατόχους τίτλων να συμμετάσχουν εθελοντικά στο κούρεμα αυτό (Zότο, 2011).

Δυστυχώς όμως ούτε και αυτές οι αναθεωρήσεις στάθηκαν ικανές να

οδηγήσουν στην επίλυση του προβλήματος με άμεσο απότοκο την δεύτερη

αναθεώρηση του προγράμματος στα τέλη Οκτωβρίου 2011. Μέσα από την σύναψη

της νέας αυτής συμφωνίας προβλεπόταν η χορήγηση δανείου προς το Ελληνικό

κράτος το οποίο θα ανερχόταν στα 130 δισεκατομμύρια ευρώ αλλά και ταυτόχρονη

μείωση του ποσοστού του ελληνικού χρέους, το οποίο κατεχόταν από ένα σύνολο

ιδιωτών πιστωτών κατά 50% ενώ και σε αυτή την περίπτωση η συνδρομή των

ιδιωτών θα γινόταν πάλι σε εθελοντική βάση. Συνεκδοχικά, το Ελληνικό χρέος ύψους

360 δισεκατομμυρίων ευρώ με τίτλους ύψους 206 δις ευρώ θα υποστεί μείωση της

φερόμενης αξίας του όπου θα αγγίζει τα 100 δις ευρώ (Συργούδη, 2012).

Ταυτόχρονα υπάρχει η εκτίμηση του ότι το σύνολο των Ελληνικών τραπεζών

κατέχει στο χαρτοφυλάκιο του ένα εύρος ομολόγων του Ελληνικού δημοσίου όπου

αγγίζει τα 60 δις ευρώ και κατά συνέπεια με την σύναψη της νέας συμφωνίας

υφίσταται απώλεια 30 δις. Καθίσταται έτσι προφανές ότι προκειμένου ο τραπεζικός

τομέας να είναι σε θέση διατήρησης της κεφαλαιακής του επαρκείας στα δέοντα

63

επίπεδα επιβάλλεται τα Ελληνικά τραπεζικά ιδρύματα να προβούν σε σημαίνουσες

αυξήσεις κεφαλαίου. Έτσι λοιπόν οι τράπεζες σε πρώτη φάση χρειάζεται να προβούν

στην χρηματοδότηση μέσω μετοχών ή αγορών, ενώ στην ενδεχόμενη περίπτωση

όπου κάποια τράπεζα δεν είναι ικανή να επιτύχει την εξασφάλιση της

χρηματοδότησης της από τον ιδιωτικό τομέα, τότε αναπόδραστα θα πρέπει να

καταφύγει στην αναζήτηση κρατικής βοήθειας (Συργούδη, 2012).

Επιπλέον στην ενδεχόμενη πιθανή περίπτωση όπου η κρατική ενίσχυση είναι

ανέφικτη τότε οι τράπεζες είναι αναγκασμένες να αλιεύσουν πόρους από την

συνδρομή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας του

λεγόμενου European Financial Stability Mechanism (EFSF), του οποίου η δομή και

λειτουργία θα εξεταστεί διεξοδικά σε επόμενη ενότητα. Χρειάζεται όμως να

επισημανθεί ότι σε σχέση με το ζήτημα των όρων δανεισμού των χρηματοπιστωτικών

ιδρυμάτων είτε της Κυβέρνησης είτε του EFSF επισημαίνεται απουσία ξεκάθαρης

διατύπωσης, με άμεσο απότοκο την ύπαρξη σημαίνοντος κινδύνου, ο οποίος άπτεται

των τωρινών μετοχών σχετικά με το ενδεχόμενο του να υποστούν εκτεταμένες

απώλειες ή ακόμα και να απολέσουν τις τράπεζες τους (Συργούδη, 2012).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΚΡΙΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ

ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ

3.1 Ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας

Σε αντιδιαστολή με τα τεκταινόμενα των διαφόρων χωρών του

Ευρωσυστήματος, όπου οι εκάστοτε κεντρικές τράπεζες ευθύνονται για το ζήτημα

της προληπτικής εποπτείας ή λαμβάνουν ενεργό μέρος στον τρόπο άσκησης της, το

εύρος των λειτουργιών της Κεντρικής Τράπεζας καθώς και το θέμα του εποπτικού

της ελέγχου έχουν διαχωριστεί στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, καθώς δεν

έχουν εκχωρηθεί τόσο στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα όσο και στο

Ευρωσύστημα κατά τρόπο άμεσο οι εποπτικές τους δράσεις. Αποτέλεσμα αυτού ήταν

ότι πρόεκυψε η ανάγκη για τη δημιουργία ενός αρραγούς συνδέσμου συνεργασίας

64

τόσο μέσα στα πλαίσια του Ευρωσυστήματος αλλά και ανάμεσα στην ΕΚΤ και τις

διάφορες κεντρικές τράπεζες αλλά και ανάμεσα στο Ευρωσύστημα και τις Εθνικές

εποπτικές αρχές (Νταλούκα, 2011).

Τον Αύγουστο του 2007, όπου εμφανίστηκε το ζήτημα της άσκησης

σημαίνουσας πίεσης (stress) πάνω στο ζήτημα των διατραπεζικών αγορών, η ΕΚΤ

προβαίνει στην ικανοποίηση της αυξημένης ζήτησης ρευστότητας διαμέσου του

τρόπου λειτουργίας όπου παρέχει το σταθερό επιτόκιο, προσφέροντας με αυτόν τον

τρόπο στην αγορά ενίσχυση της ρευστότητας κατά 95 δις ευρώ εντός λίγων μόνο

ωρών. Ταυτόχρονα το ζήτημα του ενδοημερησίου δανεισμού μπόρεσε να

εξακολουθεί να υφίσταται και εντός των επόμενων ημερών, χωρίς όμως να λαμβάνει

την ίδια ένταση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΚΤ συνιστά την πρωτοπόρα τράπεζα η

οποία προέβη στη λήψη μη συμβατικών μέτρων προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι

ιδιάζουσες συνθήκες της τρέχουσας κρίσης του χρηματοπιστωτικού τομέα

(Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 2010).

Ταυτόχρονα την στιγμή όπου η διατραπεζική αγορά ήταν πλήρως

αποστερημένη από ρευστότητα περί τα μέσα Σεπτεμβρίου του 2008, η ΕΚΤ σπεύδει

να προβεί σε έναν δεύτερο γύρο παροχής ρευστότητας μέσω πράξεων όπου στόχευαν

στην αναχρηματοδότηση σε επίπεδα κατά πολύ υψηλοτέρα συγκριτικά με τα

απαιτούμενα, προκειμένου τα τραπεζικά ιδρύματα να είναι σε θέση να καλύψουν το

ζήτημα των υποχρεώσεων τους ώστε να διατηρήσουν τα ελάχιστα αποθεματικά τους

(Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 2010).

Οι βασικότερες αιτίες ήταν τρεις όπου οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Κεντρική

Τράπεζα στη λήψη μιας τέτοιας απόφασης. Αφενός η ΕΚΤ διαπνεόταν από έντονη

ανησυχία σε σχέση με το ζήτημα της διαθεσιμότητας κεφαλαίων προς τα νοικοκυριά

αλλά και του επιχειρηματικούς οργανισμούς με χαμηλό κόστος. Αρχικά λοιπόν η

ΕΚΤ παρέχει τη δυνατότητα άντλησης απεριόριστης ρευστότητας στις τράπεζες μέσω

επιτοκίων τα οποία έληγαν έως και 6 μήνες μετά. Αξίζει να επισημανθεί ότι η ΕΚΤ

προέβαινε στη διενέργεια δημοπρασιών για ορισμένη κεφαλαιακή ποσότητα,

συνήθως μέσα από τη διεξαγωγή αναχρηματοδότησης η οποία άφηνε το περιθώριο

υποβολής ανταγωνιστικών προσφορών ώστε να προσδιοριστεί το ύψος του επιτοκίου

μέσω του οποίου θα συντελούνταν η διάθεση κεφαλαίων στην αγορά. Το φθινόπωρο

όμως του 2008 εξαιτίας της δραματικής αύξησης της ζήτησης κεφαλαίων αλλά και σε

συνδυασμό με το γεγονός της αδυναμίας των αγορών για κάλυψη της ανάλογης

65

ρευστότητας η ΕΚΤ ενεργεί υποκαθιστώντας την αγορά, λειτουργώντας κατά τον

τρόπο ενός μηχανισμού προσδιοριστικού των τιμών όπου άπτονται του κεφαλαίου

(Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 2010).

Ταυτόχρονα άλλη μια αιτία όπου η ΕΚΤ προέβη στην παροχή ρευστότητας

στις τράπεζες σχετίζεται με το ότι η πρώτη είχε προχωρήσει σε σημαντική διεύρυνση

των στοιχείων όπου αποδεχόταν δίκην εξασφαλίσεων από τα εκάστοτε πιστωτικά

ιδρύματα των χωρών της ζώνης του Ευρώ. Εκείνη τη δεδομένη στιγμή οι τίτλοι του

κρατικού δημοσίου εκπροσωπούσαν μετά βίας το 44% του μεγέθους των

εξασφαλίσεων ενώ το ποσοστό όπου υπολειπόταν απτόταν ιδιωτικών τίτλων. Το

μέγεθος της συνολικής αξίας των τίτλων όπου έχαιραν αποδοχής αριθμούσε περί τις

45.000 και ανερχόταν σε 12,2 τρις ευρώ, ισοδυναμώντας με το 86% των τίτλων όπου

είχαν εκδοθεί σε σχέση με το ποσό του χρέους σε ευρώ και ανερχόταν στο 130% του

Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος των χωρών της ζώνης του Ευρώ. Με τον

προαναφερθέντα λοιπόν τρόπο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα συνέτεινε στην άρση

της ύπαρξης σημαντικών περιορισμών σε σχέση τόσο με τη τραπεζική ρευστότητα

όσο και με την ενθάρρυνση της χορήγησης νέων δανείων αλλά και της

αναχρηματοδότησης υπαρχόντων δανείων (Νταλούκα, 2011).

Παράλληλα η ΕΚΤ προέβη σε σημαίνουσα αύξηση του αριθμού των

πιστωτικών ιδρυμάτων όπου επιλέχτηκαν και όπου θα ήταν σε θέση να

χρησιμοποιήσουν τις λειτουργίες αναχρηματοδότησης. Συνεκδοχικά, ενώ πριν την

έλευση της χρηματοπιστωτικής κρίσης ο αριθμός των πιστωτικών ιδρυμάτων όπου

πληρούσε τα κριτήρια ανερχόταν σε 1700, από τον Οκτώβριο του 2008 αρχής

γεννωμένης της μεταβολής του λειτουργικού της πλαισίου αναχρηματοδότησης ο

αριθμός των πιστωτικών ιδρυμάτων όπου πληρούσε τα κριτήρια ανήλθε στα 2.200

(Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Μέσω των προαναφερθέντων μέτρων σε σχέση με το ζήτημα της διασφάλισης

της προσβασιμότητας του τραπεζικού συστήματος σε ποσά επαρκούς ρευστότητας

προκλήθηκε σημαίνουσα αύξηση σχετικά με τον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος

έως και 19% περί τα τέλη του 2008 καθώς κορυφωνόταν η κρίση. Μεταγενέστερα τα

ποσοστά της ρευστότητας επέστρεφαν μέσω του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος

στη χρηματαγορά κάτι το οποίο και συνιστούσε αποχρώσα ένδειξη βελτίωσης και

ανάκτησης του κλίματος εμπιστοσύνης σε οικονομικό επίπεδο. Ταυτόχρονα η ΕΚΤ

προχώρησε σε σημαίνουσα προσφορά για την κάλυψη της ρευστότητας όπου απτόταν

66

και άλλων νομισμάτων, ειδικότερα δολαρίων, εντός τους πλαισίου συμφωνιών

ανταλλαγής των λεγομένων swaps μεταξύ αυτής και της Αμερικανικής

Ομοσπονδιακής Τράπεζας Fed (Νταλούκα, 2011).

Επιπρόσθετα το γεγονός της εκτεταμένης παροχής ρευστότητας όπου άπτεται

του τραπεζικού συστήματος της Ευρωζώνης συνεισέφερε τα μέγιστα σε σχέση με την

χρηματοδότηση της οικονομίας, λόγω της ιδιαιτερότητας του ρόλου του στο θέμα της

χρηματοδότησης του ιδιωτικού τομέα. Η ρευστότητα της ΕΚΤ συνεισέφερε κατά

τρόπο καθοριστικό στο ζήτημα της αποφυγής και επέκτασης συστημικών κρίσεων.

Χρειάζεται όμως να τονιστεί ότι τα εκάστοτε κριτήρια δανειοδότησης καταστάθηκαν

ιδιαζόντως αυστηρά εκείνη την περίοδο με απότοκο την περαιτέρω επιβράδυνση της

πιστωτικής επέκτασης όπου απτόταν του ιδιωτικού τομέα. Η συγκεκριμένη

επιβράδυνση θεωρήθηκε τόσο απόρροια της μείωσης της ζήτησης δανείων αλλά και

απότοκο της συντελεσθείσας διαδικασίας απομόχλευσης από την οποία διεπόταν ο

τραπεζικός κλάδος συγκερασμένης με την ασκηθείσα πίεση τη δεδομένη περίοδο από

τις κεφαλαιακές αγορές (Μουρατίδου, 2010).

Ταυτόχρονα όμως με τη διεύρυνση της χρηματοπιστωτικής κρίσης περί τα

μέσα Σεπτεμβρίου του 2008 συντελούταν και η υποχώρηση των πληθωριστικών

πιέσεων τόσο στις χώρες της ζώνης του Ευρώ όσο και σε σχέση με τις λοιπές

παγκόσμιες οικονομίες. Αυτό ήταν απότοκο τόσο της επίδρασης του παράγοντα της

σημαίνουσας επιδείνωσης της οικονομικής δράσης, όσο και της συρρίκνωσης της

ζήτησης και της συνεπακόλουθης ύφεσης των τιμών όπου σχετίζονταν με τα

εμπορεύματα και τις πρώτες ύλες. Χαρακτηριστικά τον Μάιο του 2009 καταγράφεται

για πρώτη φορά στα χρονικά μηδενικός ετήσιος ρυθμός σε σχέση με την αύξηση των

τιμών (Μουρατίδου, 2010).

Δυστυχώς όμως παρά το γεγονός της έγχυσης ρευστότητας και της

μεγέθυνσης της προσφοράς χρήματος το γεγονός της πιστωτικής επέκτασης σε σχέση

με τον ιδιωτικό τομέα σημείωνε σημαντική επιβράδυνση στο διάστημα των πρώτων

μηνών ύστερα από την εκδηλωθείσα κρίση, συνιστώντας αδιαφιλονίκητη απόδειξη

της αποφυγής του κινδύνου ανόδου των τιμών. Προκειμένου να αντιμετωπίσει τον

προαναφερθέντα κίνδυνο η ΕΚΤ προβαίνει στην κίνηση μείωσης σε σχέση με το

παρεμβατικό επιτόκιο κατά 300 μονάδες βάσης σχετικά με την χρονική περίοδο

Οκτωβρίου 2008 - Απριλίου 2009. Άμεσο απότοκο της μείωσης των επιτοκίων αλλά

και του γεγονότος της ρευστότητας σε εκτεταμένα επίπεδα ήταν η περαιτέρω μείωση

67

των επιτοκίων της χρηματαγοράς. Επί παραδείγματι, το λεγόμενο Euribor 6μήνου

σημείωσε την περίοδο του τέλους Απριλίου 2009 περαιτέρω υποχώρηση στο 1,56%,

400 δηλαδή μονάδες βάσης πιο χαμηλά από το μεταγραφόμενο επίπεδο των τελών

Οκτωβρίου 2008 οπού είχε διαμορφωθεί στο 5,45% (Οικονομικό Επιμελητήριο της

Ελλάδας, 2010).

Επιπλέον μέσα από τη λειτουργία του Ευρωσυστήματος παρέχονταν

συμβουλές καθοδηγητικού χαρακτήρα κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του σχεδιασμού

των σχεδίων ενέσεων ρευστότητας και μελέτης διεξόδου από την κρίση προς τις

εκάστοτε εθνικές κυβερνήσεις. Οι συμβουλές αυτές λάμβαναν τη μορφή συστάσεων

και αποσκοπούσαν στο γεγονός της διασφάλισης της πολυπόθητης σταθερότητας του

χρηματοπιστωτικού τομέα και στο ζητούμενο της διάθεσης της απαραίτητης

ρευστότητας για την εύρυθμη λειτουργία του οικονομικού συστήματος της Ευρώπης

(Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 2010).

3.2 Μηχανισμός Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι τράπεζες λειτουργούν μέσω αποδεκτών

ασφαλειών του Ευρωσυστήματος, αλλά εξακολουθούν να χρειάζονται να δανειστούν

από την κεντρική τράπεζα προκειμένου να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις που

απορρέουν από την εκάστοτε τράπεζα. Οι Κεντρικές Τράπεζες του Ευρωσυστήματος

έχουν γενικά έναν δανειστή της τελευταίας ενέργειας που λειτουργεί ως καταφύγιο

που χρονολογείται πριν από το ευρώ. Αυτό επιτρέπει στις Εθνικές Κεντρικές

Τράπεζες του Ευρωσυστήματος να χορηγούν δάνεια προς τις τράπεζες, ακόμη και αν

αυτές οι τράπεζες δεν έχουν αποδεκτές εξασφαλίσεις (Whelan, 2012, Buiter, Michels,

& Rahbari, 2011).

Στην πράξη, μέσω του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας

(Emergency Liquidity Assistance - ELA), οι Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες μπορούν να

αποφασίσουν να παρέχουν κεφάλαια για τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα, τα οποία

λόγω της κρίσης, έχουν χάσει την πρόσβαση τους στην αγορά και δεν είναι σε θέση

να συμμετάσχουν σε πρότυπο αναχρηματοδότησης (Whelan, 2012).

Χρειάζεται να επισημανθεί, ότι εναπόκειται στις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες

να αξιολογήσουν τα σχετικά στοιχεία που δικαιολογούν την πρόσβαση σε αυτή τη

δυνατότητα, με την έννοια ότι η παροχή ενεργοποίησης του μηχανισμού εναπόκειται

68

στη διακριτική ευχέρεια των Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών και δεν συνιστά μια

λειτουργία τους απορρέουσα από τη συμμετοχή τους στο Ευρωσύστημα (Nyberg,

2000).

Αυτή η οικονομική ενίσχυση, ως εκ τούτου, είναι ανεξάρτητη από τα μη

συμβατικά μέτρα που θεσπίστηκαν από το Ευρωσύστημα για την αποκατάσταση της

ομαλής λειτουργίας του μηχανισμού όπως και της μετάδοσης της νομισματικής

πολιτικής αλλά και της καταληκτικής διασφάλισης της χρηματοπιστωτικής

σταθερότητας της Ευρωζώνης. Αυτή η ιδιαιτερότητα του Μηχανισμού Έκτακτης

Παροχής Ρευστότητας φέρει δύο σημαντικές συνέπειες όσον αφορά τις ευθύνες και

τις υποχρεώσεις του μηχανισμού. Αφενός αυτά τα δάνεια υπόκεινται στο Μηχανισμό

Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας (ELA) και επιπλέον οι Κεντρικές Τράπεζες του

Ευρωσυστήματος δεν μοιράζονται τους κινδύνους με την κεντρική τράπεζα, που

χορήγει αυτά τα δάνεια (Unicredit, 2012, Ζιώτης, 2011).

3.3 Θεσμικό Πλαίσιο λειτουργίας του Μηχανισμού Έκτακτης

Παροχής Ρευστότητας

Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να επισημανθούν δυο σημαντικά θέματα σε

σχέση με τον Μηχανισμό Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας. Αφενός, η Εθνική

Κεντρική Τράπεζα μπορεί να καταφύγει στην ενεργοποίηση του μηχανισμού υπό την

απαρέγκλιτη προϋπόθεση ότι τα δύο τρίτα του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ δεν

αντίκεινται σε αυτήν την κίνηση, κάτι το οποίο συνεπάγεται ότι η ενεργοποίηση του

Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας, δεν θεωρείται ότι παρεμποδίζει τους

στόχους και τα καθήκοντα του Ευρωσυστήματος. Στην πραγματικότητα προβλέπεται

η αξιολόγηση όλων των διαδικασιών που επιτρέπουν στην ΕΚΤ να λάβει όλες τις

σχετικές πληροφορίες για τον ELA έτσι ώστε να αξιολογηθεί ο αντίκτυπός της στη

συνολικές συνθήκες ρευστότητας και να μπορέσει να διατηρήσει τον έλεγχο της

κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής (Plenderleith, 2012).

Αφετέρου η ενεργοποίηση του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας

πραγματοποιείται υπό την ευθύνη της κάθε Εθνικής Κεντρικής Τράπεζας, και ως εκ

τούτου οι σχετιζόμενες με τον Μηχανισμό ELA δαπάνες και υποχρεώσεις δεν

μοιράζονται με τις άλλες κεντρικές τράπεζες μέλη του Ευρωσυστήματος. Αυτό

έρχεται σε αντίθεση με τις εργασίες που διενεργούνται από τις Εθνικές Κεντρικές

Τράπεζες ως μέρος των λειτουργιών του Ευρωσυστήματος όπως για παράδειγμα το

69

πρότυπο αναχρηματοδότησης, όπου τα κέρδη και οι ζημίες κατανέμονται μεταξύ των

Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών κατ 'αναλογία προς το μερίδιό τους στο κεφάλαιο της

ΕΚΤ (Whelan, 2012).

Το Άρθρο 14.4 λοιπόν του καταστατικού της ΕΚΤ επισημαίνει ότι το

Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ μπορεί να αποφασίζει με πλειοψηφία των δύο τρίτων

προκειμένου να αποφευχθούν τα προγράμματα (συμπεριλαμβανομένου του ELA)

προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο παρακώλυσης των στόχων και των

καθηκόντων της ΕΚΤ (Whelan, 2012).

Έτσι, ενώ ο κίνδυνος παραμένει σε σχέση με την εκάστοτε Εθνική Κεντρική

Τράπεζα και κατ’ επέκταση την Εθνική κυβέρνηση όπου αποφασίζει την

ενεργοποίηση του μηχανισμού και συνεκδοχικά τη χορήγηση του δανείου, το

Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ πρέπει ακόμη να εγκρίνει αυτά τα δάνεια (Ζιώτης,

2011).

Παράλληλα το γεγονός της παροχής ρευστότητας μέσω του ELA θα πρέπει να

σέβεται την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης συμφωνά με το Άρθρο

123 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακόμα ο μηχανισμός

ενεργοποιείται και παρέχεται έναντι επαρκούς ασφάλειας (Lhoneux, 2012).

3.4 Μελανά σημεία του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής

Ρευστότητας

Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν πολλές γκρίζες ζώνες γύρω από τον ELA. Πρώτα

απ 'όλα υπάρχει περιορισμένη πληροφόρηση του κοινού σχετικά με τις προϋποθέσεις

στήριξης της ρευστότητας έκτακτης ανάγκης. Δεδομένου ότι οι διαδικασίες που

αφορούν την παροχή του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας συνιστούν

ευθύνη των Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών, καθώς είναι στο χέρι τους να καθορίσουν

τους όρους χρηματοδότησης της ωριμότητας, το κόστος, την καταλληλότητα των

ασφαλειών και τα ενδεχόμενα κουρέματα. Ακόμα όλες αυτές οι πληροφορίες δεν

αποκαλύπτονται ανοιχτά. Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα κριτήρια

επιλεξιμότητας ασφάλειας θα πρέπει να είναι λιγότερο αυστηρά από εκείνα που

εφαρμόζονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στις πρότυπες πράξεις

αναχρηματοδότησης, και το κόστος τιμωρίας μεγαλύτερο σε ένα περιβάλλον πλήρους

κατανομής. Αναμφίβολα η ενεργοποίηση του ELA δεν θα χρειαζόταν εάν τα

70

χρηματοπιστωτικά ιδρύματα είχαν αρκετό περιθώριο αποδεκτών ασφαλειών μέσω

της ΕΚΤ (Unicredit, 2012).

Δεύτερον, το σύνολο των εκκρεμοτήτων του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής

Ρευστότητας δεν δημοσιεύεται από τις Εθνικές Κεντρικές Κυβερνήσεις εν εύθετο

χρόνο, και τις περισσότερες φορές θα πρέπει να εξαχθεί συνεκδοχικά μέσω

πληρεξούσιου από τις διαθέσιμες πληροφορίες στον ισολογισμό των Εθνικών

Κεντρικών Τραπεζών και του Ευρωσυστήματος (Unicredit, 2012).

Τρίτον, υπάρχει ελάχιστη πληροφόρηση σε σχέση με το πώς ο ELA

χρηματοδοτείται από τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες είτε διαμέσου της δημιουργίας

των καταθέσεων που τρέχει είτε κάτω από την επίδραση των λοιπών

χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων ή μέσω ενός συνδυασμού και των δύο.

Εξετάζοντας την εξέλιξη των ισολογισμών των Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών όπου ο

ELA είναι πιθανό να είναι ενεργοποιημένος, φαίνεται ότι η δημιουργία των

καταθέσεων αντιπροσωπεύει τη μερίδα του λέοντος (Unicredit, 2012).

Ενώ εξασφαλίζεται η κρατική εγγύηση παροχής κεφαλαίων μέσω του

Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας, η Εθνική Κεντρική Τράπεζα

αναμένεται επίσης να ενημερώσει τον υπουργό Οικονομικών της χώρας. Σύμφωνα με

τις απόψεις που δημοσιεύονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, φαίνεται ότι

το σχετικό κράτος πρέπει να εγγυάται την Εθνική Κεντρική Τράπεζα από

οποιαδήποτε ζημία προκύψει από τις πιστώσεις που χορηγούνται κατά τη λειτουργία

του ELA σε σχέση με τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Έτσι το

εκάστοτε κράτος τελικά, θα πρέπει να αναλαμβάνει τον κίνδυνο της ενεργοποίησης

του ELA (Buiter, Michels & Rahbari, 2011).

Σε ορισμένα κράτη μέλη, η νομοθεσία διευκρινίζει ότι η ενεργοποίηση του

ELA τελείται υπό την αναδοχή των ρητών κρατικών εγγυήσεων ενώ σε άλλα κράτη

μέλη η υποχρεωτική εγγύηση του κράτους δεν φαίνεται να είναι απαιτητή,

τουλάχιστον όχι ρητά. Προφανώς, η αποτελεσματικότητα αυτού του συστήματος

εγγύησης αποτελεί μια ακόμη γκρίζα ζώνη σε χώρες όπου η φερεγγυότητα του

κυρίαρχου και του τραπεζικού συστήματος είναι στενά αλληλένδετες παραλείποντας

τις περιπτώσεις κρατών όπου το ίδιο το κυρίαρχο κράτος ενδέχεται να επαπειλεί τη

φερεγγυότητα των τραπεζών, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην Ελλάδα

(Unicredit, 2012, Buiter, Michels & Rahbari, 2011).

71

3.5 Κεφάλαιο και χρηματοπιστωτική ενθάρρυνση ELA

Στο παρελθόν, το Βέλγιο και η Γερμανία έχουν καταφύγει στην ενεργοποίηση

του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και

για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτό συνέβη το 2008, στον απόηχο της

κατάρρευσης της Lehman Brothers, όταν η Εθνική Τράπεζα του Βελγίου

αναγκάστηκε να ενεργοποιήσει τον ELA, υπό τη μορφή των νυχτερινών πιστώσεων

σε ευρώ και σε δολάρια με επιτόκια ποινής, οι οποίες υποστηρίζονται από εγγυήσεις

οι οποίες δεν είναι επιλέξιμες κατά το πρότυπο αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ

(Unicredit, 2012).

Αυτή η βοήθεια έκτακτης ανάγκης ρευστότητας κορυφώθηκε στο ισοδύναμο

του ευρώ στα 51.3δις ευρώ καλύπτοντας δηλαδή περίπου το 15 % του βελγικού ΑΕΠ.

Στην περίπτωση της Γερμανίας, η προσφυγή στο ELA ήταν λιγότερο σημαντική,

καθώς η Bundesbank παρείχε 35 δις. ευρώ ή εναλλακτικά κάλυψε το 1,5% του ΑΕΠ

της για την παροχή βοήθειας έκτακτης ανάγκης ρευστότητας στη Hypo Real Estate

(Unicredit, 2012).

Ο ΕLA έχει χαρακτηρίσει σε μεγάλο βαθμό από την Ιρλανδική Τραπεζική

κρίση καθώς σχεδόν όλα τα χρήματα όπου οφείλει η Αγγλική IBRC τα χρωστάει

στον ELA. Η ενεργοποίηση επίσης του Μηχανισμού Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας

έχει χαρακτηριστεί και από την Ελληνική περίπτωση, όπου τα ομόλογα του

Ελληνικού Δημοσίου έχουν τακτικά ληφθεί από τον κατάλογο επιλέξιμων

εξασφαλίσεων (Whelan, 2012).

Η Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδας φέρεται να είναι ο κύριος πάροχος της

χρηματοδότησης ELA για τις εγχώριες τράπεζες. Η αυξημένη ένταση των τελευταίων

εβδομάδων του 2012 καθώς και η προσωρινή αδυναμία των τραπεζών να έχουν

πρόσβαση σε πράξεις αναχρηματοδότησης κατά το πρότυπο της ΕΚΤ, σε συνδυασμό

με τις εν εξελίξει μεγάλες εκροές καταθέσεων είναι εκείνες όπου θα υποστηρίξουν

αυτό το επιχείρημα. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο ισολογισμός της κεντρικής

τράπεζας είναι διαθέσιμος μέχρι το Μάρτιο του 2012, πράγμα που σημαίνει ότι δεν

υπήρχε λογιστική επανακατηγοριοποίηση ακόμη, και παρατηρείται ότι μέσω των

λοιπών στοιχείων ενεργητικού είναι ικανό να μετρηθεί το μέγεθος της

χρηματοδότησης ELA (Το Βήμα-Οικονομία, 2013).

Αυτή η ενεργοποίηση του μηχανισμού κυμάνθηκε περίπου στα 50- 60 δις

ευρώ μεταξύ Οκτωβρίου 2011 και Ιανουαρίου 2012 και, μετά από την παροχή

72

Ευρωπαϊκής βοήθειας ύψους 110 δις ευρώ το Φεβρουάριο, μειώθηκε κάτω από 50

δισ. ευρώ το Μάρτιο. Η αύξηση που σημειώθηκε το Φεβρουάριο πιθανώς να

σχετίζεται με την προσωρινή αναστολή της επιλεξιμότητας των ομολόγων που

εκδίδει ή εγγυάται η Ελληνική Δημοκρατία ως ενέχυρο σε πράξεις

αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ. Δεδομένου του ταχέως επιδεινούμενου οικονομικού

περιβάλλοντος, το ποσό της τρέχουσας κατάστασης του ELA περί τα τέλη Μαΐου του

2012 είναι πιθανότατα υψηλότερο από ό, τι το Μάρτιο καθώς εικάζεται ότι

κυμαίνεται περίπου στα 70 δις. ευρώ - αν και η προσωρινή αναστολή των ελληνικών

τραπεζών οι οποίες εντός του 2012 περίμεναν ανακεφαλαιοποίηση από τις εργασίες

αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ είναι δυνατόν να προκαλέσουν κάποια περαιτέρω

αστάθεια και να σπρώξουν τον ELA σε πολύ υψηλότερη παροχή βοήθειας στο εγγύς

μέλλον (Unicredit, 2012).

Το 2012 η ΕΚΤ προχώρησε σε λογιστική ανακατάταξη προκειμένου να

εναρμονίσει την αποκάλυψη του ELA, η οποία επί του παρόντος αναφέρεται στην

ενοποιημένη εβδομαδιαία λογιστική κατάσταση του Eurosytem με στοιχείο

ενεργητικού 6 δηλαδή αναφέρεται ως Λοιπές απαιτήσεις σε ευρώ έναντι πιστωτικών

ιδρυμάτων της ζώνης του ευρώ. Κατά την εβδομάδα που έληξε στις 20 Απριλίου

2012, αυτοί οι ισχυρισμοί αναρριχήθηκαν από τα 62.δις ευρώ στα 183.7 δις ευρώ ,

αφού σε γενικές γραμμές κατά τους προηγούμενους μήνες, το μέσο μέγεθος των

εβδομαδιαίων διακυμάνσεων ήταν σταθερό στα ± 2- 3 δις. Ευρώ (Unicredit, 2012).

Παράλληλα, τα λοιπά χρεόγραφα σημείωσαν μείωση κατά 18,5 δις ευρώ ενώ

τα λοιπά επενδυτικά στοιχεία ενεργητικού σημείωσαν μείωση κατά 105,6 δις ευρώ,

αντίστοιχα. Χάρη σε αυτό κατέστη ευρέως γνωστό ότι το συνολικό μέγεθος του ELA

στις 20 Απριλίου 2012 στο Ευρωσύστημα ήταν περίπου 120-125 δις ευρώ. Από τότε,

το στοιχείο 6 του ενεργητικού αυξήθηκε κατά 28.8 δις ευρώ. Σαφώς, η μεταβολή της

θέσης αυτής δεν οφείλεται αποκλειστικά στον ELA, μολονότι o ELA αντιπροσωπεύει

το μεγαλύτερο μέρος της (Unicredit, 2012).

Γενικότερα η περίοδος 2011-2012 στιγματίζεται από το γεγονός των

πρωτόγνωρων προκλήσεων και της έντονης αβεβαιότητας όπου διέπει το τραπεζικό

σύστημα της Ελλάδας. Το γεγονός των διηνεκών υποβαθμίσεων της πιστοληπτικής

αξιολόγησης των Ελληνικών τραπεζών σε συνδυασμό με τον αδιάκοπο αποκλεισμό

τους από τον χώρο των διεθνών αγορών μαζί με την συρρίκνωση της ρευστότητας

τους λόγω της μεγάλης εκροής καταθέσεων όπου επισημάνθηκε στην Ελλάδα το

73

2011 μπόρεσαν να αντισταθμιστούν ως ένα σημείο από τα μέτρα του Ελληνικού

Δημοσίου αλλά και από τις συντονισμένες ενέργειες των δράσεων τόσο της ΕΚΤ όσο

και του ELA (Το Βήμα - Οικονομία, 2013).

74

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ

ΤΗΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

ΤΡΑΠΕΖΩΝ & ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ

4.1 Ύψος και μορφή ενισχυτικών προγραμμάτων ρευστότητας προς

τις Ελληνικές τράπεζες

Αναντίρρητα το γεγονός της επιδείνωσης της κρίσης του χρηματοπιστωτικού

τομέα σε παγκόσμιο επίπεδο - η οποία και σηματοδοτείται από το τέταρτο τετράμηνο

του 2008 - ώθησε τις περισσότερες Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στο να χορηγήσουν

μεγάλα οικονομικά πακέτα προκειμένου να ενισχύσουν τα τραπεζικά τους

συστήματα. Στην Ελλάδα το πρώτο πακέτο στήριξης όπου αφορούσε το τραπεζικό

σύστημα ανερχόταν στα €28 δις ενώ θεωρήθηκε ένα από τα χαμηλότερα τα οποία

έχουν χορηγηθεί σε κράτος - μέλος της Ευρωζώνης. Ταυτόχρονα ως ποσοστό του

ΑΕΠ χρειάζεται να τονιστεί ότι δεν υπερέβαινε το 12% έναντι περίπου του 80% του

Βελγίου, του 52% της Ολλανδίας, του 18,5% της Γαλλίας, του 22,5% της Γερμανίας

και του 265% της Ιρλανδίας. Αυτό και μόνο αρχικά τότε συνιστούσε περίτρανη

απόδειξη της ευρωστίας του εγχώριου τραπεζικού συστήματος πριν την έκρηξη της

Ελληνικής κρίσης χρέους, η οποία αναπόδραστα επέφερε και σημαντικό πλήγμα στο

ζήτημα της ρευστότητας των Ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων (Καραβίας, 2012).

Η επίδραση τόσο των αλλεπάλληλων υποβαθμίσεων της πιστοληπτικής

ικανότητας του Ελληνικού Δημοσίου και κατ’ επέκταση των τραπεζών από τα τέλη

του 2009, συγκερασμένη με το γεγονός της απώλειας πρόσβασης των Ελληνικών

τραπεζών στο χώρο των διεθνών χρηματαγορών, αλλά και συνδυασμένης και με τα

γεγονότα της σημαντικής φυγής καταθέσεων, της δυσχέρειας στην αποπληρωμή

δανειακών υποχρεώσεων του εξωτερικού και της απομείωσης της αξίας των

αποδεκτών ενεχύρων επέτειναν ακόμα περισσότερο τη δυσμενή οικονομική συγκυρία

(Καραβίας, 2012).

Ως εκ’ τούτου καταστάθηκε επιβεβλημένο το ζήτημα της παροχής τριών νέων

πακέτων τραπεζικής ρευστότητας. Η ενίσχυση αυτή συντελέστηκε υπό τη μορφή

κρατικών εγγυήσεων στα τραπεζικά ομόλογα, ώστε να είναι εφικτή η αποδοχή τους

75

ως ενεχύρων του Ευρωσυστήματος. Η προαναφερθείσα πρακτική εφαρμόστηκε όπως

έχει αναφερθεί ξανά στην παρούσα εργασία τόσο στο μεγαλύτερο εύρος των

Ευρωπαϊκών χωρών όσο και στην Αμερική (Χαρδούβελης Γκίκας, Α., 2011γ).

Έτσι λοιπόν σε αδρές γραμμές τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα έλαβαν περί τα

τέλη του 2008 πακέτο ενίσχυσης €28 δις εκ των οποίων €5 δις άπτονταν των

προνομιούχων μετοχών, €8 δις άπτονταν των ειδικών ομολόγων έναντι εξασφάλισης

ενήμερων δανείων δίκην ενέχυρου, και τα υπόλοιπα 15 δις αφορούσαν εγγυήσεις

προκειμένου να εκδοθούν τραπεζικά ομόλογα. Συνεκδοχικά ακολούθησαν και

επιπλέον τρία πακέτα εγγυήσεων όπου άπτονται εκδόσεων για τραπεζικά ομόλογα, τα

οποία ανέρχονται συνολικά στα €70 δις, εκ των οποίων το τελευταίο δεν χορηγήθηκε

πλήρως (Χαρδούβελης Γκίκας, Α., 2011γ).

Συνολικά τα προαναφερθέντα ποσά ανέρχονται στα €98 δις. Ταυτόχρονα

επιβάλλεται να τονιστεί ότι το Ελληνικό δημόσιο προέβη στην παροχή επιπρόσθετων

εγγυήσεων της Τράπεζας της Ελλάδος σε σχέση με το ύψος των ποσών όπου αντλεί

το ελληνικό τραπεζικό σύστημα μέσω του Έκτακτου Μηχανισμού Ρευστότητας

(ELA).Ο ρόλος των συγκεκριμένων εγγυήσεων συνίσταται στο ότι συμπληρωματικά

εξασφαλίζουν τα δάνεια προκειμένου να αντληθεί η απαιτούμενη ρευστότητα υπό

την προϋπόθεση ότι τα τραπεζικά ιδρύματα έχουν πρωτογενώς εκχωρήσει ενήμερα,

υγιή δάνεια πελατών τους και όχι τοξικά. Σύμφωνα με τα στοιχειά του Μαρτίου 2012

ο Καραβίας (2012), σε μελέτη της Eurobank υπογραμμίζει ότι το πόσο της

ρευστότητας που έχουν αντλήσει οι ελληνικές τράπεζες από τον ELA ανέρχεται σε

περίπου €46,4 δις κάτι που αντιδιαστέλλεται με τις επισημάνσεις του Unicredit

(2012), όπου αναφέρθηκαν σε προγενέστερο σημείο της παρούσας μελέτης.

Συνολικά λοιπόν οι τράπεζες έχουν λάβει ενισχύσεις μέχρι το Μάιο του 2012

ύψους €145 δις με το 90% αυτών να άπτεται εγγυήσεων ενώ σημειώνεται ότι η

καταβολή των εγγυήσεων αυτών δεν αφορά την καταβολή πραγματικού χρήματος

του Δημοσίου προς τις τράπεζες που συνεκδοχικά θα επιβάρυνε ακόμα περισσότερο

τον ήδη επιβαρυμένο κορβανά των πολιτών. Επιπλέον, τα τραπεζικά ιδρύματα

καταβάλλουν στο δημόσιο ύψος προμηθειών όπου σε ετήσια βάση υπερβαίνουν το €1

δις. Χρειάζεται να επισημανθεί ότι το Ευρωσύστημα αποδέχεται τις παραπάνω

κρατικές εγγυήσεις κατ’ εξαίρεση των σχετικών κανονισμών του καθώς το Ελληνικό

Δημόσιο είναι ιδιαζόντως αφερέγγυο (Τράπεζα Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012).

76

4.2 Αποτελεσματικότητα μέτρων ενίσχυσης της Ελληνικής

τραπεζικής ρευστότητας

Εύλογα προκύπτει το ερώτημα σε σχέση με τους τομείς και τον τρόπο χρήσης

των εγγυήσεων όπου παρασχέθηκαν στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα ώστε να είναι

σε θέση αν δανειστεί από το Ευρωσύστημα. Σαφέστατα τα προαναφερθέντα μέτρα

απέτρεψαν το ενδεχόμενο κατάρρευσης της χρηματιστηριακής αξίας των τραπεζών

και της συνεκδοχικής ζημίας των μετόχων τους. Εκείνοι που κατά κύριο λόγο

ωφελήθηκαν από τα προαναφερθέντα μέτρα ήταν οι απλοί καταθέτες όπου ήταν σε

θέση να απολαμβάνουν την ρευστότητα των τραπεζών διατηρημένη σε ικανοποιητικό

βαθμό. Επιπλέον τα μέτρα ρευστότητας συνέτειναν στην αποτροπή της μεγάλης

απομόχλευσης της Ελληνικής οικονομίας, δηλαδή ακόμα δραστικότερης μείωσης των

δανείων ώστε να είναι σε θέση κάλυψης ενδεχόμενης απώλειας καταθέσεων αλλά και

ταυτόχρονα πρόκλησης δυσμενέστερου βαθμού οικονομικής ύφεσης (Τράπεζα

Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012).

Διάγραμμα 9: Αποτύπωση των τραπεζικών δανείων και των δανείων όπου σχετίζονται

με εγχώριες επιχειρήσεις και νοικοκυριά

150.000

175.000

200.000

225.000

250.000

275.000

Ιου

ν-0

6

Σεπ

-06

Δεκ

-06

Μα

ρ-0

7

Ιου

ν-0

7

Σεπ

-07

Δεκ

-07

Μα

ρ-0

8

Ιου

ν-0

8

Σεπ

-08

Δεκ

-08

Μα

ρ-0

9

Ιου

ν-0

9

Σεπ

-09

Δεκ

-09

Μα

ρ-1

0

Ιου

ν-1

0

Σεπ

-10

Δεκ

-10

Μα

ρ-1

1

Ιου

ν-11

Σεπ

-11

Δεκ

-11

Μα

ρ-1

2

Δάνεια

Καταθέσεις -30.5%

Σεπτ. 09

-2.7%

80 δις

Πηγή: (Καραβίας, 2012).

(http://www.eurobank.gr/Uploads/pdf/%CE%9F%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%9D%CE

%9F%CE%9C%CE%99%CE%91%20%CE%91%CE%93%CE%9F%CE%A1%CE%95%CE

%A3%20ab%20%CE%9C%CE%91%CE%99%CE%9F%CE%A3%202012.pdf)

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά το γεγονός της σημαίνουσας μείωσης των

καταθέσεων των τραπεζών την περίοδο Σεπτεμβρίου 2009, την παραμονή μιας

περιόδου βαθειάς ύφεσης και της επακόλουθης ανόδου των ληξιπρόθεσμων δανείων

εντούτοις δεν σημειώθηκε αισθητή μείωση ως προς το εύρος των συνολικών

77

πιστώσεων όπου άπτονται των εγχώριων νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.

Συγκεκριμένα όπως επισημαίνεται και στα διαγράμματα 9 και 10 υπέστησαν

υποχώρηση σε ποσοστό 2,7% την περίοδο Σεπτεμβρίου 2009-Μαρτίου 2012.

(Καραβίας, 2012).

Διάγραμμα 10: Αποτύπωση του συνόλου τραπεζικής χρηματοδότησης και καταθετικών

λογαριασμών όπου σχετίζονται με εγχώριες επιχειρήσεις και νοικοκυριά

81

,5%

81

,0%

92

,2%

10

2,5

%

97

,7%

88

,8%

12

0,6

%

11

5,4

%

11

3,3

%

10

7,6

%

10

7,0

%

96

,6%

0%

25%

50%

75%

100%

125%

150%

2007 2008 2009 2010 2011 Μαρ. 2012

Καταθέσεις Δάνεια

Πηγή: (Καραβίας, 2012).

(http://www.eurobank.gr/Uploads/pdf/%CE%9F%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%9D%CE

%9F%CE%9C%CE%99%CE%91%20%CE%91%CE%93%CE%9F%CE%A1%CE%95%CE

%A3%20ab%20%CE%9C%CE%91%CE%99%CE%9F%CE%A3%202012.pdf)

4.3 Αντληθείσα ρευστότητα του Ευρωσυστήματος

Τα Ελληνικά τραπεζικά ιδρύματα προέβησαν στη χρήση πλείστων όσων

κρατικών εγγυήσεων και λοιπών στοιχείων του ενεργητικού τους ανάμεσα στα οποία

συνυπολογίζονται τα ομόλογα και τα δάνεια προκειμένου να αντλήσουν από το

Ευρωσύστημα περί των €125 δις για την ενίσχυση της ρευστότητας τους την στιγμή

όπου εν έτη 2007 η συνολική απορροφημένη ρευστότητα κυμάνθηκε σε επίπεδο

μικρότερο των €10 δις. Επιπλέον χρειάζεται να επισημανθεί ότι η ΕΚΤ προκειμένου

να παράσχει ένα ευρώ ενεχύρου ή εγγυήσεων χορηγεί ύψος αντίστοιχης

χρηματοδότησης, το οποίο καλύπτει ένα ποσοστό του ενεχύρου σε μορφή ρευστού,

κυμαίνεται δηλαδή κατά προσέγγιση στο 50-70% της ονομαστικής αξίας όπου φέρει

κάθε ενέχυρο (Χαρδούβελης Γκίκας, Α., 2011γ, Καραβίας, 2012).

Η χρήση της συγκεκριμένης ένεσης ρευστότητας ενεργοποιήθηκε

προκειμένου να καλυφτούν οι ανάγκες εκροής καταθέσεων οι οποίες υπερέβαιναν

στο διάστημα 2009 - 2012 τα €75 δις, την στιγμή όπου περίπου €43 δις και €15 δις

78

αντιστοίχως χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να αγοραστούν νέα ομόλογα αλλά και

έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού δημοσίου αλλά και προκειμένου να

χρηματοδοτηθούν οι υφιστάμενες θέσεις των Ελληνικών ομολόγων στα

χαρτοφυλάκια των τραπεζών. Παράλληλα, μέρος της συγκεκριμένης ένεσης

ρευστότητας χρησιμοποιήθηκε για το γεγονός της αποπληρωμής δανείων του

εξωτερικού των επονομαζόμενων wholesale funding εξαιτίας της ανυπαρξίας

δυνατότητας για ανανέωση των δανείων, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιήθηκαν και

προκειμένου να διατηρηθεί το χαρτοφυλάκιο δανείων σχετιζομένων με την

ρευστότητα επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Το διάγραμμα 11 αποτυπώνει τόσο το

ζήτημα των πηγών όσο και των μέτρων όπου λήφθηκαν εκτάκτως προκειμένου να

ενισχυθεί η ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος (Καραβίας, 2012).

Διάγραμμα 11: Αποτύπωση των πηγών και των εμβόλιμων μέτρων ενίσχυσης της

τραπεζικής ρευστότητας

Απώλεια

καταθέσεων

(> €75 δις)

Ευρωσύστημα

(ΕKΤ, ELA)Τράπεζες

Ομόλογα & έντοκα

γραμμάτια

Ελληνικού Δημοσίου

(περί τα €60 δις)

Κρατική ενίσχυση

(κυρίως εγγυήσεις)

(€145 δις)

Αποπληρωμή

δανείων εξωτερικού

Τραπεζικά ενέχυρα

(κρατικά ομόλογα,

εταιρικά ομόλογα,

δάνεια κλπ.)

(περί τα €200 δις)

€125 δις

Πηγή: (Καραβίας, 2012).

(http://www.eurobank.gr/Uploads/pdf/%CE%9F%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%9D%CE

%9F%CE%9C%CE%99%CE%91%20%CE%91%CE%93%CE%9F%CE%A1%CE%95%CE

%A3%20ab%20%CE%9C%CE%91%CE%99%CE%9F%CE%A3%202012.pdf)

4.4 Εξάρτησης της Ρευστότητας του Ελληνικού Τραπεζικού Κλάδου

από το Ευρωσύστημα λόγω της Ελληνικής κρίσης χρέους

Γενικότερα το γεγονός του ξεσπάσματος της παγκόσμιας κρίσης του

χρηματοπιστωτικού τομέα και δη η σημαίνουσα επιδείνωση όπου παρουσίασε η

Ελληνική κρίση χρέους στο τέλος του 2009 επέφεραν ένα 30% εκροής τραπεζικών

79

καταθέσεων από νοικοκυριά και επιχειρήσεις, όπως προαναφέρθηκε. Η εκροή αυτή

σημειώθηκε προκειμένου οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να είναι σε θέση να

καλύψουν τρέχουσες ανάγκες εξαιτίας της ραγδαίας συρρίκνωσης των εισοδημάτων

αλλά και εξαιτίας της ενίσχυσης των φόβων μπροστά στον επερχόμενο κίνδυνο περί

ατάκτου χρεοκοπίας της Ελλάδας. Επίσης επιβάλλεται να υπογραμμιστεί ότι το

σύνολο των εκροών καταθέσεων από τις Ελληνικές τράπεζες είναι ακόμα μεγαλύτερο

αν μέσα σε αυτές υπολογιστούν και οι αποσύρσεις καταθέσεων από κατοίκους όπου

διαμένουν στο εξωτερικό (Τράπεζα Πειραιώς- ΑΤΕ Bank, 2012).

Απότοκο της έλλειψης ρευστότητας των Ελληνικών τραπεζών ήταν ότι

ωθηθήκαν στο να εξαρτώνται σε μεγαλύτερο βαθμό από την παροχή των εκτάκτων

μέτρων ρευστότητας του Ευρωσυστήματος, μολονότι προέβαιναν στην άσκηση

διηνεκών πιέσεων για συρρίκνωση της εξάρτησης αυτής. Ο Ελληνικός τραπεζικός

τομέας εξαρτήθηκε προκειμένου να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει το γεγονός της

χρηματοδότησης του τόσο σε ομόλογα όσο και σε έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου

αλλά και προκειμένου να αντιμετωπίσει το ζήτημα της αποπληρωμής των εξωτερικών

του δανείων. Παρά τη δίνη της κρίσης ο Ελληνικός τραπεζικός τομέας κατάφερε να

μην περιορίσει τραγικά στο σύνολο του το ύψος της δανειακής του παροχής προς

νοικοκυριά και επιχειρήσεις (Καραβίας, 2012).

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να σημειωθεί ότι η παροχή δανεισμού από

μέρους του Ευρωσυστήματος δεν είναι απεριόριστη καθώς είναι το καθ’ ύλην

αρμόδιο όργανο διαχείρισης των κινδύνων και των ενέχυρων χρηματοδότησης,

προβαίνοντας έτσι στη διαμόρφωση των ανώτατων ορίων έκθεσης όπου άπτονται του

εκάστοτε τραπεζικού ιδρύματος και συστήματος. Ταυτόχρονα το Ευρωσύστημα

σύμφωνα με τα δεδομένα του ισχύοντος καθεστώτος δεν είναι δυνατόν να αποτελέσει

μια σταθερή και επί μονίμου βάσεως χρηματοδοτική πηγή τόσο των τραπεζικών

ιδρυμάτων όσο και γενικά της Ελληνικής οικονομίας, ώστε με αυτόν τον τρόπο να

συνιστά υποκατάστατο των πελατειακών καταθέσεων και των διεθνών αγορών.

Επιβάλλεται να επισημανθεί ότι ενδεχόμενη διακοπή της χρηματοδοτικής

ρευστότητας των Ελληνικών τραπεζών από το Ευρωσύστημα είναι πιθανό να

επιφέρει τόσο στις τράπεζες όσο και στο σύνολο των επιχειρήσεων αλλά και στο

παγκόσμιο εμπόριο θανατηφόρα χρηματοπιστωτική ασφυξία και τραγική

παρακώλυση της εύρυθμης οικονομικής λειτουργίας (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β,

Καραβίας, 2012)

80

Εξετάζοντας τα προαναφερθέντα στοιχεία καθίσταται προφανές ότι σε σχέση

με τα τελευταία δυο χρόνια κάθε άλλο παρά πλεονάζουσα ρευστότητα υπήρχε.

Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού ήταν η τραπεζική αγορά να βρεθεί αντιμέτωπη με

το φάσμα ιδιαίτερα σοβαρής στενότητας, εκφάνσεις της οποίας συνιστούν η

καταγραφή της έντονης αυξητικής τάσης των καταθετικών επιτοκίων και

χορηγήσεων με συνεπακόλουθη την χρηματοδοτική υστέρηση της Ελληνικής

οικονομίας (Καραβίας, 2012).

4.5 Ιστορικό των Μηχανισμών Σταθερότητας της Ευρωπαϊκής

Ένωσης

Αρχικά στις 7 Μαΐου 2010, μέσα από τη Σύνοδο των Αρχηγών Κρατών και

Κυβερνήσεων της Ευρωζώνης αποφασίστηκε, εξαιτίας της μείζονος επίδρασης της

οικονομικής κρίσης, η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Πλαισίου Χρηματοοικονομικής

Σταθερότητας αποσκοπώντας στο φλέγον ζήτημα της διατήρησης της σταθερότητας

σε χρηματοοικονομικό επίπεδο στην Ευρώπη (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών,

2012).

Στις 9 Μαΐου 2010, το Συμβούλιο των Υπουργών Οικονομικών (ECOFIN)

συναντήθηκε εκτάκτως εξαιτίας των τρεχουσών δυσμενών συγκυριών της

παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και προχώρησε στην λήψη ολοκληρωμένης δέσμης

μέτρων, αποφασίζοντας τη δημιουργία:

� αφενός του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας

(European Financial Stabilization Mechanism - EFSM), υποκειμένου στο

άρθρο 122.2 της Συνθήκης όπου άπτεται της Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής

Ένωσης και αποφάσισε την παροχή δανειακών συμβάσεων ύψους €60 δις

(Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών, 2012).

� αφετέρου της Ευρωπαϊκής Διευκόλυνσης Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας

(European Financial Stability Facility - EFSF), προωθώντας μέσω της

προαναφερθείσας διευκόλυνσης την παροχή δανειακών συμβάσεων ύψους

€440 δις.(European Financial Stability Facility - EFSFa, 2011, Eφημερίδα της

Κυβερνήσεως, 2011). Ο στόχος Ευρωπαϊκής Διευκόλυνσης

Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας ήταν να αντιμετωπιστούν οι

προερχόμενες από εξαιρετικές περιστάσεις δυσκολίες, δυσκολίες οι οποίες

81

ήταν αδύνατον να έχουν προβλεφτεί από τα διάφορα κράτη μέλη της ΕΕ. Ο

EFSF λοιπόν στόχευε στο να παράσχει δάνεια και ταυτοχρόνως να παράσχει

εγγυήσεις από τις χώρες μέλη όπου απαρτίζουν τον συγκεκριμένο μηχανισμό

(Sibert, 2010, Εuropean Commision, 2012a, Europedia.moussis.eu. 2012a).

Στην συνέχεια, το Δεκέμβριο του 2010 μέσα από τα αποτελέσματα της

Συνόδου των Αρχηγών Κρατών της ζώνης του Ευρώ λήφθηκε η απόφαση

δημιουργίας ενός μόνιμου Ευρωπαϊκού Μηχανισμού, ο οποίος και θα αποσκοπούσε

στη διασφάλιση της φλέγουσας υπόθεσης της Ευρωπαϊκής Χρηματοοικονομικής

Σταθερότητας. Ο μηχανισμός όπου πρόεκυψε από τον συγκερασμό των μηχανισμών

EFSF και EFSM φέρει την ονομασία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας

του λεγόμενου European Stability Mechanism (ESM) και κατά τα κελεύσματα του

χρονοδιαγράμματος η λειτουργία του τοποθετήθηκε χρονικά τον Ιούλιο του 2012.

(European Central Bank, 2011, Εuropean Commision, 2012b).

4.6 Κεφάλαια και χρηματοπιστωτική ενθάρρυνση Μηχανισμού

Ευρωπαϊκής Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

Η διαχείριση των προερχομένων δανείων του ταμείου του Μηχανισμού

Ευρωπαϊκής Χρηματοπιστωτικής σταθερότητας (European Financial Stability Facility

– ΕFSF) προς τα εκάστοτε κράτη - μέλη της Ευρωζώνης τελείται μέσω των

διαδικασιών της ΕΚΤ κατά τα κελεύσματα των αποφάσεων αυτής: ΕΚΤ/2010/15 &

ΕΚΤ/2010/31 αλλά και σύμφωνα με την τροποποιημένη τελευταία της απόφαση

ΕΚΤ/2011/2011 (European Financial Stability Facility-EFSF, 2011

(Europedia.moussis.eu. 2012a).

Συνεκδοχικά την περίοδο Δεκεμβρίου 2010 η ΕΕ διέθεσε στην Ιρλανδία

διαμέσου των μηχανισμών EFSF & EFSM δανειοδοτική εισφορά η οποία ανερχόταν

στα €22,5 δις με μέση μέγιστη ωριμότητα τα επτάμισι έτη κατά την απόφαση

2011/77. Επιπλέον τον Μάιο του 2011 η ΕΕ παρείχε στην Πορτογαλία πάλι μέσω της

ενεργοποίησης ρευστότητας των μηχανισμών EFSF & EFSM δανειοδοτική εισφορά

με ανώτατο ύψος τα €78 δις, ομοίως κατά την περίπτωση της Ιρλανδίας με μέγιστη

μέση ωριμότητα τα επτάμισι έτη. Ταυτόχρονα και οι δυο προαναφερθείσες χώρες

δέχθηκαν την χρηματοδοτική εισφορά του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου

(Europedia.moussis.eu. 2012a).

82

Ταυτόχρονα επισημαίνεται ότι κατά τα κελεύσματα των όρων των

σχετιζομένων με το πρόγραμμα αγοράς τίτλων, το οποίο και θεσπίστηκε διαμέσου

της ΕΚΤ, οι Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες όπου υπάγονται στο Ευρωσύστημα είναι σε

θέση να προβαίνουν στην αγορά χρεογράφων. Σχετικά με τη δευτερογενή αγορά

λογίζονται ως αποδεκτά τα διαπραγματεύσιμα εκδιδόμενα χρεόγραφα μέσω των

κεντρικών διοικήσεων ή εναλλακτικά των δημοσίων φορέων των κρατών-μελών της

Ευρωζώνης. Ακόμα σε ζητήματα πρωτογενούς και δευτερογενούς αγοράς λογίζονται

ως αποδεκτά τα διαπραγματεύσιμα χρεόγραφα όπου έχουν εκδοθεί μέσω ιδιωτικών

φορέων, με σύσταση εντός της Ευρωζώνης κατά την απόφαση ΕΚΤ/2010/5

(Europedia.moussis.eu. 2012a, European Financial Stability Facility - EFSFb, 2011).

Στα τέλη Οκτωβρίου 2011 λαμβάνεται η απόφαση στήριξης μέσω των

αρχηγών κρατών των κυβερνήσεων της Ευρωζώνης για ένα νέο δανειοδοτικό

πρόγραμμα ρευστότητας της Ελλάδος παρεχόμενο σε συνδυασμό με το Διεθνές

Νομισματικό Ταμείο, στο οποίο εθελοντικά θα μπορούσε να συμμετάσχει και ο

ιδιωτικός τομέας (Private Sector Involvment - PSI)3. Επιπλέον το συγκεκριμένο

πρόγραμμα συνεπαγόταν το γεγονός της ονομαστικής έκπτωσης της τάξης του 50%

σχετικά με το θεωρητικό Ελληνικό χρέος όπου κατείχαν οι ιδιώτες επενδυτές.

Επιπλέον η συμβολή των κρατών - μελών της Ευρωζώνης είχε υπολογιστεί στη

δέσμη μέτρων εμπλοκής του ιδιωτικού τομέα στα €30 δις. Παράλληλα όμως το νέο

μακροσκελές χρονικά δανειοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ & του ΔΝΤ το οποίο και

ανερχόταν στην χορήγηση €100 δις προς την Ελλάδα προϋπέθετε και την

εντατικοποίηση των εποπτικών μηχανισμών σε σχέση με την εφαρμογή των

απαιτούμενων εκ’ μέρους των δανειστών μεταρρυθμιστικών κινήσεων της χώρας

(europedia.moussis.eu, 2012a)

Σημειώνεται ότι σε σχέση με το ζήτημα των κρατών - μελών της Ευρωζώνης

τα οποία πάσχουν από υπερβολικά ελλείμματα, τόσο η Επιτροπή όσο και το

Συμβούλιο δικαιοδοτούνται να προβαίνουν σε εξέταση των σχεδίων του Εθνικού

Προϋπολογισμού αλλά και σε ενδελεχή εξέταση των ληφθέντων μέτρων

3 Η απόδοση του όρου κυριολεκτικά άπτεται της Εμπλοκής του Ιδιωτικού Τομέα και γίνεται μνεία για το σύνολο

των πιστωτών της Ελλάδας του ιδιωτικού τομέα, οι οποίοι προέβησαν σε δανεισμό της χώρας μέσα από την αγορά

Ελληνικών ομολόγων. Κατά συνέπεια, γίνεται μνεία για το σύνολο των επενδυτών - δανειστών της Ελλάδας εκτός

του επίσημου τομέα, τουτέστιν των κρατών της ζώνης του Ευρώ, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της

Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας από τους οποίους ομοίως έχει δανειστεί η Ελλάδα (Χαρδούβελης Γκίκας,

2011α).

83

αντιμετώπισης των ανισορροπιών. Ταυτόχρονα η Επιτροπή και το Συμβούλιο

δικαιοδοτούνται να εκφέρουν γνωμοδότηση πάνω σε αυτά προτού τελεστεί το

γεγονός της ενδεχόμενης έγκρισης τους από τα κοινοβούλια των εκάστοτε

δανεισμένων κρατών-μελών της Ευρωζώνης (Εuropean Commision, 2012a).

Επιπλέον, σύμφωνα με υπολογισμούς το ζήτημα των πόρων του Ευρωπαϊκού

Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) αναμενόταν να ανέλθει στο €1

τρις συμπεριλαμβανομένης της μόχλευσης η οποία και θα ήταν σε θέση να παράσχει

πιστωτική ενθάρρυνση σε σχέση με τα νέα χρέη των κρατών - μελών της Ευρωζώνης,

ώστε να επέλθει μείωση του χρηματοδοτικού τους κόστους ή και μεγιστοποίηση των

χρηματοδοτικών εισροών του ΕFSF μέσω συνδυασμένων πόρων ιδιωτικής και

δημόσιας φύσης χρηματοπιστωτικών οργανισμών και επενδυτών (European Financial

Stability Facility - EFSFc, 2011)

4.7 Θέσπιση και διοικητική σύνθεση του Ταμείου

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

Το 2010 με ψήφιση του Νόμου 3864/2010, η Ελληνική Κυβέρνηση προβαίνει

στην ίδρυση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, το οποίο φέρει την

νομική μορφή πρόσωπου ιδιωτικού δικαίου και ανεξάρτητου από οποιαδήποτε

εξωτερική επιρροή με οριζόμενη διάρκεια ζωής τα εφτά έτη, δηλαδή μέχρι το πέρας

της 30ης Ιουνίου 2017. Η χρηματοδότηση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής

Σταθερότητας ορίστηκε στα 10 δις ευρώ μέσω της Ελληνικής Κυβέρνησης με την

συνδρομή της εκμετάλλευσης πόρων από τους μηχανισμούς ενίσχυσης της Ελληνικής

οικονομίας μέσω των συνεισφορών των χωρών της Ευρωζώνης και της οικονομικής

συνδρομής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Ταμείο Χρηματοπιστωτικής

Σταθερότητας-Hellenic Financial Stability Fund, 2013).

Αναφορικά με τη διοικητική σύσταση του Ελληνικού Ταμείου

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας επισημαίνεται ότι η διοίκηση του ορίστηκε να

απαρτίζεται από τα μέλη επταμελούς Διοικητικού Συμβούλιου αποτελούμενου από

τον Πρόεδρο και δύο (2) Αντιπρόεδρους, οι όποιοι θα ενέχουν θέση εκτελεστικών

μελών, καθώς και από επιπλέον τέσσερα (4) μέλη μη εκτελεστικού χαρακτήρα. Η

επιλογή τόσο του Προέδρου όσο και των Αντιπρόεδρων αλλά και των δυο μη

εκτελεστικών μελών ορίστηκε να τελείται υπό τη σύμφωνη γνώμη του Διοικητή της

Τράπεζας της Ελλάδος (Μουρατίδου, 2010).

84

Επιπλέον το σύνολο των δραστηριοτήτων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής

Σταθερότητας ορίστηκε να γίνεται με την συνδρομή εξωτερικών ελεγκτών, ενώ το

Διοικητικό Συμβούλιο υποχρεούται να υποβάλλει σε περίοδο εξαμηνιαίας βάσης

ειδική έκθεση στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, έκθεση η οποία και θα κοινοποιείται τόσο

στον υπουργό οικονομικών όσο και στο Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά

και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές

Νομισματικό Ταμείο καθώς η χώρα τελεί πλέον υπό καθεστώς χρηματοπιστωτικής

εποπτείας (Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας - Hellenic Financial Stability

Fund, 2013).

Η ίδρυση του συγκεκριμένου ταμείου από μέρους της κυβέρνησης

αποσκοπούσε στο να υπάρξει η σχετική πρόνοια για το ενδεχόμενο περαιτέρω

δυσμενών επιπτώσεων της κερδοφορίας του Ελληνικού τραπεζικού τομέα. Έτσι η

Ελλάδα προβαίνει στην κίνηση αυτή τον Ιούνιο του 2010 με σκοπό να προστατεύσει

την κεφαλαιακή θέση των τραπεζών μέσω συγκεκριμένης νομοθεσίας και κατόπιν

διαβουλεύσεων με τους δανειστές της τουτέστιν, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο την

Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βέβαια την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Υπουργείο

Οικονομικών, 2010).

4.8 Κριτήρια Ενεργοποίησης του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής

Σταθερότητας

Την πρωτοβουλία για το γεγονός της υποβολής αιτήματος στην υπαγωγή της

κεφαλαιακής ενίσχυσης από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας μπορεί να

αναλάβει είτε το ίδιο το πιστωτικό ίδρυμα είτε έπειτα από υπόδειξη της Τράπεζας της

Ελλάδος και μόνο με το κριτήριο ότι υφίστανται συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Αφενός δηλαδή να υπάρχει η εκτίμηση ύπαρξης βάσιμου κινδύνου σε σχέση με τη

δυνατότητα του πιστωτικού ιδρύματος να είναι ικανό να εμφανίζει συνέπεια απέναντι

στο ζητούμενο της κεφαλαιακής του επάρκειας, αφετέρου να έχει αποβεί αλυσιτελές

το σύνολο των προσπαθειών του πιστωτικού ιδρύματος για αύξηση των ιδίων

κεφαλαίων του μέσω της συμμετοχής τόσο της αξίας υφιστάμενων ή εναλλακτικά

νέων μετοχών (Μουρατίδου, 2010).

Το αίτημα του εκάστοτε πιστωτικού ιδρύματος προς το Ταμείο

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητες πρέπει απαρέγκλιτα να συνοδεύει επιχειρησιακό

σχέδιο κατά το οποίο θα παρατίθενται λεπτομερώς από την τράπεζα τα στοιχεία του

85

ύψους της ζητηθείσας κεφαλαιακής ενίσχυσης σε συνδυασμό με τη δέσμη μέτρων

όπου σκοπεύει να λάβει για ανάκτηση της φερεγγυότητας του όσο το δυνατόν

ταχύτερα. Επιπλέον, απαιτείται για την υλοποίηση του αιτήματος προς το Ταμείο

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητες και η παρουσίαση λεπτομερούς

χρονοδιαγράμματος εφαρμογής των μέτρων, με την παρουσίαση ρητής αναφοράς του

χρονικού πλαισίου εντός του οποίου το πιστωτικό ίδρυμα θα έχει τη δυνατότητα να

προχωρήσει στο ζητούμενο της αγοράς προνομιούχων μετοχών (Υπουργείο

Οικονομικών, 2010).

4.9 Προβλέψεις των πλαισίων λειτουργίας του Ταμείου

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

Το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας προνοεί εντός των πλαισίων

λειτουργίας του για τη διενέργεια των λεγόμενων τεστ αντοχών της κάθε τράπεζας

(stress tests), ενώ παράλληλα κρίνει επιβεβλημένη τη βελτίωση των δεικτών της

κεφαλαιακής του επάρκειας. Παράλληλα παρεμβαίνει το Ταμείο στην περίπτωση

όπου το ζητούμενο βελτίωσης των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας δεν μπορεί να

προέλθει από την συνδρομή των υφιστάμενων μετόχων ή άλλων επενδυτών

(Υπουργείο Οικονομικών, 2010).

Το Ταμείο επιπλέον μέσα στα πλαίσια λειτουργίας του παρεμβαίνει

αγοράζοντας προνομιούχες μετοχές συνδράμοντας έτσι στην κεφαλαιακή ενίσχυση

του τραπεζικού ιδρύματος. Η τράπεζα από την άλλη φέρει τη δυνατότητα

επανάκτησης των μετοχών της με το ίδιο αντίτιμο που τις διέθεσε εντός του χρονικού

πλαισίου πενταετίας και χωρίς να επιβαρύνεται με επιπλέον κόστος. Επιπλέον στην

περίπτωση όπου υπάρχει η δυνατότητα μετατροπής των προνομιούχων μετοχών σε

κοινές αυτό συντελείται υπό την προϋπόθεση ότι η κεφαλαιακή τους επάρκεια μένει

ανεπηρέαστη (Μουρατίδου, 2010).

Παράλληλα η επιτροπή της Βασιλείας ΙΙ πρότεινε προκειμένου να αποτραπεί

ο κίνδυνος περαιτέρω επιβάρυνσης των Ελλήνων φορολογούμενων οι τεθειμένοι όροι

διάσωσης των εκάστοτε χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να είναι ιδιαζόντως

αυστηροί, όταν το κράτος προβαίνει στη διάσωση ενός χρηματοπιστωτικού

ιδρύματος (Μουρατίδου, 2010).

86

Με βάση την προαναφερθείσα πρόταση όταν μια τράπεζα προβαίνει στη

ζήτηση κρατικής βοήθειας ή επαπειλείται με το ενδεχόμενο κατάρρευσης, τότε όλο το

σύνολο των εργαλείων άντλησης κεφαλαίων εκτός από τις κοινές μετοχές θα έχει τη

δυνατότητα μετατροπής τους ή διαγραφής του από τις εκάστοτε ρυθμιστικές αρχές.

Με τον τρόπο αυτόν δηλαδή θα πλήττονται μέσα από την διαδικασία αυτή εκείνοι οι

οποίοι προσφέρουν τα συγκεκριμένα κεφάλαια στην τράπεζα τουτέστιν, όσοι

κατέχουν ομόλογα και προνομιούχες μετοχές (Υπουργείο Οικονομικών, 2010).

87

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ

ΟΙ ΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

5.1 Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας

Το θεσμικό πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European

Stability Mechanism - ESM) υπό τα κελεύσματα της Συνθήκης μεταξύ των κρατών

μελών της Ευρωζώνης έχει να κάνει με τη σύσταση ενός διακυβερνητικού

οργανισμού δημόσιου διεθνούς δικαίου, ο οποίος θα εδρεύει στο Λουξεμβούργο

(Europedia.moussis.eu., 2012b).

Ο στόχος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας σχετίζεται με την

παροχή οικονομικής στήριξης με βάση τα κριτήρια αυστηρών όρων διαμορφωμένων

ανάλογα με το είδος της στήριξης, η οποία και κρίνεται επιβεβλημένη ώστε να είναι

εφικτό το γεγονός της διαφύλαξης της σταθερότητας χρηματοπιστωτικού χαρακτήρα

της Ευρωζώνης που άπτεται του συνόλου των κρατών μελών της (European Central

Bank, 2011).

Παράλληλα ο ESM προορίζεται για την παροχή στήριξης στα κράτη μέλη του

όταν κρίνεται ότι κάποια από αυτά φέρουν μειωμένη οικονομική ισχύ ή είναι

αντιμέτωπα με τον κίνδυνο μειωμένης δυνατότητας πρόσβασης στις

χρηματοοικονομικές ροές των αγορών. Ταυτόχρονα ο ESM υπόκειται σε καθεστώς

προτασιακού πιστωτή ερχόμενο όμως μετά από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Από

τα προαναφερθέντα προκύπτει ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα

βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με τη λειτουργία του Διεθνούς Νομισματικού

Ταμείου προκειμένου να παράσχει οικονομική στήριξη. Παράλληλα καθορίζεται το

γεγονός της επιδίωξης της ενεργούς συμμετοχής του ΔΝΤ τόσο εντός του τεχνικού

όσο και του χρηματοοικονομικού επιπέδου της ΕΕ. Τουτέστιν τα κράτη μέλη της

Ευρωζώνης τα οποία ενδέχεται να αναζητήσουν οικονομική υποστήριξη από τον

ESM προϋποθέτεται ότι απευθύνονται σε αυτόν εφόσον είναι εφικτή η

πραγματοποίηση αντίστοιχου αιτήματος στήριξης και από το ΔΝΤ

(europedia.moussis.eu, 2012b).

88

Ταυτόχρονα σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας

προβλέπεται η ανάγκη αυστηρής τήρησης σε σχέση με το πλαίσιο όπου διέπει το

Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, αλλά και το πλαίσιο όπου καλύπτει τις

μακροοικονομικές ανισορροπίες και τους κανόνες της ΕΕ για την οικονομική της

διακυβέρνηση. Περαιτέρω η οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ εξακολουθεί να

συνιστά το πρώτο πεδίο άμυνας απέναντι σε καταστάσεις οικονομικής αστάθειας και

κρίσης της ζώνης του Ευρώ όπου αναμφίβολα επηρεάζουν τη σταθερότητα των

χωρών όπου υπάγονται σε αυτήν (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών, 2012).

Επιπρόσθετα το Δημοσιονομικό Σύμφωνο το οποίο και συνιστά τη νέα

Συνθήκη όπου άπτεται του Συντονισμού και της Διακυβέρνησης της Οικονομικής και

Νομισματικής Ένωσης βρίσκεται σε αλληλεπίδραση και αλληλοσυμπληρώνεται από

την ισχύουσα Συνθήκη λειτουργίας του ESM. Και οι δυο προαναφερθείσες συνθήκες

αποσκοπούν στο ζήτημα της ενίσχυσης της οικονομικής ευθύνης και

αλληλοϋποστήριξης εντός των κρατών - μελών της ΟΝΕ. Σημειώνεται ότι από την 1η

Μαρτίου 2013, η υποστήριξη διαμέσου του ESM θα είναι εφικτό να παρασχεθεί υπό

το γεγονός της προϋπόθεσης ότι προηγουμένως έχει επικυρωθεί το Δημοσιονομικό

Σύμφωνο από τη μεριά του κράτους μέλους όπου ενδιαφέρεται να υπαχθεί στον ESM

για οικονομική στήριξη (europedia.moussis.eu, 2012b).

5.2 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και αποφάσεις για τον Ευρωπαϊκό

Μηχανισμό Σταθερότητας

Από την στιγμή όπου ο ESM αποσκοπεί στο ζητούμενο της διασφάλισης της

σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ευρωζώνης στο σύνολο του, το

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προχώρησε σε συμφωνία σχετικά με το ότι πλέον το άρθρο

122.2 της Συνθήκης όπου άπτεται της Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι

απαραίτητο για τον προαναφερθέντα σκοπό. Έτσι με τη σύμφωνη γνώμη των

αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων λήφθηκε η απόφαση το Δεκέμβριο του 2010 ότι

το συγκεκριμένο άρθρο δεν χρειάζεται να χρησιμοποιείται για τον σκοπό αυτό

(Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2011).

Συνεκδοχικά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έλαβε την απόφαση τάχιστης

ενεργοποίησης της απλοποιημένης διαδικασίας η οποία και προβλέπεται σύμφωνα με

το άρθρο 48 της 6ης παραγράφου για την Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ταυτόχρονα αποφασίστηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ότι η περάτωση της

89

διαδικασίας διαβούλευσης επιβάλλεται να είχε ολοκληρωθεί εμπρόθεσμα, ώστε να

ήταν εφικτή και τυπικά η έκδοση απόφασης στο διάστημα του Μαρτίου του 2011 ενώ

ταυτόχρονα την περίοδο εκείνη ορίστηκε και η ολοκλήρωση των διαδικασιών

έγκρισης σε εθνικό επίπεδο περί τα τέλη του 2012, καθώς και η προτεινόμενη έναρξη

ισχύος του ESM την 1η Ιανουαρίου 2013 όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως στην

παρούσα μελέτη (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2011).

Επιπρόσθετα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προχώρησε σε κάλεσμα των

υπουργών οικονομικών της Ευρωζώνης και της Επιτροπής προκειμένου οι εργασίες

διακυβερνητικής ρύθμισης να έχουν περατωθεί μέχρι τον Μάρτιο του 2011 σε σχέση

με το γεγονός της σύστασης του μελλοντικού μηχανισμού ESM με παράλληλη

ενσωμάτωση των γενικών χαρακτηριστικών όπου παρατίθενται στις δηλώσεις από

μέρους του Εurogroup της 28ης Νοεμβρίου 2010, η οποία και έχαιρε της επικύρωσης

του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ταυτόχρονα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όρισε την κατά

προαίρεση συμμετοχή και των κρατών - μελών όπου δεν υπάγονται στην Ευρωζώνη,

καθώς είναι εφικτή σε ad hoc βάση η συμμετοχή τους στις κινητοποιούμενες εργασίες

του μηχανισμού (Εuropean Commision, 2012b, europedia.moussis.eu, 2012b).

Επιπλέον σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το ζητούμενο της νέας

στρατηγικής για την Ευρώπη του 2020 σχετιζόμενο με την πολυπόθητη ανάπτυξη και

απασχόληση θα αποτελέσει τον κεντρικό μοχλό καθοδήγησης της ΕΕ και των

κρατών-μελών της οριζομένου ως σημαίνουσας αντίδρασης τους στα επίχειρα της

κρίσης, μέσα από το αίτημα της προώθησης και της πραγματοποίησης

μεταρρυθμίσεων διαρθρωτικού χαρακτήρα. Παράλληλα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

ήταν εκείνο το οποίο προχώρησε σε επικρότηση της ως τώρα επιτευχθείσας προόδου

μέσω της δρομολογηθείσας στρατηγικής από τις διαπιστώσεις της Έκθεσης της

Προεδρίας (europedia.moussis.eu, 2012b).

5.3 Διοικητική λειτουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού

Σταθερότητας

Ο ESM απαρτίζεται από Συμβούλιο Διοικητών την σύνθεση του οποίου

συνιστά το σύνολο των υπουργών οικονομικών των χωρών της ζώνης του Ευρώ, ενώ

παράλληλη είναι η συμμετοχή του Ευρωπαίου Επιτρόπου σε θέματα οικονομικών και

νομισματικών υποθέσεων καθώς και του προέδρου της ΕΚΤ, οι οποίοι ενέχουν θέση

παρατηρητή. Παράλληλα το συμβούλιο υποχρεούται να προβεί στην εκλογή είτε του

90

προέδρου του Eurogroup είτε κάποιου μέλους του Συμβουλίου (Κυπριακό Υπουργείο

Οικονομικών, 2012).

Επιπλέον το Συμβούλιο Διοικητών είναι αρμόδιο για τη λήψη σημαινουσών

αποφάσεων οι οποίες και απαιτούν την αμοιβαία ομοφωνία των παραβρισκόμενων

μελών σε θέματα που άπτονται της παροχής οικονομικής στήριξης, του καθορισμού

των όρων και των προϋποθέσεων της στήριξης, αλλά και των ζητημάτων αλλαγής

σχετιζόμενης με το ύψος της δανειοδοτικής ικανότητας αναφορικά με το

χρηματοοικονομικό κεφάλαιο του μηχανισμού ESM. Επίσης το Συμβούλιο

Διοικητών αποφασίζει για το ζήτημα του είδους των εργαλείων των οποίων υφίσταται

η δυνατότητα χρησιμοποίησης τους (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών, 2012).

Επιπλέον έχει αποφασιστεί ότι κατά παρέκκλιση είναι εφικτή η ενεργοποίηση

της διαδικασίας έκτακτης ψηφοφορίας στην περίσταση όπου η Επιτροπή της ΕΚΤ

συνάγει ότι το να μη ληφθεί άμεση απόφαση για το ενδεχόμενο μιας χώρας - μέλους

όπου χρήζει βοήθειας συνιστά απειλή μείζονος σημασίας για το γεγονός της

χρηματοπιστωτικής βιωσιμότητας της Ευρωζώνης. Στην περίπτωση όπου

περιγράφηκε προγενέστερα θα είναι απαιτητή η συγκέντρωση ψήφων ειδικής

πλειοψηφίας όπου αριθμούν το 85% του συνόλου των ψήφων όπου σχετίζονται με το

Συμβούλιο Διοικητών. Αντίθετα η λήψη όλων των υπολοίπων αποδόσεων είναι

εφικτό να τελείται με την παροχή ειδικής πλειοψηφίας ανερχόμενης στο 80% των

ψήφων (Eυρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, 2012, europedia.moussis.eu,

2012b).

Επιπλέον ο ESM ορίζεται ότι πρέπει να διαθέτει Συμβούλιο Διευθυντών το

οποίο και θα προβαίνει στην εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων τα οποία θα του

έχουν ανατεθεί μέσω του Συμβουλίου των Διοικητών, παράλληλα ορίζεται η

δυνατότητα κάθε κράτους μέλους τοποθέτησης ενός διευθυντή και ενός αναπληρωτή

διευθυντή. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση η λήψη όλων των αποφάσεων θα

τελείται με τη λειτουργία της ειδικής πλειοψηφίας του 80% των ψήφων (Eυρωπαϊκός

Μηχανισμός Σταθερότητας, 2012).

91

5.4 Κεφάλαια και χρηματοπιστωτική ενθάρρυνση Ευρωπαϊκού

Μηχανισμού Σταθερότητας

Είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός

Σταθερότητας στοχεύει στο να επιδιώξει τη λήψη και τη διατήρηση της υψηλότερης

αξιολόγησης μέσω των Διεθνών χρηματοοικονομικών οίκων αξιολόγησης,

επιδιώκοντας την ανώτερη αξιολόγηση «ΑΑΑ» (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών,

2012).

Ταυτόχρονα το ύψος του συνολικού εκδοθέντος κεφαλαίου του EMS

ανέρχεται σε €700 δις, εκ των οποίων τα €80 δις θα φέρουν τη μορφή καταβληθέντος

κεφαλαίου (paid in capital) την στιγμή όπου ορίστηκε να καταβληθούν από την

Ευρωζώνη πέντε δόσεις, τουτέστιν δυο δόσεις καταβλήθηκαν την περίοδο 2012,

άλλες δυο δόσεις ορίστηκαν για την περίοδο του τρέχοντος έτος και μια δόση για το

2014 (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών, 2012).

Από τις προαναφερθείσες δόσεις €620 δις προβλέπεται να λάβουν τη μορφή

δεσμευμένου κεφαλαίου του λεγόμενου callable capital από τις χώρες της

Ευρωζώνης, ποσά τα οποία δηλαδή τίθενται σε ενεργοποίηση ύστερα από τη λήψη

ομόφωνης απόφασης του Διοικητικού Συμβουλίου στην περίπτωση όπου εμφανίζεται

μείζονα μείωση του καταβληθέντος κεφαλαίου ή σημαίνουσα εκτάκτου χαρακτήρα

κατάσταση προς αποφυγή ενδεχόμενης χρεοκοπίας (Κυπριακό Υπουργείο

Οικονομικών, 2012).

Χρειάζεται να επισημανθεί το ζήτημα της διαφορετικής δομής κεφαλαίου του

ESM συγκριτικά με το προσωρινά καταβληθέν και δεσμευόμενο κεφάλαιο του EFSF

το οποίο έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με το ζήτημα των εγγυήσεων και της

διαφορετικής επιρροής του EFSF. Επί παραδείγματι, ο EFSF προβλέπει την αύξηση

του χρέους του δημοσίου στην περίσταση παροχής εγγυήσεων ενώ ο EMS προτείνει

το γεγονός της αύξησης του δημοσίου χρέους με παράλληλη καταβολή του

κεφαλαίου όπου έχει καταβληθεί αλλά και αύξηση της αποτελεσματικότητας με

ταυτόχρονη καταβολή του κεφαλαίου όπου έχει καταβληθεί. Επιπλέον το ποσοστό

όπου το κάθε κράτος μέλος της Ευρωζώνης χρειάζεται να καταβάλλει στο σύνολο

του εγγεγραμμένου κεφαλαίου του EMS θα εδράζεται στην κλείδα κεφαλαίου της

Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Επιπλέον υπολογίζεται ότι το ζήτημα της

Ελληνικής συνεισφοράς στο συνολικό εγγεγραμμένο κεφάλαιο του Ευρωπαϊκού

92

Μηχανισμού Σταθερότητας κυμαίνεται περίπου στα €19.716 δις. (Εuropean

Commision, 2012b).

Χρειάζεται επιπλέον να επισημανθεί ότι στη συνάντηση του Eurogroup όπου

έλαβε χώρα την 30η Μαρτίου 2012 υπήρξε συμφωνία των μελών του ότι στο ποσό

των €500 δις της χρηματοδοτικής ικανότητας του EMS δις θα συνυπολογιστούν

επιπρόσθετα και τα €200δις που ήδη έχει παρακρατήσει ο προσωρινός μηχανισμός

EFSF. Τουτέστιν το ύψος της ονομαστικής δανειοδοτικής ικανότητας του EMS

κυμαίνεται στα €700 δις και η πραγματική δανειοδοτική του ικανότητα υπολογίζεται

στα €500δις. Το οικονομικό καθεστώς αυτό θα έχει ισχύ μέχρι τον Ιούλιο του 2013

ενώ μετά την παρέλευση του Ιουλίου του 2013 το ύψος της δανειοδοτικής ικανότητας

του ESM θα περιοριστεί στο γεγονός της δυνατότητας στήριξης του μηχανισμού επί

μονίμου βάσεως κυμαινομένου στα €500 δις (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών,

2012).

Παράλληλα επιβάλλεται να τονιστεί ότι σε σχέση με το ζήτημα της παροχής

δανείων η άντληση ρευστότητας θα τελείται διαμέσου των αγορών μέσα από τη

συνεπαγόμενη έκδοση τίτλων χρηματοπιστωτικής υφής. Ταυτόχρονα το ζήτημα της

συνεισφοράς των κρατών - μελών θα χρησιμοποιείται μόνο σε περιστάσεις μη

αποπληρωμής των δανείων από τη δανειοδοτούμενη χώρα προς τους πιστωτές. Αυτό

συνεπάγεται ότι το ύψος των κεφαλαίων συνιστά a priori και έμμεση εγγύηση για το

ζητούμενο της αποπληρωμής των δανείων. Με τον προαναφερθέντα λοιπόν τρόπο

διασφαλίζεται και το ζητούμενο της υψηλής πιστοληπτικής ικανότητας του EMS.

(Εuropean Commision, 2012b).

5.5 Βελτιωτικές Προτάσεις των Μηχανισμών Σταθερότητας της

Ευρώπης

Επιβάλλεται να σημειωθεί ότι στις 21 Ιουλίου 2011 η Έκτακτη Σύνοδος του

Ευρωπαϊκού Συμβουλίου έλαβε την απόφαση σε σχέση με τις προϋποθέσεις όπου

χρειάζονται προκειμένου να υπάρξει βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της

ευελιξίας τόσο του EFSF όσο και του ESM (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών,

2012).

Η συζήτηση αυτή τελέστηκε προκειμένου να οριστούν οι προϋποθέσεις κατά

τις οποίες ο EFSF και ο μελλοντικός ESM θα είναι σε θέση να παράσχουν στήριξη

93

προληπτικού χαρακτήρα όπου θα άπτεται χωρών όπου δεν αντιμετωπίζουν

δημοσιονομικό πρόβλημα αλλά ενδέχεται να έρθουν αντιμέτωπες μελλοντικά με

κάποιες δυσκολίες χρηματοδότησης (Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών, 2012).

Άλλος ένας λόγος όπου έλαβε χώρα η προαναφερθείσα συζήτηση σχετίζεται

με το ενδεχόμενο της χρηματοδότησης ανακεφαλαιοποίησης ιδρυμάτων

χρηματοπιστωτικής υφής διαμέσου της παροχής δανείων σε κυβερνητικά σχήματα

συμπεριλαμβανομένων και των κρατών - μελών όπου δεν είναι υπαγμένα σε

πρόγραμμα. Σημειώνεται ότι οι όροι μιας παροχής αυτού του είδους άπτονται και του

χρηματοπιστωτικού ιδρύματος όπου θα λάβει υποστήριξη (Eυρωπαϊκός Μηχανισμός

Σταθερότητας, 2012, Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών, 2012).

Επιπλέον θέμα της προαναφερθείσας συζήτησης της 21ης Ιουλίου 2011

αποτέλεσε και η παρέμβαση των μηχανισμών σταθερότητας στο χώρο των

πρωτογενών και δευτερογενών αγορών με βάση την ανάλυση της ΕΚΤ και την

συνεπαγόμενη αναγνώριση από μέρους της, της παρουσίας ιδιαζόντως κρίσιμων

περιστάσεων στα πλαίσια της χρηματοπιστωτικής αγοράς. Επιπλέον η παρέμβαση

στις πρωτογενείς αγορές προτάθηκε να γίνεται εντός του πλαισίου εφαρμογής ενός

προληπτικού προγράμματος, ενώ η παρέμβαση στις δευτερογενείς αγορές προτάθηκε

να συντελείται εντός του πλαισίου ενός δανείου από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό

Σταθερότητας, ενίοτε όμως και χωρίς την παροχή δανείου. Γενικότερα τα

προαναφερθέντα εργαλεία συνιστούν επικουρικούς τρόπους υποστηρικτικής

οικονομικής βοήθειας σε συνδυασμό με την υφιστάμενη και συνηθισμένη παροχή

αμέσου δανείου (Eυρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, 2012).

5.6 Τρέχουσες εξελίξεις στα Ελληνικά Οικονομικά Δεδομένα -

Πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων

Το γεγονός της διηνεκούς οικονομικής αβεβαιότητας καθώς και η διαρκής

ανησυχία σε σχέση με την πορεία εξέλιξης του Ελληνικού χρέους επέφεραν ένα

σύνολο αρνητικών συνεπειών στην εγχώρια οικονομία. Η σημαντική συρρίκνωση του

ΑΕΠ και στη διάρκεια του 2012 οδήγησε σε περαιτέρω άνοδο του ποσοστού του

χρέους ως προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, το οποίο υπολογίζεται σε 14

ποσοστιαίες μονάδες, φτάνοντας δηλαδή από το 160% το 2012, το 2013 στο 174%.

Παράλληλα, η έκρηξη του δημοσιονομικού ελλείμματος συγκερασμένης με τις

κυβερνητικές ολιγωρίες των επιβληθεισών διαρθρωτικών αλλαγών επέφεραν την

94

επιπλέον ψήφιση μέτρων ύψους €14,2 δις, κατά τα κελεύσματα του Νέου

Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου στήριξης για τα έτη 2013 - 2016. Σημειώνεται ότι από το

συγκεκριμένο πλαίσιο στήριξης τα €9,4 δις άπτονται του τρέχοντος έτους (Τράπεζα

Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012).

Ταυτόχρονα το μακροοικονομικό σκηνικό της Ελληνικής ύφεσης διανθίζεται

από την τραγική πτώση των τιμών της οικονομικής δραστηριότητας συγκερασμένης

τόσο με την κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας αλλά και των πληθωριστικών τιμών.

Το εννεάμηνο του 2012 χαρακτηρίζεται από ρυθμό συρρίκνωσης του ΑΕΠ 6,6% και

6,5% σε σχέση με τους πρώτους έξη μήνες του 2012. Μείωση η οποία προκύπτει

εξαιτίας της καταναλωτικής συρρίκνωσης και της μείωσης της επενδυτικής

δραστηριότητας. Επισημαίνεται όμως ότι το θέμα της θετικής συμβολής

προερχομένης από το εμπορικό έλλειμμα αποδίδεται στη μείωση της εισαγωγικής

δραστηριότητας (Τράπεζα Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012).

Επιπλέον, η συνεχιζόμενη υποχώρηση των δεικτών απασχόλησης συνιστά

υπόδειξη των σημαντικών προβλημάτων της αγοράς εργασίας, ενώ ταυτοχρόνως τα

επίπεδα του πληθωρισμού παραμένουν στα ύψη καθώς κατά μέσον όρο το δεκάμηνο

του 2012 χαρακτηρίζεται από το ποσοστό του 1,6% με διαφαινόμενη όμως πτωτική

τάση. Ως προς το κρατικό έλλειμμα του προϋπολογισμού σημειώνεται ότι την

περίοδο του ενδεκάμηνου 2012 κυμάνθηκε σε €12,9 δις, ενώ το πρωτογενές έλλειμμα

διαμορφώθηκε στα €9,4 δις. Σε σχέση με το ποσοστό του πρωτογενούς ελλείμματος

σημειώνεται ότι αναμενόταν μείωση για τη διετία 2010-2012 κατά εννέα ποσοστιαίες

μονάδες. Βέβαια, η σημαντική μείωση σε σχέση με το μοναδιαίο κόστος εργασίας της

Ελλάδας οδήγησε σε ανάκτηση σε ποσοστό 70% της απολεσθείσας

ανταγωνιστικότητας της κατά την παρελθούσα δεκαετία (Τράπεζα Πειραιώς - ΑΤΕ

Bank, 2012).

Στις 13 Δεκεμβρίου 2012 το Eurogroup αποφάσισε το γεγονός της

δρομολόγησης εκταμίευσης ύψους €49 δις, ενώ επίκειται η έγκριση από το Διεθνές

Νομισματικό Ταμείου πόσου δόσης €3,3 δις με αποτέλεσμα συνολικά το νέο

δανειζόμενο ποσό να ανέρχεται στα €52 εκ’ των οποίων €34 δις εκταμιεύτηκαν το

Δεκέμβριο του 2012, με σκοπό τα €16 εξ αυτών να στοχεύσουν στο ζητούμενο

θωράκισης του Ελληνικού τραπεζικού κλάδου, την στιγμή όπου τα υπόλοιπα

χρήματα αναμένεται να εκταμιευθούν εντός του πρώτου τριμήνου του τρέχοντος

έτους. Η συγκεκριμένη συμφωνία κάνει προβλέψεις για μειώσεις του δημοσίου

95

χρέους διαμορφωμένες στο 124% του ΑΕΠ για το 2020 με παράλληλη σημαντική

μείωση κάτω από το 110% του ΑΕΠ σε βάθος χρόνου δεκαετίας, στο μακρινό

δηλαδή 2022 (Τράπεζα Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012).

Το φλέγον ζητούμενο της μείωσης του δημοσίου χρέους αναμένεται να

επέλθει μέσα από μια ακολουθία συντονισμένων ενεργειών. Ειδικότερα, αυτές

άπτονται της μείωσης 100 μονάδων βάσης σε σχέση με το επιτόκιο όπου

υπολογίζεται στο ζήτημα των διμερών δανείων στα πλαίσια του αρχικού

προγράμματος στήριξης. Ταυτόχρονα, υπάρχει η πρόνοια μείωσης 10 μονάδων βάσης

σε σχέση με το ποσό της προμήθειας όπου καταβάλλει η Ελλάδα για το ζήτημα των

δανείων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας EFSF.

Επιπλέον η αποπληρωμή τόσο των διμερών δανείων όσο και των δανείων όπου θα

λάβει η Ελλάδα από το ΕFSF παρατείνεται για το διάστημα 15 ετών με παράλληλη

αναβολή της καταβολής των τόκων από την Ελλάδα για το EFSF για 10 χρόνια.

Ταυτόχρονα, μεριμνάται η επιστροφή της Ελλάδας στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων

της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ακόμα, εντός του Δεκεμβρίου του 2012

περατώνεται και το ζήτημα της μείωσης του χρέους στο ποσό των €20,6 δις μέσω του

προγράμματος επαναφοράς ελληνικών ομολόγων της δευτερογενούς αγοράς με ίδια

κεφάλαια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

(europedia.moussis.eu, 2012a).

Το ζήτημα των προσφορών συμμετοχής στο πρόγραμμα των κατατεθειμένων

μεταξύ 3-11 Δεκεμβρίου 2012 έφτασαν τα €31,9 δις ενώ η μέση τιμή αγοράς τους

κυμάνθηκε στο 33,8%. Χρειάζεται να επισημανθεί ότι οι Ελληνικές τράπεζες εξαιτίας

του παρατεταμένου αποκλεισμού τους από το ζητούμενο των διεθνών αγορών

άντλησης κεφαλαίων, μαζί με το γεγονός της επικράτησης πολιτικής αστάθειας στην

Ελλάδα λόγω των διττών εκλογών του Μαΐου και του Ιουνίου 2012, συνέτειναν σε

μεγάλο βαθμό στο ζήτημα της μείωσης της τραπεζικής ρευστότητας και του

γεγονότος της συνεχιζόμενης εκροής καταθέσεων και στη διάρκεια των πρώτων έξι

μηνών του 2012. Η συγκεκριμένη βέβαια τάση ισοσταθμίστηκε σε μεγάλο βαθμό από

το γεγονός της διασφάλισης της πολυπόθητης ρευστότητας μέσα από τη λειτουργία

του Ευρωσυστήματος. Παράλληλα το διάστημα Ιουλίου - Σεπτεμβρίου του 2012

χαρακτηρίζεται από το γεγονός της σταθεροποίησης των καταθέσεων της Ελληνικής

αγοράς, οι οποίες και σημείωσαν μια θετική μεταβολή, η οποία ανήλθε σε 3% στο

διάστημα του τρίτου τριμήνου του 2012 (Τράπεζα Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012).

96

Επιπρόσθετα, χρειάζεται να αναφερθεί ότι τον Μάρτιο του 2012 περατώθηκε

η ολοκλήρωση του εθελοντικού προγράμματος ανταλλαγής ομολόγων (Private Sector

Involvement – PSI), στο οποίο η συμμετοχή των Ελληνικών τραπεζών σε σχέση με το

ποσό από ομόλογα και ομολογιακά δάνεια όπου συνεισέφεραν ανήλθε σε περίπου

€50 δις (όπως και προαναφέρθηκε σε προγενέστερη ενότητα) Το συγκεκριμένο

μέγεθος συνεισφοράς των τραπεζών συνιστούσε περίπου το 25% της συνολικής

περιμέτρου του προγράμματος. Η συγκεκριμένη ενέργεια των τραπεζών ήταν

καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία της περάτωσης του PSI σε συνδυασμό με το

αποτέλεσμα της υψηλής συμμετοχής των ιδιωτών σε ποσοστό όπου ανήλθε στο

96,6% (europedia.moussis.eu, 2012a, Το Βήμα - Οικονομία, 2013).

Στο σημείο όμως αυτό είναι επιβεβλημένο να τονιστεί ότι ο Ελληνικός

τραπεζικός τομέας μέσα στα πλαίσια της συνέχειας υλοποίησης του προγράμματος

PSI υπέστη σοβαρότατες απώλειες κεφαλαίων. Ειδικά με το ζήτημα της

προκαταβολής των €18 δις περί τα τέλη Μαΐου του 2012 σε σχέση με τις 4

μεγαλύτερες Ελληνικές τράπεζες απέναντι σε ενδεχόμενο μελλοντικών αυξήσεων

μέσω του Ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας επήλθε η

αποκατάσταση των συγκεκριμένων απωλειών σε συνδυασμό με τον ρόλο όπου

διαδραμάτισαν οι δείκτες κεφαλαιακής επαρκείας στο ζητούμενο σταθεροποίησης

του Ελληνικού πιστωτικού συστήματος (Το Βήμα - Οικονομία, 2013).

Ακόμα σημειώνεται ότι εντός του πλαισίου ανακεφαλαιοποίησης των

Ελληνικών τραπεζών, η Τράπεζα της Ελλάδος έλαβε μετά από αίτημα της προς αυτές

εντός του πρώτου τριμήνου του 2012 την αναφορά των λεπτομερών επιχειρηματικών

σχεδίων όπου άπτονται της περιόδου 2012-2015. Βάσει των προαναφερθέντων

επιχειρηματικών σχεδίων, τα οποία εμπεριέχουν τόσο τις επιδράσεις του PSI όσο και

τα αποτελέσματα όπου σχετίζονται με τον διαγνωστικό έλεγχο της BlackRock

Solutions σε σχέση με το εγχώριο δανειακό χαρτοφυλάκιο οι 4 Ελληνικές τράπεζες

όπου κριθήκαν ως βιώσιμες από την Τράπεζα της Ελλάδος είναι η Εθνική, η Alpha

Bank, η Πειραιώς και η Eurobank. Mε βάση λοιπόν τα περιθώρια βιωσιμότητας τους

καθορίστηκαν και οι ανάγκες για την κεφαλαιακή τους επάρκεια (Τράπεζα Πειραιώς

- ΑΤΕ Bank, 2012).

Το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου του 2012 το Ταμείο

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας προχώρησε στην παροχή πρόσθετης

προκαταβολής Κεφαλαίου, το οποίο ανερχόταν σε €1,5 δις με παράλληλη βεβαίωση

97

δέσμευσης €1,1 δις. Συνολικά οι προκαταβολές κεφαλαίου σε συνδυασμό με τη

βεβαίωση δέσμευσης όπου έχει παρασχεθεί από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής

Σταθερότητας ανήλθαν στα €7,3 δις και αφορούν το σύνολο σε σχέση με τις

κεφαλαιακές ανάγκες επί παραδείγματι της Τράπεζας Πειραιώς. Η

ανακεφαλαιοποίηση των τριών βιώσιμων Ελληνικών τραπεζών υπάρχει πρόβλεψη να

υλοποιηθεί μέσα σε τρεις φάσεις με βάση το νόμο 3864/2010 και την Πράξη

38/9.11.12 του Υπουργικού Συμβουλίου (Τράπεζα Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012).

Αρχικά λοιπόν εντός των προαναφερθέντων νομικών πλαισίων αναμενόταν

ως το πέρας Δεκεμβρίου 2012 να δινόταν πρόσθετη Προκαταβολή από το Ταμείο

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας προς τις Ελληνικές τράπεζες, ώστε ο δείκτης Core

Tier I να έφτανε τουλάχιστον το 9%. Επιπλέον, ορίστηκε με δεύτερη νομοθετική

πράξη το ζήτημα της έκδοσης των υπό αίρεση μετατρέψιμων ομολογιών μέχρι το

πέρας Ιανουαρίου του 2013, οι συγκεκριμένες ομολογίες ορίστηκε ότι πρόκειται

συνολικά να καλυφτούν από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Τράπεζα

Πειραιώς - ΑΤΕ Bank, 2012, Καραβίας, 2012).

Επιπρόσθετα η τρίτη φάση ορίζει το ζήτημα της ολοκλήρωσης της

διαδικασίας Ανακεφαλαιοποίησης Μετοχικού Κεφαλαίου, με χρήση κοινών μετοχών

έως και τα τέλη Απριλίου 2013, όπου στο μεσοδιάστημα αυτό οι ενδεχόμενες

αδιάθετες μετοχές προς ιδιώτες επενδυτές θα ληφθούν από το Ταμείο

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Επισημαίνεται ακόμα ότι στο ενδεχόμενο

επίτευξης σε σχέση με το ελάχιστο ποσοστό συμμετοχής των ιδιωτών στην

Ανακεφαλαιοποίηση Μετοχικού Κεφαλαίου δηλαδή περί το 10%, το σύνολο των

ιδιωτών επενδυτών αναμένεται να λάβει τίτλους σχετιζόμενους με τα παραστατικά

δικαιώματα όπου φέρουν από την κτήση μετόχων σχετικά με το ζήτημα των κοινών

μετοχών όπου λήφθηκαν από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στη

διαδικασία Ανακεφαλαιοποίησης Μετοχικού Κεφαλαίου (Καραβίας, 2012).

5.7 Συνθήκη της Βασιλείας ΙΙΙ και κεφαλαιακή επάρκεια και

ρευστότητα των τραπεζών

Η Βασιλεία II μέχρι ενός ορισμένου σημείου δεν υπολόγισε σωστά τους

χρηματοπιστωτικούς κινδύνους και μέχρι ενός σημείου υπερεκτίμησε τη δυνατότητα

των τραπεζών για αποτελεσματική διαχείριση τους. Συνέπεια τούτου είναι ότι οι όροι

της χρηματοπιστωτικής εποπτείας που έπονται επιβάλλεται να είναι σχεδιαστικά

98

πολυπλοκότεροι. Η πλέον πρόσφατη αναθεώρηση της Εποπτείας, η λεγόμενη

Βασιλεία ΙΙΙ, στοχεύει στην κάλυψη των ζητημάτων των κεφαλαίων, της ρευστότητας

και των προβλέψεων ενώ αναμένεται να προκαλέσει αύξηση των αμυνών με

παράλληλο περιορισμό της προ-κυκλικής μόχλευσης εντός του τραπεζικού

συστήματος (Σαπουντζόγλου & Πεντότης, 2009). Η ισχύς της έναρξης της

προσδιορίστηκε χρονικά περί τα τέλη του 2012. Σε αδρές γραμμές, η Βασιλεία III

μεριμνά για την εξέλιξη του παρόντος πλαισίου (Ζαρκαδούλα, 2011) στα εξής πεδία:

(Α) Προτείνει τη βελτίωση σε σχέση με τα εσωτερικά υποδείγματα μέτρησης

κινδύνων μέσα από τη δημιουργία υποδειγμάτων, τα οποία θα φέρουν την ικανότητα

κάλυψης όλων των διαστάσεων του κινδύνου, στο μέτρο του εφικτού, καθώς όπου

υφίσταται υπόδειγμα κινδύνου αυτό είθισται να ικανοποιεί τους κινδύνους όπου

ελλοχεύουν σε ομαλές περιόδους και όχι σε σημαίνουσες περιόδους, στιγματισμένες

από αναταράξεις και κρίσεις (Χριστοφόρου, 2011).

(Β) Ταυτόχρονα, προτείνει τη λήψη πιο αποτελεσματικών συστημάτων εσωτερικού

ελέγχου αλλά και τρόπου διακυβέρνησης των πιστωτικών ιδρυμάτων. Αυτό βέβαια

συνεπάγεται και μια ακολουθία πολύ πιο αυστηρών κριτηρίων όπου άπτονται της

κατοχής νευραλγικής σημασίας θέσεων, με παράλληλη τη θέσπιση ενός

ανταποδοτικού συστήματος αμοιβών, το οποίο θα αποτρέπει από το ενδεχόμενο της

υπερβάλλουσας ανάληψης κινδύνων (Χριστοφόρου, 2011).

(Γ) Προτείνει τον επαρκή προσδιορισμό ρευστότητας, κάτι το οποίο θα έχει

δεσμευτικό χαρακτήρα και ιδιαίτερη έμφαση θα δίνεται στο ζήτημα της διάρθρωσης

των πηγών ρευστότητας (Χριστοφόρου, 2011).

(Δ) Προτείνεται η πιθανότητα υπολογισμού της ενδεχόμενης υποεκτίμησης κινδύνων.

Τουτέστιν, οι νέες προτάσεις επιβάλλεται να είναι στραμμένες στην κατεύθυνση μιας

εντατικότερης και προσεκτικότερης προσδιορισμένης τακτικής σε σχέση με την

ανάληψη κινδύνων (Μουρατίδου 2010).

(Ε) Η Βασιλεία ΙΙΙ συστήνει στο μέτρο του εφικτού την αποφυγή της αδιαφάνειας

πλείστων όσων τραπεζικών προϊόντων, για το λόγο αυτό προτείνει την ύπαρξη

κανόνων σχετιζόμενων με τη δημοσιοποίηση και τη μείωση του κινδύνου

αντισυμβαλλόμενου. Οι συγκεκριμένοι κανόνες επιβάλλεται να λάβουν υπόψη τους

το γεγονός της αποτίμησης των τιμών αγοράς αλλά και ότι το γεγονός της λογιστικής

της εύλογης αξίας δεν είναι απαραίτητο να τίθεται σε εφαρμογή σε σχέση με όλα τα

στοιχεία ενεργητικού και παθητικού (Χριστοφόρου, 2011).

99

(ΣΤ) Η Bασιλεία ΙΙΙ θιγεί το ζήτημα της αντιμετώπισης του φαινομένου της προ-

κυκλικότητας. Εξαιτίας του προαναφερθέντος φαινομένου, η Βασιλεία ΙΙ έχει

πλείστες όσες φορές δεχθεί δριμύτατες κατηγορίες. Συγκεκριμένα, θεωρείται ότι το

πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ προκαλεί αύξηση της ευαισθησίας σε σχέση με τις

κεφαλαιακές απαιτήσεις εν καιρώ κινδύνου. Κατ επέκταση, αυτό σημαίνει ότι σε

χρονικές περιόδους ανάπτυξης και ανόδου της οικονομίας όπου ο κίνδυνος είναι σε

ύφεση είναι απαραίτητο πολύ λιγότερο ύψος κεφαλαίου, ενώ αντίθετα σε περιόδους

οικονομικής έφεσης, όπου υπάρχει ραγδαία αύξηση του κινδύνου, είναι απαιτητό

πολύ μεγαλύτερο ύψος κεφαλαίου (Μουρατίδου, 2010).

Συνεκδοχικά, μελετώνται προτάσεις ώστε να εισαχθούν από τα πιστωτικά

ιδρύματα στη λειτουργία των συστημάτων διαβάθμισης διάφορα στοιχεία της

κυκλικής συμπεριφοράς των εκάστοτε πελατών τους συνδυασμένων με την

αντίστοιχη προσαρμογή των ενδεχόμενων πιθανοτήτων αθέτησης αλλά και του

ενδεχόμενου ποσοστού ζημίας σε πιθανό κίνδυνο αθέτησης ή εναλλακτικά τα

πιστωτικά ιδρύματα να προχωρήσουν στην υιοθέτηση πολιτικής δυναμικών

προβλέψεων. Οι δυναμικές προβλέψεις σε ομαλές περιόδους βοηθούν στην

συσσώρευση προβλέψεων, οι οποίες μπορεί να φανούν χρήσιμες σε χαλεπούς

καιρούς (Μουρατίδου, 2010).

5.8 Η Ελλάδα αντιμέτωπη με το φάσμα μιας πολυετούς περιπέτειας

Η Ελλάδα με την είσοδο της στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση όχι

μόνο δεν προέβη σε απαραίτητες διαρθρωτικής υφής μεταρρυθμίσεις, οι οποίες και

θεωρούνταν επιβεβλημένες μετά την είσοδο της στην ΟΝΕ, τουναντίον δημιούργησε

έναν δημόσιο τομέα έμπλεο υπαλλήλων χωρίς την συνεκδοχική βελτιστοποίηση των

παρεχόμενων υπηρεσιών του. Απότοκο αυτών ήταν η σημαντική επιδείνωση των

εσωτερικών και εξωτερικών ελλειμμάτων της χώρας (Χαρδούβελης Γκίκας, 2008). Η

κατάσταση το 2009 οδηγείται έτσι στο μη περαιτέρω, με το ύψος των κρατικών

δαπανών να ανέρχεται σε ποσοστό 41%, το οποίο και υπερέβαινε το ποσοστό των

εσόδων κατά €36 δις ούτως ειπείν 15,6% του ΑΕΠ (Χαρδούβελης- Γκίκας, 2011β).

Οι διαδοχικές υποβαθμίσεις της Ελληνικής πιστοληπτικής ικανότητας και το

ξέσπασμα της κρίσης χρέους του Ελληνικού δημοσίου θέτουν την Ελλάδα μπροστά

στο φάσμα μιας πολυετούς περιπέτειας, αναγκάζοντας την να προβεί τάχιστα στη

λήψη διαρθρωτικών αλλαγών και περιστολής των δαπανών του δημοσίου τομέα.

Μολαταύτα η Ευρωζώνη φοβούμενη το ενδεχόμενο διάχυσης της κρίσης και στα

100

υπόλοιπα μέλη της και παρά την εφεκτική έως και αρνητική στάση των αγορών,

προβαίνει σε δανεισμό της Ελλάδος καθώς ο κίνδυνος χρεοκοπίας της χώρας θα

κατακρήμνιζε και το Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, το οποίο εντός των

χαρτοφυλακίων του εμπεριείχε και πλείστα όσα Ελληνικά ομόλογα (Καραβίας,

2012).

Παρά τον διεθνή πανικό που επικράτησε λόγω της παγκόσμιας

χρηματοπιστωτικής κρίσης σε όλο το φάσμα των αγορών, χρειάζεται να επισημανθεί

ότι οι βαθύτερες αιτίες του Ελληνικού χρέους είναι αυτόχθονες. Η παγκόσμια κρίση

απλώς συνιστά τον αντικατοπτρισμό της συσσώρευσης του εγχώριου μείζονος

δημοσιονομικού προβλήματος (Χαρδούβελης Γκίκας, 2008).

Την τελευταία δεκαετία η Ελλάδα είχε βασίσει την ανάπτυξη της σε πλείστα

όσα δανεικά χρήματα, με ταυτόχρονο το γεγονός του ότι οι απαιτήσεις της Ελληνικής

κοινωνίας για ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο δεν εδράζονταν στα αποτελέσματα της

εγχωρίας παραγωγής. Απότοκο όλων αυτών ήταν να εκραγεί η φούσκα και να

αρχίσουν οι διαδοχικές περιστολές δαπανών, με περικοπές των Ελληνικών

εισοδημάτων και ενάμισι εκατομμύριο καταγεγραμμένους ανέργους την παρούσα

χρονική συγκυρία. Ενδεχομένως η έκρηξη της φούσκας για την Ελλάδα να μπορεί

μακροπρόθεσμα να έχει και ένα θετικό σημείο, καθώς όσο νωρίτερα εκρήγνυται μια

φούσκα τόσο πιο συρρικνωμένη είναι σε μέγεθος και συνεκδοχικά επιφέρει λιγότερες

συνέπειες. Καθίσταται λοιπόν προφανές ότι εξαιτίας των τραγικών λαθών των

ιθυνόντων και της κατασπατάλησης του δημοσίου χρήματος, το σπάσιμο της

φούσκας ήταν αναπόφευκτο με έναυσμα οποιαδήποτε διατάραξη ικανή να

προκαλέσει τόσο βαθειά ύφεση στον Ελλαδικό χώρο (Χαρδούβελης- Γκίκας, 2011β).

Έτσι λοιπόν το 2010 η Ελλάδα αναγκάζεται και μπαίνει σε φάση μεγάλης

δημοσιονομικής προσαρμογής, προσπαθώντας να συρρικνώσει σταδιακά τα

δημοσιονομικά της ελλείμματα και να προχωρήσει σε ανάπλαση των δομών της

οικονομίας της. Αδιαφιλονίκητα η λειτουργία της οικονομίας δεν γίνεται να

εδράζεται στα δεδομένα του πρωθύστερου καθεστώτος της ΟΝΕ, καθώς το 2020

στοχεύεται το κράτος να συνιστά μόνο το ένα τρίτο της οικονομίας από το 50% όπου

συνιστά σήμερα (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

101

Συμπερασματικές Επισημάνσεις

Η λήψη δημοσιονομικών πακέτων προκειμένου να διασωθεί ο τραπεζικός

τομέας αφθόνησε σε συνδυασμό με τους πλείστους όσους μηχανισμούς

χρηματοπιστωτικής σταθερότητας όπου ενεργοποιήθηκαν ανάμεσα στους οποίους

διακρίνεται η συμβολή του ΕLA, του EFSF και του τρέχοντος μετασχηματισμού του

σε ΕSM. Έτσι λοιπόν οι νομισματικές αρχές με πρώτη και κύρια τη Fed καινοτομούν

επινοώντας νέα ευρηματικά μέτρα για την ενίσχυση της ρευστότητας των τραπεζών.

Εν τέλει οι αρχές τα καταφέρνουν και το 2010 χαρακτηρίζεται ως έτος

σταθεροποίησης αλλά και ανάκαμψης για την Ευρώπη. Βέβαια, παρά την

καταγεγραμμένη ανάπτυξη ο δυτικός κόσμος εξακολουθεί να διαβιεί ερχόμενος

αντιμέτωπος με τα απόνερα της κρίσης αλλά και με τα ζητήματα της υψηλής

μόχλευσης των κρατών, του ευάλωτου χρηματοπιστωτικού τομέα, των υψηλών

πραγματικά επιτοκίων και με την επικράτηση των προ-κρίσης μεγάλων

ανισορροπιών.

Ταυτόχρονα με την συνδρομή των G-20 χωρών αλλά και την παρελθούσα

ομάδα των κρατών της Βασιλείας, η Ευρώπη προβαίνει σε αναμόρφωση του διεθνούς

χρηματοοικονομικού συστήματος και αλλαγής του κανονιστικού της πλαισίου για την

δημιουργία ενός σταθερού μέλλοντος, λιγότερου μοχλευμένου, πιο ευαίσθητου στους

κινδύνους και γενικότερα με λιγότερη ροπή στην επίδραση των εξάρσεων. Ήδη έχουν

τεθεί σε εφαρμογή νέες κανονιστικές ρυθμίσεις στην Ευρώπη και στην Αμερική μέσα

από τη θέσπιση αυστηρών διεθνών κανονισμών σε σχέση με το ζήτημα της

τραπεζικής κεφαλαιακής επαρκείας, οι επονομαζόμενες ρυθμίσεις της Συμφωνίας της

Βασιλείας ΙΙΙ (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Χρειάζεται όμως να επισημανθεί ότι δυστυχώς το γεγονός της ανάπτυξης

αποδείχτηκε περίτρανα ετεροβαρές, καθώς ο Ευρωπαϊκός Νότος έχανε βαθμηδόν την

ανταγωνιστικότητα του και ο Βορράς κέρδιζε, με αποτέλεσμα τα ελλείμματα σε

σχέσεις με τρέχουσες συναλλαγές του Νότου να μεταβάλλονται σε πλεονάσματα και

με την Ευρωζώνη συνολικά να παρουσιάζει μηδενικό ή ελαφρώς μηδενικό ισοζύγιο

έναντι του υπολοίπου κόσμου. Το μείζον πρόβλημα λοιπόν έγκειται στο ότι το

γεγονός της εισόδου στη ζώνη του Ευρώ απαιτούσε σύγκλιση μόνο σε σχέση με τα

102

ονομαστικά μεγέθη του πληθωρισμού και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και όχι

των μεγεθών της πραγματικής οικονομίας.

Το 2010 με αφορμή το Ελληνικό μείζον δημοσιονομικό πρόβλημα και τα

σημαίνοντα προβλήματα της Ελληνικής οικονομίας, οι αγορές προβαίνουν στην

ανακάλυψη της αλήθειας περί της κοινής νομισματικής πολιτικής, η οποία εδραζόταν

στις βάσεις ενός ημιτελούς δημοσιονομικού οικοδομήματος. Συνέπεια τούτου ήταν

ότι πλείστα όσα αμοιβαία κεφάλαια τα οποία κατείχαν τεράστιους διαχειριστικούς

πόρους και εμφανίζοντας τεράστια άρνηση αντίληψης του πολιτικού διακυβεύματος

της Ευρωζώνης και της Ενωμένης Ευρώπης, είτε ακολούθησαν την τακτική

αποφυγής της έκθεσης στο ευρωπαϊκό ρίσκο είτε προέβησαν σε επενδύσεις με

κριτήρια αμιγώς οικονομοτεχνικής υφής ποντάροντας στην πιθανότητα

κατακερματισμού της ζώνης του Ευρώ. Τουτέστιν, η διεθνής κρίση μεταλλάσσεται σε

κρίση σε σχέση με τους συνεκτικούς δεσμούς της Ευρωζώνης.

Έτσι το 2010 οι κυβερνήσεις της ζώνης του Ευρώ φαίνεται να εκτοπίζονται

από την εξέλιξη των γεγονότων και εκείνες να ακολουθούν τα γεγονότα, χωρίς να

είναι σε θέση να έρθουν σε συμφωνία για το μέγεθος της αδήριτης ανάγκης

συνεργασίας μεταξύ τους σε διασυνοριακό επίπεδο. Όψιμα λοιπόν το Μάιο του 2010

οι Ευρωπαϊκές ηγεσίες σώζουν την Ελλάδα από τον κίνδυνο χρεοκοπίας μέσα από

την παροχή τριετούς δανείου ύψους €110 δις, και εν συνεχεία δημιουργούν κοινό

ταμείο το οποίο ανέρχεται στα €750 δις και λήγει το 2013 (Χαρδούβελης Γκίκας,

2011β, Καραβίας, 2012).

Παράλληλα τον Φεβρουάριο του 2011 η Ευρώπη επεκτείνει τον συντονισμό

των πολιτικών της δράσεων. Οι βασικοί χρηματοδότες της ζώνης του Ευρώ,

τουτέστιν η Γερμανία και η Γαλλία έχοντας ως όπλο διαπραγματεύσεων το ζήτημα

της διεύρυνσης του EFSF αλλά και το ζήτημα του βαθμού ευελιξίας του, ώστε να

είναι σε θέση να έρχεται αντιμέτωπο με τις κρίσεις, συνεχίζουν να δείχνουν επιμονή

για τη δημιουργία Σύμφωνου Ανταγωνιστικότητας σε σχέση με το φάσμα των χωρών

της Ευρωζώνης. Το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας επιβάλλεται λοιπόν να περιέχει

όρους κοινής αποδοχής για τα θέματα της πολιτικής μισθών και εισοδημάτων, αλλά

και για τα φλέγοντα ζητήματα ασφαλιστικών ή φορολογικών πολιτικών, ώστε να

είναι σε θέση να παρέχει περισσότερες εγγυήσεις για ένα μέλλον κοινού νομίσματος

με όσο το δυνατόν λιγότερα εμπόδια (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

103

Επίλογος - Η Ελληνική Πρόκληση

Η Ελλάδα είναι αντιμέτωπη με μια μεγάλη πρόκληση, καθώς ο ρόλος του

ιδιωτικού τομέα ευρύνεται και καλείται να καλύψει το κενό της κλιμακωτής

απόσυρσης του δημοσίου τομέα σε σχέση με το ζήτημα της παραγωγής υπηρεσιών.

Πραγματικά, το κράτος καταβάλλει κάποιες προσπάθειες εξυγίανσης και

εκλογίκευσης της λειτουργίας του, προσπαθώντας στο μέτρο του εφικτού. Το κράτος

προσπαθεί δηλαδή να μειώσει τις σπατάλες και τη γραφειοκρατία και να προβεί σε

σημαίνουσες μεταρρύθμισες διαρθρωτικού χαρακτήρα ή έτσι τουλάχιστον

φθέγγονται οι κρατούντες την στιγμή όπου πλέον το 1/3 του Ελληνικού πληθυσμού

διαβιεί κάτω από τα όρια της φτώχειας και 500.000 οικογένειες παρουσιάζουν αμιγώς

μηδενικό εισόδημα.

Παράλληλα επιτάσσονται κινήσεις ενθάρρυνσης της εξωστρέφειας του

ιδιωτικού τομέα και μετατόπιση του κέντρου βάρους του στην ποιότητα των

παρεχόμενων υπηρεσιών του (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Ο πινάκας 2 περιλαμβάνει το σύνολο των προβλέψεων της περιόδου

Νοεμβρίου / Δεκεμβρίου 2010 για το διάστημα της χρονικής περιόδου έως το 2020.

Τόσο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο όσο και η Τρόικα εικάζουν ότι το σύνολο των

διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα σταθούν ικανές να αυξήσουν την Ελληνική

ανταγωνιστικότητα προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ θα προξενήσουν παράλληλη

συγκράτηση της αύξησης των πραγματικών μισθών από την ακολουθία της

συνεπαγόμενης αύξησης της παραγωγικότητας. Ελπίζεται δηλαδή ότι με το σχέδιο

αυτό θα προκληθεί ανάκτηση της παρελθούσας απολεσθείσας ανταγωνιστικότητας

(Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β).

Εύλογα λοιπόν αναφύεται το ερώτημα πως θα προκύψει ανάπτυξη μέσα σε

μια εποχή «ισχνών αγελάδων». Το ερώτημα αυτό απαντάται, στο ότι πλέον η

πολυπόθητη ανάπτυξη δεν θα εδράζεται στις δημόσιες δαπάνες. Τουναντίον,

αναμένεται να προκληθεί από το γεγονός της μείωσης του ειδικού βάρους του

δημοσίου τομέα στην οικονομία και τη συνεκδοχική αύξηση των δεικτών

ανταγωνιστικότητας όπου άπτονται του ιδιωτικού τομέα.

104

Πίνακας 2: Οι Σημαντικότερες προβλέψεις της ΕΕ & της ΕΚΤ & του ΔΝΤ για την

Ελλάδα έως το 2020

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2020

ΑΕΠ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ

(%ΜΕΤΑΒΟΛΗ) -2,0 -4,5 -3,0 1,1 2,1 2,1 2,7 2,7

ΑΕΠ ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΤΗΣ

(%) 1,3 2,2 1,5 0,4 0,8 1,2 1,3 1,8

ΑΕΠ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ (€ ΔΙΣ) 235 229 227 230 237 244 254 311

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ

ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ (%ΑΕΠ) -11,1 -10,4 -7,1 -6,1 -5,2 -4,3 -3,3

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ ΕΠΙΤΟΚΙΟ

ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ (%

ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ) 4,8 4,9 4,6 5,0 5,4 5,7 5,7 5,7

ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΔΕΚΑΕΤΟΥΣ

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ

ΟΜΟΛΟΓΟΥ(μονάδες βάσης) 225 275 350 350 350 350 350

ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ

ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΔΕΚΑΕΤΟΥΣ

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ

ΟΜΟΛΟΓΟΥ(μονάδες βάσης)

550 525 350 300 300 300 250

ΔΑΠΑΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΚΟΥΣ (€

ΔΙΣ) 12,4 14,6 14,9 17,2 19,6 21,3 21,4 23,1

ΔΑΠΑΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΚΟΥΣ (%

ΑΕΠ) 5,3 6,4 6,6 7,5 8,3 8,7 8,4 7,4

ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΔΑΠΑΝΕΣ

(% ΑΕΠ) 47,9 43,1 43,2 42,2 40,7 37,3 36,1 34,4

ΕΣΟΔΑ ΓΕΝΙΚΗΣ

ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ (% ΑΕΠ) 37,8 39,8 42,4 43,2 44,2 43,4 42,0 40,3

ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟ

(% ΑΕΠ) -10,1 -3,3 -0,8 1,1 3,5 6,0 6,0 6,0

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ (%ΑΕΠ) -15,4 -9,6 -7,4 -6,4 -4,8 -2,7 -2,4 -1,4

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ(€ ΔΙΣ) -36,1 -22,2 -16,7 -14,7 -11,3 -6,6 -6,2 -4,4

ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ (% ΑΕΠ) 127 141 152 158 158 154 150 131

ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ(€ ΔΙΣ) 298 324 344 363 374 376 381 408

ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ (% ΑΕΠ

ΜΕ 2% ΥΨΗΛΟΤΕΡΟ

ΕΠΙΤΟΚΙΟ ) 127 141 152 158 159 155 153 145

ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ(% ΑΕΠ

ΜΕ 1% ΥΨΗΛΟΤΕΡΗ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ) 127 139 148 151 147 140 132 91

Πηγή: (Χαρδούβελης Γκίκας, 2011β)

http://web.xrh.unipi.gr/attachments/131_Hardouvelis_Crises_Feb_2011.pdf

105

Βιβλιογραφία

Ξενόγλωσσες Αναφορές

1. Adrian, T., & Shin, H. S., (2009). The Shadow Banking System: Implications

for Financial Regulation, Federal Reserve Bank of New York Staff Reports,

No. 382, pp.1-18.

2. Attinasi, G. M, Checherita, C., & Nickel, C., (2009). What Explains the Surge

in Euro Area Sovereign Spreads During the Financial Crisis of 2007-2009?

European Central Bank, Working Paper Series, No. 1131, p.p. 1-49.

3. Barrios, S., Iversen, P., Lewandowska, M., & Setzer, R., (2009). Determinants

of Intra-Euro Area Government Bond Spreads During the Financial Crisis,

European Commission Economic Papers, No. 388, p.p. 1-28.

4. Boot, W. A., & Thakor, V. A., (1997). Financial System Architecture, The

Review of Financial Studies, Vol. 10, No. 3, pp.693-733.

5. Bryant, R. C., Garganas, N. C., & Tavlas, G. S., (2001). Greece’s Economic

Performance and Prospects, Reports by Bank of Greece and The Brookings

Institution, pp.1-654.

6. Buiter, W., & Rahbari, E., (2011). The Future of the Euro Area: Fiscal Union,

Break-Up or Blundering Towards a ‘you break it you own it Europe’, Global

Economics View, pp.1-56.

7. Buiter, W., Michels, J., & Rahbari, E., (2011). ELA: An Emperor without

Clothes? Citigroup Global Markets, Global Economics View, pp.1-16.

8. Caballero, R. J., (2010). The "Other" Imbalance and the Financial Crisis,

National Bureau of Economic Research, Working Paper Series, Working

Paper 15636, pp. 1-43.

9. Cai, J., Cherny, K., & Milbourn T., (2010). Compensation and Risk Incentives

in Banking and Finance, Economic Commentary, Federal Reserve Bank of

Cleveland, No. 13, pp. 1-6.

10. Calomiris, W. C., (2011). An Incentive Robust Program for Financial Reform,

National Bureau of Economic Research, pp.1-45.

106

11. Chortareas, E. G., Girardone, C., & Ventouri, A., (2012), Financial Freedom

and Bank Efficiency: Evidence from the European Union, Economics and

Finance Working Paper Series, No.12-12, pp.1-33.

12. Diamond, W. D., & Rajan, G. R., (2010). Fear of Fire Sales and the Credit

Freeze, Bank for International Settlements, No. 305, pp.1-41.

13. European Central Bank, (2011). The European Stability Mechanism,

European Central Bank Monthly Bulletin, pp.1-14.

14. European Commission, (2010). Report on Greek Government Deficit and

Debt Statistics, Brussels, 8.1.2010 COM (2010) 1 final, pp.1-30.

15. European Financial Stability Facility-EFSF, (2011a). Financial Assistance

Facility Agreement between European Financial Stability Facility the Hellenic

Republic as Beneficiary Member State and the Bank of Greece, pp.1-32.

16. European Financial Stability Facility-EFSF, (2011b). EFSF Guideline on

Recapitalisation of Financial Institutions (FIs) via Loans to Non-Programme

Countries, pp. 1-6.

17. European Financial Stability Facility-EFSF, (2011c). Section A – EFSF

General Questions, pp.1-23.

18. Fama, F. E., (1991). Efficient Capital Markets: II, The Journal of Finance,

Vol. 46, No. 5, pp. 1-44.

19. Fons, S. J., (2008). Testimony of Jerome S. Fons Before the Committee on

Oversight and Government Reform, United States House of Representatives,

pp. 1-8.

20. Lhoneux, D. E., (2012). Monetary Policy in the Euro Area and Institutional

Challenges, Swedbank’s Economic Outlook Seminar on “Understanding

economic policy during and after the crisis”, pp.1-21.

21. Malliaropulos, D., (2011). Competitiveness, External Deficit and External

Debt of the Greek Economy, Economy & Markets, Eurobank Research,Vol.6,

No.7, pp. 1-14.

22. Mayer, T., (2011). Euroland’s Hidden Balance-of-Payments Crisis, Reports on

European Integration, EU Monitor 88, Deutsche Bank Research, pp. 1-8.

107

23. Nyberg, L., (2000). The Infrastructure of Emergency Liquidity Assistance-

What is Required in today’s Financial System? Speech at the CGFS regional

meeting in Tokyo, pp. 1-4.

24. Obstfeld, Μ., & Rogoff, Κ., (2009). Global Imbalances and the Financial

Crisis: Products of Common Causes, Paper prepared for the Federal Reserve

Bank of San Francisco Asia Economic Policy Conference, University of

California, Berkeley, and Harvard University, pp.1-70.

25. Plenderleith, I., (2012). Review of the Bank of England’s Provision of

Emergency Liquidity Assistance in 2008–09, Report Presented to the Court of

the Bank of England, pp.1-107.

26. Reinhart, C. M., & Rogoff, Κ. S., (2009). The Aftermath of Financial Crises,

International Aspects of Financial Market Imperfections, Paper prepared for

presentation at the American Economic Association meetings in San

Francisco, p.p. 1-13.

27. Shambaugh, J. C., (2012). The Euro’s Three Crises, Brookings Papers on

Economic Activity, McDonough School of Business, Georgetown University

and NBER, pp. 1-55.

28. Sibert, A., (2010). The EFSM and the EFSF: Now and what Follows,

Publications of European Parliament, Directorate General for Internal

Policies Policy Department a: Economic and Scientific Policies Economic and

Monetary Affairs, pp.1-11.

29. Unicredit, (2012). Digging into ELA, Economics & FI/FX Research, pp.1-7.

30. Whelan, K., (2012). International Money and Banking: 6. The ECB and Fed’s

Operational Strategies, Report for School of Economics, UCD, pp.1-38.

Ελληνόγλωσσες Αναφορές

31. Αργείτης, Γ., Δαφέρμος, Γ., & Νικολαϊδη Μ., (Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ)

(2011). Η Κρίση Δημοσίου Χρέους στην Ελλάδα Αιτίες και Προοπτικές,

Επιστημονικές Εκθέσεις (Reports 4), Παρατηρητηρίου Οικονομικών και

Κοινωνικών Εξελίξεων,σ.σ.1-72.

108

32. Ελληνική Ένωση Τραπεζών, (2011). Το Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα το 2010,

σ.σ. 1-98.

33. Eυρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, (2012). Συνθήκη για τη Θέσπιση του

Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας μεταξύ του Βασιλείου του Βελγίου,

της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, της Δημοκρατίας της

Εσθονίας, της Ιρλανδίας, της Ελληνικής Δημοκρατίας, του Βασιλείου της

Ισπανίας, της Γαλλικής Δημοκρατίας, της Ιταλικής Δημοκρατίας, της

Κυπριακής Δημοκρατίας, του Μεγάλου Δουκάτου του Λουξεμβούργου, της

Μάλτας, του Βασιλείου των Κάτω Χωρών, της Δημοκρατίας της Αυστρίας,

της Πορτογαλικής Δημοκρατίας, της Δημοκρατίας της Σλοβενίας, της

Σλοβακικής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας της Φινλανδίας, T/ESM

2012/el 1, σ.σ. 1-62.

34. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, (2011). Σύμβαση Πλαίσιο του Ευρωπαϊκού

Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) μεταξύ του Βασιλείου

του Bελγίου, της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, της Ιρλανδίας,

του Βασιλείου της Ισπανίας, της Γαλλικής Δημοκρατίας, της Ιταλικής

Δημοκρατίας, της Κυπριακής Δημοκρατίας, του Μεγάλου Δουκάτου του

Λουξεμβούργου, της Δημοκρατίας της Μάλτας, του Βασιλείου των Κάτω

Χωρών, της Δημοκρατίας της Αυστρίας, της Πορτογαλικής Δημοκρατίας, της

Δημοκρατίας της Σλοβενίας, της Σλοβάκικης Δημοκρατίας, της Δημοκρατίας

της Φινλανδίας, της Ελληνικής Δημοκρατίας, και του Ευρωπαϊκού Ταμείου

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, Εφημερίδα της Ελληνικής Κυβερνήσεως,

Τεύχος Πρώτο, σ.σ. 6494-6523.

35. Ζαρκαδούλα, Ι. Α., (2011). Διπλωματική Εργασία: Οικονομική Μοντελοποίηση

στο Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα. Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα

Ναυτιλιακών Σπουδών. Πειραιάς: Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα

Ναυτιλιακών Σπουδών.

36. Zότο, Π., (2011). Διπλωματική Εργασία: Οι Επιπτώσεις της Οικονομικής

Κρίσης στον Ελληνικό Τραπεζικό Κλάδο. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο

Μακεδονίας Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής.

37. Ζουλέκου, Ρ., (2012). Διπλωματική Εργασία: Πως επηρεάζει η Διεθνής και

Ελληνική Οικονομική κρίση το Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα. Θεσσαλονίκη:

Αλεξάνδρεια Τεχνολογικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, Τμήμα Λογιστικής.

109

38. Καραβίας, Φ., (2012). Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα, Μέτρα Ενίσχυσης της

Ρευστότητας και Χρηματοδότησης της Πραγματικής Οικονομίας, Οικονομία

& Αγορές, Eurobank Research, Τεύχος 1, Τόμος 7, σ.σ. 1-12.

39. Καραμούζης, Ν., (2011). Εξωστρέφεια η Μεγάλη μας Ελπίδα και Πρόκληση

για Όλους, Ένθετο Εφημερίδας «Αξία», σ.σ. 34-38.

40. Καρναμπίτη, Ε., (2010). Διπλωματική Εργασία: Απόδοση Ελληνικών

Τραπεζών-Εφαρμογή Δυναμικών Υποδειγμάτων/ Υποδείγματα Arima.

Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα Λογιστικής και

Χρηματοοικονομικής.

41. Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, -ΚΕΠΕ (2010).

Οικονομικές Εξελίξεις, Τετραμηνιαία Έκδοση του ΚΕΠΕ, σ.σ. 1-123.

42. Κολλίντζας, Τ., Ψαλιδόπουλος, Μ., Καραμούζης, Ν., Χαρδούβελης, Γκίκας,

Α., (2009). Η Κρίση του 2007-2009: τα Αίτια, η Αντιμετώπιση και οι

Προοπτικές, Οικονομία & Αγορές, Eurobank Research, Τεύχος 8, Τόμος 4,

σ.σ. 1-47.

43. Κότιος, Α., Γαλανός, Γ., & Ρομανός, Σ., (2012). Η Ελληνική Κρίση και η

Κρίση του Συστήματος Διακυβέρνησης της Ευρωζώνης, Σειρά Ερευνητικών

Εργασιών, Τεύχος 18, Νο. 1, σ.σ. 1-26.

44. Κουτσομέρη, Ε., (2011). Διπλωματική Εργασία: MBA στη Διοίκηση

Επιχειρήσεων (Executive) Το Κόστος Διαμεσολάβησης του Ελληνικού

Τραπεζικού Συστήματος. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών.

45. Κυριαζόπουλος, Γ., Μαυρίδης, Δ., Πετρόπουλος, Δ., Χλιάρας, Χ., (2010).

Διασυνοριακές Εξαγορές και Συγχωνεύσεις Ελληνικών Τραπεζών σε Χώρες

των Βαλκανίων μετά την Εισαγωγή του Ευρώ στην Ελλάδα, Εθνικό Συνέδριο

Διοίκησης Οικονομίας, σ.σ. 249-270.

46. Μουρατίδου, Ε., (2010). Διπλωματική Εργασία: Ο Εποπτικός Ρόλος των

Κεντρικών Τραπεζών και ο Ρόλος της Τράπεζας της Ελλάδος κατά το Σύμφωνο

της Βασιλείας ΙΙ. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα Λογιστικής

και Χρηματοοικονομικής.

110

47. Νταλούκα, Μ., (2011). Διπλωματική Εργασία: ΕΚΤ και FED: Ο Ρόλος και οι

Ενέργειες τους στην Τρέχουσα Χρηματοπιστωτική Κρίση. Θεσσαλονίκη:

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων.

48. Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, (2010). Η Μορφολογία του

Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος και η Διεθνής Χρηματοπιστωτική Κρίση:

Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις, Εκδόσεις Οικονομικού

Επιμελητηρίου της Ελλάδας, σ.σ. 1-549.

49. Ράπανος, B. Θ., & Καπλάνογλου, Γ., (2010). Ανεξάρτητα Δημοσιονομικά

Συμβούλια και ο Πιθανός Ρόλος τους στην Ελλάδα, Οικονομικό Δελτίο

Τράπεζας της Ελλάδος, Τεύχος, 33, σ.σ. 8-22.

50. Σαπουντζόγλου, Γ. Γ., & Πεντότης, Ν. Χ., (2009). Τραπεζική Οικονομική

Τόμος Α & Β. Αθήνα: Eκδόσεις Μπένου.

51. Συργούδη, Β., (2012). Διπλωματική Εργασία: Δομή και Διαχείριση Δημοσίου

Χρέους (Θεωρητική Προσέγγιση): «Η Περίπτωση της Ελλάδας». Θεσσαλονίκη:

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα Οικονομικών Επιστημών.

52. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, (2009). Κρατικός Προϋπολογισμός 2010-

Ανάλυση, Συμπεράσματα και Προτάσεις, σ.σ.1-42.

53. Τράπεζα Πειραιώς- ΑΤΕ Bank, (2012). Εξαμηνιαία Οικονομική Έκθεση,

Έκθεση Τράπεζας Πειραιώς- ΑΤΕ Bank του 1ου Εξαμήνου 2012, σ.σ. (1-63).

54. Χαρδούβελης, Γκίκας, Α., Σαμπανιώτης, Θ., Δαβραδάκης, Μ., (2006).

Οικονομία & Αγορές, Eurobank Research, Τεύχος 9, Τόμος 18, σ.σ. 1-44.

55. Χαρδούβελης, Γκίκας Α., (2007). Μακροοικονομική Διαχείριση και η Ανάγκη

Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων μετά την Είσοδο στη Νομισματική Ένωση,

Οικονομία & Αγορές, Eurobank Research, Τεύχος 8, Τόμος 2, σ.σ. 1-28.

56. Χαρδούβελης, Γκίκας Α., (2008). Η Ελλάδα εν Μέσω Διεθνούς Κρίσης,

Ομιλία στο Ετήσιο Συνέδριο του Ελληνο-Αμερικανικού Επιμελητηρίου: Η Ώρα

της Ελληνικής Οικονομίας, σ.σ.1-30.

57. Χαρδούβελης, Γκίκας, Α., (2009), Η Χρηματοοικονομική Kρίση και το

Mέλλον της Παγκόσμιας Οικονομίας, Οικονομία & Αγορές, Eurobank

Research, Τεύχος 8, Τόμος 4, σ.σ. 19-43.

111

58. Χαρδούβελης, Γκίκας, Α., (2011γ). Η Ελληνική και Ευρωπαϊκή Κρίση και η

Νέα Αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης, Οικονομία & Αγορές, Eurobank

Research, Τεύχος 2, Τόμος 6, σ.σ. 1-44.

59. Χριστοφόρου, Β., (2011). Διπλωματική Εργασία: Η Χρηματοπιστωτική Κρίση

και η Εποπτεία των Χρηματαγορών. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα

Διοίκησης Επιχειρήσεων.

Διαδικτυακές Αναφορές

60. Αἰέν ἀριστεύειν, (2010). Wikileaks: Γερμανία-Γαλλία, “Έτρεμαν” την

Ελληνική Χρεοκοπία. Διαθέσιμο στη: <

http://aienaristeyein.com/2010/12/02/wikileaks-

%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE

%B1-%CE%B3%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%AF%CE%B1-

%CE%AD%CF%84%CF%81%CE%B5%CE%BC%CE%B1%CE%BD-

%CF%84%CE%B7%CE%BD-

%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9/ [Πρόσβαση 30

Ιανουαρίου 2013].

61. Business Dictionary Com, (2012). Financial Institution. Διαθέσιμο στη:

http://www.businessdictionary.com/definition/financial-institution.html

[Πρόσβαση 5 Φεβρουαρίου 2013].

62. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, (2011). Συμπεράσματα των Αρχηγών Κρατών και

Κυβερνήσεων της Ζώνης του Ευρω της 11ης Μαρτίου 2011 Διαθέσιμο στη:

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/el/ec/11981

6.pdf σ.σ.1-15 [Πρόσβαση 18 Φεβρουαρίου 2013].

63. Εuropean Commision, (2012a). Economic and Financial Affairs, European

Financial Stability Facility-EFSF. Διαθέσιμο στη:

http://ec.europa.eu/economy_finance/european_stabilisation_actions/efsf/inde

x_en.htm [Πρόσβαση 18 Φεβρουαρίου 2013].

64. Εuropean Commision, (2012b). Economic and Financial Affairs European

Stability Mechanism-ESM. Διαθέσιμο στη:

http://ec.europa.eu/economy_finance/european_stabilisation_actions/esm/inde

x_en.htm [Πρόσβαση 15 Φεβρουαρίου 2013].

112

65. Europedia.moussis.eu. (2012a). Η Kοινή Oικονομική Πολιτική της ΕΕ.

Διαθέσιμο στη:

http://www.europedia.moussis.eu/books/Book_2/3/7/3/index.tkl?lang=gr&all

=1&pos=92&s=1&e=10 [Πρόσβαση 18 Φεβρουαρίου 2013].

66. Europedia.moussis.eu., (2012b). Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας

(Εγκριθείς από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο). Διαθέσιμο στη:

http://www.europedia.moussis.eu/discus/discus-1293524562-708994-

27227.tkl?lang=gr [Πρόσβαση 18 Φεβρουαρίου 2013].

67. Ζιώτης, Χ., (2011), Η Τράπεζα της Ελλάδας θωρακίζει τη ρευστότητα των

τραπεζών. Διαθέσιμο στη: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=294722

[Πρόσβαση 8 Φεβρουαρίου 2013].

68. Κυπριακό Υπουργείο Οικονομικών, (2012). Eυρωπαϊκός Μηχανισμός

Σταθερότητας, Διαθέσιμο στη:

http://www.mof.gov.cy/mof/mof.nsf/All/B9C779044B673070C2257A090022A

A83/$file/FINAL%20ESM%20[Compatibility%20Mode].pdf σ.σ.1-14

[Πρόσβαση 18 Φεβρουαρίου 2013].

69. Μιχαλόπουλος, Γ., (2011). Χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών στη

διάρκεια της κρίσης. Διαθέσιμο στη:

http://62.1.43.74/5Ekdosis/UplPDFs//syllogikostomos/12

c%20Michalopoulos%20229-246.pdf [Πρόσβαση 28 Ιανουαρίου 2013].

70. Μόσχος, Δ., & Χορταρέας, Γ., (2011). Χρηματοπιστωτικό Σύστημα και

Οικονομική Δραστηριότητα -Ο Ρόλος του Χρηματοπιστωτικού Τομέα στην

Πορεία της Οικονομικής Ανάπτυξης, Διαθέσιμο στη:

http://62.1.43.74/5Ekdosis/UplPDFs//syllogikostomos/2-a%20Moschos-

Xortareas53-66.pdf σ.σ.1-14. [Πρόσβαση 5 Φεβρουαρίου 2013].

71. Παπαχελάς, Α., (2011). Τηλεοπτική Εκπομπή Νέων Φακέλων με θέμα: Πως

Φτάσαμε στην Κρίση; Διαθέσιμο στη:

http://folders.skai.gr/main/theme?locale=el&id=159 [Πρόσβαση 30

Ιανουαρίου 2013].

72. Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας-Hellenic Financial Stability Fund,

(2013). Νομοθεσία. Διαθέσιμο στη: http://www.hfsf.gr/el/index.htm

[Πρόσβαση 19 Φεβρουαρίου 2013].

113

73. Το Βήμα-Οικονομία, (2013). Η Στήριξη της Πραγματικής Οικονομίας

Πρόκληση για τις Τράπεζες Μελέτη της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών για το

τραπεζικό σύστημα. Διαθέσιμο στη:

http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=496789 [Πρόσβαση 8

Φεβρουαρίου 2013].

74. Υπουργείο Οικονομικών, (2009). Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισμού

2010. Διαθέσιμο στη: http://www.glk.gr/proypologismos/2010/pro/pro.pdf

[Πρόσβαση 30 Ιανουαρίου 2013].

75. Υπουργείο Οικονομικών, (2010). Νόμος περί Ιδρύσεως Ταμείου

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Διαθέσιμο στη:

http://www.minfin.gr/contentapi/f/binaryChannel/minfin/datastore/fa/ca/62/fa

ca62798653ddfb7eb7642ad9a15546f244b637/application/pdf/xrimatopistotik

o.pdf σ.σ.1-18 [Πρόσβαση 18 Φεβρουαρίου 2013].

76. Χαρδούβελης, Γκίκας, Α., (2011α). Το Χρονικό της Διεθνούς και της

Συνακόλουθης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Κρίσης: Αίτια, Αντιδράσεις,

Επιπτώσεις, Προοπτική. Διαθέσιμο στη:

http://web.xrh.unipi.gr/attachments/370_eurobank-01-Xardouvelis.pdf σ.σ.

29-100. [Πρόσβαση 28 Ιανουαρίου 2013].

77. Χαρδούβελης, Γκίκας, Α., (2011β). Το Χρονικό της Διεθνούς και της

Συνακόλουθης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Κρίσης: Αίτια, Επιπτώσεις,

Αντιδράσεις, Προοπτική. Διαθέσιμο στη:

http://web.xrh.unipi.gr/attachments/131_Hardouvelis_Crises_Feb_2011.pdf

σ.σ. 1-70. [Πρόσβαση 28 Ιανουαρίου 2013].

78. Wolf, M., (2012). Why the Eurozone Crisis is Not Over. Διαθέσιμο στη:

http://www.iie.com/events/event_detail.cfm?EventID=225 [Πρόσβαση 28

Ιανουαρίου 2013].