din felsefesi açısından entropi yasası - caner taslaman

8/7/2019 Din Felsefesi Asndan Entropi Yasas - Caner Taslaman

1/25

1

DN FELSEFES AISINDAN ENTROP YASASI

Dr. Caner TASLAMAN

zet

Termodinamiin ikinci yasas, evrenin en temel yasalarndan biri olarak kabul edilir ve entropiyasas diye de bilinir. Bu yasa, evrende dzensizliin srekli olarak tek ynl birekilde arttn

syler. Teistler ile ateistler arasnda tarih boyunca srm olan evrenin balangc ve sonu olup

olmadna dair tartmalar asndan bu yasann nemi byktr. Ayrca entropinin, din felsefesinin

nemli konular olan tasarm kant ve mucize sorunu asndan da gz nnde bulundurulmas

gerekir. Makalenin banda entropinin ne olduunun ve fizik ile felsefedeki entropi ile ilgili baz

nemli meselelerin tantm yapldktan sonra, bu yasann din felsefesi asndan sonular drt

maddede incelenecektir. Bu maddelerin birincisi evrenin sonu, ikincisi evrenin balangc, ncs

tasarm kant, drdncs ise mucize sorunu hakkndadr.

Anahtar Kelimeler: Entropi, termodinamik, din felsefesi, fizik felsefesi, zaman, evrenin ba, evrenin

sonu, tasarm kant, mucize.

Abstract

The second law of thermodynamics, also known as the law of entropy, is considered one of the

most fundamental laws of the universe. This law states that the disorder in the universe is constantly

increasing in a single direction. This law has great importance, especially in terms of the debate of

whether the universe has a beginning and an end, a debate that has been raging between theists and

atheists throughout history. In addition to this, entropy also has to be considered in discussions of the

"argument from design" and the "miracles, both of which are important subjects in philosophy of

religion. In this paper, after defining entropy and presenting some of its important physical and

philosophical points, the philosophical implications of this law will be analyzed under four headings.

The first of these headings concerns the end of the universe, the second its beginning, the third the

argument from design, and the fourth the miracles.

Key Words: Entropy, thermodynamics, philosophy of religion, philosophy of physics, time, the

beginning of the universe, the end of the universe, the argument from design, miracles.

Entropi: Tek Ynl, Olaslk, Dzensizlik Yasas

Termodinamiin birinci yasas, evrendeki (tecrit edilmi bir sistemdeki) toplam enerjinin her

zaman ayn olduunu syler. 19. yzylda bu yasa enerjinin korunumu yasas ve maddenin

korunumu yasas olarak, enerjinin ve maddenin ayr ayr ele alnmalaryla ifade ediliyordu. Fakat

Felsefe ve Din Bilimleri Doktoru.


2/25

2

Einsteinn nl 2cmE = (Enerji= Ktle Ik hznn karesi)formlyle, birbirinden bamsz

olarak grnen bu yasalar birletirildi.1 Daha nceden akustik enerjisi, Gne enerjisi, elektrik enerjisi

gibi farkl enerji trlerinin ayn zden yapld anlalmt. Maddenin enerjinin bir formu olduunun

anlalmasyla yasa, enerjinin-maddenin korunumu yasas oldu. Buna gre evrendeki enerji (E)

deimedii iin, enerji deiimi ( ) sfra eittir. Bunun matematiksel forml u ekildedir:

EEvren = 0

Termodinamiin ikinci yasas (entropi) zellikle Clausiusun almalar sayesinde 19.

yzyln ikinci yarsnda ortaya konuldu. Entropi terimini ilk kullanan da odur. Bu yasayla, enerjinin,

srekli, daha ok kullanlabilir bir formdan daha az kullanlabilir bir yapya doru deitii sylenir.

Ksacas, evrende dzensizlik srekli artmaktadr ve bu tek ynl tersinemez bir sretir. Evrendeki

enerjinin tm deimelere kar sabit kaldn syleyen birinci yasa bir eitlikle belirtilmesine karn,evrendeki enerjinin srekli daha dzensiz bir hale gittiini syleyen (dzensizliin art entropinin

art veya pozitif entropi deiiklii olarak ifade edilir) ikinci yasa eitsizlikle belirtilir. Aslnda

Clausius bata, enerjinin korunumu yasas gibi entropinin korunumu yasasn bulacan umuyordu;

ama, sonuta evrenin, entropinin korunmamas yasas ile ynetildiini grd.2 Bunu ifade eden

formlde, evrendeki entropinin (S), deiiminin ( ) srekli olarak tek ynl ve art halinde

olduunun belirtilmesi iin sfrdan byk olduu sylenir. Forml ksaca yledir: SEvren > 0

Tek ynl sreler sonun habercisidir. nsann yalanma sreci de, evrendeki entropinin art

da byledir. Aslnda evrendeki entropinin artna sebep olan birok tek ynl sreci srekli

gzlemlemekteyiz. Is, hep scaktan soua doru akar, hibir zaman souktan scaa doru akmaz.

Scak bir ayn her zaman souduunu gzlemleriz, ama hibir zaman odadaki scaklk aya doru

geriye akarak (sre tersinerek) aymzstmaz. Bisikletimizin frenine basarak durmamza yol aan

sre sy aa karr, ama hibir zaman Gnein stt bisikletimizin hareket ettiini gremeyiz.

Parfmmzn kapa aksa koku odaya dalr, ama odann iindeki dalm molekller tekrar bir

ieyi doldurmazlar.

Arthur Eddington, entropi yasasnn, tm doa yasalar iinde en nemli yere sahip olduunu

syler. Eddington, evren hakkndaki bir teorinin, Maxwellin formlleriyle, hatta daha nceden

yaplm baz deneylerle uyumsuz olsa bile doru olma ansnn bulunabileceini; ama entropi yasas

ile eliiyorsa hibiransnn olmadn syler.3 Einsteina gre, Newton mekaniinin en byk

baarss hareketlerine uygulanmasdr; bu baar kinetik teoride ve istatistiksel mekanikte

1 Albert Einstein, zafiyet Teorisi, ev: Glen Akta, Soy Yaynlar, stanbul, 2001, s. 44.2

Michael Guillen, Dnyay Deitiren Be Denklem, ev: Grsel Tanrver, Tbitak Popler Bilim Kitaplar,Ankara, 2001, s. 213-215.3 Arthur Eddington, The Nature Of The Physical World, Macmillan, New York, 1929, s .74.


3/25

3

gzlemlenir.4 En nl fizikilere gre fiziin en temel yasas olan entropi; baarl bilimsel bir teori

olmak iin farkl bilim felsefecilerince ortaya konmu olan gzlem ve deneye dayanma,

yanllanabilme, ngr yetenei, baarl matematiksel aklama gibi kriterlerin hepsini de karlar.

Fakat, ilgin birekilde bu kadar kesin bir yasa olan entropi, aslnda olaslk bir yasadr.

Isnn tek ynl ak gibi molekllerin dalmasna (diffusion) ynelik hareketlerde, her bir

molekln hareketini hesap etmek imkanszdr. Sz konusu olan katrilyonlarca moleklden ok daha

fazlasdr, bu molekllerin birbirleriyle arpmalar gibi etkenleri, her bir molekl iin hesap etmek

mmkn deildir. Fakat sz konusu olan o kadar ok molekldr ki, dalmaya bal olaslk entropi

kanunlar hep gvenilir sonu verir. Dnyadaki hava molekllerini ele alalm, aslnda ok dk bir

olaslk olarak, dnyadaki hava molekllerinin Atlantik Okyanusu zerinde toplanmas ve tm

dnyann havasz kalmas olasl vardr; fakat bu olaslk imkansz denecek kadar azdr ve

korkulacak birey yoktur. George Gamow tek bir odadaki hava molekllerinin, odann tek bir

yarsnda toplanma olaslnn bile adeta imkansz olduunu u ekilde gstermitir: Bir odada

yaklak 10 27 (milyarmilyarmilyar) molekl vardr. Odann bir yarsnda bulunmann olasl

olduundan, tm molekller iin bu olaslk ()27

10dir; bu ise 10

26103

da 1dir. Hava molekllerinin

saniyede 0.5 km hzla hareket ettikleri ve 0.01 saniyede odadaki dallarnn 100 kez kartn

hatrlayalm. Tm bu molekllerin odann bir yarsnda toplanmas iin gereken sre

10 998.999.999.999.999.999.999.999.299 saniyedir, eer bu sreyi evrenin toplam ya olan 10 17 saniye ile

mukayese edersek, neden bylesi bir olasla imkansz dediimiz anlalabilir.5 Gamowun tek bir

odann bir yarsnda molekllerin toplanmasnn olaslksal imkanszl iin (matematikte 10 50 de

1den kk olaslklar genelde imkansz kabul edilir) verdii rnee bakarak, bizim dnyann tm

havasnn Atlas Okyanusu zerinde toplanmasndan bahseden rneimizin ne kadar imkansz

olduunu rahata anlayabiliriz. Molekllerin dalmnda ortaya kan bu tip hesaplar, entropi

yasasnn olaslk bir yasa olmasna karn neden en kesin fizik yasas olarak grldn ortaya

koymaktadr.

Bazlar itiraz olarak insanlarn yaptklar makinelerin veya binalarn dzensizlikten dzene

gei olduunu, ayrca negatif entropi aldmz bitkilerin varlnn da entropi yasas ile elitiini

syleyebilir. Burada dikkat edilmesi gerekli nokta, termodinamiin ikinci yasasnn izole (isolated) bir

sistemdeki toplam entropinin arttn sylemesidir. Evrenin bir blmnde oluan dzenin bedeli,

mutlaka baka bir blmnde daha byk apta bir dzensizlik olarak denir. rnein bir binay ele

alalm. Binann yapm iin kullanlan maddeler (demir, tahta, v.b) dnyannhammadde kaynaklar

yok edilerek elde edilir, ayrca binann yapm iin belli miktarda bir enerji sarf edilir. Tam bir hesap

4 Albert Einstein, The Theory Of Relativity And Other Essays, MJF Books, New York, 1997, s. 30.5 George Gamow, 1-2-3 Sonsuz, ev: C. Kapkn, Evrim Yaynevi, stanbul, 1995, s. 212-213.


4/25

4

yapldnda yol alan dzensizliin miktar her zaman dzenden fazladr.6 Canllarn hepsi

evrelerinden negatif entropi alarak yaarlar. Biz bitkilerden veya bitkileri yiyen hayvanlardan negatif

entropi alrz, bitkiler ise fotosentezle Gneten negatif entropi alarak yaarlar. Bu yzden Bertrand

Russell, her canl varln evresinden kendisi ve nesilleri iin mmkn olduunca ok enerji alan bir

eit emperyalist olduunu sylemitir.7 Fakat her canlnn beslenmesi, evresinde daha byk bir

dzensizlik oluturur. rnein srecin her safhasnda ekirge yapra, kurbaa ekirgeyi, alabalk da

kurbaay yediinden, srekli bir miktar enerji kaybolur. Millere gre beslenme srecinde enerjinin

%80-90s halinde evreye yaylr. Enerjinin sadece %10-20si bir sonraki aama iin canlnn

dokusunda kalr. Bir insan bir yl beslemek iin 300 alabalk gerektiini varsayalm; bu balklar ise

1000 ton ot tketerek yaayan 27 milyon ekirge tketen 90.000 kurbaay yemeleri (negatif entropi

almalar) sayesinde varlklarn srdrrler.8 Bir bitki, havadan karbondioksit molekl, topraktan su

alarak ve Gnenlarn kullanarak basit molekllerden karmak molekller yapar; basit

molekllerden karmak molekller yapmak entropi azalmas anlamna gelir, fakat yine de entropi

yasas ihlal edilmemitir.9 Bitkiler de dier canllar gibi ak sistemlerdir ve kendi dzenlerinin

bedeli olarak evrede daha ok dzensizlik olutururlar. Gnein srekli artan entropisine ve topran

bozulan dzenine kar, bitkilerdeki negatif entropi art ok azdr. Yaplan hesaplar canllarn,

makinelerin ve tm dzenli yaplarn den entropilerinin bedelinin sistemin btnnde daha ok

entropi art olarak dendiini ve termodinamiin ikinci yasasnn hi birekilde ihlal edilmediini

gstermektedir.

19. yzyla Newton fiziinin hakimiyeti altnda girildi. Bu fiziin yasalarnda mutlak

determinizm, mutlak uzay ve zaman ile zamanda tersinirlik vard. Mutlak deterministik matematiksel

yasalar sayesinde krk yl sonraki olacak veya elli yl nceki olmu Gne tutulmalarnn zamann tam

olarak tespit etmek mmknd. Uzay ve zaman birbirlerinden ve hareket halindeki gk cisimlerinden

etkilenmeyen mutlak varlklar olarak alglanyorlard. Yokuu kan inebilirdi, ileriye doru giden

cisimler geriye dnebilirdi ve saa doru hareket eden sarka sola da gidebilirdi; tm bu tersinir

sreler fiziin hareket yasalar ihlal edilmeden gerekleiyordu.

Zamann ve uzayn mutlaklna dair gr 20.yzylda Einsteinn zel ve genel izafiyet

teorilerini ortaya koyuu ile deiti. Einstein gk cisimlerinin, uzayn, objektif ve subjektif zamann,

birbirleriyle balantl olduunu gsterip; klasik mekaniin birbirinden bamsz, mutlak uzay ve

zaman tasarmn dzeltti.10 Einstein fiziinde mutlak olan n hzdr ve bu fizik de, Newton

6 Paul Davies, God And The New Physics, Simon and Schuster, New York, 1983, s. 10.7 Jeremy Rifkin, Ted Howard, Entropi, ev: Hakan Okay, z Yaynclk, stanbul, 1997, s. 60-61.8 G. Tyler Miller, Energetics, Kinetics and Life, California, Wadsworth, 1971, s. 46; aktaran: Jeremy Rifkin, Ted

Howard, ibid, s. 62.9 George Gamow, ibid, s. 217-218.10 Albert Einstein, ibid, s. 52.


5/25

5

yasalar kadar deterministtir. Makronun fiziindeki determinist yaklam, Einstein ile 20. yzylda

devam etse de, yine ayn yzylda mikronun fiziine dair kuantum kuramnn belirsizlik ilkesi ile

tartma konusu olmutur. Heisenberg gibi belirsizlik ilkesini, doann indeterminist yapda

olduunun bir delili sayanlar olmasna karn11, Planck ve Einstein gibi belirsizliin, bizim

teorilerimizin eksikliinden ve gzlem yeteneimizin mikrodaki snrllndan kaynaklandn

savunanlar da olmutur.12 Kuantum kuram da entropi yasas gibi olaslk bir yaklam getirmitir.13

Fakat termodinamik yasalar zerindeki ittifakn kuantum kuram zerinde gereklemediini

hatrlamalyz. Ayrca termodinamiin ikinci yasas olaslk olmasna karn, kuantum kuramnn

tartlan yorumu gibi evrenin indeterminist bir yapda olduunu sylemez. Entropi yasasnn Newton

ve Einstein fiziiyle aynekilde determinist yapda olmasna ve kuantum kuramnda olduu gibi

olaslk yaklamda bulunmasna karn, tm bu kuramlardan farkl yan, tek-ynl ve tersinemez

bir yasann evrenin en temel yasas olduunu gstermesidir.

Bu yasann bizce en nemli zellii bu tek ynl, tersinemez yapsdr. Entropinin oku

zamanla ayn ynde ilerlemektedir. Bu yzden zaman zerine yaplacak ontolojik bir tartma

asndan entropi yasas zel nem tar. Bu yasa, sreci nemli klarak, zamann fiziksel

oluumlardaki payn ortaya koyar. Fakat yine de zaman, entropinin bir fonksiyonu olarak gren

anlayn hatal olduu kanaatindeyiz. nk evrenin her yerinde zaman artar; temelde nce ve

sonra dizilme ile ilgili olan zamann, evrenin hibir yerinde istisnas olmaz ve olaslk bir yapyla

da alakas yoktur. Oysa evrendeki entropinin art toplam olaraktr; evrenin bir yerinde dzenin

artmas entropi yasasna aykr deildir. Zaman ise entropiden daha kesin ilerler; evrenin hibir

kesindeki zaman, baka bir yerde zaman daha ileriye gtrlmek suretiyle geriye evrilemez. Bu

yzden, entropi artnn oku ile zamann oku ayn ynde olsa da, entropi art ile zaman

zdeletirmek hataldr.

Entropi ile ilgili dier nemli bir yanlg ise entropideki artn evrenin genilemesine

balanmasdr. nce Einsteinn formllerine dayanarak Lemaitre ve Friedmann evrenin genilediini

teorik dzeyde ortaya koydular. 1920ler ve 1930larda Edwin Hubble, Vesto Slipher ve MiltonHumason gibi astronomlarn Mount Wilson Gzlemevinde yaptklar gzlemler ise evrenin

genilediini gzlemsel verilerle de destekledi.14 Baz fizikiler, molekllerin dalmas ile ilgili

yasalarn da etkisiyle, entropinin artnn sebebinin evrenin genilemesi olduunu zannettiler ve eer

evrende yerekiminin etkisi galip gelir de evren kapanmaya balarsa entropinin deceini sylediler.

Entropiyi sadece gazlarn dalmeklinde dnmek, ekim gcnn toplayc etkisinin entropiyi

drd yanlgsna sebep olmutur. Gazlarn zamanla geni bir alana dalmasnn entropi art

11 Ian Barbour, Religion In An Age Of Science, The Gifford Lectures, New York, 1990, s. 101-104.12

Albert Einstein, ibid, s. 41-4913 Werner Heisenberg, Fizik ve Felsefe, ev: M. Ylmaz ner, Belge Yaynlar, stanbul, 2000, s. 21-22.14 Ralph A. Alpher, Robert Herman, Genesis of The Big Bang, Oxford University Press, New York, 2000, s. 17.


6/25

6

olmas gibi, zaman srecinin sonunda oluan karadelikler de yksek bir entropi dzeyine karlk

gelirler.15 Stephen Hawkingin karadelikler hakkndaki nl kefine yol aan da, bu gk cisimlerinde

termodinamiin ikinci yasasnn geerli olduunu bulmas olmutur.16 Bu da gsteriyor ki entropi

yasas sadece sabit veya genileyen boyutlarda ilemez, karadelikler gibi klen boyutlar da entropi

artn temsil edebilirler. Eer evrende yerekimi bir gn galip gelir ve evren Byk atrtya (Big

Crunch) doru kapana geerek bzlmeye balarsa da entropinin art devam edecektir. Evrende

srekli maddeden nma bir enerji transferi olmaktadr. Bu yzden, Richard Tolmann almalarnn

da gsterdii gibi, evren eer bir kapana geerse de; bu kapan, evrenin genilemesinin simetrii

olamaz ve evren alndan daha hzl ker. Biriken nm bir entropi bymesini temsil eder ve bu

da, bu evrende entropideki ykseliten hibirekilde kalamayacan gsterir.17

Sonuta evrende drt tane birbirine indirgenemeyecek tek ynl ileyen srecin olduu

kanaatindeyiz. Bunlardan birincisi evrenin genilemesi, ikincisi entropinin art, ncs uzay-

zaman ve drdncs zihne bal zamandr. Birinci ktaki evrenin genilemesinin dier nden

tamamen bamsz olduunu, bu olgunun gzlemlerle desteklendiini, pekala bu srecin tersinin de -

evrenin bzlmesi- mmkn olduunu; bu yzden, evrenin genilemesinin dierklarla ifade

edilenlere indirgenmesinin kesin olarak hatal olduunu syleyebiliriz. kinci kta belirttiimiz

entropi yasas gzlemsel deneylerle desteklenmektedir ve fiziin tm verileri bu yasann tersinemez

olduunu gstermektedir. Ksacas entropi art, uzayn ve zihnin zaman okuyla tamamen ayn ynde

hareket eder. Fakat daha nce belirttiimiz nedenlerden dolay entropi art, uzay-zamanna veya

zihne bal zamana indirgenemez. Klimayla iinde olduumuz odann entropisini drebiliriz,

bylelikle zihnimiz dardaki entropi artn gzlemleyemeyecek, sadece entropi dne tanklk

edecek; fakat zihnimizde hibir eliki domayacaktr. Eer bazlarnn sand gibi psikolojik okumuz

entropiye bal olsayd -entropiye indirgenebilseydi- bylesi bir durumun eliki dourmas gerekirdi.

Belki de en tartmal konu uzay-zamannn zihinsel zamana indirgenip indirgenmeyeceine dair

olacaktr. Einsteinn fizii, zaman, mutlaklk kategorisinden indirmitir. Zamann ontolojik

statsnde artk mutlakla bir yer olmasa da, bizce zamann gerekliine yine de bir yer vardr.

Einstein zaman

n yan

lsama olduundan phe etse de -hayat

n

n sonuna doru bu grndeitirdii sylenir18- onun formllerinde bir sabit olarak yer alan k hz, zamann d dnyadaki

fiziksel bir ifadesi deil midir? Entropi gibi tersinemez sreleri ve de zellikle son dnemde bu

srelerin dzensizlie doru giderken oluturduklar dzeni incelemek, fizikte n plana km ve

zaman ile sre, fizik asndan dikkate alnmas gereken unsurlar olarak ne kmlardr.19

15 Roger Penrose, The Road To Reality, Jonathan Cope, London, 2004, s. 706-707.16 Stephen Hawking, Stephen Hawkings A Brief History of Time, Bantam Books, New York, 1992, s. 92-95;Stephen Hawking, A Brief History of Time, Bantam Books, New York, 1988, s. 102-108.17

Paul Davies, The Last Three Minutes, Basic Books, New York, 1994, s. 142-147.18 Ilya Prigogine, Kesinliklerin Sonu, ev: brahim ener, zdm Yaynlar, stanbul, 2004, s. 186.19 Ilya Prigogine, Isabelle Stengers, Kaostan Dzene, ev: Sezai Demirci, z Yaynclk, stanbul, 1998.


7/25

7

Zaman okunu yaratan biz deiliz; tam tersine, biz onun ocuklaryz20 diyen Prigogine ile bu

hususta ayn fikirde olduumuzu syleyebiliriz. Zamann gereklii ne kadar zayflatlrsa

zayflatlsn, zihin dndaki oluumlarn nce ve sonra olarak dzenlenmelerinin, fenomenlerin

hepsinin ayn anda verilmemesinin bir karl olmas gerekir. Descartes cogito ergo sum ile, kendi

varlnn gereklii ne kadar zayflatlrsa zayflatlsn, gerekirse maddi dnya yok saylsn, ben

dedii varln bir ontolojik karl olduunu grmt.21 Aynekilde zamann mutlakln elinden

alan Einsteinn formllerine ramen yine de zamann, ontolojik gerekliine kar gelen bireyler

olmas gerekir. Zamann zihinde var olmasna gelince, Kantn gsterdii gibi, eer zihinde byle

apriori bir sezgi yetenei olmasayd d dnyay anlamamz mmkn olmazd.22 Fakat zamann apriori

bir sezgi olmas, zamann srf zihnin bir dayatmas olduunu gstermez. Noam Chomsky, zihnimizde

apriori olarak dil renme yetenei olduunu gstermitir23; fakat bu, d dnyada dilin var olmad

anlamna gelmez. Bu yzden, Kantn, zamann zihinde apriori olarak var olduunu gstermesi, uzay-

zamannn zihinsel-zamana indirgeneceini gstermez. Bize gre, hem d dnyada zamann bir

gereklii olduu, hem zihinde de zaman sezgisi apriori olarak bulunduu iin; bu ikisi birbirine

indirgenemeyecek tek ynl srelerdir. ndirgenemez ifadesiyle kastmz, bunlarn birbirine

tamamen zde olmaddr, yoksa zihinsel zamanla uzay-zaman elbette ki ilikilidir ve bunlar

birbirinden bamsz ele alnamaz. Eer zaman srf zihinsel birey olsayd, doal srelerin tarifinde

nemsiz ve gereksiz olmas beklenirdi. Fakat entropi yasas, evrensel oluumlarda

tersinemezliin/zamann/srecin nemini gstermi, zamann ontolojik yapsyla ilgili felsefi

tartmalar asndan da nemli olmutur.

Zamann mutlak olmadnn anlalmas din felsefesi asndan nemli sorularn

cevaplanmasnda yardmc olur. rnein Kantn antinomileri (atklar), etkisinde olduu Newtoncu

fiziin mutlak zaman kavramna gre ekillenmiti.24 Oysa Einsteinn formlleriyle uzay ve zaman

birbirine balandndan, uzayn var olmad Big Bang srecinden nceki zamanda Tanrnn ne

yaptn sormak anlamszdr. Ayrca Tanr insanlar yaratmak iin niin 15 milyar yl bekledi gibi

sorular da anlamszdr. Bylesi sorular, zaman mutlak gren bir anlayla sorulmutur; zaman izafi

gren bir anlay

iin bir boyuttaki 15 milyar y

ll

k zaman, baka bir boyutta bizim iin birkasaniyenin nemsizlii kadar nemsiz olabilir. Zaman, mutlak olarak grmemelerine ramen, ontolojik

adan bir gereklie karlk gelen bir kavram olarak alglayanlar ise -bizim gibi- din felsefesi

asndan nemli baka sonulara varmaya alabilir. Ktlk sorunu ve zamann ak ile artan

20 Ilya Prigogine, ibid, s. 10.21 Descartes, Metot zerine Konuma, ev: K. Sahir Sel, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1994, s. 32-34.22 Immanuel Kant, The Critique of Pure Reason, ev: J.M.D. Meiklejohn, William Benton, Chicago, 1971,s. 27-

28.23 Noam Chomsky, Knowledge of Language: Its Nature, Origin And Use, Praeger, New York, 1986.24 Stephen Hawking, ibid, s. 7-8.


8/25

8

entropi arasnda bir iliki aramak25 veya zgr irade hakknda yaplacak tartmalar asndan

zamann gerekliini gz nnde bulundurmak nemli olabilir. Bu konular, bu makalede

hedeflediimiz konunun dnda baka konulara da girmeyi gerektirdiinden bu hususlarn ayrntsna

girmeyeceiz.

Entropinin yasasnn din felsefesi asndan nemli grdmz sonularn drt maddede

gstermeye alacaz. Bunlarn ilki, bu yasann, evrenin bir sonu olduunu gstermesi hakkndadr.

1- Evrenin Sonu Ve Entropi

Daha nceden deindiimiz gibi tek yanl sreler lmn habercisidir ve evrende srekli

dzensizlie doru bir gidi vardr. Fizikte, entropinin art olarak ifade edilen bu sre sonsuza dek

devam edemez. Is tek ynl olarak scaktan soua durmadan akar ve sonunda her yerde ayn

scakla eriilince hareket duracaktr. Evrenin bu ekildeki sonu s lm (heath death) veya

termodinamik denge (thermodynamic equilibrium) olarak isimlendirilir. Daha nceden evrenin

sonsuza dek var olamayacana dair baz argmanlar ortaya konmutu. rnein 9. asrda yaam

slam filozofu/kelamcs Kindi, alemdeki cisimlerin snrllndan evrenin sonlu geniliine, evrenin

sonlu geniliinden zamandaki sonluluuna gei yapan, v.b. argmanlar ileri srmtr.26 Fakat doa

bilimleri alannda evrenin sonunun kanlmaz olduu ilk olarak 19. yzylda entropi yasas ile

anlald. 16. yzyla dek hakim olan Aristoteles-Batlamyus sistemine gre yldzlar hi tkenmeyen

bir yakt ile varlklarn sonsuza dek srdreceklerdi. 19. yzyla hakim olan Galileo ve Newton fizii

ise evrenin sonuna dair birey sylemiyordu. Kantn, Newton fiziinin bir uygulamas olan Evrensel

Doa Tarihi Ve Gkler Kuram27 eserinde yldz kmelerinin evrimi ilk olarak aklanmt. Daha

sonra Laplacen gelitirdii bu kuram, evrendeki deiimin nemini gstermiti, ama bu deiimin

dairesel bir yapda olduu da dnlebilirdi. Sonuta Kant-Laplace yaklam da evrenin sonu olup

olmadna dair bir veri ortaya koymuyordu. stelik 19. yzyln ilk yarsnda formle edilen

termodinamiin birinci yasas

; enerjinin, deitirdii formlara kar

n, toplam

n

n hep sabit kald

n

sylediinden, evrenin sonsuza dek var olacann bir delili olarak kullanlabilirdi. Bylesi bir fikir

ortamnda entropi yasasnn, sabit enerjinin srekli daha kullanlmaz bir yapya doru evrildiini

sylemesi, evrenin bir sonu olmasn gerektirdiinden bilim dnyasnda ve felsefecilerde ok etkisi

oluturdu. rnein Bertrand Russell, bilimsel yasalarn evrenin bir sonu olduunu gerektirmesi

karsnda bunalml ruh halini u szlerle ifade etti: Hatta daha amasz ve anlamsz olan bilimin

bize sunduu dnyadr. Byle bir dnyann ortasnda, eer bir yerde mmknse, ideallerimiz bir

25Benzer bir rnek iin bakn: Robert John Russell,Entropy And Evil, Zygon dergisi, vol. 19, no. 4, Aralk 1984,

s. 449-467.26 Kindi, Felsefi Risaleler, ev: Mahmut Kaya, z Yaynclk, stanbul, 1994, s. 87-92.27 Immanuel Kant, Evrensel Doa Tarihi Ve Gkler Kuram, ev: Sekin Selvi, Sarmal, stanbul, 1997.


9/25

9

snak bulmaldr. alarca sarf edilmi tm emekler, tm zveriler, tm parlak fikirler,

insanolunun tm parlak dehas, Gne sisteminin lmyle yok olmaya mahkum ve insanolunun

baarlarnn hepsinin evrenin ykntlar iine gmlmesi kanlmaz. Btn bunlar, tamamen

tartlmaz olmasa bile, o kadar kesin gzkmektedir ki, bunlar inkar eden hi bir felsefe ayakta

kalmay mit etmemelidir. Ancak bu gerekler erevesinde, ancak kat bir mitsizliin sarslmaz

temelleri zerinde, ruhun bundan sonraki yuvas emniyetle oluturulabilir.28

Evrenin sonlu olmas baz insanlar iin varolusal bir krizin kayna olmutur. Birok insan

kendi lmnn tesellisini evrende brakt eserlerinin, namnn ve neslinin devam etmesinde

bulmutur. Politikaclarn dev eserler brakma istei de lmszleme arzusunun bir tezahr olarak

yorumlanamaz m? Periklesin sylevinde de eserler/nam brakarak lmszleme arzusunun bir

tezahrn grrz: Onlar bylesine hayatlarn toplumun gz nnde feda etmilerdir. Onlarn her

biri, hi bir zaman eskimeyecek bir ne kavumutur ve onlarn kabri kemiklerinin konduu bir yer

olarak grnmemelidir; fakat oras onlarn zaferlerinin yer ald bir anttr ki, her frsatta onlarn

kahramanlklarnn ve hikayelerinin ans orada yad edilecektir.29 Bu dnyada eserler ve nam

brakarak, gerekirse hayatn feda ederek, lmszleme arzusunun tatmin edilmeye allmasnn

insan eylemlerindeki yansmas Hannah Arendtin satrlarnda da yer alr: yleyse kim arkasnda bir

hikaye ve bir kimlik brakarak lmsz bir ne kavuup nl olmak istiyorsa, yalnzca hayatn

tehlikeye atmakla kalmamal, fakat zellikle, Achilles gibi, ksa bir hayat ve vakitsiz lm de

seebilmelidir.30

Bu evrende eserler veya nam brakarak lmszleme arzusunda olanlar iin entropi sevimsiz

bir fizik yasas olmutur. Tarih boyunca Tanrnn ezeli ve ebediliine kar evrenin ezeli ve

ebediliini savunan materyalist ontoloji savunucular iin de entropinin gsterdii sonu hazm zor

demir bir leblebi niteliindedir. Evrenin ebediliine olan salam inan Demokritos ve Epikurosun

atomculuundan31 balayarak birok materyalist felsefecinin yazlarnda grnr. Tanry yok saymak

iin maddenin ezelilii ve ebediliinin savunulmas gerektiini Lucretiustan nce hi kimsenin bu

kadar a

kl

kla savunduunu bilmiyoruz. Onun evrenin ebediliine olan inanc

n

u iirindegrebiliriz:

yleyse iki trdr btn nesneler:

Atomlar ve onlardan oluan bileikler

28 Bertrand Russell, Why I Am Not A Christian, Simon And Schuster, New York, 1957, s. 106.29 Thucydides, Funreal Oration Of Pericles, ed: Robert B. Strassler, The Landmark Thucydides iinde, The FreePress, New York , 1996, s. 115.30

Hannah Arendt, The Human Condition, Doubleday Anchor Books, New York, 1999, s. 172-173.31 Freidrich Albert Lange, Materyalizmin Tarihi Ve Gnmzdeki Anlamnn Eletirisi 1, ev: Ahmet Arslan,Sosyal Yaynlar, stanbul, 1998, s. 40-44.


10/25

10

nk hi bir g ykamaz atomlar

Mutlak son olular sonsuza dek korur onlar32

Materyalist felsefeyi savunanlarn hereyin yeterli aklamas olan bir evreni savunmalarnn

yannda; agnostik filozoflar, hereyin aklamasn Tanrda bulmak kadar evrende bulmann da

mmkn olduunu sylemiler ve bu klar arasnda karar vermenin imkanszln dile getirerek

agnostisizmlerini temellendirme yoluna gitmilerdir. rnein Hume Din stne isimli kitabnda

yle demitir: Yok eer bir yerde duracak ve daha ileri gitmeyeceksek, niin oraya (Tanr) kadar

gidelim? Niin maddi dnyada durmayalm?33

Grld gibi entropi yasasnn ortaya koyduu sonu hem varolusal kayglar asndan,

hem de ontoloji asndan nemlidir. Teistler (bu deyimle zellikle byk teist dinin inananlarn

kastediyorum) hayatlarnn anlamn ve mitlerinin karln Tanr merkezli ontolojilerinde ve

Tanrnn kutsal kitaplar araclyla vaadine dayanan eskatolojilerinde bulurlar. Bu yzden bir teistin,

entropi yasasnn, evrenin sonunu gerektirmesi karsnda Russell gibi yeise kaplmas iin bir sebep

yoktur. Evrenin bir s lm ile son bularak yok olmasnn, sadece modern felsefe iin sorun

olduu, William Inge tarafndan, 1930larda yle anlatlr: Evrenin bir sonu olduu fikrine, sadece

sonsuz hayata beslenen midin yerini, zamanda srekli ilerleme fikriyle, acnas bir ikame giriiminde

bulunan modern felsefe tahamml edemez Modern felsefe, termodinamiin ikinci kanunu altnda

enkaza dnmtr; duruma tahammlszlk yaklamna ve bu tuzan altnda, acnas birekilde

kvranmasna, amamak lazm.34

byk teist dinin eskatolojilerine gre nce evrendeki hayat toptan duracak, sonradan

Tanrnn yeniden yarat balayacaktr. Bu yzden sonu gelen bir evren fikri, teist dinlerin

kozmolojileri ve eskatolojileriyle uyumludur. Tarih boyunca teistlerin, kutsal kitaplarna dayanarak,

kendileri dnda hemen herkese kar savunduklar evrenin bir sonu olduu fikrini destekleyen

bilimsel bir yasa; teistlerin, kutsal kitaplarna ve eskatolojilerine olan gvenlerini arttracaktr. Bylece

bakalar

iin yeis kayna

olan bilimsel bir yasa, midi eskatolojilerinde arayan teistler iin bir mitkaynadr. Teist ontoloji asndan evren, Tanrya baml bir varlktr; evreni yaratan Tanr olduu

iin, istedii anda onun sonunu getirmesi de mmkndr. Bu yzden, entropi yasas ile ortaya kan

sonu, teizmin ontolojisi ve kozmolojisi ile uyumludur. stelik tarih boyunca teizmin en nemli hasm

olan materyalizmin savunduu en temel tezlerinden birinin yanllanmas da teizm iin mutluluk

vericidir.

32 A. Osman Grel, Doa Bilimleri Tarihi, mge Kitabevi, Ankara, 2000, s. 102.33

David Hume, Din stne, ev: Mete Tuncay, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1995, s. 171.34 John D. Barrow, Frank J. Tipler, The Anthropic Cosmological Principle, Oxford University Press,Oxford,1996, s. 168.


11/25

11

20. yzyldaki bilimsel gelimeler de entropi yasasn desteklemitir. Hubblen gzlemleriyle

evrenin srekli geniledii anlalmtr. Hubbledan sonra defalarca test edilen bu olgu, hem teorik

hem gzlemsel olarak dorulanmtr.35 Evrenin srekli genilemesi, evrenin iki tane senaryodan

biriyle son bulmas gerektiini gsterir; bunlardan birincisine gre evren, hi durmadan genileyecek

ve Byk Donma (Big Chill) denen souk lm ile son bulacaktr, dierine gre ise sonunda ekim

gc galip gelecek ve kapana geen evren, Byk k (Big Crunch) yaayarak bir tekillikte son

bulacaktr. Evrenin bu iki senaryodan hangisi ile sona erecei evrendeki maddenin kritik younluktan

(bu kritik younlua Omega denir) fazla olup olmamas ile alakaldr ve bu, hala tartma konusudur.36

Uzaydaki yldzlarn oluumunu salayan gaz stoklarnn yldzlarn yeniden oluumunu mmkn

klamayacakekilde bir gn biteceinin anlalmas da sonun kanlmaz olduunu gsteren birok

delilden biridir.37 Sonuta 20. yzyldaki bilimsel bulgular, evrenin bir sonu olduu konusunda entropi

yasas ile varlan sonuca ilave destek salamtr.

2-Evrenin Ba Ve Entropi

Entropi yasas ile ilk olarak evrendeki dzensizliin srekli artt ve sonsuza dek

srdrlemeyecek bu srecin evrenin sonunu gerektirdii anlald. Aslnda bu sonu, evrenin bir ba

olmas gerektiini de kapsamaktadr. Bunu yle gsterebiliriz:

1-Evrendeki entropi geri evrilemeyecekekilde srekli artmaktadr.2-Buna gre evrende bir gn termodinamik denge oluacak ve s lm yaanacaktr.

Ksacas evren ebedi deildir, bir sonu vardr.

3-Sonsuz zamanda, evrende termodinamik dengeye gelinmesi ve hareketin durmas gerekir.4-u anda hareketin devam ettiine tanklk etmekteyiz.5-Demek ki evren sonsuzdan beri yoktur, dolaysyla evrenin bir balangc vardr.

Bilim adamlar

entropinin, daha ok evrenin sonunu gerektirdii konusuna younlam

lar,fakat evrenin bir balangc olduunu gerektirdii zerinde yeteri kadar durmamlardr. Oysa felsefe,

teoloji ve kozmoloji alanndaki tartmalar, daha ok evrenin balangc olup olmad hususunda

younlamtr. Paul Davies, entropi yasasndan kan bu sonucun bata dikkat ekmemesindeki

ilginlik hakknda unlar sylemektedir: Sonlu bir zamanda tkenecek olan bireyin ezelden beri

35

Caner Taslaman, Big Bang Ve Tanr, stanbul Yaynevi, 2003, s. 30-46.36 Ralph A. Alpher, Robert Herman, ibid, s. 160-163.37 Paul Davies, ibid, s. 49-65.


12/25

12

var olmu olamayaca apaktr. Yani, evren sonlu bir zaman nce var olmu olmaldr. Bu anlaml

sonucun, 19.yzyln bilim adamlar tarafndan gereince kavranamam olmas enteresandr.38

Evrenin bir ba olmas gerektii nceden Yahudi, Hristiyan ve Mslman filozoflarn eitli

argmanlaryla savunulmutur.39 Gerek sonsuzun var olamayaca, sonsuzun geilemeyecei ve

dolaysyla evrenin sonsuz bir gemie sahip olamayacana benzer akl yrtmeler bu argmanlarn

temelini oluturuyordu. Ayrca byk teist dinin kutsal kitaplarnda geen ifadeler balangc olan

bir evren tarif ediyordu:

Balangta Allah gkleri ve yeri yaratt.40

Tevrat-Tekvin Bab 1-1

Her ey Onun (Allah) ile oldu. Ve olmu olanlardan hibir ey Onsuz olmad.41

ncil-Yuhanna Bab 1-3

Gkleri ve yeri yaratandr. O (Allah), bir iin olmasna karar verirse, ona yalnzca ol

der, o da hemen oluverir.42

Kuran, Bakara Suresi (2)-117

Materyalist felsefenin savunucular ise evrenin ezeliliini felsefelerinin temeli yapmlard.43

Eer teizm ile ateizm (materyalist felsefe) arasndaki tartmay tek bir soruna indirgememiz istense;

Hamletvari bir cmleyle Evrenin ezeli olup-olmamas; ite btn mesele bu! diyebiliriz. Evrenin

ezeli olmamas bir balangc olmas anlamn tayacandan Hamletvari cmlemizi yle de

kurabiliriz: Evrenin balangc olup-olmamas; ite btn mesele bu! Evrenin balangc olduu

iddias, teizmi sadece materyalist felsefenin savunucularndan deil; Hinduizm, Budizm, Taoizm gibi

dinlerden ve Eski Yunan felsefesinden de ayrt eden en nemli iddiadr. Tanrnn gcn snrlayan

veya Tanrnn yaratma iradesinden bamsz bir evren fikri teizmin asla kabul edemeyecei bir

fikirdi44; buna kar Tanrnn varln inkar etmek isteyenler iin ise, evrenin ezeliliini kabul etmek

ve tanr

sal vas

flar

evrene yklemek tek alternatifti. Bunlara kar

Kant, evrenin zamanda balang

c

olduu ve olmadna dair tez ile antitezin ikisinin de dorulanamayaca ve yanllanamayacan; bu

yzden rasyonel bir kozmoloji kurmann mmkn olmadn syledi. Kantn birinci antinomisi

(atks) olarak anlan bu tez ile antitez yledir:

38 Paul Davies, ibid, s. 13.39 William Lane Craig, The Kalam Cosmological Argument, Wipf And Stock Publishers, Eugene, 1979, s. 19-60.40Kitab Mukaddes, Eski Ahit, Kitab Mukaddes irketi, stanbul, 1993, s. 1.41Kitab Mukaddes, Yeni Ahit, ibid, s. 92.42Kuran- Kerim, ev: Ali Bula, Bak Yaynlar, stanbul, s. 18.43

Georges Politzer, Felsefenin Balang lkeleri, ev: Enver Aytekin, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1997,s. 24.44 Aristo felsefesindeki ezeli evren fikri ile teizmin yaratmasn birletirmek isteyen Farabi, bni Sina gibifilozoflar olduysa da, genel teistik yaklam iinde bu gr aznlk kalmtr.


13/25

13

Tez: Evrenin zamanda bir balangc vardr ve uzayda snrldr.

Antitez: Evrenin zamanda bir balangc ve uzayda bir snr yoktur; evren, zamanda ve uzayda

sonsuzdur.

Grld gibi teizmin kendi dndaki tm fikir sistemleriyle en nemli atks olan evrenin

yaratld/balangc olduu fikri, 19. yzyldan nce felsefi argmanlarla tartlmtr. Fakat ilk

olarak entropi yasasnn kefi ile doa bilimlerinin yasalarnn da bu tartmann iine girmesi

mmkn olmutur. stelik bu yle bir yasadr ki, teist-ateist hemen hemen btn bilim adamlarnn

zerinde uzlat ve evrenin en temel yasas olarak grlen bir yasadr. Bu yasa evrenin bir balangc

olmasn gerektirir ve balangc olan evren artk hereyin aklamas olarak grlemez; o artk, kendi

dnda bir aklamaya gereksinim duyar. slam, kelam ve felsefe tarihinde hudus delili olarak da

bilinen bu delili u ekilde gsterebiliriz:45

1-Her balangc olann bir sebebe ihtiyac vardr.2-Evrenin bir balangc vardr.3-O halde evrenin kendi dnda bir sebebi vardr.

Kozmolojik delil, slam kelam ve felsefecileri tarafndan imkan delili eklinde de ifade

edilmitir. Bu delil yle tarif edilir: Vacip Varln yokluunu dnmek, zihin iin bir eliki

dourduu halde, var olmak iin bakasna muhta olan mmkn varln, varl ve yokluu imkan

dahilindeydi. Bu ikinci tr varlk kategorisini, var olmalarn geriye doru sonsuzca srp giden

sebeplerle aklayamayz, yani onlar varl kendinden ve zorunlu bir Varlkta (Tanrda) son

bulmaldr.46Buna gre nceden bulunmayp da sonradan var olan her varlk mmkn varlktr.

Aslnda materyalist felsefeye inananlar da zorunlu bir varlk olmas gerektiini kabul ederler, fakat

evreni zorunlu varlk olarak grp, Tanrnn varlnn salt zihnin bir projeksiyonu olduunu

sylerler. O zaman delilimizi yle formle edebiliriz:

1-Bir varlk ya zorunlu varlktr, ya da mmkn varlktr.2-Her mmkn varlk zorunlu bir varla gereksinim duyar. Sonradan var olan (madde veya

zihnin bir projeksiyonu olarak) varlk zorunlu varlk olamaz.

3-Ya Tanr, ya da evren zorunlu varlktr.4-Evrenin bir balangc vardr.5-Demek ki (2 ve 4e gre) evren mmkn varlktr.6-Demek ki (1, 3 ve 5e gre) Tanr zorunlu varlktr.

45Necip Taylan, Tanr Sorunu, ehir Yaynlar, stanbul, 2000, s. 52-63.46 Necip Taylan, ibid, s. 64.


14/25

14

Burada da kritik madde hudus delilindeki gibi evrenin bir balangc vardr diyen

maddedir (4). Bu delillerin ilk ifade edilii bin yl kadar ncesine gitse de, entropi yasas kritik

drdnc maddeyi dorulayarak, bu delillere, felsefi akl yrtmeler yannda bilimsel destek

kazandrmtr.

Entropi yasasnn kefinden sonraki bulgular ise bu felsefi argmantasyonlara ilave bilimsel

dayanaklar olmutur. 1920li yllarda ortaya konan Big Bang (Byk Patlama) teorisi ile evrenin bir

balangc olduu fikri yeni bilimsel destek elde etti. 1922 ylnda Alexander Freidmann, Einsteinn

formllerinden yola karak, evrenin genilemesi gerektiini ortaya koydu.47 Ayn dnemde

Friedmanndan bamsz olarak kozmolog ve rahip Georges Lemaitre de ayn formllere dayanarak,

evrenin genileyen dinamik bir yapda olduunu kefetti. Genileyen evren, gemie doru klp

tek noktaya ulayordu. Bylece Lemaitre, Tanrnn en eski atom (primeval atom) olarak yaratt

ve bu atomdan btn evreni genileterek oluturduu evren modelini ilk ortaya koyan kii oldu.48

Daha nce deindiimiz gibi Hubblen evrenin genilediini bulmasyla bu teori gzlemsel destek

kazand. Duraan Durum (Steady State) teorisi gibi, Big Bange kar, evrenin duraan bir durumda

olduunu savunmak iin ortaya atlan grler olmusa da, 1965 ylnda Big Bangin evren modelini

destekleyen, evrenin erken dnemlerinden kalan kozmik fon radyasyonu bulununca tm kart

teoriler itibarlarn kaybettiler.49 Daha sonra yaplan tm gzlemlerde elde edilen sonular; evrendeki

hidrojenin-helyuma oran, COBE uydusundan gelen bilgiler, uzak galaksilerden elde edilen veriler,

gemiteki evrenin scaklnn daha yksek olduunun dorulanmas, atom-alt dnyadan gelen

bilgiler, hep Big Bangin evren modelini destekledi.50 Bylece entropi yasas, Big Bang teorisinin

teorik ve gzlemsel deneyleriyle, evrenin bir balangc olmas gerektii hususunda gcn

birletirmitir.

Ayrca entropi yasas, Big Bange alternatif olarak sunulan teorilerin yanlln da

gstermekte yararl olmutur. Evrendeki entropinin miktarn gstermekte kullanlan lt fotonlarn

(

n en kk birimleri) say

s

n

, baryonlar

n (atomun proton, ntron parac

klar

) say

s

nablmektir. Kozmik fon radyasyonuna bu ilemi uygularsak baryon bana 10 8 -10 9 luk bir entropi elde

ederiz.51 Bu kadar yksek bir entropi miktar Duraan Durum (Steady-State) teorisi ile aklanamaz,

buna kar evrenin yksek scaklkta bir balangcn ngren Big Bang teorisi ile bu yksek entropi

47 Joseph Silk, Evrenin Ksa Tarihi, ev: Murat Alev, Tbitak, Ankara, 2000, s. 62.48 Stephen Hawking, Ceviz Kabuundaki Evren, ev: Kemal mleki, Alfa Yaynlar, Bursa, 2002, s. 22.49 Ralph A. Alpher, Robert Herman, ibid, s. 107-115.50 Big Bangi dorulayan bu deliller hakknda u kitab tavsiye edebiliriz: Hurbert Reeves, lk Saniye, ev:

Esra zdoan, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2001; Ralph A. Herman, Robert Herman, ibid; Steven Weinberg,lk Dakika, ev: Zekeriya Aydn ve Zeki Aslan, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 1999.51 Roger Penrose, ibid, s. 717.


15/25

15

miktar uyumludur.52 Ayrca artan entropinin hkmnden Alp-Kapanan (Oscillating) evren modeli

de kurtulamaz. Bu model, Big Bang teorisinin teorik ve gzlemsel verilerle elde ettii gc karsnda,

evrenin ezeliliine dair umudun, Big Bang modelinin sonsuzca tekrarlanmasna balanmasnn bir

sonucudur. Daha nce deindiimiz gibi evren eer bir kapana geerse, bu kapan, evrenin

genileyen halinin bir simetrii olamaz ve entropi artndan kurtulamaz. Kapanp bir tekillie

dnm evrenin yeniden almas bilinen tm fizik yasalarna aykrdr, ama byle bir olay

gerekleseydi bile, evrenin her yeni halkasnda artan entropi evrenin sonsuzluuna izin vermezdi.

Evrenin genileme hz aslnda ok kritik bir deerdedir. Eer Big Bang patlamas daha hzl

gerekleseydi, madde o kadar byk bir alana yaylacakt ki ne galaksilerin olumas ne de evrenin

kapanacak srece geii mmkn olacakt. Eer patlama biraz daha yava olsayd, salan madde

ekim gcnn etkisiyle hemen bir tekillie dnecekti. Bu iki kkn arasnda galaksilerin ve

canlln oluaca kritik patlamann olma olasl havaya atlan bir kalemin sivri ucu zerinde

durma olasl kadar bile deildir. (Bu olaslk 10 17 de 1 olarak hesaplanmtr.)53 Evren kapanmaya

daha oknm ile getiinden, kapanan evren, ilkinden oknml olacaktr ve bu artm entropi ile

evren, Alp-Kapanan evren modeline gre, bir srama yapsayd bile, kritik genileme hz alrd ve

kapanma bir daha mmkn olamazd. Sonuta entropi yasas, evrenin balangcndan bir kan

olmadn gsteren ve balangl evren modellerine alternatif olarak ortaya konan modelleri

yanllayan, doa bilimlerinin en kesin yasasdr.

Entropi yasas

, sadece ateist beklentilerle z

t bir evren tablosu izmekle kalmam

, panteistevren ile de uyumayan bir tablo sunmutur. Bunu Whittakeryle aklamaktadr: Evrenin zaman

iinde yaratldnn ve sonunda lmnn kanlmaz olduunun bilgisi, metafizik ve teoloji

asndan byk neme sahiptir; yleki bu, Tanrnn doa olmadn ve doann da Tanr olmadn

gsterir. Bylece biz, Yaratc ile yarat zdeletiren, Tanrnn maddi dnyann evriminde veya

maddi dnyada aa kmakla varlk bulduunu syleyen tm panteizm formlarn reddederiz. Tanr

maddi dnyayla baml olsayd, Tanrnn, bir doum ve yok olma sreci de olmas gerekirdi nsan

rknn ve tm canllarn bu evrendeki sonunun kanlmaz olduu, merkezi fikri ilerleme olan birok

gr asndan ykcdr54

Entropi yasas, byk teist dinin, kutsal kitaplarna dayanarak savunduklar evrenin bir

balangc olduu iddiasn destekler. ronik olan durum ise, 19. yzyln sonundaki bu yasann ve 20.

yzyldaki bilimsel bulgularn teist ontolojiye ve kozmolojiye verdikleri destee ramen, bu

yzyllarn, materyalist dnya grnn teizm karsnda en ok ilerleme kaydettii dnem olmas ve

bilimi dinin yerine ikame etmeye alan pozitivist felsefenin, bu dnemdeki bilim anlaynda en

52

Hugh Ross, The Fingerprint Of God, Whitaker House, New Kensington, 1989, s. 85-8753 Stephen Hawking, A Brief History Of Time, s. 121-122.54 John D. Barrow, Frank J. Tipler, ibid, s. 168-169.


16/25

16

yaygn kabul gren grlerden biri olmasdr. Bu ironi hakknda sylenebilecek mutlaka okey

vardr, ama bu makalenin snrlarn aan bu konuya burada girmeyeceiz.

3- Tasarm Delili Ve Entropi

Tarih boyunca Tanrnn varlnn rasyonel delillerle kantlanmasnda kullanlan en yaygn

delil tasarm delili (teleolojik delil) olmutur. Bu delili kullananlar doadaki dzen ve/veya

amallktan yola karak, Tanrnn varln rasyonel veriler eliinde temellendirmeye alrlar. Bu

delilin birok farkl formlasyonu olmu; kimi zaman inayet, kimi zaman amallk, kimi zaman dzen

n plana kartlmtr. Bu delile ynelik eletiriler arasnda en nlleri Humeun ve Kantnkilerdir.

Hume, doada gzlemlenen olgular ile insan yapm ve becerisi iler arasnda analoji kurulamayacan

syleyerek eletirilerini yneltmitir.55 Kant, bu delile byk saygyla yaklam, bilgimizin artmasna

ve bilimsel aratrmalarn tevikine yol atndan bu delili dier delillerden ayr bir yere koymutur.

Fakat, amac saf akln metafizik yapamayacan gstermek olan Kantn sistemi asndan bu

delilin rasyonelliini de inkar etmek gerekiyordu. Kant, Humeun eletirilerini tekrar ederek ve

genileterek bu delili eletirdi.56

19. yzylda William Paleyinki gibi saat ve ustas ile evren ve Tanr arasnda kurulan

analojiye dayanan57 tasarm kant formlasyonlarna kar Hume ve Kantn itirazlar (Darwin Teorisi

ile birletirilerek) yneltilmitir. 20. yzyla gelindiinde, olaslk hesaplarn temel alan ve

matematiksel olarak ifade edilebilen tasarm kant formlasyonlar ska kullanlmaya balanmtr.

Bylesi bir matematiksel betimlemeyi evrenin balangcndaki entropinin hassas ayar iin de

kullanabiliriz. Entropi yasasnn, evrendeki dzensizliin srekli arttn sylediini biliyoruz. Bunun

mantki sonucu, zamanda geriye gittike entropinin dmesi ve evrenin balangcndaki entropinin en

dk seviyesine ulamasdr. Balangtaki dk entropinin, evrenin kk hacmine bal olduu

sanlmamaldr, evrenin kapanla sonu gelecek olsa, hacmi klse bile entropisi dmez. Bunu,

insanlar

n yalan

nca boylar

n

n k

salmaya balamas

na benzetebiliriz; bylesi bir durum, insanlar

ngenletii anlamn tamaz. . Entropi zaman gibidir; tek ynl, kat ve kesin. Balangtaki bu dk

entropili durum, galaksilerin ve canllarn oluumunun olmazsa olmaz art olup olaanst bir

dzenin gstergesidir ve bir aklama gerektirir. Roger Penrose, evrenin balang entropisinin hassas

ayarn gsteren matematiksel betimlemeye, fizik biliminde bildii hibir verinin yaklaamayacan

syler. u anda evrendeki yaklak 10 88 olan entropi miktar, evren eer Byk k ile kerse

55 David Hume, ibid, s. 174-175.56

Immanuel Kant, The Critique Of Pure Reason, s. 187-190.57 William Paley, Natural Theology, ed: Michael Ruse, Philosophy of Biology iinde, Prentice Hall, New Jersey,1989, s. 36.


17/25

17

10 123 e kacaktr. (Penrose, bu hesab Bekenstein-Hawking entropi formln kullanarak yapar.)58

Evrenin Byk knde, her bir baryon iin 10 43 entropi olacaktr, buna gre toplam 10 80 adet

baryonlu evrenin entropisi 10 123 olarak bulunur.59 Evrenin balangcndaki entropinin hassas ayar,

evrenin muhtemel sonunun entropisinden yola klarak hesaplanr. Aslnda evrenin balangc, pekala

ayn hacimdeki bu sonun entropisine sahip olabilirdi; bylesi bir durumda ne galaksimiz, ne

dnyamz, ne bu makaleyi yazan ve okuyanlar var olabilirdi. Evrenin balang entropisindeki hassas

ayar hesaplayan Penrose, sonucu yle deerlendirmektedir. Yaradann ne kadar isabetle hedefini

belirledii grlyor, yani doruluk oranyledir: 10123

10te 1.60Ortaya kan bu saynn iki sl

yazlma sebebi, bu sayy ssz olarak yazmaya (1in arkasna sfrlar koyarak), evrendeki tm

hammaddenin bile yetersiz kalacak olmasdr. Bu sayy tek sl yazmak iin, evrendeki tm

paracklarn (10 80 kadar) ve tm k taneciklerinin (10 88 kadar) her birinin stne katrilyon (10 15 )

tane sfr yazsaydk bile, ancak 10 104 tane sfr yazabilirdik. Oysa 10 123 yazabilmek iin bu evrenimiz

gibi on milyon (10 7 ) kere trilyon (10 12 ) daha fazla evrene sahip olmamz ve o evrenlerin proton,

ntron ve fotonlarn, katrilyonlarca sfr yazlabilen defterler olarak kullanmamz gerekirdi ki, ancak

evrenin balang entropisinin hassas ayarn ifade eden sayy yazmay baarabilelim. Grld gibi,

brakn balang entropisindeki kritik ayarn tesadfen gereklemesini, bu ayardaki hassasiyeti ifade

eden saynn 1in arkasna sfrlar konularak yazlmas bile mmkn deildir. Evrenin bandaki bu

hassas ayarn bir Dzenleyici olmakszn aklanmas mmkn deildir. Evreni bir Tasarmcnn eseri

olmayan bir varlk olarak grenlerin apriori beklentisi bir dzenin olmad kaotik bir evren olmaldr.Oysa var olan olgular, sradan bir dzene bile deil, olaanst dzenlemelere iaret etmektedir.

Kanaatimizce, bilimsel adan, bilimin en objektif ifade dili matematik olduundan, balang

entropisindeki bu hassas ayarn tasarm kantna verdii destek, William Paleyin baar ve ustalkla

yapt tm betimlemelerinin toplamndan daha gldr.

Tasarm delilinin verilerinin e ayrlarak incelenmesinin faydal olaca kanaatindeyiz. Bu

kant savunanlar, genelde bylesi bir ayrm yapmadan kta sayacaklarmz hep beraber ele

almlar veya kimi kka arlk vererek dierktaki yaklamlar pek kullanmamlardr. Bu l

ayrmyle yapabiliriz:

1- Doa Yasalarnn Tasarmndan Tasarm Deliline Ulamak: Buna gre maddeye ikinolan doa yasalar ayarlanmtr. ekim gc yasas, hareket yasalar gibi fiziksel yasalarn

ve elektromanyetik, gl nkleer, zayf nkleer kuvvetler gibi maddenin yapsn

58 Roger Penrose, ibid, s. 728.59

Roger Penrose, Kraln Yeni Usu 3: Us Nerede, ev: Tekin Dereli, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara,2003, s. 50.60 Roger Penrose, ibid, s. 51.


18/25

18

oluturan kuvvetlerin tasarm bu kkn konusudur. Entropinin bir yasa olarak varlnn

gereklilii bu kkn konusudur. Maddeye ikin olan zelliklerin kullanlmas bu kkn

ayrt edici zelliidir.

2-

Fiziki Dnyann Tasarmndan Tasarm Deliline Ulamak:Evrendeki mevcut fiziksel

yasalar tamamen bu ekilde olsalard da, bunlar evrendeki tasarmlarn varln

aklamaya yetersiz olurdu. rnein tamamen ayn yasalar altnda, evrenin, galaksilerin

oluumuna imkan veren bu kritik hzda genilemeyeceini veya canlla olanak veren

Gne sistemi ve dnyadaki hassas ayarlarn gereklemeyeceini dnebiliriz. Ayn

ekilde mevcut entropi yasas aynekilde var olabilirdi, ama balang entropisindeki

tasarmn byle olmasnn aklamas sadece bu yasann varl deildir. Bu kkn ayrt

edici zellii, mevcut fiziksel yasalar erevesinde olumas mmkn birok durumdan,

tasarmlara ve canlla olanak tanyan dk olaslklarn seimine vurgu yapmasdr.

3- Canllar Dnyasndaki Tasarmdan Tasarm Deliline Ulamak:(Dileyenler zihnicanllar dnyasndan ayrarak drdnc birk da oluturabilirler.) Yz binlerce eidiyle

canllar dnyas tasarm kant iin en zengin malzeme kaynadr. Yunus balnn solar

sistemi, karncalarn i blm, kularn kanad, insanlarn bedensel zellikleri bu kkn

konusudur. Canllarn vcudunda entropiye uygun olarak ileyen ve entropinin bozucu

eilimine ramen canll srdrmeye yarayan tasarmlar, bu k erevesinde mtalaa

edilmelidir. Bu kkn ayrt edici zellii, ikinci rnekte, fiziki dnyadaki son derece dk

olaslklarn seimine vurgu yaplmasna karn, benzer vurguyu canllar dnyas iin

yapmasdr.

Daha nce bahsettiimiz balang entropisinin dzenlenmesi grld gibi bu ktan

ikincisine girmektedir. Oysa entropi ile ilgili tasarm kant verileri dier iki kla da alakaldr.

rnein birinci kk ele alalm. Bu kka gre, evrende byle bir entropi yasas mevcut olmasayd da

canllk var olamazd.rnein, bata, odadaki havann dalm konusunda olaslk entropi yasasnn

canll nasl koruduunu hatrlayalm. Bu yasaya uygun olarak hava moleklleri bu ekilde

da

lmasayd

, havas

z ancak ok k

sa bir sre yaayabilen canl

lar telef olurdu. Souk uzaydaGnein bizi stmasndan, canllarn bedenlerinde gerekli maddelerin dalmna kadar yaam

mmkn klan yzlerce olguda, bu yasann varl, bizim ve dier canl trlerinin varlnn n

kouludur. Entropi gibi yasalarn varl sayesinde evren, tm canl eitliliinin olumasna olanak

verecek potansiyeli iinde barndrmaktadr. Eer Monod61 ve Dawkinsin62 iddia ettii gibi canllar

zorunlulukla (doa yasalar) ve bu zorunluluklarn yol at rastlantlarla aklamak mmkn olsayd

(entropi ile ilgili yaplan olaslk hesab, ayrca burada yer vermediimiz proteinlerle ilgili olaslk

hesaplar bunun mmkn olmadn gstermektedir) bile; bu durumda, yine, doa yasalarnn nasl

61 Jacques Monod, Rastlant Ve Zorunluluk, ev: Vehbi Hackadirolu, Dost Kitabevi, Ankara, 1997.62 Richard Dawkins, Kr Saati, ev: Feryal Halat, Tbitak, Ankara, 2002.


19/25

19

olup da canllar gibi tasarmlar mmkn klacak potansiyeli ilerinde tadnn aklamasnn

yaplmas gerekirdi. Entropi yasas, evrenin bu tasarmlar meyve verecek potansiyeli batan iinde

tamasn mmkn klan, maddeye ikin en nemli doa yasalarndan biridir.

Ayrca nc kta andmz, canllar dnyasndaki tasarmdan tasarm deliline ulamak

isteyenler iin de entropi kavram nemlidir. Canllarn organlar, dk entropiyi besin olarak almaya

ve artan entropiye direnecekekilde vcut ssn korumaya gre tasarmlanmtr. Vcuttaki s

derecesi gibi entropi ile ilikili nemli dengeleri koruyan beynin ynetiminden, sindirim ve dolam

sisteminden, hcre organellerine kadar bedenin birok yaps, entropi yasas gz nnde

bulundurularak tasarmlanmtr. stelik farkl beden ve davranlar olan, birbirinden farkl birok

canlda, entropi ile ilgili sorunlar farklekillerde zmlenmitir. Says yz binlerle ifade edilen

trlerin, organlarndaki ve hcre yaplarndaki farkllklarn dzenlenmesini anlamada da entropi

nemlidir. Farkl davranlar olan canllarn, entropiye ynelik sorunlar, farkllklarn gz nnde

bulunduran zm reeteleri ile halledilmitir. Kutup aysnn ve kartaln, vcut slarn muhafaza

etmeleri iin bedenlerinde trlerine zel dzenlemeler vardr. Bitkilerin ve balklarn negatif entropi

alarak artan entropiye direnmelerini salayan mekanizmalarnn tasarm da farkldr

Bazlar, canllar gibi tasarm rnlerinin bu yasay ihlal ettiini sanmlardr. Bu yasann

ortaya konmasnda nemli emekleri olan Hermann von Helmhotz bile bunlar arasndadr.63 Evrenimiz

ne Platonun sand gibi kaostan dzenin kt bir yerdir, ne de srekli dzensizliin arttn

syleyen entropi yasasnn ihlal edilerek canllar gibi tasarmlarn oluturulduu bir yerdir. Canllarn

varl, tasarmlaryla artan dzenin, evrenin baka bir blgesinde daha fazla dzensizlik olarak

denmesi sayesinde mmkn olmutur. Artan dzensizlik hem canlln artdr, hem de canlln

olumas toplam dzensizlii arttran bir dzenlemedir. Canllar, kendi dlarndaki dnyadan madde

ve enerji alp veren ak sistemlerdir. Bizler dorudan veya dolayl olarak hayvanlardan, bitkilerdeki

dk entropiyi alrz. Bitkiler ise dk entropiyi (dzen) Gneten alrlar. Tm bu srelerde,

toplamda artan entropi fazla olduu iin, entropi yasas ihlal edilmez, ama canllar dk entropi

alarak artan entropiye ramen yaamay

srdrebilirler.

Burada dikkat edilmesi gereken husus, canllarn varlnn entropi yasas ile elimemesinin,

bu yasann, canlln varln aklad anlamna gelmediidir. Baz bilim adamlar bylesi bir

yanla dmtr. Paul Davies bylesi bir hataya denlerin yapt mantki hatay; elektrik prizi

bulduunu syleyen birinin, bunun buzdolabnn varln akladn sylemesine benzeterek

eletirir.64 Buzdolabndan yola karakyle bir rnek de verebiliriz: Buzdolab da ayn canllar gibi,

entropinin genel eiliminin tersine hareket ediyormu gibi grnr, nk scaktan soua gei

63 Paul Davies, The Origin Of Life, Penguin Books, London, 2003, s. 28.64 Paul Davies, ibid, s. 30.


20/25

20

yapar; ama bunu yaparken, arttrd entropi daha fazla olduu iin entropi yasas ihlal edilmez. Bu

yzden buzdolabnn entropi yasasn ihlal etmediini bulan birinin (canllarda olduu gibi), evin

bodrum katnda bulduu buzdolabnn nasl olutuunun ve oraya niye geldiinin aklamasnn

entropi yasas olduunu zannetmesi, ne kadar yanl mantksal bir karmsa, canllarn varlnn

aklamasnn, bu yasa ile elimemeleri olduunu sylemek de o kadar hatal bir yaklamdr.

Dzensizliin artt bir evrende canllar gibi tasarmlarn varl, dzensizliin yasas olan

termodinamiin ikinci kanuna aykr olmasa da, tasarm kantna ilave g katacak bir olgudur.

4- Mucizeler Ve Entropi

Mucize, szlkte bakasn aciz brakan demektir. Dini literatrde ise, peygamber olduunu

iddia eden kiinin doruluunu gsteren olgu anlamna gelir. Peygamber, doruluunu kantlamak iin

olaanst bir i yaparak inanmayanlar aciz brakr; mucize sergiler.65 teist din asndan da

mucize kavram nemli bir yer igal eder. Mucizelere inan, dinin kutsal kitaplarna imann bir

gereidir ve bu kitaplarn birok yerinde mucizeler anlatlr. Ayrca bu dinlere inananlarn Tanr-evren

ilikisini nasl kurmalar gerektii hususu asndan da mucizelerin anlalma ekli nemlidir. Burada

cevaplanmas gerekli en nemli sorulardan biri, mucizenin, doa yasalarnn ihlal edilmesi anlamn

tayp tamaddr. Kutsal metinlerde mucizenin doa yasalarnn ihlal edilmesi anlamn tadn

belirten ifadeler yoktur; ama bu metinlerde geen Hz. Musann denizi yarmas veya Hz. sann

doutan krleri iyiletirmesi gibi ifadeler, mucizenin doa yasalarnn ihlal edilmesi anlamn

tadna dair bir gr oluturmutur.

Ateistlerin birounun, dinin bilime aykr olduunu savunurken en ok ileri srdkleri

grlerinden biri, dinin mucizeyi savunmas olmutur. Buna gre din, gzlenen doa yasalarna

aykrdr; nk doa yasalarna aykr olaylarn gerekletiini savunur. Bilimsel yasalar ihlal eden

mucize anlayna itirazlar ateistlerle snrl deildir, Tanrya inanan baz filozoflar da, Tanr

tasavvurlarna aykr grdkleri, doa yasalarnn ihlali anlamndaki mucize anlayna kar

km

lard

r. rnein Spinoza, doa yasalar

n

n, Tanr

n

n doas

n

n bir sonucu olduunu sylemi veTanrnn kendi doasna aykr hareket etmesini olanaksz grp mucizelere kar kmtr. Spinoza

monist idi, onun panteizminde Tanrsal cevher ile doa zdeti; bu yzden Tanrsal doa ile doa

yasalar arasndaki geii dorudand.66 Spinozadan etkilenen Schleiermacher de Hristiyanlktaki

mucize anlaynn deitirilmesi gerektiini savunmutur. O, doa yasalar erevesinde ileyen

nedensellii sadece fiziki deil, mantki bir zorunluluk olarak da grmtr.67

65

lyas elebi, slam nan Sisteminde Aklclk Ve Kad Abdulcebbar, Rabet Yaynlar, stanbul, 2002, s. 316.66 William A. Dembski, Intelligent Design, Inter Varsity Press, Illionis, 1999, s. 53-55.67 William A. Dembski, ibid, s. 57-58


21/25

21

Mucizelere kar bu itirazlara eitli cevaplar verilmitir. Bunlarn belki de en sk dile

getirilmi olannyle zetleyebiliriz: Tanrnn yasalar (Snnetullah), doa yasalarn da ieren daha

geni anlamda anlalmaldr. Buna gre, bir peygamber araclyla mucize gsterildiinde doa

yasalarnn askya alnmas, Tanrnn yasalarnn bir parasdr. Bu anlay, mekanist kurallarla

alan bir makinenin, bazen durdurulup bakmnn yaplmas gibi bir istisnann gerekliliini,

mucizelerin gsterilmesi iin de kabul eder.

Leibnizin, batan mdahale anlayna benzer bir anlayla da, doa yasalarn ihlal

etmeyen bir mucize anlay temellendirilmeye allabilir. Buna gre, bir bilardocunun be-on hamle

sonrasn hesaplamas gibi, Tanr, evrenin balangcndan peygamberlerin mucizelerinin olaca yeri

ve zaman hesaplayarak, ilerideki mucizeleri, batan, doa yasalar erevesinde gerekletirmitir.

Dikkat edilirse mucizelere ynelik bahsettiimiz tm itirazlar ve savunmalar, klasik fizik

yasalarnn deterministik ve mutlak yaps apriori olarak doru kabul edilerek yaplmtr. Oysa entropi

yasas ile en temel doa yasalarnn deterministik bir nedensellikle beraber olaslk bir tarzda iledii

anlalmtr. Buna gre, bata bahsettiimiz Atlantik Okyanusu zerinde tm havann toplanmas gibi

olaslklar, bilimsel yasalara ters olduu ve olasl mevcut olmad iin deil, bu olaslk ok ok

dk olduu iin kaale bile alnmazlar. Fakat olasln dkl, olaslklarn rasgele gerekletii

dnlerek ifade edilir. Rasgele atlan bin zarn alt gelme olasl ok dktr, ama zarlar bilinli

birekilde alt olarak koyabilen biri iin dk olaslklar balayc deildir. Teizm, Tanry evrenin

yaratcs, bilimsel kanunlarn koyucusu ve koruyucusu olarak grr. Bu anlaya sahip biri, bilimsel

oluumlarn olaslklarnn belirleyicisi olarak Tanry grp mucizeleri aklayabilir. Bylesi bir

mucize aklamas, bilimsel yasalarn ihlali anlamn tamayaca iin, daha nce zikrettiimiz

itirazlarn hibiri bu anlaya kar ileri srlemez.

zellikle unu belirtmemizde fayda var; biz, Tanrnn mucizeleri byle gerekletirdiini

veya gerekletirmediini ileri srmyoruz. Doa yasalar iinde mucizenin mmkn olduunu

gstermek, mutlaka Tanr

n

n bu ekilde mucizeleri oluturduu anlam

n

ta

maz. Fakat, doabilimlerindeki gelimelerle ortaya kan evren tablosunun, dk olaslklar olarak mucizeleri iinde

barndrdn ve bylesi bir mucize anlaynn, mucizelere kar getirilen doa yasalarna aykr

olma itirazn geersiz klacan gstermek istiyoruz. Spinoza ve Schleiermacher gibi doa

yasalarnn ihlal edilmesini kabul edemeyenler de, ortaya kan bu sonu karsnda kutsal metinlerin

mucize anlayn kabul edebilirler. rnein entropi yasasnda ok nemli bir yere sahip olan, yksek

saydaki molekllerin hareket tarzn ve Hz. Musann denizi yarmasn bir arada dnelim. Aslnda

denizin iinde rasgele hareket eden birok molekl vardr. Denizin ortasndan izeceiniz hayali bir

izginin sandaki molekllerin istisnasz hepsinin daha saa, soldaki molekllerin istisnasz hepsinindaha sola hareket ettiini dnebiliriz. Molekllerin bylesi bir hareketinde deniz yarlr ve de hibir


22/25

22

bilimsel yasa ihlal edilmemi olur. Bu tarz durumlar grememizin sebebi bunlarn olas olmamas

deil, olaslnn imkansz denecek kadar dk olmasdr. Ama olaslklarn bilinli seicisi olarak

Tanry gren bir anlay iin, olaslklarn dk olmas sorun olmayacaktr. Bylesi bir mucize

oluumunda, Tanrnn mdahalesi dorudan gzlemlenemez; gzlenen, doada ortaya kan

beklenmeyen ve sra d olan, fakat doann yasalarna da aykr olmayan olgudur. Mucizenin

oluumu, ok ok dk olaslklarn seimi ile gerekletii iin bu anlay, mucizelerin

olaanstlne glge de drmez.

Grld gibi determinist bir evren tablosu ve Newton ile Einsteinn formlleriyle uyumlu

bir evrende bile mucizenin yeri vardr. 20. yzylda ortaya konan kuantum formlleri ile ise, evrenin

indeterminist ve olaslk yapda olduunu ileri srenler olmutur. Kuantum teorisinin bu yorumu

zerinde ittifak olmadn tekrar belirtelim. Kuantum belirsizliklerinin (uncertainty), bizim bilgi

eksikliimizden kaynaklanp subjektif- indeterminist bir duruma m, yoksa doada gerekten var olan

objektif-indeterminist bir duruma m karlk geldii tartlmaktadr. Doann objektif-indeterminist

yapda olduunu dnen yaklam, Tanrnn evrene mdahalesinin bu belirsizliklerin belirlenmesi

suretiyle gerekletiinin dnlmesine olanak verir. Sonuta, olaslk yasalarla ileyen bir evrende

doa yasalarna uygun Tanrsal mdahale olaslklardan belli olasln seilimi ile

temellendirilebilecekken; belirsizliklerin olduu bir evrende Tanrsal mdahale belirsizliin

belirlenmesi ile aklanmaya allabilir. 1960l yllarda, evrenin bir kesindeki girdilerde ok

kk farklarn oluturulmasnn, ktlarda ne kadar byk farklar oluturabileceinin farkna varld.

Bu durum genelde kelebek etkisi olarak bilinir, buna gre stanbuldaki bir kelebein kanat

rplar, Los Angelesta kasrga oluturabilir.68 Bu da mikro seviyedeki ok kk mdahalelerin bile

ne kadar byk nem tadn; ok kk olaslklarn seimi veya belirsizliklerin belirlenmesi ile

evrende ne kadar geni bir mdahalenin imkan olduunu gsterir.

Entropi yasas determinist ve olaslk bir yapda ileyen evreni gsterir ve Heisenbergi

kuantum yorumunun indeterminist evren iddiasna sahip deildir. Fakat olaslk bu yasa da, doa

yasalar

ihlal edilmeden evrende mucizelerin gereklemesinin imkan

n

grmemizi salayabilir. Amazgr irade konusuna gelirsek, bu konu asndan, evrende objektif belirsizliklerin olup olmamas

daha ok nem kazanr. Hatta ilaveten, insan zihninin yaps zerine felsefi tartmalarn da bu konuya

dahil edilmesi gerekir. Bu yzden, Tanrnn evrene mdahalesi konusunda karmza kan mucize

sorunu ilemekle yetinip, zgr irade sorununa girmeyeceiz. Bu ikinci sorun, kuantum kuram ve

zihin felsefesi gibi dier balklarn da hep beraber irdelendii bir balamda ele alnmaldr.

68 James Gleick, Kaos, ev: Fikret can, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 2000, s. 1-29.


23/25

23

Entropi yasas hem doruluunda tartma olmayan bir yasadr, hem de Tanr-evren ilikisine

bakmza yeni boyutlar getirecek niteliktedir. Newtoncu, Einsteinc, Heisenbergi ve Prigogineci

fizik anlaylarnn hepsiyle bark bir yasadan felsefi sonular kartmaya altmzn altn

izmekte fayda gryoruz. Teist dinlerin kendileri dnda hemen herkese kar tarih boyunca

savunduklar, evrenin bir balangc ve sonu olduuna dair kozmolojik ve ontolojik iddia, bu yasa ile

bilimsel temel kazanmtr. Evrenin ezeli ve ebedi olmamas ise, varln aklamasnn evren iinde

kalnarak yaplamayaca anlamn tar. Entropi yasasnn hem varl, hem evrenin balang

entropisindeki olaanst hassas ayar, hem de farkl canllarn bedenlerindeki entropi artna ramen

canlln mmkn olmasn salayan farkl dzenlemeler; teizmin, Tanr kantlamalarnda en sk

kulland delil olan tasarm deliline/teleolojik delile nemli destek salamtr. Ayrca evrende

olaslksal bir ileyiin olduunu gsteren bu yasa, olaslklarn bilinli seimiyle, mucizelerin doa

yasalar ihlal edilmeden gereklemesinin mmkn olduunu gsterdii iin de teizm ve din felsefesi

asndan nemlidir. Felsefi adan ilgin sonulara yol aan entropi hakknda ksa biriirle

makalemizi bitirmek istiyoruz:

Entropi;

Kat ve ironik,

Tavizsiz ve olaslk,

Sonun ve ban habercisi,

Dzensizlik ve dzen sebebi,

Determinist ve mucizeye imkandr.

Entropi;

Kimine yeis kimine de mittir.


24/25

24

KAYNAKA

Alpher, Ralph A. ve Robert Herman. Genesis of The Big Bang. New York: Oxford University Press,2000.Arendt, Hannah. The Human Condition. New York: Doubleday Anchor Books, 1999.Barbour, Ian. Religion In An Age Of Science. New York: The Gifford Lectures, 1990.Barrow, John D. ve Frank J. Tipler. The Anthropic Cosmological Principle. Oxford: OxfordUniversity Press, 1996.Chomsky, Noam. Knowledge of Language: Its Nature, Origin And Use. New York: Praeger, 1986.Craig, William Lane. The Kalam Cosmological Argument. Eugene: Wipf And Stock Publishers, 1979.

elebi, lyas. slam nan Sisteminde Ak

lc

l

k Ve Kad

Abdulcebbar. stanbul: Rabet Yay

nlar

,2002.Davies, Paul. God And The New Physics. New York: Simon and Schuster, 1983.______The Last Three Minutes. New York: Basic Books, 1994.______The Origin Of Life. London: Penguin Books, 2003.Dawkins, Richard. Kr Saati. ev: Feryal Halat. Ankara: Tbitak, 2002.Dembski, William A. Intelligent Design. Illionis: Inter Varsity Press, 1999.

Descartes, Rene. Metod zerine Konuma. ev: K. Sahir Sel. stanbul: Sosyal Yaynlar, 1994.Eddington, Arthur. The Nature Of The Physical World. New York: Macmillan, 1929.Einstein, Albert. zafiyet Teorisi. ev: Glen Akta. stanbul: Soy Yaynlar, 2001.______The Theory Of Relativity And Other Essays. New York: MJF Books, 1997.Gamow, George. 1-2-3 Sonsuz. ev: C. Kapkn. stanbul: Evrim Yaynevi, 1995.Gleick, James. Kaos. ev: Fikret can. Ankara: Tbitak Popler Bilim Kitaplar, 2000.

Guillen, Michael. Dnyay Deitiren Be Denklem. ev: Grsel Tanrver. Ankara: Tbitak PoplerBilim Kitaplar, 2001.Grel, A. Osman. Doa Bilimleri Tarihi.mge Kitabevi: Ankara, 2000.Hawking, Stephen. A Brief History Of Time. New York: Bantam Books, 1988.______Ceviz Kabuundaki Evren. ev: Kemal mleki. Bursa: Alfa Yaynlar, 2002.______Stephen Hawkings A Brief History Of Time. New York: Bantam Books, 1992.Heisenberg, Werner. Fizik Ve Felsefe. ev: M. Ylmaz ner. stanbul: Belge Yaynlar, 2000.


25/25

Hume, David. Din stne. ev: Mete Tuncay. Ankara: mge Kitabevi, 1995.Kant, Immanuel. Evrensel Doa Tarihi Ve Gkler Kuram. ev: Sekin Selvi. stanbul: Sarmal, 1997.______The Critique Of Pure Reason. ev: J.M.D. Meiklejohn. Chicago: William Benton, 1971.Kindi. Felsefi Risaleler. ev: Mahmut Kaya. stanbul: z Yaynclk, 1994.Kitab Mukaddes. stanbul: Kitab Mukaddes irketi, 1993.Kuran- Kerim. ev: Ali Bula. stanbul: Bak Yaynlar.Lange, Freidrich Albert . Materyalizmin Tarihi Ve Gnmzdeki Anlamnn Eletirisi 1. ev: AhmetArslan. stanbul: Sosyal Yaynlar, 1998.Monod, Jacques. Rastlant Ve Zorunluluk. ev: Vehbi Hackadirolu. Ankara: Dost Kitabevi, 1997.

Paley, William. Natural Theology. ed: Michael Ruse, Philosophy of Biology iinde. New Jersey:Prentice Hall, 1989.Penrose, Roger. Kraln Yeni Usu 3: Us Nerede. ev: Tekin Dereli. Ankara: Tbitak Popler BilimKitaplar, 2003.______The Road To Reality. London: Jonathan Cope, 2004.Politzer, Georges. Felsefenin Balang lkeleri. ev: Enver Aytekin. stanbul: Sosyal Yaynlar, 1997.Prigogine, Ilya Ve Isabelle Stengers. Kaostan Dzene. ev: Sezai Demirci. stanbul: z Yaynclk,1998.

Prigogine, Ilya. Kesinliklerin Sonu. ev: brahim ener. stanbul: zdm Yaynlar, 2004.Reeves, Hurbert. lk Saniye. ev: Esra zdoan. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2001.Rifkin, Jeremy ve Ted Howard. Entropi. ev: Hakan Okay. stanbul: z Yaynclk, 1997.Ross, Hugh. The Fingerprint Of God. New Kensington: Whitaker House, 1989.Russell, Robert John. Entropy And Evil. Zygon dergisi, vol. 19, no. 4, Aralk 1984.Russell,Bertrand. Why I Am Not A Christian. New York:Simon And Schuster, 1957.

Silk, Joseph. Evrenin Ksa Tarihi. ev: Murat Alev. Ankara: Tbitak, 2000.Taslaman,Caner. Big Bang Ve Tanr.stanbul: stanbul Yaynevi, 2003.Taylan, Necip. Tanr Sorunu. stanbul: ehir Yaynlar, 2000.Thucydides, Funreal Oration Of Pericles. ed: Robert B. Strassler, The Landmark Thucydides iinde.New York: The Free Press, 1996.Weinberg, Steven. lk Dakika. ev: Zekeriya Aydn ve Zeki Aslan. Ankara: Tbitak Popler BilimKitaplar, 1999.

din felsefesi açısından entropi yasası - caner taslaman

Documents