dian eszter (d6z998) thiering gergő (iuvpno) zábori balázs...
TRANSCRIPT
![Page 1: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/1.jpg)
avagy a matematika „Szent Grálja”
Dian Eszter (D6Z998)
Thiering Gergő (IUVPNO)
Zábori Balázs (COR8BN)
![Page 2: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/2.jpg)
1859 Bernard Riemann – a sejtés megfogalmazása ◦ a matematika „Szent Grálja”
1900 International Congress of Mathematicians ◦ David Hilbert: a 23 megoldandó probléma egyike
Clay Mathematics Institue ◦ „Millenium Prize Problem”
Bernard Riemann
(1826-1866)
David Hilbert
(1862-1943)
![Page 3: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/3.jpg)
Riemann-féle zeta-függvény:
A Riemann-sejtés a zeta-függvény zérushelyeiről szól
Az első 109 zérushelyre számolással igazolt
![Page 4: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/4.jpg)
„If I were to awaken after having slept for a
thousand years, my first question would be:
Has the Riemann hypotesis been proven?”
David Hilbert
![Page 5: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/5.jpg)
Egyváltozós függvény
ÉT=Re(s)>1
Konvergens sor
![Page 6: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/6.jpg)
A Riemann-féle zeta-függvény minden nem
triviális gyökének valós része 1∕2.
Tehát a nem triviális gyökök az
kritikus egyenesen vannak
![Page 7: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/7.jpg)
Liouville-függvény:
n multiplicitással vett prímfaktorai
Tehát:
![Page 8: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/8.jpg)
1899 Landau:
A Riemann-sejtés ekvivalens megfogalmazása:
Minden rögzített esetén.
![Page 9: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/9.jpg)
Centrális határeloszlás tétele:
független, azonos eloszlású
valváltozók,
standard normál-eloszlás
![Page 10: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/10.jpg)
CHT:
Ha a nevező nagyobb: 0-hoz tart.
→
Riemann:
![Page 11: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/11.jpg)
CHT: független, a.e. valváltozók
És Riemann?
Bolyongás.
![Page 12: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/12.jpg)
![Page 13: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/13.jpg)
![Page 14: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/14.jpg)
Prímszámok eloszlását írja le:
Vagyis:
Ahol az n-ig előforduló prímek száma,
azaz a prímszámláló-függvény.
![Page 15: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/15.jpg)
A prímszám-tétel Landau-féle megfogalmazása:
A Riemann-sejtés ekvivalens alakja:
![Page 16: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/16.jpg)
A Dirichlet-sorozat:
esetén analitikus fv-t generál:
→zeta-függvény
![Page 17: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/17.jpg)
Dirichlet-sorozat s=1 esete:
harmonikus sorozat → divergens
![Page 18: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/18.jpg)
Euler és a zeta-függvény:
Precíz számolás esetekre
Pl.:
![Page 19: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/19.jpg)
Az Euler-szorzat formula
→ explicit kapcsolat a prímszámok és a zeta-függvény között
![Page 20: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/20.jpg)
Euler-produkt és Riemann-függvény:
végtelen sorozat
végtelen produktum
(minden p rímre)
![Page 21: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/21.jpg)
Tétel:
A Dirichlet-sorozat analitikusan kiterjeszthető
a tartományra.
![Page 22: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/22.jpg)
A Riemann-féle levezetés kiindulópontja a Gamma-függvény:
Zérushelyek:
Residuum helye: értéke:
Euler-integrál
![Page 23: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/23.jpg)
A felhasznált összefüggés:
Weierstraß-formula
![Page 24: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/24.jpg)
A fenti összefüggések alapján levezethető:
ahol
Jacobi theta-függvény
![Page 25: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/25.jpg)
Az így kapott Riemann-függvény:
meromorf
s=1-nél pólusa van, a reziduum 1
vizsgálhatóak a zérushelyek a komplex számsíkon
Vagyis a Riemann-függvény kiterjeszthető a
teljes komplex számsíkra s=1 kivételével.
s=1-ben a reziduum van, melynek értéke 1.
![Page 26: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/26.jpg)
Triviális zérushelyek:
A Gamma-fv pólusai: s=0, -1, -2, -3, …
Így a Riemann-fv triviális zérushelyek az
s=-2, -4, -6, … páros negatív egészek
Megj.: s=0 kiesik miatt
![Page 27: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/27.jpg)
Összefoglaló – ami tény:
esetén nincs zérushelye a függvénynek
A függvény egyetlen pólusa az s=1, itt a reziduum 1
A triviális zérushelyek a páros negatív egészek
A nem triviális zérushelyek a tartományon találhatóak
És a sejtés:
A nemtriviális zérushelyek a kritikus egyenesen fekszenek
![Page 28: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/28.jpg)
A Riemann-sejtés:
A zeta-függvény összes nem-triviális
zérushelye a kritikus egyenesen van.
![Page 29: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/29.jpg)
Hardy-tétel:
A zeta-függvénynek végtelen sok zérushelye
van a kritikus egyenesen.
![Page 30: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/30.jpg)
A Prímszám-tétel erősítése
Prímszám tétel:
Definíció: Li logaritmikus integrál:
Ha Riemann ⇒
![Page 31: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/31.jpg)
Az bizonyított hogy végtelen sok nem-triviális
zérushely van a kritikus egyenesen.
A nehézség belátni, hogy minden nem-triviális
zérushely ott van.
Számítógépes algoritmus:
A zérushelyek komplex értékek szerinti
leszámlálása a tartományon → argumentumvizsgálat
![Page 32: Dian Eszter (D6Z998) Thiering Gergő (IUVPNO) Zábori Balázs …math.bme.hu/~pet/mpr11f/Riemann-sejt%E9s.pdf · 2011. 10. 23. · avagy a matematika „Szent Grálja” Dian Eszter](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071416/6113b15e9c81275e4130a764/html5/thumbnails/32.jpg)
Köszönjük a figyelmet! Forrás:
Peter Borwein, Stephen Choi, Brendan Rooney, Andrea Weirathmueller, The Riemann Hypothesis: For the aficionado and virtuoso alike, 2006