Elektrik projeleri; hem uygulayıcıya yapacağı iş hakkındadetaylı bilgi verir hem de enerji alabilmek içinyetkililere başvuru esnasında tesisin özellik vedeğerlerinin yetkililerce bilinmesini sağlar.

Proje hazırlanırken, kolon şeması ve yükleme cetvellerihazırlanır.

1-) KOLON ŞEMASI (ENERJİ DAĞITIM ÖZETİ)

Kolon şeması mimari kat sayısına uygun olarak çizilir. Tabloların isimleri, güçleri, sigorta ve şalter anma değerleri, ana tablodan itibaren kolon hattı uzunluğu, kesiti ve cinsi ile ana tabloda hangi faza bağlı olduğu ve sayaç anma akımları belirlenecektir.

Elektrik iç tesisat yönetmeliğine göre bir apartmandaki bütün sayaçlar zemin katta toplanır. Kolon şemasının çizilebilmesi ve yükleme cetvellerinin hazırlanabilmesi için, bu şema ve cetvellerde kullanılması gereken malzemelerin özellikleri belirlenir.

Kolon şema ve yükleme cetveli linye güçlerinden hareketle çizilir.

ÖRNEK BİR KOLON ŞEMASI ÇİZİMİ

� 1. Linye P1 = W piriz

� 2. Linye P2 = W ışık

� 3. Linye P3 = W zayıf akım

� 4. Linye P4 = W ışık� 4. Linye P4 = W ışık

� 5. Linye P5 = W çamaşır makinası

� 6. Linye P6 = W bulaşık makinası

� 7. Linye P7 = W fırın

� 8. Linye P8 = W priz

� Öncelikle hangi tür sigorta kullanılacağına karar verilir (burada otomat kullanılacaktır). Her linye için otomat değerlerinin tespiti için her linyenin çekeceği akım hesaplanır. Hesaplama sonucunda bulunan akıma çok yakın olmamak üzere bir üst değerdeki sigorta tablodan tespit edilir.sigorta tablodan tespit edilir.

� P=U.I formülüne göre I=P/U formülünden akım hesaplanır.

� Standart otomat değerleri : 6-10-16-25-35-50-63-80-100-125-160-200-250-315-400

� Kolon sigortasının değeri belirlenirken kolon hattından çekilen linye akımları toplanır

� I (A) kolon = I1+I2+I3+I4+I5+I6+I7+I8

� I (A) kolon = 9,54+2,45+0,15+2,36+11,36+11,36+9,09+8,18

� I (A) kolon = 54,5 Amper

� Bu akımın bir üst değeri 63 Amperlik otomat kullanılabilir.

� Ancak eş zamlı yükler (aynı zamanda kullanılacak alıcılar) dikkate alınarak, kolon hattından çekilecek akımın daha az olacağından hareketle kaçak akım koruma rölesini 50 Amper seçebiliriz.

� Bu hesaplara göre kolon hattına bağlanan şalter akımıda 63 Amper olarak seçilebilir. 30 Amperlik birde sayaç bağlanabilir.

� Not: ELEKTRİK SAYAÇLARI

� Bir ve üç fazlı sayaçlar kullanılır. 10-30-50-100 Amper’e kadar olanları direkt olarak, 100-150-300-400-1000 kadar olanları direkt olarak, 100-150-300-400-1000 Amper’e kadar olanları ise akım trafosu ile devreye bağlanır.

2-) TABLO YÜKLEME CETVELLERİ

� Tablo yükleme cetvelleri yüklerin özelliklerini, sorti cins ve sayılarını, linye güçlerini sigorta güç ve kesme akımlarını ve ilgili diğer bilgileri kapsar. Buna göre akımlarını ve ilgili diğer bilgileri kapsar. Buna göre yukarıda kolon şeması verilen bir evin yükleme cetveli aşağıdaki gibidir.

� KURULU GÜÇ:2100+540+35+520+2500+2500+2000+1800=

� Tali tablolar uygun yerlere, örneğin koridorlara, merdiven boşluklarına vb. yerlere yerleştirilir.

� Bir binanın tesisat projesinin hazırlanmasında tablo sayısı ve yer seçimi, tabloların beslenme şekli projenin en önemli kısmını teşkil eder.

� Binanın bir veya çok aboneli olması durumuna göre, beslemede bir veya çok aboneli şeklinde olur. Bir beslemede bir veya çok aboneli şeklinde olur. Bir aboneli binada düşey, yatay ve karma besleme şekilleri, çok aboneli binada da sayaçların aynı yerde olması veya dağıtım tablolarının olduğu yerde bulunması söz konusudur.

� Günümüzde sayaçların aynı yerde olması işletmelerce istenmektedir.

� Ayrıca düşey, yatay veya karma besleme şekillerinde her kolon kesiminin ayrı bir sigorta sistemiyle korunması veya her kolon kesiminin yalnız bir sigorta sistemiyle korunması halleri ayırt edilir.

� Aşağıdaki şekil 1.36 da bir aboneli düşey beslemede her kolon kesiminin ayrı bir sigorta sistemiyle korunması hali görülmektedir.korunması hali görülmektedir.

KOLON HATTININ GÜZERGAHININ BELİRLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

� 1-) Kolon hatları her zaman kolayca kontrol edilebilecek şekilde, örneğin merdiven boşluğu boyunca çekilmelidir.

� 2-) Kolon hatları mümkün olduğu kadar en kısa yoldan hedefe ulaşmalıdır.hedefe ulaşmalıdır.

� 3-) Kolon hatları, işçiliği ve buat yerleştirilmesini kolaylaştıracak şekilde mümkün olduğu kadar duvar köşelerinden biraz uzak çekilmelidir.

� 4-) Tali tablolar ışık, kuvvet, kat ve bir katta bulunan tablo sayısına göre belirli harf ve rakamlarla işaretlenir. Linyeleretali tablodan çıkışına göre birer numara verilir ve bu numaralar linye boyunca uygun yerde tekrarlanır.

MALİYET HESABI

� Herhangi bir iş yapılmadan önce o iş için müşteriye (iş yaptırana) fiyat verilir ve buna ‘teklif’ denir. Teklifin hazırlanabilmesi için belirli doneler gerekir.hazırlanabilmesi için belirli doneler gerekir.

�Teklif fiyatı = Maliyet + Kar

MaliyetMalzeme fiyatı, amortisman, işçilik ve işletme giderlerinden

oluşur.

� 1-) Malzeme fiyatı: Bunun için çizilen projeden faydalanılarak kullanılan malzemenin listesi ve özellikleri faydalanılarak kullanılan malzemenin listesi ve özellikleri belirlenir. Piyasadan fiyatları öğrenilerek malzeme maliyeti hesaplanır.

� 2-) Amortisman: Kullanılan alet ve makinelerin eskime ve kullanma özelliklerine göre verimliliklerinin kaybolmasıdır. Bunların fiyatları toplam kullanma süresine bölünerek yıllık amortismanları bulunur. Bulunan rakam amortisman olarak iş maliyeti üzerine ilave edilir.

� 3-) İşçilik: Çalışanların çalışma süresindeki ücretlerinikapsar. Mühendis, teknisyen ve işçi ücretleridir. İşçilikbirim fiyat listesi her yıl Bayındırlık Bakanlığınca belirlenir.Mühendislik hizmetleri, mühendis ve mimar odalarıtarafından, teknisyenlik hizmetleri de teknisyenler derneğitarafından yayınlanır.

� 4-) İşletme giderleri: Büro, depo kiraları, sekreter,hizmetli, bekçi ücretleri, elektrik, ısınma, taşıma,haberleşme giderleri ve vergiler gibi giderlerin yıllık

Kar

� Bütün giderlerden ayrı olarak net ele geçen paradır.

haberleşme giderleri ve vergiler gibi giderlerin yıllıktoplamının, işin yapılma süresi kadar olan kısmında işmaliyeti üzerine ilave edilir.

� Sonuç olarak; Teklif bedeli, maliyet ile karın toplamıkadardır. Ancak şu unutulmamalıdır ki müşteri birçokkişiden teklif alıp, işi uygun bulduğuna verir. Bunedenle teklif verilirken rekabete uygun fiyatlarverilmelidir.

ŞARTNAMELER� Şartnameler iki kısımdır.

� A) Teknik şartnameler: Teknik konularda işin nasılyapılacağı ve bununla ilgili teknik detaylardır veuluslar arası standartlara göre belirlenir. Uygulamadauluslar arası standartlara göre belirlenir. Uygulamadaelektrik tesisleri yönetmeliği ile tespit edilmiştir.Yapılan her iş yönetmelikte belirlenen asgaristandartlarda olacaktır. Elektrik tesisleriyönetmeliğine uygun olmayan tesislerin kabulüyapılamaz ve işletmeye alınmaz.

� Teknik Şartname Örnekleri

�Anahtarın bir ucuna birden fazla iletken bağlanamaz. Yani anahtar dağıtım kutusu olarak kullanılamaz.

�Anahtardan anahtar altı prize geçiş yapılamaz.

�Priz güçleri; bir fazlı priz için en az 300 W, üç fazlı priz �Priz güçleri; bir fazlı priz için en az 300 W, üç fazlı priz için en az 600 W alınacaktır.

�Aydınlatma hesabı yapılmayan yerler için bir aydınlatma linyesine bağlanacak sorti sayısının belirlenmesinde aydınlatma gücü en az 12 w/m2 alınacaktır.

� B) Özel Şartnameler: İşin yapımından önce işveren ile işiyapanın karşılıklı olarak özel isteklerini kapsar. Yazılı biranlaşmadır. İşin yapım süresi, ödeme şekli, işte istenen özelşartlar, aradaki anlaşmazlıklardaki yetkili mahkeme işinyapılmaması veya paranın verilmemesi gibi durumlarda verilecektazminatlar belirlenir.

Özel şartname örnekleri:1-) Tesis TSE’ ye uygun olacak, TSE kalite belgeli malzemeler1-) Tesis TSE’ ye uygun olacak, TSE kalite belgeli malzemeler

kullanılacak.2-) Yapılan işin en az 2 yıl garantisi olacak3-) Bütün zil ve merdiven otomatiği butonları fosforlu ve ışıklı

olacak4-) tesisatın yapım bedeli ……….TL dir. ………. TL peşin, ………. TL iş

tesliminde, ………. TL’de teslimattan bir ay sonra ödenecektir.5-) Başka bir tesisatçıya iş teslim edilemez.6-) Anlaşmazlık durumunda ……….mahkemeleri yetkilidir.

Eş Zamanlı Yük Hesabı� İletken kesitinin belirlenmesi için yapılan hesaplarda

eşzamanlı yük (bağlantı gücü) esas alınmalıdır.� Eşzamanlı yükün (gücü) belirlenmesi:� Eşzamanlı güç (aynı zamanda çekilen güç), kurulu güç

değeri eşzamanlılık katsayısı ile çarpılarak bulunur. Konutlarda kurulu güç genel olarak aydınlatma gücü, priz Konutlarda kurulu güç genel olarak aydınlatma gücü, priz gücü ve biliniyorsa elektrikli ev aletlerinin gücünden oluşur.

� Konutlarda bir dairenin eşzamanlı yükünün belirlenmesinde aşağıdaki eşzamanlılık katsayıları esas alınmalıdır.- Kurulu gücün 8 kW'ye kadar olan bölümü için %60- Gücün kalan bölümü için % 40

� Ancak apartmanın eş zamanlı gücünü yani talep gücü iç tesisatyönetmenliğine göre apartman daire sayısına göre talep faktörünebakıyoruz. Yönetmenlik daire sayısına göre aş zamanlı katsayıbelirlemiştir. Daire sayısına bakıp buna karşılık gelen kat sayı ilekurulu gücü çarparak talep gücü buluruz.

� Köy , kasaba ve imar planı bulunmayan alanlarda yapılan tekevlerde ve yazlıklarda bu esaslara uyulmayabilir.

� Bütün konutlarda eş zamanlı yük 3 Kw ‘dan azolmaması gerekir.

� İşyerleri, idare binaları, sosyal binalar, sağlık binaları vebenzeri yerlerde eşzamanlı yükün belirlenmesi için; kuruluyük, aydınlatma yükü, priz yükü, yedekler hariç mekaniktesisat kış-yaz yükünden büyük olanı, asansör yükü ve mutfaktesisat kış-yaz yükünden büyük olanı, asansör yükü ve mutfakyükünden elde edilir.

� Mekanik tesisat kış-yaz yükünden büyük olanının eşzamanlılıkkatsayısı %100, mutfak yükü için ise eşzamanlılık katsayısı %70alınmalıdır. Aydınlatma, priz ve asansör yükü için aşağıdabelirtilen eşzamanlılık katsayıları alınmalıdır.

�

� Bir binanın eşzamanlı yükünün belirlenmesi için aşağıdaki eş zamanlık katsayısı esas alınmalıdır.

Kesici:� Normal çalışma durumunda devreyi açmaya, kapamaya,

kesmeye, devrenin akımını bir bölümden başka bir bölümeaktarmaya yarayan kısa devre, aşırı akım gibi anormalşartlarda ise enerji akışını kesmeye yarayan elektro-mekanikcihazlardır.

� Bina içi tesisatlarda kullanılan kesiciler termik manyetik� Bina içi tesisatlarda kullanılan kesiciler termik manyetikşalterler, anahtarlı otomatik sigortalar, kaçak akım korumaröleleri, yangın koruma eşikli kaçak akım koruma röleleridir.

� Kolon şemalarında kullanılacak kesicilerin akım vekarakteristiklerini proje tasarımcısı seçer, bunu da yaparkenteknik şartnamelere, selektiviteye (seçicilik) riayetederek yapmalıdır.

� Seçilen kesici, şalt malzemeleri, iletkenleri uygunluğuyapılacak hesaplar ile kontrol edilir.

� Selektivite(seçicilik): Koruma ve kesici elemanlar arasındakikoordinasyon ve uyumluluktur. Yani tesisatın bir noktasındakısa devre, aşırı yüklenme var ise hemen üzerindeki kesiciaçmalıdır. Bir fırının rezistansında kısa devre olduğunda binagiriş termik manyetik şalteri atıyorsa selektivite sağlanamamışdemektir.

� Selektivite ile ilgili diğer kurallar şu şekildedir:⇒

� Selektivite ile ilgili diğer kurallar şu şekildedir:⇒Kesicinin nominal akımı şebekeden yüke doğru gidildikçe azalır.⇒Kesicinin kısa devre kesme kapasitesi değeri şebekeden yüke doğru gidildikçe azalır.⇒Kesici açma zaman ayarı şebekeden yüke doğru gidildikçe azalır.⇒Kesici kaçak akım koruma değeri yüke doğru gidildikçe azalır.

� TMŞ(termik manyetik şalter) : Fazla akımı hem ısı hem demanyetik olarak tespit eder. Üzerinden geçen manyetik alanvardır. Kablo 10A akım çekerse 3 birim manyetik alan 20Açekerse 6 birim manyetik alan oluşur. Halka şeklinde oluşur.

� KAK(Kaçak Akım koruma rölesi): Bu röle sistem kaçakakım olduğu zaman açma kapama yapar. Ana panoda 300mA (yangın için) tali panolarda 30 mA kadar akım kaçarsamA (yangın için) tali panolarda 30 mA kadar akım kaçarsainsan sağlığını ve sistemdeki cihazları korumak için kapamagörevi yapar.

� 40 A ‘e kadar AOS(anahtarlı otomatik sigorta) kullanılırdaha fazla güç değerlerinde TMŞ (termik manyetikşalter) kullanılır. Çünkü AOS ‘ların kesme kapasitesi enfazla 10 kA’e kadar yapılır. TMŞ’in kesmekapasitesi minimum 25 kA’dir.