T.C. KAHRAMANMARA ST MAM N VERS TES FEN B L MLER ENST TS TEKST L MHEND SL ANAB L M DALI

TIBB ALANLARDA KULLANILAN NON-WOVEN (DOKUSUZ YZEY) TASARIMLARI

E. ES N BAYLAN

YKSEK L SANS TEZ

KAHRAMANMARA EYLL-2006

KAHRAMANMARA ST MAM N VERS TES FEN B L MLER ENST TS TEKST L MHEND SL ANAB L M DALI

TIBB ALANLARDA KULLANILAN NON-WOVEN (DOKUSUZ YZEY) TASARIMLARI

E. ES N BAYLAN

YKSEK L SANS TEZ Kod No: Bu tez 23/09/2006 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oy Birilii/Oy okluu le Kabul Edilmitir. Yrd. Do. Dr. Remzi GEMC DANIMAN Prof. Dr. Yusuf ULCAY YE Yrd. Do. Dr. Mustafa GL YE

Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Prof. Dr. zden GRC Enstit Mdr Bu alma KS Aratrma Projeleri Ynetim Birimi Bakanl tarafndan desteklenmitir. Proje No: 2005 /4 -7 Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmesinden kullanm, 5846 sayl Fikir ve SANAT Eserleri Kanunundaki Hkmlere tabiidir.

NDEK LER NDEK LER

E.Esin BAYLAN

NDEK LER............................................................................................... ZET.................................................................................................................... ABSTRACT......................................................................................................... NSZ................................................................................................................. ZELGELER D Z N ...................................................................................... EK LLER D Z N ............................................................................................ EK ZELGELER D Z N ............................................................................... 1. G R ................................................................................................................ 1.1. Giri............................................................................................................... 1.2. Tbbi Tekstillerde Kullanlan Nonwoven (Dokusuz Yzey) Tasarmlar 1.2.1. Teknik Tekstillerin Tanm ve Uygulama Alanlar ................................ 1.3. Teknik Kuma Yaplarndan Nonwoven Kumalar................................. 1.3.1. Non-Woven Tanm................................................................................... 1.3.2. Dnya Genelinde Durum.......................................................................... 1.3.3. lkemizdeki Durum.................................................................................. 1.4. Nonwoven Uygulama Alanlar ve Dokusuz (Nonwoven) Kuma Tipleri 1.5.Tbbi ve Hijyenik Tekstillerin Dnya ve Trkiye Genelindeki Durumu 1.6.Tbbi ve Hijyenik Alanda Nonwoven rnleri ve stnlkleri............... 1.7. Tbbi ve Hijyenik Tekstillerin Snflandrlmas....................................... 1.7.1. mplant Edilemeyen Materyaller............................................................. 1.7.1.1. Yara Pedleri ve Yapkan Flasterler.................................................... 1.7.1.2.Yara rtleri........................................................................................... 1.7.1.2.1. Roll Yara Band................................................................................... 1.7.1.2.2. Hydrogel Sarglar (Alginat Sarglar)............................................... 1.7.1.2.3. Curapont.............................................................................................. 1.7.1.2.4. Mesalt................................................................................................... 1.7.1.2.5. Mepitel.................................................................................................. 1.7.1.2.6. Metalline............................................................................................... 1.7.1.4.Yapkan Plasterler................................................................................. 1.7.1.5. Latis Steril Pansuman Pedi................................................................... 1.7.1.6. Bandajlar................................................................................................ 1.7.2.Vcut Dnda Kullanlan Cihazlar (Ekstrakorporal Yapay Organlar) 1.7.3. mplant Edilebilen Materyaller ( Uygulamalar)................................. 1.7.3.1. Yumuak Doku mplantlar.................................................................. 1.7.3.2. Glendirilmi Alar (Me) ve Kuma Yaplar................................. 1.7.3.3. Kardiyovaskler mplantlar................................................................. 1.7.4. Bakm ve Hijyen Alannda Kullanlan rnler..................................... 1.7.4.1. Ameliyathanede Kullanlan Nonwoven Kumalar 1.7.4.2. Maskeler.................................................................................................. 1.7.4.3. Ameliyat Eldivenleri.............................................................................. 1.7.4.4. Cerrahi Ortamda Kullanlan Giysiler ve Genel zellikleri............... 1.7.4.5. drar Tutamama ( nkontinans) Sorununda Yardmc Malzemeler.. 1.7.4.6. Bebek Bezleri ......................................................................................... 1.7.4.7. Bebek Bezlerinin Yaps......................................................................... 1.7.4.7.1.Coverstock Tabakas (st Yzey).......................................................

SAYFA I IV V VI VII VIII X 1 1 2 2 4 5 7 7 7 8 9 10 10 10 11 12 12 13 13 13 13 13 14 14 15 15 16 17 17 17 17 18 19 19 21 21 22 22

I

NDEK LER

E.Esin BAYLAN 23 23 23 24 24 25 25 26 26 27 28 28 28 29 29 30 30 31 31 31 31 32 32 33 33 33 34 34 34 34 34 35 35 37 40 40 40 41 41 41 42 43 43 43 44 44

1.7.4.7.2. Emici Tabaka....................................................................................... 1.7.4.7.3. Alt Tabaka........................................................................................... 1.7.4.8. Sper Absorban Polimerler(Hidrojeller)............................................. 1.7.4.9. Kullanlan Dier Absorban Maddeler.................................................. 1.7.4.10.Tek Kullanmlk Ter Pedi .................................................................... 1.8. Salk Alannda Kullanlan Elyaflar.......................................................... 1.8.1. Elyaflarn Kaynaklarna Gre Snflandrlmas................................... 1.8.1.1. Pamuk...................................................................................................... 1.8.1.2. Linter....................................................................................................... 1.8.1.3. Odun Hamuru........................................................................................ 1.8.1.4. Rejenere lifler......................................................................................... 1.8.1.5. Kollajen................................................................................................... 1.8.1.6. Alginat lifleri........................................................................................... 1.8.1.7. Kitin......................................................................................................... 1.8.1.8. Dier Elyaf Gruplar.............................................................................. 1.9. Tbbi Amal Nonwoven Yaplarda Doku Oluturma Teknikleri........... 1.9.1. Doku oluturma (Tlbent retimi).......................................................... 1.9.1.1. Kuru lem (Dry-Laid).......................................................................... 1.9.1.1.1.Tarak Makinas (Mekaniki Yolla Kesikli Liflerden Tlbent retimi)................................................................................................................ 1.9.1.1.2. Haval Serme makinesi (Aerodinamik Yolla Kesikli Liflerden Tlbent retimi).................................................................................................. 1.9.1.2. Islak Serme (Wet-Laid)......................................................................... 1.9.1.3. Filament Esasl (Sonsuz Liflerden) Direk Tlbent retimi............... 1.9.1.3.1. Sonsuz Elyafl lem (Spunbond)....................................................... 1.9.1.3.2. Eritilerek Pskrtme (Melt-Blown).................................................. 1.9.1.3.3. Elektrostatik Serme (Electrostatic Spun)......................................... 1.9.2.Tlbent Tabakalarnn Sabitletirilmesi (Doku Balama)..................... 1.9.2.1. Kimyasal Balama................................................................................. 1.9.2.2. Mekanik Balama.................................................................................. 1.9.2.2.1. neleme (Needle Punching)............................................................... 1.9.2.2.2. Dikerek ( limek) Balama (Stitch-Bonding)..................................... 1.9.2.2.3. Su Jeti le Balama (Hydroentanglement, Spunlacing, Jetlacing) 1.9.2.3. Termal Balama..................................................................................... 1.9.3. Bitim lemleri........................................................................................... 2. NCEK ALIMALAR.............................................................................. 3. MATERYAL VE METOD............................................................................. 3.1. Materyal........................................................................................................ 3.1.1. Aratrma Materyalinin Seimi............................................................... 3.1.2. Kullanlan Malzemeler............................................................................. 3.2. Metod............................................................................................................. 3.2.1. Yzey Oluumu.......................................................................................... 3.2.2. Numune Hazrlanmas.............................................................................. 3.2.3. Sv Absorblama (Emme) Yetenei ve Sv Yaylm Hznn Tespiti.... 3.2.3.1. Sv Yaylm Hz..................................................................................... 3.2.3.2. Sv Absorblama Yetenei..................................................................... 3.2.4. Sterilizasyon Koularna Uygunluunun Tespiti................................... 3.2.5. Sterilizasyon...............................................................................................

II

NDEK LER

E.Esin BAYLAN 45 45 45 47 47 48 51 53 56 58 61 67 72 77

3.2.5.1. Sterilizasyon (Sterilleme) Yntemleri.................................................. 3.2.5.1.1. Basnl Buhar ile Sterilleme.............................................................. 3.2.6. statistiksel Deerlendirmelerde Kullanlan Yntem............................ 4. BULGULAR VE TARTIMA........................................................................ 4.1. Materyallerde Sv Yaylm Hznn Karlatrlmas.............................. 4.2. Materyallerin 10Sn de Sv Emme (Absorblama) Yetenei.................... 4.3 Materyallerin 3dk 10sn de Emme (Absorblama) Yetenei....................... 4.4. Materyallerin 13dk 10sn de Emme (Absorblama) Yetenei.................... 4.5. Materyallerin 28dk 10sn de Emme(Absoblama) Yetenei....................... 4.6. Materyallerin 58dk 10sn de Emme (Absorblama) Yetenei.................... 4.7. Materyal-Sv-Sre Parametrelerinin Grup Olarak Birbirine Etkisi (Tests of Between Subject Effects)..................................................................... 5. SONU VE NER LER................................................................................ KAYNAKLAR..................................................................................................... ZGEM .........................................................................................................

III

ZET

E.Esin BAYLAN KAHRAMANMARA ST MAM N VERS TES FEN B L MLER ENST TS TEKST L MHEND SL ANAB L M DALI YKSEK L SANS TEZ ZET

TIBB ALANLARDA KULLANILAN NON-WOVEN (DOKUSUZ YZEY) TASARIMLARI

E.ES N BAYLAN Danman: Yrd. Do. Dr. Remzi GEMC Yl:2006, Sayfa: 101

Jri: Yrd. Do. Dr. Remzi GEMC : Prof. Dr. Yusuf ULCAY : Yrd. Do. Dr. Mustafa GL Bu almada, kan, distile su, eme suyu, serum ve idrar svlarnn; pamuk linter hamuru ve uzun elyaf hamurundan oluturulan dokularda ve yn keesinde yaylm hz; dokularn farkl srelerde sv emme yetenei llm ve bu svlarn pamuktaki yaylm hz ve pamuun sv emme yetenei ile karlatrlm; sterilizasyona uygunluu incelenmitir. Uzun elyaf hamurundan elde edilen doku ile ynn sv yaylm hznn ve sv emme yeteneinin yksek olmas, pamuk linterinden elde edilen dokunun yaylm hznn ve sv emme yeteneinin pamua yakn olmas ve tm materyallerin sterilizasyona uygunluu sebebiyle; medikal ve hijyen alanda yara kapatc ve tedavi edici rnlerde, kiisel bakm rnlerinde, bebek bezlerinde ve koruyucu absorban rnlerde kullanlabilir. Sonularn istatistiksel deerlendirilmesinde SPSS 12.0 for Windows paket program kullanlmtr. Anahtar Kelime: Sv Emme Yetenei, Tbbi ve Hijyen rnler, Dokusuz Yzeyler

IV

ABSTRACT

E.Esin BAYLAN UNIVERSITY OF KAHRAMANMARA SUTCU IMAM INSTITUE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE DEPARTMANT OF TEXTILE ENGINEERING MSc THESIS ABSTRACT DESIGNATIONS OF MEDICAL NON-WOVENS

E. ES N BAYLAN Advisor: Yrd. Do. Dr. Remzi GEMC Year:2006, Pages: 101

Jury: : Asist. Prof. Dr. Remzi GEMC :Prof. Dr. Yusuf ULCAY : Asist. Prof. Dr. Mustafa GL In this study, liquid spread rapidness of blood, absolute water, water, sera and urine in the nonwovens that carried out from cotton linters mixing, rice straw mixing and felt; liquid absorbencies of them in different periods were measured; the same process was applied cotton and the results were compared; sterilisation process was evaluted. Cotton, cotton linters mixing and felt can be used in manifacturing of medical and hygiene products such as plaster, bandage, personal care, baby diaper and protective absorbents because liquid spread rapidness and liquid absorbency of the rice straw mixing and felt are height, liquid spread rapidness and liquid absobency of the cotton and cotton linters mixing are close to each other and also all these materiels are convenient for sterilisation. SPSS 12.0 for Windows was used in appreciation of the test results.

Key Words: Liquid Absorbency, Medical and Hygiene Textile, Nonwoven Structure

V

NSZ NSZ

E.Esin BAYLAN

Bu almada tbbi ve hijyen alannda kullanlan nonwoven tasarmlar aratrlm ve pamuk linteri, uzun elyaf ve yn keesinden oluturulan dokularn; kan, idrar, distile su, eme suyu, serum svlarnda, yaylma hz ve farkl zamanlarda sv emme yetenei llm ve bu lmlerin pamua gre karlatrlmas yaplmtr. Ayrca kullanlan materyallerin sterilizasyona uygunluu da aratrlmtr. Bu almann her aamasnda ve konuda yardmlarn esirgemeyen Sayn Danman Hocam Yrd. Do. Dr. Remzi GEMC ye, Sayn Yrd. Do. Dr. Mustafa GLe, Sayn Do. Dr. Ahmet TUTUa ve Sayn Dr. Blent Ze en iten teekkrlerimi sunarm. Tm almalarm srasnda bana destek olan sevgili Eime teekkr ederim. EYLL-2006 KAHRAMANMARA E.Esin BAYLAN

VI

ZELGELER D Z N ZELGELER D Z N

E.Esin BAYLAN

SAYFA izelge 1.1. izelge 1.2. izelge 1.3. izelge 1.4. izelge 1.5. izelge 1.6. izelge 1.7. izelge 1.8. izelge 1.9. izelge 3.1. izelge 4.1. izelge 4.2 izelge 4.3. izelge 4.4. izelge 4.5. izelge 4.6. izelge 4.7. izelge 4.8. izelge 4.9. izelge 4.10. izelge 4.11. izelge 4.12. izelge 4.13. izelge 4.14. izelge 4.15. izelge 4.16. izelge 4.17. izelge 4.18. izelge.4.19. izelge 4.20. izelge 5.1 izelge 5.2. izelge 5.3 izelge 5.4 izelge 5.5. izelge 5.6. 1995-2010 (000 tons) aras teknik tekstillerin baz blgelere gre kullanm oranlar ................................................................................. Nonwoven retiminin geleneksel tekstil retimiyle karlatrlmas.................................................................................... Nonwoven ve tekstil rnlerinin karlatrlmas............................ rn guruplarna gre teknik tekstillerin dnya apndaki tketimi.................................................................................... .............. mplant edilemeyen yara bakm amacyla kullanlan tbbi nowowen rnler ................................................................................. mplantasyon yaplabilen materyaller.............................................. Hijyen amal ameliyathanede kullanlan tekstil materyalleri......... Nonwoven tekstlinde lif tiplerine gre lif kullanm tahminleri (1000 ton)............................................................................................... Linter ve pamuk liflerinin karakteristik zellikleri........................... Kullanlacak numunelerin arlk ortalamalar................................. Sv yaylm hzlarnn gruplar aras etkilerinin karlatrlmas Sv Yaylm Hzlar......................................... Materyallerin 10 sn deki sv emme (absorblama) yetenei .............. 10 sn sonra kalan svlarn yzde oranlar ............... Materyallerin 3dk 10sn deki sv emme yetenei (ml)........................ 3dk 10sn de kalan svlarn yzde oranlamalar(ml)............. 13 dk 10 sn sonra kalan svlarn yzde oranlamalar Mateyallerin 28dk 10sn sonraki sv emme yetenei............... 28dk 10sn sonra kalan svlarn yzde oranlar......................... 58dk 10sn sonra sv emme (absorblama) yetenei 58dk 10sn sonra kalan sv miktar ve yzde oranlar (ml) Materyal*Sv* Sre baml gruplarnn birbirine etkisinin karlatrlmas Materyal - sre baml deikenlerinin karlatrlmas.. Materyal-Sv grubunun karlatrlmas Sv*Sre gruplarnda kalan sv miktarnn karlatrlmas....... Tek faktrl tek snrlamal Varyans Analizi...... Duncan oklu Ranj Testi....... Tek faktrl tek snrlamal Varyans Analizi...... Duncan oklu Ranj Testi....... Materyal*sv*sre deiken gruplar.... Hemostatik Bas Band ve kullanlan materyallerin kan emme miktarnn karlatrmas.. Hemostatik Bas Band ve kullanlan materyallerin kan yaylm hzlar...... Tek faktrl tek snrlamal Varyans Analizi. Duncan oklu Ranj Testi.. Tek faktrl tek snrlamal Varyans Analizi. Duncan oklu Ranj Testi.. 4 6 6 7 11 16 19 26 27 43 47 48 48 49 51 52 54 56 56 59 59 61 62 63 63 64 64 64 65 66 69 69 70 70 71 71

VII

EK LLER D Z N EK LLER D Z N ekil 1.1. ekil 1.2. ekil 1.3. ekil 1.4. ekil 1.5. ekil 1.6. ekil 1.7. ekil 4.1. ekil 4.2. ekil 4.3. ekil 4.4. ekil 4.5. ekil 4.6. ekil 4.7. ekil 4.8. ekil 4.9. ekil 4.10. ekil 4.11. ekil 4.12. ekil 4.13. ekil 4.14. ekil 4.15. ekil 4.16. ekil 4.17. ekil 4.18. ekil 4.19. ekil 4.20. ekil 4.21. ekil 4.22. ekil 4.23. ekil 4.24. ekil 4.25. ekil 4.26. ekil 4.27.

.Esin BAYLAN

2005 yl deer olarak teknik tekstil tketim oran............................ Roll yara bant....................................................................................... Latis Steril pansuman pedi .................................................................. Nonwoven greft..................................................................................... rg greft............................................................................................. Dokuma greft......................................................................................... Ameliyat nlklerindeki bariyer sistemi............................................. 10 sn de sv yaylmlarnn ykseklik (cm) olarak karlatrmas.. 10sn de sv emme (absorblama) yeteneinin karlatrlmas......... 10 sn de pamuun absorblamad sv trlerinin yzdeleri............. 10 sn de kirli meydann absorblamad sv trlerinin yzdeleri.... 10 sn de uzun elyafn absorblamad sv trlerinin yzdeleri........ 10 sn de ynn absorblamad sv trlerinin yzdeleri................... 3dk 10 sn de sv emme (absorblama) yeteneinin karlatrlmas.................................................................................... 3dk 10 sn de pamuun absorblamad sv trlerinin yzdeleri...... 3 dk 10 sn de uzun elyafn absorblamad sv trlerinin yzdeleri 3dk 10 sn de kirli meydann absorblamad sv trlerinin yzdeleri................................................................................................ 3dk 10 sn de ynn absorblamad sv trlerinin yzdeleri........... 13dk 10 sn sonra sv emme (absorblama) yeteneinin karlatrlmas.................................................................................... 13dk 10sn sonra pamuun absorblamad sv trlerinin yzdeleri................................................................................................ 13dk 10sn sonra uzun elyafn absorblamad sv trlerinin yzdeleri................................................................................................ 13dk 10sn sonra kirli meydann absorblamad sv trlerinin yzdeleri................................................................................................ 13dk 10sn sonra ynn absorblamad sv trlerinin yzdeleri.... 28dk 10sn sonra sv emme (absorblama) yeteneinin karlatrlmas.................................................................................... 28dk 10sn de pamuun absorblamad sv trlerinin yzdeleri..... 28dk 10sn de kirli meydann absorblamad sv trlerinin yzdeleri................................................................................................ 28dk 10sn de uzun elyafn absorblamad sv trlerinin yzdeleri 28dk 10sn de ynn absorblamad sv trlerinin yzdeleri.......... 58dk 10sn sonra sv emme (absorblama) yeteneinin karlatrlmas.................................................................................... 58dk 10sn de pamuun absorblamad sv trlerinin yzdeleri.... 58dk 10sn de kirli meydann absorblamad sv trlerinin yzdeleri................................................................................................ 58dk 10sn de uzun elyafn absorblamad sv trlerinin yzdeleri................................................................................................ 58dk 10sn de ynn absorblamad sv trlerinin yzdeleri.......... Materyallerin sreye gre braktklar sv miktar...........................

SAYFA 3 12 15 18 18 18 21 48 48 49 50 50 50 51 52 52 53 53 54 54 55 55 55 56 57 57 58 58 58 60 60 60 61 62

VIII

EK LLER D Z N ekil 4.28. ekil 4.29. ekil 5.1. ekil 5.2. ekil 5.3

.Esin BAYLAN 63 65 65 70 71

Materyal*sv deiken gruplarn etkisinin grafiksel gsterimi........ Materyal*Sv*Sre deiken gruplarnn karlatrlmas............. 10 sn de materyallerin absorbladklar sv miktar(ml)........................ Zamana kar emilen kan miktar grafiinde. Zamana kar emilen kan yzdesi

IX

EK ZELGELER D Z N EK ZELGELER D Z N Ek izelge 1. Ek izelge 2. Ek izelge 3. Ek izelge 4. Ek izelge 5. Ek izelge 6. Ek izelge 7. Ek izelge 8. Ek izelge 9. Ek izelge 10. Ek izelge 11. Ek izelge 12. Ek izelge 13. Ek izelge 14. Ek izelge 15. Ek izelge 16. Ek izelge 17. Ek izelge 18. Ek izelge 19. Ek izelge 20. Ek izelge 21. Ek izelge 22.

E.Esin BAYLAN

10 sn de sv yaylm hzlarnn ortalamalar 10sn sonunda kalan sv hacimlerinin ortalamas (ml)............ 3dk sonunda kalan sv hacimleri (ml)...................................... 13dk sonunda kalan sv hacimleri (ml).................................... 28dk sonra kalan sv hacimleri (ml)......................................... 58 dk sonra kalan sv hacimleri (ml)........................................ Svlarn materyallere gre yaylm hz ortalamalar............. Materyallerin birbirlerine gre yaylm hznn karlatrlmas. Yaylm hz iin sv gruplrnn birbiriyle karlatrlmas Sv absorlama yetenei iin malzeme gruplarnn kendi aralarnda karlatrlmas........................................................ Sv absorlama yetenei iin sv gruplarnn kendi arasnda karlatrlmas........................................................................... Materyallerin sv ve sreye gre absorblama yetneklerinin ortalamas................................................................................... Kan yaylm hz iin ANOVA sonular ve materyaller aras anlamllnn karlatrlmas Serum yaylma hz anova sonular ve materyaller aras anlamllnn karlatrlmas drar yaylm hz ve absorblanma yetenei iin LSD sonular... Distile su yaylm hz ve absorblanma yetenei iin LSD sonular... eme suyu yaylm hz ve absorblanma yetenei iin LSD sonular.. Kan absorblama yetenei, ANOVA sonular ve materyaller aras anlamllnn karlatrlmas (LSD) Serum absorblama yetenei, ANOVA sonular ve materyaller aras anlamllnn karlatrlmas (LSD.. drar absorblama yetenei, ANOVA sonular ve materyaller aras anlamllnn karlatrlmas (LSD) Distile su absorblama yetenei, ANOVA sonular ve materyaller aras anlamllnn karlatrlmas (LSD) eme suyu absorblama yetenei, ANOVA sonular ve materyaller aras anlamllnn karlatrlmas (LSD)

SAYFA 78 79 80 81 82 83 84 84 85 85 86 86 90 90 91 91 91 92 94 96 98 99

X

GR 1. G R 1.1. Giri

E.Esin BAYLAN

Teknik tekstiller son yllarda adn ska duyduumuz bir kavram olmutur. Bu kavram olduka eskiye dayanmaktadr. Birka yzyl nce kenevir, jt, at kl, hindistan cevizi lifi pamuk ve yn lifinden imal edilen keeler ve ilk sentetik lifin kullanlmas ve nonwoven teknolojisinin gelimesiyle farkl kullanm amalarna ynelik ok eitli mamuller retilmitir (Kalolu,1995). Nonwoven imalat dnyada birok farkl pazar uygulamalaryla hzla gelien bir sanayi haline gelmitir. Dk maliyetlerle fonksiyonel tekstil malzemeleri elde edilmesini salad iin gelecekte de birok yeni uygulamalarda nem kazanacaktr. Kullanm sahalar ok eitlidir ve deiik endstrilerde uygulanmaktadr. Otomobil, elektrik kimya tp, hijyenik malzemeler ev tekstili vs... Nonwoven endstrisi gnmzde tbbi olarak etkili mikroorganizmalarn varlna ve bunlarn negatif etkilerine kar koruyucu olmaya almaktadr. Nonwovenlarn tp alannda mikrobiyal safszlklara kar gstermi olduu diren birok uygulamada ve pazar paynda birok avantajlar salamaktadr. Tbbi uygulamalarda kullanlan nonwovenlar mikrobiyal problemlere kar esiz zellikler gsterirken, kontrol edilmeleri kompleks mikrobiyal bir itir. Nonwovenlarn mikrobiyal gvenilirlii; sterilizasyon alanlarnn ok olmas ve koruma zelliklerini llebilmesinden kaynaklanmaktadr (Duran ve ark, 2004). Dier yandan, nonwovenlarn tbbi ve endstriyel giysilerde kullanlmas konusunda birok almalar yaplmaktadr. Salk malzemeleri ve salkla ilgi giysilerde asetat, pamuk ve rayon gibi sellozik polimerler emicilik ve geirgenlik zelliklerinden dolay kullanlmaktadr. Polyester ve polipropilen mukavemeti, dk fiyat ve ok ynll, polietilen yumuakl ve kat hamuru ise emicilii ve ucuz olmas nedeniyle kullanlmaktadr (Kalolu,1995). Kiisel bakm ve salk rnlerine ynelik global talebin art, emilimi yksek benzersiz ve gelimi rnlerin retiminde zorlu bir rekabet ortamn da beraberinde getirmektedir. Gnmzde, tek bana kiisel hijyen rnleri bile byk ve milyar dolarlk bir pazar oluturmaktadr. Bu durumun nedeni yz milyonlarca bebein, ocuun ve milyonlarca kadnn ve gevemeden yaknan yetikinlerin kulland hijyen rnlerine duyulan ihtiyacn giderek artmasdr. Genel olarak bakldnda, kiisel bakm rnlerine gsterilen talep, zellikle endstrilemi lkelerde ok yksektir ve gelimekte olan lkelerde de srekli bir art gstermektedir. Ekonomik adan gl pazarlarda, reticiler, rn performans, kalite ve estetik gibi alanlarda giderek artan tketici talepleri ve beklentileri karsnda glkler yaamaktadr. Gnmzde piyasada satlan kiisel bakm ve salk rnlerinde aranan en temel zellikler, kullanm rahatl yannda, kusursuz bir emilim sunmas, estetik olmas ve tketicilerin gereksinimlerine cevap vermesidir (Dutkiewicz, 2002). Dk maliyet ve dk fiyat rekabeti ekonomik ortamda nonwoven pazarndaki en nemli etkendir. rnn evrimi genellikle tketicilerin ihtiyalar ve beklentileri

1

GR

E.Esin BAYLAN

dorultusunda gelimektedir. Bir rnn deiimi ayn zamanda aratrma ve gelitirmelere baldr. Pazarn daha yksek fiyatlar tolere edebilecei gerei, rn performansnn nemli olmad ve reticilerin tek kaygsnn, en ucuz malzemeyi seerek retim giderlerini azaltmak olduu anlamna gelmemektedir. Tek kullanmlk tbb ve kiisel temizlik rnlerini hala kar getiren, sk bir rekabetin sz konusu olduu kresel pazar, yeni malzeme araylarna ve az maliyetli kaliteli rnlerin retilmesine ilikin yenilik ve gelimelere ak olmaktadr. Bu endstrideki en byk glklerden biri, yksek mhendislik rn kumalarn retim giderlerini azaltmak ve yapsal bilekelerinin kalitesini artrmaktr (Dutkiewicz, 2002). Bu aratrmada tbbi ve hijyen alannda kullanlan nonwoven tasarmlar aratrlm ve pamuk linteri, uzun elyaf ve yn keesinden oluturulan dokularn; kan, idrar, distile su, eme suyu, serum svlarnda, yaylma hz ve farkl zamanlarda sv emme yeteneini llm ve pamua gre karlatrlmas yaplmtr. Ayrca bu materyallerin sterilizasyona uygunluu da aratrlmtr. 1.2. Tbbi Tekstillerde Kullanlan Nonwoven (Dokusuz Yzey) Tasarmlar 1.2.1. Teknik Tekstillerin Tanm ve Uygulama Alanlar Gnmzde olduka sz edilen, ok farkl alanlarda hzla gelien ve nitelik kazanan teknik tekstiller iin farkl tanmlamalar yaplmaktadr. Teknik tekstillerin tanm; estetik veya dekoratif zelliklerinden ziyade esasen sahip olduklar teknik ve performans zellikleri iin imal edilen tekstil materyalleri ve rnleridir. Byle bir zet tanmlama, zellikle artan saydaki tekstil rn hem performans ve dekoratif zelliklerini hem de fonksiyonlarn ayn miktarlarda bir araya getirmektedir ( Horrocks ve Anand, 2000). Baka bir tanmlamada da; zel olarak tasarlanan, herhangi bir rnde veya proses dahilinde veya yalnz bana belirli bir zellii yerine getirmek amacyla kullanlan malzemelere teknik tekstil denilmektedir (Dandik ve Mjdeci, 2005). Teknik tekstiller son 30 ylda, dnyada yllk %7-15 orannda byyen dev bir sektr olmutur. eitli elyaflara uygulanan gelimi ilemler sonucu artk hijyen, yap teknolojisi, temizlik, tp, mobilya, dekorasyon, jeotekstil gibi pek ok alana yaylm durumdadr (Usta, 2004). Kullanm alanlar olarak balca gruba ayrlabilir. 1. Endstriyel olarak bir rnn bileeni olarak: rnein; araba lastiinde kullanlan kord bezi, uzay roket motorlarnda kullanlan karbon elyaf. 2. Her hangi bir proseste malzeme olarak: rnein; diyaliz makinelerindeki filtreler, yol yapmnda kullanlan membranlar, damarlar gibi. 3. Bir veya daha ok zellii yerine getirecek ekilde yalnz bana kullanlmaktadr. rnein; su geirmezlik amacyla kaplanm kumalar, yanmaz kumalar, antibakteriyel kumalar (Yldrm ve ark., 2006). Teknik tekstiller iin 12 ana uygulama alan bulunmaktadr. aadaki gibi Bu ana alanlar

2

GR

E.Esin BAYLAN

aadaki gibi sralamak mmkndr (DRA, 2003). Agrotech: Tarm, bahecilik ve ormanclk; Buildtech: Bina ve inaat; Clothtech: Ayakkab ve giysilerin teknik bileenleri; Geotech: Jeotekstiller ve inaat mhendislii; Hometech: Mobilya, demelik ve yer kaplamalarnn bileenleri; Indutech: Filtrasyon, temizleme ve dier endstriyel kullanmlar; Medtech: Hijyen ve tbbi kullanmlar; Mobiltech: Otomobiller, gemiler, demir yollar ve roketler; Oekotech: evre korumas uygulamalar; Packtech: Ambalajlama; Protech: Kiisel korunma ve mlkiyet korumas; Sporttech: Spor ve bo zaman uygulamalar.

Agrotech 9% Buildtech 11%

Spotech 6%

Protech 1%

Packtech 15% Mobiltech 16%

Clothtech 2% Hometech 14% Geotech 2% Indutech 14% Medtech 10%

ekil 1.1. 2005 yl deer olarak teknik tekstil tketim oran (DRA, 2003). Teknik tekstillerin uygulama alanlarnn geni apta olmas ve toplam elyaf tketiminin yaklak % 26 s teknik tekstil uygulamalarna harcandnn tahmin edilmesi teknik tekstillerin hem retim hem de tketim asndan tekstil sektr iinde nemli yer tuttuunu gstermektedir. retim asndan incelendiinde, lkeler aras farkllklar ortaya kmaktadr. Trkiye'de teknik tekstil yatrmlarnn yeni olmas, retimlerinin gizli tutulmas ve bu alanda henz bilgi envanterinin oluturulamam olmas gibi nedenlerle firmalarn retim kapasitelerine ve rn yelpazelerine ulamak gtr. Teknik tekstillerin dier lkeler bazndaki envanteri ise yledir (Dandik ve Mjdeci, 2005): Kuzey Amerika'daki teknik tekstiller endstrisi dnyadaki en byk teknik tekstiller endstrisidir. Dnya apndaki pazar paynn %30'una sahiptir (Horrocks ve Anand,2000). Gney Amerika ve Brezilyada retimin yaklak %50'sinin teknik tekstil sektrne aittir. Brezilya, Gney Amerika'nn kalbi durumundadr. zellikle hijyen ve tbbi pazarda uygulama alanlar geniledike artan oranda kullanlmaktadr (Horrocks ve Anand,2000). Asya'daki gelimekte olan lkeler, bu alandaki pazar geliiminde rekabet iin henz yeteri kadar nitelikli halde olmadklarndan bir ok can alc teknolojik noktalardan

3

GR

E.Esin BAYLAN

gelimeye ihtiya duymaktadrlar (Horrocks ve Anand,2000). Japonya hem AR-GE hem de teknik tekstil retimi asndan liderdir. Ancak son yllarda dier lkelerde gerekletirilen teknik gelimeler Japonya'y pazarlama yn daha yksek teknik seviyeli rnler ortaya karmakta zorlamaktadr (Horrocks ve Anand,2000). Tketim asndan incelendiinde ise uygulama alanlarna olan talebin farkllklar gze arpmaktadr. ekil 1de de grlecei zere, tm uygulama alanlar iindeki talep oranlarnn yksekliine bakldnda mobiltech ve packtec ilk sray, ikinci sray indutec ile hometec, nc sray buildtech, en son sray ise protec ile geotec almaktadr. Dier yandan, teknik tekstillerin geleceinde tekstil endstrisinin her blm iin bir eyler bulunacaktr. ou retim alanlarnda, teknik tekstiller artan bir ekilde karmak hale geleceinden ve daha zel ve yksek deerli malzemeler kullanlacandan, hacimden ziyade deer bakmndan hzl bymeler grlecektir. Bu ise teknik tekstillerin talebinde de bir art yaratacaktr. izelge 1.1.de belirtildii gibi 2010 ylna gelindiinde teknik tekstillere olan dnya talebi yaklak 24.000 ton olaca tahmin edilmektedir. izelge 1.1. 1995-2010 (000 tons) aras teknik tekstillerin baz blgelere gre kullanm oranlar (DRA, 2003).Blge Amerika Avrupa Asya Dier Toplam 1995 4,288 3,494 5,716 473 13,971 Yl 2000 5,031 4,162 6,963 558 16,714 2005 5,777 4,773 8,504 628 19,683 2010 6,821 5,577 10,645 730 23,774 Yzdesel Dalm 1995-2000 2000-2005 % 3,2 % 2,8 % 3,6 % 2,8 % 4,0 % 4,1 % 3,3 % 2,4 % 3,7 % 3,3 2005-2010 % 3,4 % 3,2 % 4,6 % 3,1 % 3,8

Buraya kadar anlatlanlar, teknik tekstil rnlerinin gelecekte niin bu kadar nemli olaca sorusuna cevabn bir parasn gstermektedir. Endstri asndan bu rnlerin stratejik neminin altnda yatan bir faktr ise, teknik rnlerin, ekonomilerin daralma dnemlerinden daha az etkilenmesidir. 1.3. Teknik Kuma Yaplarndan Nonwoven Kumalar Nonwoven tekstil yzeylerinin retimi sanld gibi yeni deildir. Dokuma yoluyla tekstil mamullerin retiminden nce insanolu tekstil ve giyim ihtiyalarn ynden eitli kimyasal maddeler yardmyla, ayakla ezme veya tokmakla dvme gibi mekanik etkileri kullanarak ilk alarda retilmekteydi. Ancak dokuma ve rme teknolojilerinin gelitirilmesi ile bu eski teknik bir anda ikinci plana itilmitir. 2. Dnya Savann bitiminden sonra sentetik lif ve inaat sektrnn hzla gelimesi ile nonwoven teknolojisi yeniden domu ve dokuma ve rme sektrlerini gerilerde brakmtr (Dandik ve Mjdeci, 2005). Endstrileme ve teknoloji gelimesinin getirdii insan ihtiyalarndaki art, dier tekniklerle retilen materyallere nazaran daha ucuz olan nonwoven tekstil yzeylerine olan talebin artmasna neden olmutur. nsanlarn rahatna, gittike hzlanan hayat temposunda yaamn kolaylatrlmasna hizmet eden nonwoven rnlerine her gn yenileri eklenmektedir. Gelien tekstil teknolojisine paralel olarak ortaya kan ve ok zel

4

GR

E.Esin BAYLAN

uygulama alanlar bulabilen nonwoven rnler, gnmzde olduka nemli bir hale gelmitir (Cevahirolu, 1994). 1.3.1. Nonwoven Tanm Malzeme Testleri Birlii'nin (American Society for Testing Materials- ASTM D 111780) tanm u ekildedir: "Nonwoven tekstil malzemeleri, mekanik, kimyasal, sl ilemler yardmyla veya zclerle liflerin birbirine balanmas veya birbiriyle karmas ile oluturulan tekstil yaplardr" (Philip, 2000). ISO standartlarna gre (ISO 9092: 1988 & CEN Standart: EN 29092), nonwoven tanmna kat, dokunmu, rlm, tafting yzeyler, dikile birletirilmi iplik veya filament keeler ve/veya yzeyler girmemektedir. Yine bu standarda gre nonwoven; kesikli veya filament halde, doal ya da yapay liflerden oluturulmu, liflerin ynlendirildii veya rasgele dzenlendii ve birok balama tekniklerinden herhangi birisi ile balanm tabaka veya yzeyler eklinde tanmlanmaktadr (Philip, 2000). Avrupa Dokusuz/rgsz Kuma reticileri Birlii, EDANA, (European Disposables and Nonwovens Association / Avrupa Tek Kullanmlk rnler ve Nonwoven Birlii)) tarafndan dokusuz/rgsz kuma tanm yle yaplmtr: "Doal yada suni elyaflardan mamul, kesik ya da sonsuz filamentler ile imal edilmi; srtnme, scaklk, adhezyon yntemlerinden birisi ile birletirilmi kat, dokuma, rme, taft ve dikili kumalarn dnda kalan a ya da yzeylere dokusuz rgsz kuma, non-woven, ad verilir" (www.edana.org, 26.09.2005). Amerika Dokusuz/rgsz Kuma reticileri Birlii, INDA (Associaiton of the Nonwovens Fabrics Industry/ Uluslararas Nonwoven Kuma Endstrisi Birlii) tarafndan ise dokusuz/rgsz kuma tanm yle yaplmtr: "Kat hari olmak zere, iplik haline getirilmemi, doal ya da suni elyaf ya da filamentlerden mamul, bir ok birletirme yntemlerinden birisi ile birbirine balanm a, kee ya da yzeylere dokusuz rgsz kuma ad verilir (www.inda.org, 02.09.2005). Materyal aadaki zelliklere sahipse nonwoven olarak tanmlanmaktadr. EDANA ve INDA tarafndan belirlenen bu zellikleri yle sralayabiliriz: Elyafl miktar, dokunun %50'den daha fazlasn meydana getiriyorsa ve uzunluun apa orannn 300'den daha byk olduu elyaflar kullanlyorsa, Dokunun elyafl miktar toplam ktlenin %30'undan daha fazlaysa ve aadaki kriterlerden birini veya ikisini yerine getiriyorsa, Uzunluun apa oran 600'den fazla ise, Dokunun younluu 0.4 g/cl deerinden az ise nonwoven olarak adlandrlmaktadr (Usta ve ark, 2004).

Tanmlardan da anlalaca gibi, nonwoven rnler gerek retim teknikleri gerekse kullanlan hammaddeler bakmndan klasik tekstil rnlerinden ok farkldr. Nonwoven rnlerinin en byk avantajlarndan biri dk maliyetli olmalardr. Bunun en byk nedeni hammadden ok daha az ara ilemle ve yksek retim hzlaryla

5

GR

E.Esin BAYLAN

son rnn ulalabilmesidir. izelge 2de nonwoven retiminin ana aamalar verilmektedir. izelge 1.2. Nonwoven retiminin geleneksel tekstil retimiyle karlatrlmas (Baykasolu ve Dereli, 2005)Nonwoven Balang 1.Aama 2.Aama 3.Aama 4.Aama Monomer Polimer Elyaf veya rn (Eriterek doklu oluturma yntemleri rn (Kuru, sulu, haval doku oluturma yntemleri) Monomer Polimer Elyaf plik rn (rme, dokuma, tafting, erit) Geleneksel

izelge 1.2 de grld gibi, nonwoven retim teknolojisine bal olarak monomerden balayarak sadece iki aamada son rne ulamak mmkndr. Ayn arlktaki dokuma rn ile nonwoven maliyet bakmndan karlatrldnda; % 23 maliyet oranl hammadde her ikisi iin gerekirken, nonwoven iin % 18 maliyet oranl iplik retim safhas ortadan kalkmaktadr. Bunun yannda, zg hazrlama, hal ve kuma sarmadan oluan % 33 maliyet oranl dokuma harcamalar yerini, % 26'lik bir orana sahip yzey oluturma ilemlerine brakmaktadr. Terbiye maliyeti ise tamamen ortadan kalkmaktadr. Nonwovenlar da maliyet asndan dezavantaj oluturacak faktr, rn konstrksiyonlarndaki baz kstlamalardr ( Emek, 2004; www.gpoabs.com, 06.10.2005). Dier yandan doku oluturma metotlarnn verimlilik karlatrldnda; dokuma yntemiyle 5-40 (m/saat), rg yntemiyle 100 (m/saat ), ve mekanik doku oluturma yntemiyle 3.000 (m/saat) retim yaplrken spunbond nonwoven yntemiyle 9.000 (m/saat) retim yaplmaktadr (Baykasolu ve Dereli, 2005). Ksaca, spunbond nonwoven ynteminin dier ynteme kar ok ciddi stnl olduu sylenebilmektedir. Ayrca nonwoven ile tekstil rnleri bir ok kriter asndan deerlendirildiinde, nonwovenlarn pek ok ynden stn olduu sylenebilir. izelge 1.3.de nonwoven ve tekstil rnleri pek ok zellikleri bakmndan karlatrlmas verilmitir. izelge 1.3. Nonwoven ve tekstil rnlerinin karlatrlmas (Baykasolu, Dereli, 2005)NONWOVEN Ucuz Yksek retim hz Ksa ve uzun elyaf, polimer Basit ve dank yap Sert, yumuak doku Youn, hacimli, seyrek, ince Esnek deil Bklp, buruturulabilir Sert, rtc Gzenekli Islak mukavemeti dk Dk yrtlma direnci Scakta ekmesi yksek TEKSTIL Pahal Dk retim hz Uzun elyaf Karmak yap Yumuak doku Hacimli Esnek Bklmez Esnek, rtc Gzenekli Islak mukavemeti yksek Yksek yrtlma direnci Scakta ekmesi dk

6

GR 1.3.2. Dnya Genelinde Durum

E.Esin BAYLAN

Gndelik hayatmzn birok alannda kullanlan nonwoven, hzla gelien bir pazara sahiptir. zellikle ABD, ngiltere, Almanya, Japonya ve in gibi gelimi devletler geleneksel tekstil anlayn terk ederek nonwoven retimine lkemizden nce balamlardr. EDANA tarafndan yaplan istatistik alma sonucuna gre 2003 yl itibariyle Avrupa dnya nonwoven retiminin %31 'ini yaparken; Kuzey Amerika %27'lik bir dilim kapsamaktadr (DRA, 2003; Daulstrom, 1992). Dnya genelinde retim kapasitesi ise her yl ortalama %10 civarnda art gstermektedir (DRA, 2003). Dnya teknik tekstil endstrisinin nde gelen bir almasna ve bunun piyasasnn 2005 ylna kadar yaplan tahminlere (izelge 1.4.) gre; nonwoven kumalar 2002/2003 civarnda dokumalarn yerini alacaktr (retilen tekstillerin toplama rl bakmndan). Alan bakmndan nonwoven kumalar hali hazrda dk gramajlar nedeniyle dokuma ve dier kumalar gemi durumdadr. te yandan dier dokuma ve iplik bazl kumalar en azndan yakn gelecee kadar deer bakmdan n srada olmaya devam edecektir (Byrne, 2000). izelge 1.4. rn guruplarna gre teknik tekstillerin dnya apndaki tketimi (Byrne, 2000).2000 Kumalar Nonwoven Kompozitler Diger tekstiller* Toplam 3,760 3,300 1,970 2,290 11,330 1000 ton Byme 2005 (% yllk) 4,100 1.7 4,300 5.4 2,580 5.5 2,710 3.4 13,690 3.9 2000 26,710 14,640 6,960 11,950 60,270 2005 29,870 19,250 9,160 14,060 72,330 Milyon $ Byme (% Yllk) 2.2 5.6 5.6 3.3 3.7 % Pay 2000 44.3 24.3 11.5 19.8 100.0 % Pay 2005 41.3 26.6 12.7 19.4 100.0

* Halatlar, sicimler, ipler, dolgu lifleri vb 1.3.3. lkemizdeki Durum Trkiye'de geleneksel bir nonwoven kltr nceden beri mevcuttur. Kee ilemeden gelen bu kltr hazr giyim ve tekstil ile harmanlanmtr. Trkiye'deki nonwoven retimi, son 4 yl iinde 2 kat art gstermitir. Yaplan kapasite hesaplamalarnda, Trkiye'deki yllk nonwoven kullanmnn, retimin stnde gerekletii grlmektedir (Cevahirolu, 1994). Trkiye'de dolayl veya direkt ihracat yapabilen 92.547 adet tekstil iletmesinin % 5'inin, ksa vadede nonwoven teknolojilerine yatrm yapmas beklenmektedir. Bu ise nmzdeki birka ylda 5 milyar USD yatrm anlamna gelmektedir. stelik yalnzca ksa deil orta vade iin de gelecek sz konusu olmaktadr (Cevahirolu, 1994). 1.4. Nonwoven Uygulama Alanlar ve Dokusuz (Nonwoven) Kuma Tipleri Nonwoven rnlerin son kullanm alanna bal olarak birok snflandrma ekli

7

GR olmakla birlikte mrlerine gre 3 gruba ayrmak mmkndr

E.Esin BAYLAN

1. Tek kullanmlk (mrsz) dnml nonwoven rn tipleri: Tekrar ayn amala kullanlmalar olanakszdr Tbbi tekstil Bebek bezleri Yetikin bezleri Kadn ba rnleri Tbbi rnler Temizlik bezleri (Star, 2003). 2. Ksa mrl nonwoven rn tipleri: Birka kez kullanldktan sonra atlabilen ksa mrl rnlerdir (Emek, 2004). Yamur rzgr gibi hava artlarna ve vcudun s kaybna kar koruma salayan giysilerde; su geirmez nefes alan kumalarda; Kat partikllerin tekstil sv veya gaz ortamndan ayrmas ve bazen ayrtrlan partikllerin tekrara geri kazanm iin filtrasyonda; Yumuak zeminlerin glendirilmesi iin jeotekstiller olarak; Dmana ait evrede kiinin hareket etmesi yaamas savamas gereken durumlar iin savunmada kullanlan gerekli malzemelerde; Hayatta kalmak iin koruyucu tekstiler, insanlarn maruz kald tehlikelere kar korumalarda kullanlmaktadr. Tamaclkta kullanlan tekstiller en geni kullanm alanna sahiptir. Dekorasyon insanlarn rahat ve sal iin gerekli olan yzeylere scak yumuak bir tutum vermekte ayrca tamacln fonksiyonel ksmlarn vazgeilmez paras olmaktadr. Tekstil takviyeli kompozitler mhendislik malzemeleri olarak kullanlan ve birok lif ve matris bileeninden olumaktadr. Ev demeleri olarak kullanlmaktadr. Zirai kumalar, tarm aalandrma balklk sektrnde koruma toplama saklama iin kullanlmaktadr (Star, 2003). 3. mrl nonwoven rn tipleri: mrl nonwovenlar amaca ve modaya gre farkllklar gstermektedir (Emek, 2004). 1.5. Tbbi ve Hijyenik Tekstillerin Dnya ve Trkiye Genelindeki Durumu Tbbi tekstiller ve bununla ilgili olan bakm ve hijyen sektr tekstil endstrisinin nemli ve byyen bir alandr. Byme hem tekstil teknolojisindeki hem de tbbi yntemlerdeki srekli devam eden ilerleme ve yenilikler sayesinde olmaktadr. Bir kullanmlk tbbi nonwoven rnlerinin 2001 yl dnya tketimi 130 bin tondu ve bu pazar ylda %4'n zerinde bymektedir (Star, 2003). Amerika ve Japonya'da kullanldktan sonra atlabilen nonwoven rnler, tm nonwoven kuma tketiminin yaklak %60' n (Avrupa'da %50) ve dayankl nonwoven rnler de kalan ksm oluturmaktadr (Star, 2003).

8

GR

E.Esin BAYLAN

Bunlarn iinde bebek bezi pazar, nonwovenlar iin atlabilir rnler pazarnda en byk paya sahiptir.Global olarak bebek bezi pazarndaki ortalama byme yaklak %9' dur, fakat 2000 ylndan itibaren bu bymenin zellikle gelimi blgelerde yavalayaca tahmin edilmektedir (www.tad.com, 03.05.2005). 1.6. Tbbi ve Hijyenik Alanda Nonwoven rnleri ve stnlkleri Tp, tekstil sanayisinin gerek elyaf gerekse mamul olarak sunduu olanaklardan arl gittike artan bir ekilde yararlanan alanlardan biri olarak karmza kmaktadr. Kullanlan materyaller monofilament veya multifilament iplikler, dokuma, rme, nonwoven ve kompozit yapl kumalardr. Yeni tekstil lifleri ve deiik tekstil yzeylerinin retilmesiyle uygulamalar ameliyat ipliklerinden kemik naklinde kullanlan karmak kompozit yaplara ve basit temizlik bezlerinden ameliyathanelerde kullanlan gelimi koruyucu nlk kumalarna kadar ok geni ve farkldr. Bez rnlerinin artan poplaritesi nonwoven toz bezi rnleri, kozmetik bezleri ve mutfaklar ve banyolara ynelik antibakteriyel bezler nonwoven endstrisinin bymesinde itici bir g salamaktadr (Ykselolu ve Canolu, 2005; Case, 2005). Balangta dokuma kumalara kullanldktan sonra atlabilen alternatifler olarak sunulan nonwovenlarn zelliklerinden yararlanlarak rnler gelitirilmektedir. Mesela Colgate Palmolive tarafndan pazara sunulan bulak bezleri nonwoven tabakasna sahiptir. st tabaka tekstre elyaflardan yaplmtr ki, bu da temizlik bezleri iin idealdir. Orta tabaka srekli kprme salar, alt tabaka ise yumuak elyaflardan yaplmtr, bylece ele nazik bir temas salamaktadr. Bununla birlikte temizlik bezi endstrisinin ana itici gc kiisel rahatla ynelik rnlerdir. ABD'de Isolyser firmas, kullanmdan sonra suda znebilen, polivinil alkol bazl bir medikal kuma gelitirmitir. Bunun yannda son yllarda Hangzhou firmas daha yksek kan absorblayc ve daha yumuak flaster nonwoven materyalleri gelitirmitir. (www.tad.com, 03.05.2005). Tbbi ve hijyenik tekstillerden beklenen zellikler: Anti-bakteriyellik: giyim, orap ve ameliyat nl, hasta yatak rtleri yara bantlar gibi amalarla kullanlan tekstiller, anti-bakteriyel zellii ile mikroorganizmalara ve sonucunda oluan pis kokulara kar korunmaktadr. Vcuda uyumluluk: Bu zellikle, malzemelerin toksik olmamas ve istenmeyen tepkimeye girmemesi beklenmektedir. Makromolekllerin mikroorganizmalar tarafndan paralanmasyla oluan biyolojik bozunma sonuncunda aa kan rnler zararl olmamaldr. Genel olarak maksimum rahatlk (nefes alabilirlik ve estetik), yksek sv mukavemeti, tiftiklenmeme yeterli mukavemet ve uzama, rijitlik dengesi, akkanlk, emme, absorbe etme veya itme, gzeneklilik, esneklik, yumuaklktr. (Star, 2003; Duran, 2005).

9

GR 1.7. Tbbi ve Hijyenik Tekstillerin Snflandrlmas

E.Esin BAYLAN

Uygulama alanna gre kullanlan materyaller drt grupta snflandrlabilir: mplant edilemeyen materyaller: Yara sarglar, bandajlar, plasterler vs. Vcut d (Ekstrakorporal) aletler: Yapay bbrek, karacier ve akcier mplant edilebilen materyaller: Ameliyat iplikleri, damar greftleri, yapay balar ve yapay eklemler ameliyat iplikleri vs. Bakm/hijyen rnleri: Yatak rtleri, giyecekler, ameliyat nlkleri, kumalar, temizlik bezleri vs (Ykselolu ve Canolu, 2005).

1.7.1. mplant Edilemeyen Materyaller Bu tekstil materyalleri, vcuda dtan uygulanan ve deri ile temas edebilen veya etmeyecek ekilde kullanlan rnlerdir. Bu snfta en ok kullanlan tekstil materyalleri yara sargs ve bandajdr (Ykselolu ve Cananolu, 2005 ; Alstar, 2000). izelge 1.5. de implant edilemeyen yara bakm amacyla kullanlan tbbi nowowen rnlerinin lif tipi, doku tr ve fonksiyonlar hakknda bilgi verilmitir (Alistair, 2000). 1.7.1.1. Yara Pedleri ve Yapkan Flasterler Canl dokularda meydana gelen yaralarda, sarg veya pansuman materyali yaray rtmek ve iyiletirmek srecine katkda bulunmak iin kullanlr. eitli tbbi uygulamalar iin ok sayda yara sarg tipi mevcuttur. Bu materyallerin fonksiyonlar enfeksiyona kar koruma, kan ve eksudann (yarada birikmi olan sv) emilmesi, iyilemeyi hzlandrma ve baz durumlarda yaray ilala tedavi etmektir (www.onurigo.sitemynet.com, 13.01.2006). Yapkan flasterli yara bantlar yumuak, bklebilir ve yksek emici zellikte olmaldr. Gereken salglarn emilmesi iin vizkoz ve pamuk kullanlmakta, % 20 ye kadar sentetik liflerin ilavesi yaken bile hacim ve emme salamaktadr. Yaygn yara sarglarnn esnek zemin materyali ve yara ile temas eden tabaka arasnda emici tabakas olan kompozit materyallerdir. Emici ped kan veya svlar emer ve yaray korumak iin tampon efekti salamaktadr. Pedin yaraya bulamasn nlemek iin gzenekli lintersiz olan tabaka yaradan salg transferine izin vermemektedir. Salg kuruduunda yara blgesinin emici tabakaya tutunma yapma riski yoktur. Salg emici tabakaya bu kanalardan gemekte ve burada kurumaktadr. Ped uzaklatrldnda yara ve emici materyel arasndaki bu birleme kopmaktadr. Yara yzeyi zarar grmemi olarak kalmaktadr. Pratikte bu yapmayan yzey perfore edilmi film veya sentetik liflerin kullanmyla elde edilmektedir (www.onurigo.sitemynet.com, 13.01.2006). Kolajen, alginat ve itin litlerinin kullanm baz tbbi ve cerrahi uygulamalarda iyileme prosesine nemli katk saladklar iin baarl olmulardr. Alginat lifleri yara ile temas eden tabaka olarak kullanldklarnda alginat ile yara aknts arasndaki etkileim sonucu sodyum kalsiyum alginat jeli ortaya kmaktadr. Bu jel hidrofildir ve hidrojene kar geirgen, bakterileri geirmeyen olup yeni doku oluumuna katk salamaktadr (Emek, 2004; Duran ve Sayt, 2004). Yok olabilen flasterlerin avantajlar, yumuaklklar ve deriden kolayca ayrlabilmesidir. Akrilik yapkan kaplamann porozitesi yksek hava geirgenliini

10

GR

E.Esin BAYLAN

belirlemektedir. Nonwovenlar % 60n zerinde binder ierir. Sellozik elyaflar, genellikle kolay yrtlmay salamak iin kullanlr (Emek, 2004; Duran ve Sayt, 2004). izelge 1.5. mplant Edilemeyen Yara Bakm Amacyla Kullanlan Tbbi Nowowen rnler (Alstar, 2000) rn Lif Tipi Doku tr FonksiyonuYara sargs: Yara temas tabakas Absorbent ped pek, PA, viskon, PE Pamuk, viskon Viskon, plastik flim rme, dokuma, nonwoven Nonwoven Nonwoven, dokuma Dokuma, rme, nonwoven Dokuma, rme, nonwoven Dokuma, nonwoven Dokuma, rme, nonwoven Dokuma, nonwoven Nonwoven Belirli bir ilac yaraya ve deri zerine uygulamak, enfeksiyona kar yaray korumak, kan ve salglar absorbe etmek, iyilemeyi kolaylatrmak Yara zerindeki sargy yerinde tutmak Yara zerindeki sargy yerinde tutmak

Bandaj Hafif destek malzemeler Ortopedik malzemeler Plaster

Pamuk, viskon, PA, elastomer iplik Pamuk, viskon, elastomer iplik Pamuk, viskon, PES, PP, lifleri ve poliretan kpk Viskon, Pamuk, PP, plastik film, PES, cam lifi Pamuk, viskon Viskon, Pamuk linterleri, odun hamuru

Gaze Tampon

Deriye ila uygulamak, hareketi nlemek, yara kenarlarn birletirmek, ary kesmek Sv veya salglar absorbe etmek Herhangi bir bolua yerletirilerek svlar absorbe etmek

1.7.1.2. Yara rtleri Yara sargs uygulamalarnda kullanlan dier tekstil materyalleri gazl bez, sarg bezi ve tampondur. Gazl bez basit bezaya pamuklu dokuma kuma yapsna sahip emici bir kumatr ve parafinle kaplanarak yanklarn tedavisinde kullanlmaktadr. Cerrahi uygulamalarda gazl bezin ped formu (tampon) emici materyal olarak kullanlmaktadr. Bu tamponun iplikleri baryum slfat iermekte ve bylece X n ile grnmesi salanmaktadr (Duran, 2005). Tampon, yaraya yapmay ve lif kaybn nlemek iin nonwoven kuma ile kaplanan, yksek emicilie sahip bir materyaldir. Emici kompres olarak kullanlan materyallerde nonwoven mamuller pamukla doldurulmaktadr. Elde edilen kompres vcut salgsnn geiine izin verecek ekilde her trl sterilizasyona uygun ve yumuak olmaldr. Kullanlan nonwovenlar paralel yaylm vizkoz liflerinden yaplmaktadr (Duran, 2005). Yara iyilemesin prensibine gre; yara yzeyinde oluan exudann hapsedilmesiyle oluturulan nemli ortamda yaralarn, kuru ortama gre %3040 orannda daha hzl iyiletii bildirilmektedir. Bu bilgilerin nda ideal bir yara sargs materyali aadaki zellikleri tamaldr (Ykselolu ve Canolu, 2005). 1.Exudann fazlasn emerek yara ve evre dokularn yumuamasn nlemelidir. 2. Sterilizasyona uygun olmal vcut sv geiine izin vermelidir.

11

GR

E.Esin BAYLAN

3. yileen yara dokusuna O2 giriine -CO2 kna izin vermelidir. 4. Vcudun z ssn korumaldr. 5. Nemli ortamda yara iyilemesini hzlandrmaldr, 6. Su geirmemeli, bakterilere kar bariyer tekil etmeli, yara yzeyine yapmamaldr. lgili sarglardan bazlar aada belirtilerek ksaca aklanmtr (Ykselolu ve Cananolu, 2005). 1.7.1.2.1. Roll Yara Band Syrk, kesik gibi gnlk yaamda karlalan basit klcal damar yaralanmalarnda kullanlmaktadr. Kanamay durdurucu tamponun ciltle temas eden yz, hidrofiliktir. Kan ve dier yara akntlar, hidrofilik tabakadan geerek tamponun iinde bulunan kanamay durdurucu partikller ile birlemektedir. Partikller, kan ve dier yara akntlar ile birletiinde znmekte ve yara yzeyine tekrar geri dnmektedir. Partikller, cilt yzeyine ulatnda daha fazla kan emerek yara zerinde yumuak, jel kvamnda bir tabaka oluturmaktadr. Bu tabaka, d etkenlere kar oluan pht tabakasn koruyarak phtlamann oluumunu hzlandrmaktadr. Tamamen doal pamuktan retilmektedir (www.kurtsan.com, 27.08.2006).

ekil 1.2. Roll Yara Bant (www.kurtsan.com, 27.08.2006) 1.7.1.2.2. Hydrogel Sarglar (Alginat Sarglar) Bunlar flexible tabaka veya amorf jel eklinde olabilirler. effaf olup yaradan rahatlkla temizlenebilir, yaraya yapmazlar. Alginat sarglar kahverengi deniz yosunundan elde edilmektedir. Limitli emme kapasiteleri vardr. Az exudal yaralarda nemli bir yara iyileme ortam salamaktadrlar. Kabuklar olumsuz mekanik etkilere kar doal bir koruma eklidir. Yara evresinde fizyolojik olarak temin edilen nemlilik, iyileme srecini desteklemekte ve ideal mikro ortam salamaktadr. Gnmzde gelitirilmi yara sarglarnn limitli etkilerini azaltmak ve birbirlerinin yararlarn arttrmak amacyla kombine yara sarglar retilmeye balanmtr (Sark, 1997). 1.7.1.2.3. Curapont Dikisiz yara kapatlmasnda ve byk yaralarda dikii desteklemek amacyla kullanlmaktadr. Yksek yapma gcne sahip, poliretan malzemeden imal edilmi,

12

GR

E.Esin BAYLAN

nonwoven materyal ile glendirilmitir. Bklebilir, yrtlmaya dayankldr, hipoalerjenik yapkanldr. Diki deliklerinde meydana gelebilecek enfeksiyon riskini, karakteristik diki blgesinde oluacak kan dolam problemlerini ortandan kaldrmaktadr (Ykselolu ve Canolu, 2005). 1.7.1.2.4. Mesalt Bu rn sodyum klorr ieren, emici viskon/polyester karm nonwowen yapda bir kumatr. Ar akntl enfekte yaralarn kontrol altna alnmas; exuda, bakteri ve nekrotik maddeleri emerek temizlenmesini salamak amacyla kullanlr. Bylece doal yara iyileme srecini hzlandrmaktadr (Ykselolu ve Canolu, 2005). 1.7.1.2.5. Mepitel Yaraya yapmayan effaf silikon ile kaplanmtr. Poliamid a yaps malzemeye esnek ve katlanabilir zellik kazandrmaktadr. Silikon, poliamid an her lifini kaplamaktadr. Silikon emici olmayp hareketsizdir. Kuru ve salkl deriye yaprken nemli yara blgesine yapmamakta ve bylelikle yara sargs deitirmelerinde acy azaltr ve yeni ekillenen hassas dokuyu zarar grmeden korumaktadr. Mepitel emici deildir ve yara akntsnn emici ve ayr olan bir nonwoven veya gazl bezden sargya gemesine izin vermektedir ( Sark,1997). 1.7.1.2.6. Metalline Alminyum lifli yaps esnek ve yumuaktr. Yaraya yapmaz. Yksek emi gl, nonwoven materyalden yaplmtr. Bu zellik, yarann zarar grmemesini ve sargnn travmaya sebep olmadan yaradan uzaklatrlmasn salamaktadr. zellikle byk ve derin yaralarda, syrklarda, yanklarda ayrca ilk yardm amal olarak kullanlabilmektedir (Ykselolu ve Canolu, 2005). 1.7.1.4. Yapkan Plasterler Plaster pamuk, viskon veya ikisinin karm iplikten dz dokunmu bez veya plastik filmin i yzeyine homojen olarak yaylm kauuk veya akrilat esasl hassas yaptrc ieren, yaralar kapama veya kk blgeleri hareketsiz tutmada kullanlan tbbi malzemelerdir. Akrilik yapkan tabakann gzeneklilii, yksek derecede hava geirgenliini salamaktadr. Aada tbbi malzeme piyasasnda bulunan plasterlere rnekler verilmitir (Ykselolu ve Canolu, 2005; Sark, 1997). Medi-Bez, inko oksitli, kauuk bazl yaptrc zelliine sahiptir. izgili zellii ile cildin hava almas salanm bylelikle sk deitirme ve uzun sreli uygulamalarda deri iritasyonu minimal dzeyde tutulmutur (Sark,1997). Dermapore, poliakrilat yapkanl nonwoven plasterdir. Sellozdan imal edilmitir. En byk zellii hipoallerjenik olmasdr. Havay ve teri ok iyi geirirken su geirmemekte, rntgen filminde gzkmemektedir. Mikro gzenek olup genel cerrahide kullanlmaktadr (Baer ve ark., 1995).

13

GR

E.Esin BAYLAN

Lomatuell H yzeysel yaralar ve yanklarda yumuatc sarg olarak kullanlr. Yarann kabuk balamasn ve ikincil sarglarn yaraya yapmasn nlemektedir. Bunun yan sra, radyasyondan kaynaklanan yaralarda, bacak ve bas lserlerinde, doku nakli yaplan blgelerde, dermatolojide ve plastik cerrahide kullanlmaktadr. A eklindeki tl formu, akntnn yaradan uzaklamasna yardmc olarak yarann iyi havalandrlmasn salamaktadr. Ntr bir sarg olduundan yaraya zel tedavi edici ilalarla ve antiseptiklerle birlikte kullanlabilir (Sark,1997; www.elhadefler.com, 12.04.2006). Opraflex ameliyat ncesi operasyon blgesinin kaplanmas, insizyon etrafndaki cilt blgesinde mevcut potansiyel patojen bakterilerden yaray korumak ve iin kullanlr. Opraflex, hipoallerjenik, elastik, saydam ve su geirmezdir. Su buhar ve oksijeni ok iyi geirerek cildin hava almasn salamakta ve bakteri giriine izin vermemektedir. Yapma gcnn yksek olmas, uzun srebilecek operasyonlarda rnn yapt yerden ayrlmasn engellemektedir (www.elhadefler.com, 12.04.2006). Katl kompresler; tl ve nonwoven kumalarn karlkl gelmesiyle katl kompresler olumaktadr. Viskon/selloz (veya viskon/selloz/poliester) esasl spunlace rnlerdir (ktem ve Seventekin,2000). 1.7.1.5. Latis Steril Pansuman Pedi Latis pansuman pedleri, akntl yaralar iin dizayn edilmi olup ok emici ve yumuak bir yara pedidir. Yarann sratle hava alarak iyilemesini salayan bu ped drt ana katmandan olumaktadr: a. Yaraya direkt olarak temas eden ve iki kat beyaz renkli hydrophylic nonwoven'dan oluan tabaka cilde uyumluluk salayarak yaradaki akntnn orta emici tabakaya geiini temin etmektedir. b. Fibrelize edilmi saf selloz paracklar, saf sellozdan imal edilmi krepe kdn iine hapsedilerek mkemmel bir emici tabaka oluturmaktadr. c. Havay geiren ancak svy geirmeyen mavi hydrophobic nonwovendan oluan en alt tabaka yara akntsna kar mkemmel bir engel tekil etmektedir (www.elhadefler.com, 12.04.2006). 1.7.1.6. Bandajlar Bandajlar elastik veya elastik olmayan; dokuma, rme veya nonwoven yzeyden pamuk veya viskos elyafndan olumu; yara zerindeki sarglarn yerlerinde durmalarn salamaktr. Bu bandajlar pamuk veya viskos elyafndan, dk gramajl retilen kumalardr (ktem ve Seventekin, 2000; Bayraktar ve engnl, 1997). Ortopedik tampon bandajlar allarn ve kompresyon bandajlarnn altnda vatka oluturmak ve rahatszl engellemek amacyla, poliretan kpkten, poliester veya polipropilen ve doal liflerden retilebilirler. Nonwoven bandajlar hacimlilik kazandrmak iin hafife inelenmitir (ktem ve Seventekin, 2000; Bayraktar ve engnl, 1997).

14

GR

E.Esin BAYLAN

Bandafix Elastik A Bandaj; tampon ve dier pansuman materyallerini vcudun deiik blgelerinde sabitlemeyi salayan latex ve yn kombinasyonu ile dokunmu bandajdr. Elastiktir, kan dolamn engellemez, deriyi tahri etmez, herhangi bir alerjik reaksiyona yol amad gibi deri teneffsn engellemez (Baer ve ark., 1995).

ekil 1.3. Latis Steril Pansuman Pedi (www.elhadefler.com, 12.04.2006). 1.7.2. Vcut Dnda Kullanlan Cihazlar (Ekstrakorporal Yapay Organlar) Ekstrakorporal aletler yapay bbrek (diyaliz membran), yapay karacier ve mekanik akcier gibi kann artlmasnda kullanlan mekanik organlardr. Bu aletlerin fonksiyon ve performanslarn lif ve tekstil teknolojisi salamaktadr. Yaplarnda daha ok ii bo vizkoz, polyester ve silikon lifler kullanlmaktadr (Baer ve ark., 1995). 1.7.3. mplant Edilebilen Materyaller ( Uygulamalar) mplant edilebilir tekstil materyalleri yara kapatma karlm para veya cerrahi yerletirme amacyla, vcudun onarlmasnda kullanlmaktadr (izelge 1.6.). Bu materyaller vcut iine yerletirildikleri iin vcut tarafndan kabul edilmelerini salayacak baz zelliklere sahip olmaldr. Bu zelliklerin iinde en nemlisi biyolojik uyum zelliidir, implantasyon sresine gre, implantn biyostabilitesi, temas durumu ve biyolojik uyumu dier tbbi tekstillerden daha kat kurallarla belirlenmitir. Tekstil implantlar, vcudun implant edilen materyale gsterecei reaksiyonu etkileyen biyolojik, mekanik ve yapsal zellikleri aadaki gibi sralanabilir (Usta, 2005). Biyolojik zellikler: Alerjik, toksit olmamal, kanserojen reaksiyon oluturmamal, Allmam yabanc madde reaksiyonuna sebep olmamal, Hcre bymesi zerine istenmeyen bir etki oluturmamal, stenmeyen biyolojik bozunmaya sahip olmamal, Bakteri oluumuna elverisiz olmal, Ate ykseltici madde iermemeli, Kan ile uyumlu olmal, kann bileiminde deime sebep olmamaldr (Usta,2005).

Mekanik zellikler: Optimum gerilme mukavemetine sahip olmal, Yeterli diki izi mukavemetine sahip olmal, Uzun sreli ykleme altnda (gerilim, basn, eilme) yeterli stabiliteye sahip olmal

15

GR

E.Esin BAYLAN Yerletirildii dokunun yk-uzama karakteristikleri ile uyum gstermeli, Optimum esneklie sahip olmal, mplantasyon sresince fiziksel stabiliteyi korumal (Baer ve ark, 1995).

izelge 1.6. mplantasyon yaplabilen materyaller (Ykselolu ve Canolu,2000).rn Uygulamas Lif Tipi A) Ameliyat diki iplikteri Biyolojik olarak giderilebilen Kollagen (Collagen), poliaktid, Poliglikolik asid ve polibutilen-tereftalat lifler Biyolojik olarak giderilemeyen Poliamid, poliester, teflon, polipropilen, elik ve polietilen lifler B)Yumuak Doku Implantasyonlar Yapay tendon Teflon, Poliester, poliamid, polietilen, ipek lifleri Yapay kas Poliester ve karbon lifleri Yapay kkrdak Dk younluklu polietilen Yapay deri Kitin (Chitin) Gz kontakt lensleri, yapay kornea Polimetilmetaakrilat, slikon kollagen C)Ortopedik Implantasyonlar Yapay Eklemler/Kemikler Silikon, poliasetat, polietilen Kalp kapakcklar Poliester lifleri Damar alama (ekleme) Poliester, teflon lifleri retim Sistemi Monofilament, erit

Monofilament, erit

Dokuma erit erit Nonwoven

rme, Dokuma rme, Dokuma

Yapsal zellikler: Dokunun gelimesini ve implantn kapsllenmesini geciktirmeyecek ekilde gzenekli olmaldr. mplant materyali, hcrelerin tutunabilmesi iin belli przlle sahip olmaldr. Enine kesit kk dairesel liflerden olumaldr. Bylece materyalin dokuya kaynamas hzlanm olmaktadr. Daha iyi hcre balanmas iin sfr bkml filament ipliklerden olumaldr. Lif polimeri toksit maddelerden ve materyal zerindeki yzey kirliliklerinden arndrlmadr. Biyolojik bozunurluk implantn baarsn etkilemektedir. Bozunurluk zamanndan nce veya ge olmamaldr (Bayraktar ve engnl, 1997).

1.7.3.1. Yumuak doku implantlar Tekstil materyallerinin mukavemet ve esneklik karakteristikleri onlar, zellikle, yumuak doku implantlar iin uygun hale getirmektedir. Tendonlarn, ligamentlerin ve kkrdaklarn deitirilmesinde yararlanlr. Bu materyeller biyolojik uyumlu ve istenilen fiziksel karakteristii sahip olmaldr. Tablo 15 de implantasyonyaplabilen materyaller gsterilmitir (Anonim, 2003; Duran, 2005).

16

GR

E.Esin BAYLAN

Dk younluklu polietilen pek ok adan doal kkrdaa benzedii iin yz, burun, kulak ve grtlak kkrdann deitirilmesinde kullanlmaktadr. Hemostatik ajanlar, yumuak dokularn konstrksiyonu iin kullanlmaktadr. Bunlar, kimyasal ve/veya fizikokimyasal etkileimler sayesinde kan akn durdurabilen veya kontrol eden ve phtlamaya yol aan ajanlardr. Bu ajanlar, okside selloz lifleri, kollajen ince toz veya snger ve sentetik absorbe olabilen polimerlerden lif keesi formunda olabilimektedir (Bayraktar ve engnl, 1997; ktem ve Seventekin, 2000). Ortopedik implantlar eklem ve kemiklerin yenilenmesi gibi sert doku uygulamalarnda kullanlan lif takviyeli kompozit materyallerdir. mplant evresindeki dokunun ie doru bymesini hzlandrmak iin implant ile komu, sert ve yumuak dokular arasnda bir ara yz grevi gren yerde grafit ve PTFE'den (rnein Teflon) yaplan nonwoven kee kullanlmaktadr (ktem ve Seventekin, 2000). 1.7.3.2. Glendirilmi Alar (Me) ve Kuma Yaplar Emilebilen ve/veya emilemeyen liflerden yaplm kuma alar (me) ve benzer yaplar, ftk onarmlarnda ve gs eperi yaplandrlmalarnda kullanlabilmektedir. Mersilen (PET) alar kpeklerde gbee yakn ftklarn onarlmasnda, Dacron (PET) velur yamalar insanlarda ftk boluunun onarlmasnda, polipropilen alar kanser ameliyatlarnda karn duvar naklinde kullanmtr. Karbon lifinden yaplan yama ve ftk protez materyali gelitirilmitir. PET veya polilaktik asit (PLA) lifleri karmndan dokunmu tplerin tavanlarda nefes borusu protezi olarak deerlendirilmesi yaplmtr (Bayraktar ve engnl, 1997; ktem ve Seventekin, 2000). 1.7.3.3. Kardiyovaskler implantlar Damar greftleri cerrahide 6 mm, 8 mm veya 1 cm apndaki zarar grm kaln atardamar veya toplardamarlar deitirmek amacyla kullanlan dokuma, rme, nonwoven (ekil.4.,5.ve 6.) yaplar olarak poliester (rnein Dacron) veya PTFE'den (rnein Teflon) yaplrlar. Gore-Tex (nonwoven) retimi balangta materyalin gzeneksiz film halinde retilmesi ve sonra gerdirilerek mikro-gzenekli bir yap haline getirilmesidir; kk apl atar ve toplardamar deiimlerinde uygulama alan bulmutur. stn performans, tm polimerik materyaller iinde kimyasal olarak en inert olmas ve Teflondan yaplmas GoreTex in avantajlardr (Ulcay ve Kahraman, 1994). 1.7.4. Bakm ve Hijyen Alannda Kullanlan rnler Ameliyathanede kullanlan nonwoven kumalar, maskeler, ameliyat eldivenleri, cerrahi ortamda kullanlan giysiler ile yetikin ve bebek pedleri bu kategoriye giren rnlerdendir. 1.7.4.1. Ameliyathanede Kullanlan Nonwoven Kumalar Ameliyathanede eitli amalarla kullanlan tekstil rnlerinin temel fonksiyonlar hastay ve personeli korumak, hijyen salamak, yara enfeksiyonunu nlemek, operasyon yeri ve steril tehizatn bakteri tayan partikller ile dorudan temasn kesmek ve

17

GR

E.Esin BAYLAN

hastadan cerraha, cerrahtan hastaya enfeksiyon tama riskini azaltmaktr. Bu amala, ameliyathanelerde kullanlan kumalar belli kriterlere sahip olmak zorundadrlar. Bunlar aadaki gibi sralanabilir: 1. Toz ve ty oluturmamal, 2. Toz ve vcut partikllerinin iinden gemesine izin vermemeli, 3. Antiseptik olmal, 4. Mekanik hasara dayankl olmal, 5. Islanmaya kar dayankl olmal, 6. Svlar (su, kan gibi) geirmemeli 7. Absorbent olmal, 8. Giyilmek iin hafif ve konforlu, 9. Nefes alabilir, 10. Yumuak olmal (Topalbekirolu ve Deirmenci, 2005).

ekil 1.4.Nonwoven greft

ekil 1.5.rg greft

ekil 1.6.Dokuma greft

Ameliyathane tamamen sterilize edilmi olmasna ramen ameliyata giren cerrah ve personelin giysilerinden kan ty ve toz uuntularndan hastaya enfeksiyon bulama riski yksektir. Ayrca giysilerin gzeneklerinden vcut partiklleri (deri dknts) geerek hastann ak yarasna ulaabilir. Enfeksiyon risklerini nlemek iin en uygun tekstil yaplar nonwoven kumalar olup; bu kumalarda ayarlanabilen gzeneklilik zelliinin nemli bir husus olduu da bilinmektedir. izelge 1.7.da hijyen amal ameliyathanede kullanlan tekstil materyallerinin lif tipi, tekstilin yaps ve fonksiyonlar verilmitir (Ykselol ve Canolu, 2000). 1.7.4.2. Maskeler Maskelerden beklenenler; yksek bakteriyel filtrasyon, yksek hava geirgenlii, alerjik olmama ve hafifliktir. Operasyon maskelerinde gereksinimler biraz daha artmakta ve bunlara konfor, yze uygunluk, yksek dzeyde hava geirgenlii, deriye uyum ve gramajda hafiflik ve yksek filtre kapasitesi de eklenmektedir. Giyenin yznde oluabilecek mikroorganizmal dzeyde partikl yaylmasn nlerken, ayn zamanda cerrahi ekibi hasta kaynakl bir enfeksiyondan korumak iin cerrahi sahadan srayabilecek svlara kar geirgen olmamaldr (www.inda.com, 02.09.2005).

18

GR

E.Esin BAYLAN

izelge 1.7. Hijyen amal ameliyathanede kullanlan tekstil materyalleri (Ykselolu ve Canolu, 2000).rn eidi Cerrahi giysi Elbise Balk Maske Cerrahi rtler Perdeler Yatak Takm Battaniye araf Yastk drar Tutucu Ped Bebek Bezi Koruyucu Tabaka Absorbent Tabaka D Tabak Bezler Lif Tipi Pamuk, Poliester, PP, Karbon Lifi, Viskon, Viskon, Poliester, Cam Lifi Poliester, PE Poliester, PE Pamuk, Poliester Pamuk, Kapok, Yn Pamuk Poliester, PP Sper Absorbentler Viskon, PE Viskon, Pamuk Tekstil Yaps Nonwoven, Dokuma Nonwoven Nonwoven Nonwoven, Dokuma Nonwoven, Dokuma Dokuma, rme Nonwoven, Dokuma Nonwoven Nonwoven Nonwoven Nonwoven Nonwoven Fonksiyonlar Personelden hastaya, hastadan personele enfeksiyon geiini nlemek, vcut partikllerinin ortama yaylmasna engel olmak, tozlara kar bariyer oluturmak Ameliyathanede hastay veya hasta evresindeki alan rtmek, svlarn ve enfeksiyonun geiini nlemek Enfeksiyon ve svlarn geiini nlemek Vcut svlarn absorbe etmek, hijyen ve emniyet salamak

Yaray ve deriyi temizlemek, piikleri ve yaray tedavi etmek

Maskeler ya-yaylm, kuru yaylm veya eriyikten fleme yntemine gre elde edilmektedir. Cerrahi maskeler kompozit materyaller olup genellikle tabakadan oluur. Ortada ince cam lifi veya sentetik mikrolifterden yaplm ok ince bir filtre tabakas bulunmaktadr. ve dtaki kaplama ounlukla 15 g/m2 paralel veya ya yaylm akrilik bal nonwovenlardr. Filtre tabakas poliester, cam, polipropilen veya polikarbonat mikroliflerden olumaktadr. Maskenin etkinlik derecesi; orta tabakada kullanlan cam lifi veya sentetik mikroliflerle elde edilmektedir (www.inda.com, 02.09.2005; Duran ve Sayt, 2004). 1.7.4.3. Ameliyat Eldivenleri Ameliyathane eldivenleri genellikle iki farkl materyalden retilmektedir. n yz nonwoven ve polietilen film kompozitinden oluurken, arka yz tek bana nonwoven kumatan oluabilir. Genellikle, kk alanlar kapatmak iin, bir veya her iki tabakas filmle kapl nonwovenlar kullanlmaktadr. Daha yumuak rn iin, kaplama, noktalar eklinde baslarak yaplmaktadr. Filmli kompozit materyaller kesinlikle bakteri geirmez. Byk alanlarn kapatlmas iin, tm yzeyi filmle kapl sabitletirilmi nonwovenlar kullanlr. Eldivenler temel olarak, nefes alabilir, hava geirgen, svlara ve bakterilere kar bariyer etkisi gsteren, yrtlmaya kar direnli ve yumuak olmaldrlar; ayrca bilinen metotlara (buharlama, stma veya gaz) gre sterilize edilebilir olmaldr ( Duran ve Sayt, 2004; Ykselolu ve Canolu, 2000). 1.7.4.4. Cerrahi Ortamda Kullanlan Giysiler ve Genel zellikleri Bir insan, vcuduna dakikada 10.000 bakteriyi alabilmektedir. Bu ameliyathane personelinin hastalara cerrahi ilem uygularken gereinden fazla dikkat etmesini gerektirir. AIDS, Hepatit B ve Hepatit C gibi hastann vcut svlaryla temas olduunda cerrahi

19

GR

E.Esin BAYLAN

personele geebilecek virslerin, yeterli bulaklk ortam bulduklarnda vcuda girdikleri gz nne alnrsa, bu tr riskleri en aza indirmenin tek yolunun steril edilmi cerrahi giysiler ve rtler kullanmak olduu ortaya kmaktadr (ndoan ve Pamuk, 2002). Ameliyat esnasnda cerrahi ekibin kulland kyafetler, ameliyat nlkleri, boneler, maskeler, galolar, hasta rtleridir. Kullanlan tm bu giysi ve rtler ok kullanmlk veya tek kullanmlk zellikte olabilmektedir. Ameliyathanede narkoz olarak kullanlan gaz karmlar oksijen iermektedir. Kvlcm ile abuk tutumakta veya patlamaktadr. Bu sebeplerden tr, son yllarda bir kere kullanldktan sonra atlan poliester, polipropilen ve polyester/selloz maddesi karm nonwoven giysilerin kullanm yaygnlamtr (Duran ve Sayt, 2004). Cerrahi giysilerin, bir takm zelliklere sahip olmas gerekmektedir. Bu zelliklerden gzenek bykl, sv iticilii ve hava geirgenlii en nemlilerindendir. Ameliyat odas giysileri ve hasta rt kumalarn da gzeneklilik sv, hava ve ter geirgenlii asndan nemli rol oynamaktadr. Pamuklu bezaya dokuma konstruksiyonundaki kumalar, btn bakterileri ve gzenek byklnden kk partiklleri alt yzeye geirebilmektedir, lif krlmalar ve paralanmalarndan oluan byk miktarda hav paracklar da dklebilmektedir. Bu paracklar yarayla temasa getiklerinde yabanc cisim reaksiyonu oluturmaktadrlar. Yabanc cisim bulunduran yaralarn da, enfeksiyon oluturma riski yksektir (ndoan ve Pamuk, 2002). AIDSe neden olan HIV virsnn belirlenmesiyle hastanelerde kullanlan giysilerle ilgili standartlar ykseltilmitir. nk hastaln insanlara kan ve vcut svlaryla bulat tespit edilmiti. Bulamay minimize etmek iin cerrahi mdahaleler srasnda alnan en nemli tedbir, maksimum su iticilie sahip cerrahi giysilerin kullanlmas olmutur (ndoan ve Pamuk, 2002). Ameliyat nlklerinin kumalar, mikro organizmalarn geiine kar korumak iin etkili bir bariyer oluturmaldr. Islakln muhtemel olmad durumlarda; sv itici zellik, nemli ortamlarda bakterilerin remesini engellemesi asndan ok nemlidir. Hepatit B, Hepatit C veya AIDS gibi sorunu olan ve cerrahi mdahale uygulanacak olgularda, sv geirmezlik nemlidir (ndoan ve Pamuk, 2002). Mekanik hareket vastas ile geen mikro organizmalarn kuru haldeki geii, gzenekli malzemelerden de mmkn olabildii iin mikrobiyel bariyer, kuru bakteri geiine karda koruyucu olmaldr (ndoan ve Pamuk, 2002). Bir cerrahi giysinin tamas gereken nemli zelliklerden birisi, zellikle kullanm srasnda rahatlk bakmndan sahip olduu nem ve buhar durumlarndaki hava geirgenliidir. Su deriden buharlar ve kumatan buhar olarak geerse, kuman gzeneklerine taklabilir. Bylece kuma souk gelmeye balamakta ve sonuta sv ykl hale gelen kuma rahatszlk vermektedir. Kuma ierisinde su buharnn hareket edebilmesi, ncelikle kuman kk gzenekli olmasna dayanmaktadr. Bu yapy etkileyen herhangi bir ilem, buhar hareketini de etkilemektedir (ndoan ve Pamuk, 2002). Cerrahi nlklerin hava geirgenlik zellii, retildikleri malzemeye gre

20

GR

E.Esin BAYLAN

deimektedir. ok kullanmlk ameliyat nlklerinin hava geirgenlii snrldr. Tek kullanmlk ameliyat nlk kumalar arasnda en iyi nefes alabilme ve termal dengeleyici zelliklere sahip rnler, spunlace teknolojisi ile retilmi dokusuz yzey kumalardr (ndoan ve Pamuk, 2002). Cerrahi nlkler kategoride ele alnabilir: Uzaklatrc, ksmi geirmez ve geirmez. Uzaklatrc nlkler genellikle sadece muamele grm nonwoven kumalardan retilir; ksmi geirmez nlkler, riskli giyinme alanlar iin birka kat nonwoven ya da film/ nonwoven kumalardan retilir. Geirmez nlkler ise, nefes alabilir bariyer/film katlarndan retilmektedir (ndoan ve Pamuk, 2002). Cerrahi nlkler, iki temel nonwoven oluturma tekniiyle retilmektedir: Spunlace selloz/polyester ve SMS polyproplen. Baz slak serme (wet laid) nonwoven kumalar dnyann gelimekte olan blgelerinde kullanlmaktadr (Star, 2003) Yap poliretan film ve bir membran yaptrcdan oluan sistemdir. Walotex, tekstil malzemelerinin iine bakteri ve virslerin geiini engellemektedir. Filmin yksek su geirgenlii, ok ar fiziksel artlarda dahi rahatl salamakta ve defalarca ykanmaya dayankldr. Tekstil temelli kumalarla birlikte kullanlarak hastalar ve salk grevlileri iin ideal salk artlarn salamaktadr (Anonim, 2003).

ekil 1.7.Ameliyat nlklerindeki Bariyer Sistemi (Anonim, 2003) 1.7.4.5. drar Tutamama (inkontinans) Sorununda Yardmc Malzemeler drar tutucu pedler, ite koruyucu bir tabaka ortada absorbent bir tabaka ve d tabakadan oluan kompozit bir paradr. tabaka genellikle poliester vatka veya polipropilen nonwoven materyalden, orta tabaka sper absorbentlerden (viskon,vs) olumu ve d tabaka PE film ile kaplanmtr (Baer ve ark., 1995). 1.7.4.6. Bebek Bezleri lk bebek bezi kare eklinde olup kullanlan materyaller; st tabakada rayon, emici tabakada ok tabakal kvrtrlm kt ve alt tabakada plastik kullanlmtr. Rayon

21

GR

E.Esin BAYLAN

konfor asndan ok iyi olmasna kar su tutma yetenei fazla; dolaysyla cildin nemli kalmas daha fazladr. Cariyle Harman ve Billy Gene Harper, emicilii artrmak amacyla, bez hacmini artrmak yerine sperabsorban polimer tanecikleri kullanmlardr. Sperabsorban polimeri kendi arlklarnn 300 kat kadar sv emebilmektedirler. Proeter & Gamble bebek bezi retiminde sperabsorban polimer yerine kvrtrlm kat kullanmtr. Kat idrar emiyor, ancak bebein hareketi veya oturmas srasnda meydana gelen basn (5 kPa) nedeniyle tekrar bebein cildinin slanmasna neden oluyordu. Buna bir zm olarak kt kk paralara ayrlm ve buna fluff ad verilmitir (Yaman, 2004; www.gpoabs.com, 06.10.2005). Bebek bezinin sv taarruzuna gre 4 kritik fonksiyonu vardr: Hzl sv kazanm Hedef blgenin dna etkili transport veya fitilleme Svnn depolanmas iin uygun tedarik Svnn etkili itilmesi veya sznt olmakszn hareketsiz hale getirilmesi Bacak Bariyerleri ( enol ve Yaman, 2004). Ayrca bebek cildini kuru tutmal, bebek cildini enfeksiyondan korumal konularnda gelimi olmaldr. Bebek bezinin giderek artan biimde SMS prosesi ile retilen kumatan yaplan bacak kenar bariyerleri, airlaid (Haval serme) kompozit kumatan retilen eitli emici katmanlar ve kala bac, stre panelleri gibi baz kk alanlarda ve dier ksmlarda da nonwovenlar kullanr. Kullanlan tm kumalarn fonksiyonlar iin nemli zellikleri vardr, en nemlisi bu kumalar svy itmek ve kuruluu salamak amacyla ya hidrofob ya da hidrofildir (Yaman, 2004). 1.7.4.7. Bebek Bezlerinin Yaps Bebek bezleri 3 tabakadan olumaktadr: 1. Coverstock tabakas (st yzey-i tabaka 2. Emici tabaka (absorban+ odun tala): 3. Alt tabaka (enol ve Yaman, 2004). 1.7.4.7.1. Coverstock Tabakas (st Yzey) Svy hzl olarak emici tabakaya geirmeli, svnn emici tabakadan tekrar st yzeye kn nleyerek szntya ve cildin slak kalmasna meydan vermemelidir. Svnn absorbanlar ve odun tala tarafndan emilmesini salamal. Bu tabakann mukavemet, yumuaklk, yzey anma dayanm, geri sv k ve svnn hzl emilmesi gibi zellikleri optimumda tutularak sv emilim zellii salanmaldr (Yaman, 2004). Daha nceleri coverstock olarak en ok viskoz lifleri kullanlmas karn bugn arlkl olarak polipropilen lifleri kullanlmaktadr. Polipropilen liflerinin seilmesindeki neden emicilik kapasitesinin daha dk olmas nedeni ile daha iyi cilt koullarn salamasdr. Ancak viskoz lifinin cilde kar daha konforlu olduu bilinmektedir. Baz durumlarda PE ve PES'de kullanlmaktadr. Yzey aktif maddeler ile bu tabakann yzey zellikleri de artrlabilmektedir (Yaman, 2004). Bezlerin st yzeyinde spunbond doku kullanlmaktadr. Bylece kullanc cildinin

22

GR

E.Esin BAYLAN

konforlu ve kuru kalmas salanmaktadr. Buna ilave olarak spunbond kuma retimi dier nonwoven tekniklerine gre daha ucuzdur (Yaman, 2004;_Anonim, 2005). 1.7.4.7.2. Emici Tabaka Selloz, yn veya ku tynden ve son zamanlarda zellikle sper emici malzemelerden olumaktadr. Bu tabaka 2 ana alt tabakadan olumaktadr. Bunlar svy eken ve dzgn olarak datan dalgal tabaka ve svy absorblayp hapseden merkezi tabakadr. Dalgal tabaka genel olarak poliester ve rayon ieren, pek ok sayda liften oluan odun hamuru, kuru formda kumalardan ve hidrofil liflerden olumaktadr. Bu tabakann grevi st tabakadan svy absorblamak ve kapilar etki ile hzl bir ekilde datmaktr. Bu tabaka; sv, absorban tarafndan absorblanana kadar onu tutar. Absorban merkezinde sper absorban polymer (SAP) ve kt hamuru bulunur. SAP miktarnn artmas bezin incelmesine neden olmaktadr. Kat hamuru svy datan kapilar etkisi nedeniyle tercih edilmektedir. Bu ksm hem yk alr hem de emici ksmn kaymasna ve topak haline gelmesine mani olur. Bebek bezinde olan emiciliin bebek oturduu veya yatt zaman uygulanan yk ile yakn ilikisi bulunmakla birlikte cinsiyet ile herhangi bir ilgisi bulunmamaktadr (Cusick, 1990; Yaman, 2004). Tm bez maliyeti dnld zaman fluff pulp'n maliyeti yaklak %10'u kadardr. Sper absorbanlarn maliyeti ise yaklak %45 civarndadr. Bacak bariyerleri % 15'ini, spunbond st yzey %6' sn, nefes alabilir tabaka maliyeti %23'ini ve kalan % 11 'lik ksm ise dier giderleri kapsamaktadr (Argan, 2003). 1.7.4.7.3. Alt Tabaka Vcuttan uzak olan ksmdr. PE tabakadan olumutur ve svy alta geirmemesi bakmndan olduka nem tar. 1.7.4.8. Sper Absorban Polimerler(Hidrojeller) Hijyenik emici, rnlerde sv depolamay yapan selloz hamuru ve sper emici polimer maddelerdir. Genellikle %50-50 orannda kartrlm olarak kullanlr. SAP'lar suda znmeyen, a yapsnda ve zerine fazla miktarda su alabilen ve hidrojel oluturan ve basn altnda dahi emilmi svy alkoyabilecek, szdrmaz yapdaki polimerlerdir. Arlklarnn 200250 katna kadar sv absorblayabilirler. Su ile imi hidrojelin bykl orijinal byklnden ok fazladr, ancak ekli deimemitir. Orijinal eklinde kalmakta ve znmemektedir. Sper absorban maddelerde byklk ve ekilde olduka nemlidir. ap 30mm altnda olan polimerler endstriyel olarak herhangi bir zarar tekil etmezler. ap 40 mm zerine kt zaman kullanlan malzeme ierisinde bu tanecikler kumlu efekti verirler. Byklk ve ekil emicilik orann tutum kolayln ve lmeyi de etkiler. Sper emici polimerler kk paracklar halinde bulunduundan, uuntu oran yksektir. Bu nedenle genellikle selloz hamuru, PP, viskon, lyocell gibi polimer esasl dokusuz yzeylere termik, kimyasal veya binderlerle birletirilmi olarak kullanlrlar (Argan,2003).

23

GR

E.Esin BAYLAN

Emici tabakadaki destek doku ierisine sper absorban tanecikler datlmtr. Destek doku etkili bir emicilik zelliine sahiptir, ancak bu tabakann su tutma yetenei olduka dktr. Lifli doku yeterince elastik deildir. Emici tabaka ierisindeki sper absorban polimerlerin en nemli zellii ise suyu depolayabilmeleri ve ilerinde hapsedebilmeleridir. Genel olarak sper absorban polimerlerin svy emmeleri difzyon ve klcallk olaylar ile olabilmektedir. lk aamada polimerin klcal emicilii olduka zayftr, sv sadece yzeyde emilir. Daha sonraki aamalarda polimerin su ile evrelenmesi olduka yavatr. Su i ksmlara doru ilerlemeye balar (Zhong ve ark,2001;Hsieh ve Yu, 1992). Su buhar lifli yap ierisinde su buhar konsantrasyonunun bir sonucu olarak hareket eder. Lifler su buharn kimyasal bileimleri ve yaplarna bal olarak emebilirler. Sznt performans re arlnn bir fonksiyonu olarak deerlendirilmitir. Sznt bezler iine giren svnn basn nedeniyle dar kmasndan kaynaklanmaktadr. Bu amala wetback, emicilik blgesi, emicilik kapasitesi ve su tutma kapasitesinin lm yaplr ( Li ve Luo, 2000). 1.7.4.9. Kullanlan Dier Absorban Maddeler Eriyikten ekilmi Mikrofiber; Erimi PP, PA, PES, polikarbonat, PS, elastomer gibi lifler ekstrude edilmektedir ve daha sora hava trblansnda ok ince lifler haline getirilmektedir. Lifler toplanr ve bir bant zerinde kurutulup asorban elde edilmektedir. Viskoz; Viskoz lifleri dier lifler ile karlatrld zaman ok daha yksek su afinitesine sahiptir. Viskoz ve PES liflerinin karm yal bezlerinde kullanlmaktadr. Kpk ve Snger; olarak kullanm pek yaygn deildir. Selloz kpk tamamen emicidir ancak gliserin gibi bir madde ile muamele edilmedii srece ok serttir ve kuruma ilemi srasnda baz dezavantajlara sahiptir. Yosun Sphagnum; Yosun zellikle bebek bezleri iin kullanlr. Yap, basn altnda iyi su tutma kapasitesini veren byk ve kendi iinde labirent eklinde olan deliklere ve tyn emicilik kapasitesinin iki kat kadar bir emicilik kapasitesine sahiptir. Yosunun bir dezavantaj koyu kahverengidir, ancak beyazlatma ilemi yapmak mmkndr. ok Sk Balanm Dokular ve Atk Maddelerden Sper Absorbanlar; Bu dokular ok fazla delik alanna sahiptir ve klcallk ile yeteri kadar absorbe etme yeteneine sahip deildir. Ancak vcuttan gelen sktrmaya direnerek sv iin bir depo olarak hareket ederek, yumuak ve konforlu kalrlar. Hzl sv girii ve yksek kapasite avantajlarna sahiptirler (Yaman, 2004). 1.7.4.10. Tek Kullanmlk Ter Pedi Toplumda terlemeye kar deodorant rnleri kullanlmaktadr. Bu rnler terlemeyi maksimum %25 orannda azaltmas ve etki srelerinin ksa olmasndan dolay ter pedleri dnlmtr. Gelitirilmekte olan koltukalt ter pedleri maliyet ve gn boyu kullanm rahatl asndan avantajldr. Koltukalt pedleri dnyada da ok yaygn olmamakla birlikte lkemizde henz kullanlmamaktadr (Sadkolu ve ark, 2005).

24

GR

E.Esin BAYLAN

rnn tene deen ilk katmannda, polipropilen eriyikten filament bal (spunbond) emici nonwoven malzeme bulunmaktadr. Yumuak, terin alt tabakaya gemesine izin veren, haval ve ince bir katmandr. kinci katman, inelenmi viskoz ve poliester, nc katman ise eriyikten filament bal (spunbond) nonwoven malzemeden yaplmtr. Terin kumaa geerek leke oluturmasn engeller ayrca derinin nefes almasna yardmc olarak kullancda herhangi bir scaklk hissi veya rahatszla neden olmamaktadr. Yaptrc erit bu nc katmana tutturularak koltukalt ter pedinin giysiye yapmas salanmaktadr. Svnn lif katmanlar arasndan geme mekanizmas svnn viskozite ve yzey gerilimi zelliklerine baldr (www.autexri.ora, 03.07.205). 1.8. Salk Alannda Kullanlan Elyaflar Eski dnemlere bakldnda, teknik amalarla liflerin kullanmlar, eski Msr ve inlilerede piramitlerin ve Budist tapnaklarnn temellerini takviye etmek ve salamlatrmak iin papirus hasrlarda kullanlmtr. Ancak bu liflerin ciddi anlamdaki kullanm birok insann hayatn kaybettii sel basknndan sonra, sentetik liflerle birlikte byk konstrksiyon programna dahil edilmitir (Miraftab, 2000). Nonwoven, liflerden maksimum yararlanan bir retim teknolojisidir. Seilen lif, byk oranda retilecek rnn zelliklerini belirlemektedir. Lifler, mteri gereksinimleri, maliyet, ilenebilirlikler, elyaf fiyatlar ve son rn zelliklerine gre seilmektedir (Duran, 2004). a) b) c) d) e) f) g) h) i) Genel olarak liflerin nonwoven zerinde etkili olan zellikleri unlardr; Elyaf denye veya boyutu, Kesit ekli, Yzey zellikleri, . Kvrm zellikleri, erdii terbiye (finish /bitim) malzemesi, Nem tutma, Esneklik, Mukavemet, Uzama ( Duran, 2004).

Teknik sektrde kullanlan liflerin %90' ndan fazlas klasik tiptedir Teknik tekstillerde kullanlmak iin zel olarak gelitirilmi liflerin retimi genellikle pahaldr ve snrl bir kullanmlar vardr. Bunun yannda lifsel yapdaki yllk bitkilerinde hammadde olarak kullanlmasna geilmitir. Yllk bitkilere olan bu talep zellikle ikinci dnya savandan sonra, azalan orman varlna karn, son 40 50 yl ierisinde ligno sellozik yapdaki bitkilerden alternatif oluturulmutur (Alistair,2000). 1.8.1. Elyaflarn Kaynaklarna Gre Snflandrlmas Doal ve yapay elyaflar olmak zere iki guruba ayrlmaktadr. En yaygn kullanlan doal lifler pamuk, ipek ve rejenere se1loz lifleridir (Ykselolu ve Canolu,2005).

25

GR

E.Esin BAYLAN

Tbbi uygulamalarda kullanlan tm lifler; Non-toksik, verimlilik (fonsiyonellik, performans, dayankllk, vb.), sterilize edilebilirlik, biouyumluluk (yzeyler aras uyumluluk, mekanik olarak, biyolojik olarak uyumluluk) gstermeli, alerjik olmamaldr (Onar, 2005). Dokusuz kumalarda kullanlan liflerin % 60 termoplastik sentetik lifler, % 30 u yapay selloz, geri kalan doal ve dier liflerden olumaktadr. izelge 1.8.de doal liflerin son yllarda daha fazla kullanld ve yaplan tahminlerde artn devam edecei aka grlmektedir (Daulstrom, 1992). 1.8.1.1.Pamuk Pamuk elyaf yksek nem tutma yeteneine sahip bir elyaf olduundan, vcuttan kan her trl svy (idrar, kan) kolaylkla emebilmekte ve doal elyaf olmas nedeniyle de biyolojik olarak paralanabilmekte, hava teneffsn olanakl klmaktadr. izelge 1.8. Nonwoven tekstilinde lif tiplerine gre lif kullanm tahminleri (1000 ton), (DRA, 2003).Lif Tipi Doal Sentetik ve Rejenere Toplam 1995 3,127 10,844 13,971 Yllar 2000 2005 3,465 3,842 13,249 15,840 16,714 19,683 2010 4,451 19,323 23,774 5 yllk dnemlerde % art 95-00 00-05 05-10 %2,1 %2,1 %3,0 %4,1 %3,6 %4,1 %3,7 %3,3 %3,8

Pamuk lifleri zellikle ya haldeyken yksek mukavemet gstermektedir. Bunun yannda kolay sterilize edilebilme, sya kar dayankllk, alerjik olmama, geri kazanlabilir olma, yumuaklk gibi zelliklerinden dolay pamuk zel bakm rnlerinde oka tercih edilmektedir (Anonim, 1995). Pamuk liflerinin ana bileeni sellozdur. Selloz dnda proteinler, pektin maddeleri, yal ve mumlu maddeler, su ile inorganik maddeler pamuk liflerinin yapsn oluturmaktadr. Selloz zincirlerinin uzunluu lifin nihai mukavemetini belirlemektedir. Ortalama olarak 10000 defa tekrar eden sellozik nite veya monomer yaklak 2 km uzunluunda selloz zincirini meydana getirmektedir. Pamukta bulunan lif eitleri : 1.8.1.2. Linter Olgun lifler; normal gelimi lifler Yeil lifler; bunlar tohum yzeyi stnde ok ge oluan ya da ok erken toplanan kozalardaki olgunlamam liflerdir. l lifler; ok erken zamanda geliemeyecek duruma gelmi, lm, sekonder eperi ok ince olan liflerdir. Anormal gelimi lifler; grnleri muntazam olamayan liflerdir Sakal lifleri; tohumun sivri ve dar olan alt ksmndaki ksa, olduka geni ve sert liflerdir (Domaz,1994 veAlistair2000).

Pamuk linteri ya da linter, pamuktan elde edilen tohum lifleridir. Pamuk tohumu zerinde yapsal olarak birbirinden belirgin ekilde ayrlan iki farkl tipte lif vardr. Bunlar uzun lifler (pamuk) ile ksa liflerdir (linter). Genellikle ksa lifler pamuk tohumu zerinden

26

GR

E.Esin BAYLAN

kesilerek uzaklatrlmaktadr (Domaz,1994). Ktl pamuktan rrlama sonras arlka ortalama % 40 uzun lif, % 60 iit elde edilmekte, tohumlar zerinde bir ksmda uzun lif kalabilmektedir. Tohum zerindeki havlar ya bir defada ya da ard ardna iki kesim yaplarak uzaklatrlmaktadr. Birinci kesimde ortalama 2.56 mm, ikinci kesimde ise 2-3 mm lif boylarnda linterler elde edilir. Birinci kesim linterler iit arlnn yaklak % 4 n ikinci kesim linterler ise % 8 ini olutururlar. kinci kesim linterlerde ortalama olarak % 8085 selloz, % 11,5 kl, % 3 lignin, % 1 eterle ayrtrlabilir madde (ether extractable) ve % 6 nem bulunmaktadr (Domaz, 1994). Pamuk linter hamuru ayn zamanda jelatin dinamit, roket yaktlar iin pervane (mikser) ve dumansz tozlar iin ok yksek kalite ve viskoziteye sahip nitroselloz retimi iin kullanlmaktadr. Odun ve buday sap sellozunun ekstrakte edilmesi pamuk linterine gre daha zordur. nk bu materyallerde selloz kimyasal olarak lignin, hemiselloz ve dier ekstraktif maddelere ok yakndan balanmtr. Daha youn bir kimyasal proses bu ayrm iin gereklidir ki bu da selloz molekllerinin daha ok degradasyonuna (bozulmasna) neden olmakta ve verim nemli oranda dmektedir (Domaz, 1994). izelge 1.9. Linter ve pamuk