Përdorimi i Dizajnit Mjedisor për të Parandaluar Dhunën

në ShkollëDr.Eris DHAMO GRECA Prof.Ass. Dr. Fiona Todhri

Departamenti i Punës dhe Politikave Sociale, Fakulteti i Shkencave Sociale, Universiteti i Tiranës

Autori i Programit Aktivitetet kryesore të Programit

Grupi i synuar

Burimet ku mund të gjendet

Informacion Shtesë për Programin

Metodat dhe dhe Rezultatet Kryesore

të Programit

Vlersimi i Efektivitetit

Qëllimet e Programit

Qëndra për kontrollin dhe Parahdalimin e Sëmundjeve (CDC) në

USA, është duke aplikuar programin e titulluar ―Parandalimi i

Krimit përmes Dizajnit Mjedisor – CPTED‖ si një mundësi të

efektshmë në trajtimin e dhunës. Sipas këtij programi projektimi

dhe përdorimi efektiv dhe i duhur i ndërtimit mjedisior mund të çojë

në një reduktim të frikës dhe rasteve të krimit si dhe në

përmirësimin e cilësisë së jetës.

I

I

Mair JS, Mair M. Violence prevention and control through

environmental design. Annu Rev Public Health 2003;24:209-225.

Crowe TD. Crime prevention through environmental design:

applications of architectural design and space management

concepts. Boston: Butterworth-Heinemann; 2000.

Zhang A, Musu-Gillette L, and Oudekerk BA. Indicators of School

Crime and Safety: 2015 (NCES 2016-079/NCJ 249758). National

Center for Education Statistics, U.S. Department of Education, and

Bureau of Justice Statistics, Office of Justice Programs, U.S.

Department of Justice. Washington, DC; 2016.

.Kann L, McManus T, Harris WA, et al. Youth Risk Behavior

Surveillance — United States, 2015. MMWR Morb Mortal Surveil

Summ. 2016;65(SS-06):1-174.

Baza teorike ose Modeli

i Programit të Parandalimit

Shkollat mund të përfitojnë nga një qasje e tillë pasi do të mund

të krijojnë një mjedis të ngrohtë dhe mikpritës

Do të edukojnë dhe ndjenjat e rregullit social dhe atij fizik,

Do të krijojnë një ndjenjë të pronësisë së shkollës nga vetë

nxënësit,

Do i dërgojnë mesaxhe positive nxënësve,

Do minimizojnë prezencën e figurave autoritare dhe atë të

aktiviteteve të padëshiruara dhe jo të duhura si dhe

Do të menaxhojnë aksesin ndaj gjithë zonave të shkollës.

Rezultatet Kryesore të Studimit Bazë

Detajet e kontaktit të Autorit

eris_dhamo@yahoo.com fionatodhri@gmail.com

Programi fokusohet në reduktimin e mundësive të krimit dhe në

promovimin e sjelljeve pozitive sociale, pa ndryshuar motivimin individual.Grupi i synuar janë ata të rinj të cilët kanë mundësi të shfaqin sjellje kriminale apo

dhe më rëndë akoma të përfshihen në sjlellje kriminale në ambientet e shkollës duke

përdorur edhe mjete të forta për ushtrimin e dhunës, kryesisht ndaj

bashkëmoshatarëve.

Ky program ofron mundësi shumë të mira ndërveprimi jo vetëm ndaj targetit të

synuar, por ndaj gjithë aktorëve të shkollës, përfshirë mësuesit dhe prindërit e

nxënësve.

Vëzhgim natyral, i cili i referohet vendosjes së pajisjeve fizike dhe të godinës

në mënyrë të tillë që maksimizon vizibilitetin. P.sh.: vendosja e dritareve

strategjike që shohin hyrjen dhe nxënësit duke patur mundësi shikueshmërie

jashtë, dinë që dhe të tjerët mund t’i vëzhgojnë veprimet e tyre.

Menaxhimi i aksesit, i cili përfshin drejtimin e nxënësve duke përdorur shënja,

në të cilat hyrjet dhe daljet të jenë të mirëshënuara dhe po kështu dhe

ambientet rrethuese. Kjo mund të pëfshijë dhe hyrje të limituar në zona të

veçanta, të cilat vlerësohen si jo të përshtatshme apo të rrezikshme, duke

vendosur barriera simbolike apo realehyrëse. P.sh.:territore të veçanta të cilat

reduktojnë aksesin në zona të pasurpervizuara, kryesisht në pjesën e

jashtme të shkollës.

Territoriteti, i cili përcaktohet si një ndarje e qartë ehapësirës, shprehjeve të

krenarisë ose pronësisë, si dhe si një krijim i një mjedisi mikpritës. P.sh.:

shenjat motivuese, të cilat tregojnë nxënës të artit kurseve të veçanta si dhe

përdorimi i ngjyrave të shkollës të cilat krijojnë ngrohtësinë dhe shprehin

krenarinë.

Mirëmbajtja fizike përfshin rregullimin, riparimin dhe mirëmbajtjen e

përgjithshme të hapësirës dhe të objekteve të veçanta që gjenden në

mjediset shkollore. P.sh. Heqja e grafiteve apo e vizatimeve të ndryshme në

mjediset e përbashkëta, por edhe në tualetet e shkollave në kohën e duhur

(sa më shpejt) si dhe duke bërë riparimet e nevojshme për këto ambiente,

vendosjen e ndriçimeve të nevojshme sa herë dëmtohen, si dhe

mirëmbajtjen e shkallëve për të ruajtur sigurinë dhe rehatinë e nxënësve.

Mirëmbajtje të tjera, në të cilat ka mundësi të përfshihen akte të vogla të

papranueshme dhe sigurimi i menjëhershëm i masave të cilat në mënyrë të

qartë deklarojnë sigurim e sjelljeve të pranueshme. P.sh.: prania e dukshme

e një të rrituri gjatë gjithë kohës në lëvizjeve të nxënësve nga një vend në një

tjetër.

Në mes të viteve 1850, Dr. John Snow hoqi dorezën e pompës së kontaminuar për të ndaluar

një shpërthim vdekjeprurës të kolerës. Modifikime moderne mjedisore, të tilla si rripat e

sigurimit dhe airbegët në automjete, kanë shpëtuar jetë të panumërta. Modifikime të tjera

mjedisore, të tilla si trotuaret dhe parqet komunitare, kanë rritur aktivitetin fizik duke ndihmuar

në reduktimin e mbipeshës. Në fillim të viteve 1960 kriminologët veçanërisht u interesuan në

identifikimin e karakteristikave mjedisore që lidhen me krimin. Këto karakteristika përfshijnë, por

nuk kufizohen vetëm në, dizajnin fizik të një hapësire të caktuar, disponueshmërinë e armëve,

numrin e njerëzve në hapësirë si dhe qëllimet e të qënit atje (Mair, 2003). Këto karakteristika

janë të lidhura me mjedisin e aty-këtushëm në vend sesa me faktorët më të gjerë shoqërorë, të

tilla si varfëria, racizmi, pabarazia gjinore, ekspozimi ndaj dhunës përmes mediave dhe ligjet

penale (Mair, 2003).

Në vitin 1971, C. Ray Jeffrey shpiku "Parandalimi i Krimit Përmes Dizajnit Mjedisor (CPTED)."

Sipas kësaj qasjeje "projektimi i duhur dhe përdorimi efektiv i mjedisit të ndërtuar mund të çojnë

në reduktimin e frikës dhe rasteve të krimit si dhe në përmirësimin e cilësisë së jetës" (Crowe,

2000). CPTED fokusohet në reduktimin e mundësive të krimit dhe në promovimin pozitiv të

sjelljes sociale.

Mjetet për të vlerësuar qëndrueshmërinë e karakteristikave fizike të shkollave me

parimet CPTED duhtet të formatohen pas çdo rasti specifik. Këto mjete duhet të

vlerësojnë zbatimin e parimeve CPTED në tre zona gjeografike të shkollave: oborret,

ndërtesat dhe pjesët e brendshme.

Së pari realizohet një studim që vlerëson shkallën e respektimit të parimeve CPTED

dhe masat e zbatueshmërisë së rregulloreve nga nxënësit dhe sjelljet e dhunshme në

ambientet e shkollës. Në fund të dhënat mund të përdoren për të zhvilluar dhe

vlerësuar ndërhyrjet shkollore që reduktojnë dhunën përmes (ri) projektimit të mjedisit

fizik dhe krijimit të politikave dhe procedurave përkatëse.

Vetëm dizajni mjedisor nuk do të parandalojë të gjitha veprimeve të dhunshme

brenda shkollave por e sigurt që i adreson ato dhe i redukton në mënyrë të

efektshme, duke garantuar sjellje pozitive. Ajo duhet të punojnë së bashku me,

strategjitë e tjera sociale dhe mjedisore të bazuara në komunitet

Programi përbëhet nga pesë parime: i) siguria fizike ii) mbikëqyrja; iii)

kontrolli i lëvizjeve; iv) menaxhimi dhe mirëmbajtja dhe v) hapësirë e

mbrojtur.

Ofton masat për të siguruar nxënësit të përballojë sulmet; siguron nxënësit

se janë në gjendje për të vëzhguar zonën përreth; ndalojnë shkelësit të

veprojnë dhe identifikohen kur sillej jo drejtë; siguron një zhvillim të lirë të

nxënësve dhe përcakton qartë ambientet dhe veprimet e aktivitetet e

lejueshme në secilin prej tyre.

Ajo është një strategji premtuese parandalimi që, ka treguar të jetë efektive

në uljen e frikës ndërmjet nxënësve dhe mësuesve dhe në ndërveprime

shumë pozitive sociale për shkolla të sigurta.