F, D. G.DIssERTATIO GRADUALIs

• DE

INsUFFICIENTIARELIGIONIs

NATURALIs,Cujus

PARTEM POsTERIOREM,Consetit, Amph/J, Facult. Philo/, in Reg, Acad, AboenJi 9

PRAEsIDE,Maxime Reverendo atque Celeberrimo VIRO

D*> C A R O L OMEsTERTON,

s. s. Thed. Doct, Log, & Metaph, PROF. Reg. & Ord.Publica Candidorum censura desert ,

FABIANUs GEsTR1NIUs, sal. Fil.WlBURGENsIs.

Die XVI. Novembris Anni MDCCLXV.In AUDITORIO MAJORI.

H. A. M. C.

Impressit Joh, Christoph. Fsemckeu,

KoN'Gt» MAj:ssTRO-TJENARE och MAJOR visi Des* Artillesie Rege-

mente, same R1DDARE as Rongl. svards ■ Otden ,Viilbortie

Herr c a r lCHRIsTOPHER

BILANG,MIN HOGGUNsTIGE HERR MORBRODER.

At jag rr.cd st6rsta ssgnad nyttjar nsrvarande til-ssHe at offenteligen sa adagalsgga ocii ssirklaraden- vsrdnadssulla hsigaktning jag hittils ssiranlatenvarit biott i mit inre hysa, 5r jag sa mycket merassirbunden , som min Hbggunstige Herr Morhrodersh5ga ynnest och bcvsigenhet emot mig stadse varitsa hoge betydande, at dess rsicta erksnsla .villa 6sver-trsssar min ringa s6rmaga. Anse sdrdenskul, H5g-gut:stige Herr Morhroder , detta ringa arbete , hvitketjag hder, som et ringa tacksarnhets vedermsile up-offrar, med vanlig hog ynnest, och tilisit den, be-(landigt i den samma innesiuten vara , som undertrogna s6rb6ner s6r Edcirt timmeliga och eviga Vilimed djupaste v6rdnad Lestsndigt framhiirdar

VALBORNE HERR MAJORENsMIN HOGGUNsTIGE HERR MORBRODERs

syslersonFABIANUs GEsTR1N1Us.

Regements F51tsk5renVid Abo Lans Insanterie Regemente >

fidei oeb HbgaktadII:,,: JULIUs

FRIEDRICH RITZE.v Isasom et skyldigt vedermsUe as rnin erkdnda, s5rali den ynnesl och kffrlek, mig ifran den stumJ

jag sgJe lyckan ac sasom handiedare s6r Edra 51-Ikansv5rda Barh sici sidere Hederv5rda Hus biisvaantagen, vagar jag defla ohyssade rader Herr Re-gements Faitskaren i 6drojukhec upoffra. UpcagGunstige Herre des v5Imenng, med vanlig ynoest,som under sUndig 6n(kan as ali andelig och le-kamlig salihct s6. bl.sver

ADLE och H5GAKTADE HERR REGEMENTssAltskArens ,

i3slm)ukaste CaenareFABIANUs GEsTRIN1Us.

KyrkoherdenVid Vederlax Fdrsamltng i Fnedriclishamns stlsr,

Vdlarecbrdige och hbgtdrdeHerr DA VID GEsTRINJUs,

Adjutanten’Vid Hans Kongl. Hoghets Prints Friedrich Adolphs

Regemente,Vdldcile

Hcrr JOHANNEs GEsTRIN,mine hogtArade kAra sarbroder.

Til et vordsamt tacksamhets pros, sor aliamig bevista vsilgarningar tilagnas, mineKsira Farbroder vordsammasl: detta ringa ar*>bete. Den Hogsla gore Eder lesnad sor-nogd, msingsirig och lyckelig, ssi upsyllesdes 6nskan, som med slsindig hogaktningtil doden sorblisver

mine hogtArade kAra FARBRODERs

lydigsleFABIANUs GEsTsUNiUs.

$. VI.

uum in priori disisertatlonis no»stras parte necessitatem , natu-

, ram & adsectiones Religionisnaturalis paucis, sed uti puta-mus, sufficienter demonstraveri-

' nuis, jam ea , quas institutumndstrum nobis continuanda injungit, ob nostranisuppelicctilem admodum curtam summa cum bre-uitate perstringere absolveteque Divino sub auspi-do conamur. Omnes sere, quotquot inter genti-

2ies sassiores suerunt, corruptionem status nostripraesentis eanJemque prosundissimam agnoverunt,omnes etiam recentioris & purioris avi philoso-phi, quibus sanum suit sinciput, hanc veritatemcalculo approbaverunt suo. Nam ratio & expe-rientia cuivis homini propria hac in re argumen-ta nobis praebent uti evidentissima, ita & mirumin modum horrenda. Intellectus humanus tantisinvolutus est tenebris, ut non tantum plerumqueabsurdillimas de DEO infinitisque ejus perfectioni-bus soveat cogitationes, sed etiam easdem desen-dere haud raro velit. Voluntatis inclinationes ad-eo caecae sunt, quia docis sui (scilicet intellectus)lumine & impulsu destituuntur, ut in maximisminimisque exorbitent, in quaevis vitia irruant &sanctissima officiorum vincula penitus negligant re-fringantque. scelera illa monstrosa, quae inter mi-seros mortales horrendum in modum obtinent,pleno quasi ore de prosundissima naturae nostraecorruptione loquuntur, quippe quae tantam adeo-que vesaham hominis esso proclivitatem ad malaevincunt , ut ne legibus quidem civilibus , ne inactus externos maxime nesandos erumpat, cohibe-ri queat. Corruptionem hanc non unius aut alte-rius , sed in universum omnium & singulorummortalium naturam ita insecisle deploranda ad-siruit experientia, ut ne unus quidem, qui via na-turali in hunc procedit mundum ab hac vitiosacontagione excipi queat. Nam quemadmodumintellectus in unoque homine distincta omnium &

3lingularum suarum actionum caret cognitione, ita& voluntas destituitur sanctitate, quod quisque sa-cile, nisi externa actionum suarum honestate, siqua fuerit, in totum sascinatus sit, deprehendat,modo in se ipsum descenderit, internasque animicordisque sui inclinationes penitius perlustraverit.Vitiositatem hanc natur* nostrae universalem csseconnatam, non tantum domestica cordis unius-cujusque experientia docet, verum etiam exemplaostendunt infantum, qui jam a primis suis incu-nabulis tenerrimaque aetate plus satis exorbitan-tiam cupiditatum cordis humani produnt; adeo utnibil verius dici posiit, quam hoc: quod omne sig-mentum cordis humani malum /it ah ipsa pueriliaGen. 8: v. 21. Posset haec nostra thesis ex po-steriori infinitis demonstrari documentis , sed li-cet nobis allatis, quantumvis brevissimis tanto tu-tius acquiescere, quanto majore cum certitudineunumquemque, qui de hac veritate dubitare la-bet, ad scrutinium cordis sui relegare postumus*

$. VII.

Ast quamvis corruptio natura? nostrae sit uni-versalis & cuivis homini connata, non tamen es-sentiaiis & concreata, nec a DEo, ut cauila sua,ulla canone prosecta; sed propria hominum culpacontracta & potius ut accidens natur* nottrae in-

4

sit. Nam alioquin non sidum perfectio hominisessentialis nulla soret, sed etiam tota hominis es-sentia evanesceret, quia nulla essemia notionibussibi mutuo repugnantibus absolvi potest, praeter-quam quod essentia hominis sit neccsiaria & abintellectu & voluntate DEi, tam quoad pollibilita-tem, quam quoad existentiam suam pendeat, quodnt de malo morali dicatur, impium soret. In §.V. Part. Prioris jam demonstratum ivimus DEumin prima creatione hominum viribus sufficienti-bus ad religionis naturalis praecepta sancte servan-da exornavisse, sed corruptio, de qua loquimur,insert insusiicientiam & desectum virium ad eapraestanda, quae religio naturalis homini injungit& actuali sua malitia, quae complexu actuum pra-vorum tam internorum quam externorum absol-vitur, totam religionem naturalem ejusque vimobligandi susque deque habet. Hinc quis est, quinon videat corruptionem hanc non esso hominiconcreatam nec a DEo prosectam, quia si hoc ob-tinuisTec, DEus noluisset ut homines Eum infini-tasque ejus perfectiones rite cognoscerent* & eumrite cognitum colerent atque intensissimo sanctis-simoque amoris servore prosequerentur, quod pe-rinde sorer ac (i quis contenderet DEum malum-morale approbare & ex facinoribus vel actionibussccleracissimis, quas biasphemiam in summam san-ctissimamque ejus Majestatem exspuunt, volupta-tem capere; sed horrenda sunt haec dictu; absit i-taque omnis blasphemia quam longissime. Nam

5

voluntas Divina sanctissima nihil quicquam ut bo'«nutu approba!:, quam quod infinitis ipsius perse-ctionibus consentit, adeo ut aeque impossibile acillud sit, ut intellectus Divinus queat malum probono habere, ita nec voluntas Divina summc per-secta unquam ex malo voluptatem capere idqueut bonum appetere potest. A malo itaque mora-li remotissimus non potuit non esse homo, quan-do a manu summi Numinis creatrice in theatrumactualium prodierat. Nec ulla alia creatura homi-ni hanc imperfectionem sine ipsius consensu in-serre potuit, quia quemadmodum sinis DEi percreationem hominis intentus, requirebat, ut homosufficienti intellectus luce & debita voluntatis san-ctitate ornatus, mundum ingrederetur; ita & nonpotuit non bulimae Divinae sapientiae bonitatiqueconvenire ut has suas homini concesias dotes itacontra aliarum creaturarum insidias praemuniretut sine proprio hominis consensu & abusu liber-tatis? qua voluntas ipsius eminuit ipse iisdem pri-vari non posset. Nihil itaque aliud reliquum est,quam quod bomo ipse sit culpa & causia, cur inslatum huncce corruptum detrusus sit una cum e-jus posteris; quia effectus non potest esse perse-ctior sua causia, hoc est, liberi norr posiunt esseperfectiores suis parentibus, alioquin in effectu so-ret quaedam realitas cujus ratio non deprehende-retur in ipsa caussa, quod perinde soret, ac (iquid existeret sine ratione sufficienti. sed quidmultis opus est, quum res sit adep nota atque

6

clara, ut 8z ipsi naturalistae plerumque eam agno-scere & concedere debeant.

§. VIII.

Haec corruptio, de qua in §. proxime praece-dente quaedam attulimus, tanta est, ut vires hu-manae eidem tollendae nunquam sufficere queant.Nam corruptio haec prosuodssiima est & non tan-tam cuivis homini connata, quae inclinationem adquaevis prava includit, veroni etjam infinitis actio-nibus malis aucta & accumulata ; quod non qua-Jemcunque, sed quam maxime habitualem homi-nis propensionem ad mala quaevis patranda arguit.‘Hinc‘si vires humanas his malis medelam asserreposie quis existimet, necesium est, ut ostendat, quaratione vires humanae, si quae reliquae forent * nonhabitum sidum pravum & inclinationem natura-lem pravam homini penitus exuere queant, verumctjanri, quibus modis homo in sua corruptioneconstitutus pro vitiis jam patratis, quae jus DEIinfinitum violaverunt, eam que ob rem poenas utijusiissimas ita & infinitas promeruerunt justitiaeDivinae sacere valeat quod sinis essi sed ut inordine in thesi nostra adstruenda procedamus, pri-smum ad inclinationem pravam naturalem ani-mum advertamus nostrum & paucis discutiarous

7

illam viribus humanis emendari nunquam posse.Inclinatio quidem homini a creatore indita tst adperfectionem ejus, & ab ipsa essentia hominis estplane inseparabilis. Hanc DEus in prima creatio*ne eximia ornavit sanctitate , quae inclinationishujus non essentialem, qua nunquam privari po»test, sed accidentalem absolverat perfectionem;haec essecisiet, ut inclinatio nunquam earco impe-tu ad appetendum serretur, quia cum esficacissimaatque viva intellectus luce conjuncta erat. Exhis, vel nobis non monentibus, cuivis patere exi-stimaverimus, hanc inclinationis concreatam san-ctitatem esle realiratem, cui producendae nonnisivires infinitae sufficiunt. Ast haec uti per lapsumpenitus amilTa est, ita & viribus creatis nulla ra-tione recuperari potest, sed nova omnino creatioessiet neeessiaria. Praeterea patet hoc vel exinde,quod hominis intellectus, qui sua luce deberet es-se oculus & dux inclinationis, tantis implicatus esttenebris, ut iisdem dissipandis penirusque tollendiscorruptae vires sint plane & infinitum in modumimpares, intellectui humano inesie quaedam lu-cem, quae crebris exercitiis assiduisque studlis mul-tum in modum augeri posiit, non negamus, sedhaec lux, utpote maxime enervata,’ sufficienti de-stituitur esficacia ad flectendam inclinationem seavoluntatem, quemadmodum domestica cujusvis te-siatur experientia. Quod vicissitn ad habitum pra-vum exstirpanduin attinet, ille sere est ejus indo-lis ae ipsa connata inclinatio prava, qua habitus

8pravus quasi armatos est. Tantum abest ut peremendationem inorum Philosophicam» quae per sa-na rationis praecepta instituitur & interdum obtin-etur» penitus eradicetur; quia haec vitae & mo-rum emendatio, quae phiiosophka dici consivevit,est cortex sine nucleo, & tanto minus rigori jurisDivini infinito facit, quod satis est, quanto cer-tius est hanc emendationem plerumque immo sem-per formali conformitate cum lege Divina desice-re. Nam lex vel religio Divina naturalis nontantum requirit aeque summo cum jure portulae,Vt actiones nostrae materialiter st externa tantum'specie cum perfectionibus conveniant Divinis, ve*rum etiam ut ipsa scaturigo, ex qua actiones pro-stuunt, sit in totum accommodata ad gloriam Di-vinam actionibus illustrandam, hoc est, ut ipsaintima cordis incentio & inclinatio, tota quantasolam Divinam respiciat» vel ut ita dicam 3 siliaegloriam, ita ut eam solam & unice actionibus suisamplificandam tenerrimo cum mentis adsecta ∫en{isiimo amore cupiat. Emendatio vero phi-losophica semjper in bae mortalitate, duce philau»tia quae uti corrupta ita & nunquam sines, rigo-rem legis Divinae sustinentes, intendit; instituitur& continuatur. Hinc quid de propensionum ha-bitualium enervatione, abolitione & exacta ex*stirpatione, viribus naturae praestanda , sit judican-dum, sine ullo patet negotio; certe nemo adeohosipes esse potest astlonum humanarum, nisi sidensVolensquc utrisque lippire voluerit oculis, ut non

9videat, homines in virtutibus sectandis plerumquesuis, palmariis inprimis inclinationibus ita indul-gere, ut minima sudoris libamina gloriae Divi-nae promovendae litent. Verbo : quantacunque e-mendatio haec esse ponatur, tanta tamen nunquamcst, 'nec per vires humanas unquam fieri potest.,ut, ea facta, homo vel in posterum obligationisibi injunctae & praeceptis religionis naturalis rigi-dissimis satstfaciendis ex asie sufficiat} nedum pa-tratis jam actionibus malis resarciendis vita ejuspar sit, Verissima haec esse, quae heic brevibusattulimus, quivis facillime deprehendet, modo inse descendat & stupendam cordis sui corruptio-nem, qua par cst, mentis lance rimetur, adeo utnecessum non sit, ut pluribus demonstremus, quamimpossibile sit homini propriis viribus ab bae cor-ruptione se liberare & in eam conditionem se re-stituere, ut religionis naturalis, praeceptis exactissi-mara praestare queat obedientiam.

§. XL

Ast licet vel maxime possibile soret, ut ho-mo proprio studio propriisque viribus se in inte-grum ad pristinum perfectionis statutn, restitue-re posiset, quod tamen in aeternum insectum ma-net j attamen exinde nihil minus sequeretur, quam• i i

10

sine, dt homo osisrrvantia R eligiossis naturalissalvus fieri posset. Nsssc Essigio’ naturalis- tantaeest perfectionis tantique rigoris, ut adeo ptitectamexassimiquc omnium sir.gsllorumquc fraceptoramObservannam sontno' cum jure requirat , ut n£Iminirnis quidem inobessientssi intervallis intefru-tita esse queat, sed ut Irae observahtia , de qualoquimur, ab ipsis primis" vitae incunabulis, us-que ad ultimum vitae halitum maneat perfecta &in -fixa conslantia iticoncirsia , hoc est, sine ullaVal minima intermissione cum devotissima depen-dentiae suae agnitione conjuncta. Tanti inquamreligio naturalis est rigoris* ut non sidum perse-ctissimam vitae postukt emendationem, verurti et-jam vitee tranfactae, priusquam emendatio factaerat, & peccatorum tam commissionis quam o-missionis exactistimam & rigidissimam exigat ra-tronem sed heic Rhodus , heic salta ; heic a-byssus stupendi oceani, unde Ullus mortalium, li-cet gigantei roboris soret, ne creatis quidem ne-dum corruptis viribus se exigere & liberare Va-let. Nam quodvis cum -maximo peccatum mi-nimum contra infinitum jiis Divinum, cui ob-ligatio a parte nostra respondeat infinita, neces*sum est, committitor & patratur, & eam ob remquodvis'delictum qslbque non potest non esse in-finitas gravitatis, 1 hoc est, infinitis plectendumpoenis, quas homo, ceu ens finitum, non ni sitariohe infinitae & aeternae extensionis, subire ik-sustinere potest. Hinc itaque necessarium est,

11

ut in aeterna sua miseria maneat homo-; -Rdjgiqen m naturalis tanto minus homini in bae suamiseria auxilium adserre valet , quanto certiusconstat eam nihil magis roajoreque rigore homi-ni injungere quam ut jus Divinum sancti(limumillaesumque servet & obligationi Tuae constantissi-ma devotilsimaque obessientia satisfaciat; hoc ve-ro neglecto , Religio naturalis paenis justissimis jushocce Divinum vindicandum urget, & id qui?

adeo immutabiliter, ut nehilum quidem un-quam a suo discedat rigore. Nam si contra-rium ponatur, Religio naturalis ipsa justitiarctpraeceptorum Tuorum perfectissimam uesirueret,yel quod perinde est, contra jus Divinumilli-mi tat um peccaret & horrendum sn modum im-pingeret, quo absurdius nihil unquam cogitaripotctl; quia ex illis, qua; in parte priori at-tulimus, evidentissime patet, Religionem natura-lem exactissime cum perfectionibus Divinis con-cordare & ejusmodi DEI cultum ab hominibusrequirere, qui non mictus in sanct.ssima quamexactissima conformitate actionum , tam interna-rum , quam externarum cum summi Numinisperfectionibus ex a(Te absolvitur» Unde sudoclarius esucescere existimaverimus nccdTitatempoenarum, infinitae delictorum, gravitati proportio-natarum- ex asle respVJctd ntiym, quarum reumReligio naturalis unumquemque deliquantem sa-cit & nullam immunitatem ab ipsis subeundis,sine piaeltica satisfactione, eadeictque exactissima ,

n _ ■

12

tinquam homini polliceri potest , quia alloquiaDivinis adversaretur perfectionibus. Cons. §. 111.& IV. partis prioris.

$. X.

sed ne omni privaretur spe elabendi & eva«dendi justissiroas hasce pcenas vaserrima homi-nis licentia, varia argumenta vesana excogitavitratio , quibus ceu mediis esficacisiimis putat seposse delicta 'ssia eorumdemque poenas evitare de-lereque. Inter cetera imprimis eminet poeniten-tiaeeademque philosophica, quam mirum in mo-dum extollunt Naturstistae* Multa quidem heicadsefri pollent eademque attentione dignissima,quae insuffieientiam poenitentiae in expiandis deli-ctis certo certius evincerent, nos tamen im-praesentiarium paucis rem expediamus nostram,Quodvis delictum ejus est indolis , ut jus ejussaltim qua intentionem tollere adnitatur ; quodnon potest non esle laesio infinita. Huic itaquesi poenitentia, satissacere queat; absolute necesta-rium est, ut infiniti sit valoris; sed unde infini-tus hic valor accedat poenitentiae, non Video, ni*si ipse dolor sit vel intensive vel extensive insi-nitus; sed dolor intensive infinitus in hominemeeu ens linitum cadere non potest* quia intdle-

13ctus humanus delictum ceu malum infinitum re*praesentare nullo valet modo, quod tamen neccs-larium soret, ut dolor intensive infinitus in vO*luntate exoriri posset. Per dolorem vkissim ex-tensive infinitum homo nihil prosiceret, quia inaeternum cruciaretur. Huic accedit & illud, quodmultitudo delictorum sit infinita, quorum quod-Vis infinitis est circumstantiis & infinitae gravita-tatis; hinc itaque necesium est, si dolor quibus-vis delictis posiit die proportionatus, ut intelle-ctos omnia & singula delicta seorsim & sigilla*tim eorumque circumstantias consectariaque di-stincta & adaequate sibi repraesentetquod quam,impossibile (it vel levlsiima attentio offendit. sedquemadmodum intellectus humanus limitatus &finitus omnia & singula peccata cum suis con-sectariis intuitive- cognoseere non valet, ita necvoluntas finita, infinitum dolorem persentiseerequeat ; unde & impossibiie. est, ut poenitentia 0quanta demumcunque ponatur, peccata refundanttur & expientur. Argumenta, quae ex mune-ribus & sacrisiciis DEO placando osserendis de-;ducuntur, nullius sunt momenti, quia, praeter-quam quod infiniti vatoris non sint, omnia ma-xima minimaque quae homo pclsidet , sunt DEI.Ejus indolis. quoque sunt' cruciatus & varii gene-ris tormenta, peccatorum expiandorum causiasuseepta, quae omnia, quot & quanta demumcun-que sint, nonnisi finitum excitant dolorem quiinfinita; delictorum gravitati nunquam respondet.

14

Qssid denique de emendatione vitae, quam tanto-pere crepant naturabstae, sentiendum sit, ex il-Ljs, quae supra attulimus, patet. Haec certe, Ii*cet perfectissima, praeterita peccata rescindere nonvalet, quia tanta est religionis naturalis perfectio& obligatio, ut nulla actio bona concipi queat,ad quam suseipiendam homo non antea soret ob-stnctus, adeo ut praeteritis actionibus malis com*pensandis, ne hilum quidem sufficiat; praeterquamquod ejusmodi emendatio perfecta nihil aliud (itquam sigmentum cerebri laborantis delirantisque.

§. XI.

Et quamvis , ut ulterioribus adserendis su-persedeamus, variae nos obsiringant rationes , hoctamen coronidis Joco, vel verbo attingamus tan-tum, quod ex illis, quae tam in parte priori,quam in' hacce posteriori , quantumvis brevissimiscxictum ivimus , quivis, cui sanum est sinciput*sine ulla dissicultate colligere valeat Religionemnaturalem non in se & sua notione ulla laborareimperfectione , sed omnem desectum homini esseadserendum; 'quippe qui ob profundam suam cor-ruptionem tantae non (it capax perfectionis; quan»ta Uiviqa haec eminet Religio, quae vi summsesuae perfectionis hominibus corruptis nullam con-

15

serre potest salutem aeviternam, Utinam velintnaturahstae hujus avi hac pia ineritis devotioneconliderare & submissa veneratione infinitam Di-vinam coiere bonitatem, quae nobis consulcre vo-luit , dum medium reconciliationis sufficientissi-mum , Infinitique plane valeris nebis concelie-rat atque id per Divinam suam revelationem no-

bis patesecerat, Ipsi kaque eam ob rem litlaus & gloria ne in ipsa aeternitate

quidem terminanda.FINIs.