ING Investment Office Publicatiedatum: 25 augustus 2017, 14.00 uur

Elektrisch rijden heeft de toekomst. En steeds meer autoproducenten schakelen gedeeltelijk of zelfs geheel over op de productie van elektrische auto’s. Vitaal onderdeel is de batterij. Welke grondstoffen zijn daarvoor nodig? Uiteraard zijn sommige grondstoffen ook te recyclen. Welke zijn dat en welke bedrijven kunnen hiervan profiteren?

Tal van redenen waarom elektrisch rijden de wind mee heeft

Om diverse redenen zijn elektrische auto sterk in opkomst. Zo komen er steeds meer modellen met een groter bereik: tot wel 500 km actieradius. Ook wordt de infrastructuur, het netwerk van laadstations, gestaag uitgebreid en gaan de aanschafkosten omlaag. Dit laatste vooral vanwege de dalende productiekosten van de batterijen en productieverbeteringen. Tegelijkertijd ligt de verbrandingsmotor onder vuur vanwege de milieueffecten (luchtvervuiling en klimaatverandering) en stimuleren veel overheden het elektrisch rijden. Allemaal redenen waarom de vooruitzichten voor de opmars van de elektrische auto uitgesproken positief zijn. Wel is het huidige aandeel van elektrische auto’s nog beperkt. In 2016 werden er wereldwijd nog geen 800.000 verkocht. Dat is ongeveer 1% van de totale autoverkopen. Bloomberg New Energy Finance (BNEF) verwacht dat dit aandeel zal toenemen tot wel 53% in 2040, wat neerkomt op ruim 60 miljoen auto’s.

Verwacht marktaandeel elektrische auto’s wereldwijd

Peter Tros is sinds 2015 analist duurzaam beleggen bij het ING Investment Office.

SSSeeeccctttooorrrcccooommmmmmeeennntttaaaaaarrr bbbaaasssiiisssmmmaaattteeerrriiiaaallleeennn

DDDeee aaauuutttooobbbaaatttttteeerrriiijjj::: bbbrrrooonnn vvvaaannn vvvoooooorrruuuiiitttgggaaannnggg

Jenny Overman is sinds begin 2017 analist voor de aandelensectoren basismaterialen, telecom en nutsbedrijven.

Sectorcommentaar basismaterialen - augustus 2017 2

Prijs kobalt bijna verdubbeld sinds 2011

ING Economisch Bureau: elektrisch vervoer in 2035 dominant in Europa Volgens het Economisch Bureau van ING zal tegen 2035 de Europese automarkt gedomineerd worden door elektrisch aangedreven voertuigen. Door de groeiende vraag naar elektrische auto’s zal er ook meer vraag zijn naar batterijen. Die vormen, uiteraard samen met de elektromotor, het hart van elektrische voertuigen. Lithium en kobalt: veelgebruikte grondstoffen voor de batterij Een veel gebruikt batterijtype is de lithium-ion-batterij, ook wel als Li-ion-batterij aangeduid (‘Li’ is het symbool voor het element lithium). Voor de productie van batterijen worden verschillende grondstoffen gebruikt. Sommige daarvan zijn relatief goedkoop, zoals aluminium en mangaan. Maar andere niet, zoals kobalt en lithium. De twee laatstgenoemde grondstoffen zijn essentieel voor de Li-ion-batterij. De opkomst van de elektrische auto heeft dan ook een enorme invloed op de vraag naar deze grondstoffen. Deze vraag komt bovenop die van producenten van mobiele apparaten als smartphones, laptops, elektrisch gereedschap en reserveaccu’s: ook daarin zitten Li-ion-batterijen namelijk. De prijs van kobalt is mede hierdoor fors gestegen, van $38.000 per ton begin 2011 naar $60.000 per ton in de eerste helft van 2017.

DRC: een van de meest corrupte landen ter wereld Glencore: $1,5mrd omzet per jaar uit kobalt

Kobaltwinning in Congo: sociale problemen en milieuvervuiling Kobalt is meestal een bijproduct van de winning van nikkel en koper. Ruim de helft van de totale productie is afkomstig uit Democratische Republiek Congo (DRC), vroeger Congo-Kinshasa genoemd. DRC is echter volgens researchinstituut Transparency International een van de meest corrupte landen ter wereld. De mijnindustrie in DRC staat slecht bekend vanwege corruptie, kinderarbeid, slechte arbeidsomstandigheden en milieuvervuiling. Voor veel beursgenoteerde mijnbouwbedrijven is de omzet uit kobalt geen kernactiviteit. Voor mijnbouwconcern Glencore, met afstand de grootste kobaltproducent ter wereld, vormt de kobaltwinning wel een belangrijke inkomstenbron. Door de grote belangen in kopermijnen, die kobalt als bijproduct hebben, haalt Glencore (tegen de huidige prijzen en productieniveaus) ongeveer $1,5 miljard per jaar omzet uit kobaltwinning. Terwijl dit slechts een fractie van de hele omzet van het bedrijf is, is het nadelige effect op de leefomgeving van de mijnen enorm. Wij hebben Glencore uitgesloten van ons ‘duurzaam universum’ (de lijst van beleggingen die in aanmerking komen voor opname in de beleggingsstrategie Duurzaam) vanwege controverses op drie toetsingsgebieden: arbeidskwesties, mensenrechten en sociale wetten en codes.

Winning lithium: uit pekel of gesteente

Ook de vraag naar lithium neemt ook fors toe Niet alleen kobalt is belangrijk bij de productie van Li-ion-batterijen, ook lithium. Dit alkalimetaal wordt vooral gewonnen op de zoutvlaktes van Chili en Argentinië (en in mindere mate in Bolivia), waar het gewonnen wordt uit pekel. Ook Australië en China produceren lithium, waar het uit gesteente wordt gewonnen. Volgens research van de United States Geological Survey (USGS), een wetenschappelijk bureau van de Amerikaanse overheid, werd er in 2015 wereldwijd zo’n 32.500 ton lithium gewonnen. De

Sectorcommentaar basismaterialen - augustus 2017 3

Lokale bevolking Zuid-Amerika is ‘lithiumbonanza’ zat

vraag naar lithium was in 2015 vele malen groter: 175.000 ton, een vraag die volgens Morningstar naar verwachting zal stijgen tot 775.000 ton in 2025. Gezien deze vraaggroei zullen producenten de productiecapaciteit opvoeren, maar op korte termijn kan de groeiende vraag niet worden bijgehouden door het aanbod. Dit heeft uiteraard ook zijn uitwerking op de prijs.

Ook winning lithium kent uitdagingen voor milieu en lokale bevolking Zoals gezegd: het meeste lithium komt van de zoutvlaktes van Chili en Argentinië, waar de lithium door verdamping wordt onttrokken aan de pekel. Een groot probleem van de lithiumwinning op de zoutvlaktes is het watergebruik. Op de Zuid-Amerikaanse zoutvlaktes is water schaars. Bij het lithiumwinningsproces wordt veel grondwater gebruikt. De lokale bevolking en de flora en fauna worden hiervan de dupe. Ook worden in het proces giftige chemicaliën gebruikt, die kunnen leiden tot milieuverontreiniging. In Bolivia, het land met de grootste lithiumvoorraden, zijn al verschillende protesten geweest van lokale gemeenschappen tegen de aanleg van lithiummijnen. Zij vrezen waterschaarste en milieuvervuiling. Ook willen zij delen in de verdiensten van de lithiumwinning. In Argentinië zijn soortgelijke protesten. De lithiummijnen leveren op korte termijn werkgelegenheid, maar na winning van het lithium blijven nutteloze vlaktes over. De inheemse bevolking profiteert minimaal van deze ‘lithiumbonanza’ en men is ook boos, omdat de winning soms plaatsvindt op heilige gronden. Van de grote lithiumproducenten is alleen Albemarle duurzaam De drie grootste lithiumproducenten zijn het Amerikaanse Albemarle, het Argentijnse FMC en het Chileense SQM. Albemarle, de grootste van de drie, maakt deel uit van ons duurzaam universum. Het bedrijf scoort bovengemiddeld in onze toetsing op duurzaamheidsbeleid en komt uit op een Nfi =. FMC en SQM scoren beide een Nfi – en zijn dus in onze ogen niet duurzaam. (Lees hier meer over de Nfi.) Albemarle profiteert duidelijk van de groeiende lithiumbehoefte. Het realiseerde in het tweede kwartaal van 2017 een omzet van $737 mln, waarvan bijna $318 mln uit de divisie Lithium and Advanced Materials kwam: een stijging van 36% ten opzichte van 2016. Het grootste deel van de lithiumproductie van Albemarle komt uit Chili. Dit is wereldwijd de efficiëntste productielocatie, waardoor Albemarle hogere winstmarges heeft dan de concurrentie. Ook is het bedrijf deels eigenaar van een mijn in Australië, maar daar ligt de kostprijs hoger omdat het lithium uit gesteente wordt gewonnen in plaats van uit zout. Hoge waardering Albemarle: 25x verwachte winst 2017 De hoge marges, sterke marktpositie en de groeimogelijkheden van Albemarle rechtvaardigen een waardering boven het sectorgemiddelde. Echter, op 25x de verwachte winst voor dit jaar lijkt de groei voor de komende jaren volledig ingeprijsd. Hoewel de langetermijnkansen voor lithium zeer aantrekkelijk zijn, maakt de hoge waardering het aandeel extra gevoelig voor eventuele tegenvallers op de kortere termijn. Bovendien zorgt lithium maar voor een deel van de omzet van Albemarle. De andere divisies, Bromine en Refining Solutions, zijn gevoelig voor de zwakkere marktomstandigheden in de olie- en gasindustrie.

Sectorcommentaar basismaterialen - augustus 2017 4

Opvolgers Li-ion-batterij nog niet geschikt voor massaproductie Nikkel, koper en kobalt zijn bijna geheel recyclebaar

Li-ion-batterij voorlopig meest gebruikte EV-batterijtype De Li-ion-batterij is vanwege zijn energiedichtheid (hoeveelheid energie die kan worden opgeslagen), relatief lage gewicht, het geringe onderhoud en de goede oplaadmogelijkheden momenteel de meestgebruikte batterij voor de elektrische auto. Maar voor hoelang nog, is de vraag. Er zijn verschillende nieuwe batterijsystemen in ontwikkeling die goedkoper, veiliger en sneller oplaadbaar moeten worden. Echter, in veel gevallen blijft lithium de basisgrondstof. Nieuwe technieken die ook lithium zouden kunnen vervangen, zijn wel in ontwikkeling maar nog jaren verwijderd van commerciële toepassing. Volgens Albemarle zijn er voortdurend nieuwe innovaties, maar is er voorlopig nog geen serieuze concurrentie voor de Li-ion-batterij. Ook aan het einde van de levenscyclus kunnen bedrijven profiteren Het productieproces van de Li-ion-batterij brengt dus tal van uitdagingen met zich mee op gebied van sociale en milieueffecten. Vanuit duurzaamheidsoogpunt is het wenselijk dat de gebruikte materialen aan het einde van de batterijlevenscyclus hergebruikt kunnen worden, zodat er minder nieuwe grondstoffen gewonnen hoeven worden. Ook economisch gezien kan recyclen aantrekkelijk zijn. Volgens het Compendium voor de Leefomgeving werd in de EU in 2011 al 24 kg per persoon aan elektronisch afval geproduceerd, dat onder andere goud, koper en lithium bevatte. Genoeg materialen om te recyclen dus, en ook economisch gezien zinvol. Zo zijn nikkel, koper en kobalt bijna geheel recyclebaar. Lithium is momenteel vanwege de hoge recyclingkosten nog niet zo aantrekkelijk om te recyclen, maar door de groeiende vraag (en de daardoor verwachte prijsstijging) zal dit waarschijnlijk snel veranderen. Nu vormt lithium nog een bijproduct van recycling, in de vorm van ‘slak’. Deze slakken worden gebruikt in allerlei toepassingen, waaronder bouwmaterialen zoals cement. Umicore: een van de grootste recyclers van batterijen Een bedrijf dat profiteert van de groeiende vraag naar batterijgrondstoffen is het Belgische Umicore. Het bedrijf is een wereldspeler in materiaaltechnologie en recycling en behaalde in 2016 op een omzet van ruim €10 mld een nettowinst van €266 mln. De divisie Recycling kan uit complexe afvalstromen zoals oude elektronica twintig verschillende edele metalen en andere zeldzame materialen recyclen. Deze worden voor een groot deel gebruikt in de andere bedrijfsdivisies van Umicore: Catalysis (katalysatoren voor het opvangen en behandelen van uitlaatgassen) en Energy & Surface Technologies (zoals materialen voor Li-ion-batterijen). Om de recycling van Li-ion-batterijen te verbeteren, werkt het bedrijf samen met fabrikanten van elektrische auto’s zoals Toyota, Nissan en Tesla. Hoge waardering Umicore gerechtvaardigd De kansen in de markt voor batterijrecycling en batterijtechnologie zijn op lange termijn zeer aantrekkelijk. Een waardering boven het sectorgemiddelde is daarom gerechtvaardigd. Echter, op 23 maal de verwachte winst voor volgend jaar is de premie ten opzichte van de sector inmiddels al 75% hoger dan de gemiddelde premie voor Umicore in het verleden. Hiermee zijn de groeivooruitzichten ingeprijsd en is de koers van het aandeel erg gevoelig geworden voor een eventuele tegenvaller. Desondanks zijn we positief over het aandeel op de lange termijn en ook zijn we enthousiast over de duurzame oplossingen die het bedrijf biedt. Umicore heeft een score Nfi + van ons gekregen en het maakt deel uit van ons duurzaam universum. Conclusie Elektrisch rijden heeft de wind mee. Gesteund door ontwikkelingen zoals groter bereik en lagere kosten, maar ook door de roep om schonere auto’s en de ‘softwareproblemen’ bij dieselauto’s, zijn zonnige verwachtingen ontstaan. Ook groeit de vraag naar materialen als kobalt en lithium, die essentieel zijn voor de batterijen in elektrische auto’s. Bedrijven die actief zijn in het winnen van deze materialen, zoals lithiumproducent Albemarle, profiteren hiervan. Helaas worden deze materialen niet altijd zonder sociale en milieuproblemen gewonnen. Voorlopig zijn deze materialen wel nodig voor de batterijen van elektrische auto’s. Door de groeiende vraag naar deze materialen wordt ook recyclen economisch steeds aantrekkelijker. Het – volgens ons duurzame – bedrijf Umicore is wereldwijd toonaangevend in recycling. Hoewel wij dit aandeel momenteel duur vinden, is het wel een duurzaam aandeel dat we op de lange termijn aantrekkelijk vinden.

Sectorcommentaar basismaterialen - augustus 2017 5

Meer weten?

Kijk op ing.nl/beursnieuws

Disclaimer Deze beleggingsaanbeveling is opgesteld door Peter Tros en Jenny Overman, analisten van het ING Investment Office en is uitgebracht door ING Bank N.V. op 24 augustus 2017, 14.30 uur. Deze beleggingsaanbeveling behelst geen individueel beleggingsadvies maar slechts een algemene aanbeveling waarop beleggers hun beleggingsbeslissingen mede kunnen baseren en vormt geen uitnodiging tot het aangaan van welke overeenkomst of verbintenis dan ook. Aan deze beleggingsaanbeveling kunnen geen rechten worden ontleend. ING Bank N.V., noch enig andere rechtspersoon of onderdeel dat tot de ING Groep N.V. behoort, aanvaardt aansprakelijkheid voor enige schade in welke mate dan ook, voortvloeiend uit het gebruik van de bovenstaande beleggingsaanbeveling of de daarin opgenomen informatie. Ontwikkelingen die zich na het opstellen van deze beleggingsaanbeveling hebben voorgedaan, kunnen van invloed zijn op de juistheid van de in deze beleggingsaanbeveling gestelde feiten en verstrekte opinies. Door te klikken op deze link kunt u zien welke maatregelen ING neemt om belangenverstrengeling met betrekking tot aanbevelingen te voorkomen en te vermijden. Beleggen brengt risico’s met zich mee. De waarde van uw belegging kan fluctueren. U kunt uw gehele inleg kwijtraken. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, handelsregister nr. 33031431 en staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V.