Açık Kaynak, Kitlesel ve Ücretsiz

Temel Psikolojik Hizmet

DAVRANIŞSAL ESNEME

D3Ğİ5İM E2BER B0Z4R:

Sürekli “iyi hissetmek” zorunda değiliz.

Dr. Ali Bayramoğlu Klinik Psikolog

ODTÜ Sağlık ve Rehberlik Merkezi Ağustos 2019

�2

Davranışsal Esneme Seminerleri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sağlık ve Rehberlik Merkezi bünyesinde Klinik Psikolog Dr. Ali Bayramoğlu tarafından hazırlanmaktadır. Seminerlerin içeriği Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin görüşlerini ya da politikasını bağlamaz ve bu içeriklerle ilgili resmi kurumsal onay verildiği anlamı çıkarılamaz. Davranışsal Esneme Seminerleri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kampüsü içerisinde geliştirilmekte olan bilimsel zenginliğin bir örneği olarak izleyicilere sunulmaktadır.

�3

Açık Mektup 4

Neden Kitlesel Bir Hizmet: Sorun Balıklarda Değil Sorun Suda 4

Neden Açık Kaynak Bir Hizmet: Bilim Şeffaf ve Sorgulanabilir Olmalıdır 5

Neden Ücretsiz Bir Hizmet: Temel Psikolojik Destek Bir İnsan Hakkıdır 6

Neden Yeni Beceriler Öğretilmeli: Robotlar Ne Yapamaz? 6

Kitlesel, Açık Kaynak ve Ücretsiz Bir Temel Psikolojik Hizmet Nasıl Verilecek? 7

Davranısşal Esnemeye Nasıl Destek Verebilirim? 9

Davranısşal Esneme Grubu: Temel Eğitim Programı (8 Hafta) 11

Dr. Ali Bayramoğlu Hakkında 15

�4

Açık Mektup Değerli Hocalarım,

Kampüsümüzde temel psikolojik desteğin -tıpkı Calculus dersleri gibi- kitlesel, açık kaynak ve ücretsiz olması gerektiğine inanıyorum. Böyle bir hizmetin neden gerekli olduğu ve nasıl uygulanabileceği hakkında sizleri kısaca bilgilendirmek isterim.

Neden Kitlesel Bir Hizmet: Sorun Balıklarda Değil Sorun Suda

2019 Yılı İlkbahar Döneminin son bir ayında kampüsümüzde öğrencilerimizin yoğun katılımıyla üç amfi semineri düzenledik. Son buluşmamızda 15 Mayıs Çarşamba günü saat 17.50’de İnşaat Mühendisliği Bölümü DR-1 Amfisini dolduran dinleyicilere iki soru sordum:

1. “Kampüsümüzde temel psikolojik desteğin kitlesel, açık kaynak ve ücretsiz olması gerektiğine inanıyor musunuz?” (Bu soruya cevap olarak amfideki dinleyiciler onaylar bir şekilde başlarını salladılar).

2. “Peki bunu başarabileceğimizi düşünüyor musunuz?” (Bu soruya cevap olarak pek çok dinleyici mahçup bir şekilde gülümseyerek başlarını “olmaz” dercesine salladılar.)

Peki neden bunun olması gerektiğine inanırken, bunun uygulanamayacağını düşünüyoruz? Çünkü sadece fiziksel bir çevre içerisinde yaşamıyoruz. Aynı zamanda sözel bir çevrede koşullanıyoruz. Sorunun bireyde olduğunu düşünen yaklaşımlar, bağlamı hiç hesaba katmadan sorunu ele alıyorlar. Çözüm üzerine ne düşündüğümüzün ötesinde “nasıl düşüneceğimizi” koşulluyorlar. Temel sıkıntı sorunun suda değil de balıklarda olduğunu düşünmemizle başlıyor. Gerçekten öyle mi? 1

Balıklara dikkatli bakarsanız pek çoğu benzer sorunları yaşıyor: Erteleme, motivasyonsuzluk, kaygı ve bunalım. 2017 yılının verilerine göre 15-19 yaş arasındaki gençlerimizin 1,3 milyonu ne eğitimde ne de işgücündedir . 2019 yılı için bu gruptaki gençlerimizle ilgili veriye sahip değilim; 2

ancak 2017 yılındaki genç işsizlik oranı %20,8 iken bu oran 2019 yılının Nisan ayında %25.2’ye 3 4 5

Hayır, değil.1

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) Araştırma Notu 19/242: https://betam.bahcesehir.edu.tr/wp-2

content/uploads/2019/05/ArastirmaNotu242.pdf

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2017 İşgücü İstatistikleri. Sayı: 27699: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=276993

Mevsim etkilerinden arındırılmış4

DİSK-AR İşsizlik ve İstihdam Raporu, Temmuz 2019: http://disk.org.tr/wp-content/uploads/2019/07/DISK-AR-Temmuz-2019-Istihdam-5

Issizlik-Raporu.pdf

�5çıkmıştır. 2018 yılının sonbaharıyla birlikte üniversite mezunu işsiz sayısı 1 milyonu aşmıştır . Tüm 6

bunlarla birlikte istihdamdaki azalma ise 784 bindir4. Tüm sayılarla birlikte yaşanmakta olan yapay zeka, otomasyon alanındaki gelişmeleri ve yeni sanayi devrimini de hesaba katacak olursak istihdam açısından pek de parlak olmayan bir dönemde olduğumuzu görebiliriz. E-ticaret devi olan “Alibaba.com”un kurucusu Jack Ma, önümüzdeki 30 senenin insanlar için yukarıda saydığımız gelişmeler nedeniyle acı dolu olacağını belirtmektedir . Bu noktada yaklaşmakta olan psikolojik 7

depremin göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Dolayısıyla gençlerimize duygusal acıyla temas edebilmeyi öğretebilmemiz için böylesi acı veren bir tabloyla temas etmekten öncelikli olarak bizlerin kaçınmaması gerekmektedir. Böylesine zorlu şartlar altında gençler kendi kaderlerine terk edilmemeli ve gençlerimize böylesi zorlu şartlar altında işlerine yarayacak davranışsal becerilerin öğretilmesi gereklidir.

2014 yılında büyük umutlarla üniversitemizi kazanıp hazırlık eğitimleri ile birlikte lisans eğitimlerini başarıyla tamamlayan arkadaşlarımız bu sene mezun olurlarken dar tanımlı işsiz sayısı 4 milyon 730 bindi. Üniversite yaşamları boyunca işsiz insanların arasına (2014-2019 yılları arasında) yaklaşık olarak 2 milyon kişi daha katıldı . Bu noktada gençlerimize “iyi hissetme 8

becerileri”nden ziyade “duygusal acıyla temas edebilme becerileri”ni öğretmemiz gerektiğini düşünmekteyim. Davranışsal Esneme’nin eğitim programını bu mektubun sonuna ekledim; ancak burada Davranışsal Esnemeden ziyade önemli olan hizmetin kitlesel olması gerektiğidir. Sosyal-Ekonomik manzara göstermektedir ki sorun kitlesel boyuttadır. Hizmet kitlesel olmak zorundadır. Bir deprem olduğunda sarsıntıları bireysel olarak hissediyor oluşumuz, sorunun da bireysel olduğunu göstermez. Sorun kitleseldir. Dolayısıyla sorun balıklarda değil, sorun sudadır. Verilecek hizmet kitlesel olmalı. İnsanlar hayatlarında kullanacakları önemli bilgileri öğrenmeli ve kendi hayatlarında bu becerileri kendileri uygulamalı. Tıpkı Calculus dersleri gibi.

Matematik Bölümü Calculus derslerini bireysel olarak da verebilir; ancak hizmet verilecek kişi sayısını düşündüğümüzde dersler amfilere taşınmıştır. Kampüsümüzde bireysel psikolojik destek devam etse dahi kitlesel bir hizmet şarttır.

Neden Açık Kaynak Bir Hizmet: Bilim Şeffaf ve Sorgulanabilir Olmalıdır

2019 Sonbaharında ilk Davranışsal Esneme Gruplarımıza başlamadan önce 105 öğrencimizle bireysel ön görüşmeler yaptım. Bu görüşmelerde dikkatimi çeken iki önemli konu vardı:

Birincisi öğrencilerimize kendilerine “ne müdahalesi ya da terapisi?” yapıldığını sorduğum zaman daha önce psikolojik destek almış olan öğrencilerimiz arasında üç öğrencimiz dışında hiçbir öğrencimiz bu soruyu cevaplandıramamıştır. Hatta en acısı, böyle bir soruyu sorabileceklerini ya da

“DİSK-AR: İşsiz sayısı 3.5 milyonu aştı”. Sputnik Türkiye, 16 Ekim 2018: https://tr.sputniknews.com/turkiye/201810161035679888-disk-ar-6

issizlik-milyon/

“Alibaba’s Jack Ma: ‘In the next 30 years, the world will see much more pain than happiness.” Business Insider, 24 Nisan 2017: https://7

www.businessinsider.com/alibaba-jack-ma-automation-decades-of-pain-2017-4

DİSK-AR İşsizlik ve İstihdam Raporu, Mayıs 2019: http://disk.org.tr/wp-content/uploads/2019/05/DISK-AR-May%C4%B1s-2019-Istihdam-8

Issizlik-Raporu.pdf

�6böyle bir hakları olduğunu dahi bilmediklerini gözledim. Öncelikle ODTÜ öğrencilerini alacakları psikolojik hizmetler kapsamında haklarıyla ilgili olarak ivedilikle bilgilendirmemiz gerekmektedir. Kampüsümüz içerisinde uygulamalar isimleriyle, bilim felsefeleriyle, doğruluk ölçütleriyle (epistemolojileriyle) ve dünya genelindeki araştırmalarıyla açık kaynak olmaya doğru yönlendirilmeleri hizmeti alan kişilerin faydasına olacaktır.

Neden Ücretsiz Bir Hizmet: Temel Psikolojik Destek Bir İnsan Hakkıdır

Bu görüşmelerde gözlediğim ikinci önemli nokta şudur: Pek çok öğrencimiz, hizmete vaktinde ulaşamadığı için dışarıdan ücretli olarak hizmet alma zorunda kalmıştır. Ancak seans ücretlerinin yüksek oluşu, bu hizmetlerin sürdürülemez olmasına yol açmıştır. Süreçlerin sıklıkla birkaç seans içerisinde maddi nedenlerle sonlandığı ya da yarıda kaldığı bilgisine ulaşılmıştır. Bir öğrencimizin şu ifadesi durumu özetlemektedir: “Cebimdeki son parayı seansta verdikten sonra otobüse dakikalarca ağlayarak yürüdüm.” Bu durum, “kayıp bir ekonomi”ye yol açmaktadır. Öğrencilerin sınırlı bütçeleri, böylesi harcamalarla iyice kısıtlanmıştır. Bu noktada üniversitemiz kamu maliyesi bakışıyla öğrencilerimize bu hizmeti ücretsiz ulaştırmalıdır. Mümkünse bu hizmet istihdam sorunu yaşayan genç mezunlarımızı ve tüm personelimizi kapsayacak şekilde genişletilmelidir. “Peki tüm bunları nasıl yapacağız?” diye bir düşünce aklınızdan geçiyorsa lütfen okumaya devam edin; çünkü aşağıda neler yapabileceğimizden ziyade son iki dönemdir neler başardığımızı anlatacağım. Bu şekilde olumsuz düşünmemizin sebebi eski paradigmanın bizi yönlendirdiği uygulama modelidir.

Neden Yeni Beceriler Öğretilmeli: Robotlar Ne Yapamaz?

Jack Ma, yaklaşan yapay zeka devrimiyle birlikte geleceğin eğitimi hakkında şu uyarıda bulunmaktadır: Gençlere makinelerle yarışmayı değil makinelerin yapamayacağı insani becerileri öğretin . Pek çok iş, yapay zekayla birlikte insanların iş alanlarından çıkıp bilgisayarlara 9

ve robotlara devredilecek. Bu noktada gençlerimize robotların yapacağı işleri öğretip onları gereksiz ve sonu mağlubiyet olan bir yarışın içine sokmak yerine onlara robotların yapamayacağı insani becerileri öğretmemiz daha doğru olacaktır. Bu durum, yapay zeka nedeniyle daralan istihdam döneminde öğrencilerimizin ellerini güçlendirecektir. Bu noktada etkili çözümler bulabilmemiz için mühendisler, felsefeciler, temel bilimciler ve eğitimciler olarak omuz omuz çalışmamız ve şu iki konuya odaklanmamız gerekmektedir.

Jack Ma: Everything we teach should be different form machines. New China TV, 25 Ocak 2018: https://youtu.be/LH-fdIkdL_Q 9

�7(1)Robotlar ne yapabilir? Bu sorunun cevabıyla birlikte gençlerimizi makineleri ve robotları etkin bir şekilde kullanabilecek becerilerle donatmamız gerekmektedir. Aksi takdirde, Richard Stallman’ın sürekli söylediği gibi robotlar ya da programlar bizleri kullanacaktır. (2)Robotlar ne yapamaz? Robotların yapamayacağı insani becerileri öğrencilerimize öğreterek onları yeni sanayi devriminde güçlendirmeliyiz. Davranışsal Esneme; duygusal kabul, davranışsal kontrol, anda olma, değerlerle yaşama, günlük hayatta bilim felsefesini uygulama, sözel davranış (dil) ile ayrışma ve kaynaşma gibi önemli becerileri öğretmeyi hedeflemektedir. Bu konuda tüm personelimizle birlikte tüm öğrencilerimizle ve mezunlarımızla kafa kafaya vermeliyiz. Davranışsal Esneme’nin temel kitabının ve şu anki halinin Linus Torvalds tarafından yazılan ve 23 bin satırdan oluşan ilk Linux versiyonu gibi olduğunu düşünmekteyim. Bu konu üzerine birlikte açık kaynak olarak çalıştığımızda sonuçta milyonlarca satırlık bir yazılıma ulaşacağımıza inanıyorum. Böylesi bir işbirliği ve paylaşım hepimizin faydasına olacaktır.

Kitlesel, Açık Kaynak ve Ücretsiz Bir Temel Psikolojik Hizmet Nasıl Verilecek?

Eski paradigmanın bakış açısından bakarak bir plan yapmaya çalışalım ve “neden yapılamayacağını düşündüğümüz”ü anlayalım. Güncel uygulamaların temeli 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Sigmund Freud tarafından atılmıştır. Kendisi bir nörolog olduğu için uygulama modeli olarak bir tıp doktoru gibi düşünmüş olabilir. Eğer bireysel görüşmeler yapılacaksa ve her bir görüşme 45 dakika sürecekse, bir psikoterapistin 15 dakikalık seansa hazırlık ve kişisel ihtiyaçları için harcadığı vakitleri de bir kenara ayırırsak günde 4 seans yaptığını kabul edelim. Geri kalan zamanlarını ise konsültasyon, vakalar üzerine okumalar ve kendisini mesleki açıdan geliştirmeye ayırdığını düşünelim. Bir psikoloğun haftanın 4 gününde takip edeceği tekil kişi sayısı maksimum 16’dır. Haftanın bir yarım gününde ön görüşme yaptığını ve bir diğer yarım gününde ise birim toplantısına katıldığını varsayalım. Geleneksel olarak ön görüşmeler bireysel yapılmakta ve 30 dakika sürmektedir. Yarım günde 4 yeni başvuruyla ön görüşme yapılmaktadır. Bu işleyiş modeliyle birlikte eğer yaklaşık 30 bin öğrencimize hizmet vermeyi hedeflersek şu sayılarla başbaşa kalacağız demektir:

Ben bu planın adını Sheraton Planı koydum; çünkü • Yukarıda bahsi geçen türde bir kitlesel hizmet için yaklaşık olarak 2000 yeni psikoloğa

ihtiyacımız olacak. • Vergiler hariç psikologlar için yıllık yaklaşık 140 milyon liralık bütçe ayırmamız gerekecek. • Bütçemize en az 2000 odalı yeni Psikolojik Destek Binamızın harcamalarını da ekleyelim. Aylık

elektrik, su ve ısınma giderleri ne kadar olur tahmin etmem zor; ancak böylesi bir binayı gözünüzde canlandırmanız için size birkaç bilgi vereyim. Bu planın adını Sheraton Planı koymamın sebebi şudur ki Ankara Sheraton Oteli 311 odalıdır ve bizim yaklaşık 7 Sheraton Oteline ihtiyacımız olacak. Eğer bu işi tek binada çözecek olursak Merkez Mühendislik Binası kampüsün en uzun binası olma özelliğini yitireceği gibi Dubai’deki Burj Al-Khalifa’ya da meydan okumuş olacağız. Yani yüzyılımızın modern Babil Kulesi’ni inşa edeceğiz.

�8Yazdıklarım absürt görünüyor olabilir; ancak bu nokta kitlesel, açık kaynak ve ücretsiz bir temel

psikolojik destek planını absürt gösteren etken -fikrin kendisi değil- yaygın uygulama modelidir. Eğer sorun balıklarda değil de suda ise, balıklara tek tek müdahale etmek yerine suya müdahale etmek yerinde olacaktır. Yani bu yönde bir bakış açısıyla geliştirilecek bir uygulamaya ihtiyacımız var. Dolayısıyla insanlar günlük hayatta karşılaştıkları ortak sorunlar hakkında ya bazı işe yarar bilgileri bilmiyorlar ya da bildikleri ve doğru olduğunu sandıkları bazı bilgiler, sandıklarının tam aksine, sorunlarının esas kaynağı. Dolayısıyla bizim bu noktada bir nörolog gibi değil de bir eğitimci gibi düşünmemiz gerekiyor -tıpkı modern psikolojinin kurucu babalarından birisi olan William James gibi. Kitlesel bir hizmetle bilgiler pek çok insana ulaştırılmalı ve bu kitlesel hizmetten faydalanan bireyler bu bilgileri hayatlarında bireysel olarak uygulamalı. Hatta bu bilgilere ulaşan arkadaşlar birbiriyle bu bilgileri geliştirerek ortaklaşa öğrenip uygulamalı, tıpkı kimi insanların derslerde öğrendiklerini bireysel olarak kullanmaları ya da ortaklaşa çalışarak arkadaşlarıyla birlikte öğrenmeleri gibi. Dolayısıyla kök metaforu değiştirmeliyiz. Tıp metaforu yerine eğitim metaforuna geçmeliyiz. Davranışsal Esneme Seminerleri, böyle bir bakışın olabilecek tek örneği değil; olabilecek örneklerden sadece birisidir. Bakış açımızın temeline eğitim metaforunu aldığımızda bu köklü çözümle ilgili köklü değişiklikleri beraberinde getirecektir. Bakışımızdaki bu değişiklikle 2018 Sonbahar Döneminde ve 2019 İlkbahar Döneminde neler yaptığımızı kısaca özetlemek isterim. Ayrıca bu yaptıklarımızı parantez içerisinde bireysel tıp metaforu (BTM) ile de karşılaştırmak istiyorum:

• İlk dönem 49 kişi ve ikinci dönem 84 kişi, yani 133 kişi (8 hafta x 90 dakika) 12 saatlik Davranışsal Esneme temel gruplarını tamamladı. (BTM ile yapılan çalışmada bir kişinin 45 dakikalık seanslarla 12 saatlik bir hizmet alabilmesi için 16 hafta gerekmektedir. Buna biz kabaca bir eğitim-öğretim dönemi diyelim. BTM ile bir uzman aynı anda 16 kişiyi takip edebiliyorsa bir dönemde ancak 16 kişiyi takip edebilecek. Yeni uygulama modelinde iki dönemde hizmet verdiğimiz 133 kişi, eski uygulama modeliyle 8 dönemde ya da 4 eğitim ve öğretim yılında ancak bu hizmete ulaşabilecektir -ve belki de bir kısmı bu hizmeti alamadan mezun olacaktır.)

BTM (Bireysel Tıp Metaforu) DEG (Davranışsal Esneme Grupları)

�9

• 2018 Sonbahar Döneminde ilk Davranışsal Esneme Grupları öncesinde ön görüşme için randevu alan tüm katılımcılarla, yani 105 kişi ile yaklaşık 30 dakikalık bireysel ön görüşmeler yaptım. Ancak 2019 yılının İlkbaharında ikisi İnşaat Mühendisliği Bölümü ve biri de Elektirik ve Elektronik Mühendisliği Bölümüde olmak üzere 3 amfi semineri ile her biri 90 dakika olan bilgilendirme seminerleri yaptım. Tahminen bu 3 seminere 360 kişinin katıldığını düşünüyorum. 360 kişi 90 dakikalık bir bilgilendirme hizmeti aldı ve bu hizmeti 3 oturumda ulaştırdık. (BTM ile yapılan çalışmalarda her bir kişiyle 30 dakikalık ön görüşmeler yapılır ve her hafta bir uzman 4 yeni kişiyle görüşme yapar. Dolayısıyla 360 kişinin ön görüşme hizmetinden faydalanması için 90 haftaya, yani yaklaşık 6 eğitim ve öğretim dönemine ihtiyacımız olacak -bu noktada Davranışsal Esneme’nin yaptığı 90 dakikalık bilgilendirmeler ve sunduğu açık bilgi kaynaklarını hesaba katmıyorum.).

Yukarıda bahsedilen sonuçlar, Davranışsal Esneme’nin deneme dönemlerinde ulaştığımız sonuçlardır. Bu süreçte DE etkinliklerini geniş çaplı olarak duyurmadık ve uygulamaları sınırlı tuttuk. Uygulamalarımız sonrasında İnşaat Mühendisliği Bölümüne öğrencilerin talebi doğrultulsunda bu Davranışsal Esneme Seminerleri hizmetimizi verebileceğimizi belirttim. İnşaat Mühendisliği Bölümünde 1600 öğrencimizin olduğunu varsayarsak, eski uygulama modeliyle (BTM) tüm öğrencilerimizle bir dönemde tamamlanacak şekilde ön görüşme yapacak 25 yeni uzmana ihtiyacımız olacak. Bir sene içinde tüm öğrencilerimize hizmet verilebilmesi için ise 100 yeni uzman bulmamız gerekecek. Bu 100 yeni uzman sadece ve sadece İnşaat Mühendisliği Bölümü öğrencilerine hizmet verecek; çünkü şu anda sadece bir bölümümüzden bahsediyoruz -yani Mühendislik Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Mimarlık Fakültesi, Enstitülerimiz, Temel İngilizce Bölümümüz, İdari/Akademik Personelimiz ve istihdam sorunu yaşayan genç mezunlarımızı henüz hiç hesaba katmadık. Bu sayıların karşısında çaresiz kalan uygulama modeli ile ilgili kabullerdir. Kitlesel, açık kaynak ve ücretsiz bir temel psikolojik hizmet şarttır. Bu hizmet tıpkı Calculus dersleri gibi olmalıdır. Eğer Calculus dersini ve diğer pek çok dersi her sene binlerce öğrencimize verebiliyorsak bu hizmeti de aynı şekilde verebiliriz. Hatta Youtube üzerinden açık derslerle bunu gençlerimizin ya da dileyen herkesin 7 gün 24 saat ulaşabileceği bir hale getirebiliriz. Bu noktada ihtiyacımız olan şey bir eğitim programı, kuramsal ve uygulamaya dair bir altyapıdır. Davranışsal Esneme, bu ihtiyaçlara cevap vermesi için geliştirilmiş hazır ve uygulamada olan bir örnektir sadece.

Davranısşal Esnemeye Nasıl Destek Verebilirim? Öncelikle Davranışsal Esneme Seminerlerine katılarak destek verebilirsiniz. Nasıl bir bakış açısı

sunulduğu hakkında bilgi sahibi olarak önemli bir destek verebilirsiniz. Bu konuda vereceğiniz geri bildirimler ya da yapacağınız katkılar ve eleştiriler oldukça önemli olacaktır. Linux gibi düşünün. Birlikte üreteceğiz ve geliştireceğiz.

�10Davranışsal Esneme Seminerleri için hiçbir özel bütçe talebimiz olmadı. Parasal olarak yardım

etmeniz pek mümkün değil. Bu uygulama olabildiğince parasal sistemden uzaklaşabilsin diye seminerleri oldukça sade bir şekilde uygulamaktayım. İhtiyacımız olan kapalı bir alan ve mümkünse bir yazı tahtasıdır. Tahta kalemlerini ise seminerlere gelirken ben yanımda getiriyorum.

İhtiyacımız olan en önemli şey iletişim. Herkes bu hizmeti almak zorunda değil; ancak açık kaynak ve kitlesel bir psikolojik yaklaşımdan faydalanmak isteyen herkesin bu hizmete ulaşmasını diliyorum. Dolayısıyla bölümlerimiz ODTÜ Sağlık ve Rehberlik Merkezinin Başhekimliği ile ya da doğrudan benimle (aynagonul.de@gmail.com) iletişime geçerek ortak etkinlik taleplerinde bulunabilirler.

Bilimsel çeşitliliğin hepimiz için faydalı olacağına inanıyorum. Kitlesel bir uygulama modeline ve kuramsal olarak rengarenk bir çeşitliliğe ihtiyacımız olduğunu görüyorum.

Tektipleşmeden, şimdi ve bir-arada olabilmeyi diliyorum.

Zaman ayırıp bu mektubu okuduğunuz için teşekkür ederim.

Görüşmek dileğiyle, Sevgiler. Selamlar. Dr. Ali Bayramoğlu

�11

Davranısşal Esneme Grubu: Temel Eğitim Programı (8 Hafta)

0. HAFTA: DAVRANIŞSAL ESNEME İLE TANIŞMA / FELSEFİ YIKIMA HAZIRLIK

Bu seminerin amacı “İyi Hissetme Paradoksu” hakkında bilgi vermektir. Seminerde popüler psikoloji ve kişisel gelişim yaklaşımlarının bilimsel kabulleri ele alınmakta ve “haz ve tüketim toplumu”nun genel resmi ile birlikte irdelenmektedir. Belli bir mantıkla bir soruna saplanıp kaldıysak, aynı mantıkla o sorundan kurtulmamız pek olası değildir. Çözüm yollarımız, sorunun kaynağı ise böylesi bir döngüden kurtulmak pek kolay değildir. Dolayısıyla ilk iki seminer yeni sorularla yaşam sorunlarını yeni bir bakış açısı ile ele almayı amaçlamaktadır. Davranışsal Esneme, düşüncelere değil, doğrudan düşünme (ya da sözel) davranışsal müdahale etmeyi amaçlar.

1. HAFTA: YENİ BİR BAŞLANGIÇ / FELSEFİ YIKIM

İnsan aynı anda biri fiziksel biri de sözel olmak üzere iki çevrede yaşar. Pek çok zaman sözel çevre, fiziksel çevreye baskın gelir. İnsanlar, sözel canlılar olarak, dil denizinde yüzen balıklar gibidir. Peki balıkların ne kadarı suyun farkında? Bu seminer, dil denizini fark ettirmek üzerine kurgulanmıştır. Ayrıca “İyi Hissetme Bilimi”nin sözel kabullerini de sorgulamayı amaçlamaktadır. Kelimeler, nasıl bizi kontrolü altına alıyor? Bağlaçlar, düşüncelerimizi ve davranış repertuvarımızı nasıl bağlıyor ya da sınırlıyor? Sözel davranışla aramıza nasıl mesafe koyabiliriz? Dilin ve etkilerinin farkında olmadığımız için pek çok zaman gereksiz bir ızdırap yaşıyor olabilir miyiz? Her program bir dildir. Dil ise sözel canlılar için bir işletim sistemi gibidir. Dil bir araç olarak oldukça işlevseldir. Dil ile ilgili sorun, dilin bir araç olması gerekirken insanların dilin birer aracı haline dönüşmesidir. Bu seminerin odağı mesafeleme becerisidir. Mesafeleme becerisi, dilin kontrolünü zayıflatmayı ve dili kontrol altına almayı hedefler. Ayrıca doğal nedensellikler ile sözel nedensellikleri birbirinden ayrımını gündeme getirir. İlk Aynagönül, uygulaması 5 dakika olarak bu seminerde uygulanır.

�12

2. HAFTA: KÖKTEN KABUL / AZAMİ KONTROL / USTA DÖNÜŞÜM

Eğer dili ya da sözel davranışı bir işletim sistemi gibi görmeye başladıysak, bir sonraki aşamaya geçebiliriz. Programın kodlarında (yani kelimelerde) bir anlam kayması olması durumunda hayatlarımızın da kayması ihtimal dahilindedir. Kelimeler, oldukça önemli komutlardır. Kelimelerdeki anlam kaymaları pek çok iletişim kazasına ve yaşamsal soruna yol açmaktadır. Bu seminerde sözlük çalışması ve işlemsel tanımlama (operational definition) ile ilgili örnekler Kabul Becerisi üzerinden ele alınmaktadır. Pek çok zaman kabul etmeyi kabul etmekle ilgili sorunlar yaşıyoruz. Neden? Bunun sebebi dildeki bir takım anlam kaymaları olabilir mi? Kabul ile ilgili anlam kaymaları, kabul ve kontrol becerileri ile ilgili davranış repertuvarlarımızı olumsuz yönde etkiliyor olabilir mi? Kontrol edemeyeceğimiz şeyleri kontrol etmeye çabalarken, kontrol edebileceğimiz şeyler karşısında çaresiz kalıyor olabilir miyiz? Yaşadığımız gereksiz ızdırapların önemli bir sebebinin temelinde anlam kaymaları olabilir mi?

Bu seminerde Aynagönül uygulaması 10 dakika olarak uygulanır. Ayrıca sadakat ile ilgili işlemsel tanım yapılarak, Aynagönül uygulamasının yönergesi güçlendirilir.

3. HAFTA: ACI GÖRDÜN TUT HAZ GÖRDÜN KAÇ !?

İnsanın davranışlarını geçmişi etkiler. O halde çocukluğumuza döneceğiz? Hayır. Oldukça geçmişe gideceğiz. 400 bin sene önceki insanla günümüz insanı neredeyse aynı canlılar. Peki değişen ne? İnsan, kendisinin seçilmesini sağlayan doğal şartları değiştirdi. Peki yeni fiziksel çevre, bizi seçecek mi? Yüzbinlerce sene boyunca bizi koşullayan çevre ile etkileşimimiz sonucu edindiğimiz davranış repertuvarı modern dünyada bizim işimize yarıyor mu? Yoksa bu yüzbinlerce yıllık koşullanma (“Acı gördün kaç haz gördün tut: AGKHGT”) bizi gereksiz ızdırapların içine mi gömüyor? Aynı kural (ACKHGT) türümüzün hayatta kalmasını sağlamışken yeni çevre içinde bizi bir tükenişe doğru sürüklüyor olabilir mi? Kuralda kritik bir değişiklik olmuş olabilir mi? Acıyla temas etmemiz gerekiyor ise duygusal acıyı yeniden nasıl tanımlamalıyız? Yeni bir metaforla bakış açımızı kökten değiştirebilir miyiz? Akışkan mekaniği, duygusal acıyla temas ederken bizim için hayat kurtarıcı bir yol arkadaşı olabilir mi? Bu seminer insanın-çevre ilişkilerinin yüzbinlerce yıllık tarihi ve akışkan mekaniğinin yardımıyla duygusal acıyla temas konusuna odaklanmaktadır.

10 dakikalık Aynagönül uygulamalarına devam edilirken günlük Aynagönül uygulamalarına (diş fırçalama, yürüyüş) bu seminerde başlanır.

�13

4. HAFTA: HER ZAMAN ŞİMDİ, HER YER BURASI, HER GÜN BUGÜN

Bu seminer, “şimdi” ve “burası” kavramlarını ele almaktadır. Fiziksel ve sözel “şimdi ve burada”ların ayrımı üzerinde duran seminer, sözel bağlam olarak “AN”ı ele alır. Sürekli “ÖBÜRÜ” için yaşayan bir otomatik pilotun peşinde koştuğu sözel “ora”lar ve sözel “o zaman”lar gerçekten var mı? Yoksa sadece birer sözel türetmeler mi? İnsanın sözel çevresinde ya da özel dünyasında (gönül) şimdiden başka bir zaman ya da buradan başka bir yer var mı? “ŞİMDi” ne demek? “BURASI” ne demek? “ŞİMDİ VE BURADA OLMAK” ne demek? Bu seminerin ikinci önemli konusu ise yargılama/değerlendirme ve betimleme arasındaki ayrımı belirginleştirmektir. Yargısız olmak mümkün mü? Yargısız olmak ve yargılamamak aynı şeyler mi? Betimleme ve yargılamaların birbirlerine karışması, hayatlarımızı nasıl karıştırıyor? İyinin ve kötünün ötesine nasıl geçeceğiz? Doğada mantık var mı? Hayat mantıklı olmak zorunda mı? Hakikat nedir? Doğruluk ölçütümüzü biliyor muyuz? Sahip olduğumuz mantık, başımızı belaya sokuyorsa, mantığı nasıl aşacağız? Yeni bir mantığı nasıl inşa edeceğiz?

Aynagönül uygulamaları 10 dakika olarak devam ederken yeni günlük Aynagönül alıştırmaları ve Sadakat alıştırmaları uygulamaya eklenir. Ayrıca katılımcılara yeni günlük davranışlarla, davranış repertuvarlarını genişletmeyi amaçlayan alıştırmalar verilir.

5. HAFTA: PARADOKS: BEN DEĞİŞMEK İSTİYORUM; AMA KENDİMİ İKNA EDEMİYORUM

Bu seminer, diğer seminerlerden farklı olarak ön hazırlık gerektiren bir seminerdir. Önceki dört seminer, katılımcıları bu seminere hazırlar. Seminer, insanların kendi psikolojik deneyimleri ile ilgili kurulan ilişkilerin yarattığı paradokslara odaklanır. Kendine dönüşlülük her zaman bir paradoks ya da saçmalık yaratır. Peki insanın kendine yolculuğu niye bir istisna olsun ki? Kendimize olan yolculuk bir yanılsama olabilir mi? İç görü şart mı? Yoksa davranışçıların dediği gibi ihtiyacımız olan dünya ile temas ve dış görü mü? “Ben değişmek istiyorum ama kendimi ikna edemiyorum” ifadesi hayatlarımızı gereksiz bir ızdıraba sürükleyen bir paradoks olabilir mi? Bu konuda bize matematikçiler, bilgisayar programcıları yardım edebilirler mi? İnsanın kendisiyle ilişkisi ve pek çok “kendine yolculuk” deneyimi insanları bir sonlanma problemine (halting problem) hapsediyor olabilir mi? Psikolojinin babası Alan Turing, Kurt Gödel, Martin Heidegger, Linus Torvalds ve Richard Stallman olsaydı neler olurdu? İçimde benden başka biri daha var mı? İçimde benden başka kimse yoksa, yeni bir “kendi” tanımlamam nasıl olabilir? İçgörü artık benim hedefim değilse dışgörü açısından yeni bir “kendi” tanımlamam nasıl olmalı? Bu seminer, insanın bir eylem olarak nasıl “YOK EDİLEMEZ” olacağına odaklanır.

�14

6. HAFTA: DEĞERLER PUSULADIR: DURDURULAMAZ OLMAK

Bireyler, kendi “doğruluk ölçütleri”ni kendileri seçip kesinleştirmezler ise toplum tarafından koşullanan belirsiz ve üstü örtük doğruluk ölçütlerince toplum tarafından kaçırılırlar. Pek çok zaman kendilerine dayatılan örtük yaşam hedeflerini tek dünya ihtimaliymiş gibi kabul ederler. Nereden geldiğimiz sorusuna odaklanmaktan ziyade bizi asıl harekete geçirecek olan soruyu sormayı unutuyoruz. Nereye gideceğiz? Bu hayat neye değer? Bu seminerin amacı hangi değerlerin doğru olduğunu ifade etmek değildir. Değerler, doğruluk ölçütleridir. Bir eylemin doğru olup olmadığını değerlerimizle değerlendiririz. Ancak değerlerin bir doğruluk değeri yoktur. Çünkü değerlerin değerlerini değerlendirecek olursak değerleri değerlendirdiklerimiz değerimiz olur. Peki değerleri değerlendirdiğimiz değerleri nelerle değerlendireceğiz? Böylesi dipsiz kuyulardan korunmak için sistemli bir felsefeye ihtiyacımız olacak. Bu seminerin amacı, “DEĞER”in işlemsel tanımı yapmak ve “DEĞER”-“AMAÇ” ayrımını keskinleştirmektir. Değerlerle yaşamak her an için mümkün müdür? Değerlerle yaşamaya hemen, şimdi ve burada nasıl başlayabiliriz? Değerlerimizi bizden alabilirler mi? Bu seminer insanın nasıl “DURDURULAMAZ” olabileceğine odaklanır.

7. HAFTA: GENEL TEKRAR / SORU- CEVAP / DESU

Son seminerde önceki haftaların genel tekrarı yapılarak katılımcılarla soru cevap oturumu yapılır. Bu oturumun süresi 90 dakika ile sınırlı değildir ve süre uzatılabilir. Ayrıca katılımcılara günlük uygulamalara odaklanan ileri gruplar yani Davranışsal Esneme’nin Stratejik Uygulamaları (DESU) Grupları hakkında bilgi verilir.

�15

Dr. Ali Bayramoğlu Hakkında

Dr. Ali Bayramoğlu, Psikoloji Lisans (2006) ve Klinik Psikoloji alanında Bütünleşik Doktora (2011) eğitimlerini Orta Doğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölümünde tamamlamıştır. Davranışsal Esnemenin (DE) geliştiricisi olan Dr. Bayramoğlu’nun DE ile ilgili temel kaynak olan “Başka Bir Dünya Mümkün” isimli kitabı 2018 yılında Doğan Novus tarafından yayınlanmıştır. Davranışsal Esneme (DE), İşlevsel Bağlamsal Bilim Felsefesini (Functional Contextual Philosophy of Science) ve İlişkisel Çerçeve Kuramını (Relational Frame Theory) temel alan Üçüncü Dalga Davranışçı bir yaklaşımdır. DE, güncel bilimsel yaklaşımlar ile Anadolu’nun kültür birikimini sentezleyen açık kaynak bir davranışçı müdahaledir. Dr. Ali Bayramoğlu, İngilizce olarak geliştirilen İlişkisel Çerçeve Kuramını Türk Dili ile yeniden inşa etmektedir. Dr. Bayramoğlu, DE uygulamalarına ODTÜ Sağlık ve Rehberlik Merkezi bünyesinde devam etmekte ve DE ile ilgili açık kaynak bilgileri kendi sosyal medya hesapları ve ODTÜ Blog adresi üzerinden on binlerce insana ulaştırmaktadır.

Davranışsal Esneme ile ilgili kaynaklar:

Kitap: BAYRAMOĞLU, A. (2018). Başka bir dünya mümkün. (3. BASKI) İstanbul: Doğan Novus.

ODTÜ Blog: https://blog.metu.edu.tr/bali/

Instagram: https://www.instagram.com/aynagonul/

Facebook: https://www.facebook.com/dralibayramoglu/