dƯƠ Ễ Ậ d ĐỊa ngỤc cÓ thẬt ng nghi · dƯƠng nghiỄm mẬu ĐỊa ngỤc cÓ thẬt...
TRANSCRIPT
+
+
DƯƠNG NGHIỄM MẬU
ĐỊA NGỤC CÓ THẬT
DƯƠ
NG
NG
HIỄ
M M
ẬU
● ĐỊA
NGỤ
C C
Ó T
HẬ
T ●
THƯ
ẤN
QU
ÁN
2013
Nhà văn Dương Nghiễm Mậu Tôi không mang một cái gì đến cho những người thân quen. Tôi mang tiếng nói của một người xa đến một thành phố đã mất, đã bị cô lập trong những ngày tháng đằng đẵng… Tôi mang đến những lời thăm hỏi với ý muốn chia xẻ phần nào những cay đắng. Tôi mang đến những tâm sự… (Địa Ngục Có Thật - DNM)
Văn Xã xuất bản 1969 Thư Ấn Quán tái bản 2013 Tủ sách Di Sản Văn chương miền Nam Phụ bản đặc biệt của tạp chí Thư Quán Bản Thảo số 55 chủ đề nhà văn Dương Nghiễm Mậu. Chỉ tặng khi có yêu cầu
THU AN QUAN
DƯƠNG NGHIỄM MẬU
ĐỊA NGỤC CÓ THẬT Bút Ký
THƯ ẤN QUÁN TÁI BẢN
Hoa Kỳ - 2013
DƯƠNG NGHIỄM MẬU
ĐỊA NGỤC CÓ THẬT Bút Ký
THƯ ẤN QUÁN TÁI BẢN
Hoa Kỳ - 2013
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 2 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 2
ĐỊA NGỤC CÓ THẬT
bút ký của Dương Nghiễm Mậu
Văn-Xã xuất bản tại Sài-gòn năm 1969 Thư Ấn Quán tái bản tại Hoa Kỳ tháng 1 năm 2013
In tại nhà in riêng của cơ sở Thư Ấn Quán
@Tác giả giữ bản quyền
Tủ Sách Di Sản Văn Chương Miền Nam
_____ Hình bìa trước: Chụp lại từ hình bìa của bản gốc với chú thích: Một người đang ra khỏi cổng thành trong thời gian địa ngục. Hình bìa sau: Nhà văn Dương Nghiễm Mậu đứng trên cầu xà lan quân đội bắc tạm sau khi cầu Trường Tiền bị giựt sập. Ảnh tư liệu của họa sĩ Đinh Cường.
ĐỊA NGỤC CÓ THẬT
bút ký của Dương Nghiễm Mậu
Văn-Xã xuất bản tại Sài-gòn năm 1969 Thư Ấn Quán tái bản tại Hoa Kỳ tháng 1 năm 2013
In tại nhà in riêng của cơ sở Thư Ấn Quán
@Tác giả giữ bản quyền
Tủ Sách Di Sản Văn Chương Miền Nam
______ Hình bìa trước: Chụp lại từ hình bìa của bản gốc với chú thích: Một người đang ra khỏi cổng thành trong thời gian địa ngục. Hình bìa sau: Nhà văn Dương Nghiễm Mậu đứng trên cầu xà lan quân đội bắc tạm sau khi cầu Trường Tiền bị giựt sập. Ảnh tư liệu của họa sĩ Đinh Cường.
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 3 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 3
Mậu Thân – tranh sơn dầu của Đinh Cường
Mậu Thân – tranh sơn dầu của Đinh Cường
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 5 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 5
Nghĩ về Huế
Năm giờ sáng ngày ba mươi Tết tôi thức dậy trong
thành phố Huế, trời lạnh buốt, sương muối đọng trên
những lá cây rơi xuống mặt, xuống cổ buốt như
những mũi kim nhọn chích vào da thịt. Những người
bạn mới thân và những người bạn cũ đã đến, chúng
tôi hẹn nhau đi ăn sáng trước khi tôi trở về Sài Gòn
sau một tuần lễ ở lại cố đô, người bạn hơn tôi hai
tuổi vừa ở trong quân ngũ bốn năm ra nói với tôi: đã
thay đổi ý kiến chưa. Tôi cười nói chưa, tôi đã nói
tôi cũng muốn ở lại, câu chuyện còn dài lắm, nhưng
tôi nghĩ có những điều mình không phải nói với
Nghĩ về Huế
Năm giờ sáng ngày ba mươi Tết tôi thức dậy trong
thành phố Huế, trời lạnh buốt, sương muối đọng trên
những lá cây rơi xuống mặt, xuống cổ buốt như
những mũi kim nhọn chích vào da thịt. Những người
bạn mới thân và những người bạn cũ đã đến, chúng
tôi hẹn nhau đi ăn sáng trước khi tôi trở về Sài Gòn
sau một tuần lễ ở lại cố đô, người bạn hơn tôi hai
tuổi vừa ở trong quân ngũ bốn năm ra nói với tôi: đã
thay đổi ý kiến chưa. Tôi cười nói chưa, tôi đã nói
tôi cũng muốn ở lại, câu chuyện còn dài lắm, nhưng
tôi nghĩ có những điều mình không phải nói với
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 6 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 6
nhau mà đã hiểu rồi, tôi trở về vì ở trong đó còn cha
già và những người thân yêu, tôi vẫn không ngừng
cố gắng để làm những gì tôi có thể làm được, dù đó
là một việc nhỏ nhưng tôi không nghĩ việc có mặt
của người con cả trong một gia đình trong đêm giao
thừa là một việc nhỏ. Anh bạn nhìn tôi. Khu Thành-
Nội vẫn còn yên ngủ, những đêm liên tiếp không
nhắm mắt với tiếng đại bác nổ từ xa, những tiếng
súng nhỏ đơn lẻ, tiếng máy bay tải thương đậu
xuống trong khu bệnh viện dã chiến khiến cho người
tôi khô đi tỉnh táo theo với những điếu thuốc đốt
không ngừng cháy trên môi. Tôi leo lên sau chiếc xe
gắn máy của người bạn, hành lý không có gì ngoài
mấy gói kẹo mè xửng, mấy quả nem chua, trong đó
còn có quà Tết của một người bạn gửi cho cha mẹ
hiện sống ở Sài Gòn. Con đường Hòa-Bình, Hiền
Nhơn, Đông Ba mù trong sương sớm, chưa có một
cánh cửa nào mở, thành phố chừng như vẫn chập
chờn trong giấc ngủ cổ tích của mình, giấu hơi ấm
và nhịp thở sau những tường gạch nâu mốc ẩm rêu
phong, dưới những mái ngói nâu cũ và những tàn
nhau mà đã hiểu rồi, tôi trở về vì ở trong đó còn cha
già và những người thân yêu, tôi vẫn không ngừng
cố gắng để làm những gì tôi có thể làm được, dù đó
là một việc nhỏ nhưng tôi không nghĩ việc có mặt
của người con cả trong một gia đình trong đêm giao
thừa là một việc nhỏ. Anh bạn nhìn tôi. Khu Thành-
Nội vẫn còn yên ngủ, những đêm liên tiếp không
nhắm mắt với tiếng đại bác nổ từ xa, những tiếng
súng nhỏ đơn lẻ, tiếng máy bay tải thương đậu
xuống trong khu bệnh viện dã chiến khiến cho người
tôi khô đi tỉnh táo theo với những điếu thuốc đốt
không ngừng cháy trên môi. Tôi leo lên sau chiếc xe
gắn máy của người bạn, hành lý không có gì ngoài
mấy gói kẹo mè xửng, mấy quả nem chua, trong đó
còn có quà Tết của một người bạn gửi cho cha mẹ
hiện sống ở Sài Gòn. Con đường Hòa-Bình, Hiền
Nhơn, Đông Ba mù trong sương sớm, chưa có một
cánh cửa nào mở, thành phố chừng như vẫn chập
chờn trong giấc ngủ cổ tích của mình, giấu hơi ấm
và nhịp thở sau những tường gạch nâu mốc ẩm rêu
phong, dưới những mái ngói nâu cũ và những tàn
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 7 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 7
cây thấp xanh đen. Cửa thành Đông Ba lẩn trong nền
trời tối, mấy ngọn điện sáng đơn lẻ. Con đường Gia
Long những cửa phố đóng kín, một vài người đi xuôi
ra phía chợ trong đó có người vác theo một cây mai
lớn, vài quán ăn đã mở cửa, trên cầu Gia Hội đã
đông người đi lại, trong bến xe, nơi hiên chợ, dưới
những quán nhỏ thấp thoáng bóng người qua lại rộn
rịp, bến sông những chiếc thuyền chúc đầu vào bờ
im lìm với những ngọn đèn nhỏ leo lét không rõ
những khuôn mặt qua lại. Bọn chúng tôi, sáu người
ghé vào một quán ăn nơi phía ngoài chợ, quán đông
người, không còn một ghế trống, những ly cà phê,
người bạn nói phải tiễn anh bằng một chầu bún bò
Huế mới được. Nhưng hàng bún mọi ngày chưa có,
chúng tôi quay xe chạy qua cầu sang nhà ga, trạm xe
lên phi trường đặt ở đó, tôi coi đồng hồ: sáu giờ ba
mươi, tôi lo trễ, gió thổi ngược lạnh buốt trên da
mặt, cây cầu chừng như dài hơn mỗi ngày, dòng
sông đen sâu phía dưới, lấp lánh những ngọn đèn ẩn
hiện nơi những lùm cây xa trên hai mạn bờ. Khu bến
phà sáng chói, ánh sáng làm bật rõ khu đại học màu
cây thấp xanh đen. Cửa thành Đông Ba lẩn trong nền
trời tối, mấy ngọn điện sáng đơn lẻ. Con đường Gia
Long những cửa phố đóng kín, một vài người đi xuôi
ra phía chợ trong đó có người vác theo một cây mai
lớn, vài quán ăn đã mở cửa, trên cầu Gia Hội đã
đông người đi lại, trong bến xe, nơi hiên chợ, dưới
những quán nhỏ thấp thoáng bóng người qua lại rộn
rịp, bến sông những chiếc thuyền chúc đầu vào bờ
im lìm với những ngọn đèn nhỏ leo lét không rõ
những khuôn mặt qua lại. Bọn chúng tôi, sáu người
ghé vào một quán ăn nơi phía ngoài chợ, quán đông
người, không còn một ghế trống, những ly cà phê,
người bạn nói phải tiễn anh bằng một chầu bún bò
Huế mới được. Nhưng hàng bún mọi ngày chưa có,
chúng tôi quay xe chạy qua cầu sang nhà ga, trạm xe
lên phi trường đặt ở đó, tôi coi đồng hồ: sáu giờ ba
mươi, tôi lo trễ, gió thổi ngược lạnh buốt trên da
mặt, cây cầu chừng như dài hơn mỗi ngày, dòng
sông đen sâu phía dưới, lấp lánh những ngọn đèn ẩn
hiện nơi những lùm cây xa trên hai mạn bờ. Khu bến
phà sáng chói, ánh sáng làm bật rõ khu đại học màu
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 8 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 8
vôi trắng mỏng. Đài phát thanh, khu đại học, trường
Đồng Khánh, trường Quốc học… Nhà ga hiện ra
trong bóng tối nhòa nhập, những ngọn đèn xanh,
những chiếc xe ca nằm ngổn ngang ngoài khoảng
sân trống rộng. Trong nhà những hành khách lặng lẽ
trên những băng ghế, chuyến xe chưa bắt đầu, những
người tài xế còn đang hí hoáy coi lại máy, bánh xe,
chúng tôi vào trong quán gọi mỗi người một ly cà
phê sữa, những hơi thuốc đầu tiên trong ngày, những
lời dặn dò sau chót, những cái bắt tay thắm thiết…
Ngồi trên băng ghế lạnh trống, trong xe chỉ có bốn
người, một người đàn bà ngồi thu mình im lặng, hai
người đàn ông ngồi đối diện nói không ngừng những
câu chuyện riêng không rõ ràng. Chuyến xe lăn
bánh, tôi vẫy tay từ biệt những người bạn, từ biệt
Huế sau những ngày gặp lại cách nhau hơn mười ba
năm. Chuyến xe chạy nhanh trên những con đường
vắng, dưới những lùm cây mù sương. An Cựu, Dạ
Lê, Phú Bài, con đường bé nhỏ chạy giữa những lùm
tre xanh lả ngọn, giữa những ruộng lúa xanh trĩu
ngọn vì sương mai còn đọng óng ánh. Buổi sáng
vôi trắng mỏng. Đài phát thanh, khu đại học, trường
Đồng Khánh, trường Quốc học… Nhà ga hiện ra
trong bóng tối nhòa nhập, những ngọn đèn xanh,
những chiếc xe ca nằm ngổn ngang ngoài khoảng
sân trống rộng. Trong nhà những hành khách lặng lẽ
trên những băng ghế, chuyến xe chưa bắt đầu, những
người tài xế còn đang hí hoáy coi lại máy, bánh xe,
chúng tôi vào trong quán gọi mỗi người một ly cà
phê sữa, những hơi thuốc đầu tiên trong ngày, những
lời dặn dò sau chót, những cái bắt tay thắm thiết…
Ngồi trên băng ghế lạnh trống, trong xe chỉ có bốn
người, một người đàn bà ngồi thu mình im lặng, hai
người đàn ông ngồi đối diện nói không ngừng những
câu chuyện riêng không rõ ràng. Chuyến xe lăn
bánh, tôi vẫy tay từ biệt những người bạn, từ biệt
Huế sau những ngày gặp lại cách nhau hơn mười ba
năm. Chuyến xe chạy nhanh trên những con đường
vắng, dưới những lùm cây mù sương. An Cựu, Dạ
Lê, Phú Bài, con đường bé nhỏ chạy giữa những lùm
tre xanh lả ngọn, giữa những ruộng lúa xanh trĩu
ngọn vì sương mai còn đọng óng ánh. Buổi sáng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 9 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 9
chạng vạng, những cơn gió lạnh thổi đầy ắp lòng xe,
dưới chân những ngọn núi phía xa sương còn đục lờ
như những đợt mây thấp. Cánh đồng lúa, những cơn
gió lạnh khiến tôi nghĩ tới quê hương miền Bắc. Ở
ngoài đó, rất xa, những năm thơ ấu, mưa phùn gió
bấc căm căm… Từ biệt Huế sau mười ba năm gặp
trở lại, từ biệt bạn hữu, từ biệt căn nhà có vườn cây
xanh, có bể nước, có giếng gạch sâu, có tiếng nói
một người: bây chừ anh đã thay đổi những ý kiến về
Huế chưa…
*
Khi tôi viết những dòng này là ngày mồng bốn Tết,
buổi tối trong căn nhà im lặng của những con đường,
khu phố chung quanh. Cơn choáng váng của biến cố
còn làm tôi vật vờ. Những lo âu, uất ức như còn ứ
nghẹn trong lồng ngực. Đêm giao thừa cùng với
tiếng pháo nổ thì cũng là tiếng súng của những
người cộng sản nổ vào bảy thị trấn miền Trung,
trong đó có Huế, chưa trọn một ngày tôi dời khỏi, lo
âu về những người thân ở lại đó còn thắc thỏm trong
lòng, khuya đêm mồng một tết, những tiếng nổ từ xa
chạng vạng, những cơn gió lạnh thổi đầy ắp lòng xe,
dưới chân những ngọn núi phía xa sương còn đục lờ
như những đợt mây thấp. Cánh đồng lúa, những cơn
gió lạnh khiến tôi nghĩ tới quê hương miền Bắc. Ở
ngoài đó, rất xa, những năm thơ ấu, mưa phùn gió
bấc căm căm… Từ biệt Huế sau mười ba năm gặp
trở lại, từ biệt bạn hữu, từ biệt căn nhà có vườn cây
xanh, có bể nước, có giếng gạch sâu, có tiếng nói
một người: bây chừ anh đã thay đổi những ý kiến về
Huế chưa…
*
Khi tôi viết những dòng này là ngày mồng bốn Tết,
buổi tối trong căn nhà im lặng của những con đường,
khu phố chung quanh. Cơn choáng váng của biến cố
còn làm tôi vật vờ. Những lo âu, uất ức như còn ứ
nghẹn trong lồng ngực. Đêm giao thừa cùng với
tiếng pháo nổ thì cũng là tiếng súng của những
người cộng sản nổ vào bảy thị trấn miền Trung,
trong đó có Huế, chưa trọn một ngày tôi dời khỏi, lo
âu về những người thân ở lại đó còn thắc thỏm trong
lòng, khuya đêm mồng một tết, những tiếng nổ từ xa
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 10 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 10
cùng với trái sáng đầy trên bầu trời Sài-gòn khiến tôi
lo âu. Bọn họ cũng trở về đây nữa sao, biến cố đã
xảy ra như thế nào sau bức màn của hậu trường
chính trị, của những tham vọng chót ngất… Chỉ có
ba mươi sáu giờ hưu chiến cũng không thể có được
sao? Sao nói tới những một tuần? Không thể quên đi
súng đạn, giết chóc, tàn sát, chất nổ trong một ít giờ
sao? Không thể ngồi yên lặng, bên một ly rượu
suông, một chén trà nhạt nghĩ tới những ngày đã qua
sao? Không muốn nhớ tới những người đã chết,
những người thân yêu xa cách mong chờ sao?
Không muốn gợi lại một vài kỷ niệm vui buồn, đắng
cay trong đời sao? Người ta đã quên hết, quên hết,
như một người con gái đã mất hết, quên cả tiếng
người như trong một bài hát của Sơn sao? Tôi không
muốn nghĩ như vậy, tôi không muốn như vậy. Cuộc
chiến này chúng ta đều không mong muốn có phải
vậy không các người anh em của tôi, những người
đã sinh ra lớn lên trong đất nước này, trong cuộc
chiến không nguôi này? Mở cửa ra đứng ngoài con
đường ngơ ngác ngó lên những trái hỏa châu chói
cùng với trái sáng đầy trên bầu trời Sài-gòn khiến tôi
lo âu. Bọn họ cũng trở về đây nữa sao, biến cố đã
xảy ra như thế nào sau bức màn của hậu trường
chính trị, của những tham vọng chót ngất… Chỉ có
ba mươi sáu giờ hưu chiến cũng không thể có được
sao? Sao nói tới những một tuần? Không thể quên đi
súng đạn, giết chóc, tàn sát, chất nổ trong một ít giờ
sao? Không thể ngồi yên lặng, bên một ly rượu
suông, một chén trà nhạt nghĩ tới những ngày đã qua
sao? Không muốn nhớ tới những người đã chết,
những người thân yêu xa cách mong chờ sao?
Không muốn gợi lại một vài kỷ niệm vui buồn, đắng
cay trong đời sao? Người ta đã quên hết, quên hết,
như một người con gái đã mất hết, quên cả tiếng
người như trong một bài hát của Sơn sao? Tôi không
muốn nghĩ như vậy, tôi không muốn như vậy. Cuộc
chiến này chúng ta đều không mong muốn có phải
vậy không các người anh em của tôi, những người
đã sinh ra lớn lên trong đất nước này, trong cuộc
chiến không nguôi này? Mở cửa ra đứng ngoài con
đường ngơ ngác ngó lên những trái hỏa châu chói
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 11 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 11
sáng, lòng nghi hoặc, biết hỏi ai, ai biết, bao nhiêu
người đã thức dậy trong đêm đó ở thủ đô nhìn nhau
tự hỏi với những giả thiết mơ hồ, trong đêm đó
những ai còn say mê bên bàn bạc, còn ngủ trong hơi
rượu, còn thiếp đi hạnh phúc trong chiếu chăn nồng
ấm của vợ trẻ con thơ… Có điều nhiều người đã
nghe thấy tiếng súng nổ tưởng như tiếng pháo của
những người nào ngái ngủ thức dậy trong đêm nhìn
thấy còn phong pháo trong nhà… Nhưng sự thật thì
súng đã nổ, nhưng sự thật thì có những người anh
em đã ôm lấy súng vượt những quãng đường xa lạ,
lặng lẽ tiến tới những mục tiêu giữa lúc mọi người
tưởng như ngày xuân còn dài với những hy vọng…
Không bao giờ những người cộng sản muốn chúng
ta hy vọng, những người cầm súng từ khu trở về
muốn chúng ta sống với thực tại: một cuộc chiến
không trận tuyến, một cuộc chiến như định mệnh
khắc nghiệt ôm khít lấy thân thể và số phận chúng
ta… Đó là điều chúng ta không mong muốn, nhưng
đó là điều chúng ta phải biết nếu muốn còn được
sống, dù sống khổ đau…
sáng, lòng nghi hoặc, biết hỏi ai, ai biết, bao nhiêu
người đã thức dậy trong đêm đó ở thủ đô nhìn nhau
tự hỏi với những giả thiết mơ hồ, trong đêm đó
những ai còn say mê bên bàn bạc, còn ngủ trong hơi
rượu, còn thiếp đi hạnh phúc trong chiếu chăn nồng
ấm của vợ trẻ con thơ… Có điều nhiều người đã
nghe thấy tiếng súng nổ tưởng như tiếng pháo của
những người nào ngái ngủ thức dậy trong đêm nhìn
thấy còn phong pháo trong nhà… Nhưng sự thật thì
súng đã nổ, nhưng sự thật thì có những người anh
em đã ôm lấy súng vượt những quãng đường xa lạ,
lặng lẽ tiến tới những mục tiêu giữa lúc mọi người
tưởng như ngày xuân còn dài với những hy vọng…
Không bao giờ những người cộng sản muốn chúng
ta hy vọng, những người cầm súng từ khu trở về
muốn chúng ta sống với thực tại: một cuộc chiến
không trận tuyến, một cuộc chiến như định mệnh
khắc nghiệt ôm khít lấy thân thể và số phận chúng
ta… Đó là điều chúng ta không mong muốn, nhưng
đó là điều chúng ta phải biết nếu muốn còn được
sống, dù sống khổ đau…
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 12 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 12
*
Tiếng đài phát thanh mất hút trong đêm, tiếng nói ấy
nhiều khi là giá trị của thực tại, của một hiện diện,
tiếng nói ấy mất đi như bằng cớ của một sự hoang
vắng, của sự vô danh. Tôi nghĩ thầm: lại những biến
cố nào đây? Buổi sáng ngơ ngác trên những con ngõ
còn ngập xác pháo hồng, những thùng rác để ngổn
ngang tràn đầy, tiếng nói từ đài phát thanh, lệnh thiết
quân luật 24 trên 24 được ban bố, cộng sản quấy phá
tại đô thành và nhiều tỉnh, kêu gọi dân chúng bình
tĩnh ở lại trong nhà, một vài mẩu tin không rõ ràng:
cộng sản tấn công dinh Độc-lập qua ngả cổng đường
Nguyễn Du, bắn hai phát 57 ly, một xe cam- nhông
chất nổ, mười tên bị chết tại bộ tư lệnh hải quân, hai
tên bị bắt sống, mười bốn tên chết tại đài phát thanh,
đài phát thanh hư hại không xử dụng được, tiếng nói
nhiều lúc tắt nghẽn, tiếng kêu gọi dân chúng dời
khỏi vùng Bà-quẹo trước mười tám giờ, một số
người nóng ruột, hiếu kỳ túa ra đường, những tin
truyền miệng không rõ ràng: một người làm cảnh sát
trong xóm chết tại ngã tư Yên Đổ – Trương Minh
*
Tiếng đài phát thanh mất hút trong đêm, tiếng nói ấy
nhiều khi là giá trị của thực tại, của một hiện diện,
tiếng nói ấy mất đi như bằng cớ của một sự hoang
vắng, của sự vô danh. Tôi nghĩ thầm: lại những biến
cố nào đây? Buổi sáng ngơ ngác trên những con ngõ
còn ngập xác pháo hồng, những thùng rác để ngổn
ngang tràn đầy, tiếng nói từ đài phát thanh, lệnh thiết
quân luật 24 trên 24 được ban bố, cộng sản quấy phá
tại đô thành và nhiều tỉnh, kêu gọi dân chúng bình
tĩnh ở lại trong nhà, một vài mẩu tin không rõ ràng:
cộng sản tấn công dinh Độc-lập qua ngả cổng đường
Nguyễn Du, bắn hai phát 57 ly, một xe cam- nhông
chất nổ, mười tên bị chết tại bộ tư lệnh hải quân, hai
tên bị bắt sống, mười bốn tên chết tại đài phát thanh,
đài phát thanh hư hại không xử dụng được, tiếng nói
nhiều lúc tắt nghẽn, tiếng kêu gọi dân chúng dời
khỏi vùng Bà-quẹo trước mười tám giờ, một số
người nóng ruột, hiếu kỳ túa ra đường, những tin
truyền miệng không rõ ràng: một người làm cảnh sát
trong xóm chết tại ngã tư Yên Đổ – Trương Minh
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 13 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 13
Giảng, một người nói người ta chạy từ những Phú-
thọ, Bà-quẹo vào Sài-gòn. Một bà nói: họ ùa vào nhà
tôi đòi nấu cơm cho ăn, giọng nói nghe không được.
Một thanh niên nói: họ đi ngang qua cửa hỏi đường
vào khám Chí Hòa phần lớn họ đi chân không, có
mang ở tay hoặc ở cổ một miếng vải đỏ… Một
người ở Cổng-xe-lửa số 10 chạy xuống nói: giữa
đêm có ba người gõ cửa vào nhà, bắt trong nhà ở im,
nấu cơm cho ăn… Lệnh cấm đốt pháo được loan
truyền, nhưng sau đó một nhà chừng như còn tiếc
bánh pháo còn lại mang đốt, tiếng nổ khiến mọi
người giật mình chửi lớn… Những lời bàn tán,
những dự đoán… Nhưng tất cả đều không biết gì,
máy thu thanh tại tất cả mọi nhà đều mở thường trực,
tiếng hát có những mấp lại, những tin tức về những
vùng đang đánh nhau: Trường nữ quân nhân, Ngã tư
Xa lộ – Hàng Xanh, giặc bị thương chạy ra khu chợ
Bến Thành bị bắt, tại khắp các thị trấn đều có cuộc
tấn công, đài phát thanh Hà-nội loan báo về sự thừa
thắng… Tôi cố gắng phác họa trong đầu về cuộc tấn
công với hai mặt chính: một từ phía Quang Trung,
Giảng, một người nói người ta chạy từ những Phú-
thọ, Bà-quẹo vào Sài-gòn. Một bà nói: họ ùa vào nhà
tôi đòi nấu cơm cho ăn, giọng nói nghe không được.
Một thanh niên nói: họ đi ngang qua cửa hỏi đường
vào khám Chí Hòa phần lớn họ đi chân không, có
mang ở tay hoặc ở cổ một miếng vải đỏ… Một
người ở Cổng-xe-lửa số 10 chạy xuống nói: giữa
đêm có ba người gõ cửa vào nhà, bắt trong nhà ở im,
nấu cơm cho ăn… Lệnh cấm đốt pháo được loan
truyền, nhưng sau đó một nhà chừng như còn tiếc
bánh pháo còn lại mang đốt, tiếng nổ khiến mọi
người giật mình chửi lớn… Những lời bàn tán,
những dự đoán… Nhưng tất cả đều không biết gì,
máy thu thanh tại tất cả mọi nhà đều mở thường trực,
tiếng hát có những mấp lại, những tin tức về những
vùng đang đánh nhau: Trường nữ quân nhân, Ngã tư
Xa lộ – Hàng Xanh, giặc bị thương chạy ra khu chợ
Bến Thành bị bắt, tại khắp các thị trấn đều có cuộc
tấn công, đài phát thanh Hà-nội loan báo về sự thừa
thắng… Tôi cố gắng phác họa trong đầu về cuộc tấn
công với hai mặt chính: một từ phía Quang Trung,
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 14 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 14
Bà Quẹo xâm nhập xuống Ngã tư Bảy Hiền, Phú
Thọ; một từ mạn Thủ Đức xâm nhập vào Xa lộ, vào
Phú Nhuận, Đa Kao… Tôi cũng nghĩ tới một số
những toán cảm tử, vào để chết, xâm nhập nhân dịp
hưu chiến, lợi dụng giới nghiêm được hủy bỏ, chắc
họ đã vào từ đêm giao thừa giữa lúc Sài-gòn ngập
tiếng pháo… Chúng ta có dự liệu những trường hợp
này không, chúng ta có nghĩ tới những người không
lúc nào ngủ, lúc nào cũng cầm chắc súng trong tay
không?
Buổi sáng tan dần, buổi trưa nắng lên nhàn nhạt, nền
trời nhiều mây thấy u ám, nhiều máy bay lượn trên
bầu trời, máy thu thanh vẫn những đĩa nhạc cũ chạy
rè rè thỉnh thoảng một vài lời nói về tin tức, nhắc
nhở, thông điệp thứ hai đầu năm của Tổng thống,
buổi trưa trôi qua, buổi chiều âm u thêm, những
chiếc máy bay chúc xuống mạn Gò-vấp, Bà-quẹo,
những tiếng nổ lớn vang động. Đêm xuống, hỏa
châu sáng cả một vùng trời, cột khói bốc cao mạn Xa
lộ, một vài tiếng nổ lẻ tẻ… Đài phát thanh liên tiếp
những nguồn tin không rõ ràng, đêm trôi qua nặng
Bà Quẹo xâm nhập xuống Ngã tư Bảy Hiền, Phú
Thọ; một từ mạn Thủ Đức xâm nhập vào Xa lộ, vào
Phú Nhuận, Đa Kao… Tôi cũng nghĩ tới một số
những toán cảm tử, vào để chết, xâm nhập nhân dịp
hưu chiến, lợi dụng giới nghiêm được hủy bỏ, chắc
họ đã vào từ đêm giao thừa giữa lúc Sài-gòn ngập
tiếng pháo… Chúng ta có dự liệu những trường hợp
này không, chúng ta có nghĩ tới những người không
lúc nào ngủ, lúc nào cũng cầm chắc súng trong tay
không?
Buổi sáng tan dần, buổi trưa nắng lên nhàn nhạt, nền
trời nhiều mây thấy u ám, nhiều máy bay lượn trên
bầu trời, máy thu thanh vẫn những đĩa nhạc cũ chạy
rè rè thỉnh thoảng một vài lời nói về tin tức, nhắc
nhở, thông điệp thứ hai đầu năm của Tổng thống,
buổi trưa trôi qua, buổi chiều âm u thêm, những
chiếc máy bay chúc xuống mạn Gò-vấp, Bà-quẹo,
những tiếng nổ lớn vang động. Đêm xuống, hỏa
châu sáng cả một vùng trời, cột khói bốc cao mạn Xa
lộ, một vài tiếng nổ lẻ tẻ… Đài phát thanh liên tiếp
những nguồn tin không rõ ràng, đêm trôi qua nặng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 15 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 15
nhọc… Những bản tin trên các đài phát thanh nói về
những trận đánh ở Nha-trang, Qui-nhơn, Kon-tum,
Đà-nẵng, Huế bị tràn ngập và đang chiến đấu gay
go. Tôi nghĩ tới những người bạn mới chia tay nhau
hôm ba mươi tết, người bạn hỏi tôi: chúng ta phải
làm gì? Tôi nói không bao giờ chấp nhận cộng sản,
người bạn đưa cho tôi một lời kêu gọi in ronéo với
tiếng Việt và tiếng Anh, đó là lời kêu gọi của các
phe tham chiến kéo dài hưu chiến vô hạn định, tiến
tới hòa đàm, dưới đó ký tên những giáo sư khoa
bảng, một số có những tiếng tăm nào đó, một số đã
từng được ưu đãi và thường tự nhận như những phần
tử tiến bộ trong giới giáo sư khoa bảng. Người bạn
hỏi: nghĩ sao. Tôi cười nói ai có việc của người đó,
tôi lựa chọn sự minh bạch, đừng ai quên bài học
trước đây của cha chú mình, tôi không bao giờ tin
cộng sản có nhân đạo, họ chỉ có một sự thật, chúng
ta có nhiều sự thật, chúng ta yếu trên một phương
diện nào đó, yếu vì nắm giữ nhiều sự thật nhưng đó
là mối hy vọng để chúng ta thoát ra sống sót và phục
hưng.
nhọc… Những bản tin trên các đài phát thanh nói về
những trận đánh ở Nha-trang, Qui-nhơn, Kon-tum,
Đà-nẵng, Huế bị tràn ngập và đang chiến đấu gay
go. Tôi nghĩ tới những người bạn mới chia tay nhau
hôm ba mươi tết, người bạn hỏi tôi: chúng ta phải
làm gì? Tôi nói không bao giờ chấp nhận cộng sản,
người bạn đưa cho tôi một lời kêu gọi in ronéo với
tiếng Việt và tiếng Anh, đó là lời kêu gọi của các
phe tham chiến kéo dài hưu chiến vô hạn định, tiến
tới hòa đàm, dưới đó ký tên những giáo sư khoa
bảng, một số có những tiếng tăm nào đó, một số đã
từng được ưu đãi và thường tự nhận như những phần
tử tiến bộ trong giới giáo sư khoa bảng. Người bạn
hỏi: nghĩ sao. Tôi cười nói ai có việc của người đó,
tôi lựa chọn sự minh bạch, đừng ai quên bài học
trước đây của cha chú mình, tôi không bao giờ tin
cộng sản có nhân đạo, họ chỉ có một sự thật, chúng
ta có nhiều sự thật, chúng ta yếu trên một phương
diện nào đó, yếu vì nắm giữ nhiều sự thật nhưng đó
là mối hy vọng để chúng ta thoát ra sống sót và phục
hưng.
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 16 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 16
*
Sáng mồng ba, những tin tức vẫn mù mờ. Tôi ra
đường đi ngược lên phố, mọi con đường vào trung
tâm đều bị phong tỏa, hai bên đường cờ treo trong
dịp Tết vẫn phấp phới, trời âm u không có nắng,
những người mang theo bị, va-ly đi hớt hải trên
đường phố, những chiếc xe nhà binh, binh sĩ cầm
súng ngang chạy qua vun vút, những xe cứu thương
còi réo hối hả, người ta tụ lại những góc đường, cửa
nhà hỏi thăm tin tức. Ông bà ở đâu tới – Dạ trên
Phú Nhuận – Tôi ở trên Cây Thị – Nghe nói chúng
vào trong bệnh viện Cộng Hòa lấy hết máu, thuốc
men và bắt đi những bác sĩ và y tá trực… Gặp một
người bạn đi tìm tin tức của vợ chưa cưới, anh nói:
nhà phía trong đường Ngô Tùng Châu, Gia Định,
bây giờ chỉ có người chạy ra, không ai được vào,
nghe nói bọn nó đang kéo vào đó sau khi bị dồn từ
khu Tổng-tham- mưu sang. Có người còn nói chúng
đang đào hầm ở trong khu đó nữa, có lẽ chúng tìm
đường chạy về phía Gò-vấp cũng như cánh quân ở
khu Hàng-xanh, Cầu-sơn đang chạy về phía Thủ-
*
Sáng mồng ba, những tin tức vẫn mù mờ. Tôi ra
đường đi ngược lên phố, mọi con đường vào trung
tâm đều bị phong tỏa, hai bên đường cờ treo trong
dịp Tết vẫn phấp phới, trời âm u không có nắng,
những người mang theo bị, va-ly đi hớt hải trên
đường phố, những chiếc xe nhà binh, binh sĩ cầm
súng ngang chạy qua vun vút, những xe cứu thương
còi réo hối hả, người ta tụ lại những góc đường, cửa
nhà hỏi thăm tin tức. Ông bà ở đâu tới – Dạ trên
Phú Nhuận – Tôi ở trên Cây Thị – Nghe nói chúng
vào trong bệnh viện Cộng Hòa lấy hết máu, thuốc
men và bắt đi những bác sĩ và y tá trực… Gặp một
người bạn đi tìm tin tức của vợ chưa cưới, anh nói:
nhà phía trong đường Ngô Tùng Châu, Gia Định,
bây giờ chỉ có người chạy ra, không ai được vào,
nghe nói bọn nó đang kéo vào đó sau khi bị dồn từ
khu Tổng-tham- mưu sang. Có người còn nói chúng
đang đào hầm ở trong khu đó nữa, có lẽ chúng tìm
đường chạy về phía Gò-vấp cũng như cánh quân ở
khu Hàng-xanh, Cầu-sơn đang chạy về phía Thủ-
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 17 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 17
đức. Tôi không biết gia đình cô bạn chạy đi đâu hay
vẫn còn mắc kẹt trong đó, đi hỏi thăm những người
quen nhưng vẫn không được tin gì. Trông anh bạn
phờ phạc lo âu. Tôi nói sau đây mấy ngày chắc một
số người phải chịu tang những người thân, một cái
Tết người ta sẽ không quên được.
Buổi chiều một ông bạn của cha tôi ghé lại chơi, ông
đi chúc Tết, ông nói: ở nhà buồn quá không có ai tới
chơi, mà mình cũng không dám đi đâu, loanh quanh
mãi tôi đi liều, ra ngõ thì gặp một người bị chết nằm
đó, người ta nói đừng đi nhưng tôi cứ đi, ông mừng
tuổi cho mấy đứa nhỏ, ông ăn mặc cẩn thận như
ngày Tết mà sao trông lạc lõng, đó cũng là hình ảnh
tôi gặp ngoài đường, nhiều người vẫn như tiếc rẻ về
bộ đồ Tết của mình chưa được dùng đến, ông nói
vùng Ngã-bẩy người ta chạy lên nhiều quá, bọn nó
giữ cả một khu lớn từ Ngã-bẩy xuống tận Phú-thọ,
bọn nó chết đầy trên đường Nguyễn Tri Phương,
nhiều nhà bị đốt… Những nhân viên chính phủ
không chạy kịp bị bắt và bị giết, chúng dùng từng
đoàn trẻ con làm bia đỡ đạn để di chuyển, bởi vậy
đức. Tôi không biết gia đình cô bạn chạy đi đâu hay
vẫn còn mắc kẹt trong đó, đi hỏi thăm những người
quen nhưng vẫn không được tin gì. Trông anh bạn
phờ phạc lo âu. Tôi nói sau đây mấy ngày chắc một
số người phải chịu tang những người thân, một cái
Tết người ta sẽ không quên được.
Buổi chiều một ông bạn của cha tôi ghé lại chơi, ông
đi chúc Tết, ông nói: ở nhà buồn quá không có ai tới
chơi, mà mình cũng không dám đi đâu, loanh quanh
mãi tôi đi liều, ra ngõ thì gặp một người bị chết nằm
đó, người ta nói đừng đi nhưng tôi cứ đi, ông mừng
tuổi cho mấy đứa nhỏ, ông ăn mặc cẩn thận như
ngày Tết mà sao trông lạc lõng, đó cũng là hình ảnh
tôi gặp ngoài đường, nhiều người vẫn như tiếc rẻ về
bộ đồ Tết của mình chưa được dùng đến, ông nói
vùng Ngã-bẩy người ta chạy lên nhiều quá, bọn nó
giữ cả một khu lớn từ Ngã-bẩy xuống tận Phú-thọ,
bọn nó chết đầy trên đường Nguyễn Tri Phương,
nhiều nhà bị đốt… Những nhân viên chính phủ
không chạy kịp bị bắt và bị giết, chúng dùng từng
đoàn trẻ con làm bia đỡ đạn để di chuyển, bởi vậy
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 18 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 18
nhiều đàn bà trẻ con chết một cách oan uổng…
Thằng con tôi đi xuống mạn Nguyễn Văn Thoại về
nói trông những xác chết cháy còn lại một chút,
những xác chết không toàn thây ở dọc đường…
Ngồi nói chuyện một lúc ông nói: bây giờ nghĩ tới
đường về tôi thấy lo. Nhà ông ở mãi dưới Phan
Thanh Giản.
Chiều xuống những con đường đã vắng ngắt, người
ta rút vào trong nhà đóng kín cửa. Tôi ngồi im nghe
hết đài phát thanh này tới đài phát thanh khác. Trận
chiến vẫn tiếp diễn nặng tại nhiều nơi như Huế, Đà-
lạt, Bến-tre…
*
Bây giờ Huế ra sao trong cơn lửa đạn này. Tôi nghĩ
tới những người bạn, đêm nào Sơn hát một bài còn
dở dang, Nhân danh ai anh bắn vào người đồng
loại… bài hát viết cho một người đã bị bắn vào
bụng, người đó là Ngô Vương Toại, trong buổi
Sơn hát cho các sinh viên nghe tại Đại học Văn khoa
Sài Gòn. Bây giờ Sơn ra sao? Căn nhà vườn cây
xanh trong Thành nội, vợ chồng Cường, đứa con
nhiều đàn bà trẻ con chết một cách oan uổng…
Thằng con tôi đi xuống mạn Nguyễn Văn Thoại về
nói trông những xác chết cháy còn lại một chút,
những xác chết không toàn thây ở dọc đường…
Ngồi nói chuyện một lúc ông nói: bây giờ nghĩ tới
đường về tôi thấy lo. Nhà ông ở mãi dưới Phan
Thanh Giản.
Chiều xuống những con đường đã vắng ngắt, người
ta rút vào trong nhà đóng kín cửa. Tôi ngồi im nghe
hết đài phát thanh này tới đài phát thanh khác. Trận
chiến vẫn tiếp diễn nặng tại nhiều nơi như Huế, Đà-
lạt, Bến-tre…
*
Bây giờ Huế ra sao trong cơn lửa đạn này. Tôi nghĩ
tới những người bạn, đêm nào Sơn hát một bài còn
dở dang, Nhân danh ai anh bắn vào người đồng
loại… bài hát viết cho một người đã bị bắn vào
bụng, người đó là Ngô Vương Toại, trong buổi
Sơn hát cho các sinh viên nghe tại Đại học Văn khoa
Sài Gòn. Bây giờ Sơn ra sao? Căn nhà vườn cây
xanh trong Thành nội, vợ chồng Cường, đứa con
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 19 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 19
nhỏ, cô bé Trang ra sao? Quân có còn cơn say không
bao giờ dứt, tài thiện xạ của anh có được dùng đến?
Những cô gái Huế mái tóc dài, đôi mắt đen lánh
quyến rũ sớm mai thức dậy có còn ngồi trước bàn
phấn? Bẽ bàng soi sắc gương Tư Mã. Ai điểm trang
mà em phấn son… Kha có còn nhớ lời tôi vặn hỏi:
tôi mong cho tới khi Kha có một đứa con, đứa con
đó một tuổi mà vẫn không thay đổi, khi đó tôi sẽ chờ
đợi thêm hai mươi năm để… Những cậu con trai
mang mốt Sài-gòn về đi bát trên con đường Trần
Hưng Đạo bây giờ làm gì… Những khoang thuyền
trống bây giờ chờ đợi ai?… Kha có còn nhớ tôi nói
về một bài thơ của Nguyễn Văn Phụng, những hình
ảnh không thể quên, những điều phải nhớ như: tình
yêu thì bị gậm mòn như đôi guốc mộc, em kéo trên
con đường… và phi lý vô cùng, phi lý không chịu
nổi, khi những bạn bè thân tôi vì chủ nghĩa. Nhưng
tôi không bao giờ đồng ý hay chịu được những điều
khác, quê hương ta thì nghèo, điều đó đúng, nhưng
nhất định không bao giờ người dân ngu dốt, người
ngoại quốc có thể nhầm để nói như thế, dân ta không
nhỏ, cô bé Trang ra sao? Quân có còn cơn say không
bao giờ dứt, tài thiện xạ của anh có được dùng đến?
Những cô gái Huế mái tóc dài, đôi mắt đen lánh
quyến rũ sớm mai thức dậy có còn ngồi trước bàn
phấn? Bẽ bàng soi sắc gương Tư Mã. Ai điểm trang
mà em phấn son… Kha có còn nhớ lời tôi vặn hỏi:
tôi mong cho tới khi Kha có một đứa con, đứa con
đó một tuổi mà vẫn không thay đổi, khi đó tôi sẽ chờ
đợi thêm hai mươi năm để… Những cậu con trai
mang mốt Sài-gòn về đi bát trên con đường Trần
Hưng Đạo bây giờ làm gì… Những khoang thuyền
trống bây giờ chờ đợi ai?… Kha có còn nhớ tôi nói
về một bài thơ của Nguyễn Văn Phụng, những hình
ảnh không thể quên, những điều phải nhớ như: tình
yêu thì bị gậm mòn như đôi guốc mộc, em kéo trên
con đường… và phi lý vô cùng, phi lý không chịu
nổi, khi những bạn bè thân tôi vì chủ nghĩa. Nhưng
tôi không bao giờ đồng ý hay chịu được những điều
khác, quê hương ta thì nghèo, điều đó đúng, nhưng
nhất định không bao giờ người dân ngu dốt, người
ngoại quốc có thể nhầm để nói như thế, dân ta không
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 20 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 20
ngu, mà dân ta không được học. Nhưng Phụng đã
nhận thấy đúng, đúng một cách chua chát khi nghĩ
và viết:
Này các anh,
khi các anh bàn với tôi về quê hương đất nước
bàn với tôi về vai trò trí thức
tôi thấy các anh đang ngồi uống cà phê trong thành
phố
tôi thấy các anh đèo xe Honda đến lớp học
tôi thấy các anh hút thuốc lá Mỹ khi ăn những
chiếc bánh Tàu-chợ-lớn thứ chính cống
Này các anh,
khi các anh nói với tôi về chiến tranh
bàn với tôi về bổn phận
và yêu cầu tôi đọc thơ giữa đám đông
tôi thấy các anh mặc veston thắt cravate
leo lên một ngôi nhà ba tầng làm trường học
đổ thơ ra trên những bánh ngọt
đổ thơ ra trên những ly cà phê thủy tinh
tôi đã thấy các anh xưng tụng những bài thơ phản
chiến nhất
ngu, mà dân ta không được học. Nhưng Phụng đã
nhận thấy đúng, đúng một cách chua chát khi nghĩ
và viết:
Này các anh,
khi các anh bàn với tôi về quê hương đất nước
bàn với tôi về vai trò trí thức
tôi thấy các anh đang ngồi uống cà phê trong thành
phố
tôi thấy các anh đèo xe Honda đến lớp học
tôi thấy các anh hút thuốc lá Mỹ khi ăn những
chiếc bánh Tàu-chợ-lớn thứ chính cống
Này các anh,
khi các anh nói với tôi về chiến tranh
bàn với tôi về bổn phận
và yêu cầu tôi đọc thơ giữa đám đông
tôi thấy các anh mặc veston thắt cravate
leo lên một ngôi nhà ba tầng làm trường học
đổ thơ ra trên những bánh ngọt
đổ thơ ra trên những ly cà phê thủy tinh
tôi đã thấy các anh xưng tụng những bài thơ phản
chiến nhất
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 21 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 21
với những đứa con gái đánh phấn và để móng tay
dài
với những đứa con gái thích dự bal và yêu nhạc kích
động (1)
Mười ba năm xa cách trở lại Huế, tôi thấy thành phố
vẫn như xưa, có chăng một vài thay đổi nhỏ trên
những khu thương mãi, và tôi nhớ những điều khi
xưa viết về Huế. Sao lại chọn đất này để làm vua?
Tôi muốn một ông vua nào đó của nhà Nguyễn thức
dậy nơi những lăng tẩm nguy nga cổ kính trả lời cho
mình: sao lại chọn đất này để làm vua? Vẫn những
con đường năm xưa, những ngôi nhà năm xưa, khác
chăng nhiều con đường đã được mang những tên
mới như Đinh Bộ Lĩnh, Nguyễn Hiệu, Mai Thúc
Loan, Tăng Bạt Hổ, Đoàn Thị Điểm thay cho những
Hộ Thành, Âm Hồn, Đông Ba, Mã Khái, Hiền
Nhơn… Không còn muốn cho Huế sống với lịch sử
của nó sao? Hãy để cho những thị trấn, những làng
mạc giữ lại lịch sử của mình, chính lịch sử nó làm
nên tinh thần yêu nước. Những danh nhân chẳng bao
với những đứa con gái đánh phấn và để móng tay
dài
với những đứa con gái thích dự bal và yêu nhạc kích
động (1)
Mười ba năm xa cách trở lại Huế, tôi thấy thành phố
vẫn như xưa, có chăng một vài thay đổi nhỏ trên
những khu thương mãi, và tôi nhớ những điều khi
xưa viết về Huế. Sao lại chọn đất này để làm vua?
Tôi muốn một ông vua nào đó của nhà Nguyễn thức
dậy nơi những lăng tẩm nguy nga cổ kính trả lời cho
mình: sao lại chọn đất này để làm vua? Vẫn những
con đường năm xưa, những ngôi nhà năm xưa, khác
chăng nhiều con đường đã được mang những tên
mới như Đinh Bộ Lĩnh, Nguyễn Hiệu, Mai Thúc
Loan, Tăng Bạt Hổ, Đoàn Thị Điểm thay cho những
Hộ Thành, Âm Hồn, Đông Ba, Mã Khái, Hiền
Nhơn… Không còn muốn cho Huế sống với lịch sử
của nó sao? Hãy để cho những thị trấn, những làng
mạc giữ lại lịch sử của mình, chính lịch sử nó làm
nên tinh thần yêu nước. Những danh nhân chẳng bao
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 22 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 22
giờ muốn mình xóa đi những gì mà người dân sống
đã quen thuộc với nó… Tôi nghĩ thế. Bây giờ Huế ra
sao? Những cành mai vàng, những chậu cúc, thược
dược, những bông hải đường vẫn trổ bông đón chào
một mùa xuân không đến với người?
*
Buổi sáng, những cơn thiếp ngủ chập chờn trong
đêm khiến người mệt mỏi, tôi vòng lên phía Tân Sơn
Nhất, đường vắng tanh, chỉ có những binh sĩ vác
súng đứng nơi dọc đường hoặc di chuyển, loáng
thoáng một vài người qua lại. Những hàng rào kẽm
gai giăng ngang đường, gần các cơ sở, bót cảnh sát,
nơi những ngõ vào Sài-gòn, nơi những đầu cầu từng
đám người tụ lại vì không được qua, nhiều phát súng
chỉ thiên bắn lên khiến những người tụ lại tản ra.
Những xe cứu thương, xe tuần tiễu chạy không
ngừng. Những lời nói qua lại về những cuộc lùng
kiếm, bắn nhau tại vùng Ngã Năm Bình Hòa, Phú
Nhuận, Nguyễn Tri Phương, Sư Vạn Hạnh, Chuồng
Bò, Ngã Bảy. Buổi trưa những cột khói cao trên bầu
trời xám. Mặt trời úa đỏ. Cháy ở Cầu Sơn, Hàng
giờ muốn mình xóa đi những gì mà người dân sống
đã quen thuộc với nó… Tôi nghĩ thế. Bây giờ Huế ra
sao? Những cành mai vàng, những chậu cúc, thược
dược, những bông hải đường vẫn trổ bông đón chào
một mùa xuân không đến với người?
*
Buổi sáng, những cơn thiếp ngủ chập chờn trong
đêm khiến người mệt mỏi, tôi vòng lên phía Tân Sơn
Nhất, đường vắng tanh, chỉ có những binh sĩ vác
súng đứng nơi dọc đường hoặc di chuyển, loáng
thoáng một vài người qua lại. Những hàng rào kẽm
gai giăng ngang đường, gần các cơ sở, bót cảnh sát,
nơi những ngõ vào Sài-gòn, nơi những đầu cầu từng
đám người tụ lại vì không được qua, nhiều phát súng
chỉ thiên bắn lên khiến những người tụ lại tản ra.
Những xe cứu thương, xe tuần tiễu chạy không
ngừng. Những lời nói qua lại về những cuộc lùng
kiếm, bắn nhau tại vùng Ngã Năm Bình Hòa, Phú
Nhuận, Nguyễn Tri Phương, Sư Vạn Hạnh, Chuồng
Bò, Ngã Bảy. Buổi trưa những cột khói cao trên bầu
trời xám. Mặt trời úa đỏ. Cháy ở Cầu Sơn, Hàng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 23 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 23
Xanh, Ngã Bảy. Những khuôn mặt hốc hác trên
đường phố…
*
Đài phát thanh liên tiếp những thông cáo, kêu gọi và
những bản nhạc đủ loại lộn xộn. Theo những lời
khuyên tôi không trở về nhà, ngủ trên một cái bàn.
Tin cho thấy trận chiến đã lắng xuống, cộng quân
hoặc tìm cách bám sát vào những khu đông dân
chúng, luồn sâu vào trung tâm, tìm cách lẩn ra ngoài
hoặc đầu hàng, trái sáng thả đầy trên nền trời cùng
những chiếc máy bay đủ loại, tiếng nổ ngoài Xa Lộ,
khu Cầu Sơn, những con phố vắng hoe không một
bóng người. Tin Huế vẫn hoàn toàn đen tối: hai bên
vẫn đánh, những cánh quân tìm cách bám lấy những
cứ điểm then chốt nơi hai đầu những cây cầu trong
khu Thành-nội. Những họng súng nào đang hờm ở
Tây-lộc, Kim-long, An-cựu, Bến-ngự… Tới Huế
trong những ngày cuối năm, Huế không phải nơi tôi
muốn dừng chân lâu, tôi muốn đến một vài nơi khác,
như Quảng-trị, La-vang, Bến-hải… Nhưng tôi không
tới được những nơi dự định tới đó. Cuộc chiến đang
Xanh, Ngã Bảy. Những khuôn mặt hốc hác trên
đường phố…
*
Đài phát thanh liên tiếp những thông cáo, kêu gọi và
những bản nhạc đủ loại lộn xộn. Theo những lời
khuyên tôi không trở về nhà, ngủ trên một cái bàn.
Tin cho thấy trận chiến đã lắng xuống, cộng quân
hoặc tìm cách bám sát vào những khu đông dân
chúng, luồn sâu vào trung tâm, tìm cách lẩn ra ngoài
hoặc đầu hàng, trái sáng thả đầy trên nền trời cùng
những chiếc máy bay đủ loại, tiếng nổ ngoài Xa Lộ,
khu Cầu Sơn, những con phố vắng hoe không một
bóng người. Tin Huế vẫn hoàn toàn đen tối: hai bên
vẫn đánh, những cánh quân tìm cách bám lấy những
cứ điểm then chốt nơi hai đầu những cây cầu trong
khu Thành-nội. Những họng súng nào đang hờm ở
Tây-lộc, Kim-long, An-cựu, Bến-ngự… Tới Huế
trong những ngày cuối năm, Huế không phải nơi tôi
muốn dừng chân lâu, tôi muốn đến một vài nơi khác,
như Quảng-trị, La-vang, Bến-hải… Nhưng tôi không
tới được những nơi dự định tới đó. Cuộc chiến đang
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 24 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 24
diễn ra ác liệt ở Đông-hà, Khe-sanh… Dự đám tang
ông thân một người bạn cũ, người bạn mắt đỏ hoe,
giọng nghẹn ngào: về tới nơi thì ba em đã mê đi rồi,
không nói được nữa, nhưng khi tới bên ông biết, mở
mắt nhìn, miệng mấp máy và ôm lấy đầu… chừng
như ba em chờ các con trở về… Nhưng chỉ có người
con gái có mặt bên người cha khi hấp hối, người con
trai đi trình diện nhập ngũ không trở về kịp, cùng
những đứa cháu. Cuộc chiến ở nhiều khuôn mặt tĩnh
vẻ đau đớn nhiều hơn, một người cha, người mẹ chết
không có một người con ở bên vuốt mắt, chúng đang
học ở xa, đang chiến đấu ở mặt trận, ở một tiền đồn
nào. Người bạn nói về cái chết của một giáo sư có
nhiều con, ông chết ngồi trên ghế một mình… Phần
mộ nằm trên một sườn núi cao ngó ra phía cửa biển
Thuận An, những viên đá xám tím, đám tang đi trên
một con đường gập ghềnh bánh xe tăng, trên sườn
đồi không lâu còn là chiến trường, một người kêu
đám trẻ không được lên cao, trên đó có đồn binh,
một trái mìn nào đó còn quanh đây, chiếc quan tài
mệt nhọc trên tay những người thân và phu đám leo
diễn ra ác liệt ở Đông-hà, Khe-sanh… Dự đám tang
ông thân một người bạn cũ, người bạn mắt đỏ hoe,
giọng nghẹn ngào: về tới nơi thì ba em đã mê đi rồi,
không nói được nữa, nhưng khi tới bên ông biết, mở
mắt nhìn, miệng mấp máy và ôm lấy đầu… chừng
như ba em chờ các con trở về… Nhưng chỉ có người
con gái có mặt bên người cha khi hấp hối, người con
trai đi trình diện nhập ngũ không trở về kịp, cùng
những đứa cháu. Cuộc chiến ở nhiều khuôn mặt tĩnh
vẻ đau đớn nhiều hơn, một người cha, người mẹ chết
không có một người con ở bên vuốt mắt, chúng đang
học ở xa, đang chiến đấu ở mặt trận, ở một tiền đồn
nào. Người bạn nói về cái chết của một giáo sư có
nhiều con, ông chết ngồi trên ghế một mình… Phần
mộ nằm trên một sườn núi cao ngó ra phía cửa biển
Thuận An, những viên đá xám tím, đám tang đi trên
một con đường gập ghềnh bánh xe tăng, trên sườn
đồi không lâu còn là chiến trường, một người kêu
đám trẻ không được lên cao, trên đó có đồn binh,
một trái mìn nào đó còn quanh đây, chiếc quan tài
mệt nhọc trên tay những người thân và phu đám leo
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 25 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 25
lên theo những con đường mòn nhỏ một cách khó
khăn. Chiếc quan tài trong lòng huyệt, những nắm
đất ném xuống, giọng hò nện buồn buồn vang lên
trong không khí tịch mịch: còn vài ba bữa nữa, sao
đã vội ra đi bỏ lại con thơ vợ dại, sao không ở lại
vui cùng các bạn thân quen, bây giờ chia tay đôi
ngả, cách biệt nghìn trùng… Những tiếng khóc
nghẹn ngào… Sao không vui cho người đã chết,
quên đi cuộc sống này, chết yên lành và được nằm
xuống một nấm mộ riêng? Bao nhiêu người chết
phơi thây trong những khu rừng hoang vu, bao nhiêu
người chết tan xác trong lửa đạn… Bây giờ chiến
tranh đã ở Sài Gòn, Huế, những thị trấn, chiến tranh
một cách thực sự, nhưng không có nghĩa trước đó
chiến tranh không có mặt ở Huế. Chiến tranh có mặt
ở Huế với tiếng súng vọng vào mỗi đêm, là những
bao cát chất trên những cỗ ngựa láng bóng trong
những ngôi nhà cổ kính, là những thùng dầu hôi cất
giấu trong những hóc tối cùng với những bao gạo
Mỹ. Và trên đường phố đông đặc những người lam
lũ không sinh trưởng ở Huế và những khuôn mặt
lên theo những con đường mòn nhỏ một cách khó
khăn. Chiếc quan tài trong lòng huyệt, những nắm
đất ném xuống, giọng hò nện buồn buồn vang lên
trong không khí tịch mịch: còn vài ba bữa nữa, sao
đã vội ra đi bỏ lại con thơ vợ dại, sao không ở lại
vui cùng các bạn thân quen, bây giờ chia tay đôi
ngả, cách biệt nghìn trùng… Những tiếng khóc
nghẹn ngào… Sao không vui cho người đã chết,
quên đi cuộc sống này, chết yên lành và được nằm
xuống một nấm mộ riêng? Bao nhiêu người chết
phơi thây trong những khu rừng hoang vu, bao nhiêu
người chết tan xác trong lửa đạn… Bây giờ chiến
tranh đã ở Sài Gòn, Huế, những thị trấn, chiến tranh
một cách thực sự, nhưng không có nghĩa trước đó
chiến tranh không có mặt ở Huế. Chiến tranh có mặt
ở Huế với tiếng súng vọng vào mỗi đêm, là những
bao cát chất trên những cỗ ngựa láng bóng trong
những ngôi nhà cổ kính, là những thùng dầu hôi cất
giấu trong những hóc tối cùng với những bao gạo
Mỹ. Và trên đường phố đông đặc những người lam
lũ không sinh trưởng ở Huế và những khuôn mặt
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 26 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 26
bảnh bao làm lạ với Huế. Bên đó là những người
hành khất chen nhau nơi các quán ăn. Tôi đã rùng
mình khi thấy một bàn tay đen bẩn từ phía sau đưa
tới cầm lấy miếng thịt chân giò trong tô bún tôi vừa
để xuống bàn. Tôi lánh mình ra bên, một đứa nhỏ và
một bà già… Chiến tranh vẽ ra trên khuôn mặt Huế
những nét đó, những nét xưa kia không có, có thể
ngày nay còn nhiều khía cạnh khác…
Nhưng rồi sau biến cố này Huế có thay đổi gì
không? Chắc là không trên những con đường, những
căn nhà, những nếp sống như lăng tẩm, cổ thành,
nhưng chắc biến đổi nơi hành động, những bàn tay
lật đi lật lại, những đổi trắng thay đen, những dao
động, những lựa chọn? Phải thế không? Người ta sẽ
không sống được như gỗ đá. Chắc Sơn hiểu điều tôi
đã nói: vì sao mình lại viết? Không bao giờ tôi chấp
nhận một thái độ hư vô, tôi cố gắng trong phạm vi
nào mà tôi có thể cố gắng được, cố gắng từ cái nhỏ
nhất, trong công việc, trong đời sống, bởi tôi nghĩ
những cái không đáng gì (hay rất thiết thân) đó đang
là những mầm mống chính nếu như chúng ta còn
bảnh bao làm lạ với Huế. Bên đó là những người
hành khất chen nhau nơi các quán ăn. Tôi đã rùng
mình khi thấy một bàn tay đen bẩn từ phía sau đưa
tới cầm lấy miếng thịt chân giò trong tô bún tôi vừa
để xuống bàn. Tôi lánh mình ra bên, một đứa nhỏ và
một bà già… Chiến tranh vẽ ra trên khuôn mặt Huế
những nét đó, những nét xưa kia không có, có thể
ngày nay còn nhiều khía cạnh khác…
Nhưng rồi sau biến cố này Huế có thay đổi gì
không? Chắc là không trên những con đường, những
căn nhà, những nếp sống như lăng tẩm, cổ thành,
nhưng chắc biến đổi nơi hành động, những bàn tay
lật đi lật lại, những đổi trắng thay đen, những dao
động, những lựa chọn? Phải thế không? Người ta sẽ
không sống được như gỗ đá. Chắc Sơn hiểu điều tôi
đã nói: vì sao mình lại viết? Không bao giờ tôi chấp
nhận một thái độ hư vô, tôi cố gắng trong phạm vi
nào mà tôi có thể cố gắng được, cố gắng từ cái nhỏ
nhất, trong công việc, trong đời sống, bởi tôi nghĩ
những cái không đáng gì (hay rất thiết thân) đó đang
là những mầm mống chính nếu như chúng ta còn
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 27 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 27
muốn thoát ra, gây dựng lại một cái gì, tôi nói với
các anh về một phục hưng phẩm cách, một làm lại,
mà đầu tiên khởi từ trong mỗi chúng ta. Chỉ có thể
bắt đầu từ đó…
Những tin tức mơ hồ, những lời truyền miệng không
rõ ràng khiến tôi lo âu hơn, tôi muốn trở về nhà, hôm
nay là mồng bốn Tết, công chức vẫn được lệnh ở
nhà, giờ giới nghiêm vẫn như cũ, người ta vẫn tìm
cách ra đường được tới mức có thể đi, những tiếng
súng vẫn nổ ở khu Gò-vấp, Gia-định, Hàng-xanh, và
mạn dưới là Ngã-bảy, Sư Vạn Hạnh, Minh Mạng,
Phú-thọ, Phú-lâm… Người ta nói về những toán
cộng quân tìm cách chạy theo những toán người tị
nạn, trước đó chúng đã xé nhiều sổ gia đình, căn
cước của dân chúng, đột nhập nhà thương Nhi Đồng,
một vài toán nhỏ xâm nhập khu Bàn-cờ tuyên
truyền, với những lời nhắc đi nhắc lại giống nhau
khoảng mươi dòng được học thuộc, đó là những cán
bộ khoảng mười bốn, mười lăm tuổi gồm cả phụ nữ.
Tin về một vài cán bộ tại Bàn-cờ, Cầu Ông Lãnh bị
dân chúng bắt sống đánh chết. Buổi trưa nắng đục,
muốn thoát ra, gây dựng lại một cái gì, tôi nói với
các anh về một phục hưng phẩm cách, một làm lại,
mà đầu tiên khởi từ trong mỗi chúng ta. Chỉ có thể
bắt đầu từ đó…
Những tin tức mơ hồ, những lời truyền miệng không
rõ ràng khiến tôi lo âu hơn, tôi muốn trở về nhà, hôm
nay là mồng bốn Tết, công chức vẫn được lệnh ở
nhà, giờ giới nghiêm vẫn như cũ, người ta vẫn tìm
cách ra đường được tới mức có thể đi, những tiếng
súng vẫn nổ ở khu Gò-vấp, Gia-định, Hàng-xanh, và
mạn dưới là Ngã-bảy, Sư Vạn Hạnh, Minh Mạng,
Phú-thọ, Phú-lâm… Người ta nói về những toán
cộng quân tìm cách chạy theo những toán người tị
nạn, trước đó chúng đã xé nhiều sổ gia đình, căn
cước của dân chúng, đột nhập nhà thương Nhi Đồng,
một vài toán nhỏ xâm nhập khu Bàn-cờ tuyên
truyền, với những lời nhắc đi nhắc lại giống nhau
khoảng mươi dòng được học thuộc, đó là những cán
bộ khoảng mười bốn, mười lăm tuổi gồm cả phụ nữ.
Tin về một vài cán bộ tại Bàn-cờ, Cầu Ông Lãnh bị
dân chúng bắt sống đánh chết. Buổi trưa nắng đục,
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 28 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 28
những ngọn khói cao phía Ngã-bảy, Gò-vấp khiến
tôi nóng ruột lo âu, nhà mình, nhà những người thân
có thoát ngọn lửa hung tàn không. Nhiều vùng ngoại
ô vẫn hoàn toàn mất liên lạc. Buổi chiều tôi trở về
nhà theo đường Đa-kao, nơi cầu Bông từng đoàn
người từ phía Gia-định chạy sang, nơi cửa một tiệm
bánh mì người ta bu quanh tranh nhau mua. Một vài
cửa tiệm hủ tiếu mở cửa, giá cắt cổ với tô hủ tiếu
lỏng bỏng những nước trong veo. Đường Trần
Quang Khải bị cô lập nơi bót cảnh sát, trên các cửa
rạp chớp bóng vẫn còn những quảng cáo cho các
phim đầu năm với những dòng chữ chúc Tết. Tôi
quay trở lại đường Hiền Vương, rẽ xuống Hai Bà
Trưng, cầu Kiệu bị chận lại, tôi rẽ Yên Đổ, không có
lối sang, tôi rẽ Công Lý trở về Trương Minh Giảng,
những con đường vắng hoe, những chuyến xe tuần
tiễu, xe cứu thương và xe nhặt xác chạy trên con
đường không người, trên lề đường nơi nào cũng còn
vương đầy xác pháo hồng, cùng đó những đống rác
cao nghệu hôi thối, trước những cửa nhà, bên những
đống rác nhiều khóm hoa cúc vàng, thược dược héo
những ngọn khói cao phía Ngã-bảy, Gò-vấp khiến
tôi nóng ruột lo âu, nhà mình, nhà những người thân
có thoát ngọn lửa hung tàn không. Nhiều vùng ngoại
ô vẫn hoàn toàn mất liên lạc. Buổi chiều tôi trở về
nhà theo đường Đa-kao, nơi cầu Bông từng đoàn
người từ phía Gia-định chạy sang, nơi cửa một tiệm
bánh mì người ta bu quanh tranh nhau mua. Một vài
cửa tiệm hủ tiếu mở cửa, giá cắt cổ với tô hủ tiếu
lỏng bỏng những nước trong veo. Đường Trần
Quang Khải bị cô lập nơi bót cảnh sát, trên các cửa
rạp chớp bóng vẫn còn những quảng cáo cho các
phim đầu năm với những dòng chữ chúc Tết. Tôi
quay trở lại đường Hiền Vương, rẽ xuống Hai Bà
Trưng, cầu Kiệu bị chận lại, tôi rẽ Yên Đổ, không có
lối sang, tôi rẽ Công Lý trở về Trương Minh Giảng,
những con đường vắng hoe, những chuyến xe tuần
tiễu, xe cứu thương và xe nhặt xác chạy trên con
đường không người, trên lề đường nơi nào cũng còn
vương đầy xác pháo hồng, cùng đó những đống rác
cao nghệu hôi thối, trước những cửa nhà, bên những
đống rác nhiều khóm hoa cúc vàng, thược dược héo
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 29 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 29
rũ. Đó là những tặng vật của ngày Tết để lại trên
đường phố hoang vu. Thất lạc, chết chóc, nhà cháy,
đói… những người từ ngoại ô trở vào hỏi nơi tạm trú
và trạm tiếp tế. Một người đàn ông đứng tuổi nói tới
cảnh trở về khu nhà mình ở gần Cầu Sơn: thúi quá,
cách xa tôi đã thấy thúi, không về được, người vật
chết trong những căn nhà đổ, cháy… Một người nói,
ở Phú-nhuận dọc theo đường rầy xác chết ngổn
ngang, đường rầy bật tung… Một người nói, ở dưới
nghĩa trang Đô-thành người ta đào những hố lớn lấp
nhiều người xuống bằng xe ủi đất. Xóm tôi ở đêm
trước chúng về tuyên truyền dân chúng khua thùng
sắt tây, bắn bị thương một tên, chúng rút chạy xuống
lạch bỏ lại hai chiếc xuồng, nhiều con ngõ được rào
bít lại. Nhiều nhà đông nghịt vì người ở những vùng
lửa đạn chạy về tá túc. Những bà nội trợ kiểm điểm
lại gạo, dầu, nước mắm… Trong hơn hai mươi năm
trời nay lúc nào người dân Việt cũng sống trong thắc
thỏm, lo âu, sửa soạn… những biến cố dồn dập trong
một tình cảnh kinh hoàng, nghẹt thở cho nên chừng
như ai cũng phòng bị, sống như trong những truyện
rũ. Đó là những tặng vật của ngày Tết để lại trên
đường phố hoang vu. Thất lạc, chết chóc, nhà cháy,
đói… những người từ ngoại ô trở vào hỏi nơi tạm trú
và trạm tiếp tế. Một người đàn ông đứng tuổi nói tới
cảnh trở về khu nhà mình ở gần Cầu Sơn: thúi quá,
cách xa tôi đã thấy thúi, không về được, người vật
chết trong những căn nhà đổ, cháy… Một người nói,
ở Phú-nhuận dọc theo đường rầy xác chết ngổn
ngang, đường rầy bật tung… Một người nói, ở dưới
nghĩa trang Đô-thành người ta đào những hố lớn lấp
nhiều người xuống bằng xe ủi đất. Xóm tôi ở đêm
trước chúng về tuyên truyền dân chúng khua thùng
sắt tây, bắn bị thương một tên, chúng rút chạy xuống
lạch bỏ lại hai chiếc xuồng, nhiều con ngõ được rào
bít lại. Nhiều nhà đông nghịt vì người ở những vùng
lửa đạn chạy về tá túc. Những bà nội trợ kiểm điểm
lại gạo, dầu, nước mắm… Trong hơn hai mươi năm
trời nay lúc nào người dân Việt cũng sống trong thắc
thỏm, lo âu, sửa soạn… những biến cố dồn dập trong
một tình cảnh kinh hoàng, nghẹt thở cho nên chừng
như ai cũng phòng bị, sống như trong những truyện
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 30 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 30
trinh thám nghẹt thở, có lẽ vì vậy những người Việt
không còn thích đọc truyện trinh thám nữa vì đã
sống hơn cả trinh thám; tình, tiền, máu, nước mắt,
đàn bà những cái đó làm thành những chất liệu trinh
thám. Ngoài những cái đó người Việt còn phải sống
với những chất liệu khác nữa: tham vọng, quyền lực,
những chất liệu cao độ nghẹt thở, chết chóc… Trong
lúc tôi cùng bao nhiêu người khác với những lo âu
chồng chất, nhìn đứa trẻ tha thủi hất chân trong
những đống xác pháo tìm kiếm, chắc nó muốn tìm
những chiếc pháo xịt, tôi thấy như mình đã mất đi
một cái gì, những đứa trẻ ấy rồi đây nó có quên đi
được nó đã lớn lên trong một tình cảnh như thế nào
không? Và đến khi nó lớn cuộc chiến này đã hết
chưa? Tôi mong cho tới lúc nó lớn sẽ còn đi tìm
những chiếc pháo như hiện nay thay vì phải chơi với
súng đạn, nghe những tiếng nổ chát chúa.
Nước Việt Nam ta rồi đây phải xây dựng như thế
nào? Sơn nhắc tôi ở Huế khi về hãy viết về quê
hương ngày mai đó: nhà ở, vườn cây, lối đi, y phục
trong một nước Việt tương lai phải như thế nào? Một
trinh thám nghẹt thở, có lẽ vì vậy những người Việt
không còn thích đọc truyện trinh thám nữa vì đã
sống hơn cả trinh thám; tình, tiền, máu, nước mắt,
đàn bà những cái đó làm thành những chất liệu trinh
thám. Ngoài những cái đó người Việt còn phải sống
với những chất liệu khác nữa: tham vọng, quyền lực,
những chất liệu cao độ nghẹt thở, chết chóc… Trong
lúc tôi cùng bao nhiêu người khác với những lo âu
chồng chất, nhìn đứa trẻ tha thủi hất chân trong
những đống xác pháo tìm kiếm, chắc nó muốn tìm
những chiếc pháo xịt, tôi thấy như mình đã mất đi
một cái gì, những đứa trẻ ấy rồi đây nó có quên đi
được nó đã lớn lên trong một tình cảnh như thế nào
không? Và đến khi nó lớn cuộc chiến này đã hết
chưa? Tôi mong cho tới lúc nó lớn sẽ còn đi tìm
những chiếc pháo như hiện nay thay vì phải chơi với
súng đạn, nghe những tiếng nổ chát chúa.
Nước Việt Nam ta rồi đây phải xây dựng như thế
nào? Sơn nhắc tôi ở Huế khi về hãy viết về quê
hương ngày mai đó: nhà ở, vườn cây, lối đi, y phục
trong một nước Việt tương lai phải như thế nào? Một
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 31 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 31
đền thờ Việt Nam phải ra sao? Có phải chúng ta
muốn mang đến một hy vọng trong tình cảnh đen tối
hiện tại? Có phải chúng ta tự tìm cách an ủi chúng
ta? Còn thực tại này thì sao? Đó là điều tôi muốn
được hỏi những người anh em. Cho tới khi tôi viết
những dòng này vẫn còn những người đang chết,
súng vẫn nổ…
K. thân mến, khi tôi viết cho anh những dòng này thì
trên tờ lịch ghi ngày mồng mười Tết, chúng ta chia
tay vừa đúng 11 ngày, sáng sớm tinh mơ, sương
muối lạnh buốt, trời chạng vạng ở Huế chúng ta đã
uống những cà phê sữa trong sân ga chia tay nhau,
mới đây mà tưởng như đã xa lắm, có lẽ vì chúng ta
cũng như mọi người đã phải sống những giờ phút dài
nhất trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, bao nhiêu
biến cố đã xảy ra, bao nhiêu người đã chết, bao
nhiêu gia đình đã tan nát, bao nhiêu viên đạn đã nổ
thay cho những tiếng pháo đầu xuân, và tôi đang cố
hình dung, tự hỏi: Huế bây giờ ra sao, các bạn hữu
mình ra sao? Những trận chiến đã diễn ra trên đường
Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, cầu Trường-tiền, cửa
đền thờ Việt Nam phải ra sao? Có phải chúng ta
muốn mang đến một hy vọng trong tình cảnh đen tối
hiện tại? Có phải chúng ta tự tìm cách an ủi chúng
ta? Còn thực tại này thì sao? Đó là điều tôi muốn
được hỏi những người anh em. Cho tới khi tôi viết
những dòng này vẫn còn những người đang chết,
súng vẫn nổ…
K. thân mến, khi tôi viết cho anh những dòng này thì
trên tờ lịch ghi ngày mồng mười Tết, chúng ta chia
tay vừa đúng 11 ngày, sáng sớm tinh mơ, sương
muối lạnh buốt, trời chạng vạng ở Huế chúng ta đã
uống những cà phê sữa trong sân ga chia tay nhau,
mới đây mà tưởng như đã xa lắm, có lẽ vì chúng ta
cũng như mọi người đã phải sống những giờ phút dài
nhất trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, bao nhiêu
biến cố đã xảy ra, bao nhiêu người đã chết, bao
nhiêu gia đình đã tan nát, bao nhiêu viên đạn đã nổ
thay cho những tiếng pháo đầu xuân, và tôi đang cố
hình dung, tự hỏi: Huế bây giờ ra sao, các bạn hữu
mình ra sao? Những trận chiến đã diễn ra trên đường
Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, cầu Trường-tiền, cửa
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 32 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 32
Thượng-tứ, Đông-ba… những nơi mà mấy ngày
trước chúng ta đã từng đi dạo, từng ngồi uống cà phê
nói những chuyện nghiêm trọng và nhiều chuyện
tầm phào khác? Trận chiến cũng đã tới con đường
Hòa Bình có căn nhà êm ấm của gia đình Cường, lan
tới quán cà phê Cô Dung, quán cà phê Mợ Tôn, quán
bún bò mà nhiều người biết tiếng dưới hầm nhà Sẹc?
Những gói thuốc nổ đã làm sập cầu Trường Tiền
những nhịp cong trắng soi mình xuống dòng Hương-
giang, làm gục cầu Bạch Hổ trên đó có con đường
sắt xuyên Việt? Tôi cố nhớ, cố hình dung xem với
trận chiến đang diễn ra đó đã làm khuôn mặt Huế
hôm nay như thế nào nhưng quả thật tôi không thể
hình dung ra được. Có điều chắc chắn trong vòng
mười ngày qua lửa đạn đã trở lại Huế…
K. còn nhớ không, trong những ngày cuối năm ngắn
ngủi, ngồi giữa những bạn bè tôi đã nói với anh tất
cả những gì tôi nghĩ một cách thiết tha. Tôi cũng xác
nhận với K. rằng: tôi không chấp nhận cộng sản, tôi
cũng không có một ảo tưởng gì về nó. Tôi đã phải
nói trước như vậy với K. để sau đó chúng ta có thể
Thượng-tứ, Đông-ba… những nơi mà mấy ngày
trước chúng ta đã từng đi dạo, từng ngồi uống cà phê
nói những chuyện nghiêm trọng và nhiều chuyện
tầm phào khác? Trận chiến cũng đã tới con đường
Hòa Bình có căn nhà êm ấm của gia đình Cường, lan
tới quán cà phê Cô Dung, quán cà phê Mợ Tôn, quán
bún bò mà nhiều người biết tiếng dưới hầm nhà Sẹc?
Những gói thuốc nổ đã làm sập cầu Trường Tiền
những nhịp cong trắng soi mình xuống dòng Hương-
giang, làm gục cầu Bạch Hổ trên đó có con đường
sắt xuyên Việt? Tôi cố nhớ, cố hình dung xem với
trận chiến đang diễn ra đó đã làm khuôn mặt Huế
hôm nay như thế nào nhưng quả thật tôi không thể
hình dung ra được. Có điều chắc chắn trong vòng
mười ngày qua lửa đạn đã trở lại Huế…
K. còn nhớ không, trong những ngày cuối năm ngắn
ngủi, ngồi giữa những bạn bè tôi đã nói với anh tất
cả những gì tôi nghĩ một cách thiết tha. Tôi cũng xác
nhận với K. rằng: tôi không chấp nhận cộng sản, tôi
cũng không có một ảo tưởng gì về nó. Tôi đã phải
nói trước như vậy với K. để sau đó chúng ta có thể
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 33 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 33
nói với nhau một cách rõ ràng. Điều này K. cũng xác
nhận với tôi. Con người cộng sản cho đến nay đã trở
thành một con người lạc hậu, nó không còn là giai
đoạn của những Gorki, Lỗ Tấn… của những ngày
khởi đầu cách mạng, chúng ta cũng xác nhận kinh
nghiệm mà cuộc cách mạng vô sản đã mang đến cho
chúng ta. Chúng ta - bằng năng lực và sáng suốt của
tuổi trẻ - đã nhìn thấy những khuyết điểm, những tệ
trạng ở phần đất và xã hội chúng ta đang sống, chính
trong môi trường đó chúng ta tin rằng chúng ta có
thể làm được một cái gì. Có thể tôi là một người lạc
quan, như K. đã thấy, nhất là khi tôi nói với K.:
những người quốc gia ở miền Nam, chúng ta là hy
vọng của thế giới này, chúng ta đang phải chịu
những thử thách, hy sinh lớn lao nhất, chúng ta có
kinh nghiệm của cả hai con đường hư hỏng, chúng
ta, mỗi người đều cầm nắm nhiều sự thật trong tay,
chính điều đó khiến chúng ta yếu, nhưng cũng chính
điều đó khiến chúng ta giữ được chúng ta không lao
xuống vực thẳm… những anh em miền Bắc của
chúng ta cùng những người cộng sản khác tại miền
nói với nhau một cách rõ ràng. Điều này K. cũng xác
nhận với tôi. Con người cộng sản cho đến nay đã trở
thành một con người lạc hậu, nó không còn là giai
đoạn của những Gorki, Lỗ Tấn… của những ngày
khởi đầu cách mạng, chúng ta cũng xác nhận kinh
nghiệm mà cuộc cách mạng vô sản đã mang đến cho
chúng ta. Chúng ta - bằng năng lực và sáng suốt của
tuổi trẻ - đã nhìn thấy những khuyết điểm, những tệ
trạng ở phần đất và xã hội chúng ta đang sống, chính
trong môi trường đó chúng ta tin rằng chúng ta có
thể làm được một cái gì. Có thể tôi là một người lạc
quan, như K. đã thấy, nhất là khi tôi nói với K.:
những người quốc gia ở miền Nam, chúng ta là hy
vọng của thế giới này, chúng ta đang phải chịu
những thử thách, hy sinh lớn lao nhất, chúng ta có
kinh nghiệm của cả hai con đường hư hỏng, chúng
ta, mỗi người đều cầm nắm nhiều sự thật trong tay,
chính điều đó khiến chúng ta yếu, nhưng cũng chính
điều đó khiến chúng ta giữ được chúng ta không lao
xuống vực thẳm… những anh em miền Bắc của
chúng ta cùng những người cộng sản khác tại miền
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 34 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 34
Nam chỉ có trong tay một sự thật, chỉ nhìn thấy một
con đường, bởi vậy lúc này họ khỏe hơn chúng ta,
nhưng chính con đường độc nhất đó, sự thật độc nhất
đó đang đưa họ tới vực thẳm vì đó là sức khỏe của
cuồng tín… Tôi thành thật tin như vậy. Anh đã đọc
cho tôi nghe những bài thơ phản chiến, tôi và K. đã
cùng đọc những lời kêu gọi của những giáo sư khoa
bảng về việc kéo dài hưu chiến vô hạn định…
Chúng ta đã nói về cảnh huống dân tộc ta trong cuộc
chiến tàn khốc này. Tôi cũng đã nói với K. hãy giữ
những ý kiến riêng của mình nếu tin đó là đúng,
nhưng không được ngụy biện, không bao giờ đòi
người khác phải chấp nhận ý kiến của mình…
Những điều đó liên hệ với nhau nói lên một sự thật:
chấp nhận cuộc chiến, chiến đấu và phấn đấu trong
bao dung, với con tim và khối óc của một người.
K. thân mến, cuộc chiến đã không chỉ diễn ra trong
những đồng ruộng núi đồi, cuộc chiến đã diễn ra
ngay trên những đường phố quen thuộc, sự thật nói
lên đây là một cuộc chiến không có trận tuyến, bao
nhiêu bế tắc, bao nhiêu mâu thuẫn, bao nhiêu quyền
Nam chỉ có trong tay một sự thật, chỉ nhìn thấy một
con đường, bởi vậy lúc này họ khỏe hơn chúng ta,
nhưng chính con đường độc nhất đó, sự thật độc nhất
đó đang đưa họ tới vực thẳm vì đó là sức khỏe của
cuồng tín… Tôi thành thật tin như vậy. Anh đã đọc
cho tôi nghe những bài thơ phản chiến, tôi và K. đã
cùng đọc những lời kêu gọi của những giáo sư khoa
bảng về việc kéo dài hưu chiến vô hạn định…
Chúng ta đã nói về cảnh huống dân tộc ta trong cuộc
chiến tàn khốc này. Tôi cũng đã nói với K. hãy giữ
những ý kiến riêng của mình nếu tin đó là đúng,
nhưng không được ngụy biện, không bao giờ đòi
người khác phải chấp nhận ý kiến của mình…
Những điều đó liên hệ với nhau nói lên một sự thật:
chấp nhận cuộc chiến, chiến đấu và phấn đấu trong
bao dung, với con tim và khối óc của một người.
K. thân mến, cuộc chiến đã không chỉ diễn ra trong
những đồng ruộng núi đồi, cuộc chiến đã diễn ra
ngay trên những đường phố quen thuộc, sự thật nói
lên đây là một cuộc chiến không có trận tuyến, bao
nhiêu bế tắc, bao nhiêu mâu thuẫn, bao nhiêu quyền
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 35 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 35
lợi, bao nhiêu tranh chấp đang dồn chứa trên quê
hương này. Sức chúng ta có hạn, trong tầm sức có
được chúng ta làm việc. Nếu mỗi người chúng ta đều
như thế chúng ta sẽ làm thành một sức mạnh lớn.
Tôi mong mỏi cho tới khi những dòng chữ này đến
được với K. cuộc chiến đã đến một giai đoạn khác,
K. vẫn không thay đổi, K. vẫn còn là những người
sống sót cùng với những bạn hữu khác. Chúng ta
phải sống, sống cho tới lúc chúng ta có thể vừa làm
việc, vừa có giờ nghỉ ngơi dẫn người vợ hiền, đàn
con nhỏ đi dạo trên những bến sông và nhìn thấy
cuộc chiến này như một dĩ vãng không bao giờ
muốn nhắc lại, đó là niềm mong ước của tôi và chắc
cũng là niềm mong ước của K. và những người Việt
khác…
(2-68)
(1): Trích 10 năm Giáo Dục Đại Học Huế. Đặc san 1968
lợi, bao nhiêu tranh chấp đang dồn chứa trên quê
hương này. Sức chúng ta có hạn, trong tầm sức có
được chúng ta làm việc. Nếu mỗi người chúng ta đều
như thế chúng ta sẽ làm thành một sức mạnh lớn.
Tôi mong mỏi cho tới khi những dòng chữ này đến
được với K. cuộc chiến đã đến một giai đoạn khác,
K. vẫn không thay đổi, K. vẫn còn là những người
sống sót cùng với những bạn hữu khác. Chúng ta
phải sống, sống cho tới lúc chúng ta có thể vừa làm
việc, vừa có giờ nghỉ ngơi dẫn người vợ hiền, đàn
con nhỏ đi dạo trên những bến sông và nhìn thấy
cuộc chiến này như một dĩ vãng không bao giờ
muốn nhắc lại, đó là niềm mong ước của tôi và chắc
cũng là niềm mong ước của K. và những người Việt
khác…
(2-68)
(1): Trích 10 năm Giáo Dục Đại Học Huế. Đặc san 1968
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 36 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 36
Đi bên những xác người
1
Đà-nẵng 9-3. Tôi đã tới được nơi tôi mong muốn tới.
Trời không có nắng, trời xám thấp… Trên chuyến
máy bay những câu chuyện về biến cố được nói nhỏ
cho những người ngồi gần bên nghe, những gương
mặt bùi ngùi, nhiều hành khách từ Phan-thiết muốn
trở lại Quảng-ngãi đã phải vào Sài-gòn, từ Sài-gòn đi
Đà-nẵng, rồi từ Đà-nẵng trở lại Quảng-ngãi. Những
hỏi thăm về đường đi, về những người nào đó, nhà ở
Đi bên những xác người
1
Đà-nẵng 9-3. Tôi đã tới được nơi tôi mong muốn tới.
Trời không có nắng, trời xám thấp… Trên chuyến
máy bay những câu chuyện về biến cố được nói nhỏ
cho những người ngồi gần bên nghe, những gương
mặt bùi ngùi, nhiều hành khách từ Phan-thiết muốn
trở lại Quảng-ngãi đã phải vào Sài-gòn, từ Sài-gòn đi
Đà-nẵng, rồi từ Đà-nẵng trở lại Quảng-ngãi. Những
hỏi thăm về đường đi, về những người nào đó, nhà ở
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 37 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 37
chỗ này chỗ khác. Không có chuyện gì ngoài chuyện
những tang tóc, nhà người này cháy, người kia
chết… Từ máy bay nhìn xuống, trên những ngọn núi
tôi có thể nhận thấy những hố bom, những vùng
rừng bị cháy, những ngôi làng với những lũy tre,
những hàng rào và những nền nhà… Cuộc chiến
không vắng mặt ở một nơi nào. Phi trường mênh
mông những mái nhà xám, những máy bay, tiếng nói
người nữ chiêu đãi lạc lõng… Chúng tôi được dẫn
qua những lối đi có hàng rào kẽm gai, vượt qua
những hầm cá nhân… Ba chuyến xe ca cũ kỹ chờ
đợi. Những người bịt mắt ngồi xổm trong một
khoảng sân trống… Chuyến xe chạy ngang qua
những vùng phố ngoại ô, những mái nhà tôn thấp,
tạm bợ, đường không hề đi. Viện bảo tàng Chàm
đóng cửa, những người lính hờm súng. Đài tử sĩ
đang xây cất. Căn nhà đầu tiên tôi bước vào, chiếc
hầm trú ẩn với những bao cát chất cao chiếm hết nửa
gian phòng bên cạnh chiếc giường ngủ. Chiến tranh
lặng lẽ thân mật chung quanh mỗi người. Những
cánh diều giấy xanh đỏ trong lòng phố, những chiếc
chỗ này chỗ khác. Không có chuyện gì ngoài chuyện
những tang tóc, nhà người này cháy, người kia
chết… Từ máy bay nhìn xuống, trên những ngọn núi
tôi có thể nhận thấy những hố bom, những vùng
rừng bị cháy, những ngôi làng với những lũy tre,
những hàng rào và những nền nhà… Cuộc chiến
không vắng mặt ở một nơi nào. Phi trường mênh
mông những mái nhà xám, những máy bay, tiếng nói
người nữ chiêu đãi lạc lõng… Chúng tôi được dẫn
qua những lối đi có hàng rào kẽm gai, vượt qua
những hầm cá nhân… Ba chuyến xe ca cũ kỹ chờ
đợi. Những người bịt mắt ngồi xổm trong một
khoảng sân trống… Chuyến xe chạy ngang qua
những vùng phố ngoại ô, những mái nhà tôn thấp,
tạm bợ, đường không hề đi. Viện bảo tàng Chàm
đóng cửa, những người lính hờm súng. Đài tử sĩ
đang xây cất. Căn nhà đầu tiên tôi bước vào, chiếc
hầm trú ẩn với những bao cát chất cao chiếm hết nửa
gian phòng bên cạnh chiếc giường ngủ. Chiến tranh
lặng lẽ thân mật chung quanh mỗi người. Những
cánh diều giấy xanh đỏ trong lòng phố, những chiếc
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 38 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 38
đuôi diều với giấy đủ màu đỏ mắc lại trên những sợi
dây điện bay theo chiều gió như một cánh chim lạ
tơi tả trên một hoang địa có những ngọn cây khô.
Đêm Ba-mươi Tết súng cũng đã nổ ở đây, một người
đàn ông nói. Bọn nó vào không nổi, chỉ có vùng
Hòa-cường bị thiệt hại, hồi bọn nó đi rồi người ta
kéo xác lên, nhìn hai mươi mấy xác chết nằm còng
queo trở về đêm ngủ nhắm mắt lại là thấy người
chết… Người chết. Người chết. Kẻ mất đầu. Kẻ
không còn chân tay. Kẻ cháy thui. Những xác chết
nhiều khi không còn gây nổi những xúc động.
Buổi chiều mưa bay. Phố xám. Những lo âu. Còn lại
quãng đường 15 phút đường máy bay. Những
chuyến xe phải nối đuôi nhau chạy vào những ngày
không được biết trước. Tôi nhớ tới chuyến xe lửa
ngày nào vượt qua những hầm tối, vượt qua ven bờ
cát, ven đồi hùng vĩ đưa tôi dời khỏi Huế vào đây.
Bây giờ xe lửa không còn chạy nữa, thiếu mùi khói
than ngột ngạt nhưng thân mật, thiếu tiếng còi kéo
dài vang lên, thiếu tiếng sắt chát chúa cọ sát vào
nhau.
đuôi diều với giấy đủ màu đỏ mắc lại trên những sợi
dây điện bay theo chiều gió như một cánh chim lạ
tơi tả trên một hoang địa có những ngọn cây khô.
Đêm Ba-mươi Tết súng cũng đã nổ ở đây, một người
đàn ông nói. Bọn nó vào không nổi, chỉ có vùng
Hòa-cường bị thiệt hại, hồi bọn nó đi rồi người ta
kéo xác lên, nhìn hai mươi mấy xác chết nằm còng
queo trở về đêm ngủ nhắm mắt lại là thấy người
chết… Người chết. Người chết. Kẻ mất đầu. Kẻ
không còn chân tay. Kẻ cháy thui. Những xác chết
nhiều khi không còn gây nổi những xúc động.
Buổi chiều mưa bay. Phố xám. Những lo âu. Còn lại
quãng đường 15 phút đường máy bay. Những
chuyến xe phải nối đuôi nhau chạy vào những ngày
không được biết trước. Tôi nhớ tới chuyến xe lửa
ngày nào vượt qua những hầm tối, vượt qua ven bờ
cát, ven đồi hùng vĩ đưa tôi dời khỏi Huế vào đây.
Bây giờ xe lửa không còn chạy nữa, thiếu mùi khói
than ngột ngạt nhưng thân mật, thiếu tiếng còi kéo
dài vang lên, thiếu tiếng sắt chát chúa cọ sát vào
nhau.
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 39 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 39
Những cửa tửu điếm màu sơn lòe loẹt, chỉ còn lại vẻ
tiêu điều… Một người nói thời vàng son đã trôi
qua… Vàng son thật ư? Vàng son cho ai? Giấc ngủ
chập chờn trong căn nhà lạ. Những tiếng máy bay
lên xuống không ngừng. Tiếng đại bác từ ngoài biển
bắn vào trong núi…
2
Sáng hôm sau. Mãi trưa mới biết có chuyến công-
voa vượt đèo sáng nay tới Huế. Trời mưa. Tôi lang
thang trong nhiều đường phố lạ. Tôi không nhớ gì về
những con đường ngày xưa đã đi qua. Không một
chút gì. Những học sinh từng tốp trên đường phố
tham dự cuộc lạc quyên cứu trợ đồng bào Huế.
Những khẩu hiệu trên tường, căng ngang qua đường
phố… Anh đi gìn giữ quê hương, phần em đắp lũy
đào mương diệt thù… Ngồi trong quán cà phê nhìn
sang cửa nhà thờ, buổi sáng chủ nhật, bên này một
đầu máy xe cam-nhông kéo theo sau một thùng xe
lớn như một toa xe lửa, những đứa con gái quần áo
diêm dúa, son phấn, đứng ngồi. Người tài xế cao lớn,
Những cửa tửu điếm màu sơn lòe loẹt, chỉ còn lại vẻ
tiêu điều… Một người nói thời vàng son đã trôi
qua… Vàng son thật ư? Vàng son cho ai? Giấc ngủ
chập chờn trong căn nhà lạ. Những tiếng máy bay
lên xuống không ngừng. Tiếng đại bác từ ngoài biển
bắn vào trong núi…
2
Sáng hôm sau. Mãi trưa mới biết có chuyến công-
voa vượt đèo sáng nay tới Huế. Trời mưa. Tôi lang
thang trong nhiều đường phố lạ. Tôi không nhớ gì về
những con đường ngày xưa đã đi qua. Không một
chút gì. Những học sinh từng tốp trên đường phố
tham dự cuộc lạc quyên cứu trợ đồng bào Huế.
Những khẩu hiệu trên tường, căng ngang qua đường
phố… Anh đi gìn giữ quê hương, phần em đắp lũy
đào mương diệt thù… Ngồi trong quán cà phê nhìn
sang cửa nhà thờ, buổi sáng chủ nhật, bên này một
đầu máy xe cam-nhông kéo theo sau một thùng xe
lớn như một toa xe lửa, những đứa con gái quần áo
diêm dúa, son phấn, đứng ngồi. Người tài xế cao lớn,
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 40 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 40
da trắng, mắt xanh, chiếc mũ lưỡi trai màu biển, đội
trượt về phía sau gáy, nụ cười, những tiếng nói,
chiếc tay ngoắc, chuyến xe trong cõi hồng trần như
bay… Còn ở bên kia đèo? Còn ở ngoài xa thành
phố? Còn ở những xóm quê?
5
Huế 13-3. Rời Huế ngày 29-1. Hơn một tháng sau
gặp lại. Chiếc C.130 bỏ tôi xuống phi trường những
người lạ. Không còn những người ngồi bên quầy
hàng. Không còn có những chiếc nem xanh, những
chiếc tré treo trên kệ, không còn những chai la-de.
Chỉ còn những người lạ. Mấy học sinh, mấy bà sơ
đứng áp nơi những cửa kính vỡ chờ đợi một chuyến
đi tình cờ may rủi nào đó… Lóng ngóng trong
những hàng kẽm gai. Những chiếc xe lướt nhanh
trên khoảng sân bụi đỏ. Tôi tưởng như lạc tới một
nơi nào. Buổi trưa nắng hanh, khô khan… Chiếc xe
vận tải đưa ra khỏi phi trường, ngừng lại trong một
khu chợ thưa thớt… Tôi hiểu dần ra. Người bạn
đồng hành độc nhất, như một định mệnh, đó là người
da trắng, mắt xanh, chiếc mũ lưỡi trai màu biển, đội
trượt về phía sau gáy, nụ cười, những tiếng nói,
chiếc tay ngoắc, chuyến xe trong cõi hồng trần như
bay… Còn ở bên kia đèo? Còn ở ngoài xa thành
phố? Còn ở những xóm quê?
5
Huế 13-3. Rời Huế ngày 29-1. Hơn một tháng sau
gặp lại. Chiếc C.130 bỏ tôi xuống phi trường những
người lạ. Không còn những người ngồi bên quầy
hàng. Không còn có những chiếc nem xanh, những
chiếc tré treo trên kệ, không còn những chai la-de.
Chỉ còn những người lạ. Mấy học sinh, mấy bà sơ
đứng áp nơi những cửa kính vỡ chờ đợi một chuyến
đi tình cờ may rủi nào đó… Lóng ngóng trong
những hàng kẽm gai. Những chiếc xe lướt nhanh
trên khoảng sân bụi đỏ. Tôi tưởng như lạc tới một
nơi nào. Buổi trưa nắng hanh, khô khan… Chiếc xe
vận tải đưa ra khỏi phi trường, ngừng lại trong một
khu chợ thưa thớt… Tôi hiểu dần ra. Người bạn
đồng hành độc nhất, như một định mệnh, đó là người
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 41 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 41
đã gặp tôi hôm tới Huế lần trước… Cám ơn những
may mắn đã giúp tôi tới được đây như mong ước.
Chuyến xe lam hai người chạy như bay trên con
đường vắng, thoát khỏi những khu có làng xóm,
cánh đồng lúa xanh. Những cột sắt cao. Có lúc chiếc
xe chạy uốn éo. Tôi kêu lên: coi chừng. Người tài
xế, da mặt đen sạm, tóc bù rối, hai tay vững vàng
ngó lại, mặt nghiêm trang: từ sáng tới giờ có hai vụ
mìn nổ, hai chết, sáu bị thương… Tôi chạy vậy
phòng hờ… Người đồng hành nhìn tôi. Cả hai không
nói. Những chiếc cầu êm ả đã gẫy, những chiếc cầu
mới vượt cao khỏi mặt đường. Một chiếc xe lam
ngược chiều chở theo chiếc quan tài màu tro thừa ra
phía sau. Một người đàn bà ngồi bên… Những hàng
rào đang được làm lại. Một chiếc quan tài nhỏ dán
giấy đỏ, hai người khiêng trên một khúc tre tươi.
Con nhà ai? Sao không có người khóc? Một chiếc
quan tài để trên chiếc xe kéo. Một người đàn ông
phía trước, một người đàn bà phía sau đang tìm cách
vượt sang bên kia đường… Địa ngục đã mở ra…
An-cựu, khu chợ sầm uất hôm nào còn lại những
đã gặp tôi hôm tới Huế lần trước… Cám ơn những
may mắn đã giúp tôi tới được đây như mong ước.
Chuyến xe lam hai người chạy như bay trên con
đường vắng, thoát khỏi những khu có làng xóm,
cánh đồng lúa xanh. Những cột sắt cao. Có lúc chiếc
xe chạy uốn éo. Tôi kêu lên: coi chừng. Người tài
xế, da mặt đen sạm, tóc bù rối, hai tay vững vàng
ngó lại, mặt nghiêm trang: từ sáng tới giờ có hai vụ
mìn nổ, hai chết, sáu bị thương… Tôi chạy vậy
phòng hờ… Người đồng hành nhìn tôi. Cả hai không
nói. Những chiếc cầu êm ả đã gẫy, những chiếc cầu
mới vượt cao khỏi mặt đường. Một chiếc xe lam
ngược chiều chở theo chiếc quan tài màu tro thừa ra
phía sau. Một người đàn bà ngồi bên… Những hàng
rào đang được làm lại. Một chiếc quan tài nhỏ dán
giấy đỏ, hai người khiêng trên một khúc tre tươi.
Con nhà ai? Sao không có người khóc? Một chiếc
quan tài để trên chiếc xe kéo. Một người đàn ông
phía trước, một người đàn bà phía sau đang tìm cách
vượt sang bên kia đường… Địa ngục đã mở ra…
An-cựu, khu chợ sầm uất hôm nào còn lại những
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 42 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 42
đống gạch vụn, chiếc cầu hôm nào gục xuống dòng
nước… Tôi bàng hoàng, còn trong kia, nơi sắp tới,
trong những khu phố… Những ngôi biệt thự với
những lỗ thủng lớn, những mảnh tường chơ vơ,
những cánh cửa mở rộng không bóng người, trên
đường những người đi ngơ ngác… Cầu Trường
Tiền, giữa dòng nước hai nhịp chúc xuống làm thành
những đường đi dốc trước khi bước xuống chiếc cầu
nổi, những chiếc xe đạp vác lên vai, những người già
run rẩy giữ lấy chiếc dây thừng. Hôm nay người ta
ra giữa dòng nước giặt giũ, rửa tay chân… Những
vành khăn sô thấp thoáng… Hai chiếc mộ bên góc
đường, một mộ bia bằng giấy cắt từ một chiếc thùng
sữa nào. Bốn năm mộ khác nơi Thương Bạc, những
chân hương đỏ, không một mộ bia. Rạp Hưng Đạo,
tờ quảng cáo phim chiếu trong ngày tết: Le Temps du
Massacre. Cuốn phim coi hai lần: một ở Sài-gòn,
một tại Huế đêm 29 tết… Một mối thù… Thằng
người bằng bìa cầm khẩu súng còn toòng teng trên
cửa rạp, phía trong không còn một cái ghế, không
còn một miếng tôn trên mái… Ngồi trong Cà phê
đống gạch vụn, chiếc cầu hôm nào gục xuống dòng
nước… Tôi bàng hoàng, còn trong kia, nơi sắp tới,
trong những khu phố… Những ngôi biệt thự với
những lỗ thủng lớn, những mảnh tường chơ vơ,
những cánh cửa mở rộng không bóng người, trên
đường những người đi ngơ ngác… Cầu Trường
Tiền, giữa dòng nước hai nhịp chúc xuống làm thành
những đường đi dốc trước khi bước xuống chiếc cầu
nổi, những chiếc xe đạp vác lên vai, những người già
run rẩy giữ lấy chiếc dây thừng. Hôm nay người ta
ra giữa dòng nước giặt giũ, rửa tay chân… Những
vành khăn sô thấp thoáng… Hai chiếc mộ bên góc
đường, một mộ bia bằng giấy cắt từ một chiếc thùng
sữa nào. Bốn năm mộ khác nơi Thương Bạc, những
chân hương đỏ, không một mộ bia. Rạp Hưng Đạo,
tờ quảng cáo phim chiếu trong ngày tết: Le Temps du
Massacre. Cuốn phim coi hai lần: một ở Sài-gòn,
một tại Huế đêm 29 tết… Một mối thù… Thằng
người bằng bìa cầm khẩu súng còn toòng teng trên
cửa rạp, phía trong không còn một cái ghế, không
còn một miếng tôn trên mái… Ngồi trong Cà phê
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 43 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 43
Phấn, lon bia lạnh, những người nháo nhác, chiếc xe
hốt rác không ngừng nghỉ, bụi đỏ quạch, những
mảnh tường, những mặt nhà cháy đen, sụp đổ…
Những nền nhà phơi ra, những cột kèo màu gỗ cũ
phơi trống trải. Chợ Đông Ba, khuôn chợ mới vượt
lên cao giữa những đống gạch vụn… Ven bờ sông
Gia-hội mấy ngôi mộ nằm bên đường. Con đường
Phan Bội Châu, những đống gạch vụn ngoài đường,
những chiếc xe hốt gạch, tiếng động cơ khó chịu.
Khoảng đất trống, hôm nào còn cái sạp Loto làm
bằng tôn với những tấm lá cọt nay chỉ còn lại
khoảng đất hoang, sáu cái mộ, trên một mộ có một
chiếc dù màu đỏ (chiếc hoa của một người tình nào
đã héo rũ?). Một nấm mộ, bên những chân hương
tấm hình nhỏ chụp một gia đình có những đứa trẻ.
Những mộ bia bằng bìa cứng, có chiếc được bao lại
bằng một lần nhựa trong. Cổng thành Đông Ba,
chiếc tháp Chàm nào đó trong những vùng đổ nát.
Những hố lớn phía ngoài, chiếc xe ủi đất đang hoạt
động, những gạch vụn, qua chiếc cửa lưu thông độc
nhất, những tiếng xe, bụi, người chen chúc. Hai dãy
Phấn, lon bia lạnh, những người nháo nhác, chiếc xe
hốt rác không ngừng nghỉ, bụi đỏ quạch, những
mảnh tường, những mặt nhà cháy đen, sụp đổ…
Những nền nhà phơi ra, những cột kèo màu gỗ cũ
phơi trống trải. Chợ Đông Ba, khuôn chợ mới vượt
lên cao giữa những đống gạch vụn… Ven bờ sông
Gia-hội mấy ngôi mộ nằm bên đường. Con đường
Phan Bội Châu, những đống gạch vụn ngoài đường,
những chiếc xe hốt gạch, tiếng động cơ khó chịu.
Khoảng đất trống, hôm nào còn cái sạp Loto làm
bằng tôn với những tấm lá cọt nay chỉ còn lại
khoảng đất hoang, sáu cái mộ, trên một mộ có một
chiếc dù màu đỏ (chiếc hoa của một người tình nào
đã héo rũ?). Một nấm mộ, bên những chân hương
tấm hình nhỏ chụp một gia đình có những đứa trẻ.
Những mộ bia bằng bìa cứng, có chiếc được bao lại
bằng một lần nhựa trong. Cổng thành Đông Ba,
chiếc tháp Chàm nào đó trong những vùng đổ nát.
Những hố lớn phía ngoài, chiếc xe ủi đất đang hoạt
động, những gạch vụn, qua chiếc cửa lưu thông độc
nhất, những tiếng xe, bụi, người chen chúc. Hai dãy
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 44 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 44
nhà hai bên: những nền gạch, vài khoảng tường, vài
chiếc cột còn sót… Như thế đã xong… mộ bên dọc
đường, năm sáu chiếc một trong những vườn nhỏ,
phía trong những hàng cây xanh. Thấp thoáng vượt
lên tươi tắn những bông đào, những bông hồng đỏ
thắm như những giọt máu còn lơ lửng trong không
gian… Căn nhà hôm nào còn đây, vườn cây xanh,
giếng nước, nụ cười bùi ngùi… Trải qua một cuộc
bể dâu…
9
N. cố gắng đi khắp thành phố trong chiều nay để
xem chiến tranh tàn phá Huế đến độ nào. Đường sá
trơn ướt và nhớp bẩn. Hai bên đường những hàng
cây cháy sém, hoặc đen sì, hoặc gẫy ngã, mà lẽ ra
mùa này chúng phải xanh tốt với cành lá mới thay.
N. chỉ có thể nói tới cỏ cây. Những sự rùng rợn khác
N. không muốn biết, không muốn nghe, cũng không
muốn tưởng tượng… giờ đây không muốn tâm thần
bị ám ảnh nỗi kinh khiếp ấy nữa. N. muốn quên,
muốn kể lể, muốn thật nhiều được yêu mến những
nhà hai bên: những nền gạch, vài khoảng tường, vài
chiếc cột còn sót… Như thế đã xong… mộ bên dọc
đường, năm sáu chiếc một trong những vườn nhỏ,
phía trong những hàng cây xanh. Thấp thoáng vượt
lên tươi tắn những bông đào, những bông hồng đỏ
thắm như những giọt máu còn lơ lửng trong không
gian… Căn nhà hôm nào còn đây, vườn cây xanh,
giếng nước, nụ cười bùi ngùi… Trải qua một cuộc
bể dâu…
9
N. cố gắng đi khắp thành phố trong chiều nay để
xem chiến tranh tàn phá Huế đến độ nào. Đường sá
trơn ướt và nhớp bẩn. Hai bên đường những hàng
cây cháy sém, hoặc đen sì, hoặc gẫy ngã, mà lẽ ra
mùa này chúng phải xanh tốt với cành lá mới thay.
N. chỉ có thể nói tới cỏ cây. Những sự rùng rợn khác
N. không muốn biết, không muốn nghe, cũng không
muốn tưởng tượng… giờ đây không muốn tâm thần
bị ám ảnh nỗi kinh khiếp ấy nữa. N. muốn quên,
muốn kể lể, muốn thật nhiều được yêu mến những
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 45 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 45
kẻ còn sống sót chung quanh. Ở trong thành phố này
anh thấy N. may mắn hay rủi ro? N. thì không tiếc,
không trách gì. Huế ngày trước dịu dàng êm ả quá đã
nuôi dưỡng tâm hồn N. từ lúc ra đời. N. sẽ ở đây để
thấy mình trưởng thành dần dần trong khung cảnh
mới mà tan nát hết nỗi yên vui cũ.
Bóng tối đã chùng xuống, bầu trời độc một màu xám
và không có mây. Tất cả im lặng, trong thoáng chốc
N. thấy lại sự bình thản và bước ra cổng, bóng tối
che lấp sự hoang tàn. Đèn đường hư. Chỉ còn những
vì sao là vẫn thắp sáng. Thỉnh thoảng trái sáng làm
rực trời, N. thấy bóng lá rọi trên cột trụ chiếc cổng,
trên thân thể, dưới mặt đất, trí óc như chao đi chao
lại. Có một cái gì đó vừa rỗng không vừa nặng nề,
anh sẽ không hiểu. N muốn cay mắt. Trở vào nhà,
đốt cây nến, N. phải viết, tại sao lại cho anh. Người
ta càng trưởng thành càng khó ưa, lại nữa, anh tỉnh
táo quá. Không được thế. N. tin anh chẳng đến đỗi
nào… Chẳng ai thế được cái bóng mình soi trên
gương. Anh không thể khóc được bằng mắt người
khác… Ngày hồi cư không hiểu mừng ít hay nhiều.
kẻ còn sống sót chung quanh. Ở trong thành phố này
anh thấy N. may mắn hay rủi ro? N. thì không tiếc,
không trách gì. Huế ngày trước dịu dàng êm ả quá đã
nuôi dưỡng tâm hồn N. từ lúc ra đời. N. sẽ ở đây để
thấy mình trưởng thành dần dần trong khung cảnh
mới mà tan nát hết nỗi yên vui cũ.
Bóng tối đã chùng xuống, bầu trời độc một màu xám
và không có mây. Tất cả im lặng, trong thoáng chốc
N. thấy lại sự bình thản và bước ra cổng, bóng tối
che lấp sự hoang tàn. Đèn đường hư. Chỉ còn những
vì sao là vẫn thắp sáng. Thỉnh thoảng trái sáng làm
rực trời, N. thấy bóng lá rọi trên cột trụ chiếc cổng,
trên thân thể, dưới mặt đất, trí óc như chao đi chao
lại. Có một cái gì đó vừa rỗng không vừa nặng nề,
anh sẽ không hiểu. N muốn cay mắt. Trở vào nhà,
đốt cây nến, N. phải viết, tại sao lại cho anh. Người
ta càng trưởng thành càng khó ưa, lại nữa, anh tỉnh
táo quá. Không được thế. N. tin anh chẳng đến đỗi
nào… Chẳng ai thế được cái bóng mình soi trên
gương. Anh không thể khóc được bằng mắt người
khác… Ngày hồi cư không hiểu mừng ít hay nhiều.
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 46 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 46
Có con bồ câu nằm chết giữa sân. Anh tìm dịp về mà
xem. Thật chẳng còn gì, chỉ còn gạch vụn nhất là ở
phố chính. Căn nhà N. may không thay đổi mấy
nhưng mất hẳn vẻ đầm ấm, cây vẫn xanh và giếng
nước thì trong hơn…
10
Những khoảng tường thành bị phá vỡ, màu gạch
phơi đỏ. Con đường những tường rêu phong không
bóng người. Ngày xưa những ông vua và những
hoàng hậu đi trên những con đường này. Bây giờ có
hai người. Người đàn bà mặc áo màu tro ngồi giữa
điện Thái Hòa, không còn chiếc ngai vàng vô ích.
Còn lại những gạch vụn, lỗ hổng trên mái. Hãy im đi
trái tim khó bảo. Tôi nói với tôi, hãy ngủ ngon trái
tim đã khô, với nỗi bùi ngùi lặng lẽ… Khổ để biết
những người khác đã phải sống như thế nào.
12
Tôi không mang một cái gì đến cho những người
thân quen. Tôi mang tiếng nói của một người xa đến
Có con bồ câu nằm chết giữa sân. Anh tìm dịp về mà
xem. Thật chẳng còn gì, chỉ còn gạch vụn nhất là ở
phố chính. Căn nhà N. may không thay đổi mấy
nhưng mất hẳn vẻ đầm ấm, cây vẫn xanh và giếng
nước thì trong hơn…
10
Những khoảng tường thành bị phá vỡ, màu gạch
phơi đỏ. Con đường những tường rêu phong không
bóng người. Ngày xưa những ông vua và những
hoàng hậu đi trên những con đường này. Bây giờ có
hai người. Người đàn bà mặc áo màu tro ngồi giữa
điện Thái Hòa, không còn chiếc ngai vàng vô ích.
Còn lại những gạch vụn, lỗ hổng trên mái. Hãy im đi
trái tim khó bảo. Tôi nói với tôi, hãy ngủ ngon trái
tim đã khô, với nỗi bùi ngùi lặng lẽ… Khổ để biết
những người khác đã phải sống như thế nào.
12
Tôi không mang một cái gì đến cho những người
thân quen. Tôi mang tiếng nói của một người xa đến
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 47 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 47
một thành phố đã mất, đã bị cô lập trong những ngày
tháng đằng đẵng… Tôi mang đến những lời thăm
hỏi với ý muốn chia xẻ phần nào những cay đắng.
Tôi mang đến những tâm sự. Mái ngói đã được sửa
lại. Vết đạn còn trên tường, trên khung bố, trên nền
tranh. Những ngày tản cư, con chó vàng quanh quẩn
trong căn nhà vắng gặm những góc tranh cho đỡ
buồn miệng. Chậu cúc còn lại những tàu lá héo khô.
Chúng tôi đã cố chọn một chiếc chậu không sứt,
nhưng bây giờ thì nó đã bể hẳn một nửa. Những câu
chuyện. Bao nhiêu sự việc đã diễn ra trong căn nhà
nhỏ bé đó. Tôi chỉ thấy được phần nào những điều
mà người khác phải sống. Đứa bé sinh thiếu tháng
trong những ngày loạn. Căn nhà thu hẹp lại. Những
tiếng nói nhỏ cho những người nơi hiên đủ nghe.
Ngọn nến trắng cháy leo lét trên bàn. Những ngọn
cây bí mật chốc chốc ánh hỏa châu làm sáng lên qua
những khoảng cách. Cơn ác mộng còn nặng trĩu trên
cái nhìn, trong tiếng nói, trên khuôn mặt, qua khói
thuốc ngập ngừng, trong di động nhẹ nhàng chậm
chạp. Những khoảng im lặng kéo dài lắng nghe như
một thành phố đã mất, đã bị cô lập trong những ngày
tháng đằng đẵng… Tôi mang đến những lời thăm
hỏi với ý muốn chia xẻ phần nào những cay đắng.
Tôi mang đến những tâm sự. Mái ngói đã được sửa
lại. Vết đạn còn trên tường, trên khung bố, trên nền
tranh. Những ngày tản cư, con chó vàng quanh quẩn
trong căn nhà vắng gặm những góc tranh cho đỡ
buồn miệng. Chậu cúc còn lại những tàu lá héo khô.
Chúng tôi đã cố chọn một chiếc chậu không sứt,
nhưng bây giờ thì nó đã bể hẳn một nửa. Những câu
chuyện. Bao nhiêu sự việc đã diễn ra trong căn nhà
nhỏ bé đó. Tôi chỉ thấy được phần nào những điều
mà người khác phải sống. Đứa bé sinh thiếu tháng
trong những ngày loạn. Căn nhà thu hẹp lại. Những
tiếng nói nhỏ cho những người nơi hiên đủ nghe.
Ngọn nến trắng cháy leo lét trên bàn. Những ngọn
cây bí mật chốc chốc ánh hỏa châu làm sáng lên qua
những khoảng cách. Cơn ác mộng còn nặng trĩu trên
cái nhìn, trong tiếng nói, trên khuôn mặt, qua khói
thuốc ngập ngừng, trong di động nhẹ nhàng chậm
chạp. Những khoảng im lặng kéo dài lắng nghe như
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 48 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 48
đã lâu lắm. Tiếng cười đầy ắp trong căn nhà, ánh
sáng chan hòa trên những khoảng màu rực rỡ, tiếng
nói mang theo giọng cười… K. chịu tang một ông
chú. S. đã chạy khỏi căn nhà sập mái tới thư viện
ngồi im trong những đêm, những ngày lạnh cóng
không nhắm mắt giữa những người khác. Q. chạy
thoát khỏi vùng Gia-hội đầy những họng súng hờm
sẵn và những hố sâu đã đào chờ đợi, lần theo những
con phố tối tăm đầy xác người chết và gạch ngói. T.
mất tích, tin nói về một xác chết đã được nhận
thấy… C. rút mình nằm trong căn nhà tối, rồi theo
những người cùng xóm dời khỏi khu vực lửa đạn,
ngày về không bao nhiêu, trong đêm đốt đuốc cùng
người em đưa người vợ trẻ vào trong trại binh giữa
những loạt súng còn chát chúa, đứa con gái ra đời
trong những ngày tháng kinh hoàng với một cái tên
thời cuộc: Dạ Châu… Căn nhà phía sau, cách
khoảng hơn trăm thước, đạn đại bác rớt xuống bảy
người trong căn nhà chết hết, nấm mộ chung còn
ngoài sân nhà. Người ở núi lạc quan: về ở luôn,
trước sau gì cũng phải vác súng… X. đã quên, đó là
đã lâu lắm. Tiếng cười đầy ắp trong căn nhà, ánh
sáng chan hòa trên những khoảng màu rực rỡ, tiếng
nói mang theo giọng cười… K. chịu tang một ông
chú. S. đã chạy khỏi căn nhà sập mái tới thư viện
ngồi im trong những đêm, những ngày lạnh cóng
không nhắm mắt giữa những người khác. Q. chạy
thoát khỏi vùng Gia-hội đầy những họng súng hờm
sẵn và những hố sâu đã đào chờ đợi, lần theo những
con phố tối tăm đầy xác người chết và gạch ngói. T.
mất tích, tin nói về một xác chết đã được nhận
thấy… C. rút mình nằm trong căn nhà tối, rồi theo
những người cùng xóm dời khỏi khu vực lửa đạn,
ngày về không bao nhiêu, trong đêm đốt đuốc cùng
người em đưa người vợ trẻ vào trong trại binh giữa
những loạt súng còn chát chúa, đứa con gái ra đời
trong những ngày tháng kinh hoàng với một cái tên
thời cuộc: Dạ Châu… Căn nhà phía sau, cách
khoảng hơn trăm thước, đạn đại bác rớt xuống bảy
người trong căn nhà chết hết, nấm mộ chung còn
ngoài sân nhà. Người ở núi lạc quan: về ở luôn,
trước sau gì cũng phải vác súng… X. đã quên, đó là
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 49 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 49
điều không ai mong muốn, đó là điều không ai chờ
đợi, và đáng lẽ các anh phải hiểu rằng các anh không
thể nào ở lại đây được. Tại sao các anh nhầm lẫn
như thế, tại sao các anh lạc quan như thế, có thật các
anh tin tưởng như thế không? Những tên gọi được
nhắc đến, những thảm kịch được khơi dậy. Và N.
lặng lẽ với nụ cười bùi ngùi: em không biết gì hết,
không nhớ gì hết…
13
“Đêm hôm đó tôi sang bên nhà S. uống rượu với một
số bạn, rồi cùng đánh bài cho vui, lúc đó chẳng ai
nghĩ tới chuyện đánh nhau hay chiến tranh gì hết…
Khoảng mười một giờ đêm mồng một, nghĩ tới thằng
con mình ra về, lúc ở trên đường mình thấy có gì
khác thường, đường vắng ngắt, hôm đó không có
giới nghiêm, khi ngang qua cổng thành thấy có
những người lạ đứng gác, lúc đó súng chưa nổ, nghĩa
là bọn ở núi đã vào từ lúc nào không biết. Về sau
được biết, sau đó độ nửa giờ B. cũng dời nhà S. qua
cầu, về bên Phú-cam thì bị bắt. (B. nhắn về cho
điều không ai mong muốn, đó là điều không ai chờ
đợi, và đáng lẽ các anh phải hiểu rằng các anh không
thể nào ở lại đây được. Tại sao các anh nhầm lẫn
như thế, tại sao các anh lạc quan như thế, có thật các
anh tin tưởng như thế không? Những tên gọi được
nhắc đến, những thảm kịch được khơi dậy. Và N.
lặng lẽ với nụ cười bùi ngùi: em không biết gì hết,
không nhớ gì hết…
13
“Đêm hôm đó tôi sang bên nhà S. uống rượu với một
số bạn, rồi cùng đánh bài cho vui, lúc đó chẳng ai
nghĩ tới chuyện đánh nhau hay chiến tranh gì hết…
Khoảng mười một giờ đêm mồng một, nghĩ tới thằng
con mình ra về, lúc ở trên đường mình thấy có gì
khác thường, đường vắng ngắt, hôm đó không có
giới nghiêm, khi ngang qua cổng thành thấy có
những người lạ đứng gác, lúc đó súng chưa nổ, nghĩa
là bọn ở núi đã vào từ lúc nào không biết. Về sau
được biết, sau đó độ nửa giờ B. cũng dời nhà S. qua
cầu, về bên Phú-cam thì bị bắt. (B. nhắn về cho
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 50 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 50
người dì: coi như đã chết. Vành khăn sô không vấn
trên mái tóc xanh cho người tình đã đính hôn).
Nghĩa là họ đã vào nhiều nơi trong đêm đó. Bốn năm
giờ thì nghe súng nổ, những tiếng nổ thật khó chịu,
nghe như những tiếng súng ma, không biết ở gần hay
xa. Và từ đó cho tới sáng hôm sau nhiều tiếng súng,
sáng mồng hai Tết nhiều người còn không biết là
những người ở núi đã giữ thành phố, nhiều người
còn mặc quần áo Tết ra đường… Ai cũng khiếp.
Nhiều người không biết ra sao. Khi thấy những
người trên núi về nhiều người ngạc nhiên, nhưng ai
cũng nghĩ họ chỉ về trong một hai ngày mà thôi, vì ai
cũng biết không cách nào họ ở lại được. Hỏi những
người ở núi, mới đầu họ nói về 3 ngày, sau nói 7
ngày, sau lại nói 10 ngày… Thời gian kéo dài làm
cho nhiều người phải tính tới chuyện chạy khỏi.
Nhất là tới khi nghe họ nói về ở luôn. Những tò mò
ngày đầu trở thành lo sợ, không ai còn muốn nghĩ tới
chuyện ra đường nữa, mọi người bắt đầu tìm nơi an
toàn... Nhiều chuyện xẩy ra ngoài sự tưởng tượng.
Cô Đ. Tr., một sinh viên, xưa kia cô ở Huế là một
người dì: coi như đã chết. Vành khăn sô không vấn
trên mái tóc xanh cho người tình đã đính hôn).
Nghĩa là họ đã vào nhiều nơi trong đêm đó. Bốn năm
giờ thì nghe súng nổ, những tiếng nổ thật khó chịu,
nghe như những tiếng súng ma, không biết ở gần hay
xa. Và từ đó cho tới sáng hôm sau nhiều tiếng súng,
sáng mồng hai Tết nhiều người còn không biết là
những người ở núi đã giữ thành phố, nhiều người
còn mặc quần áo Tết ra đường… Ai cũng khiếp.
Nhiều người không biết ra sao. Khi thấy những
người trên núi về nhiều người ngạc nhiên, nhưng ai
cũng nghĩ họ chỉ về trong một hai ngày mà thôi, vì ai
cũng biết không cách nào họ ở lại được. Hỏi những
người ở núi, mới đầu họ nói về 3 ngày, sau nói 7
ngày, sau lại nói 10 ngày… Thời gian kéo dài làm
cho nhiều người phải tính tới chuyện chạy khỏi.
Nhất là tới khi nghe họ nói về ở luôn. Những tò mò
ngày đầu trở thành lo sợ, không ai còn muốn nghĩ tới
chuyện ra đường nữa, mọi người bắt đầu tìm nơi an
toàn... Nhiều chuyện xẩy ra ngoài sự tưởng tượng.
Cô Đ. Tr., một sinh viên, xưa kia cô ở Huế là một
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 51 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 51
người hết sức dễ thương, sau đó cô ta đi Sài-gòn,
học y khoa, hai năm thi đều rớt, cô ta trở lại Huế đầu
năm học rồi và học văn khoa, trở về cô ta khác hẳn
khi trước, trong giới trẻ thấy cô là một người sống
theo đợt sống mới, đi xe Mô-by-lét, điều mà ở Huế
người ta không nghĩ được, không những thế cô ta
còn giao du với nhiều thanh niên khác... đến lúc biến
cố mọi người thấy cô ta mặc quần jean đeo súng và
chạy cùng khắp trong thành phố, nhiều người bị cô
ta chỉ vào mặt và tất nhiên nhiều hậu quả đã xẩy ra...
Sau đó nghe nói cô ta bị thương và được một thanh
niên khác chở đi, nhưng đã chết... Gia đình ông Đ.
thì ở đây ai cũng biết hết.
Không thể hiểu, có một cái gì vô lý, không thể ngờ
có những sự việc, người này hôm nay thế này, hôm
sau khác, hôm nay mình tưởng họ như thế này, hôm
sau thấy thế khác… Cho nên bây giờ người ta thấy
có một cái gì nghi ngờ, không dám tin, không dám tỏ
thái độ với ai, không dám nói với ai vì có thể chính
người đó có những sự thật khác, không như mình
đứng từ ngoài nhìn vào... Tan hoang hết, phân tán
người hết sức dễ thương, sau đó cô ta đi Sài-gòn,
học y khoa, hai năm thi đều rớt, cô ta trở lại Huế đầu
năm học rồi và học văn khoa, trở về cô ta khác hẳn
khi trước, trong giới trẻ thấy cô là một người sống
theo đợt sống mới, đi xe Mô-by-lét, điều mà ở Huế
người ta không nghĩ được, không những thế cô ta
còn giao du với nhiều thanh niên khác... đến lúc biến
cố mọi người thấy cô ta mặc quần jean đeo súng và
chạy cùng khắp trong thành phố, nhiều người bị cô
ta chỉ vào mặt và tất nhiên nhiều hậu quả đã xẩy ra...
Sau đó nghe nói cô ta bị thương và được một thanh
niên khác chở đi, nhưng đã chết... Gia đình ông Đ.
thì ở đây ai cũng biết hết.
Không thể hiểu, có một cái gì vô lý, không thể ngờ
có những sự việc, người này hôm nay thế này, hôm
sau khác, hôm nay mình tưởng họ như thế này, hôm
sau thấy thế khác… Cho nên bây giờ người ta thấy
có một cái gì nghi ngờ, không dám tin, không dám tỏ
thái độ với ai, không dám nói với ai vì có thể chính
người đó có những sự thật khác, không như mình
đứng từ ngoài nhìn vào... Tan hoang hết, phân tán
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 52 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 52
hết, những người đi, những người ở lại, những lựa
chọn. Có điều người ta không thể đứng ở giữa được.
Người ta không muốn là nạn nhân của tất cả. Người
ta chọn để làm nạn nhân của một bên.
Cuối cùng rồi bọn mình phải tản cư, mỗi người hai
cái va-ly, thì cũng chạy quanh chứ biết đi đâu, may
có người quen ở dưới gần Sư đoàn, xuống đó gặp
nhiều người quen, không phải là nhà mình nên có
nhiều chuyện khó chịu... Nhưng làm sao được. Cô
em ngồi lặng khóc. Đạn bắn ở ngoài thằng con
không chịu nằm xuống, mỗi lần nằm là nó khóc.
Những cái chết thật nhanh chóng. Ở trong nhà mọi
người vẫn sinh hoạt bỗng nghe tiếng nổ, rồi một
người đàn bà kêu lên ở ngoài sân, chạy ra thấy bà ta
ngã xuống chết. Hết sức kinh hoàng, cũng như phía
sau nhà đó, bảy người cùng chết, những ngày đó
chẳng ai chết mà có được quan tài. Người ta lo đào
một cái huyệt vùi xuống cho xong. Tội nghiệp, một
bà vợ ở xóm trên này, ông chồng bị bắt đi, bị bắn
chết, bắn chết trước mặt, rồi trận đánh tới, bà vợ chỉ
còn đủ thời giờ kéo xác ông chồng về bỏ trong
hết, những người đi, những người ở lại, những lựa
chọn. Có điều người ta không thể đứng ở giữa được.
Người ta không muốn là nạn nhân của tất cả. Người
ta chọn để làm nạn nhân của một bên.
Cuối cùng rồi bọn mình phải tản cư, mỗi người hai
cái va-ly, thì cũng chạy quanh chứ biết đi đâu, may
có người quen ở dưới gần Sư đoàn, xuống đó gặp
nhiều người quen, không phải là nhà mình nên có
nhiều chuyện khó chịu... Nhưng làm sao được. Cô
em ngồi lặng khóc. Đạn bắn ở ngoài thằng con
không chịu nằm xuống, mỗi lần nằm là nó khóc.
Những cái chết thật nhanh chóng. Ở trong nhà mọi
người vẫn sinh hoạt bỗng nghe tiếng nổ, rồi một
người đàn bà kêu lên ở ngoài sân, chạy ra thấy bà ta
ngã xuống chết. Hết sức kinh hoàng, cũng như phía
sau nhà đó, bảy người cùng chết, những ngày đó
chẳng ai chết mà có được quan tài. Người ta lo đào
một cái huyệt vùi xuống cho xong. Tội nghiệp, một
bà vợ ở xóm trên này, ông chồng bị bắt đi, bị bắn
chết, bắn chết trước mặt, rồi trận đánh tới, bà vợ chỉ
còn đủ thời giờ kéo xác ông chồng về bỏ trong
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 53 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 53
buồng, đóng cửa lại rồi dắt con chạy đạn, mấy hôm
sau mới trở lại được... Ngay trên đường Hiền-nhơn,
cái khoảng ông đã đi qua đó, hai cậu chết từ hôm
nào không biết, khi yên người ta nhờ quần áo mới
biết là hai cậu học sinh, bây giờ còn mồ đó... Chưa
thảm bằng anh chàng tài xế trên chiếc xe dép ở cửa
Đông-ba, anh ta bị bắn chết từ ngay phút đầu, chiếc
xe bị cháy, anh ta ngồi đó trong gần một tháng, ngày
đầu đi qua chỉ thấy còn một bộ xương ngồi trên ghế
trước tay lái...
Ông đã ngang qua cửa Đông-ba rồi chứ gì, trông
khiếp chưa, con đường Mai Thúc Loan có lúc là trận
tuyến đó... Còn phía ngoài thì xác chết nhiều lắm,
hôm qua này người ta còn lo đắp thêm đất lên, vì xác
chết ở đó nhiều lắm... Chỗ nào cũng có xác chết hết.
Người này người khác, ai ở Huế cũng có tang, hoặc
xa hoặc gần, có người chịu một lúc nhiều cái tang,
không còn nước mắt nữa để mà khóc... Người nào
trông cũng thất thần, không còn gì nữa. Nghĩ tới Tết
năm tới, nhà nào cũng có giỗ, ý nghĩa về ngày Tết
đâu còn nữa… Con đường Âm-hồn, hồi thất thủ Huế
buồng, đóng cửa lại rồi dắt con chạy đạn, mấy hôm
sau mới trở lại được... Ngay trên đường Hiền-nhơn,
cái khoảng ông đã đi qua đó, hai cậu chết từ hôm
nào không biết, khi yên người ta nhờ quần áo mới
biết là hai cậu học sinh, bây giờ còn mồ đó... Chưa
thảm bằng anh chàng tài xế trên chiếc xe dép ở cửa
Đông-ba, anh ta bị bắn chết từ ngay phút đầu, chiếc
xe bị cháy, anh ta ngồi đó trong gần một tháng, ngày
đầu đi qua chỉ thấy còn một bộ xương ngồi trên ghế
trước tay lái...
Ông đã ngang qua cửa Đông-ba rồi chứ gì, trông
khiếp chưa, con đường Mai Thúc Loan có lúc là trận
tuyến đó... Còn phía ngoài thì xác chết nhiều lắm,
hôm qua này người ta còn lo đắp thêm đất lên, vì xác
chết ở đó nhiều lắm... Chỗ nào cũng có xác chết hết.
Người này người khác, ai ở Huế cũng có tang, hoặc
xa hoặc gần, có người chịu một lúc nhiều cái tang,
không còn nước mắt nữa để mà khóc... Người nào
trông cũng thất thần, không còn gì nữa. Nghĩ tới Tết
năm tới, nhà nào cũng có giỗ, ý nghĩa về ngày Tết
đâu còn nữa… Con đường Âm-hồn, hồi thất thủ Huế
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 54 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 54
ở đó người ta chạy giẵm lên nhau mà chết, ai ngờ
con đường nay đã đổi tên nhưng vẫn là con đường
nhiều người chết, có những mảnh vườn nhỏ tí mà
năm cái mồ... Không tưởng tượng được. Khiếp
luôn...”
14
Bỗng hỏa châu rực trên nền trời, những tiếng đại bác
vọng xa. Khoảng hiên tối. N. nói tới người bạn gái
mồ côi mẹ phải trông nom đàn em trong khi người
cha lo lắng kiếm sống, nay người cha lại chết... Tội
nghiệp. Lớn lên trong một gia đình khá giả, lúc nào
cũng được nuông chiều, sống trong những điều kiện
êm lành nhất, tới lúc phải sống chung đụng với
những người lạ, trong căn nhà lạ, tiếng động lạ, thiếu
thốn đủ điều... Phải khổ mới biết người khác khổ ra
sao. Chắc chắn đối với tôi đó cũng không bao giờ là
một ước muốn, một mơ tưởng, đó chỉ là một an ủi
cho chính mình và cho người khác. (Chiếc bàn bên
cửa sổ, ngọn đèn trên cành cây khô, chiếc lọ cắm
một bông hồng đỏ, trên miếng vải có một hòn đá
ở đó người ta chạy giẵm lên nhau mà chết, ai ngờ
con đường nay đã đổi tên nhưng vẫn là con đường
nhiều người chết, có những mảnh vườn nhỏ tí mà
năm cái mồ... Không tưởng tượng được. Khiếp
luôn...”
14
Bỗng hỏa châu rực trên nền trời, những tiếng đại bác
vọng xa. Khoảng hiên tối. N. nói tới người bạn gái
mồ côi mẹ phải trông nom đàn em trong khi người
cha lo lắng kiếm sống, nay người cha lại chết... Tội
nghiệp. Lớn lên trong một gia đình khá giả, lúc nào
cũng được nuông chiều, sống trong những điều kiện
êm lành nhất, tới lúc phải sống chung đụng với
những người lạ, trong căn nhà lạ, tiếng động lạ, thiếu
thốn đủ điều... Phải khổ mới biết người khác khổ ra
sao. Chắc chắn đối với tôi đó cũng không bao giờ là
một ước muốn, một mơ tưởng, đó chỉ là một an ủi
cho chính mình và cho người khác. (Chiếc bàn bên
cửa sổ, ngọn đèn trên cành cây khô, chiếc lọ cắm
một bông hồng đỏ, trên miếng vải có một hòn đá
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 55 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 55
màu tím đất, con đường hàng cây lạnh trong đêm
cuối năm, bây giờ con đường những hàng cây xơ
xác, đêm không ánh đèn, không bóng người ngang
qua, ngoài những xác người nằm im lặng quanh đó.
Vạt áo màu thảm cỏ hoa, con đường buổi sáng còn
ngái ngủ, ly cà phê trong quán ven đường, đã thoáng
qua những ngày kinh hoàng không muốn nhắc lại,
nhưng chắc sẽ không quên đi được... Con chim bồ
câu chết trong sân. Không còn chiếc bàn bên cửa sổ,
không còn bông hồng. Chỉ còn lại cánh hoa bưởi
khiêm tốn trên mặt gối và giấc ngủ nôn nao một
ngày nào dời khỏi thành phố thân thuộc những kỷ
niệm ngày ấu thơ...).
Con đường đông vui hôm nào bây giờ là một con
đường bụi, những qua lại vội vàng hấp tấp, những
chiếc nón nghiêng xuống, phía trong, những dãy nhà
chợ hôm nào nay chỉ còn đống gạch vụn, trong đó,
vượt lên cao khung của ngôi chợ mới chơ vơ buồn
rầu trong nền trời xám chì. Sát với đường nhựa
những người đàn bà giấu mặt dưới vành nón ngồi
sau những hàng lặt vặt: ít đồ hộp Mỹ, những gói
màu tím đất, con đường hàng cây lạnh trong đêm
cuối năm, bây giờ con đường những hàng cây xơ
xác, đêm không ánh đèn, không bóng người ngang
qua, ngoài những xác người nằm im lặng quanh đó.
Vạt áo màu thảm cỏ hoa, con đường buổi sáng còn
ngái ngủ, ly cà phê trong quán ven đường, đã thoáng
qua những ngày kinh hoàng không muốn nhắc lại,
nhưng chắc sẽ không quên đi được... Con chim bồ
câu chết trong sân. Không còn chiếc bàn bên cửa sổ,
không còn bông hồng. Chỉ còn lại cánh hoa bưởi
khiêm tốn trên mặt gối và giấc ngủ nôn nao một
ngày nào dời khỏi thành phố thân thuộc những kỷ
niệm ngày ấu thơ...).
Con đường đông vui hôm nào bây giờ là một con
đường bụi, những qua lại vội vàng hấp tấp, những
chiếc nón nghiêng xuống, phía trong, những dãy nhà
chợ hôm nào nay chỉ còn đống gạch vụn, trong đó,
vượt lên cao khung của ngôi chợ mới chơ vơ buồn
rầu trong nền trời xám chì. Sát với đường nhựa
những người đàn bà giấu mặt dưới vành nón ngồi
sau những hàng lặt vặt: ít đồ hộp Mỹ, những gói
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 56 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 56
thuốc, một vài trái su, bó rau... Trên lề đường, phía
ngoài dãy nhà buôn bán sầm uất khi xưa nay cũng
đầy những hàng quán nhỏ, những hàng quán như cố
gắng che khuất phần nào những nền nhà, những căn
nhà trống rỗng. Trên những khung cửa nhà thỉnh
thoảng người ta đọc thấy những hàng chữ phấn, hoặc
viết vội vàng trên những mảnh giấy: nhà này có chủ.
Một xác nhận chua chát. Tôi cũng còn nhìn thấy
những khẩu hiệu đã bị bôi bỏ nhưng chưa mất nét
chữ. Cũng có những hàng chữ khác trong, trước
những dãy nhà như: gia đình tôi vẫn được bình yên...
một lời thông báo cần thiết trong một thành phố đầy
ắp tin đồn. Tôi cũng còn nhìn thấy những tấm biển
khác như: ở đây bán cà phê và bún bò. Những tấm
biển ấy treo nơi cửa những gian nhà sụp đổ nửa
chừng, trong những ngôi nhà trước kia thuộc thành
phần khá giả... Nhiều nữa những hàng chữ, những
khung cảnh như đủ nói lên rất nhiều điều về Huế...
17
Buổi chiều. 15 tháng 3. Tôi và C. chở nhau trên
thuốc, một vài trái su, bó rau... Trên lề đường, phía
ngoài dãy nhà buôn bán sầm uất khi xưa nay cũng
đầy những hàng quán nhỏ, những hàng quán như cố
gắng che khuất phần nào những nền nhà, những căn
nhà trống rỗng. Trên những khung cửa nhà thỉnh
thoảng người ta đọc thấy những hàng chữ phấn, hoặc
viết vội vàng trên những mảnh giấy: nhà này có chủ.
Một xác nhận chua chát. Tôi cũng còn nhìn thấy
những khẩu hiệu đã bị bôi bỏ nhưng chưa mất nét
chữ. Cũng có những hàng chữ khác trong, trước
những dãy nhà như: gia đình tôi vẫn được bình yên...
một lời thông báo cần thiết trong một thành phố đầy
ắp tin đồn. Tôi cũng còn nhìn thấy những tấm biển
khác như: ở đây bán cà phê và bún bò. Những tấm
biển ấy treo nơi cửa những gian nhà sụp đổ nửa
chừng, trong những ngôi nhà trước kia thuộc thành
phần khá giả... Nhiều nữa những hàng chữ, những
khung cảnh như đủ nói lên rất nhiều điều về Huế...
17
Buổi chiều. 15 tháng 3. Tôi và C. chở nhau trên
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 57 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 57
chiếc xe gắn máy sang Gia-hội, khu vực được coi
như có nhiều nạn nhân nhất của biến cố. Cầu Gia-hội
vẫn còn đó ngoài một lỗ thủng trên cầu. Con phố
quen thuộc vẫn còn nguyên, có thể nói trên khung
cảnh Gia-hội không có một bề mặt điêu tàn, chúng
tôi vượt sâu mãi xuống con đường đi Bãi Dâu,
nhưng sau chót chúng tôi theo con đường nhỏ hai
bên có những hàng rào cây xanh thấp, con đường
mỗi lúc một vắng, sự vắng lặng ghê khiếp, tôi không
gặp một người nào trên đường đi, chúng tôi vào
trường Gia-hội, nơi có những hầm chôn người nhiều
nhất. Trước mặt trường là một cái hồ rộng, một con
đường nhỏ vòng vào, chung quanh cây cối um tùm,
không một bóng người, ngôi nhà ở giữa đã sạt hẳn
mặt tiền, trên đó có một ngọn cờ cắm ngả nghiêng,
tay mặt là một dãy nhà hai tầng mới xây, nước vôi
còn mới, những cửa kính bể, bên tay trái là mấy căn
nhà thấp. Khoảng sân đất rộng, phía trong, nơi tay
trái còn những ngôi mả mới. C. nói đó là nơi đã có
nhiều người chết, một số xác không nhận được hiện
còn ở đó. Bên tay mặt, phía đầu dãy nhà hai tầng sát
chiếc xe gắn máy sang Gia-hội, khu vực được coi
như có nhiều nạn nhân nhất của biến cố. Cầu Gia-hội
vẫn còn đó ngoài một lỗ thủng trên cầu. Con phố
quen thuộc vẫn còn nguyên, có thể nói trên khung
cảnh Gia-hội không có một bề mặt điêu tàn, chúng
tôi vượt sâu mãi xuống con đường đi Bãi Dâu,
nhưng sau chót chúng tôi theo con đường nhỏ hai
bên có những hàng rào cây xanh thấp, con đường
mỗi lúc một vắng, sự vắng lặng ghê khiếp, tôi không
gặp một người nào trên đường đi, chúng tôi vào
trường Gia-hội, nơi có những hầm chôn người nhiều
nhất. Trước mặt trường là một cái hồ rộng, một con
đường nhỏ vòng vào, chung quanh cây cối um tùm,
không một bóng người, ngôi nhà ở giữa đã sạt hẳn
mặt tiền, trên đó có một ngọn cờ cắm ngả nghiêng,
tay mặt là một dãy nhà hai tầng mới xây, nước vôi
còn mới, những cửa kính bể, bên tay trái là mấy căn
nhà thấp. Khoảng sân đất rộng, phía trong, nơi tay
trái còn những ngôi mả mới. C. nói đó là nơi đã có
nhiều người chết, một số xác không nhận được hiện
còn ở đó. Bên tay mặt, phía đầu dãy nhà hai tầng sát
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 58 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 58
với bờ tre cũng còn những nấm mồ. (Những ngày
đầu tiên, sau khi tiếng súng ngừng nổ, người ta đã đổ
xô tới đó nhìn mặt những người chết đã nát, nhiều
xác để bừa bãi, mặt che bằng những tàu lá chuối,
bằng những tờ báo, những con chó quanh quẩn,
những người bao khẩu nhìn ngó…). Không một
bóng người, tôi cảm thấy như có một sự đe dọa nào.
Hai đứa vội vàng leo lên xe phóng chạy. Con đường
nhỏ cong queo, những bờ tường cây, những căn nhà
kín cửa, không một người ngoài đường… Khu đất
trống hình tam giác của khu Mả Ông Trạng, vườn
hoa với những chiếc ghế đá dưới những tàn cây um
tùm hôm nào nay không còn một khoảng trống, toàn
những mồ mả, một người đàn bà đang lúi húi thu
vén cho một ngôi mộ mới. Chúng tôi lại gần, những
nén hương thắp bên một tấm ảnh nhỏ để dưới đất,
hình một cô gái có khuôn mặt xinh tươi, tôi hỏi một
cậu trai mặc áo đen đứng gần đó, cậu là em của cô
gái, người đàn bà là chị. Khuôn mặt buồn rầu, nước
mắt chạy quanh, bà chỉ vào căn nhà phía bên kia
đường: đó là căn nhà của bà, đó là căn nhà của cô T.
với bờ tre cũng còn những nấm mồ. (Những ngày
đầu tiên, sau khi tiếng súng ngừng nổ, người ta đã đổ
xô tới đó nhìn mặt những người chết đã nát, nhiều
xác để bừa bãi, mặt che bằng những tàu lá chuối,
bằng những tờ báo, những con chó quanh quẩn,
những người bao khẩu nhìn ngó…). Không một
bóng người, tôi cảm thấy như có một sự đe dọa nào.
Hai đứa vội vàng leo lên xe phóng chạy. Con đường
nhỏ cong queo, những bờ tường cây, những căn nhà
kín cửa, không một người ngoài đường… Khu đất
trống hình tam giác của khu Mả Ông Trạng, vườn
hoa với những chiếc ghế đá dưới những tàn cây um
tùm hôm nào nay không còn một khoảng trống, toàn
những mồ mả, một người đàn bà đang lúi húi thu
vén cho một ngôi mộ mới. Chúng tôi lại gần, những
nén hương thắp bên một tấm ảnh nhỏ để dưới đất,
hình một cô gái có khuôn mặt xinh tươi, tôi hỏi một
cậu trai mặc áo đen đứng gần đó, cậu là em của cô
gái, người đàn bà là chị. Khuôn mặt buồn rầu, nước
mắt chạy quanh, bà chỉ vào căn nhà phía bên kia
đường: đó là căn nhà của bà, đó là căn nhà của cô T.
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 59 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 59
cô gái 20 tuổi đầu, bây giờ đã nằm trong lòng đất.
Cô đã chết cùng với hai người thân trong gia đình.
Xác tìm thấy trong trường Gia-hội. (Ngày đó những
người có súng đi tới cửa, nhìn vào căn nhà, tiếng nói
đến với cô gái: trong nhà có đàn ông không? Nỗi
kinh hoàng đến với cô, có đàn ông không. Có.
Những người thân của cô. Việc gì sẽ xảy ra sau đó.
Cô gái giọng luống cuống lo âu cố gắng trong gian
dối cần thiết: không có. Những người lạ mặt mở cửa
xông vào: hai người đàn ông. Lúc đó cô nghĩ gì? Lo
âu như thế nào? Ba người cùng bị dẫn đi cùng những
người khác. Sau đó, trong ngôi trường học, cái chết.
Và bây giờ nấm mộ với những giọt nước mắt trên
má, trên môi người chị, tiếng nói nghẹn ngào với
người em trai mới lớn…). Bao nhiêu cái chết. Bao
nhiêu tiếng thét la. (Những đàn ông, những đàn bà
lần lượt tới một bàn giấy, những lời nói khoan hồng
bao dung, tờ giấy nhỏ, có chữ ký bỏ trong túi trở về
nhà, sau đó tới trình diện và không trở về… Những
người nhạy cảm, trong đêm lần khỏi nhà, vượt khu
phố, vượt qua sông thoát đi, những tiếng súng ma
cô gái 20 tuổi đầu, bây giờ đã nằm trong lòng đất.
Cô đã chết cùng với hai người thân trong gia đình.
Xác tìm thấy trong trường Gia-hội. (Ngày đó những
người có súng đi tới cửa, nhìn vào căn nhà, tiếng nói
đến với cô gái: trong nhà có đàn ông không? Nỗi
kinh hoàng đến với cô, có đàn ông không. Có.
Những người thân của cô. Việc gì sẽ xảy ra sau đó.
Cô gái giọng luống cuống lo âu cố gắng trong gian
dối cần thiết: không có. Những người lạ mặt mở cửa
xông vào: hai người đàn ông. Lúc đó cô nghĩ gì? Lo
âu như thế nào? Ba người cùng bị dẫn đi cùng những
người khác. Sau đó, trong ngôi trường học, cái chết.
Và bây giờ nấm mộ với những giọt nước mắt trên
má, trên môi người chị, tiếng nói nghẹn ngào với
người em trai mới lớn…). Bao nhiêu cái chết. Bao
nhiêu tiếng thét la. (Những đàn ông, những đàn bà
lần lượt tới một bàn giấy, những lời nói khoan hồng
bao dung, tờ giấy nhỏ, có chữ ký bỏ trong túi trở về
nhà, sau đó tới trình diện và không trở về… Những
người nhạy cảm, trong đêm lần khỏi nhà, vượt khu
phố, vượt qua sông thoát đi, những tiếng súng ma
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 60 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 60
quái trong đêm khuya lạnh vắng… Số phận cho bao
nhiêu người? Định mệnh nào cho hàng mấy trăm
người? Số tử vi nào cho mấy trăm người? Nỗi nghẹn
ngào chia xẻ được với từng ấy cái chết, với từng ấy
vành khăn, với bao nhiêu đứa trẻ…). Tôi không thể
hiểu được. Tôi không tìm thấy được một giải thích
nào cho tôi hết.
17B
Đại úy V. nói tới cuộc hành quân từ Đà-nẵng ra. Biệt
động được đưa từ trong ra thẳng Phú-bài với một
mệnh lệnh, bằng bất cứ giá nào phải vào Gia-hội.
Không có phương tiện chúng tôi chạy bộ xuống, lúc
đó mình đã giữ được bên này, nhưng qua sông đâu
phải dễ, khi qua bằng thuyền máy chúng tôi bị đẩy
ra, không được, chúng tôi tiến quân xuống Vĩ-dạ,
theo đường sông đổ quân xuống Bao-vinh, rồi từ đó
mới tiến lên Bãi-dâu… Anh hiểu, cả một sự khó
khăn để có lương thực và đạn, bọn chúng cố thủ
mà… kinh nhất là khi chúng tôi tấn công vào bộ chỉ
huy của chúng ở chùa Áo Vàng, anh hiểu. Trung úy
quái trong đêm khuya lạnh vắng… Số phận cho bao
nhiêu người? Định mệnh nào cho hàng mấy trăm
người? Số tử vi nào cho mấy trăm người? Nỗi nghẹn
ngào chia xẻ được với từng ấy cái chết, với từng ấy
vành khăn, với bao nhiêu đứa trẻ…). Tôi không thể
hiểu được. Tôi không tìm thấy được một giải thích
nào cho tôi hết.
17B
Đại úy V. nói tới cuộc hành quân từ Đà-nẵng ra. Biệt
động được đưa từ trong ra thẳng Phú-bài với một
mệnh lệnh, bằng bất cứ giá nào phải vào Gia-hội.
Không có phương tiện chúng tôi chạy bộ xuống, lúc
đó mình đã giữ được bên này, nhưng qua sông đâu
phải dễ, khi qua bằng thuyền máy chúng tôi bị đẩy
ra, không được, chúng tôi tiến quân xuống Vĩ-dạ,
theo đường sông đổ quân xuống Bao-vinh, rồi từ đó
mới tiến lên Bãi-dâu… Anh hiểu, cả một sự khó
khăn để có lương thực và đạn, bọn chúng cố thủ
mà… kinh nhất là khi chúng tôi tấn công vào bộ chỉ
huy của chúng ở chùa Áo Vàng, anh hiểu. Trung úy
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 61 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 61
Đ., anh ta đã lăn mình vào với những lựu đạn trong
khi chúng tôi gần như không thể tiến được một
bước…Trời ơi, anh không thể tưởng tượng được
chúng tôi đã phấn khởi như thế nào khi gặp lại dân
chúng. Họ nói sao chúng tôi tới quá muộn, họ còn gì
là dành cho chúng tôi. Phải, chính chúng tôi đã tới
nơi họ chôn người tập thể đó, rồi nhờ người ta chỉ
chúng tôi khui ra những hầm vũ khí, có một người
đã giúp chúng tôi thật nhiều, chính anh ta bị bắt, bị
mang ra xử tử nhưng trong khi đào hố thì anh ta
cùng một người khác liều tháo chạy, bị bắn nhưng
anh ta thoát, khi xong rồi chúng tôi muốn thưởng
công cho anh nhưng anh không chịu, những người
như vậy không phải là ít…Khi chúng tôi tiến được
vào thì đêm bọn nó tìm cách qua sông…
Một anh lính nói khi tiến vào đường phố, mọi người
chợt nhận thấy một người đàn ông khoảng bốn
mươi, mặc chiếc áo vét cũ, anh ta giơ hai tay, nhảy
lên kêu: hớ, hớ như một thằng điên, chúng tôi không
hiểu sao, anh ta cứ chạy theo chúng tôi mà kêu như
thế, mới đầu chúng tôi sợ đó là kẻ báo hiệu cho bọn
Đ., anh ta đã lăn mình vào với những lựu đạn trong
khi chúng tôi gần như không thể tiến được một
bước…Trời ơi, anh không thể tưởng tượng được
chúng tôi đã phấn khởi như thế nào khi gặp lại dân
chúng. Họ nói sao chúng tôi tới quá muộn, họ còn gì
là dành cho chúng tôi. Phải, chính chúng tôi đã tới
nơi họ chôn người tập thể đó, rồi nhờ người ta chỉ
chúng tôi khui ra những hầm vũ khí, có một người
đã giúp chúng tôi thật nhiều, chính anh ta bị bắt, bị
mang ra xử tử nhưng trong khi đào hố thì anh ta
cùng một người khác liều tháo chạy, bị bắn nhưng
anh ta thoát, khi xong rồi chúng tôi muốn thưởng
công cho anh nhưng anh không chịu, những người
như vậy không phải là ít…Khi chúng tôi tiến được
vào thì đêm bọn nó tìm cách qua sông…
Một anh lính nói khi tiến vào đường phố, mọi người
chợt nhận thấy một người đàn ông khoảng bốn
mươi, mặc chiếc áo vét cũ, anh ta giơ hai tay, nhảy
lên kêu: hớ, hớ như một thằng điên, chúng tôi không
hiểu sao, anh ta cứ chạy theo chúng tôi mà kêu như
thế, mới đầu chúng tôi sợ đó là kẻ báo hiệu cho bọn
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 62 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 62
nó chạy, tôi tức quá la lên: hớ gì, bắn chết cha bây
giờ… mỗi lần nghe thì người kia lại lẩn đi, nhưng rồi
anh ta lại tiếp tục làm vậy, sau mới biết anh ta sướng
quá, anh ta trốn trên trần nhà suốt trong thời gian,
đến nỗi nói không được, khi anh thấy bọn tôi đến thì
mừng vậy thôi…
17C
Một người nói tới ông Ph., ông ấy bị bắt rồi bị tuyên
án tử hình, ông hết sức bình tĩnh xin trở lại nhà để
chết bên vợ con. Không hiểu sao họ lại cho, khi về
ông xin phép được uống chỗ rượu Tết còn lại trong
nhà, ông uống rượu, dặn dò vợ con đủ điều, vợ con
khóc, ông thì không, sau cùng ông đào huyệt cho
mình trước sân và họ bắn. Một tấn thảm kịch như thế
có ai tưởng tượng được không, rồi đâu đã hết, người
con gái lại chết nữa, hai cha con chết nằm bên nhau,
còn người vợ, đàn con nhỏ, người ta không thể hiểu.
Những người trình diện lần thứ nhất trở về, lần thứ
hai không còn thấy mặt. Có những người sống nhờ
trong đêm đã ngủ dưới thuyền, thuyền khi nghe súng
nó chạy, tôi tức quá la lên: hớ gì, bắn chết cha bây
giờ… mỗi lần nghe thì người kia lại lẩn đi, nhưng rồi
anh ta lại tiếp tục làm vậy, sau mới biết anh ta sướng
quá, anh ta trốn trên trần nhà suốt trong thời gian,
đến nỗi nói không được, khi anh thấy bọn tôi đến thì
mừng vậy thôi…
17C
Một người nói tới ông Ph., ông ấy bị bắt rồi bị tuyên
án tử hình, ông hết sức bình tĩnh xin trở lại nhà để
chết bên vợ con. Không hiểu sao họ lại cho, khi về
ông xin phép được uống chỗ rượu Tết còn lại trong
nhà, ông uống rượu, dặn dò vợ con đủ điều, vợ con
khóc, ông thì không, sau cùng ông đào huyệt cho
mình trước sân và họ bắn. Một tấn thảm kịch như thế
có ai tưởng tượng được không, rồi đâu đã hết, người
con gái lại chết nữa, hai cha con chết nằm bên nhau,
còn người vợ, đàn con nhỏ, người ta không thể hiểu.
Những người trình diện lần thứ nhất trở về, lần thứ
hai không còn thấy mặt. Có những người sống nhờ
trong đêm đã ngủ dưới thuyền, thuyền khi nghe súng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 63 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 63
nổ liền chạy ra mãi cửa Thuận… Đây là vùng mà họ
đã ở nhiều nhất, nhiều người bị chết nhất…
18
Quán nước nơi đầu cầu. Hôm nào tôi đứng trên cầu
nhìn xuống chờ đợi bánh pháo dài sắp đốt. Những
chai la-de. Những câu chuyện ngắt quãng. Chúng tôi
ngồi đó nhìn xuống dòng sông. Những chiếc thuyền
máy từ ngoài chạy vào, tiếng máy khô khan, những
chiếc thuyền vào mang theo những chiếc quan tài
sơn màu tro buồn bã. Bây giờ chết có hòm… Hôm
nào những xác người được lấp vội xuống. Những
xác người nào được vứt xuống dòng nước kia?
Những xác nào còn lập lờ dưới đó. Rượu chưa đủ.
Tôi nhớ lại câu chuyện năm nào. Rượu chẳng bao
giờ đủ, vâng, chẳng bao giờ… Và tin chiến thắng
trên trang đầu những tờ báo ngoài Hà-nội… Chua
chát biết bao nhiêu… Bây giờ chúng tôi chỉ có một
cổng thành để ra vào. Chúng tôi chỉ có những con
đường mù bụi đỏ để ngang qua. Và đó, cái chết đồng
đều cho anh lính C.S và anh lính quốc gia cùng
nổ liền chạy ra mãi cửa Thuận… Đây là vùng mà họ
đã ở nhiều nhất, nhiều người bị chết nhất…
18
Quán nước nơi đầu cầu. Hôm nào tôi đứng trên cầu
nhìn xuống chờ đợi bánh pháo dài sắp đốt. Những
chai la-de. Những câu chuyện ngắt quãng. Chúng tôi
ngồi đó nhìn xuống dòng sông. Những chiếc thuyền
máy từ ngoài chạy vào, tiếng máy khô khan, những
chiếc thuyền vào mang theo những chiếc quan tài
sơn màu tro buồn bã. Bây giờ chết có hòm… Hôm
nào những xác người được lấp vội xuống. Những
xác người nào được vứt xuống dòng nước kia?
Những xác nào còn lập lờ dưới đó. Rượu chưa đủ.
Tôi nhớ lại câu chuyện năm nào. Rượu chẳng bao
giờ đủ, vâng, chẳng bao giờ… Và tin chiến thắng
trên trang đầu những tờ báo ngoài Hà-nội… Chua
chát biết bao nhiêu… Bây giờ chúng tôi chỉ có một
cổng thành để ra vào. Chúng tôi chỉ có những con
đường mù bụi đỏ để ngang qua. Và đó, cái chết đồng
đều cho anh lính C.S và anh lính quốc gia cùng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 64 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 64
người dân vô tội… Bác Hồ, Bác còn lời chúc Tết
nào hay hơn không?...
19
Bãi Dâu… Bãi Dâu… (Bãi Dâu, Bãi Dâu tiếng ai hò
reo…)
Nắng khô, bốn người đàn ông. Những đôi mắt đỏ
ngầu. Hơi rượu cay sè. Những miếng vải trắng bịt
ngang miệng. Những chiếc cuốc. Những xác rã được
bế lên để trên mặt đất. Những con mắt lặng lẽ khô
ráo cúi nhìn quần áo, răng… Những tiếng khóc nào
òa lên. Những cái lắc đầu… Những cái xác nào được
mang đi. Một sung sướng mãn nguyện: tin chắc
người thân đã chết, còn đây nắm xương. Những cái
xác nào bị đào lên dập xuống nhiều lần. Những đồng
bạc được đếm trên những xác người đã sình thối…
Hai ngàn, rồi năm ngàn. Những xác chết trở thành
tiền cho những người nào đó…
20
người dân vô tội… Bác Hồ, Bác còn lời chúc Tết
nào hay hơn không?...
19
Bãi Dâu… Bãi Dâu… (Bãi Dâu, Bãi Dâu tiếng ai hò
reo…)
Nắng khô, bốn người đàn ông. Những đôi mắt đỏ
ngầu. Hơi rượu cay sè. Những miếng vải trắng bịt
ngang miệng. Những chiếc cuốc. Những xác rã được
bế lên để trên mặt đất. Những con mắt lặng lẽ khô
ráo cúi nhìn quần áo, răng… Những tiếng khóc nào
òa lên. Những cái lắc đầu… Những cái xác nào được
mang đi. Một sung sướng mãn nguyện: tin chắc
người thân đã chết, còn đây nắm xương. Những cái
xác nào bị đào lên dập xuống nhiều lần. Những đồng
bạc được đếm trên những xác người đã sình thối…
Hai ngàn, rồi năm ngàn. Những xác chết trở thành
tiền cho những người nào đó…
20
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 65 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 65
Đêm 16-3. Cửa An-hòa còn đứng cao, nhiều góc đã
bị mài nhẵn, lần vôi ngoài những viên đạn đã cạy
mất để trơ ra lần gạch đỏ, màu trên một tấm tranh
Mễ-tây-cơ trong mùa nắng khô chói chang. Những
hàng cây chỉ còn những cành khô cháy. Mồ bên vệ
đường, trong vườn cam, trong ruộng rau. Những
mảnh tường đứng trơ vơ… Chúng tôi đã đi ngang
qua con đường đất ven bờ thành suốt từ cửa An-hòa
tới Cửa Sập. Con đường xưa kia chạy qua những
bóng cây cao, những nhãn, sầu đông, tre nay còn lại
một vài đoạn hình ảnh con đường thơ mộng cũ…
Trên thượng thành chiếc xe ủi đất làm việc không
ngừng. Đại úy L. chỉ cho chúng tôi thấy những hố
sâu, trên đó xưa kia đầy những nhà ở nay chỉ còn
nền nhà và chiếc xe ủi, lâu lâu những xác người trồi
lên lại được dập xuống, chúng tôi đi trên đó nói lại
trận đánh. Những binh sĩ tiến lên từng bước. Nơi Ụ
Ông Voi quân ta chỉ cách địch khoảng năm thước,
dưới những cái hầm. (Người lính gan dạ bắn về phía
trước, thòng sợi dây ném sang phía trước kéo một
xác chết lại gần lấy khẩu súng nhỏ trong người xác
Đêm 16-3. Cửa An-hòa còn đứng cao, nhiều góc đã
bị mài nhẵn, lần vôi ngoài những viên đạn đã cạy
mất để trơ ra lần gạch đỏ, màu trên một tấm tranh
Mễ-tây-cơ trong mùa nắng khô chói chang. Những
hàng cây chỉ còn những cành khô cháy. Mồ bên vệ
đường, trong vườn cam, trong ruộng rau. Những
mảnh tường đứng trơ vơ… Chúng tôi đã đi ngang
qua con đường đất ven bờ thành suốt từ cửa An-hòa
tới Cửa Sập. Con đường xưa kia chạy qua những
bóng cây cao, những nhãn, sầu đông, tre nay còn lại
một vài đoạn hình ảnh con đường thơ mộng cũ…
Trên thượng thành chiếc xe ủi đất làm việc không
ngừng. Đại úy L. chỉ cho chúng tôi thấy những hố
sâu, trên đó xưa kia đầy những nhà ở nay chỉ còn
nền nhà và chiếc xe ủi, lâu lâu những xác người trồi
lên lại được dập xuống, chúng tôi đi trên đó nói lại
trận đánh. Những binh sĩ tiến lên từng bước. Nơi Ụ
Ông Voi quân ta chỉ cách địch khoảng năm thước,
dưới những cái hầm. (Người lính gan dạ bắn về phía
trước, thòng sợi dây ném sang phía trước kéo một
xác chết lại gần lấy khẩu súng nhỏ trong người xác
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 66 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 66
chết làm vật kỷ niệm. Người đeo khẩu súng sau đó
chết. Người thứ hai giữ chết. Người thứ ba giữ bị
thương vào bệnh viện. Cuối cùng không ai dám giữ,
nó được gửi tặng cho một người treo chơi trong văn
phòng. Khẩu súng như một định mệnh khắc nghiệt
bất trắc.) Cửa Chánh Tây không còn gì, con đường
qua thành đã được đổ đầy đất xuống. Không còn
đường vào hay ra. Một người lính kể lại những ngày
chiến đấu cam go: nhiều bữa nhịn đói trong hầm, kẻ
địch sát phía trước, ngóc đầu lên là toi mạng, chiếc
thùng cơm được buộc vào một sợi thừng ném tới
những miệng hầm, chiếc thùng cơm được kéo qua
những miệng hầm cho người ở dưới bốc lấy một
nắm... Những điếu thuốc sau đó trở thành những
điếu thuốc vàng.
Đêm ngủ trong gian nhà không còn mái, những câu
chuyện được nói đến. Những anh hùng đều đã chết.
Họ hành động không nghĩ mình anh hùng. Cuộc
chiến và những ngày tháng gian nan trên gương mặt
những người chiến đấu. Câu chuyện không muốn hết
trong đêm cùng với ánh hỏa châu trong bầu trời, với
chết làm vật kỷ niệm. Người đeo khẩu súng sau đó
chết. Người thứ hai giữ chết. Người thứ ba giữ bị
thương vào bệnh viện. Cuối cùng không ai dám giữ,
nó được gửi tặng cho một người treo chơi trong văn
phòng. Khẩu súng như một định mệnh khắc nghiệt
bất trắc.) Cửa Chánh Tây không còn gì, con đường
qua thành đã được đổ đầy đất xuống. Không còn
đường vào hay ra. Một người lính kể lại những ngày
chiến đấu cam go: nhiều bữa nhịn đói trong hầm, kẻ
địch sát phía trước, ngóc đầu lên là toi mạng, chiếc
thùng cơm được buộc vào một sợi thừng ném tới
những miệng hầm, chiếc thùng cơm được kéo qua
những miệng hầm cho người ở dưới bốc lấy một
nắm... Những điếu thuốc sau đó trở thành những
điếu thuốc vàng.
Đêm ngủ trong gian nhà không còn mái, những câu
chuyện được nói đến. Những anh hùng đều đã chết.
Họ hành động không nghĩ mình anh hùng. Cuộc
chiến và những ngày tháng gian nan trên gương mặt
những người chiến đấu. Câu chuyện không muốn hết
trong đêm cùng với ánh hỏa châu trong bầu trời, với
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 67 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 67
tiếng súng vọng gần đâu đó. Q. hôm nào mái tóc cắt
cao, gương mặt tươi sáng, cơn say chất ngất. Hôm
nay chỉ còn men rượu, mái tóc đã dài, râu đã rậm,
tiếng nói trầm xuống lấp lửng, chiếc mũ chụp thấp
và khẩu súng nhỏ giắt trên thắt lưng… Có khẩu súng
trong tay chết không ân hận. Tôi không muốn chết
một cách lãng nhách. Tiếng nói của nhiều người sau
biến cố…
Buổi sáng mai thức dậy, trời gây lạnh, sương còn
nặng trĩu, mùi hoa sầu đông ngai ngái, mùi hoa bưởi
ngọt mát… Nếu không có cuộc chiến. Nếu mình có
một ngôi nhà, một khu vườn, một người vợ trẻ, buổi
sớm mai ngồi uống nước trà trong hàng hiên, cúi
mình sửa những khóm hồng, khóm cúc trong
vườn… Đó không phải là sự thật bây giờ. Đó là một
sự thật đã cũ, đã mất… Sao những bông hồng vẫn nở
đỏ thắm trong khu vườn xơ xác. Sao hương sầu đông
vẫn tỏa trong không khí? Sao mầm non vẫn nhú ra
trên thân cây. Những bông hoa nào, những trái ngọt
nào sẽ nở ra, sẽ kết trái trên những xác người…
Tiếng hát nào vẳng trong ký ức. Buổi sáng nay thức
tiếng súng vọng gần đâu đó. Q. hôm nào mái tóc cắt
cao, gương mặt tươi sáng, cơn say chất ngất. Hôm
nay chỉ còn men rượu, mái tóc đã dài, râu đã rậm,
tiếng nói trầm xuống lấp lửng, chiếc mũ chụp thấp
và khẩu súng nhỏ giắt trên thắt lưng… Có khẩu súng
trong tay chết không ân hận. Tôi không muốn chết
một cách lãng nhách. Tiếng nói của nhiều người sau
biến cố…
Buổi sáng mai thức dậy, trời gây lạnh, sương còn
nặng trĩu, mùi hoa sầu đông ngai ngái, mùi hoa bưởi
ngọt mát… Nếu không có cuộc chiến. Nếu mình có
một ngôi nhà, một khu vườn, một người vợ trẻ, buổi
sớm mai ngồi uống nước trà trong hàng hiên, cúi
mình sửa những khóm hồng, khóm cúc trong
vườn… Đó không phải là sự thật bây giờ. Đó là một
sự thật đã cũ, đã mất… Sao những bông hồng vẫn nở
đỏ thắm trong khu vườn xơ xác. Sao hương sầu đông
vẫn tỏa trong không khí? Sao mầm non vẫn nhú ra
trên thân cây. Những bông hoa nào, những trái ngọt
nào sẽ nở ra, sẽ kết trái trên những xác người…
Tiếng hát nào vẳng trong ký ức. Buổi sáng nay thức
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 68 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 68
dậy, nghe tin em gục ngã nơi chiến trường, nhưng
trong vườn anh, đóa tường vi vẫn nở thêm một đóa,
tôi vẫn sống, tôi vẫn ăn, và tôi vẫn thở… biết bao
giờ…
23
S. ngồi lặng lẽ trong căn nhà đổ nát. Căn nhà ấm
cúng trong dãy phố có hàng cây nối ngôi giáo đường
với nó bằng một nhịp cầu nay đã sập mái, cây cầu đã
gẫy, ngôi giáo đường xây dang dở đổ nát thêm.
Những đêm những ngày ngồi trong thư viện, trời
mưa lạnh, những ngày ngồi trong trường Kiểu-mẫu,
trường Sư-phạm trời mưa rét. Bây giờ là căn nhà
một người thân, ngôi nhà hai từng còn lại những
khung xe cháy đen quăn queo, những mặt tường trơ
gạch nám đen. Mái tóc bù xù, những sợi râu thưa,
khuôn mặt vàng khô hốc hác. Bao nhiêu cảnh tượng
đã diễn ra. Bao nhiêu lo âu váng vất... Những cay
đắng không nói ra được... Đôi mắt đục nhìn xuống
nặng trĩu. (Trời mưa lạnh cóng, con đường ven sông
vắng bóng những người lính chiến súng trên tay,
dậy, nghe tin em gục ngã nơi chiến trường, nhưng
trong vườn anh, đóa tường vi vẫn nở thêm một đóa,
tôi vẫn sống, tôi vẫn ăn, và tôi vẫn thở… biết bao
giờ…
23
S. ngồi lặng lẽ trong căn nhà đổ nát. Căn nhà ấm
cúng trong dãy phố có hàng cây nối ngôi giáo đường
với nó bằng một nhịp cầu nay đã sập mái, cây cầu đã
gẫy, ngôi giáo đường xây dang dở đổ nát thêm.
Những đêm những ngày ngồi trong thư viện, trời
mưa lạnh, những ngày ngồi trong trường Kiểu-mẫu,
trường Sư-phạm trời mưa rét. Bây giờ là căn nhà
một người thân, ngôi nhà hai từng còn lại những
khung xe cháy đen quăn queo, những mặt tường trơ
gạch nám đen. Mái tóc bù xù, những sợi râu thưa,
khuôn mặt vàng khô hốc hác. Bao nhiêu cảnh tượng
đã diễn ra. Bao nhiêu lo âu váng vất... Những cay
đắng không nói ra được... Đôi mắt đục nhìn xuống
nặng trĩu. (Trời mưa lạnh cóng, con đường ven sông
vắng bóng những người lính chiến súng trên tay,
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 69 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 69
tiếng súng nổ không ngừng bên kia sông, những
chiếc máy bay chao đi chao lại, ngọn cờ trong nền
trời đục tối. Một chiếc xe kéo chạy từ phía đầu cầu
lại, một người đàn ông cúi người xuống, trên đó xác
một đứa trẻ, trời mưa, con đường nhớp nháp, vẻ
quạnh hiu hoang vắng, những con mắt ngó ra, một
người đàn bà, tóc rũ chạy qua chạy lại vòng quanh
chiếc xe, hai tay đưa lên như vỗ vào nhau và những
tiếng nói, chừng như bà mẹ ấy cất tiếng hát nhưng
tiếng nổ, bầu không khí nặng trong mưa khiến tiếng
nói đọng lại, có phải tiếng nói gì đó đọng lại thành
những giọt nước lạnh buốt đang lăn trên đầu trên
mặt, trên xác chết, trên tạo vật… Chiếc xe tiếp tục đi
cùng với nhịp vỗ tay cho người chết nghe thấy.
Tiếng vỗ tay thay cho nhịp sinh tiền trước những cỗ
áo quan trên đường đến huyệt lạnh… Đứa trẻ Việt
Nam nào đó? Người mẹ Việt Nam nào đó? Tiếng vỗ
tay hoan hô chiến tranh? Tiếng vỗ tay cho chính
mình hay cho kẻ khác?) S. chỉ vào chiếc áo đang
mặc, S. chỉ vào vết sẹo trên thái dương người em
trai. S. nói về khẩu súng một người nào vứt ra ngoài
tiếng súng nổ không ngừng bên kia sông, những
chiếc máy bay chao đi chao lại, ngọn cờ trong nền
trời đục tối. Một chiếc xe kéo chạy từ phía đầu cầu
lại, một người đàn ông cúi người xuống, trên đó xác
một đứa trẻ, trời mưa, con đường nhớp nháp, vẻ
quạnh hiu hoang vắng, những con mắt ngó ra, một
người đàn bà, tóc rũ chạy qua chạy lại vòng quanh
chiếc xe, hai tay đưa lên như vỗ vào nhau và những
tiếng nói, chừng như bà mẹ ấy cất tiếng hát nhưng
tiếng nổ, bầu không khí nặng trong mưa khiến tiếng
nói đọng lại, có phải tiếng nói gì đó đọng lại thành
những giọt nước lạnh buốt đang lăn trên đầu trên
mặt, trên xác chết, trên tạo vật… Chiếc xe tiếp tục đi
cùng với nhịp vỗ tay cho người chết nghe thấy.
Tiếng vỗ tay thay cho nhịp sinh tiền trước những cỗ
áo quan trên đường đến huyệt lạnh… Đứa trẻ Việt
Nam nào đó? Người mẹ Việt Nam nào đó? Tiếng vỗ
tay hoan hô chiến tranh? Tiếng vỗ tay cho chính
mình hay cho kẻ khác?) S. chỉ vào chiếc áo đang
mặc, S. chỉ vào vết sẹo trên thái dương người em
trai. S. nói về khẩu súng một người nào vứt ra ngoài
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 70 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 70
cửa nhà. S. nói về buổi sáng trời rét cóng ra đứng
bên này bờ sông ngó sang chờ đợi lá cờ tơi tả bị hạ
xuống sau gần một tháng bay trên kỳ đài…
25
Phú-cam, ngày 18-3. Buổi trưa nắng đục, chúng tôi
vượt qua cây cầu Bến Ngự, những vết đạn thủng
cách khoảng nhau, những thanh sắt oằn bật lên,
những hàng kẽm, chúng tôi đã ngang qua căn nhà
của D. căn nhà cửa đóng, phía ngoài treo một tấm
bảng báo tin người trong nhà đã đi khỏi, trong
khoảng sân đất hẹp, bên cạnh khóm dạ lan hương và
những tàn cây dày lá có hai nấm mộ nằm song song,
trên đó những cánh lá khô phủ đầy, S. nói, tôi nghe.
Chúng tôi vào trong cửa thánh đường, vị linh mục
đứng trong cảnh hoang vắng tịch liêu: Bẩy mươi
người bị giết, gần ba trăm người bị bắt đi. Chúng tôi
có trách nhiệm trong hướng dẫn lương tâm những
người con của Chúa… Chúng tôi đi sâu mãi vào
những con đường vắng lạnh, những cửa nhà đóng
kín, không một tiếng người. Những ngôi nhà nằm
cửa nhà. S. nói về buổi sáng trời rét cóng ra đứng
bên này bờ sông ngó sang chờ đợi lá cờ tơi tả bị hạ
xuống sau gần một tháng bay trên kỳ đài…
25
Phú-cam, ngày 18-3. Buổi trưa nắng đục, chúng tôi
vượt qua cây cầu Bến Ngự, những vết đạn thủng
cách khoảng nhau, những thanh sắt oằn bật lên,
những hàng kẽm, chúng tôi đã ngang qua căn nhà
của D. căn nhà cửa đóng, phía ngoài treo một tấm
bảng báo tin người trong nhà đã đi khỏi, trong
khoảng sân đất hẹp, bên cạnh khóm dạ lan hương và
những tàn cây dày lá có hai nấm mộ nằm song song,
trên đó những cánh lá khô phủ đầy, S. nói, tôi nghe.
Chúng tôi vào trong cửa thánh đường, vị linh mục
đứng trong cảnh hoang vắng tịch liêu: Bẩy mươi
người bị giết, gần ba trăm người bị bắt đi. Chúng tôi
có trách nhiệm trong hướng dẫn lương tâm những
người con của Chúa… Chúng tôi đi sâu mãi vào
những con đường vắng lạnh, những cửa nhà đóng
kín, không một tiếng người. Những ngôi nhà nằm
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 71 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 71
sau những khoảng sân, những vườn cây, cảnh tiêu sơ
trên cây cỏ, trên vách tường, trên mái ngói. Người
dân Phú-cam vẫn chưa trở lại nhà mình. Trong
những giờ phút đầu tiên nơi đây cuộc kháng cự đã
diễn ra và kết cục là một thảm kịch. Chúng tôi đi
nghe tiếng chân mình vọng bên tai, thỉnh thoảng mới
gặp một thanh niên, những bóng người mất hút.
Chợt chúng tôi bị gọi lại, một cụ già tiến lại, bà nhận
ra Q., bà cụ có vẻ mừng, bà rối rít nói: Vào nhà mẹ
chơi, trời ơi, nhà mẹ đẹp lắm, nhà mẹ đẹp lắm, đi, đi
vào nhà mẹ chơi, nhà đẹp lắm. Bà cụ vừa nói vừa
bước và hối thúc chúng tôi bước theo. Những con
đường vắng bóng người đã khiến chúng tôi muốn lui
bước. Bà cụ khuôn mặt tỉnh táo nói luôn miệng, chân
bước vội, tới một ngã ba đường bà cụ chỉ vào căn
nhà đổ nát trước mặt: đó, nhà mẹ đó, đẹp không, đẹp
không mấy cháu… Khuôn mặt lạnh nhạt, bằng
phẳng, không một cảm xúc hiện ra. Chúng tôi bước
vào nền nhà những gạch ngói, gian nhà trống rỗng,
chúng tôi vào khu vườn, những bờ tre bị đạn tiện
ngang thân gục đổ ngổn ngang, trên đất đầy những
sau những khoảng sân, những vườn cây, cảnh tiêu sơ
trên cây cỏ, trên vách tường, trên mái ngói. Người
dân Phú-cam vẫn chưa trở lại nhà mình. Trong
những giờ phút đầu tiên nơi đây cuộc kháng cự đã
diễn ra và kết cục là một thảm kịch. Chúng tôi đi
nghe tiếng chân mình vọng bên tai, thỉnh thoảng mới
gặp một thanh niên, những bóng người mất hút.
Chợt chúng tôi bị gọi lại, một cụ già tiến lại, bà nhận
ra Q., bà cụ có vẻ mừng, bà rối rít nói: Vào nhà mẹ
chơi, trời ơi, nhà mẹ đẹp lắm, nhà mẹ đẹp lắm, đi, đi
vào nhà mẹ chơi, nhà đẹp lắm. Bà cụ vừa nói vừa
bước và hối thúc chúng tôi bước theo. Những con
đường vắng bóng người đã khiến chúng tôi muốn lui
bước. Bà cụ khuôn mặt tỉnh táo nói luôn miệng, chân
bước vội, tới một ngã ba đường bà cụ chỉ vào căn
nhà đổ nát trước mặt: đó, nhà mẹ đó, đẹp không, đẹp
không mấy cháu… Khuôn mặt lạnh nhạt, bằng
phẳng, không một cảm xúc hiện ra. Chúng tôi bước
vào nền nhà những gạch ngói, gian nhà trống rỗng,
chúng tôi vào khu vườn, những bờ tre bị đạn tiện
ngang thân gục đổ ngổn ngang, trên đất đầy những
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 72 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 72
vỏ đạn, đuôi đạn B.40, bà cụ chỉ cho thấy những đạn
chưa nổ được đánh dấu lại trong vườn… Đó là căn
nhà của bà cụ, căn nhà bà muốn được chụp hình giữ
lại cùng với những tượng Chúa, tượng Đức Mẹ bể
nát…
Chúng tôi trở lại cây cầu đổ, con đường tới nhà thờ
không một bóng người. (Những ngày lạnh, những
họng súng hờm trong những cửa sổ, trong hàng cây,
dưới những hầm hố, trong buổi sáng tinh mơ đứa bé
gái bế đứa em vừa sinh ra đã không còn tiếng khóc
đi trên đó. Đứa bé gái với đứa em đi trước những
họng súng căm thù, đi bên cái chết, đi trong con phố
không người để tới giáo đường, ở đó đứa em yêu dấu
xấu số được rửa tội và người chị bé bỏng đó bế đứa
em tới nghĩa trang. Bao nhiêu trẻ sơ sinh đã chọn
lầm giờ làm người, lầm giờ đầu thai…). Tiếng hát
của S. Mẹ vỗ tay reo mừng chiến tranh… Chị vỗ tay
hoan hô hòa bình. Người vỗ tay cho thêm thù hận.
Người vỗ tay cho đều gian nan.
28
vỏ đạn, đuôi đạn B.40, bà cụ chỉ cho thấy những đạn
chưa nổ được đánh dấu lại trong vườn… Đó là căn
nhà của bà cụ, căn nhà bà muốn được chụp hình giữ
lại cùng với những tượng Chúa, tượng Đức Mẹ bể
nát…
Chúng tôi trở lại cây cầu đổ, con đường tới nhà thờ
không một bóng người. (Những ngày lạnh, những
họng súng hờm trong những cửa sổ, trong hàng cây,
dưới những hầm hố, trong buổi sáng tinh mơ đứa bé
gái bế đứa em vừa sinh ra đã không còn tiếng khóc
đi trên đó. Đứa bé gái với đứa em đi trước những
họng súng căm thù, đi bên cái chết, đi trong con phố
không người để tới giáo đường, ở đó đứa em yêu dấu
xấu số được rửa tội và người chị bé bỏng đó bế đứa
em tới nghĩa trang. Bao nhiêu trẻ sơ sinh đã chọn
lầm giờ làm người, lầm giờ đầu thai…). Tiếng hát
của S. Mẹ vỗ tay reo mừng chiến tranh… Chị vỗ tay
hoan hô hòa bình. Người vỗ tay cho thêm thù hận.
Người vỗ tay cho đều gian nan.
28
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 73 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 73
Chiều ngày 19-3. Cách nhau hơn một tháng tôi lại
bước chân vào sân trường Đồng Khánh, không còn
không khí êm tĩnh của những ngày cuối năm khi
những nữ sinh đã trở lại gia đình ăn Tết. Bây giờ là
không khí ồn ào vang lên từ mọi nơi, trên sân cỏ bảy
cái mồ đất, những chân hương tàn lạnh nhạt. Trong
những phòng học, những chiếc bàn còn lại được dẹp
vào những ven tường chồng chất những va-ly, vật
dụng. Dưới nền gạch những chiếc chiếu trải sát vào
nhau… Gian phòng nào cũng đầy ắp những người,
ngoài hàng hiên những cái lò để gần nhau làm thành
một dãy. Ngoài những lối đi chính, có những cái cầu
được bắc qua cửa sổ bằng những cánh cửa: lối ra vào
của những căn phòng ở giữa dãy nhà. Dưới những
gốc cây có những sạp thuốc lá, đồ Mỹ, hàng hớt tóc,
hàng nước ngọt la-de, những hố rác cùng khắp, mùi
nước mắm, hơi người nồng nặc trong những lối đi…
Trên sân cỏ những đứa trẻ nô đùa… Những ngày
tháng đói lạnh đã trôi qua như một cơn ác mộng hãi
hùng, nhưng bây giờ họ trở về đâu và cuộc sống
những ngày tháng sắp tới…
Chiều ngày 19-3. Cách nhau hơn một tháng tôi lại
bước chân vào sân trường Đồng Khánh, không còn
không khí êm tĩnh của những ngày cuối năm khi
những nữ sinh đã trở lại gia đình ăn Tết. Bây giờ là
không khí ồn ào vang lên từ mọi nơi, trên sân cỏ bảy
cái mồ đất, những chân hương tàn lạnh nhạt. Trong
những phòng học, những chiếc bàn còn lại được dẹp
vào những ven tường chồng chất những va-ly, vật
dụng. Dưới nền gạch những chiếc chiếu trải sát vào
nhau… Gian phòng nào cũng đầy ắp những người,
ngoài hàng hiên những cái lò để gần nhau làm thành
một dãy. Ngoài những lối đi chính, có những cái cầu
được bắc qua cửa sổ bằng những cánh cửa: lối ra vào
của những căn phòng ở giữa dãy nhà. Dưới những
gốc cây có những sạp thuốc lá, đồ Mỹ, hàng hớt tóc,
hàng nước ngọt la-de, những hố rác cùng khắp, mùi
nước mắm, hơi người nồng nặc trong những lối đi…
Trên sân cỏ những đứa trẻ nô đùa… Những ngày
tháng đói lạnh đã trôi qua như một cơn ác mộng hãi
hùng, nhưng bây giờ họ trở về đâu và cuộc sống
những ngày tháng sắp tới…
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 74 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 74
Trường Quốc Học còn đó, đầy ắp những người, tôi
tiến tới khu đông đúc phía trong, một cái chợ đã họp
ở đó, hàng ăn uống, rau cỏ… không khí huyên náo…
Trường Văn Khoa và Luật trở thành trại binh ngổn
ngang những xe cộ. Bến phà tiếng máy ủi đất kêu
đều đều, những chuyến trực thăng là theo mặt sông
đáp xuống thổi lên cao đám bụi mù đỏ… Bến phà
những người chèo thuyền kéo níu… Trên đường phố
những chiếc xe chạy qua mang theo những vết đạn
trên kính, trên sườn… Những đồng bạc chì cháy đen
trên tay người này qua tay người khác… Một vài
chai rượu, ít hột dưa còn lại trong ngày Tết. Chiến
tranh để lại những tặng vật, vỏ đạn bỏ trên bàn, trong
ngăn kéo, là chiếc bình hoa, là những khối chì chảy
ra thành những tác phẩm điêu khắc. Chiến tranh làm
thành những tác phẩm hội họa vô hình dung trên
những vách tường, trên bờ thành rêu mốc. Chiến
tranh đưa đến những đồng đều tài sản…
29
Bế đứa con trên tay, C. nói nếu con nhỏ chưa ra đời
Trường Quốc Học còn đó, đầy ắp những người, tôi
tiến tới khu đông đúc phía trong, một cái chợ đã họp
ở đó, hàng ăn uống, rau cỏ… không khí huyên náo…
Trường Văn Khoa và Luật trở thành trại binh ngổn
ngang những xe cộ. Bến phà tiếng máy ủi đất kêu
đều đều, những chuyến trực thăng là theo mặt sông
đáp xuống thổi lên cao đám bụi mù đỏ… Bến phà
những người chèo thuyền kéo níu… Trên đường phố
những chiếc xe chạy qua mang theo những vết đạn
trên kính, trên sườn… Những đồng bạc chì cháy đen
trên tay người này qua tay người khác… Một vài
chai rượu, ít hột dưa còn lại trong ngày Tết. Chiến
tranh để lại những tặng vật, vỏ đạn bỏ trên bàn, trong
ngăn kéo, là chiếc bình hoa, là những khối chì chảy
ra thành những tác phẩm điêu khắc. Chiến tranh làm
thành những tác phẩm hội họa vô hình dung trên
những vách tường, trên bờ thành rêu mốc. Chiến
tranh đưa đến những đồng đều tài sản…
29
Bế đứa con trên tay, C. nói nếu con nhỏ chưa ra đời
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 75 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 75
thì bọn mình đi rồi, mọi việc thu xếp xong mà không
đi được, chậm lại một đêm thôi thì bọn này không
gặp ông, mình nghĩ thế nào ông cũng ra. Nghĩ lại
chuyện dẫn bà ấy đi sinh mà khiếp. Mười hai giờ
đêm bà ấy đau bụng, tính còn cả tháng nữa, mình lo
bắt đi, sợ rồi chạy không kịp. Hai anh em cầm hai bó
đuốc dìu bà ấy đi. Lính thấy bóng hô lên và nổ súng,
bọn mình phải la lên: đi đẻ. Sau nghĩ lại thấy tức
cười, đi đẻ, bình thường ai nói thế, nói đi sinh,
nhưng lúc đó phải nói vậy, nói cho người nghe rõ.
Bà ấy ríu chân muốn ngã vì sợ. Họ bắt đứng lại và
khám vì cái bụng còn nhỏ quá, nghĩ mà khiếp, cũng
may… Nhiều người đẻ dọc đường chạy rớt mất con,
nhiều người chết nữa… Chúng tôi đã thức với nhau
trong nhiều đêm, hoàn cảnh chúng tôi phải sống, mối
lo âu, những sự việc nhỏ nhặt phải giải quyết. Sống
như một giấc mơ. Mỗi đứa đầy những vấn đề, mỗi
đứa những hạn hẹp kỳ quặc…
30
Long-thọ. 20-3. Với một cái máy, một cuốn sổ tay,
thì bọn mình đi rồi, mọi việc thu xếp xong mà không
đi được, chậm lại một đêm thôi thì bọn này không
gặp ông, mình nghĩ thế nào ông cũng ra. Nghĩ lại
chuyện dẫn bà ấy đi sinh mà khiếp. Mười hai giờ
đêm bà ấy đau bụng, tính còn cả tháng nữa, mình lo
bắt đi, sợ rồi chạy không kịp. Hai anh em cầm hai bó
đuốc dìu bà ấy đi. Lính thấy bóng hô lên và nổ súng,
bọn mình phải la lên: đi đẻ. Sau nghĩ lại thấy tức
cười, đi đẻ, bình thường ai nói thế, nói đi sinh,
nhưng lúc đó phải nói vậy, nói cho người nghe rõ.
Bà ấy ríu chân muốn ngã vì sợ. Họ bắt đứng lại và
khám vì cái bụng còn nhỏ quá, nghĩ mà khiếp, cũng
may… Nhiều người đẻ dọc đường chạy rớt mất con,
nhiều người chết nữa… Chúng tôi đã thức với nhau
trong nhiều đêm, hoàn cảnh chúng tôi phải sống, mối
lo âu, những sự việc nhỏ nhặt phải giải quyết. Sống
như một giấc mơ. Mỗi đứa đầy những vấn đề, mỗi
đứa những hạn hẹp kỳ quặc…
30
Long-thọ. 20-3. Với một cái máy, một cuốn sổ tay,
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 76 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 76
tôi không ngừng chạy khắp mọi nơi, nhìn và lắng
nghe. Chuyện một người 25 ngày ngâm mình dưới
nước, dưới một bụi cỏ cùng với người bạn, anh đã
nghĩ tới cái chết, hai người cố ở cách xa nhau, với
dấu hiệu riêng hy vọng khi chết người ta không nhận
nhầm. Chuyện người lính ngủ trên thượng thành,
đêm trời mưa, sáng dậy cuốn tấm vải nhựa thấy chỗ
mình nằm trũng xuống và dưới đó những tay chân
trồi lên khỏi lớp đất mềm mỏng. Người điên của
thành phố vẫn còn sống để dạo chơi. Chuyện người
đàn ông chạy “dích-dắc” khi đi lấy nước uống bị bắn
chết. Chuyện người thanh niên chạy qua cầu Trường
Tiền bị bắn thủng phổi thoát chết. Chuyện một người
từ Sài-gòn trở ra đi tìm cái nền nhà… Cà phê Mệ
Tôn không còn trên con đường vắng, bây giờ tiệm
đổi tên, đổi nhà… Những câu chuyện đau lòng về
cứu trợ, những cái mền bị lấy lại, góc chiếc bắp su
dành cho 50 người ăn với một chén dầu.
Hẹn với anh Đ. 15 giờ đi Long-thọ, tin nói về những
hầm người chết tìm thấy ở Từ Hiếu, Lăng Tự Đức,
Lăng Đồng Khánh. Chiếc xe dép chạy khỏi đầu cầu
tôi không ngừng chạy khắp mọi nơi, nhìn và lắng
nghe. Chuyện một người 25 ngày ngâm mình dưới
nước, dưới một bụi cỏ cùng với người bạn, anh đã
nghĩ tới cái chết, hai người cố ở cách xa nhau, với
dấu hiệu riêng hy vọng khi chết người ta không nhận
nhầm. Chuyện người lính ngủ trên thượng thành,
đêm trời mưa, sáng dậy cuốn tấm vải nhựa thấy chỗ
mình nằm trũng xuống và dưới đó những tay chân
trồi lên khỏi lớp đất mềm mỏng. Người điên của
thành phố vẫn còn sống để dạo chơi. Chuyện người
đàn ông chạy “dích-dắc” khi đi lấy nước uống bị bắn
chết. Chuyện người thanh niên chạy qua cầu Trường
Tiền bị bắn thủng phổi thoát chết. Chuyện một người
từ Sài-gòn trở ra đi tìm cái nền nhà… Cà phê Mệ
Tôn không còn trên con đường vắng, bây giờ tiệm
đổi tên, đổi nhà… Những câu chuyện đau lòng về
cứu trợ, những cái mền bị lấy lại, góc chiếc bắp su
dành cho 50 người ăn với một chén dầu.
Hẹn với anh Đ. 15 giờ đi Long-thọ, tin nói về những
hầm người chết tìm thấy ở Từ Hiếu, Lăng Tự Đức,
Lăng Đồng Khánh. Chiếc xe dép chạy khỏi đầu cầu
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 77 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 77
Bạch Hổ, men theo dòng sông Hương, bên kia sông
là vùng Kim-long, Thiên-mụ. Bên này Long-thọ.
Con đường chạy giữa những hàng tre xanh cao, có
khoảng một bên là sông, một bên là đồng lúa xanh.
Con đường vắng lặng, chiếc xe phóng nhanh. Chúng
tôi tới khoảng giữa thì đã thấy không khí ồn ào, hai
bên đường đã có những ngôi nhà nhìn vào nhau qua
con đường. Những tà áo tang. Người ta chỉ cho
chúng tôi đi tới nữa, con đường hơi vòng, qua chiếc
cầu sắt chúng tôi kinh hoàng với khung cảnh trước
mắt: trên khoảng đất trống ven sông một nhà sạp
chạy dài, trong đó hơn mười chiếc quan tài đủ cỡ để
song song với nhau sau những bàn thờ, quanh đó
những người mặc áo, đội khăn tang, trong đó có xác
một học sinh đệ nhị, một ông già 68 tuổi… Người ta
vẫn còn tiếp tục tìm xác, chỉ mới có 32 xác được tìm
thấy. Nào là mời đi họp, nào là đi trình diện. Cô gái
giọng nghẹn ngào, quầng mắt đỏ: người ta đến nói
em tôi đi họp, không đi họp người ta bắt thì đừng
trách, lúc đó em tôi trốn bên nhà bác, tôi phải sang
gọi về đi họp nhưng không thấy về, tôi với mẹ tôi
Bạch Hổ, men theo dòng sông Hương, bên kia sông
là vùng Kim-long, Thiên-mụ. Bên này Long-thọ.
Con đường chạy giữa những hàng tre xanh cao, có
khoảng một bên là sông, một bên là đồng lúa xanh.
Con đường vắng lặng, chiếc xe phóng nhanh. Chúng
tôi tới khoảng giữa thì đã thấy không khí ồn ào, hai
bên đường đã có những ngôi nhà nhìn vào nhau qua
con đường. Những tà áo tang. Người ta chỉ cho
chúng tôi đi tới nữa, con đường hơi vòng, qua chiếc
cầu sắt chúng tôi kinh hoàng với khung cảnh trước
mắt: trên khoảng đất trống ven sông một nhà sạp
chạy dài, trong đó hơn mười chiếc quan tài đủ cỡ để
song song với nhau sau những bàn thờ, quanh đó
những người mặc áo, đội khăn tang, trong đó có xác
một học sinh đệ nhị, một ông già 68 tuổi… Người ta
vẫn còn tiếp tục tìm xác, chỉ mới có 32 xác được tìm
thấy. Nào là mời đi họp, nào là đi trình diện. Cô gái
giọng nghẹn ngào, quầng mắt đỏ: người ta đến nói
em tôi đi họp, không đi họp người ta bắt thì đừng
trách, lúc đó em tôi trốn bên nhà bác, tôi phải sang
gọi về đi họp nhưng không thấy về, tôi với mẹ tôi
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 78 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 78
thức suốt đêm chờ… Hôm qua theo người ta đi tìm
thì nhận được xác… Chiếc xe vận tải người đàn bà
đang cong người kéo qua chiếc cầu sắt nhỏ, một bà
già đi theo la lối lảm nhảm, chân tay múa may,
những chiếc khăn tang mới quàng trên cổ, khuôn
mặt khô ráo. Một đứa con 16 tuổi tìm thấy xác buổi
sáng. Buổi chiều tìm thấy xác người con cả đã có 5
con, người vợ đang kéo xác người chồng tới cái sạp
bằng tôn phía trong, dưới một gốc cây mát, bà mẹ
chạy lăng quăng la thét: buổi sáng một đứa rồi, năm
nay mười sáu, đây là thằng lớn một vợ năm con…
ông cho tôi chết. Tôi không muốn chết đêm, chết
hôm, tôi già rồi, ông cho tôi chết, ông cho tôi vào
với con tôi… Người mẹ lăn dưới đất, người vợ vén
vạt áo lau mồ hôi trên trán. Mấy đứa nhỏ mặc chiếc
áo tang rộng chạy đi chạy lại với khuôn mặt bình
thường. Chiếc quan tài mộc nhỏ, những khe gỗ còn
hở, hai vòng lạt tre cố giữ cho chặt tấm ván thiên hơi
cong… Không khí nặng nề u uất. Chợt bóng hai
người đàn bà mặc quần áo đen, đi chân đất, vạt áo
dài sau vấn lên thắt lưng. Hai người khiêng một cây
thức suốt đêm chờ… Hôm qua theo người ta đi tìm
thì nhận được xác… Chiếc xe vận tải người đàn bà
đang cong người kéo qua chiếc cầu sắt nhỏ, một bà
già đi theo la lối lảm nhảm, chân tay múa may,
những chiếc khăn tang mới quàng trên cổ, khuôn
mặt khô ráo. Một đứa con 16 tuổi tìm thấy xác buổi
sáng. Buổi chiều tìm thấy xác người con cả đã có 5
con, người vợ đang kéo xác người chồng tới cái sạp
bằng tôn phía trong, dưới một gốc cây mát, bà mẹ
chạy lăng quăng la thét: buổi sáng một đứa rồi, năm
nay mười sáu, đây là thằng lớn một vợ năm con…
ông cho tôi chết. Tôi không muốn chết đêm, chết
hôm, tôi già rồi, ông cho tôi chết, ông cho tôi vào
với con tôi… Người mẹ lăn dưới đất, người vợ vén
vạt áo lau mồ hôi trên trán. Mấy đứa nhỏ mặc chiếc
áo tang rộng chạy đi chạy lại với khuôn mặt bình
thường. Chiếc quan tài mộc nhỏ, những khe gỗ còn
hở, hai vòng lạt tre cố giữ cho chặt tấm ván thiên hơi
cong… Không khí nặng nề u uất. Chợt bóng hai
người đàn bà mặc quần áo đen, đi chân đất, vạt áo
dài sau vấn lên thắt lưng. Hai người khiêng một cây
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 79 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 79
tre trên đó có một xác chết bó kín trong vải nhựa.
Cái xác cột chặt vào thân tre. Hai người bước vào
trong nhà tôn, hạ tay kê hai đầu xác chết vào hai cái
đòn, một người đàn ông để lại tấm tôn che ánh nắng
hắt vào trong. Người đàn bà phía trong bây giờ mới
òa lên khóc, chị ta ngồi rũ xuống. Một ông già, tóc
bạc từ trong đám đông đi ra, tay cầm một bó hương,
ông châm đốt và để vào mỗi chỗ một ít… Còn
những ai nữa sẽ được nhận ra. Còn những ai nữa
nằm trong những cái hố nhỏ chất bẩy tám người chỉ
cần lấy tay moi nhẹ là thấy. Những đau khổ không
nói thành lời. Những sự việc không có lời giải thích.
Tại sao vậy? Tại sao vậy?
Con đường trở về, những ý nghĩ quay cuồng trong
óc, nỗi ngao ngán khiến chúng tôi thấy có gì để nói
với nhau. Tiếng la khóc bên dọc đường, người đàn
bà quần trắng áo ngắn đen lăn lộn trong căn nhà sụp
đổ, bên chiếc áo quan đang được chét mạch, giữa
sáu đứa con nhỏ: ới anh ơi là anh ơi, mà anh đi học
tập 15 ngày, tội là lớn cho đi học tập, tôi đã lăn
khóc, kêu xin mà tôi quên lạy, cho đi học tập 15
tre trên đó có một xác chết bó kín trong vải nhựa.
Cái xác cột chặt vào thân tre. Hai người bước vào
trong nhà tôn, hạ tay kê hai đầu xác chết vào hai cái
đòn, một người đàn ông để lại tấm tôn che ánh nắng
hắt vào trong. Người đàn bà phía trong bây giờ mới
òa lên khóc, chị ta ngồi rũ xuống. Một ông già, tóc
bạc từ trong đám đông đi ra, tay cầm một bó hương,
ông châm đốt và để vào mỗi chỗ một ít… Còn
những ai nữa sẽ được nhận ra. Còn những ai nữa
nằm trong những cái hố nhỏ chất bẩy tám người chỉ
cần lấy tay moi nhẹ là thấy. Những đau khổ không
nói thành lời. Những sự việc không có lời giải thích.
Tại sao vậy? Tại sao vậy?
Con đường trở về, những ý nghĩ quay cuồng trong
óc, nỗi ngao ngán khiến chúng tôi thấy có gì để nói
với nhau. Tiếng la khóc bên dọc đường, người đàn
bà quần trắng áo ngắn đen lăn lộn trong căn nhà sụp
đổ, bên chiếc áo quan đang được chét mạch, giữa
sáu đứa con nhỏ: ới anh ơi là anh ơi, mà anh đi học
tập 15 ngày, tội là lớn cho đi học tập, tôi đã lăn
khóc, kêu xin mà tôi quên lạy, cho đi học tập 15
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 80 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 80
ngày rồi về mà nuôi con… ới anh ơi là anh ơi…
Chiếc xe phóng nhanh trên con đường vắng đầy đe
dọa, những căn nhà: một xác chết, hai xác, ba xác
chết, nào cha con, cháu… Mùi khói hương và tử
khí… Một chiếc quan tài bỏ bên bờ cỏ, một ông lão
tóc hoa râm đứng ngơ ngác, hỏi về người chết, ông
nói thằng cháu, không biết tên, quen gọi là thằng Tư,
người ta mới tìm thấy đang chờ mang xác về… Ngồi
trong quán nước tôi hỏi anh Đ: tại sao vậy. Anh lắc
đầu nhìn tôi… Chúng tôi không thể hiểu được và
trước đó chúng tôi cũng không tưởng tượng được…
Có phải đó là lễ vật mà những anh em thù nghịch
tặng cho dân chúng nhân dịp kéo cao ngọn cờ máu
mạ lên kỳ đài? Có phải đó là chiến thắng… Nếu cụ
Hồ Chí Minh có mặt ở đây, nếu những người khác
có mặt ở đây…
ngày rồi về mà nuôi con… ới anh ơi là anh ơi…
Chiếc xe phóng nhanh trên con đường vắng đầy đe
dọa, những căn nhà: một xác chết, hai xác, ba xác
chết, nào cha con, cháu… Mùi khói hương và tử
khí… Một chiếc quan tài bỏ bên bờ cỏ, một ông lão
tóc hoa râm đứng ngơ ngác, hỏi về người chết, ông
nói thằng cháu, không biết tên, quen gọi là thằng Tư,
người ta mới tìm thấy đang chờ mang xác về… Ngồi
trong quán nước tôi hỏi anh Đ: tại sao vậy. Anh lắc
đầu nhìn tôi… Chúng tôi không thể hiểu được và
trước đó chúng tôi cũng không tưởng tượng được…
Có phải đó là lễ vật mà những anh em thù nghịch
tặng cho dân chúng nhân dịp kéo cao ngọn cờ máu
mạ lên kỳ đài? Có phải đó là chiến thắng… Nếu cụ
Hồ Chí Minh có mặt ở đây, nếu những người khác
có mặt ở đây…
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 81 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 81
Một lần trở lại
19-4. Tôi trở lại Huế một lần nữa, chuyến đi thứ ba
trong một thời gian ngắn, thời gian ngắn những biến
cố lớn xẩy đến dồn dập. Khi tới Huế lần đầu: cuộc
chiến tàn khốc nhưng những thị trấn đang trong cuộc
sống cực điểm của sự phồn thịnh giả tạo, của những
cách biệt lớn lao với nông thôn, không phải chỉ là sự
xa hoa nhưng là giữa một nơi tan hoang vì cuộc
chiến và một nơi phồn thịnh vì cuộc chiến. Đời sống
giữa những hầm hố trong những cánh đồng trống và
đời sống trong những cao ốc với đầy đủ máy lạnh, ti-
Một lần trở lại
19-4. Tôi trở lại Huế một lần nữa, chuyến đi thứ ba
trong một thời gian ngắn, thời gian ngắn những biến
cố lớn xẩy đến dồn dập. Khi tới Huế lần đầu: cuộc
chiến tàn khốc nhưng những thị trấn đang trong cuộc
sống cực điểm của sự phồn thịnh giả tạo, của những
cách biệt lớn lao với nông thôn, không phải chỉ là sự
xa hoa nhưng là giữa một nơi tan hoang vì cuộc
chiến và một nơi phồn thịnh vì cuộc chiến. Đời sống
giữa những hầm hố trong những cánh đồng trống và
đời sống trong những cao ốc với đầy đủ máy lạnh, ti-
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 82 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 82
vi... Sửa soạn một cái Tết lớn không phải chỉ có ở
Sài-gòn mà Huế cũng có những bánh pháo thật dài
cùng với rượu mạnh bánh mứt, những quần áo mới
may cất trong ngăn tủ. Giữa những chầu rượu
whisky, bên những gói thuốc lá Mỹ, kẹo Mỹ mọi
người nói đến chiến tranh hòa bình, chống chiến
tranh. Tôi sống không khí đó ở Huế lần thứ nhất khi
tới đây. Cố đô đông vui, những buổi chiều uống
rượu cười ngất, những người con đất Huế đi làm ăn
xa trở về với những bộ mặt tươi cười. Rời Huế lần
thứ nhất hai ngày sau đó tiếng súng nổ, những bộ
quần áo mới chưa kịp mặc, rượu chưa kịp uống, lời
chúc chưa được gửi tới những người khác, những
canh bạc lớn ngồi chưa ấm chỗ, và Huế kéo dài một
thời gian kinh khiếp trong tiếng súng AK, bom đạn,
B40 và những huyệt tập thể. Tôi tới Huế lần thứ hai
khi những tiếng kêu thất thanh vừa ngừng nhường
cho những lời khóc than thảm thiết, những xác chết
được đào lên, những miếng vải trắng được quấn trên
đầu, thị trấn với những ngôi nhà rỗng, những khuôn
mặt thất thần, những lo âu tràn ngập, những vội vàng
vi... Sửa soạn một cái Tết lớn không phải chỉ có ở
Sài-gòn mà Huế cũng có những bánh pháo thật dài
cùng với rượu mạnh bánh mứt, những quần áo mới
may cất trong ngăn tủ. Giữa những chầu rượu
whisky, bên những gói thuốc lá Mỹ, kẹo Mỹ mọi
người nói đến chiến tranh hòa bình, chống chiến
tranh. Tôi sống không khí đó ở Huế lần thứ nhất khi
tới đây. Cố đô đông vui, những buổi chiều uống
rượu cười ngất, những người con đất Huế đi làm ăn
xa trở về với những bộ mặt tươi cười. Rời Huế lần
thứ nhất hai ngày sau đó tiếng súng nổ, những bộ
quần áo mới chưa kịp mặc, rượu chưa kịp uống, lời
chúc chưa được gửi tới những người khác, những
canh bạc lớn ngồi chưa ấm chỗ, và Huế kéo dài một
thời gian kinh khiếp trong tiếng súng AK, bom đạn,
B40 và những huyệt tập thể. Tôi tới Huế lần thứ hai
khi những tiếng kêu thất thanh vừa ngừng nhường
cho những lời khóc than thảm thiết, những xác chết
được đào lên, những miếng vải trắng được quấn trên
đầu, thị trấn với những ngôi nhà rỗng, những khuôn
mặt thất thần, những lo âu tràn ngập, những vội vàng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 83 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 83
ra đi. Huế sống những ngày hớt hải khi vừa thoát ra
khỏi cơn ác mộng hãi hùng, những nhìn ngó hoài
nghi, những thầm thì lén lút cùng với những điều
không muốn nói, không muốn nhắc. Không phải chỉ
là dấu vết những lỗ đạn, hố bom... Những dấu vết có
thể hàn gắn được, những đổ nát có thể dựng lại,
nhưng có những dấu vết sẽ không mất được, không
phai được, không phải cho người đang sống mà còn
cho những người phải sống nữa... Đó là nỗi tan
hoang của tin tưởng, dấu chàm bất lực trong lương
tâm, sự thật trong kiếp sống, nỗi cay đắng ngọt ngào
một ảo tưởng. Trở lại Huế lần thứ ba dư vang những
ngày cũ vẫn còn đó: vẫn mối lo âu phập phồng cùng
với những hàng tít lớn trên những tờ nhật báo đến
muộn, đó là áp lực của địch, con số những sư đoàn
địch có mặt chung quanh thành phố, những tiên đoán
về một trận tấn công mới. Những người có của, có
thế lực dời khỏi thành phố một cách lặng lẽ, những
thuyên chuyển vì công vụ... Đường phố đã bớt bụi
đỏ với chiếc xe phun nước chạy qua, một ít căn nhà
đã được sửa chữa lại, ít khoảng tường vôi mới, cây
ra đi. Huế sống những ngày hớt hải khi vừa thoát ra
khỏi cơn ác mộng hãi hùng, những nhìn ngó hoài
nghi, những thầm thì lén lút cùng với những điều
không muốn nói, không muốn nhắc. Không phải chỉ
là dấu vết những lỗ đạn, hố bom... Những dấu vết có
thể hàn gắn được, những đổ nát có thể dựng lại,
nhưng có những dấu vết sẽ không mất được, không
phai được, không phải cho người đang sống mà còn
cho những người phải sống nữa... Đó là nỗi tan
hoang của tin tưởng, dấu chàm bất lực trong lương
tâm, sự thật trong kiếp sống, nỗi cay đắng ngọt ngào
một ảo tưởng. Trở lại Huế lần thứ ba dư vang những
ngày cũ vẫn còn đó: vẫn mối lo âu phập phồng cùng
với những hàng tít lớn trên những tờ nhật báo đến
muộn, đó là áp lực của địch, con số những sư đoàn
địch có mặt chung quanh thành phố, những tiên đoán
về một trận tấn công mới. Những người có của, có
thế lực dời khỏi thành phố một cách lặng lẽ, những
thuyên chuyển vì công vụ... Đường phố đã bớt bụi
đỏ với chiếc xe phun nước chạy qua, một ít căn nhà
đã được sửa chữa lại, ít khoảng tường vôi mới, cây
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 84 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 84
cỏ đã hồi sinh sau một vài trận mưa, bây giờ Huế
không đông vui như trong năm, không hớt hải như
sau biến cố mà bây giờ Huế lặng lẽ bùi ngùi hẳn
xuống trong sinh hoạt bình thường của nó... Chừng
như Huế đang cúi đầu sống lui trở lại không khí
những ngày cách đây trên mười năm với những băn
khoăn, dằn vặt lặng lẽ ẩn giấu...
Nét mới trong sinh hoạt: những nữ sinh áo trắng tới
trường chen nhau qua cầu, trên phà, qua thuyền.
Những sinh viên với chiếc huy hiệu bức tường thành
xanh biển, nền trời đỏ và mũi nhọn đâm thẳng gắn
trên vai áo, trên mũ; bộ quần áo ka-ki màu vàng, họ
nói cười trên đường phố, tụ tập trước Phú-văn lâu.
Một giáo sư nói với tôi về không khí lớp học, tới sự
ngỡ ngàng buồn chán của chính mình và sự ngơ
ngác của những người ngồi trên những băng dài. Đi
học, chắc là thời nào cũng thế, những học sinh chỉ
học khi nghĩ về, hướng về một tương lai nào đó, và
tất nhiên không khí học phải là một không khí yên
tâm, không những lo âu vây quấn lấy quanh mình.
cỏ đã hồi sinh sau một vài trận mưa, bây giờ Huế
không đông vui như trong năm, không hớt hải như
sau biến cố mà bây giờ Huế lặng lẽ bùi ngùi hẳn
xuống trong sinh hoạt bình thường của nó... Chừng
như Huế đang cúi đầu sống lui trở lại không khí
những ngày cách đây trên mười năm với những băn
khoăn, dằn vặt lặng lẽ ẩn giấu...
Nét mới trong sinh hoạt: những nữ sinh áo trắng tới
trường chen nhau qua cầu, trên phà, qua thuyền.
Những sinh viên với chiếc huy hiệu bức tường thành
xanh biển, nền trời đỏ và mũi nhọn đâm thẳng gắn
trên vai áo, trên mũ; bộ quần áo ka-ki màu vàng, họ
nói cười trên đường phố, tụ tập trước Phú-văn lâu.
Một giáo sư nói với tôi về không khí lớp học, tới sự
ngỡ ngàng buồn chán của chính mình và sự ngơ
ngác của những người ngồi trên những băng dài. Đi
học, chắc là thời nào cũng thế, những học sinh chỉ
học khi nghĩ về, hướng về một tương lai nào đó, và
tất nhiên không khí học phải là một không khí yên
tâm, không những lo âu vây quấn lấy quanh mình.
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 85 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 85
Còn bây giờ? Tương lai của họ? Thực tế họ đang
sống và cái chết? Sự trái ngược giữa những điều
giảng dạy và thực tế họ đang sống. Còn sự phi lý nào
hơn? Bài tập đọc về một làng quê thanh bình có lũy
tre xanh, con sông hiền lành uốn khúc, có tiếng sáo
diều. Còn bây giờ làng quê ở đâu? Những nền đất
trống, con sông đục ngầu lờ đờ những xác chết, tiếng
bom đạn ngày đêm... Còn bao nhiêu cái khác nữa...
Vị giáo sư nói rồi mồi một điếu thuốc châm hút,
nhưng vẫn làm những việc phi lý đó, học sinh, sinh
viên vẫn tới trường, giáo sư vẫn tới lớp và cuối tháng
lĩnh lương cùng với cuộc chiến...
*
Câu chuyện về hoàn cảnh cô bé không biết mặt ấy
lại được nhắc đến với tất cả vẻ tội nghiệp. Với người
cha mất tích, đàn em nhỏ, với tuổi mười tám của một
cô gái trong thành phố đã phải bôi nhọ lên mặt theo
chân những đám đông đi tìm xác người cha, tôi nghĩ
tới hai bàn chân nhỏ nhắn, trắng trẻo không giày dép
Còn bây giờ? Tương lai của họ? Thực tế họ đang
sống và cái chết? Sự trái ngược giữa những điều
giảng dạy và thực tế họ đang sống. Còn sự phi lý nào
hơn? Bài tập đọc về một làng quê thanh bình có lũy
tre xanh, con sông hiền lành uốn khúc, có tiếng sáo
diều. Còn bây giờ làng quê ở đâu? Những nền đất
trống, con sông đục ngầu lờ đờ những xác chết, tiếng
bom đạn ngày đêm... Còn bao nhiêu cái khác nữa...
Vị giáo sư nói rồi mồi một điếu thuốc châm hút,
nhưng vẫn làm những việc phi lý đó, học sinh, sinh
viên vẫn tới trường, giáo sư vẫn tới lớp và cuối tháng
lĩnh lương cùng với cuộc chiến...
*
Câu chuyện về hoàn cảnh cô bé không biết mặt ấy
lại được nhắc đến với tất cả vẻ tội nghiệp. Với người
cha mất tích, đàn em nhỏ, với tuổi mười tám của một
cô gái trong thành phố đã phải bôi nhọ lên mặt theo
chân những đám đông đi tìm xác người cha, tôi nghĩ
tới hai bàn chân nhỏ nhắn, trắng trẻo không giày dép
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 86 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 86
với bộ quần áo rách bẩn đi lẩn vào trong những đám
đông, nhìn mặt hết xác chết này tới xác chết khác để
rồi lại trở về với những khắc khoải. Nhưng sau đó
xác người cha đã được kiếm thấy, dấu vết nhận mặt
là chiếc mũ. Ba tháng rồi mà những cuộc tìm kiếm
người đi vẫn còn tiếp tục. Dấu vết cho ta thấy những
người đi đều đã chết, trừ một số thật ít ỏi. Điều đó
khiến cho những ai có người thân còn biệt tăm chưa
tìm thấy xác không thể yên tâm: không muốn xác
chết kia được chôn vùi một cách tội nghiệp.
ĐOẠN CỦA NGỌC VIẾT CHO MỘT NGƯỜI BẠN:
Hai đứa đi dọc theo bờ sông vượt qua chiếc cầu nhỏ
thì đến trường. Sương vẫn chưa tan. Trên ngọn cây,
dưới mặt sông lờ nhờ những vệt trắng đục. Hoa sầu
đông còn xòa cành xuống nước. Đã cuối mùa xuân
rồi đó. Hoa thương nhớ ai mà hoa mọc đường đi.
Tôi hát thầm như dỗ dành mình qua cơn lao lung bồi
hồi. Quỳnh lặng lẽ dắt chiếc xe đạp đi bên. Lời kể
nghẹn ngào cách quãng. Tôi biết tôi đang nghe và tôi
cũng biết tôi đang khóc. Nước mắt ấy cho tôi hay
với bộ quần áo rách bẩn đi lẩn vào trong những đám
đông, nhìn mặt hết xác chết này tới xác chết khác để
rồi lại trở về với những khắc khoải. Nhưng sau đó
xác người cha đã được kiếm thấy, dấu vết nhận mặt
là chiếc mũ. Ba tháng rồi mà những cuộc tìm kiếm
người đi vẫn còn tiếp tục. Dấu vết cho ta thấy những
người đi đều đã chết, trừ một số thật ít ỏi. Điều đó
khiến cho những ai có người thân còn biệt tăm chưa
tìm thấy xác không thể yên tâm: không muốn xác
chết kia được chôn vùi một cách tội nghiệp.
ĐOẠN CỦA NGỌC VIẾT CHO MỘT NGƯỜI BẠN:
Hai đứa đi dọc theo bờ sông vượt qua chiếc cầu nhỏ
thì đến trường. Sương vẫn chưa tan. Trên ngọn cây,
dưới mặt sông lờ nhờ những vệt trắng đục. Hoa sầu
đông còn xòa cành xuống nước. Đã cuối mùa xuân
rồi đó. Hoa thương nhớ ai mà hoa mọc đường đi.
Tôi hát thầm như dỗ dành mình qua cơn lao lung bồi
hồi. Quỳnh lặng lẽ dắt chiếc xe đạp đi bên. Lời kể
nghẹn ngào cách quãng. Tôi biết tôi đang nghe và tôi
cũng biết tôi đang khóc. Nước mắt ấy cho tôi hay
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 87 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 87
một người nào khác? Sân trường vắng, còn quá sớm.
Trường Văn-khoa đã đổ nát nên dời lên vùng Bến
Ngự xa xôi này, trước kia là trường Mỹ-thuật.
Chúng tôi đứng bên nhau. Tôi thoáng thấy đôi mắt
Quỳnh những sợi gân máu đỏ, không còn đôi mắt
trong xanh những ngày nào... Những ngày tháng cũ
thấp thoáng trong trí nhớ: những năm trung học
trong trường Đồng Khánh, ngày mười tuổi năm đệ
thất chúng tôi quen nhau. Nửa năm sau đó mẹ
Quỳnh qua đời. Bảy năm trung học tôi không thân
với Quỳnh dù rất yêu thương vì Quỳnh hiền, đằm
thắm, lặng lẽ còn tôi thì tinh quái, nghịch ngợm, ham
vui. Trong một lần tâm sự, Quỳnh khóc nhớ người
mẹ hiền, tôi đã viết cho Quỳnh một lá thư, chừng
như trong đó tôi muốn Quỳnh nghĩ tới một thứ kiêu
hãnh trong bất hạnh. Bây giờ tôi muốn nhắc lại với
Quỳnh những kỷ niệm nhạt nhòa nhưng đằm thắm,
thiết tha ấy, nhưng tôi sợ nghe thấy tiếng nói của
chính mình trong buổi sớm mai lặng lẽ. Trận chiến
thê thiết đã đến với thành phố dịu dàng những kỷ
niệm ấu thơ, đã cướp mất ba yêu của Quỳnh. Giọng
một người nào khác? Sân trường vắng, còn quá sớm.
Trường Văn-khoa đã đổ nát nên dời lên vùng Bến
Ngự xa xôi này, trước kia là trường Mỹ-thuật.
Chúng tôi đứng bên nhau. Tôi thoáng thấy đôi mắt
Quỳnh những sợi gân máu đỏ, không còn đôi mắt
trong xanh những ngày nào... Những ngày tháng cũ
thấp thoáng trong trí nhớ: những năm trung học
trong trường Đồng Khánh, ngày mười tuổi năm đệ
thất chúng tôi quen nhau. Nửa năm sau đó mẹ
Quỳnh qua đời. Bảy năm trung học tôi không thân
với Quỳnh dù rất yêu thương vì Quỳnh hiền, đằm
thắm, lặng lẽ còn tôi thì tinh quái, nghịch ngợm, ham
vui. Trong một lần tâm sự, Quỳnh khóc nhớ người
mẹ hiền, tôi đã viết cho Quỳnh một lá thư, chừng
như trong đó tôi muốn Quỳnh nghĩ tới một thứ kiêu
hãnh trong bất hạnh. Bây giờ tôi muốn nhắc lại với
Quỳnh những kỷ niệm nhạt nhòa nhưng đằm thắm,
thiết tha ấy, nhưng tôi sợ nghe thấy tiếng nói của
chính mình trong buổi sớm mai lặng lẽ. Trận chiến
thê thiết đã đến với thành phố dịu dàng những kỷ
niệm ấu thơ, đã cướp mất ba yêu của Quỳnh. Giọng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 88 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 88
Quỳnh trở lại đều đều: Mình không nhớ đã đi đến
bao nhiêu hầm xác. Khuôn mặt nào mình cũng cúi
nhìn thật gần nhưng không thấy ba mình. Đường gồ
ghề nhiều lúc phải đi chân đất. Chẳng biết sợ là gì
nữa. Lá trầu phải nhét đầy mũi. Da mặt bỏng rát vì
nắng và các loại dầu để tránh mùi tử khí. Mình
không để cho nước mắt chảy giữa những tiếng khóc
la của những người chung quanh. Có lúc mình tưởng
mình đã trở thành chai cứng. Mấy đứa em thì chưa
biết gì. Mỗi lần thấy mình trở về liền theo sau hỏi:
tìm ra không? Thấy không? Chúng tỉnh táo vô tư
như thăm hỏi một ai xa lạ. Mình thấy khổ tâm vô
hạn và ngờ vực luôn nghị lực của mình... Lâu rồi,
đêm đến mình không nhắm mắt được. Hình ảnh xác
chết và bao nhiêu điều phải nghĩ. Nhiều lúc ao ước
được ngủ để xem ba có hiện về không... Nhưng qua
những cơn thiếp ngủ chập chờn mình không nghe
thấy một tiếng nói chờ đợi nào... Mình vẫn cố hy
vọng là ba mình chưa chết... Tôi nín thinh nhìn ra
đoạn sông quanh co. Tôi không có gì để nói, để an ủi
người bạn. Tôi không muốn dối mình và dối ai. Tôi
Quỳnh trở lại đều đều: Mình không nhớ đã đi đến
bao nhiêu hầm xác. Khuôn mặt nào mình cũng cúi
nhìn thật gần nhưng không thấy ba mình. Đường gồ
ghề nhiều lúc phải đi chân đất. Chẳng biết sợ là gì
nữa. Lá trầu phải nhét đầy mũi. Da mặt bỏng rát vì
nắng và các loại dầu để tránh mùi tử khí. Mình
không để cho nước mắt chảy giữa những tiếng khóc
la của những người chung quanh. Có lúc mình tưởng
mình đã trở thành chai cứng. Mấy đứa em thì chưa
biết gì. Mỗi lần thấy mình trở về liền theo sau hỏi:
tìm ra không? Thấy không? Chúng tỉnh táo vô tư
như thăm hỏi một ai xa lạ. Mình thấy khổ tâm vô
hạn và ngờ vực luôn nghị lực của mình... Lâu rồi,
đêm đến mình không nhắm mắt được. Hình ảnh xác
chết và bao nhiêu điều phải nghĩ. Nhiều lúc ao ước
được ngủ để xem ba có hiện về không... Nhưng qua
những cơn thiếp ngủ chập chờn mình không nghe
thấy một tiếng nói chờ đợi nào... Mình vẫn cố hy
vọng là ba mình chưa chết... Tôi nín thinh nhìn ra
đoạn sông quanh co. Tôi không có gì để nói, để an ủi
người bạn. Tôi không muốn dối mình và dối ai. Tôi
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 89 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 89
nghĩ tới niềm hy vọng mong manh của Quỳnh.
Bè bạn đã đến đông đủ, tôi cố nghĩ thế. Chúng tôi
không còn tiếp tục câu chuyện. Ông khoa trưởng bảo
nam sinh viên ghi tên học quân sự còn chúng tôi thì
chờ ngày đi học. Tôi nghe loáng thoáng về những
câu chuyện chung quanh, chuyện tổng động viên,
hoãn dịch, giáo sư trong Sài-gòn không chịu ra dạy
dù đã được bảo đảm về chỗ ở, máy bay, những di
chuyển cần thiết, chuyện người lên núi, chuyện di
chuyển trường vào Sài-Gòn, chuyện một số chứng
chỉ phải bỏ, chuyện bạn bè và những kỷ niệm bản
thân ngày kinh hoàng cũ... Tôi và Quỳnh trở về con
đường cũ, Quỳnh đạp xe về chợ, tôi lững thững một
mình trên đường vắng. Khi tới cây cầu gẫy, dốc
đứng. Tôi nghĩ sao quên không đi đò. Tôi xách giày,
níu sợi dây thừng bước từng bước ngắn. Tôi nghĩ tới
quãng thời gian chúng tôi vừa trải qua, bất giác tôi
nôn nao bồi hồi. Nhiều đêm thức dậy, tôi nghe như
có một tiếng nói nào đấy. Có định mệnh cho mỗi
người? Tôi là kẻ hạnh phúc sao? Hương sầu đông,
hương dạ hợp nào đó trong đêm? Có lúc tôi cảm
nghĩ tới niềm hy vọng mong manh của Quỳnh.
Bè bạn đã đến đông đủ, tôi cố nghĩ thế. Chúng tôi
không còn tiếp tục câu chuyện. Ông khoa trưởng bảo
nam sinh viên ghi tên học quân sự còn chúng tôi thì
chờ ngày đi học. Tôi nghe loáng thoáng về những
câu chuyện chung quanh, chuyện tổng động viên,
hoãn dịch, giáo sư trong Sài-gòn không chịu ra dạy
dù đã được bảo đảm về chỗ ở, máy bay, những di
chuyển cần thiết, chuyện người lên núi, chuyện di
chuyển trường vào Sài-Gòn, chuyện một số chứng
chỉ phải bỏ, chuyện bạn bè và những kỷ niệm bản
thân ngày kinh hoàng cũ... Tôi và Quỳnh trở về con
đường cũ, Quỳnh đạp xe về chợ, tôi lững thững một
mình trên đường vắng. Khi tới cây cầu gẫy, dốc
đứng. Tôi nghĩ sao quên không đi đò. Tôi xách giày,
níu sợi dây thừng bước từng bước ngắn. Tôi nghĩ tới
quãng thời gian chúng tôi vừa trải qua, bất giác tôi
nôn nao bồi hồi. Nhiều đêm thức dậy, tôi nghe như
có một tiếng nói nào đấy. Có định mệnh cho mỗi
người? Tôi là kẻ hạnh phúc sao? Hương sầu đông,
hương dạ hợp nào đó trong đêm? Có lúc tôi cảm
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 90 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 90
thấy bâng khuâng dịu dàng. Cảm giác như xô tôi tới
một khoảng không chới với, bao la nhưng êm dịu dị
thường. Có thật không? Trái tim vẫn khó bảo. Có
phải định mệnh đã bắt đầu đó không? Vực thẳm hay
vườn cây trái chín? Những điều nào đó tôi không thể
nói. Cũng như với Quỳnh. Có phép lạ nào chăng.
Phép lạ nào khiến những người thân yêu mất tích trở
về tươi cười với giọng nói đầm ấm thân thuộc. Phép
lạ nào cho những người một sớm một chiều nằm
xuống, chết đi đứng dậy khỏi những nấm mồ không
áo quan, đi qua những con đường thân quen, bước
qua ngưỡng cửa với bóng dáng quen thuộc với tiếng
nói ngọt ngào. (Như một người ở xa trở về nhà sau
một thời gian vắng mặt).
Ngày 20-4. Trở lại Huế lần này với tôi là một trạm
đỗ, tôi muốn ngừng lại đó trước khi lên đường đi
Quảng-trị, Khe-sanh... Những nơi người ta đã nói
nhiều tới mà tôi muốn nhìn tận nơi, nghe tận nơi về
cuộc chiến tranh này, cuộc chiến mà nhiều khi với
tôi như một bóng ma, một cuộc chiến không biết bao
thấy bâng khuâng dịu dàng. Cảm giác như xô tôi tới
một khoảng không chới với, bao la nhưng êm dịu dị
thường. Có thật không? Trái tim vẫn khó bảo. Có
phải định mệnh đã bắt đầu đó không? Vực thẳm hay
vườn cây trái chín? Những điều nào đó tôi không thể
nói. Cũng như với Quỳnh. Có phép lạ nào chăng.
Phép lạ nào khiến những người thân yêu mất tích trở
về tươi cười với giọng nói đầm ấm thân thuộc. Phép
lạ nào cho những người một sớm một chiều nằm
xuống, chết đi đứng dậy khỏi những nấm mồ không
áo quan, đi qua những con đường thân quen, bước
qua ngưỡng cửa với bóng dáng quen thuộc với tiếng
nói ngọt ngào. (Như một người ở xa trở về nhà sau
một thời gian vắng mặt).
Ngày 20-4. Trở lại Huế lần này với tôi là một trạm
đỗ, tôi muốn ngừng lại đó trước khi lên đường đi
Quảng-trị, Khe-sanh... Những nơi người ta đã nói
nhiều tới mà tôi muốn nhìn tận nơi, nghe tận nơi về
cuộc chiến tranh này, cuộc chiến mà nhiều khi với
tôi như một bóng ma, một cuộc chiến không biết bao
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 91 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 91
khuôn mặt mà nhiều khi tôi thấy lạ với nó. Có những
điều tôi có thể hiểu, có những điều tôi có thể nghe
giải thích để hiểu, nhưng có những điều tôi không
hiểu mà cũng không ai giúp tôi hiểu được. Cuộc
chiến nào rồi cũng chấm dứt. Tới Huế lần này với
bối cảnh của một viễn tượng đã mở ra: Mỹ và Bắc
Việt đã đồng ý mở cuộc gặp gỡ nhưng chưa thỏa
thuận nơi hẹn gặp, và như thế có một hy vọng nào
đó. Riêng tôi, tôi không tin một kết cấu đơn giản.
Không bận bịu với công việc trong khi chờ đợi lên
đường tôi có nhiều thì giờ để đi lang thang hơn, có
nhiều dịp hàn huyên với bạn hữu hơn. Một vài người
đang trên đường hành quân, một vài người đã đi
khỏi, chỉ còn lại một vài người. K. sau một thời gian
vắng mặt đã trở lại. C. và gia đình đã trở lại cuộc
sống bình thường với chờ đợi một ngày dời khỏi thị
trấn... Đi sống ở Huế khiến tôi không thể quên anh
T. một bạn thân lớn tuổi đã sinh trưởng, lớn lên ở
Huế rồi ra đi... Tôi không quên những điều anh đã
nói về Huế, nhất là vào thời những đoàn thanh niên
lên đường vào Nam-bộ, những tiếng hát đầy nhiệt
khuôn mặt mà nhiều khi tôi thấy lạ với nó. Có những
điều tôi có thể hiểu, có những điều tôi có thể nghe
giải thích để hiểu, nhưng có những điều tôi không
hiểu mà cũng không ai giúp tôi hiểu được. Cuộc
chiến nào rồi cũng chấm dứt. Tới Huế lần này với
bối cảnh của một viễn tượng đã mở ra: Mỹ và Bắc
Việt đã đồng ý mở cuộc gặp gỡ nhưng chưa thỏa
thuận nơi hẹn gặp, và như thế có một hy vọng nào
đó. Riêng tôi, tôi không tin một kết cấu đơn giản.
Không bận bịu với công việc trong khi chờ đợi lên
đường tôi có nhiều thì giờ để đi lang thang hơn, có
nhiều dịp hàn huyên với bạn hữu hơn. Một vài người
đang trên đường hành quân, một vài người đã đi
khỏi, chỉ còn lại một vài người. K. sau một thời gian
vắng mặt đã trở lại. C. và gia đình đã trở lại cuộc
sống bình thường với chờ đợi một ngày dời khỏi thị
trấn... Đi sống ở Huế khiến tôi không thể quên anh
T. một bạn thân lớn tuổi đã sinh trưởng, lớn lên ở
Huế rồi ra đi... Tôi không quên những điều anh đã
nói về Huế, nhất là vào thời những đoàn thanh niên
lên đường vào Nam-bộ, những tiếng hát đầy nhiệt
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 92 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 92
tình, hào khí, thời của những anh hùng. Tôi vẫn nghĩ
như thế, hình ảnh những chuyến xe lửa rời sân ga hú
còi ra đi cùng với những tiếng hát, những lời hò reo
và đâu đó những giọt nước mắt bùi ngùi thân thiết,
những người ra đi độ đó nay còn những ai? Rồi thời
gian những ống nước trong thành phố được đào lên
đúc lựu đạn, những ra đi thầm lặng... Bảo-Đại đã
thoái vị ở đó, kiếm vàng được trao tay ở đó, và cũng
ở đó, sau này nhà vua cuối cùng của nhà Nguyễn trở
về khôi phục một triều đại mới. Tôi có nhiều kỷ
niệm với Huế trong thời gian Huế truất phế Bảo-Đại,
thời kỳ những cuộc biểu tình võ trang tuần hành...
Những hình ảnh nay vẫn chưa phai nhòa... Bao nhiêu
dời đổi, bao nhiêu biến cố trong thành phố đó, tôi
nghĩ tới tình cảnh một người nào đó sống qua từng
ấy biến cố, từng ấy những tháng ngày của một lịch
sử... Và rồi còn những ngày tháng sẽ tới đây nữa...
C. nói tới chuyện ông R.V. đã phải mua một viên đá
năm ngàn đồng, một viên đá để kê chân trong khi bị
ông C. giam vào trong hầm, nơi đó chỉ đứng vừa
người, dưới là nước bẩn đầy những chuột mò lên cắn
tình, hào khí, thời của những anh hùng. Tôi vẫn nghĩ
như thế, hình ảnh những chuyến xe lửa rời sân ga hú
còi ra đi cùng với những tiếng hát, những lời hò reo
và đâu đó những giọt nước mắt bùi ngùi thân thiết,
những người ra đi độ đó nay còn những ai? Rồi thời
gian những ống nước trong thành phố được đào lên
đúc lựu đạn, những ra đi thầm lặng... Bảo-Đại đã
thoái vị ở đó, kiếm vàng được trao tay ở đó, và cũng
ở đó, sau này nhà vua cuối cùng của nhà Nguyễn trở
về khôi phục một triều đại mới. Tôi có nhiều kỷ
niệm với Huế trong thời gian Huế truất phế Bảo-Đại,
thời kỳ những cuộc biểu tình võ trang tuần hành...
Những hình ảnh nay vẫn chưa phai nhòa... Bao nhiêu
dời đổi, bao nhiêu biến cố trong thành phố đó, tôi
nghĩ tới tình cảnh một người nào đó sống qua từng
ấy biến cố, từng ấy những tháng ngày của một lịch
sử... Và rồi còn những ngày tháng sẽ tới đây nữa...
C. nói tới chuyện ông R.V. đã phải mua một viên đá
năm ngàn đồng, một viên đá để kê chân trong khi bị
ông C. giam vào trong hầm, nơi đó chỉ đứng vừa
người, dưới là nước bẩn đầy những chuột mò lên cắn
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 93 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 93
chân, không nhúc nhích được, trên đầu thì nước chảy
xuống... Tôi hình dung cảnh giam cầm đó mà rùng
mình, không phải chỉ có một hầm, có những chín
hầm và không phải một mà nhiều người đã phải chịu
cảnh đó... Tôi cũng nghe nhiều chuyện nữa về thủ
hiến G. và những người con gái tội nghiệp nào đó.
Cùng đó tình cảnh những bà thứ phi suốt đời không
được biết tới ông vua... Cố đô ấy bao nhiêu trang
thảm sử kỳ bí, bao nhiêu nước mắt, bao lời kêu than,
bao cuộc đời nằm xuống không nhắm được mắt, bao
nhiêu thầm vụng vùi sâu, giấu kín... Đi trong những
lòng đường buổi chiều sau cơn mưa ẩm ướt, sương
lam vương trên những ngọn cây, cỏ dại hai bên,
trong không khí tịch mịch tôi tưởng như đi trong một
cõi âm nào mà tiếng thở dài bằn bặt của những cô
gái Chiêm chừng như còn quanh quất đâu đó... Con
đường hơi thở lạnh lùng nào còn trờn trợ ma quái...
Lần này trở lại Huế tôi nghe tin V.L. đã lấy
chồng, đám cưới trên hai chiếc xe xích-lô, rồi cũng
trên một chiếc xích-lô hai vợ chồng đi thăm những
người bà con... Tôi muốn tìm gặp cặp vợ chồng đã
chân, không nhúc nhích được, trên đầu thì nước chảy
xuống... Tôi hình dung cảnh giam cầm đó mà rùng
mình, không phải chỉ có một hầm, có những chín
hầm và không phải một mà nhiều người đã phải chịu
cảnh đó... Tôi cũng nghe nhiều chuyện nữa về thủ
hiến G. và những người con gái tội nghiệp nào đó.
Cùng đó tình cảnh những bà thứ phi suốt đời không
được biết tới ông vua... Cố đô ấy bao nhiêu trang
thảm sử kỳ bí, bao nhiêu nước mắt, bao lời kêu than,
bao cuộc đời nằm xuống không nhắm được mắt, bao
nhiêu thầm vụng vùi sâu, giấu kín... Đi trong những
lòng đường buổi chiều sau cơn mưa ẩm ướt, sương
lam vương trên những ngọn cây, cỏ dại hai bên,
trong không khí tịch mịch tôi tưởng như đi trong một
cõi âm nào mà tiếng thở dài bằn bặt của những cô
gái Chiêm chừng như còn quanh quất đâu đó... Con
đường hơi thở lạnh lùng nào còn trờn trợ ma quái...
Lần này trở lại Huế tôi nghe tin V.L. đã lấy
chồng, đám cưới trên hai chiếc xe xích-lô, rồi cũng
trên một chiếc xích-lô hai vợ chồng đi thăm những
người bà con... Tôi muốn tìm gặp cặp vợ chồng đã
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 94 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 94
cưới nhau trong ngày khói lửa cũ, khi cây cầu đã bị
sập, dù vậy đám cưới vẫn diễn ra, người cha cùng
người con qua cầu đón người con dâu trở về rồi cùng
nhau đi chạy loạn, nhưng tôi đã không tìm gặp được,
tôi mong cho cặp vợ chồng đó cho tới ngày hôm nay
vẫn còn tiếp tục tuần trăng mật ở một nơi yên hàn.
Nhưng trên quê hương chúng ta còn chỗ nào yên
hàn, còn chỗ nào không có tiếng súng nổ... Chúng
tôi quả thật đã không được biết thế nào là một gương
mặt hạnh phúc toàn vẹn... Cha chú chúng tôi đã có
hạnh phúc dù trong nô lệ... Đêm nay tôi ngửi thấy
mùi hương dạ-hợp, thứ hoa lần đầu tiên tôi được
biết, còn bao nhiêu hương thơm, bao nhiêu những
giống hoa lạ, còn bao nhiêu những tặng vật tạo hóa
trao tặng cho con người mà chúng ta không nhận
được. Giác quan và trí khôn của chúng ta mù lòa thui
chột, què quặt mà chúng ta không biết. Tội nghiệp
cho chúng ta biết bao nhiêu. Phải thế không? Cám
ơn người. Trở về ngồi trên hiên nhà này tôi nghĩ tới
một lúc trở lại: căn nhà không còn, người xưa đã ra
đi... Sân rêu chẳng vẽ dấu giày. Tiếng kiều đồng
cưới nhau trong ngày khói lửa cũ, khi cây cầu đã bị
sập, dù vậy đám cưới vẫn diễn ra, người cha cùng
người con qua cầu đón người con dâu trở về rồi cùng
nhau đi chạy loạn, nhưng tôi đã không tìm gặp được,
tôi mong cho cặp vợ chồng đó cho tới ngày hôm nay
vẫn còn tiếp tục tuần trăng mật ở một nơi yên hàn.
Nhưng trên quê hương chúng ta còn chỗ nào yên
hàn, còn chỗ nào không có tiếng súng nổ... Chúng
tôi quả thật đã không được biết thế nào là một gương
mặt hạnh phúc toàn vẹn... Cha chú chúng tôi đã có
hạnh phúc dù trong nô lệ... Đêm nay tôi ngửi thấy
mùi hương dạ-hợp, thứ hoa lần đầu tiên tôi được
biết, còn bao nhiêu hương thơm, bao nhiêu những
giống hoa lạ, còn bao nhiêu những tặng vật tạo hóa
trao tặng cho con người mà chúng ta không nhận
được. Giác quan và trí khôn của chúng ta mù lòa thui
chột, què quặt mà chúng ta không biết. Tội nghiệp
cho chúng ta biết bao nhiêu. Phải thế không? Cám
ơn người. Trở về ngồi trên hiên nhà này tôi nghĩ tới
một lúc trở lại: căn nhà không còn, người xưa đã ra
đi... Sân rêu chẳng vẽ dấu giày. Tiếng kiều đồng
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 95 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 95
vọng... Nếu lần trở về ấy là một mùa xuân tôi nhớ tới
Thôi Hộ và câu thơ của Nguyễn Du Hoa đào năm
trước còn cười gió đông... Se sắt biết chừng nào nếu
trong một lần trở về như thế...
H. nói với tôi: anh mâu thuẫn trong bài viết đó... Tôi
không giải thích thêm một điều nào, từ lâu nay tôi
không còn giải thích bởi vì mỗi lúc tôi một nhận
thấy: tiếng nói mất nghĩa, tự nó bằng những lời đã có
còn hơn là thêm vào. Có những ngộ nhận nhưng tôi
nghĩ tới một lúc những ngộ nhận đó sẽ hết, chỉ còn
lại sự thật, còn lại điều tôi muốn nói với người này
người khác. Sống làm người hùng hoặc làm thằng
hèn. X. có còn nhớ điều đó của anh D. đã nói không?
Tôi nghe anh D. nói với tôi điều đó. Nhưng nếu tôi
không chọn như anh D. nói? Không có cách chọn
lựa nào khác sao? Tôi muốn những anh em lên núi
nghĩ tới, tôi thành thực nghĩ như thế. Có lúc tôi nghĩ:
có lẽ vì vậy tôi đã không hành động được, nhưng...
Th. nói với tôi những hoạt động, những liên hệ, tôi
nói tới một phương thức khác... Đêm ngủ trong nhà
vọng... Nếu lần trở về ấy là một mùa xuân tôi nhớ tới
Thôi Hộ và câu thơ của Nguyễn Du Hoa đào năm
trước còn cười gió đông... Se sắt biết chừng nào nếu
trong một lần trở về như thế...
H. nói với tôi: anh mâu thuẫn trong bài viết đó... Tôi
không giải thích thêm một điều nào, từ lâu nay tôi
không còn giải thích bởi vì mỗi lúc tôi một nhận
thấy: tiếng nói mất nghĩa, tự nó bằng những lời đã có
còn hơn là thêm vào. Có những ngộ nhận nhưng tôi
nghĩ tới một lúc những ngộ nhận đó sẽ hết, chỉ còn
lại sự thật, còn lại điều tôi muốn nói với người này
người khác. Sống làm người hùng hoặc làm thằng
hèn. X. có còn nhớ điều đó của anh D. đã nói không?
Tôi nghe anh D. nói với tôi điều đó. Nhưng nếu tôi
không chọn như anh D. nói? Không có cách chọn
lựa nào khác sao? Tôi muốn những anh em lên núi
nghĩ tới, tôi thành thực nghĩ như thế. Có lúc tôi nghĩ:
có lẽ vì vậy tôi đã không hành động được, nhưng...
Th. nói với tôi những hoạt động, những liên hệ, tôi
nói tới một phương thức khác... Đêm ngủ trong nhà
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 96 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 96
bác D. chiếc giường ba người, câu chuyện chạy
quanh một sự thực... bao giờ cho mọi người cùng
nghĩ tới một việc, quên mình, bỏ những tranh chấp
nhỏ nhặt về quyền, lợi, danh... Bao giờ? Nếu mình
ngồi lại được với nhau. Bài học của những kinh
nghiệm nào đã đến rồi đi?
Đọc tờ báo, N. nói với tôi về một dòng ghi về
chiến tranh đáng kể nhất: Không không. Tôi không
nghĩ gì hết. Nếu cần thì nên chép câu này: Chiến
tranh, ôi quá ngụy, quá ngụy! Đâu phải chỉ bây giờ
mới có. Nhưng chúng ta trong nhiều thời gian đã
ngoảnh mặt đi. Đã bịt tai... N. nói với tôi: hãy quên,
hãy quên. Tôi cũng mong ước như thế. Tôi đọc được
mấy dòng đầu một bài thơ:
Cho tôi trở lại một ngày
Nhìn rõ mặt anh em bè bạn
Sum họp dưới mái trường
Không còn ai ghi danh chỉ điểm
Không còn ai chủ nghĩa đấu tranh
Không còn ai nhân danh lý tưởng cao xa mơ hồ
bác D. chiếc giường ba người, câu chuyện chạy
quanh một sự thực... bao giờ cho mọi người cùng
nghĩ tới một việc, quên mình, bỏ những tranh chấp
nhỏ nhặt về quyền, lợi, danh... Bao giờ? Nếu mình
ngồi lại được với nhau. Bài học của những kinh
nghiệm nào đã đến rồi đi?
Đọc tờ báo, N. nói với tôi về một dòng ghi về
chiến tranh đáng kể nhất: Không không. Tôi không
nghĩ gì hết. Nếu cần thì nên chép câu này: Chiến
tranh, ôi quá ngụy, quá ngụy! Đâu phải chỉ bây giờ
mới có. Nhưng chúng ta trong nhiều thời gian đã
ngoảnh mặt đi. Đã bịt tai... N. nói với tôi: hãy quên,
hãy quên. Tôi cũng mong ước như thế. Tôi đọc được
mấy dòng đầu một bài thơ:
Cho tôi trở lại một ngày
Nhìn rõ mặt anh em bè bạn
Sum họp dưới mái trường
Không còn ai ghi danh chỉ điểm
Không còn ai chủ nghĩa đấu tranh
Không còn ai nhân danh lý tưởng cao xa mơ hồ
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 97 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 97
Cho tôi trở lại một ngày
Không còn nghe tiếng khóc căm hờn dưới mộ
Không còn nghe tiếng khóc ngậm ngùi trên thế gian
Tôi phải làm gì đây
Khi nghe tin những trẻ thơ vô tội
Cũng bị chết như những kẻ gian tà
Hay anh cho rằng những kẻ vô tội hôm nay ngày mai
sẽ phải phạm tội.
Hay anh cho rằng con người sinh ra vốn tội lỗi
Nên phải giết chết con người
Cho tôi trở lại một ngày
Được thấy bầu trời xanh buổi sáng (1)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1) Thơ Phạm Đăng Thiêm, trong Thực hiện
Bầu trời xanh buổi sáng, điều đó vẫn có nhưng
chúng ta không được thấy. Còn bao nhiêu tặng phẩm
khác của tạo hóa dành cho chúng ta. Tôi nhớ tới:
thích gì ta thích ngủ thôi...
Cho tôi trở lại một ngày
Không còn nghe tiếng khóc căm hờn dưới mộ
Không còn nghe tiếng khóc ngậm ngùi trên thế gian
Tôi phải làm gì đây
Khi nghe tin những trẻ thơ vô tội
Cũng bị chết như những kẻ gian tà
Hay anh cho rằng những kẻ vô tội hôm nay ngày mai
sẽ phải phạm tội.
Hay anh cho rằng con người sinh ra vốn tội lỗi
Nên phải giết chết con người
Cho tôi trở lại một ngày
Được thấy bầu trời xanh buổi sáng (1)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1) Thơ Phạm Đăng Thiêm, trong Thực hiện
Bầu trời xanh buổi sáng, điều đó vẫn có nhưng
chúng ta không được thấy. Còn bao nhiêu tặng phẩm
khác của tạo hóa dành cho chúng ta. Tôi nhớ tới:
thích gì ta thích ngủ thôi...
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 98 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 98
Ví dụ anh hoặc em được sinh ra, sống trong một căn
nhà, chỉ có một căn nhà, bốn bức tường phẳng thản
nhiên, căn phòng ấy rộng hoặc hẹp, ở đó không có gì
khác với những bức tường và một vài vật dụng khác
như cái bàn, cái ghế, chén ăn cơm... ở đó không có
bóng dáng một sự vật nào khác, không hề có tới một
bóng cây, ngọn cỏ, ở đó không ai nói tới một ý niệm
nào về ngôi nhà, khu vườn, quê hương, tổ quốc, dân
tộc, không bao giờ nói về gia đình, anh em... tất cả
chỉ có một mình anh, hoặc một mình em, hay một
mình bất cứ con người nào (em hãy nhớ: đó vẫn chỉ
là một ví dụ). Cho tới một khi mình lớn lên, lúc đó
có người sẽ nói với chúng ta một quê hương, một
ngôi làng, một tổ quốc, một thành phố... Em thử
nghĩ: lúc đó em sẽ thấy thế nào? Ví dụ thế. Anh nghĩ
lúc đó em sẽ lắc đầu, bởi vì trong tâm trí em, cũng
có thể nếu là anh thì trong tâm trí, cũng chỉ vang lên
tiếng gọi mơ hồ về một ý niệm nào đó, không có gì
khác, trong tâm trí chúng ta sẽ không có hình bóng
một lũy tre xanh, cây đa đầu làng, dòng sông nước
chảy êm đềm, con phố hàng cây cao, ngôi nhà trong
Ví dụ anh hoặc em được sinh ra, sống trong một căn
nhà, chỉ có một căn nhà, bốn bức tường phẳng thản
nhiên, căn phòng ấy rộng hoặc hẹp, ở đó không có gì
khác với những bức tường và một vài vật dụng khác
như cái bàn, cái ghế, chén ăn cơm... ở đó không có
bóng dáng một sự vật nào khác, không hề có tới một
bóng cây, ngọn cỏ, ở đó không ai nói tới một ý niệm
nào về ngôi nhà, khu vườn, quê hương, tổ quốc, dân
tộc, không bao giờ nói về gia đình, anh em... tất cả
chỉ có một mình anh, hoặc một mình em, hay một
mình bất cứ con người nào (em hãy nhớ: đó vẫn chỉ
là một ví dụ). Cho tới một khi mình lớn lên, lúc đó
có người sẽ nói với chúng ta một quê hương, một
ngôi làng, một tổ quốc, một thành phố... Em thử
nghĩ: lúc đó em sẽ thấy thế nào? Ví dụ thế. Anh nghĩ
lúc đó em sẽ lắc đầu, bởi vì trong tâm trí em, cũng
có thể nếu là anh thì trong tâm trí, cũng chỉ vang lên
tiếng gọi mơ hồ về một ý niệm nào đó, không có gì
khác, trong tâm trí chúng ta sẽ không có hình bóng
một lũy tre xanh, cây đa đầu làng, dòng sông nước
chảy êm đềm, con phố hàng cây cao, ngôi nhà trong
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 99 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 99
khu vườn cây trái... Chúng ta sẽ không biết được,
phân biệt được đâu là hương sầu-đông, hương dạ-
hợp hay hương hoa bưởi buổi sớm mai trong vườn
nhà, chúng ta không biết một cái sân nhà, hiên nhà...
Có lẽ ngay bây giờ nữa khi được hỏi như thế chắc
em cũng lắc đầu: không bao giờ như thế, cho dù anh
vẫn nói đó là một điều giả dụ...
Ví dụ thế. Điều ví dụ đó không phải là một
điều bỗng nhiên chợt đến chợt đi, không phải là nó
không thể không đến... Điều gì cũng có thể xẩy ra
được. Câu nói đó thường được gợi đến, nhắc đến
trong thời đại chúng ta. Một sớm mai này thức dậy
em có thể nghe tin hòa bình đã đến, không còn ai
đánh nhau, cũng có thể em được tin anh đã chết.
Cũng như anh hôm nào nghe tin em đã biệt tích...
Điều gì cũng có thể xẩy ra. Cũng có thể sớm mai này
khi thức dậy em thấy anh đang ngồi nơi hàng hiên
nhà... và rồi ngay đó em nhìn thấy anh đã nằm chết
thản nhiên và em có thể tìm thấy một viên đạn ghim
vào ngực máu nóng chảy chan hòa...
Điều gì cũng có thể xẩy ra, như cơn bão thản nhiên
khu vườn cây trái... Chúng ta sẽ không biết được,
phân biệt được đâu là hương sầu-đông, hương dạ-
hợp hay hương hoa bưởi buổi sớm mai trong vườn
nhà, chúng ta không biết một cái sân nhà, hiên nhà...
Có lẽ ngay bây giờ nữa khi được hỏi như thế chắc
em cũng lắc đầu: không bao giờ như thế, cho dù anh
vẫn nói đó là một điều giả dụ...
Ví dụ thế. Điều ví dụ đó không phải là một
điều bỗng nhiên chợt đến chợt đi, không phải là nó
không thể không đến... Điều gì cũng có thể xẩy ra
được. Câu nói đó thường được gợi đến, nhắc đến
trong thời đại chúng ta. Một sớm mai này thức dậy
em có thể nghe tin hòa bình đã đến, không còn ai
đánh nhau, cũng có thể em được tin anh đã chết.
Cũng như anh hôm nào nghe tin em đã biệt tích...
Điều gì cũng có thể xẩy ra. Cũng có thể sớm mai này
khi thức dậy em thấy anh đang ngồi nơi hàng hiên
nhà... và rồi ngay đó em nhìn thấy anh đã nằm chết
thản nhiên và em có thể tìm thấy một viên đạn ghim
vào ngực máu nóng chảy chan hòa...
Điều gì cũng có thể xẩy ra, như cơn bão thản nhiên
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 100 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 100
của cơn cuồng nộ một sớm kia đã đến thành phố,
buổi sáng mai thức dậy em nhìn thấy ngọn cờ máu
mạ trên kỳ đài và lòng bàng hoàng... cũng như anh
đã đến tình cờ như một định mệnh và gặp em. Điều
gì cũng có thể xẩy ra nhưng có một điều: những gì
đã mất sẽ không bao giờ còn trở lại một lần thứ hai.
Em sắp dời khỏi thành phố thân yêu đó, nó không
phải là nơi em sinh trưởng, anh vẫn muốn nghĩ như
thế. Nhưng chính tại đó em đã lớn lên, đã sống với,
đời sống nó gắn liền với đời sống em, nó trở nên
thành phố quê hương, có lẽ niềm gắn bó giữa em và
thành phố đó cũng như sự gắn bó giữa anh với ngôi
làng, nay anh đã dời khỏi, để từ đó sống nay đây mai
đó không còn có nơi để trở về như một quê hương,
quê hương lớn còn đây nhưng quê hương nhỏ đã mất
khiến cho quê hương nhiều khi cũng mất đi trong
anh phần nào gắn bó. Anh sợ em sắp mất đi điều anh
đã mất... Em có bao giờ nghĩ tới điều đó không?...
Tấn thảm kịch đã qua đi màn thứ mấy? Rồi
những màn nào sẽ diễn tiếp trên sân khấu của quê
hương này? Chúng ta có thể làm được gì? Quả thật
của cơn cuồng nộ một sớm kia đã đến thành phố,
buổi sáng mai thức dậy em nhìn thấy ngọn cờ máu
mạ trên kỳ đài và lòng bàng hoàng... cũng như anh
đã đến tình cờ như một định mệnh và gặp em. Điều
gì cũng có thể xẩy ra nhưng có một điều: những gì
đã mất sẽ không bao giờ còn trở lại một lần thứ hai.
Em sắp dời khỏi thành phố thân yêu đó, nó không
phải là nơi em sinh trưởng, anh vẫn muốn nghĩ như
thế. Nhưng chính tại đó em đã lớn lên, đã sống với,
đời sống nó gắn liền với đời sống em, nó trở nên
thành phố quê hương, có lẽ niềm gắn bó giữa em và
thành phố đó cũng như sự gắn bó giữa anh với ngôi
làng, nay anh đã dời khỏi, để từ đó sống nay đây mai
đó không còn có nơi để trở về như một quê hương,
quê hương lớn còn đây nhưng quê hương nhỏ đã mất
khiến cho quê hương nhiều khi cũng mất đi trong
anh phần nào gắn bó. Anh sợ em sắp mất đi điều anh
đã mất... Em có bao giờ nghĩ tới điều đó không?...
Tấn thảm kịch đã qua đi màn thứ mấy? Rồi
những màn nào sẽ diễn tiếp trên sân khấu của quê
hương này? Chúng ta có thể làm được gì? Quả thật
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 101 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 101
chúng ta đã bất lực quá lắm. Nhưng không có
nghĩa... Anh vẫn nghĩ rằng anh đang trở về một quê
hương mong ước. Chúng ta không có một ĐẤT
HỨA nào khác ngoài mảnh đất nhỏ bé và đau khổ
này. Phải thế không?
22.4. Quảng Trị.
……………….
……………….
……………….
Dương Nghiễm Mậu
chúng ta đã bất lực quá lắm. Nhưng không có
nghĩa... Anh vẫn nghĩ rằng anh đang trở về một quê
hương mong ước. Chúng ta không có một ĐẤT
HỨA nào khác ngoài mảnh đất nhỏ bé và đau khổ
này. Phải thế không?
22.4. Quảng Trị.
……………….
……………….
……………….
Dương Nghiễm Mậu
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 102 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 102
Dương Nghiễm Mậu - Phóng viên chiến trường
Dương Nghiễm Mậu - Phóng viên chiến trường
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 103 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 103
Đinh Cường - Dương Nghiễm Mậu trên phố Ngã Giữa - Huế tháng 3-1968 (ảnh TCS chụp – Tư liệu của ĐC)
Đinh Cường - Dương Nghiễm Mậu trên phố Ngã Giữa - Huế tháng 3-1968 (ảnh TCS chụp – Tư liệu của ĐC)
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 104 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 104
Về việc thực hiện Bút ký “Địa Ngục Có Thật”
Thư Ấn Quán Tạp chí Thư Quán Bản Thảo số 55 chủ đề về nhà văn Dương Nghiễm Mậu được kèm theo một phụ ấn bản đặc biệt do chúng tôi sưu tầm được. Đó là tập bút ký Địa Ngục Có Thật. Chúng tôi chọn tập bút ký này bởi lý do, nó là một tác phẩm giá trị. Giá trị về văn chương và giá trị về sử liệu. Nhà xuất bản Thư Ấn Quán ví như một thư viện nhỏ, lập ra không ngoài mục đích là hồi phục và lưu trữ di sản văn chương miền Nam đang có nguy cơ bị mai một; là nhịp cầu giúp tác giả nhìn lại đứa con biệt tích của mình, giúp quí vị lưu tâm đến nền văn học miền Nam trước 1975 không có cơ hội hay phương tiện đến được thư viện Yale hay Cornell – nơi lưu trữ tác phẩm - để tham khảo tài liệu. Tác phẩm chỉ được in theo yêu cầu, và dành để biếu tặng. Vì trang giấy quá cũ, màu giấy quá ố vàng, sách lại bị đóng kim, lề (margin) rất hẹp, gáy sách dán tape nhựa nên việc in chụp lại rất khó khăn. Riêng những phụ bản hình giá trị thì xem như hoàn toàn không rõ, nên chúng tôi đành phải chừa lại. Đặc biệt, có tấm hình “Con phố Trần Hưng Đạo ngày còn chiến cuộc, tấm bảng quảng cáo phim Le Temps du Massacre”. Quí bạn nào muốn thấy rõ hình ảnh của rạp Hưng Đạo Huế với cuốn phim mang nhan đề “Thời Thảm Sát” như điềm báo trước một tai ương khủng khiếp cho Huế, có thể vào địa chỉ trên Net:
Về việc thực hiện Bút ký “Địa Ngục Có Thật”
Thư Ấn Quán Tạp chí Thư Quán Bản Thảo số 55 chủ đề về nhà văn Dương Nghiễm Mậu được kèm theo một phụ ấn bản đặc biệt do chúng tôi sưu tầm được. Đó là tập bút ký Địa Ngục Có Thật. Chúng tôi chọn tập bút ký này bởi lý do, nó là một tác phẩm giá trị. Giá trị về văn chương và giá trị về sử liệu. Nhà xuất bản Thư Ấn Quán ví như một thư viện nhỏ, lập ra không ngoài mục đích là hồi phục và lưu trữ di sản văn chương miền Nam đang có nguy cơ bị mai một; là nhịp cầu giúp tác giả nhìn lại đứa con biệt tích của mình, giúp quí vị lưu tâm đến nền văn học miền Nam trước 1975 không có cơ hội hay phương tiện đến được thư viện Yale hay Cornell – nơi lưu trữ tác phẩm - để tham khảo tài liệu. Tác phẩm chỉ được in theo yêu cầu, và dành để biếu tặng. Vì trang giấy quá cũ, màu giấy quá ố vàng, sách lại bị đóng kim, lề (margin) rất hẹp, gáy sách dán tape nhựa nên việc in chụp lại rất khó khăn. Riêng những phụ bản hình giá trị thì xem như hoàn toàn không rõ, nên chúng tôi đành phải chừa lại. Đặc biệt, có tấm hình “Con phố Trần Hưng Đạo ngày còn chiến cuộc, tấm bảng quảng cáo phim Le Temps du Massacre”. Quí bạn nào muốn thấy rõ hình ảnh của rạp Hưng Đạo Huế với cuốn phim mang nhan đề “Thời Thảm Sát” như điềm báo trước một tai ương khủng khiếp cho Huế, có thể vào địa chỉ trên Net:
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 105 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 105
http://www.corbisimages.com/images/Corbis-BE026248.jpg?size=67&uid=3afb90d4-542f-4478-a707-cdba37c931fd Cuối cùng, chúng tôi xin được cám ơn thư viện đại học Yale đã lưu trữ ĐNCT. Chúng tôi cũng phải cám ơn căn bệnh Gout đã chừa chân phải của chúng tôi, chỉ chọn đầu gối trái mà sưng vù buốt nhức. Để chân phải chúng tôi có thể đạp thắng, đạp bàn đạp gia tốc mà không đau. Để hai lần trong vòng ba ngày chúng tôi có thể lái xe lên Yale hầu sao chụp được cuốn bút ký này. Xin được cám ơn các cô Trần thị Nguyệt Mai, Ngô Kim Chi và nhà văn Nguyễn thị Hải Hà đã bỏ công sức đánh máy trong thời gian kỷ lục. Đặc biệt Nguyệt Mai đã dò, sửa lỗi chính tả và cho những ý kiến hữu ích. Chúng tôi cũng xin được cám ơn họa sĩ Đinh Cường đã sốt sắng giúp chúng tôi trong việc thực hiện dự án. Anh đã cung cấp tranh và hình rất giá trị cho chủ đề DNM cũng như tập bút ký ĐNCT. Và thêm một người nữa. Đó là nhà tôi. Mặc dù nhà tôi không bao giờ muốn tôi nhắc đến. Nhưng nếu tôi không nhắc về cái công giúp tôi lái xe, làm bạn đường, khuyến khích tôi khi tôi muốn bỏ cuộc, thì lòng tôi rất bất an. Trân trọng,
Trần Hoài Thư
Chủ trương Thư Ấn Quán
http://www.corbisimages.com/images/Corbis-BE026248.jpg?size=67&uid=3afb90d4-542f-4478-a707-cdba37c931fd Cuối cùng, chúng tôi xin được cám ơn thư viện đại học Yale đã lưu trữ ĐNCT. Chúng tôi cũng phải cám ơn căn bệnh Gout đã chừa chân phải của chúng tôi, chỉ chọn đầu gối trái mà sưng vù buốt nhức. Để chân phải chúng tôi có thể đạp thắng, đạp bàn đạp gia tốc mà không đau. Để hai lần trong vòng ba ngày chúng tôi có thể lái xe lên Yale hầu sao chụp được cuốn bút ký này. Xin được cám ơn các cô Trần thị Nguyệt Mai, Ngô Kim Chi và nhà văn Nguyễn thị Hải Hà đã bỏ công sức đánh máy trong thời gian kỷ lục. Đặc biệt Nguyệt Mai đã dò, sửa lỗi chính tả và cho những ý kiến hữu ích. Chúng tôi cũng xin được cám ơn họa sĩ Đinh Cường đã sốt sắng giúp chúng tôi trong việc thực hiện dự án. Anh đã cung cấp tranh và hình rất giá trị cho chủ đề DNM cũng như tập bút ký ĐNCT. Và thêm một người nữa. Đó là nhà tôi. Mặc dù nhà tôi không bao giờ muốn tôi nhắc đến. Nhưng nếu tôi không nhắc về cái công giúp tôi lái xe, làm bạn đường, khuyến khích tôi khi tôi muốn bỏ cuộc, thì lòng tôi rất bất an. Trân trọng,
Trần Hoài Thư
Chủ trương Thư Ấn Quán
DƯƠNG NGHIỄM MẬU ● 106 ĐỊA NGỤC CÓ THẬT ● 106
ĐỊA CHỈ LIÊN LẠC
Nhà Xuất bản: Trần Hoài Thư P.O Box 58 South Brook, NJ 08880 Email: [email protected]
ĐỊA CHỈ LIÊN LẠC
Nhà Xuất bản: Trần Hoài Thư P.O Box 58 South Brook, NJ 08880 Email: [email protected]