czego nie wiesz o ubezpieczeniach społecznychstatic.presspublica.pl/web/rp/pdf/ebook_zus.pdf ·...

CYKL EDUKACYJNYPRZYGOTOWANY WE WSPÓŁPRACY Z

Czego nie wiesz o ubezpieczeniach społecznych

C Y K L E D U K A C YJ N Y Z U S 2

SPIS TREŚCI

ZUS i FUS to nie to samo ................................................................................................................................................................................................................... 3

ZUS to nie tylko emerytury i renty ....................................................................................................................................................................................... 5

Czy ZUS zbankrutuje? ......................................................................................................................................................................................................................... 6

Renty: dla kogo i w jakiej sytuacji .......................................................................................................................................................................................... 8

Pełna obsługa przez internet ..................................................................................................................................................................................................... 10

Szansa na powrót do pracy .......................................................................................................................................................................................................... 11

Dłuższa praca, wyższa emerytura ..................................................................................................................................................................................... 13

Jaka może być waloryzacja......................................................................................................................................................................................................... 15

Co wpływa na wysokość emerytury .............................................................................................................................................................................. 16

ZUS jest dla klientów ........................................................................................................................................................................................................................... 18


ZUS i FUS to nie to samoNasze składki zasilają Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, a ZUS jedynie obsługuje ten fundusz, zarządzając środkami, jakie wpływają do FUS.

Wbrew obiegowej opinii emerytury i renty nie są wypłacane z budżetu Zakładu Ubezpieczeń Spo-łecznych. Świadczenia te są finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS wykonuje za-dania związane z obsługą FUS. Są to jednak dwa odrębne ciała.FUS jest funduszem, w którym gromadzone są wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne: eme-rytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. A nad procesem ewidencjonowania tych składek na in-dywidualnych kontach czuwa ZUS. Instytucja ta nie ma wpływu na wysokość świadczeń. To, w jaki sposób są one obliczane, wynika z ustaw. Rolą Zakładu jest administrowanie przepływem środków finansowych, tak aby środki ze składek mogły posłużyć do wypłaty świadczeń.Właśnie za obsługę owego funduszu ZUS pobiera określone wynagrodzenie. Pokrywa ono koszty związane z działalnością ZUS (wynagrodzenia dla pracowników, utrzymanie sprzętu i budynków etc.). Zakład zapisuje w całości składki na kontach ubezpieczonych, a wynagrodzenie, które ZUS otrzymuje, nie może pomniejszać wysokości bieżących wypłat lub przyszłych zobowiązań emery-talnych. Pomiędzy ZUS a FUS istnieje rozdzielność bilansowa dająca gwarancję, że ani jedna złotów-ka ze składek nie wpłynie na konto ZUS.

Kilka funduszy w jednymWszystkie składki ściągnięte przez ZUS nie zasilają budżetu tej instytucji, lecz wpływają do Fundu-szu Ubezpieczeń Społecznych.FUS jest funduszem państwowym powołanym do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecz-nych. Składa się de facto z kilku funduszy. Podstawowym jest fundusz emerytalny, z którego finan-sowane są wypłaty emerytur. Istnieje też fundusz rentowy. Stąd pochodzą pieniądze m.in. na renty dla osób niezdolnych do pracy, renty rodzinne, dodatki pielęgnacyjne, zasiłki pogrzebowe. Z kolejne-go funduszu – chorobowego – wypłacane są ubezpieczonym świadczenia w razie choroby i macie-rzyństwa. A środki z funduszu wypadkowego przeznaczone są na świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych.FUS czerpie przychody głównie ze składek odprowadzanych przez płatników w imieniu ubezpie-czonych, ale nie tylko. Część wpływających do funduszu środków to odsetki od depozytów banko-wych, odsetki od nieterminowo regulowanych wobec FUS zobowiązań, zwrot nienależnie pobra-nych świadczeń, opłaty prolongacyjne, dodatkowe opłaty wnoszone przez płatników składek oraz pieniądze z Funduszu Rezerwy Demograficznej.FUS może też otrzymywać dotacje z budżetu państwa w granicach określonych w ustawie budżetowej. Środki te mogą być przeznaczone wyłącznie na wypłatę świadczeń gwarantowanych przez państwo w sytuacji, gdy brakuje pieniędzy z innych źródeł. Dodatkowo w razie potrzeby fundusz może zaciągać kredyty (już od dwóch lat nie było to konieczne). Operacja ta wymaga zgody ministra finansów.


W tym roku budżet FUS to ponad 200 mld zł, z czego na wypłatę emerytur i rent planuje się kwotę blisko 176 mld zł. Pozostałe duże pozycje w wydatkach stanowią zasiłki chorobowe (9,4 mld zł) oraz dodatki do świadczeń (5,7 mld zł). Dotacja z budżetu państwa wyniesie natomiast 42 mld zł.

Bez wpływu na wysokość świadczeńZakład Ubezpieczeń Społecznych wykonuje zadania związane z obsługą Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i otrzymuje za to wynagrodzenie, z góry ustalone i podlegające ścisłej kontroli organów państwa. Jego dominująca część pochodzi z odpisu z FUS. Wysokość tego odpisu co roku ustalana jest kwotowo w ustawie budżetowej. Na 2015 r. został on zaplanowany w kwocie 3,4 mld zł (tyle samo było w 2014 r.). Odpis z FUS na działalność ZUS w 2015 r., w relacji do przychodów FUS zaplanowa-nych na 2015 r., wyniesie 1,76 i będzie najniższą wartością w ciągu ostatnich dziesięciu lat.Bardzo ważne i jeszcze raz wymagające podkreślenia jest to, że odpis ten, choć pomniejsza środki przekazywane do FUS, to nie pomniejsza zapisów na indywidualnych kontach ubezpieczonych. Jak to możliwe? Zarówno kwota na wynagrodzenie dla Zakładu, jak i pokrywanie niedoborów w FUS wynikające z nadwyżki wypłacanych świadczeń nad wpływającymi składkami pokrywane są przez budżet państwa. Choć efekt końcowy tej operacji jest tożsamy z finansowaniem ZUS z budżetu, to ma tę zaletę, że środki mogą być pobierane ze znacznie większą regularnością, niż gdyby ZUS był bezpośrednio finansowany z dotacji budżetowej. Inaczej niż w firmach ubezpieczeniowych, towa-rzystwach funduszy inwestycyjnych lub towarzystwach funduszy emerytalnych ZUS nie pobiera wynagrodzenia od wielkości portfela, aktywów etc. Jako instytucja wykonawcza ZUS nie ma wpły-wu ani na wysokość składek, ani na wysokość świadczeń. Dlatego też ustawodawca corocznie w ustawie budżetowej ustala konkretną kwotę budżetu Zakładu.Poza kwotą odpisu ZUS uzyskuje też przychody z innych źródeł, np. za pobieranie składek na ubez-pieczenie zdrowotne, do Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Funduszu Pracy, za przekazywanie środków do OFE. Ma też przychody np. z tytułu zwrotu kosztów egzekucyjnych.Z przychodów tych ZUS finansuje swoje bieżące wydatki i inwestycje. Pokrywa też koszty wypła-ty świadczeń. Część pieniędzy przeznacza na szkolenia i popularyzację ubezpieczeń społecznych. Takie rozwiązanie daje ubezpieczonym i świadczeniobiorcom gwarancję, że jakiekolwiek wydatki ponoszone przez Zakład nie pomniejszą ich obecnych ani przyszłych świadczeń.

Emerytury i renty to największa część świadczeń wypłacanych z FUS


ZUS to nie tylko emerytury i rentyOpłacając składki, zapewniamy sobie prawo nie tylko do emerytury i renty, lecz także np. do zasiłku w razie choroby czy odszkodowania po wypadku.

Ubezpieczenia społeczne, podobnie jak wszystkie inne rodzaje ubezpieczeń, opierają się na zasadzie przewidywalności zdarzeń. Ubezpieczamy się więc od ryzyka wystąpienia danego zdarzenia: cho-roby, wypadku przy pracy czy starości. Opłacając składki na ubezpieczenia społeczne, zapewniamysobie nie tylko emeryturę i rentę, lecz także m.in. zasiłek w razie choroby czy macierzyństwa, świad-czenie rehabilitacyjne i jednorazowe odszkodowanie po wypadku.

Cztery funduszeSkładki na ubezpieczenia społeczne wpływają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), który składa się z czterech funduszy. Największy jest fundusz emerytalny, który stanowi 64 proc. FUS. Dalej są: fundusz rentowy – blisko 24 proc., chorobowy – blisko 9 proc., i wypadkowy – około 3 proc. I tylko ten ostatni ma saldo dodatnie, tzn. wpływy pokrywają wypłaty. Do pozostałych trzeba dokładać z budżetu państwa.To, co trafia do FUS ze składek, jest zapisywane na indywidualnych kontach ubezpieczonych. I z tych środków są na bieżąco wypłacane świadczenia. Głównymi świadczeniobiorcami są emeryci. Jestich prawie 5 mln. Rencistów jest ponad 2 mln, w tym tych otrzymujących renty z tytułu niezdolności do pracy – około 1 mln, a mających prawo do rent rodzinnych – ponad 1,2 mln. Ponadto w 2014 r. blisko 2,2 mln osób pobrało zasiłki chorobowe, 630 tys. osób – zasiłki macierzyńskie, a 286 tys. – po-grzebowe. Natomiast ponad 141 tys. ubezpieczonych otrzymało świadczenia rehabilitacyjne.Lista świadczeń jest dłuższa. Należy do niej dodać m.in.: renty socjalne, zasiłki i świadczenia przedemerytalne, nauczycielskie świadczenia kompensacyjne czy jednorazowe odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Są także mniej znane świadczenia, takie jak np. górniczy ryczałt energetyczny czy refundacja części składki OC i AC osobie uprawnionej do renty inwalidy wojennego lub renty inwalidy wojskowego.

Ubezpieczenie to gwarancjaŁącznie wszystkich rodzajów świadczeń wypłacanych przez ZUS jest ok. 20, a roczna kwota wypłat prze-kracza 200 mld zł; dla porównania wydatki budżetu państwa planowane na ten rok to ponad 343 mld zł.Ubezpieczając się na wypadek danego ryzyka ubezpieczeniowego, czyli np. od niezdolności do pra-cy, gwarantujemy sobie prawo do wypłaty odpowiedniego świadczenia w razie zaistnienia takiegozdarzenia. Nie jest zatem możliwe przyznanie i wypłata świadczenia osobie, która nie była ubezpie-czona. Opłacenie składki jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do przyznania świad-czenia. W przypadku emerytury trzeba ukończyć odpowiedni wiek. Aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, trzeba legitymować się m.in. odpowiednim stażem pracy.


Chorobowe, rentowe i wypadkoweWszyscy, którzy płacą składki na ubezpieczenie chorobowe, uzyskują prawo do zasiłku chorobo-wego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego oraz do świadczenia rehabilitacyjnego. Świadczenia te są znaczącym wsparciem finansowym w razie kłopotów zdrowotnych lub wtedy, gdy na świat przychodzi dziecko. Każdy, kto odprowadza składki na ubezpieczenie rentowe i spełni dodatkowe warunki (dotyczące np. długości okresu ubezpieczenia), może liczyć na rentę w razie nie-zdolności do pracy. Zdarza się, że osoba spełniająca warunki do przyznania renty mogłaby podjąć pracę w innym zawodzie, tylko musiałaby się przekwalifikować. Wtedy ZUS może przyznać rentę szkoleniową. Ubezpieczenie rentowe zapewnia także wsparcie finansowe dla rodziny ubezpieczo-nego w razie jego śmierci – w postaci renty rodzinnej. Gdy umrze ubezpieczony, emeryt lub rencistabądź członek ich rodziny, ZUS wypłaca również zasiłek pogrzebowy. Z ubezpieczenia wypadkowegomamy natomiast prawo do renty wypadkowej czy jednorazowego odszkodowania. Przysługują one wtedy, gdy dojdzie do wypadku przy pracy, czyli nagłego zdarzenia wywołanego przyczyną ze-wnętrzną powodującego uraz lub śmierć, albo gdy ubezpieczony zapadnie na chorobę zawodową.

Czy ZUS zbankrutuje?Emerytury nie są finansowane z budżetu ZUS, tylko z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. FUS, a tym samym system emerytalny, nie jest zagrożony bankructwem. Gwarantem wypłaty świadczeń jest budżet państwa.

Czy ZUS zbankrutuje i nie będzie emerytur? Po pierwsze, emerytury nie są finansowane z budżetu ZUS, tylko ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Po drugie, FUS, a tym samym system emerytalny, nie jest zagrożony bankructwem.

Najwięcej środków z FUS jest przeznaczanych na emerytury


Zgodnie z art. 67 Konstytucji RP każdy obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego. Celem istnienia każdego systemu emerytalnego jest zabezpieczenie jego uczestnikom dochodów po zakoń-czeniu aktywności zawodowej. Ochrona ubezpieczeniowa, czyli pewność otrzymania świadczenia, jest gwarantowana przez państwo. Zostało to potwierdzone w art. 53 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten stanowi, że w sytuacji, gdy przychody FUS oraz środki zgromadzone na funduszu rezerwo-wym nie zapewniają pełnej i terminowej wypłaty świadczeń, to następuje uzupełnienie środ-ków na wypłaty świadczeń poprzez dotacje i pożyczki z budżetu państwa. Jednak w pierw-szej kolejności FUS zasilany jest z bieżących wpłat. W długiej, ponad 80-letniej już historii ZUS nigdy się nie zdarzyło, aby nie wypłacił on emerytur. Zakład wypłacał świadczenia na-wet w czasie wojny.System emerytalny jest trwale niezbilansowany, czyli wydatki na świadczenia od lat przekraczają wpływy ze składek do FUS. Przeczy to powszechnej opinii, że składki są za wysokie, a świadczenia za niskie.

Przyczyny niedoboruZ czego wynika ten trwały niedobór? Z kilku przyczyn: prawnych, demograficznych (starzejące się społeczeństwo), a także np. kosztów przejściowych, czyli konieczności refundowania składek, które ZUS przekazuje do OFE. Wydolność systemu emerytalnego jest miarą, która pokazuje, w jakim stopniu wpływy ze składek od osób pracujących pokrywają wydatki na świadczenia. Inaczej rzecz ujmując, duży wpływ na wypłacalność systemu emerytalnego ma demografia. Ryzyko demograficzne w sys-temie emerytalnym wynika z konieczności finansowania obecnie wypłacanych świadczeń bie-żącymi dochodami. W wyniku zachodzących niekorzystnych procesów demograficznych relacja środków wydawanych na emerytury do pozyskiwanych ze składek zmieni się. Przy założeniu, że wysokość składek na ubezpieczenie emerytalne pozostanie taka jak teraz, miernikiem w najlepszy sposób opisującym ryzyko demograficzne jest liczba osób utrzymujących system (płacących składki) do liczby osób po-bierających świadczenia. W tym ujęciu ryzyko demograficzne to ryzyko państwa.


Emerytura zależna od składekZgodnie z prognozami GUS liczba ludności Polski spadnie z obecnych 38,5 mln osób do 34 mln w 2050 r. Wzrośnie natomiast, i to o 6,2 mln, liczba emerytów (obecnie blisko 5 mln), a spadnie o 2 mln liczba osób opłacających składki (obecnie około 14,5 mln). Te trendy demograficzne – spadek dzietności i wydłużanie się długości życia – to problem całej Eu-ropy, w tym także Polski. Dziś jesteśmy jeszcze stosunkowo młodym społeczeństwem, ale sytuacja pogorszy się zasadniczo. Aby neutralizować niekorzystne zmiany demograficzne i poprawiać wydolność systemu, konieczne się stało przejście od zdefiniowanego świadczenia do zdefiniowanej składki; wysokość emerytury jest uzależniona od faktycznie wpłaconych składek. Konieczne się stało też podniesienie wieku eme-rytalnego. Dzięki temu proporcjonalnie do wydłużania się życia wydłużamy czas pracy, aby dłuższy czas na emeryturze nie obniżył świadczeń. Wypłata świadczeń jest w pełni gwarantowana przez państwo. Polska wychodzi właśnie z procedu-ry nadmiernego deficytu. Nasz kraj jest więc wypłacalny i daleki od bankructwa. Tym samym świadczenia z Funduszu Ubez-pieczeń Społecznych są bezpieczne.

Renty: dla kogo i w jakiej sytuacjiNiepełnosprawność nie jest tożsama z niezdolnością do pracy. Zatem nie każdy niepełnosprawny otrzyma rentę. Trzeba spełnić kilka warunków.

W Polsce funkcjonują dwa systemy orzecznictwa lekarskiego: system orzekania o niepełnosprawno-ści oraz orzekania dla celów świadczeń emerytalno-rentowych. Systemy te różnią się zarówno cela-mi, jak i zasadami. Zadaniem systemu orzekania o niepełnosprawności jest stwierdzenie naruszeniasprawności organizmu i określenie stopnia niepełnosprawności, czyli niezdolności do wypełniania pewnych ról społecznych. Orzeczenia o niepełnosprawności wydawane są na potrzeby rehabilitacji zawodowej, społecznej, zatrudniania osób niepełnosprawnych, przyznawania im ulg i uprawnień. Orzeczenia w tej sprawie wydają powiatowe lub miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawno-ści (w pierwszej instancji). Natomiast system orzekania dla celów świadczeń emerytalno- rentowych realizowany jest w naszym kraju przez kilka instytucji: ZUS, KRUS, MSW oraz MON.

Zasady orzekania o niezdolności do pracyW postępowaniu orzeczniczym w ZUS uczestniczą lekarze orzecznicy i komisje lekarskie Zakła-du. Wydają orzeczenia w sprawach świadczeń z ubezpieczeń społecznych, świadczeń dodatkowo zleconych do wypłaty przez ZUS, np. rent socjalnych, rent dla inwalidów wojennych i wojskowych oraz w sprawach pozaubezpieczeniowych, np. dotyczących ustalenia niezdolności do pełnienia obo-wiązków na zajmowanym stanowisku (np. sędziego, prokuratora czy pracownika samorządowego).


Zasady orzekania o niezdolności do pracy zostały ściśle określone w przepisach: w ustawie o eme-ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzeniu ministra polityki społecznej w sprawie orzekania o niezdolności do pracy. Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawno-ści organizmu, możliwości przy-wrócenia niezbędnej sprawności dzięki leczeniu i rehabilitacji oraz możliwość wykonywania dotych-czasowej pracy lub podjęcia innej i celowość przekwalifikowania zawodowego. Lekarze ZUS bio-rą pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, wykształcenie, wiek i predyspozy-cje psychofizyczne. Za niezdolną do pracy uznaje się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu, gdy nic nie wskazuje, że po przekwalifikowaniu zdolność do pracy zostanie przywrócona. Generalną zasadą jest orzeka-nie o niezdolności do pracy na okres do pięciu lat. Trwałą niezdolność do pracy orzeka się wtedy, gdy według wiedzy medycznej nie ma rokowań na odzyskanie zdolności do pracy. Jak z tego wynika, lekarze orzecznicy ZUS nie ustalają, czy dana osoba jest zdrowa czy chora, lecz czy jest zdolna bądź niezdolna do pracy.

Kilka warunkówNależy podkreślić, że stwierdzenie niezdolności do pracy jest tylko jednym z warunków, jakie trzeba spełnić, aby otrzymać świadczenie. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczo-nemu, który jest niezdolny do pracy, ma wymagany staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nie-składkowy), a niezdolność do pracy powstała w określonym czasie. Jeżeli ktoś stał się niezdolny do pracy przed ukończeniem 20. roku życia, ma prawo do renty pod warunkiem, że jego okres składko-wy i nieskładkowy wynosi co najmniej rok. W przypadku osoby w wieku od 20 do 22 lat z orzeczo-ną niezdolnością do pracy okres składkowy i nieskładkowy musi wynosić co najmniej dwa lata, w przypadku osoby w wieku od 22 do 25 lat są to trzy lata, dla osób od 25 do 30 lat – cztery lata, a jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, wymagany jest minimum pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy. Ryzyko grożące każdemu Może się więc zdarzyć, że osoba niepełno-sprawna zostanie uznana za zdolną do pracy. Bo niepełnosprawni mogą być pracownikami równie

MNIEJ ŚWIADCZENIOBIORCÓW, ALE WIĘKSZE WYDATKI


dobrymi jak pełnosprawni, a nawet lepszymi. Osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim, a więcniewątpliwie niepełnosprawna, może być np. grafikiem komputerowym czy dziennikarzem. Renta jest świadczeniem wypłacanym osobom, które utraciły zdolność do pracy i samodzielnego utrzy-mywania się. Każdemu grozi takie ryzyko, dlatego wszyscy pracujący są obowiązkowo od niego ubezpieczeni.

Pełna obsługa przez internetPrzez ostatnie trzy lata udało się zamienić ZUS w sprawny e-urząd, w którym klienci mogą wszystko załatwić online.

Odprowadzamy do ZUS składki, otrzymujemy emerytury i inne świadczenia. Wszystko to odbywa się bez żadnych zakłóceń dzięki systemowi informatycznemu zbudowanemu w ZUS w ciągu ostat-nich kilkunastu lat. O jego złożoności świadczą choćby podstawowe dane. Z kompleksowego systemu informatyczne-go ZUS korzysta ok. 40 tys. użytkowników wewnętrznych. Pozwala on obsługiwać 7 mln emerytów i rencistów oraz 2 mln płatników odprowadzających składki za 15 mln ubezpieczonych. Wielkość bazy danych to ok. 70 TB (1 terabajt to bilion bajtów). Dla porównania w przypadku systemu IACS Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, obsługującego dopłaty dla rolników, jest to ok. 7 TB.

Zdalna obsługaInformatyzacja ZUS ma bezpośrednie przełożenie na jakość obsługi klientów. Dzięki niej możliwe było stworzenie nowych kanałów komunikacji z ubezpieczonymi, świadczeniobiorcami i płatnikami. Powstały centralne rejestry: członków OFE, ubezpieczonych i płatników. Każdy ubezpieczony ma teraz w ZUS odrębne konto i subkonto, na których zapisywane są nasze składki. Od trzech lat działa program ePłatnik, który jest doskonałym narzędziem do przesyłania online z własnego profilu na platformie usług elektronicznych dokumentów rozliczeniowych przez przedsiębiorców. Co ważne, narzędzie to jest bezpłatne, a korzystanie z niego nie wymaga posiadania podpisu kwalifikowanego.ZUS uruchomił też centrum obsługi telefonicznej. Wiele spraw można załatwić przez telefon, na tych samych zasadach co w placówce ZUS. Z call center można korzystać także poza godzinami pracy placówek ZUS. Jeszcze większą swobodę dają urzędomaty. Jest ich już prawie 200. Zostały zainstalowane nie tylko w oddziałach ZUS, ale też np. w urzędach miasta i na poczcie. Są dostępne dla klientów przez całą dobę. ZUS stał się więc e-urzędem, w którym wszystkie sprawy można załatwić m.in. zdalnie, bez wychodzenia z domu.

Współpraca z wieloma firmami IT Budowa kompleksowego systemu informatycznego (KSI) trwała od 1997 r., kiedy to podpisano umowę z Prokom Software (był to jeden z największych tego typu kontraktów na świecie). W 2010 r.


umowa ta wygasła i dokonano osta-tecznego odbioru systemu, przejmu-jąc jednocześnie pełnię autorskich

praw majątkowych. Celem zarządu ZUS było, aby wykonaw-ców w ramach projektów IT wybierano w ramach otwartych postępowań prze-targowych, umożliwiając tym samym start szerszemu gronu podmiotów niż do-tychczas. Wpłynęło to także w znacznym stopniu na zmniejszenie kosztów rozwoju systemów informatycznych ZUS, nie tylko samego KSI.Dziś ZUS od strony informatycznej jest obsługiwany przez ok. 160 firm, w tym największe światowe korporacje, jak IBM, Atos, HP, Capgemini.

Stały rozwój systemuObecny model rozwoju i utrzymania KSI został oparty na najlepszych praktykach i standardach w tej dziedzinie oraz na rekomendacjach (opublikowanych przez UZP w 2009 r.) dotyczących zamó-wień publicznych na systemy informatyczne. W rekomendacjach tych znajduje się m.in. zalecenie, by zamawiający przejmował prawa do oprogramowania. Poza tym rekomendowane jest rozdzie-lenie procesów rozwoju i utrzymania systemu informatycznego jako warunków konkurencyjności przyszłych postępowań związanych z wyborem wykonawców usług. Kompleksowy system informatyczny musi być stale rozwijany, ponieważ konieczne jest dostosowa-nie jego rdzenia do zmieniających się przepisów prawa. W ubiegłym roku dotyczyło to na przykład zasiłków macierzyńskich, systemu waloryzowania emerytur, zmiany w OFE.

Szansa na powrót do pracyGrozi ci zakończenie kariery zawodowej i renta z powodu kłopotów ze zdrowiem? ZUS może cię skierować na bezpłatną rehabilitację leczniczą.

ZUS wśród swoich ustawowych zadań ma m.in. rehabilitację leczniczą. Jej celem jest zapobieganie długotrwałej niezdolności do pracy. Od 1996 r., czyli od kiedy ZUS otrzymał takie zadanie, już ponad milion osób skorzystało z rehabilitacji. Ponad połowa z nich mogła dzięki temu powrócić do pracy.

Nowy Portal Informacyjny ZUS


Dla kogo rehabilitacjaZ rehabilitacji organizowanej przez ZUS może skorzystać każdy ubezpieczony, który z powodu cho-roby lub urazu jest zagrożony długotrwałą niezdolnością do pracy, ale dzięki rehabilitacji ma szansę na powrót do zdrowia i aktywności zawodowej. O skierowaniu do ośrodka rehabilitacyjnego decy-duje lekarz orzecznik ZUS, najczęściej na podstawie wniosku lekarza prowadzącego leczenie, np. lekarza rodzinnego. Orzeczenie może być wydane także w trakcie kontroli zwolnienia lekarskiego lub przy okazji orzekania o przyznaniu renty czy świadczenia rehabilitacyjnego. Wydając decyzję, lekarz ZUS bierze pod uwagę schorzenie, wiek i zawód ubezpieczonego.Zakład może skierować do ośrodków prowadzących rehabilitację leczniczą zarówno w trybie sta-cjonarnym, z noclegami i pełnym wyżywieniem, jak i w trybie ambulatoryjnym, czyli dziennym. To drugie rozwiązanie jest korzystne dla osób, które np. ze względów rodzinnych nie mogą sobie pozwolić na wyjazd poza miejsce zamieszkania. Ośrodki rehabilitacyjne, do których kieruje ZUS, są co roku wybierane w konkursie. O wyborze decyduje spełnienie wymagań ZUS (prawnych, loka-lowych, sanitarnych, kadrowych, medycznych) oraz najkorzystniejsze dla ZUS warunki finansowe proponowane przez ośrodek.

Indywidualne podejścieZUS kieruje na rehabilitację osoby ze schorzeniami narządu ruchu, układu krążenia, układu odde-chowego, psychosomatycznymi, onkologicznymi – po leczeniu nowotworu gruczołu piersiowego oraz ze schorzeniami narządu głosu. Schorzenia te stanowią najczęstszą przyczynę niezdolności do pracy, a tym samym powodują największe koszty dla systemu ubezpieczeń społecznych.

Indywidualny program rehabilitacji jest ustalany przez lekarza prowadzą-cego leczenie w ośrodku. Program jest kompleksowy i uwzględnia przede wszystkim różne formy usprawnia-nia stanu fizycznego i psychicznego, edukację zdrowotną (dotyczącą m.in. zasad prawidłowego żywienia, pod-stawowej wiedzy o chorobie, kon-tynuacji rehabilitacji w warunkach domowych) oraz edukację na temat praw i obowiązków pracodawcy oraz pracownika. Turnus rehabilitacyjny trwa 24 dni i może być przedłużony, o ile przyczyni się to do poprawy stanu zdrowia, a więc umożliwi kontynu-ację lub podjęcie pracy. Uczestnictwo w rehabilitacji jest bezpłatne. Pełne koszty opieki medycznej, zabiegów leczniczych, wyżywienia i zakwatero-

Coraz więcej osób korzysta z rehabilitacji


wania pokrywa ZUS. Zakład zwraca też koszty podróży do ośrodka rehabilitacyjnego i z powrotem najtańszym środkiem komunikacji publicznej.

Wymiar ekonomiczny i społecznyRehabilitację leczniczą uważa się za skuteczną, jeżeli przez 12 miesięcy po jej zakończeniu osoba re-habilitowana nie korzystała z żadnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub jedynym świad-czeniem pobieranym po rehabilitacji był zasiłek chorobowy wypłacany nie dłużej niż 20 dni. Rehabilitacja lecznicza ma dwa aspekty: ekonomiczny i społeczny. Im wcześniej zostanie podjęta, tym jest efektywniejsza, bo ubezpieczony szybciej powraca do pracy. Przekłada się to na koszty ponoszone przez system ubezpieczenia społecznego; nie trzeba wypłacać świadczeń związanych z długimi zwolnieniami lekarskimi czy rent z tytułu niezdolności do pracy. Jednocześnie więcej osób ma szansę na poprawę stanu zdrowia, pełne uczestnictwo w życiu społecznym i zawodowym oraz samodzielne życie.

Dłuższa praca, wyższa emeryturaIm dłużej pracujesz, tym masz wyższe świadczenie – to fundamentalna zasada nowoczesnego systemu emerytalnego

Właśnie dzięki tej zasadzie państwo, nakładając przymus opłacania składki od wynagrodzeń, może zapewnić emerytury i jednocześnie zachęca do aktywności zawodowej. Dlatego podwyższenie wie-ku emerytalnego nie powinno być postrzegane jako przymus dłuższej pracy, ale jako szansa na wyż-szą emeryturę. W zreformowanym systemie tzw. nowa emerytura zależy tylko od kwoty składek na naszym indy-widualnym koncie w ZUS. Zatem im dłużej pracujemy, a także im wyższe składki wnosimy, tym stan naszego konta emerytalnego jest wyższy. Każdy rok oskładkowanej pracy podwyższa świadczenie wypłacane w przyszłości przez ZUS. Będziemy co prawda dłużej pracować, a krócej pobierać eme-ryturę, jednak dzięki temu będzie ona wyższa.

WażnePodwyższenie wieku emerytalnego – o jeden miesiąc co kwartał – następuje stopniowo od stycznia 2013 r.

dla mężczyzn urodzonych po 1948 r. oraz dla kobiet urodzonych po 1952 r. Docelowo wiek emerytalny wyniesie

67 lat dla obu płci; dla kobiet będzie to w 2040 r., a dla mężczyzn w 2020 r.

Niezbędne jest też uwzględnienie zależności między wiekiem emerytalnym a standardem życia po przejściu na emeryturę. Obecnie wiele osób ma świadczenia przyznane w obniżonym wieku (tzw. wcześniejsze emerytury). Ale czy pozwala to na spokojne życie z finansowego punku widzenia? Nie-stety, często nie. Ludzie zmuszeni są do korzystania z pomocy socjalnej, dorabiania do świadczenia.


W dyskusji na temat podwyższenia wieku emerytalnego nie wszyscy zauważają, że powodem tej zmiany było m.in. tempo starzenia się społeczeństwa. Polska ma jedną z najmłodszych populacji, ale wskutek nieuchronnych zmian demograficznych już za 30 lat będzie należała do najstarszych społe-czeństw w Europie. Przez ostatnie dziesięć lat liczba stulatków się podwoiła. Średnie dalsze trwanie życia, czyli przeciętny okres, jaki zazwyczaj upływa od ustalenia prawa do emerytury do śmierci ubez-pieczonego, w latach 1991–2013 wzrósł o 4,1 roku dla kobiet i 3,3 dla mężczyzn. Przy obecnym niskim współczynniku dzietności (1,26) polskie społeczeństwo starzeje się w tempie ok. 10 tygodni rocznie.

Odpowiedź na zmiany demograficznePrzez lata czynnik nieubłaganej demografii – fakt, że jako społeczeństwo starzejemy się w szybkim tempie – był niezauważalny. Obecnie Polacy żyją dłużej. Musimy więc dłużej pracować, aby świad-czenie emerytalne wystarczyło na mniej aktywną zawodowo część życia. Istotne jest również to, że coraz dłużej się uczymy, a przez to później podejmujemy pracę i zaczynamy opłacać składki do ZUS, czyli odkładać pieniądze na przyszłą emeryturę. Wprowadzona reforma jest zatem niczym innym jak odpowiedzią na zmiany demograficzne. Trzeba ją postrzegać w ten sposób, że pozwala zgromadzić więcej środków na przyszłą emeryturę i przez to chroni przyszłych świadczeniobiorców przed ubóstwem. I jest sprawiedliwsza (w systemie po-wszechnym) w tym sensie, że rzeczywiście decydujące znaczenie ma liczba przepracowanych lat i wysokość wnoszonych składek. W racjonalnym podejściu do podwyższenia wieku emerytalnego przeszkadza stereotypowe myśle-nie, że osoby starsze są mniej wydajnymi czy elastycznymi pracownikami. Rynek pracy przecież się zmienia. Nie każdy zatrudniony to hutnik czy budowlaniec. Nie możemy więc zakładać, że wszyscy będą mieli problem z utrzymaniem pracy do osiągnięcia wieku emerytalnego. Nastawienie, że od ukończenia szkoły pracujemy w jednym zakładzie, na tym samym stanowisku, nie podnosimy swoich kwalifikacji i nie jesteśmy gotowi na zmiany zatrudnienia, nie przystaje do obecnej rzeczywistości. Musimy być coraz bardziej elastyczni. Wymusza to na nas rynek pracy.

Sprawdź, ile masz na koncieNie sposób nie wspomnieć, że choć w nowym systemie emerytalnym nie jest wymagane udowod-nienie długiego stażu pracy, warto go osiągnąć. Dotyczy to zwłaszcza osób z niskimi zarobkami, gdyż

Zgodnie z prognozami będziemy żyć coraz dłużej


mogą one mieć trudności z osiągnięciem najniższej emerytury. Dla nich staż składkowy będzie szcze-gólnie ważny, bo nawet jeśli nie odłożą na swoim koncie w ZUS kwoty wystarczającej na minimalną emeryturę (obecnie wynosi ona 880,45 zł), to dzięki stażowi pracy będą mieli ją zagwarantowaną. Czy i jakie znaczenie ma staż składkowy, a także ile uzbieraliśmy na koncie w ZUS, można spraw-dzić na Platformie Usług Elektronicznych (PUE). Korzystając z kalkulatora emerytalnego, można samodzielnie wyliczyć wysokość przyszłego świadczenia. Trzeba też mieć na uwadze, że lata pra-cy zarobkowej, nieoskładkowanej z oczywistych względów, nie wpływają na wysokość emerytury.

Jaka może być waloryzacjaWaloryzacji podlegają składki emerytalne gromadzone na indywidual-nych kontach w ZUS oraz wypłacane świadczenia.

Trzeba pamiętać, że są dwa rodzaje waloryzacji: składek i świadczeń. Od obu z nich zależy wysokość tzw. nowej emerytury. Najpierw waloryzowane są bowiem składki zgromadzone na koncie w ZUS. Na-tomiast po osiągnięciu wieku emerytalnego i przyznaniu świadczenia waloryzacji podlega wypłacana emerytura. Celem waloryzacji świadczeń (także tych przyznanych na starych zasadach) jest utrzyma-nie ich realnej wartości. Kluczowym wyzwaniem przy ustalaniu zasad waloryzacji jest pogarszająca się kondycja systemów emerytalnych z powodu zmieniającej się demografii. Każde państwo dostoso-wuje zasady waloryzacji do specyfiki swoich systemów emerytalnych i do kondycji gospodarki. I tak w wielu państwach europejskich najmocniej dotkniętych kryzysem zadłużenia publicznego zamrożono czasowo waloryzację albo uzależniono możliwość jej przeprowadzenia od wzrostu gospodarczego.Równie ważna jest stabilność przepisów dotyczących waloryzacji oraz zastosowanie takich jej reguł, aby możliwe było utrzymanie siły nabywczej świadczeń. Według standardów światowych zalecane jest powiązanie waloryzacji składek ze wzrostem wynagrodzeń, a waloryzacji świadczeń – z inflacją.

Korzystniejsze zasadyNależy przyznać, że polskie zasady waloryzacji są korzystne. Waloryzacja składek zapisywanych na kontach emerytalnych zależy właśnie od wzrostu wynagrodzeń (składki są waloryzowane wzro-stem nominalnego przypisu składek w FUS), a dodatkowo waloryzacja ta nie może być ujemna. Natomiast dzisiejsza waloryzacja świadczeń jest powiązana z inflacją i dodatkowo powiększona o 20 proc. wzrostu płac w roku poprzednim.

Waloryzacja ma wiele zalet, ale także ogromną wadę – nie jest prosta ani zrozumiała. Na przykład walory-

zacja emerytur wskaźnikiem 100,68 proc. oznacza, że świadczenie podwyższa się o 0,68 proc.

To nie wszystko. Okazjonalnie rząd wprowadzał hojniejszą waloryzację, jeśli stan finansów publicz-nych na to pozwalał, ponieważ waloryzacja – obok wieku emerytalnego – jest stosunkowo najbardziej elastyczną częścią systemu emerytalnego. I tak w ostatnich latach stosowana była waloryzacja kwo-


towa i mieszana, czyli kwotowo-pro-centowa. Jest ona hojniejsza niż ta ob-liczana według zasad procentowych. Pierwsza waloryzacja kwotowa była przeprowadzona w 2012 r. Kolejna kwotowo-procentowa w marcu tego roku. Wzrost świadczeń zależał od waloryzacji procentowej, ale zagwa-rantowano konkretną kwotę podwyż-ki. Emeryci otrzymali albo 36 zł, albo podwyżkę świadczenia o 0,68 proc., w zależności od tego, która wielkość była wyższa. Rząd podjął decyzję o waloryzacji kwotowo-procentowej ze względu na utrzymujący się niski wzrost cen. Okazało się, że zdecydo-wana większość osób skorzystała z waloryzacji kwotowej.

Złudzenie niskich kosztówKwota otrzymana w wyniku waloryzacji przez konkretnego emeryta jest niewielka, ale suma tych kwot stanowi poważne obciążenie dla budżetu. Po pierwsze dlatego, że waloryzacja doty-czy 5 milionów emerytów, po drugie, bo odnosi się również do wielu innych świadczeń, m.in. do rent z tytułu niezdolności do pracy czy rodzinnych. I co najważniejsze, waloryzacja ma charakter kumulatywny. Z roku na rok kumulują się efekty wcze-śniejszych waloryzacji. Tegoroczna waloryzacja zwiększa wydatki państwa nie tylko w tym roku, ale też w każdym następnym. Wskaźnik waloryzacji działa jak procent składany. W kolejnych latach mnoży się kolejnymi wskaźnikami waloryzacji coraz to wyższą podstawę świadczenia. Z tego powodu wszelkie zmiany waloryzacji wymagają dużej rozwagi w liczeniu długookreso-wych skutków dla finansów publicznych.

Co wpływa na wysokość emeryturyStopa zastąpienia to nic innego jak relacja emerytury do ostatniej pensji. Na jaką stopę zastąpienia będzie można liczyć w przyszłości?

Twierdzenie, że nie warto opłacać składek do ZUS, skoro i tak emerytury będą niskie, to mit. Tak zwane nowe emerytury zależą bowiem od stanu naszego indywidualnego konta emerytal-

Zgodnie z prognozami będziemy żyć coraz dłużej


nego. Zatem wszystko, co jest ewidencjonowane na indywidualnym koncie, ma odzwierciedle-nie w wysokości świadczenia. Takie zasady wynikają wprost z ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Emerytury dla osób urodzonych po 1948 r. są obliczane przez podzielenie tzw. podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia ustalane według tablic publikowanych co roku przez pre-zesa Głównego Urzędu Statystycznego. Podstawa obliczenia to suma kwot zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, zapisanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego, oraz zwaloryzowanego tzw. kapitału początkowego. Natomiast średnie dalsze trwanie życia ma odzwierciedlać długość naszego życia na emeryturze.

Stopa zastąpienia maleje...Obowiązujące zasady ustalania wysokości emerytury rodzą pytanie o adekwatność emerytury do pensji, czyli o tzw. stopę zastąpienia. Relacja emerytury do pensji maleje. A dzieje się tak

dlatego, że wysoką stopę zastąpienia miały tzw. stare emerytury. Ich wyso-kość była uzależniona od stażu ubez-pieczeniowego oraz podstawy wymia-ru emerytury, ustalanej na podstawie najlepszych lat pracy z najwyższymi zarobkami. Teraz o wysokości emery-tury decyduje całość odprowadzonych składek na ubezpieczenie emerytalne. Jest to przejrzyste i sprawiedliwe. O ile dziś stopa zastąpienia w przy-bliżeniu oscyluje wokół 50–60 proc., o tyle za 30 lat, według różnych pro-gnoz, będzie się wahać od 25 do 35 proc. Oznacza to, że przy obecnych regulacjach prawnych emerytura bę-dzie stanowiła taki właśnie procent ostatniej pensji. Warto zadać sobie pytanie, czy Polacy znają i rozumieją mechanizm oblicza-nia emerytury wynikający z obowią-zujących przepisów, aby móc wpłynąć na kwotę wypłacaną w przyszłości przez ZUS. Przeanalizujmy to na kon-kretnym przykładzie. Dla łatwości wyliczeń przyjmijmy, że pracownica w całym okresie aktywności zawodowej otrzymuje wynagrodzenie w wysoko-

W przyszłości stopy zastąpienia będą niższe


ści 4 tys. zł, a składka emerytalna jest stała i wynosi 20 proc. (faktycznie jest to obecnie 19,52 proc.). Zakładamy też, że składki będą opłacane w każdym miesiącu przez wszystkie lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, czyli przez 30 lat, i nie są one waloryzowane. Nie był też usta-lany kapitał początkowy. Przy takich uproszczeniach stan konta emerytalnego po 30 latach wyniesie 288 tys. zł (4 tys. zł x 20 proc. = 800 zł; 800 zł x 12 miesięcy = 9,6 tys. zł; 9,6 tys. zł x 30 lat = 288 tys. zł). Z ustawy o eme-ryturach i rentach wynika, że ustalona w ten sposób podstawa musi być podzielona przez średnie dalsze trwanie życia. Zaznaczyć trzeba, że Polacy żyją coraz dłużej, co będzie miało odzwierciedle-nie w tablicach ogłaszanych co roku przez prezesa GUS. Jeśli założymy, że emeryt będzie żył po przyznaniu świadczenia przez 17 lat (204 miesiące), to otrzyma ok. 1400 zł emerytury (288 tys. zł : 204 mies. = 1411,76 zł). Zatem stopa zastąpienia wyniesie 35 proc. (1411,76 zł : 4000 zł). Z wyliczeń (przy wielu wymienionych wyżej założeniach) wynika, że emerytura będzie stano-wiła 35 proc. pensji. Większość z nas nie chce słyszeć, że może być tak niska. Powyższe oblicze-nia wskazują, że trzeba byłoby opłacać dużo wyższe składki, aby kwota świadczenia z ZUS była zbliżona do otrzymywanej przed emeryturą pensji.

...można ją jednak zwiększyćWysokość stopy zastąpienia jest wrażliwa na parametry dotyczące ubezpieczonego, czyli przy-szłego emeryta. Zależy zatem od tego, ile wpłaci on do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, któ-rym zarządza ZUS, oraz przez ile lat będzie korzystał z emerytury. Im pierwszy składnik (wartość składek) będzie wyższy, a drugi niższy (im krócej będzie pobierana emerytura, a dłuższy będzie okres aktywności zawodowej), tym świadczenie emerytalne będzie wyższe. Dlatego już teraz za-dbajmy o własną emeryturę. Lata pracy bez składek albo z minimalnymi wpłatami trudno będzie „nadrobić”. Konieczne jest zatem racjonalne myślenie o swojej przyszłości emerytalnej.

ZUS jest dla klientówWszelkie remonty w jednostkach ZUS są przeprowadzane przede wszystkim po to, by podnieść standard obsługi klienta.

Jednym z często powielanych mitów o ZUS jest ten, że Zakład buduje sobie pałace. O tym, że nie jest to prawda, może przekonać się każdy, kto choć raz był w placówce ZUS. Zmiany, które tam nastąpiły i następują, mają na celu podniesienie zadowolenia klientów z jakości usług. Sale do obsługi klien-tów powinny być klimatyzowane, przestrzenne, z wydzieloną strefą oczekiwania, biletomatem oraz kącikiem dla dzieci.Wysoki standard sal obsługi (co jest uzasadnione, bo obsługa osób występujących m.in. o emerytu-ry, renty, zasiłki oraz tych, którzy prowadzą firmy, stanowi sedno działalności ZUS) być może rodzi błędne przekonanie, że wszyscy zatrudnieni w ZUS pracują „w pałacach”.


Tymczasem budynki ZUS spełniają, bo muszą, średnie wymagania, które zostały przyjęte dla biu-rowców instytucji publicznych. Warto wiedzieć, że ZUS nie ma budynków najwyższej klasy A.

Niezbędne remontyBudynki ZUS, co oczywiste, muszą być dostosowane do potrzeb niepełnosprawnych. Dlatego usu-wane są wszelkie bariery architektoniczne czy komunikacyjne, dobudowywane są podjazdy dla wózków inwalidzkich czy windy.Wiele placówek ZUS znajduje się w ścisłym centrum miast, a to zdaniem niektórych zbyt dużo kosz-tuje. Tymczasem lokalizacja w środku miasta nie powinna być zarzutem, lecz zaletą. Nie chodzi o to, aby pracownikom ZUS wygodnie było dojechać do pracy. W całym sektorze użyteczności publicznej chodzi bowiem o ułatwianie klientom dostępu do urzędu, który powinien być możliwie jak najbliżej.Korzystna dla klientów lokalizacja w centrum miast powoduje, że czasami oddziały są ulokowane w budynkach i kamienicach objętych ochroną konserwatora zabytków. Stąd być może wziął się mit o pałacach.Jednak takie placówki, nierzadko powojenne, są w złym stanie technicznym. Ich remont to nie wy-mysł, ale konieczność. Trzeba wymieniać m.in. przestarzałe instalacje wewnętrzne oraz dostosować je do potrzeb osób niepełnosprawnych.Na budowanie nowych placówek ZUS decyduje się wtedy, gdy wynajem jest bardzo drogi i taka inwestycja zwróci się po kilku latach. Nowych budynków powstaje niewiele. W 2013 r. i 2014 r. zakoń-czono trzy rozbudowy. Warto wspomnieć, że ZUS dostawał nagrody doceniające walory estetyczne i użytkowe budynków przy niskich kosztach.

Nie tylko obsługa klientówZdarza się słyszeć opinię, że siedziby ZUS są zbyt duże. Trzeba jednak pamiętać, że choć obsługa klientów jest kluczowym zadaniem ZUS, to ciąży na nim wiele innych równie ważnych obowiązków. Do ich realizacji potrzebni są ludzie, a tym trzeba zapewnić miejsca pracy.Wśród tych innych zadań, niewidocznych z pozycji indywidualnego klienta, można wy-mienić zaksięgowanie składek wpłaconych przez około 2 mln przedsiębiorców za kilka-naście milionów ubezpieczanych osób.Pracownicy ZUS przekazują też część skła-dek emerytalnych do OFE oraz składki zdro-wotne do NFZ, wydają miliony decyzji, m.in. w sprawie obliczenia kapitału początkowe-go, waloryzacji, przyznania emerytur, rent, zasiłków. Muszą też ustalać, rozliczać i prze-kazywać do urzędów skarbowych podatek dochodowy za każdego świadczeniobiorcę.

Obsługa klientów to główne zadanie ZUS

czego nie wiesz o ubezpieczeniach społecznychstatic.presspublica.pl/web/rp/pdf/ebook_zus.pdf ·...

Documents