Cursus  vroegmoderne  tijd  2011|  d.c.vanderlinden@uu.nl  |  http://vanderlinden.weebly.com

Week  4.  Overzeese  expansie

Bespreking  opdracht  1  

Pauze

Bespreking  opdracht  2

Inhoud  college

Studenten  kunnen  uitleggen  hoe  en  in  welke  mate  schaalvergroting  en  geogra;ische  uitbreiding  van  de  handel  leidde  tot  verschuiving  van  de  economische  machtsbalans  binnen  en  buiten  Europa.  

Studenten  kunnen  uitleggen  welke  veranderingen  tussen  1500  en  1800  optraden  in  het  consumptiepatroon  van  de  Europese  bevolking.  Ze  kennen  de  geogra;ische  en  sociale  verspreiding  reikwijdte  van  deze  veranderingen.

Opdracht  1

Economisch:  het  ontstaan  van  één  geïntegreerde  wereldeconomie  

Cultureel:  ontstaan  van  één  geïntegreerde  wereldcultuur

Wat  is  globalisering?

Geogra;ische  kennis,  kaarten  en  contacten  al  aanwezig  in  Middeleeuwen:  Atlas  Catálan  (1375),  Italiaanse  handel  met  Noord-­‐Afrika;  Boek  der  Wonderen  Marco  Polo  (1298)  en  handel  via  zijderoute;  nieuwe  zeevaarttechnieken  als  astrolabium  en  latijnzeil  

Handel  en  contacten  echter  beperkt  in  omvang  in  vergelijking  met  16e/17e  eeuw;  Amerika  goeddeels  onbekend

Globalisering

Bibliothèque  Nationale  de  France,  Parijs

Atlas  Catalan,  1375

Gravure  uit  Marco  Polo,  Le  livre  des  merveilles  (1298).  Bibliothèque  Nationale  de  France,  Parijs

Venetiaanse  handelaren  in  India

Colombus’  notities  bij  Marco  PoloBibliotheca  Colombina,  Sevilla

Portugese  exploratie  15e  eeuw:  koning  Hendrik  de  Zeevaarder  stimuleert  verkenningstochten,  reizen  Bartholomeus  Dias  en  Vasco  da  Gama  

In  16e  eeuw  opbouw  Portugees  handelspostimperium  in  Azië:  systeem  van  kustfactorijen,  géén  grootscheepse  kolonisatie;  Nederland  volgt  dit  voorbeeld  in  17e  eeuw

Impact  gering:  weinig  schepen,  reeds  machtige  rijken  aanwezig  (oa.  China  en  Moguls  India),  handel  richting  Europa  beperkte  omvang

Globalisering

Hendrik  de  Zeevaarder  (1394-­‐1460)Schilderij  door  Nuno  Gonçalves,  midden  15e  eeuw.  Museu  Nacional  de  Arte  Antiga,  Lissabon

Portugees  handelsimperium,  1525

Nederlandse  factorij  in  BengalenSchilderij  door  Hendrik  van  Schuylenburgh,  1665.  Rijksmuseum,  Amsterdam

Globalisering

Columbian  exchange:  uitwisseling  van  producten,  mensen,  ziektes  en  kennis  tussen  de  Oude  en  Nieuwe  Wereld

Nieuwe  koloniale  producten:  specerijen,  thee  en  kof;ie,  vruchten  en  planten;  export  van  Europese  dieren  en  gewassen  naar  Amerika

Verplaatsing  van  mensen  en  ziektes:  uitroeiing  inheemse  bevolking  (mn.  pokken);  kolonisten,  religieuze  vluchtelingen,  slavenhandel;  aantal  kolonisten  in  Amerika  echter  gering

Ontstaan  Atlantische  economie:  driehoekshandel  en  zilverexport,  dat  ook  werd  gebruikt  voor  handel  op  de  Oost

Gravure  uit  Marco  Polo,  Le  livre  des  merveilles  (1298).  Bibliothèque  Nationale  de  France,  Parijs

Oogst  van  peperkorrels  in  Azië

AardappelplantAabeelding  uit  John  Gerard,  Great  Herball,  or  Generall  Historie  of  Plantes  (Londen,  1597),  p.  781.  

Illustratie  uit  de  Florentine  Codex,  boek  12,  f.  54.  Biblioteca  Medicea  Laurenziana,  FlorenceAzteken  besmet  met  de  pokken

Driehoekshandel

Opname  nieuwe  ideeën:  bestuderen  natuur  (nieuwe  planten  en  dieren),  geneeskundige  ideeën;  echter  geen  wederzijdse  uitwisseling

Export  religieuze  ideeën:  katholieke  missies  in  Azië  en  Amerika;  vooral  in  Amerika  massale  bekering  want  controle  over  grote  gebieden,  in  Azië  lastiger;  bovendien  mengvorm  lokale  religie  en  katholicisme

Globalisering

Titelpagina  van  Jacobus  Bontius,  De  Medicina  Indorum  (Leiden,  1642)

Medische  kennis  uit  Indië

Aabeelding  uit  de  Codex  Lienzo  Tlaxcala,  ca.  1585.  University  of  Glasgow,  Glasgow

De  tlatoque  van  Tlaxcala  gaan  ter  communie

Studenten  kunnen  uitleggen  hoe  en  in  welke  mate  schaalvergroting  en  geogra;ische  uitbreiding  van  de  handel  leidde  tot  verschuiving  van  de  economische  machtsbalans  binnen  en  buiten  Europa.  

Studenten  kunnen  uitleggen  welke  veranderingen  tussen  1500  en  1800  optraden  in  het  consumptiepatroon  van  de  Europese  bevolking.  Ze  kennen  de  geogra;ische  en  sociale  verspreiding  reikwijdte  van  deze  veranderingen.

Opdracht  2

Impact  op  Amerika

Landbouw:  nieuwe  gewassen  en  dieren  (tarwe,  suiker,  paarden,  varkens,  rundvee,  pluimvee,  geiten,  schapen)

Arbeidsmarkt:  Noord-­‐Amerika  beperkte  verandering:  handel  in  pelsen  en  enkele  tabaksplantages,  weinig  winstgevend

Arbeidsmarkt:  Zuid-­‐  en  Midden-­‐Amerika  radicale  verandering:  introductie  suikerriet  Cariben,  plantage-­economie  met  slavernij;  Zuid-­‐Amerika  zowel  plantages  (Brazilië),  mijnbouw  Peru  (Potosí),  als  in  stand  houden  lokale  economie  olv.  Spaanse  kolonisten  (encomiendas)    

Gravure  uit  de  Engelse  editie  van  Pierre  Pomet,  Histoire  générale  des  drogues  (Parijs,  1694).

Slaven  op  een  suikerplantage

Advertentie  voor  slavenverkoop  te  Charleston

Gravure  van  Theodore  de  Bry  in  Johan  Ludwig  Gottfried,  Historia  Antipodum,  oder  Neue  Welt  (Frankfurt,  1655)

Dwangarbeid  in  de  Potosí-­‐mijnen

Impact  op  Europa

Landbouw:  introductie  nieuwe  gewassen  en  koloniale  producten  (maïs,  paprika,  aardappel,  vruchten,  thee,  kof;ie);  uitbreiding  landbouwareaal  en  arbeidskrachten  (slaven)  in  Nieuwe  Wereld,  dus  groei  voedselproductie,  en  bevolkingsgroei  mogelijk  in  Europa

Handel:  als  gevolg  uitdijende  handel  groeiende  welvaart  en  groei  steden  (urbanisatie),  mn.  Atlantische  kuststeden  als  Amsterdam,  Londen,  Bristol,  Bordeaux  en  Sevilla;  keerzijde  is  groeiende  sociale  ongelijkheid

Anonieme  gravure,  17e  eeuw.  Germanisches  Nationalmuseum,  Neurenberg

Wisselbeurs  van  Amsterdam

Terugkeer  schepen  uit  Indië,  1599Schilderij  door  Hendrik  Cornelisz.  Vroom,  1599.  Rijksmuseum,  Amsterdam

Impact  op  Europa

Handel:  veranderingen  in  consumptiepatronen  door  nieuwe  producten;  kof;ie,  suiker,  en  thee  betaalbaar  voor  grote  delen  bevolking;  tevens  import  specerijen  

Handel:  import  goud  en  zilver  uit  Zuid-­‐Amerika;  Spaanse  monarchie  enorme  rijkdom,  in  staat  oorlogen  en  strijd  tegen  Reformatie  te  ;inancieren

Advertentie  voor  koffie,  1660The  Vertue  of  the  Coffee  Drink  (London,  1660)