เมฆทกอใหเกดพายฝนฟาคะนองมกอยรวมกนเปนกลม หากอยรวมกนอยางไมเปนระเบยบ เราเรยกวา “พายฝนฟาคะนอง” แตถามการรวมกลมกนอยางมระเบยบ โดยเซลลตางๆ ของเมฆ จดตวเปนแนวยาวเปน พายฝนฟาคะนองหลายเซลล (multi-cell thunderstorm) ท�าใหเกดกระแสลมไหลลงแรงพดลงสพนโลก เกดเปนแนวลมเยนทเรยกวา “แนวปะทะอากาศลมกระโชก” (gust front) เมฆฝนฟาคะนองมการกอตวและ การพฒนาการเตบโตเปน 3 ขน ดงน

• ขนกอตว หรอขนเมฆควมลส (cumulus stage) ใชเวลานาน 10 - 15 นาท

โดยเรมเกดจากการไหลเวยนของอากาศ ท�าใหมกระแสลมพดขนในแนวดง เกดเมฆควมลสเลกๆ ทไมเกดฝน เรยกวา เมฆควมลสลมฟาอากาศปกต

• ขนเตบโตเตมท (mature stage) ใชเวลานานประมาณ 15 - 30 นาท เมอยอดเมฆเรมขยายตวไปในทางแนวราบเปนเมฆรปทง (anvil cloud) โดยเฉพาะสวนบนของเมฆประกอบดวยเกลดน�าแขง จะมกระแสลมไหล ในแนวดงลงสพนโลก กระแสลมทพดลงมาในแนวดงน จะน�าเอาหยาดน�าฟา ท�าใหเกดฝนตกหนกลงสพนโลก เปนกระแสลมทพดรนแรง

P1 / เมฆทกอใหเกดฝนพายฟาคะนอง

P2 / Activities Training and Seminars การประชมสดยอดมหาวทยาลยวจยแหงชาตครงท 2

P3 / Satellite Application การประย กต ใ ช ด าว เท ยม SMMS ในกา รต ด ต าม ไฟไหม ป า ท ภ ก ร ะด ง จ . เ ลย / SMAC Update รายละเอยดขอมลดาวเทยม ชนด HSI และ IRS

P4 / Remote Sensing in Daily Life.กาารเปลยนสของทองฟาในชวงเวลาตางๆ / Meteorology Cornerพลงงานคลนแมเหลกไฟฟาและพลงงานจากรงส

CSRSNewsฉบบท 7 ประจ�ำวนท 1 มถนำยน 2556

เมอกระแสลมพดลงมาใกลพนโลก จงกอใหเกดแนวลมกระโชก หรอแนวพายฝนฟาคะนองขน เมฆฝนฟาคะนองจะเตบโตเตมท ในตอนปลายของขนนจะมทงฝนตกหนก ฟารอง ฟาผา ลมแรง และลกเหบตก

• ขนสลายตว (dissipating stage) เกดขนเมอกระแสลมในเมฆสวนมากเปนกระแสลมพดลงสพนโลก อากาศทจมตวลง กจะแทนทอากาศทลอยตวขนในเมฆ สงผลใหภายในเมฆมเพยงกระแสลมทพดลงสพนโลก ท�าใหอากาศอนตวขน ความชนสมพทธกลดลง ฝนคอยๆ หมดไป ท�าใหเมฆสวนใหญสลายตวหายไป

ข าวสถานรบสญญาณ ดาวเทยมจฬาภรณ

http://smms.eng.ku.ac.th/

ทมา : สารานกรมไทยส�าหรบเยาวชนฯ

เปนการจดประชมและน�าเสนอผลงานวจยดเดน ซงมการจดกจกรรมในบรเวณทจดการประชม ไดแก นทรรศการแสดงผลงานวจยและการใชประโยชนจากมหาวทยาลยวจยแหงชาต 9 แหง ตลอดจนตวอยางผลงานจาก 6 กลมวจยเชงบรณาการดานเกษตรและอาหาร ทงมการน�าเสนอผลงานการวจยแบบโปสเตอร จ�านวน 297 เรอง และการน�าเสนอผลงานวจยดเดนแบบบรรยาย จ�านวน 23 เรอง

ActivitiesTraining and Seminars

การจดนทรรศการ โดยน�าเสนอผลงานเรอง ภารกจเรงดวนในการประยกตใชงานขอมลดาวเทยม SMMS (HJ-1A) และดาวเทยม HJ-1B เพอตดตามสถาน การณ ไฟป าบร เวณภาคเหนอและภาคใต ของประเทศไทย เนองจากศกยภาพของดาวเทยมทมกลองถายภาพในชวงคลนอนฟราเรดความรอนซงสามารถตรวจจบจดความรอนทเกดขนไดในพนททเกดไฟไหม ตลอดจนความสามารถในการถายภาพทกวนในพนท

ครอบคลมประเทศไทย ท�าใหการตดตามสถานการณไฟปามประสทธภาพมากยงขน นอกจากน รศ.ดร.มงคล รกษาพชรวงศ หวหนาสถานฯ ยงไดรวมบรรยายในเรอง การประยกตใชขอมลภาพถายดาวเทยมกบการตดตามสถานการณการเปลยนแปลงอณภมโลก ซงเปนการประยกตใช ข อมลภาพถายดาวเทยมในการตดตาม สถานการณและผลกระทบจากการเปลยนแปลงอณหภมโลก

เมอวนท 3 พฤษภาคม 2556 ทผานมาไดเกดพายฝนฟาคะนอง และมลมพดกระโชกแรง รวมทงมลกเหบตกเปนจ�านวนมาก เปนบรเวณกวางหลายจด จนพนกลายเปนสขาวโพลนดคลายหมะ ในพนทดอยอนทนนท อ�าเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม ทางเจาหนาทอทยานแหงชาตดอยอนทนนท ไดเปดเผยวาโดยกอนหนานกเคยเกดเหตการณลกเหบตกจนทวดอยมสขาวโพลนในลกษณะแบบนมาแลว จงไมถอวาเปนความผดปกตประการใด

มการเสวนาพเศษเรองความพรอมในการแขงขนของการอดมศกษาไทยบนเวทประชาคมอาเซยน และการบรรยายพเศษเรอง แนวทางการขบเคลอนมหาวทยาลยไทยสมหาวทยาลยโลก ตามนโยบายรฐบาล โดยมอธการบด มหาวทยาลยวจยแหงชาต ทง 9 แหง รวมในการบรรยายครงน

ทางสถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณ คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ไดเขารวม

การประชมสดยอดมหาวทยาลยวจยแหงชาต ครงท 2 The Second Thailand National Research Universities Summit (NRU Summit II)

ลกเหบตกกระหน�าดอยอนทนนท 2

เมอวนท 7-8 พฤษภาคม 2556 ทผานมาไดมการจดงานประชมสดยอดมหาวทยาลยวจยแหงชาต ครงท 2 ทศนยประชมแหงชาตสรกต โดยม นายพงษเทพ เทพกาญจนา รองนายกรฐมนตรและรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ เปนผเปดงานในครงน

โดยการประชมสดยอดมหาวทยาลยวจยแหงชาตครงท 2 The Second Thailand National Research Universities Summit (NRU Summit II)

จากกรณเกดไฟปาในพนทอทยานแหงชาตภกระดง จงหวดเลย ลกไหมบนทงหญาปาสนบนอทยานฯ และลกลามไหมเปนบรเวณกวาง ตงแตแนวเสนทางเดนสระแกวไปผานานอย ไปจนถงผาเหยยบเมฆ สาเหตของการเกดไฟปาในครงนเนองจากวาการจดไฟเพอประกอบอาหารของพรานปา ทบรเวณพนทบานนานอย และเกดไฟลกลามไหมพนทใกลเคยง โดยท รายงานความเสยหายของพนทปาอทยานฯจากหลายแหลงขาวนนมความคลาดเคลอนไมตรงกน แตจากการค�านวณขอบเขตการเกดไฟไหมจากภาพถายดาวเทยม SMMS ไดประเมนพนทเสยหายประมาณ 2,612 ไร โดยไฟปาครงนถอวาหนกสดในรอบ 18 ป

การตดตามสถานการณไฟไหมปาเปนการวเคราะหขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS (HJ-1A) และดาวเทยม HJ-1B ชนด IRS (Infrared MultiSpectral Image) โดยใชแบนด Thermal Infrared วเคราะหหาจดความรอนทเกดขนในภาพ แลวเปรยบเทยบกบขอมลภาพถายสแบบ CCD ในชวงเวลาและพนทเดยวกน

ก า รปร ะย ก ต ใ ช ง านข อม ล ด าว เ ท ยม SMMS ใ นก า รต ด ต ามสถานการณ ไฟไหม อทยานแห งชาตภกระดง จ งหวด เลย

SMAC UPDATEไฟปาสรางความเสยหายแกทรพยากรปาไมและสงแวดลอมเปนอยางมาก เนองจากสามารถลกลามไดอยางรวดเรวและไหมท�าลายพนทปาเปนจ�านวนมาก สงผลกระทบตอสงแวดลอมและระบบนเวศโดยรวม รวมทงท�าความเสยหายใหชวตและทรพยสนของมนษย

http://smms.eng.ku.ac.th/

ส วนประกอบของข อมลหลงจากการ Extract ไฟลขอมลจากการ

ดาวนโหลดซงเปนไฟล .Zip แลว ส�าหรบขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS ชนด HSI และ IRS ประกอบดวยรายละเอยดขอมลดงน

จากฉบบทแลวไดแนะน�าสวนประกอบของไฟลขอมลดาวเทยมชนด CCD หลงจากการดาวนโหลดแลววาขอมลหลงจากการดาวนโหลดนนประกอบดวยอะไรบาง ซงฉบบนจะกลาวถงรายละเอยดขอมลสวนประกอบของขอมลดาวเทยมชนด HSI (Hyper Spectral Image) และ IRS (Infrared MultiSpectral Image) ซงมรายละเอยดดงน

1. ขอมลภาพถายดาวเทยม HSI ไฟล .H52. ภาพตวอยางทแสดงขอมลชนด HSI ไฟล .JPG3. ขอมล .XML ซงเปนไฟล Metadata4.ขอมลมมภาพถาย ไฟล .txt (Sat_Zenith_Azimuth)

3

1. ภาพตวอยางทแสดงขอมลชนด IRS ไฟล .JPG2. ขอมล .XML ซงเปนไฟล Metadata3. ขอมลภาพถายดาวเทยม ทง 4 band ประกอบดวยชวงคลนอนฟราเรดใกล (Near Infrared) อนฟราเรดกลาง (Mid Infrared) และอนฟราเรดความรอน (Thermal Infrared)4.ขอมลมมภาพถาย ไฟล .txt (Sat_Zenith_Azimuth)

1 3

4

2

13

2

4IRS

SatelliteApplications

โดยในครงนไดใชขอมลภาพถายดาวเทยมแสดง ล�าดบเหตการณและขอบเขตการลกลามของไฟไหมปาทเกดขน เรมจากวนท 1 เมษายน 2556 ซงยงไมเกดเหตการณไฟไหม จากนนวนท 10 เมษายน 2556 ไดมการตรวจพบพนทปาทเกดไฟไหม และเรมรนแรงและขยายเปนวงกวางมากยงขนในวนท 12 และ 20 เมษายน 2556 ตามล�าดบ ซงลดระดบความรนแรงลงในวนท 30 เมษายน 2556

สถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณไดตระหนกถงเหตการณไฟปาทเกดขน จงไดมการตดตามสถานการณอยางใกลชด ซงถอเปนหนงในภารกจหลกของทางสถานฯ โดยการใชขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS (HJ-1A) และดาวเทยม HJ-1B เนองจากมการถายและบนทกภาพทกวนในพนทครอบคลมประเทศไทย จงท�าใหการตดตามสถานการณไฟไหมปาเปนไปไดอยางมประสทธภาพ ตลอดจนการจดท�าแผนทไฟไหมปาทตรวจพบเพอเผยแพรใหหนวยงานทเกยวของด�าเนนการตอไป

HSI

10 เมษายน 2556

12 เมษายน 2556

20 เมษายน 2556

Remote Sensing in Daily Life เคยสงสยไหมวาท�าไมสของทองฟาเปลยนแปลงไปตาม

เวลา ตอนกลางวนทองฟาเปนสฟา สวนตอนเชาและตอน

เยนทองฟาเปนสสมแดง ท�าไมถงเกดปรากฏการณเชนนขน

องค ประกอบทท� าให เกดปรากฏการณ น และเรยก

ปรากฏการณนวาอะไร วนนเรามค�าตอบให เพราะวาตอไป

น รโมตเซนซงจะไมใชเรองทไกลตวคณอกตอไป

สถานรบดาวเทยมจฬาภรณ

ศ นย ว จ ย เพ อ ความ เป น เ ล ศทา งด านว ช าการด านการจ ดการภ ยพ บ ตช น 9 อ าคารบญสม ส วช ร ตน คณะว ศวกรรมศาสตร มหาว ทยาล ย เ กษตรศาสตร ถนนงามวงศ ว าน จต จ ก ร กทม . 10900

h t tp : / / smms .eng . ku . a c . th /

“ทองฟากลางวน” แสงอาทตยท�ามมชนกบพนโลก แสงเดนทางผานบรรยากาศเปนระยะทางสน อปสรรคทกดขวางมนอย แสงสมวง คราม และน�าเงน มขนาดของคลนเลกกวาโมเลกลของอากาศ จงกระเจงไปบนทองฟาทกทศทาง เราจงมองเหนทองฟาเปนสฟา และเหนดวงอาทตยเปนสขาว เนองจากแสงทกสรวมกนมความเขมสงมาก ในบรเวณทมมลภาวะทางอากาศนอย เชน รมทะเลหรอในชนบท หรอในฤดหนาวซงมความกดอากาศสงท�าใหฝนลอยขนไปไมได เราจะเหนทองฟาเปนสน�าเงนเขม สวนในบรเวณทมมลภาวะทางอากาศสง หรอในฤดรอนซงอากาศรอนยกตวพาใหสารแขวนลอยขนไปลอยอยในอากาศ คลนแสงสเขยวและคลนแสงสเหลองจะกระเจงดวย เราจงมองเหนทองฟาเปนสฟาออน

“ทองฟารงเชาและพลบเยน” แสงอาทตยท�ามมขนานกบพนโลก แสงเดนทางผานมวลอากาศเปนระยะทางยาว อปสรรคทขวางกนมมาก แสงสมวง คราม และน�าเงน มความยาวคลนสนไมสามารถเดนทางผานโมเลกลอากาศไปได จงกระเจงไปทวทองฟา แตแสงสเหลอง สม และแดง มความยาวคลนมาก สามารถทะลผานโมเลกลของอากาศไปได ท�าใหเรามองเหนดวงอาทตยเปนสสม และมองเหนทองฟาในบรเวณทศตะวนตกเปนสเหลองสม ถาวนใดมอากาศรอน ท�าใหมฝนมากเปนพเศษ ดวงอาทตยจะมสแดง แตถาวนใดมฝนนอยดวงอาทตยกจะเปนสเหลอง และถาเยนวนใดฟาใสไมมฝนเลย เรากจะมองเหนดวงอาทตยเปนสสวางจนแสบตาเชนเวลากลางวน ทงนเนองจากแสงทกสมความเขมสง จงมองเหนรวมกนเปนสขาว

(ทมา : ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร ; LESA)

Meteoro logy Corner

4

ทฤษฎพลงงานคลนแมเหลกไฟฟาและพลงงานจากรงส ในทางวทยาศาสตรของชนบรรยากาศนน การแผรงสคลนแมเหลกไฟฟามกจะกลาวถงการแผรงสแบบงายๆ โดยทการแผรงสเปนพนฐานของเทคโนโลยการรบรระยะไกล เนองจากสามารถถายโอนพลงงานโดยปราศจากตวกลาง ทฤษฎการแผรงสนนเรมจากกฎพนฐานทวาวตถทมอณหภมมากกวาศนยองศาเคลวน จะมการปลอยรงสออกมา เปนททราบกนดแลววาดวงอาทตยนนมการแผรงสซงเปนตนก�าเนดของพลงงาน โลกกมการแผรงสเชนกนโดยจะปลอยรงสซงมพลงงานต�ากวาออกมาและมความยาวคลนประมาณ 10 µm ความแตกตางระหวางการแผรงสของโลกและดวงอาทตยถกอธบายโดยกฎของ Stefan-Boltzmann คอ พลงงานรวมตอตารางเมตรตอวนาท ทวตถปลอยพลงงานออกมาในหนวยองศาเคลวน นอกจากนวตถรอนจะมการแผรงสมากกวาวตถเยน เชน ดวงอาทตยปลอยรงสทมพลงงานราวๆ 160,000 เทาของโลก ซงหมายความวาดวงอาทตยรอนกวาโลกราวๆ 20 เทา

แสงของดวงอาทตยประกอบดวยแสงสตางๆ ซงมขนาดความยาวคลนไมเทากน เมอรงสจากดวงอาทตยตกกระทบโมเลกลของอากาศจะเกด “การกระเจงของแสง” (Scattering of light) ซงเปนปรากฏการณทท�าใหสของทองฟาเปลยนแปลงไปตามเวลา โดยตอนกลางวนทองฟาจะเปนสฟา สวนตอนเชาและเยนทองฟาเปนสสมแดง การเกดการกระเจงของแสงคลายกบคลนน�าเคลอนทมากระแทกเขอน ถาคลนมขนาดเลกกวาเขอน (λ < d) คลนจะกระเจงหรอสะทอนกลบ แตถาคลนมขนาดใหญกวาเขอน (λ > d) คลนกจะเคลอนทขามเขอนไปได

ปจจยทมอทธพลตอการกระเจงของแสง ไดแก• ขนาดความยาวคลน แสงสน�าเงนมความยาว

คลนสน แสงสแดงมความยาวคลนมากกวา แสงคลน สนจงเกดการกระเจงไดดกวาแสงคลนยาว

• ขนาดของสงกดขวาง โมเลกลของไอน�าและฝนทแขวนลอยในบรรยากาศทมขนาดใหญเปนสงกดขวางการเดนทางของแสงความยาวคลนสน

• มมทแสงตกกระทบกบบรรยากาศ แสงอาทตยเวลาเทยงท�ามมชนกบพนโลก แสงเดนทางผานมวลอากาศเปนระยะทางสนและเดนทางผานไมยาก สวนในตอนเชาและตอนเยนแสงอาทตยท�ามมลาดกบพนโลก ท�าใหแสงเดนทางผานมวลอากาศเปนระยะทางยาวและเดนทางผานไดยากกวา

• ปรมาณสารแขวนลอยในอากาศในชวงเวลา บายและเยน อากาศและพนผวโลกมอณหภมสง มฝนละอองลอยอยในอากาศมากเปนอปสรรคขวางกนทางเดนของแสง

ทองฟาเวลารงเชาและพลบค�าทองฟาเวลากลางวน การแผรงสของดวงอาทตย การแผรงสของโลก

นอกจากกฎดงกลาวแลว ยงมกฎของ Wein ทชวยใหเขาใจการแผรงสของวตถ และมอยในเทคโนโลยของดาวเทยมดวย โดยอณหภมของวตถทแผรงสมผลกบความยาวคลน ซงคนพบกฎโดยนกฟสกสชาวเยอรมน Wilhelm Wien และมกฎดงนคอ

ความยาวคลน (µm) = 2,900/อณหภมของวตถในหนวยของเคลวน

กฎของ Wein สามารถสรปไดวา วตถทรอนกวาจะมความยาวคลนสนกวา

ถาวตถสามารถดดซบพลงงานคลนแมเหลกไฟฟาทความยาวคลนใดได กจะปลอยพลงงานทความยาวคลนนน ซงกฎของ Kirchhoff กลาวไววา วตถ A ดดซบรงสไดดและปลอยรงสไดดทความถเดยวกน ซงการปลอยรงสของวตถนนขนกบอณหภม