CPJ GAZETECİNİN

GÜVENLİK REHBERİ

DEĞİŞMEKTEN OLAN TEHLİKELİ BİR DÜNYADA HABER TAKİP

ETMEK

İÇİNDEKİLER

Giriş: Haberin Yeni Dünyası 1

1. Temel hazırlıklar 2

2. Risk değerlendirmesi ve ona uygun davranmak 9

3. Bilgi güvenliği 16

4. Silahlı çatışma 23

5. Organize suçlar ve yolsuzluk 28

6. Toplumsal olaylar ve çalkantılar 33

7. Doğal Afetler 37

8. Salgın hastalıklar ve kitlesel felaketler

9. Sürekli riskler 41

10. Stres tepkileri 44

Sonuç: Önümüzdeki Dünya 46

Ek A: Yapılacak işler listesi 47

Ek B: Güvenlik eğitimi 50

Ek C: Sigorta sağlayıcılar 52

Ek D: Gazetecilik kaynakları ve el kitapları 53

Ek E: Gazetecilik örgütleri 55

Ek F: Diğer kaynaklar 63

Ek G: Habere çıkmadan önce güvenlik durumu değerlendirmesi 64

Teşekkür 67

Yazarlar Hakkında 68

GİRİŞ: Haberin yeni dünyası

Dünya gazeteciler için gittikçe daha tehlikeli bir yer halini alıyor. Her 10 olaydan yaklaşık

dokuzunda, gazetecileri öldüren katiller cezasız kalıyor. Her yıl yüzlerce gazeteci, saldırıya

uğruyor, tehdit ediliyor ya da tacize uğruyor. Birçoğu takip ediliyor, ya da telefon ya da internet

erişimleri kesintiye uğratılıyor. Verili herhangi bir zaman aralığında 150’den fazla gazeteci

kendilerine herhangi bir suçlama yöneltilmeden hapiste tutuluyor. En az 35 gazetecinin akıbeti

belirsiz. Gazeteciler, meslekleri boyunca ne zaman istismar edilen çocuklar, ya da sivillere

yönelik gerçekleşen terör saldırıları gibi yaşam kaybı ve acı içeren haberleri takip etseler,

duygusal stresle karşı karşıya kalıyor.

Gazeteciler için dünya aynı zamanda artık daha da küçük bir yer. Dijital teknoloji sayesinde

neredeyse herkes sadece olan biteni değil, belirli gazeteciler ve medya mecralarının geçtiği

haberleri de gerçek zamanlı olarak takip edebiliyor. Tüm dünyada şiddete meyilli ve yozlaşmış

kişiler bilginin algıları nasıl belirlediğini anlamakla kalmıyor, aynı zamanda tek tek gazetecilerin

çalışmalarının onlara karşı nasıl bir tehdit oluşturduğunu da biliyor. Bazı ülkelerde televizyon ve

internetteki haber mecralarının eşi benzeri görülmemiş seviyedeki tarafgirliği, muhabir ve taraf

olan arasındaki çizgiyi belirsizleştirerek, gazetecilerin tarafsız ya da profesyonel birer gözlemci

oldukları yönündeki fikrin üzerindeki baskıyı artırıyor. Sonuç ise küçük, durgun şehirlerden,

uluslararası savaş bölgelerine kadar koşulların gazeteciler için çok daha düşmanca hale gelmesi.

Gazeteciler bugün her yerde kendilerinin ve birbirlerinin arkasını geçmişte olmadığı kadar çok

kollamak durumunda.

Medya kuruluşlarının istihdam biçimleri de artık farklı. Haber merkezlerinde yaşanan

küçülmelerle; deniz aşırı ülkelerde yaşanan tsunami olaylarından, yerel otoban kazalarına,

okyanuslarda yaşanan petrol kuyuları kazalarından, siyasi gösterilere, silahlı çatışmalardan

organize suçlara artık daha fazla serbest çalışan muhabir olay yerinden bildiriyor. Bu

gazetecilerin birçoğu büyük medya kuruluşlarının kartını taşıyor olsa da, kadrolu olarak

çalışmıyor ve kendi hazırlıkları, ekipmanları, sigortaları ve bakımlarından sorumlu durumda

olabiliyor. Her türden yurttaş gazetecisi de benzer zorluklarla karşı karşıya. Yeni gelişmekte olan

medya ağlarına herhangi bir ücret almadan emek sunan kişiler desteksiz ya da eğitimsiz olarak

katkıda bulunuyor. Bugün, geçmişe göre çok daha fazla sayıda gazeteci hangi haberin takip

edileceğine ve habere nasıl yaklaşılacağına karar veriyor. Başka bir deyişle, büyük ölçüde kendi

başlarına çalışıyorlar.

Bu rehber, yeni ve değişmekte olan bir dünyada gazetecilerin neleri bilmesi gerektiğini anlatıyor.

Rehberin hedeflediği kitle, çeşitli deneyim seviyelerinden yerel ve uluslararası gazeteciler.

Rehber ilk haberini takip etmek üzere yolu koyulacak yeni gazetecilere yapması gereken temel

hazırlıkları anlatırken, kariyerinin ortasında olan ve sahaya dönen gazetecilerin bildiklerini

tazeliyor ve dijital güvenlik ve tüm deneyim seviyelerinden gazetecilere yönelik tehdit

değerlendirmesi gibi karmaşık konularda önerilerde bulunuyor.

1. Temel Hazırlıklar

Dış haberler muhabirliği

İç haberler muhabirliği

Basın kartları

Sigorta kapsamı

Tıbbi bakım ve aşılar

Kişisel önlemler

Daha önce hiç bu kadar farklı türde gazeteci, bu kadar çeşitli platformlar için haber takip

etmemişti. Fakat gazeteciliğin türü ne olursa olsun – araştırmacı gazetecilikten, uzman

muhabirliğe, dış haberlerden, iç haberler gazeteciliğine, blog yazarlığından foto muhabirliğe –

kapsamlı bir hazırlık, başlangıç noktasıdır.

Takip edeceğiniz konuyu ya da uzmanlaşacağınız alanı dikkatlice araştırın. Sahayı, tarihi,

aktörleri, dinamikleri ve eğilimleri farklı bakış açıları ile öğrenin. (Bkz. Aşağıda dış haberler

muhabirliği ve iç haberler muhabirliği bölümleri)

Takip edeceğiniz grubun kültürü, gelenekleri, alışkanlıkları ve kullandıkları deyimler hakkında

deneyim sahibi olun. Dil bilmek çok faydalı olacaktır, özellikle de temel deyimleri ve terimleri

bilmek. Farklı perspektiflerden oluşan bir haber kaynağı listesi oluşturun. Acil durumlar için,

çıkış rotası ve yeriniz, planlarınız ve çalışmalarınızın detayları konusunda bilgilendirebileceğiniz

güvendiğiniz kişileri de içeren bir beklenmedik durum planı oluşturun. (Bkz. Bölüm 2 –Risk

değerlendirmesi ve riske uygun davranmak). Diğer önemli hazırlık aşamaları ise uygun bir sağlık

sigortası edinmek ve gereken aşıları olmak (Sigorta kapsamı, tıbbi bakım ve aşılar kısmında ele

aldığımız gibi); bilgi ve iletişim güvenliğine hakim olmak (Bölüm 3 – Bilgi Güvenliği kısmında

anlattığımız gibi) ve uygun çatışma eğitimi ve ekipmana sahip olmak (Bölüm 4 – Silahlı

Çatışma)

Dış Haberler Muhabirliği

Seyahatten önce gidilecek yabancı ülke hakkında kapsamlı bir araştırma yapmak güvende

olmanın temel kuralıdır. Bir dizi farklı bakış açısını yansıtan haberleri, farklı akademik

kaynakları, Dünya Sağlık Örgütü ve diğer hükümet kuruluşları ya da uluslararası kuruluşların

seyahat ve sağlık uyarılarını ve hem hükümetlerin hem hükümet dışı kaynakların insan hakları ve

basın özgürlüğü hakkındaki raporlarını yakından inceleyin. Gezi rehberleri kültür ve alışkanlıklar

hakkında temel bilgileri sağlayabilir. Bir yere seyahat etmeden önce, özellikle de ilk seferden

önce, o yer hakkında deneyimi olan gazetecilerden tavsiye alın. Haber takibini planlamak ve risk

değerlendirmesi yapmak için güvenilir meslektaşlardan alınan duruma özgü tavsiyeler kritik

önemdedir. Eğer meslekte deneyimsizseniz ya da belirli bir bölgeye ilk kez gideceksiniz,

deneyimli meslektaşlarınıza bir süre çalışırlarken onlara eşlik edip edemeyeceğiniz sormayı

düşünebilirsiniz.

Gündelik iletişimi mümkün kılmak ve saygı duyduğunuzu göstermek adına yerel dildeki temel

ifadeleri öğrenmek için elinizden gelen her şeyi yapın. Gündelik iletişim ve o yabancı kültüre

saygı duyduğunuzun görülmesi, güvenliğinizi artırabilir. Bölgeden dışarı çıkmak için seyahat

rotalarını ve uygun tıbbi tesisleri araştırın. Amerikan Üniversitesi’nin Dış Haberler Muhabirleri

Ağı, hazırlanmanızda size yardımcı olabilecek farklı kaynaklar listesi sunmakta.

Potansiyel olarak tehlike arz eden bir haber takibinde, her zaman önceden güvenlik

değerlendirmesi yapın. Yola çıkmadan önce editörleriniz, meslektaşlarınız ve aile üyeleri ya da

arkadaşlarınızla beraber iletişim kuracağınız kişilerin kimler olacağını net şekilde belirleyin.

Sahadaki kontaklarınız aile üyelerinize ve editörlerinize nasıl ulaşacaklarını bilmeli; aynı şekilde

akrabalarınız ve editörleriniz de sizin yerel kaynaklarınıza nasıl ulaşacaklarını bilmeli. Nerede

kalacağınızı, iletişim altyapısının durumunu ve takip edilme olasılığını gidişinizden önce

araştırın. Ülkenizdeki editörlerle ve başka kişilerle nasıl iletişim kuracağınızı belirleyin – sabit

telefonla, internet protokolü (IP) üzerinden, chat programlarıyla ya da e-posta ile – ayrıca takma

isim, bir tür kod sistemi ya da şifreleme kullanıp kullanmayacağınızı da. (Bilgi güvenliği için

bkz. Bölüm 3). Yola çıkmadan önce çevirmenler, şoförler ya da fixerlar için nerelere

bakabileceğinizi belirleyin. Sizinle beraber çalışacak yerel kişileri araştırırken azami dikkat ve

özen gösterin ve meslektaşlarınızın önerilerini aldığınızdan emin olun. Çünkü güvenliğiniz

genelde destekleyici olarak çalışan kişilerin elindedir; bu nedenle güvenilir ve bilgili kişiler

seçmek temel önemdedir. Askeri birliklere eklenmek isteyen gazetecilerin gidişlerinden önce

ayarlamalarını yapmaları gerekir.

Bir çok ülkede birinin sizi havalimanında karşılaması ve kalacağınız yere götürmesi iyi olabilir.

Bu sizin ortama alışmanıza yardımcı olur ve güvenli olmayan yollar ya da suçlularla karşı

karşıya kalma riski gibi tehlikelerden uzak tutar. Kalacağınız yeri önceden ayarlayın.

Seçeceğiniz otel ya da diğer yerler ne kadar dikkat çekmek istediğinize bağlı olarak değişir. İş

dünyasına hitap eden büyük oteller yüksek güvenlik sunarlar ancak ayrıca dikkat çekmenize de

neden olurlar. Büyük otellerde ayrıca kablosuz internet gibi hizmetler de mevcuttur ama baskıcı

rejimlerin olduğu ülkelerde internet bağlantısı sağlıklı olmayabilir. Küçük bir otel seçmek ya da

özel bir yer tutmak daha az dikkat çekmenizi sağlayabilir, bu da işinizi yapmanıza daha fazla

olanak sağlayabilir. Ancak bu türden bir barınma olanağı güvenlik hizmetleri konusunda ya çok

az seçenek sunacaktır ya da hiç sunmayacaktır. Yabancıların kolayca girmesine olanak tanıyacak

şekilde balkonu ya da penceresi olan yerlerden uzak durun. Her zaman acil bir durum meydana

geldiğinde uygulayabileceğiniz bir kaçış planınız olsun.

Tavsiye edilen güvenlik eğitimi ya da kurşun geçirmez yelek gibi ekipmanlar her zaman önceden

edinilmeli. (Bkz. Bölüm 4 – Silahlı çatışma). Dünya Sağlık Örgütü’nün tavsiyesine göre reçeteli

ilaçlar orijinal ambalajlarında ve el bagajında taşınmalı. El bagajınızın çalınması ya da

kaybolması durumuna karşı, ilaçların yedeklerini, doktorunuzun iletişim bilgileri ile beraber

başka bir çantaya koymayı tercih edebilirsiniz. Seksen beş mililitreden fazla sıvılar birçok

havalimanının güvenlik kurallarına göre bagaja verilmeli. Ayrıca uluslararası bir aşı kartı, kan

grubunuzu gösterir resmi bir belge ve herhangi bir alerji ya da diğer tıbbi duruma dair var olan

tıbbi belgeleri de yanınızda bulundurmalısınız. Haber takip edeceğiniz bölgedeki hastaneler,

klinikler ve temel bakım doktorlarının bilgisinin de aralarında olduğu tıbbi bakım olanaklarını

belirleyin.

Kötü hava koşullarına yönelik olanlar da dahil, uygun kıyafetler seyahate çıkmadan önce

edinilmeli. Deniz aşırı ülkelerde çalışacak olan gazeteciler giysilerinde belirli bir mesafeden

dikkat çekmeyen, kolluk gücü tarafından kullanılan mavi renkten ve asker tarafından kullanılan

haki renkten ve kamuflajdan farklı, toprak tonlarını ve koyu tonları tercih etmeli. Haber takip

ederken hareket halinde olacak gazeteci, uygun bir ayakkabı, sağlam bir sırt çantası ve rahat

uyku giysilerine sahip olmalı. Ayakkabılar seyahatten önce muhakkak giyilmiş ve ayağa alışık

olmalı. Pil, fener, defter, tampon, diş ipi, taşınabilir ilk yardım seti, antiseptikler, uygun ayak

mantarı kremi ve para saklamaya uygun keseler gibi az gelişmiş ülkelerde bulması zor olabilecek

malzemeler valize konmalı. (Daha kapsamlı bir ihtiyaç listesi için bkz. Ek A.) Gazeteciler ABD

doları ya da EURO’ya erişimleri olduğundan emin olmalı. Uluslararası Gazeteciler Federasyonu

(International Federation of Journalists) gazetecilere içine resmi görünümlü bir takım kartlar ve

biraz nakit para koydukları sahte bir cüzdanı soygun olasılığına karşı taşımayı öneriyor.

Pasaportunuz ve ilgili vizenizin tarihi geçmemiş olmalı. Pasaportun geçerlilik tarihine en az altı

ay kalmış olmalı ve vize mührü için boş sayfası olmalı. Ayrıca saygın bir kurumdan uluslararası

geçerliliği olan bir sürücü belgesi edinmeyi de düşünebilirsiniz. Ehliyetinize ek olarak bir

uluslararası sürücü belgesi sahip olmak bazı ülkelerde bir gereklilik ve bazı yerlerde de araba

kiralamayı kolaylaştırabilen bir unsur.

İç haberler muhabirliği

Dış haberler muhabiri kayda değer seviyede lojistik ve güvenlik tehdidi ile karşı karşıya

kalırken, ülke içinde çalışan muhabirler ise yaşamlarına ve özgürlüklerine karşı çok daha ciddi

tehlikelere maruz kalıyor. CPJ araştırmalarına göre 1992’den bu yana işle ilgili yaşanan her 10

ölüm olayından dokuzu, kendi ülkelerinde haber takibi yapan yerel gazetecilerin başına gelmiş.

Yine CPJ verilerine göre, tüm dünyada hapse konan gazetecilerin yüzde 95’i o ülkenin

muhabirleri, foto muhabirleri, blog yazarları ve editörleri. Kapsamlı bir hazırlık ve güvenlik

planlaması yerel muhabirler için özelikle acil bir ihtiyaç.

Meslekte, uzmanlık alanında ya da size verilen haberin ilgili olduğu alanda yeni iseniz, daha

deneyimli bir meslektaşınızın tavsiyelerine ve potansiyel akıl hocalığına başvurabilirsiniz.

Deneyimli bir meslektaşınızı izni doğrultusunda çalışırken bir süre takip etmek, izlemek, size

çok değerli pratik bilgiler kazandırabilir. Kamuya açık bilgilere erişim konusunda düzenlemeler

de dahil olmak üzere, uygulanmakta olan tüm basın kanunlarını, özel mülkiyete erişim, hakaret

ve iftira ve baskıcı birçok ülkenin uygulamakta olduğu içerik kısıtlamalarını araştırmalısınız.

Örneğin Etiyopya gibi ülkeler, muhalif gruplar hakkında haber yapmayı bile devlete karşı işlenen

suç olarak tanımlıyor. Çin merkezi hükümeti ya da Komünist Parti’yi eleştiren yazarları

hapsediyor. Her yıl dünya genelinde düzinelerce gazeteci buna benzer devlete karşı işlenen

suçlar iddiasıyla hapse giriyor. İçerik konusundaki sınırları zorlamaya karar verseniz bile

kısıtlamaları ve onların ötesine geçmenin potansiyel olarak önemli sonuçlarını bilmelisiniz.

CPJ araştırmalarına göre özellikle, siyaset, yolsuzluk, suç ve çatışmaları takip eden gazeteciler

saldırı ve hapis riski ile yüksek derecede karşı karşıya. Eğer bir uzmanlık alanını takip

ediyorsanız, konunuzun getirdiği güvenlikle ilgili sonuçları anlamaya, temel aktörleri

tanımlamaya ve motivasyonlarını bilmeye, mevzuat ya da şiddet içeren yasadışı yollarla

sağlanmış kırmızı çizgileri aşmanın olası sonuçlarını bilmeye zaman ayırmalısınız. Uzmanlığı

gerektiren alanda yeni olan gazetecilere editörler, kaynaklarla tanışmaları, deneyimli

meslektaşlarla konuşmaları ve konu ile ilgili pratikleri ve terminolojiyi öğrenmeleri konusunda

gereken hazırlıkları yapmaları için zaman vermeliler. Örneğin suç konusundaki uzmanlık,

güvenlik güçlerinin pratikleri hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir. (Bkz Bölüm 5 – Örgütlü

Suçlar ve Yolsuzluk ve Bölüm 6 – Toplumsal Olaylar e-ve Çalkantılar) Suç hakkında ve diğer

yüksek riskli haberlerde editörlerle beraber bir güvenlik değerlendirmesi yapmalısınız. (Bkz

Bölüm 2 – Risk değerlendirmesi ve riske uygun davranmak).

Eğer yerel ya da uluslararası bir medya kuruluşu için haber takip etmeyi düşünen serbest bir

gazeteci iseniz, potansiyel risk ve bir sorunla karşı karşıya kaldığınız durumda haber

kuruluşunun size destek sağlamak konusundaki yetkinliğini ve isteğini net şekilde

değerlendirmelisiniz. Potansiyel olarak tehlikeli bir haberin takibinden önce, her zaman güvenlik

değerlendirmesi yapmalı, güvenilir güvenlik kontaklarını listelemeli ve düzenli kontroller için

kesin bir prosedür geliştirmelisiniz. (Bkz Bölüm 2 –Risk değerlendirmesi ve ona uygun

davranmak). Serbest çalışanlar riskli bir haber takibini reddetmek konusunda tereddüt

yaşamamalı. Yüksek derecede baskıcı rejimlere sahip ülkelerde, uluslararası bir haber kuruluşu

için çalışmak kanunla yasaklanmış olabilir. Kanunları ve yabancı basına çalışmanın olası

sonuçlarını bilin. Bir dizi başka ülkede adınızın haberde geçmesini istemeyebilirsiniz. İlgili

ülkede muhalif olarak adlandırılan bir medya kuruluşu tarafından yapılan haberde adınızın

görünmesinin olası sonuçları hakkında bilgi sahibi olmalısınız. İmzanınız haberde görünmesi

konusundaki tercihinizi ilgili medya kuruluşuna net olarak ifade edin.

Yereldeki tüm muhabirler, ne tür bir profesyonel desteğe erişimi olduklarını öğrenmeli. Bazı

ülkeler basın kanunu hakkında rehberlik edebilecek ve belli başlı haber konularını takip etmekle

ilgili olarak pratik tavsiyelerde bulunabilecek etkili mesleki örgütlerine sahip. Eğer bir sorunla

karşılaşırsanız bazı ulusal örgütler durumunuzu kamuoyuna duyurmak konusunda sizin adınıza

sürece müdahil de olabilir. Ayrıca CPJ ve Sınır Tanımayan Gazeteciler gibi uluslararası

kuruluşların, taciz ve tehditler karşısında küresel dikkati ve hak savunuculuğunu harekete

geçirebileceğini de bilin. (Yerel ve uluslararası kuruluşların listesi için bkz. Ek E – Gazetecilik

Örgütleri. International Freedom of Expression Exchange isimli kuruluşta da örgütlerin kapsamlı

bir listesi mevcut.)

Eğer uluslararası bir gazeteci için fixer ya da çevirmen olarak çalışacaksanız, takip edilecek

haberin içerdiği potansiyel riskin farkında olun. Kimi göreceğinizi ve nereye gittiğinizi önceden

bildiğinize emin olun. Beraber çalışacağınız uluslararası gazetecinin deneyimini, geçmiş

performansını ve risk toleransını değerlendirin. Muhalif olarak adlandırılan bir ülkeden gelen bir

muhabirle düşmanca yaklaşımları olan bir çevrede görünmenin yaratacağı algıyı değerlendirin.

Görevi reddedebileceğinizi ve bir sorunla karşı karşıya kalırsanız medya kuruluşunun ya da

gazetecinin ne kadar destek olabileceğini bilin. Görevde size düşen rolün ne olduğunu net bir

şekilde bilin. Sizden istenen çevirmenlik ve lojistik ihtiyaçları karşılamak mı? Yoksa muhabirlik

de yapacak mısınız? İkincisinin güvenlikle ilgili getireceği ek sonuçlar olacaktır.

Her türden yerel muhabir ve fixer’a beraber iş yapacakları medya mecraları ve onların editörleri

haber takibinde ne yapmasını beklediklerini ve medya kuruluşunun herhangi bir problem ortaya

çıkması durumunda ne tür bir hukuki destek ve güvenlik desteği verebileceğini net şekilde

açıklamalı. Editörler yerelde çalışan gazetecilerin riskli bir haberde görev almayı

reddedebileceğini bilmeli ve bu durumu o kişiye karşı önyargısız ve yaptırımsız olarak kabul

etmeli.

Medya kuruluşları tehlikeli bir görevi yereldeki bir muhabire verirken etik yükümlülükleri

dikkate almak zorundadır.

Bağımsız blog yazarları, video çeken kişiler ve yurttaş gazetecileri özellikle 2011 yılında

başlayan Arap Baharı sürecinde önemli haber sağlayıcıları olarak öne çıktılar. Otoritelerin

uluslararası medya erişimini engellediği Libya ve Suriye’de yurttaşlar bağımsız gazeteciler

olarak öne çıktı. Bazıları hükümet baskısını videoya çekti ve görüntüleri internete yükledi,

bazıları bağımsız bloglar, mikro-bloglar ve sosyal medyayı kullanarak son dakika haberlerini

yaydı. Kısıtlamaların çok ağır olduğu bölgelerde bu kişiler yaptıkları iş sayesinde dünyanın geri

kalanının çatışmaları görebileceği bir pencere açtı. Bazıları bunu hayatlarıyla ödedi. Suriye’de

bağımsız çalışan ve görüntü çeken Ferzat Jarban ve Basil al-Sayed alenen kendilerini hedef alan

saldırılarda hayatlarını kaybetti; Libya’da bağımsız bir web sitesinin kurucusu Mohammed al-

Nabbous Bingazi’den canlı ses yayını yaparken vuruldu.

Bağımsız çalışan blog yazarları ve video haber yapanlar, acil durumlarda harekete geçebilecek

olan, profesyonellerden ve aile üyelerinden oluşan bir ağ oluşturmalı. Londra merkezli Savaş ve

Barış Gazeteciliği Enstitüsü (Institute for War & Peace Reporting) Balkanlar ve Orta Doğu’da

yurttaş gazetecilerinin yerel ağlar örgütlemesine yardımcı oldu. Bir çok ülkede bu tür ağlar kendi

üyelerinin kimliklerini koruyacak şekilde oluşturulmalı. (Güvenli bir şekilde iletişim kurmanın

yolları için bkz. Bölüm 3 – Bilgi Güvenliği) Bölüm 2’de anlatıldığı gibi bir güvenlik

değerlendirmesi yapın. Kriz zamanlarında gazetecilik yapan bağımsız blog yazarları, görüntü

çeken kişiler ve diğer yurttaşlar kurumsal destek olmadan çalışmanın ve genel olarak kendi

başına olmanın yarattığı akut riskler konusunda bilgili olmalı. Güvenli iletişim yöntemlerini

kullanmayı ve meslektaşlar ve yakınlar ile düzenli kontak halinde olmayı içeren titiz bir güvenlik

planlaması, hayati önemdedir.

Basın Kartları

İstendiğinde durumunuzu belgeleyebilmeniz için haber yapmaya başlamadan önce basın kimlik

kartınızı alın. Bir çok medya kuruluşu sözleşmeli çalıştığı kişilere ya da diğer serbest

muhabirlerine istek üzerine basın kimlik kartı verir. En azından serbest çalışanlar medya

kuruluşundan antetli kağıda yazılmış bir görev yazısı edinmelidirler. Aralarında ABD merkezli

Ulusal Yazarlar Sendikası (National Writers Union) ve Ulusal Basın Fotoğrafçıları Derneği

(National Press Photographers Association) ve Belçika merkezli Uluslararası Gazeteciler

Federasyonu’nun (International Federation of Journalists) da olduğu çeşitli gazetecilik örgütleri

ve sendikalar da kalifiye kişilere basın kimlik kartı veriyor. Her ne kadar bağımsız blog yazarları

kimlik kartı almakta halen zorlansa da, başka ülkelerdeki birçok basın örgütü de aynısını

yapıyor. Bağımsız blog yazarları gazetecilik işlerini topladıkları bir dosyayı sunarak basın

kimliğini daha kolay alabilirler. Ayrıca belediye, bölgesel ya da ulusal yönetimlerden basın kartı

alma seçeneğini de araştırmalısınız, ancak yetkililerin neyin haberinin yapılacağını kontrol etme

amacıyla basın kartı vermek konusunda seçici davranabileceğini aklınızda tutun. (Bkz. Bölüm 6

– Toplumsal Olaylar ve Çalkantılar) Yerel polis biriminden alınan bir basın kartı örneğin yerel

bir gösteriyi takip ederken işinize yarayabilir. Basın kartı ayrıca hükümet binası ya da meclis gibi

kamuya ait binalarda çekim yapmak için gerekli olabilir.

Yurt dışına seyahat edecek gazeteciler ayrıca gittikleri ülkeden haber geçebilmek için gazeteci

vizesine ihtiyaç duyup duymadıklarını araştırmalılar. Cevap her zaman net olmayabilir. Bu gibi

durumlarda gazeteciler, en iyi nasıl hareket edeceklerine karar vermek için meslektaşları ve

hükümet yetkilileri ile konuşmalılar. Birçok durumda gazeteciler kısıtlamaların hüküm sürdüğü

ülkelere sansürü aşmak için turist vizesi ya da başka tür gazetecilik amacı belirtmeyen vize ile

giderek mesleklerini etkili bir şekilde icra etmekteler. Fakat gazeteciler bunu potansiyel yasal

sonuçlarını da tartmalılar. ABD merkezli Profesyonel Gazeteciler Topluluğu – SPJ (Society of

Professional Journalists) isimli basın örgütü için akreditasyon ve basın kartı uygulamaları

hakkında bir durum raporu hazırlayan gazeteci Michael Collins “Yabancı muhabirler üzerinde

baskı uygulayabilen ülkelerde çalışırken, gerekli akreditasyona sahip olmamanın olası sonuçları

ile olası kısıtlamaları karşılaştırarak tartmalısınız” diyor. “Sonuçta bu sadece sizin

verebileceğiniz bir karar, ancak polisle ya da silahlı kuvvetlerle ya da diğer yetkililerle karşı

karşıya gelindiğinde resmi akreditasyon sahibi olmak her zaman daha iyidir.”

Askeri yetkililer bazen gazetecilere kendi akreditasyonlarını uygular. Hükümetlerin askeri

kuvvetleri ve hatta silahlı isyancı gruplar, gazetecilerin silahlı güvenlik noktalarından

geçebilmesi için üst seviye bir yetkiliden yazılı izin almasını şart koşabilirler. Bu yazılı izin

grubun resmi mührünü taşıyan bir mektup şeklinde de olabilir, bir komutanın arkasına kısa bir

not yazdığı bir kartvizit şeklinde de olabilir. Nerede hangi izin belgesini gösterdiğiniz konusunda

dikkatli olun. Gruplardan biri rakip grubun izin kağıdına sahip olmayı düşmanla işbirliği olarak

yorumlayabilir.

Uluslararası seyahat eden gazeteciler, pasaportları, basın kimlik kartları, izin belgelerinin bir kaç

kopya fotokopisi ve pasaporta uygun fazladan vesikalık resim ile seyahat etmelidir.

Sigorta Kapsamı

Uygun bir sağlık ve iş göremezlik sigortasına sahip olmak gazetecilerin karşı karşıya kaldığı en

büyük güçlüklerden. Yerelde çalışan kadrolu gazeteciler, kurumlarının sigorta için koyduğu

koşulları ve kısıtları etraflıca incelemeliler. Kadrosuz çalışan gazeteciler ise kendilerini habere

gönderen medya kuruluşu ile sigorta konusunu konuşmayı denemeliler. Ancak serbest

gazeteciler sigortalarını kendileri bulup, ödemeyi kendileri yapmak durumunda kalabilirler.

Kendi ihtiyaçlarına uygun sigorta planını araştırmak konusunda zaman ayırmalılar. (Düzinelerce

gazetecinin CPJ’ye anlattıklarına göre, az gelişmiş ülkelerin radyo istasyonlarında çalışan

muhabirlerden, büyük Batılı medya kuruluşları için çalışan savaş muhabirlerine, şaşırtıcı sayıda

gazeteci, rutin olarak sigortasız ya da çok dar kapsamlı sigorta ile çalışıyor.)

Daha varlıklı ülkelerde bulunan gazetecilik örgütleri farklı hayat ve sağlık sigortası seçenekleri

sunabiliyor. Profesyonel Gazeteciler Topluluğu - SPJ aralarında hastane gelir sigortası, ciddi ve

uzun süreli yaralanmalara karşı geniş tıbbi sigorta, kazara ölüm ya da uzuv kaybı ve engellilik

maaşının aralarında olduğu bir dizi sigorta planı seçeneği sunuyor. SPJ’nin sigorta seçenekleri

tüm ABD devletlerinde mevcut değil ve ABD dışında çalışan tüm gazetecilere de uygun değil.

Ulusal Yazarlar Birliği (The National Writers Union) ve Ulusal Basın Fotoğrafçıları Birliği

(National Press Photographers Association) saygın üyelerine bir takım sigorta seçenekleri

sunmakta.

Uluslararası çalışan gazetecilerin bazı seçenekleri mevcut. Paris merkezli basın özgürlüğü grubu

Sınır Tanımayan Gazeteciler (Reporters Without Borders) Quebec, Kanada merkezli özel sigorta

şirketi World Escapade Travel Insurance ile beraber yaşadıkları ülke dışında çalışan serbest

gazeteciler de dahil olmak üzere gazetecilere rekabetçi fiyatlardan sigorta paketleri sunuyor. Bu

poliçeler dünya genelinde savaş bölgeleri gibi zor koşulların hüküm sürdüğü alanlarda çalışan

gazetecileri kapsıyor. Poliçelerin fiyatları çalışılan bölgeye göre değişiyor. Sigorta bir günlük de

alınabiliyor, 365 günlük de. Bir takım ön koşullarla beraber ek kapsam almak da mümkün

oluyor. Bu sigortalardan faydalanabilmek için gazetecilerin Sınır Tanımayan Gazeteciler

örgütüne üyelik aidatı ödemesi gerekiyor. Bu sigorta planları arasında acil destek koruması,

seyahat esnasında ya da askeri birliklere eklenme sırasında sigorta (çatışmaya aktif olarak

savaşan taraf olarak katılmak sigortayı geçersiz kılıyor), kazara ölüm ve uzuv kaybı ödemeleri

var.

Bir dizi özel sigorta acentesi de uluslararası alanda çalışan gazetecilerin de dahil olduğu seyahat

eden kişilere sağlık, engellilik ve hayat sigortası seçenekleri sunabiliyor. Fiyat ve kapsam ise bir

çok faktöre bağlı olarak değişiyor. (Bkz. Ek C – Sigorta Sağlayıcılar listesi). Seçeneklerinizi

kapsamlı olarak araştırın ve sigorta poliçelerini savaş ve terörizmden kaynaklanan istisnalar gibi

kısıtlamalar açısından inceleyin. Dünya Sağlık Örgütü, uluslararası seyahat eden kişilere;

sigortalarının seyahat planlarında değişiklik, tıbbi nedenle ülkeyi acil terk etme durumu ve ölüm

durumunda cenazenin getirilmesini de kapsadığından emin olmalarını öneriyor. Uzun süreli

yaralanma ya da engellilik durumunun herhangi bir sigorta poliçesinin en önemli kısmı olduğunu

aklınızdan çıkarmayın. Tıbbi nedenlerle acilen ülkeyi terk etmek gibi beklenmedik durumların

sigorta kapsamında olması herkesin karşılayamayacağı kadar pahalı olabilir ve ülkeyi terk etmek

savaş bölgelerinde ya da aşırı derecede uzak alanlarda mümkün olmayabilir. Bu gibi durumlarda

gazetecilerin bulundukları yerdeki tıbbi bakıma güvenmekten başka seçenekleri olmayabilir.

Tıbbi bakım ve aşılar

Fiziksel zindelik ve uygun bir yeme içme düzeni temel koruyucu önlemlerdir. Yurt dışına ya da

belirli bir süre çok uzak yerlere gidecek gazeteciler seyahatleri öncesinde temel bakım sağlayan

bir doktora, diş hekimine, göz doktoruna, jinekoloğa ya da fizik tedavi uzmanına görünmeyi

düşünmelidir. Yapılması gerekli bir diş bakımı varsa, seyahatten önce özellikle yapılmalıdır.

Eğer uluslararası çalışmayı planlıyorsanız, uluslararası seyahat eden kişilere hizmet veren yetkili

bir doktor ya da kliniğe danışarak tavsiye edilen tüm aşıları yaptırın. Aşıları yaptırdığınızın

belgesi olarak Dünya Sağlık Örgütü tarafından onaylı olduğu belli olan sarı renkli Uluslararası

Aşı Kartınızı imzalı ve mühürlü olarak edinin ve fotokopilerini de yanınızda taşıyın. Bu sertifika

hemen her yetkili klinik tarafından verilir. Dünya Sağlık Örgütü, bazı sigorta sağlayıcıların acil

tıp sigortası ya da acil durumlarda ülkeye geri göndermeyi de kapsayan sigortaların şartı olarak

aşıların yapıldığının kanıtlanmasını istediklerini söylüyor. Bazı ülkeler, ülkeye giriş için aşı şartı

koyar, bu ülkelerin şartlarını kontrol edin. Bolivya örneğin, ziyaretçilerin sarı hummaya karşı

aşılanmasını şart koşuyor.

Doktorların bir çoğu 19-64 yaş arasındaki yetişkinlerin 10 yıl geçerliliği olan tetanos aşısı

olmasını öneriyor. Sıtmanın yaygın olduğu yerlere gidecek olan gazeteciler için doktorlar ayrıca

enfeksiyona karşı proflaktik sıtma karşıtı ilaçlar yazabiliyor. Bazı bölgeler için çocuk felci,

Hepatit A ve B, sarı humma ve tifo aşısı da önerilebiliyor. Hepatit B aşısının altı ay önceden

planlanması gerekiyor çünkü aşı altı ay boyunca aralıklarla üç ayrı aşılama gerektiriyor. Batı

Afrika ve Orta Afrika ülkelerinin çoğuna gitmek için sarı humma aşısı zorunlu. Suudi

Arabistan’daki Mekke’ye gitmek için menenjit ve çocuk felci aşısı zorunlu. Dünya Sağlık

Örgütü güncel hastalık dağılımı haritası yayınlıyor.

Her ne kadar yardım görevlileri, gazeteciler ve yüksek riskli bölgelere seyahat eden diğer kişiler

için ağızdan yapılan bir aşı tavsiye edilse de, kolera aşısı uluslararası seyahatlerde artık rutin

olarak tavsiye edilmiyor. Birçok ülkenin onayladığı ağız yoluyla yapılan aşı iki dozdan oluşuyor

ve iki doz arasındaki zamanın minimum iki hafta, maksimum altı hafta olması gerekiyor.

Bazı aşılar sizi geçici olarak hasta edebilir. Ancak uzun süren ya da yüksek ateş hemen bir

doktora bildirilmeli. Hiçbir aşının yüzde 100 etkili olmadığını unutmayın. Ayrıca aşılar bir

hastalığa yakalanmamak için alınması gereken diğer makul önlemlerin yerine de geçmemektedir.

Kişisel Önlemler

Temiz içme suyu her zaman temel önemdedir. Musluk suyunun temiz olmadığı bilinen ya da

kirli olduğundan şüphelenilen yerlerde ağzı kapalı şişelerde satılan sular seçeneklerden biridir.

(Uluslararası Gazeteciler Federasyonu - The International Federation of Journalists, şişe suyun

da kirli olabileceği gerekçesiyle, birçok yerde sadece şişelenmiş gazlı su içilmesini tavsiye

ediyor.) Eğer kirli sudan kaçınılamıyorsa, suyu en az bir dakika kadar görülebilecek şekilde

kaynatmak Dünya Sağlık Örgütü’ne göre içindeki patojenleri öldürmenin en etkili yolu. Suyu

buzdolabına kaldırmadan önce oda sıcaklığına gelmesini bekleyin. Suyun tahmin edilen kirlilik

durumuna göre değişen başka sterilize etme yöntemleri de var. İyot tabletleri ya da klor

kullanmak parazitlerin büyük kısmını öldürür. Ama Güney Asya ve Sahra Altı Afrika ülkeleri

gibi yerlerde insan dışkısının mikroskobik kalıntıları da dahil olmak üzere patojenleri etkili

şekilde öldürmenin tek yolu seramik, karbon ya da membran filtreler kullanmak olabilir.

Gazeteciler gidecekleri yere en uygun su arıtma yöntemini araştırmalıdır.

Suyun potansiyel olarak kirli olduğu yerlerde sadece iyi pişmiş yemekleri yiyin. Meyveler ya

soyulmayı ya da temiz suda yıkanmalı. Sokak satıcılarından yemek yemekten, çiğ sütle, su ve

yumurta ile yapılan yemeklerden kaçının. Duş alırken su yutmamaya çalışın, dişlerinizi temiz su

ile fırçalayın ve yemeklerden önce ellerinizi ve tabak çanak, çatal kaşık gibi sofra

malzemelerinizi yıkayın. El antiseptiklerini kullanmak da tavsiye edilir. Deniz göl gibi açık

sulardan da uzak durun. Dünya Sağlık Örgütü kıyı suları ve iç suların hatta otel havuzları ve

spa’larının da suda oluşan enfeksiyonlar için riskli olduğunu söylüyor. Nehir kenarları ve

çamurlu alanlar su geçirmeyen uygun ayakkabılar olmadan geçilmemeli.

Sıcak iklimlerde, özellikle fiziksel aktivitede bulunulduğunda, yemeklere ve içeceklere sofra

tuzu eklemek elektrolit kaybına, susuz kalmaya ve sıcak çarpmasına engel olabilir. Dünya Sağlık

Örgütü su kaybını gideren ağızdan alınabilen solüsyonlar taşınmasını öneriyor. Eğer bunların

hiçbiri yoksa, altı çay kaşığı şeker ile bir çay kaşığı tuzu bir litre temiz içme suyunda karıştırarak

yapılan solüsyon bir alternatif olacaktır. Sıtmanın yaygın olduğu yerlerde sivrisineklere karşı

cibinliğiniz olmalı ve uzun paçalı uzun kollu şeyler giymelisiniz.

Kesikler ve sıyrıklar hemen antiseptik kremler ya da merhemlerle tedavi edilmelidir. Ayak

parmakları arasında kaşıntı ya da pullanma hemen sporcular için uygun bir ayak kremi ya da

başka mantar kremleri ile tedavi edilmelidir. (Reçetesiz satılan başka güçlü sporcu ayak kremleri

de mantarın yayılmasını önleyebilir.) Sadece ıslak bir bez ya da havlu ile dahi olsa her gün

yıkanın. Cildin hassas noktalarında talk pudrası kullanılabilir. Eğer arı sokmasına ve diğer böcek

sokmalarına karşı alerjik iseniz, kendi kendinize uygulayabileceğiniz bir alerji iğnesi seti ya da

diğer antidotları yanınızda taşıyın. Güncel ve yeterli sayıda ilaç, kontak lens, gözlük ve hatta

yedeklerini yanınızda taşıyın. Kan grubunuzu bilin ve kan grubunuzun yazdığı bir kan bağış kartı

ya da başka tıbbi bir kartı yanınızda taşıyın. Çatışmalı ortamlarda çalışanlar kan gruplarının ve

varsa alerjilerinin yazdığı bir bileklik takmayı ya da PVC kaplanmış bir kartı boyunlarında

taşımayı tercih edebilirler. Penisilin alerjisi gibi bir ilaca karşı alerjisi olanlar her zaman bu

alerjilerini tıbbi personeli uyaracak şekilde belirten uygun bir kart, bileklik ya da başka bir şey

taşımalıdırlar. Özellikle yüksek HIV enfeksiyonu oranlarının olduğu ülkelerde bazı Batılı ülke

elçilikleri kendi elçilik çalışanlarına ve ülkeyi ziyaret eden vatandaşlarına açık olan bir kan

bankası bulundururlar. Gazeteciler gerektiğinde bu kan bankasının kendilerine de açık olması

için kan bağışında bulunmayı düşünebilirler. AIDS dahil olmak üzere cinsel yolla bulaşan

hastalıklar konusunda da dikkatli olun.

2. Risk Değerlendirmesi ve ona uygun davranmak

Sahada aldığınız kararlar sizin ve başka kişilerin güvenliğine doğrudan etkide bulunur. Her ne

kadar dikkatli bir planlama ve risk değerlendirmesi tehlikeleri azaltsa da, savaşı, siyasi

huzursuzlukları ve suç olaylarını takip etmenin getirdiği riskler hiç bir zaman yok edilemez.

Fiziksel ve duygusal sınırlarınız konusunda gerçekçi olun. Örneğin, hayatınızı kaybeder ya da

engelli hale gelirseniz bundan kimlerin etkilenebileceğini önceden düşünmek faydalı olabilir.

Stresli olayları ard arda takip etmenin getireceği duygusal bedeli düşünmekte de fayda var. Bir

noktada, bir tane daha kurban, bir tane daha cenaze, bir tane daha yas içinde aile çok fazla

gelebilir. Bir haberi yapmamaya karar vermek bir utanç ya da leke değil, olgunluğun göstergesi

olarak görülmeli. Haber müdürlerinin görevlendirme yaparken dikkate alacağı temel konu,

sahadaki gazetecilerin güvenliği olmalıdır. Potansiyel risk nedeniyle bir görevlendirmeyi

reddeden gazeteciyi cezalandırma yoluna gitmemelidirler. Haber kuruluşları kadrolu çalışanları

olsun ya da olmasın sahadaki tüm gazetecilerini desteklemek konusundaki sorumluluklarının

farkında olmalıdır. Editörler sağlık ve hayat sigortası ya da duygusal danışmanlık da dahil,

haber kuruluşlarının vermeye gönüllü olduğu destek konusunda dürüst olmalıdır. Gazeteci

habere başlamadan önce çözülmeyen sorunlar ileride stres dolu kötü sonuçlara yol açabilir.

Güvenlik Değerlendirmesi

Potansiyel olarak tehlikeli bir haberden önce her zaman güvenlik değerlendirmesi yapın. Bu

değerlendirmenin ve hazırlanacak planın içinde iletişim kurulacak kişiler, iletişim kurulacak

belirli zamanlar ve iletişim araçları belirlenmeli, aralarında haber takibinin yapılacağı alanda

daha önce çıkan sorunların da yer aldığı tüm bilinen tehlikeler tanımlanmalı ve beklenen risklere

hitap eden bir beklenmedik durum planı çıkarılmalı. Yer ya da konu hakkında deneyimli

gazeteciler, diplomatik tavsiye raporları, basın özgürlüğü ve insan hakları raporları ve akademik

araştırmaların da aralarında olduğu farklı kaynaklar taranmalı. Kadrolu ya da serbest

muhabirlerle çalışan editörler bu değerlendirmeye önemli derecede katkı sunmalı, güvenlik

konusunu gündeme getirmek için inisiyatif almalı ve güvenlik değerlendirmesinin bir kopyasını

almalı. Bir kurumla ilişki halinde olmadan bağımsız şekilde çalışan gazeteciler ise güvenlik

değerlendirmesi konusunda ayrıca titiz olmalı, meslektaşlarına danışmalı, riskleri araştırmalı ve

iletişim kurulacak kişiler ağı oluşturmalı. EK G’de örnek bir güvenlik değerlendirmesi formu

mevcut.

Koşullar değişken olduğu için riskler sıklıkla yeniden değerlendirilmeli. Beyrut’ta neredeyse

yedi yıl boyunca rehin tutulan Associated Press Haber Ajansının eski Orta Doğu muhabiri Terry

Anderson, 1993 yılı Mart ayında basılan CPJ’in ilk gazeteciler için güvenlik rehberinde “Her

zaman, sürekli, sürekli, her dakika fayda zarar değerlendirmesi yapın. Ve huzursuz hissettiğiniz

bir noktaya geldiğiniz anda, oradan çıkın, terk edin, gidin. Değmez.” diyor. “Ölmeye değecek bir

haber yok.”

Değerlendirilmesi gereken riskler şunları içerebilir:

Çapraz ateş, mayınlar, parça tesirli bomba, bubi tuzakları, ağır silahlar ve hava saldırıları

gibi savaş alanındaki tehlikeler

Bombalı terör saldırıları

Fidye ya da siyasi avantaj için kaçırılma

Kalabalık insan kitlelerinin yarattığı cinsel saldırı, hırsızlık, göz yaşartıcı gaz saldırısı ya

da şiddet gibi tehlikeler.

Trafikten kaynaklanan tehlikeler (dünyada doğal olmayan ölümlerin başta gelen

nedenlerinden)

Kaçırılmaya ya da kaynakların ifşa olmasıyla sonuçlanacak şekilde fiziksel takip

Elektronik izleme ve bilgileri ya da kaynakları ele geçirme

Kaynakların, şoförlerin, fixer’ların, tanıkların ve diğer kişilerin potansiyel güvenilirlikleri

ve bağlılıkları

Olağan suç olayları

Kasırga ve sel gibi doğal tehlikeler

Su kaynaklı hastalıklardan AIDS’e sağlık riskleri

(Beklenmedik bu durumlar ve daha fazlası bu rehberin ilerleyen sayfalarında daha detaylıca ele

alınmaktadır.)

Risk değerlendirmesi ayrıca gergin bir siyasi durumdan bir doğal afete, herhangi bir durumun

çok daha ciddi bir hale gelebilme olasılığını da değerlendirmeli. Risk değerlendirmesinin içinde

nerede kalınacağı ve gerektiğinde nereye sığınılacağı; ülke içinde nerede ve nasıl güncel bilgiye

ulaşılabileceği; kısa dalga radyo ya da düzenli hava durumu yayını yapan kanallara erişebilen bir

radyo gibi ekipmanların gerekip gerekmediği; acil durum bilgileri için yerel insan hakları

örgütlerinden yabancı elçiliklere ülkede kiminle iletişim kurulacağı; seyahat planları ve ülke

içinde seyahat yöntemleri ve ülkeye giriş ve çıkış rotaları da olmalı.

Risk değerlendirmesinde editörler, meslektaşlar ve risk bölgesi dışında olan sevdiklerinizle nasıl

iletişim kuracağınızı belirleyin. Bir gazeteci; bir editör, meslektaş, aile üyesi ya da güvenilir bir

kişi ile sürekli iletişim halinde olmalıdır. Siz ve iletişim kuracağınız kişi ne sıklıkta, hangi

araçlarla, hangi belirlenen saatte iletişim kurmak istediğiniz ve iletişimin engellenme riskine

karşı önlem almak isteyip istemediğiniz konusunda önceden bir karar vermelisiniz. En önemlisi

siz ve iletişim kuracağınız kişi, anlaştığınız saatte iletişim kuramamak hangi koşullar altında acil

bir durum anlamına gelecektir ve bu gibi bir durumda yerinizi tespit etmek ve çıkışınızı ya da

serbest bırakılmanızı temin etmek için kiminle iletişim kurulması gerekir konusunda önceden

karar vermelisiniz. Bu sorunun cevabı genelde durum değerlendirmesi yapabilecek meslektaş ve

arkadaşlar, konuyu araştırabilecek yetkililer, potansiyel olarak destek ve avantaj sağlayabilecek

diplomatik toplum olur.

Değerlendirme haberin yapılacağı alandaki iletişim alt yapısına da değinmeli ve beklenmedik

durumlarda işe yarayabilecek ekipmanların belirlenmesini de içermelidir. Elektrik, internet ve

mobil ve sabit telefon hatları çalışmakta mı? Çalışmaya devam edecekler mi? Bilgisayara güç

kaynağı olması için bir jeneratör ya da DC adaptörü ile bir araç pili gerekli mi? Uydu telefonu

lazım olacak mı? Beslenme ve tıbbi bakım gibi temel ihtiyaçlara da değinilmeli. Yiyecek ve su

hali hazırda tüketime uygun mu? Bir hastane, klinik ya da doktor mevcut mu? Tıbbi teçhizat

gerekli mi, içinde neler olmalı?

Risk değerlendirmesi ne kadar dikkat çekmek istediğinizi de dikkate almalı. Üzerinde “Basın” ya

da “TV” yazan bir araçla mı seyahat etmek istersiniz, ya da diğer sivillerin arasına karışmak

daha mı iyi? Yalnız çalışmaktan kaçınıp diğer gazetecilerle ekip mi olmalısınız? Başkalarıyla

beraber seyahat edecekseniz, bu kişileri dikkatle seçmelisiniz. Örneğin risk toleransı sizden çok

daha farklı biri ile seyahat etmeyi istemeyebilirsiniz.

Kaynaklar ve Bilgi

Kaynağını korumak gazeteciliğin köşe taşlarından biridir. Şiddet içeren suç olayları, ulusal

güvenlik ve silahlı çatışma gibi kaynakların yasal ya da fiziksel riskle karşı karşıya kalabileceği

konuları takip ederken bu durum özellikle önemlidir. Özellikle serbest gazeteciler bu yükün

temelde kendi omuzlarında olduğunu bilmeliler. Olası sonuçları tartmadan, hiçbir gazeteci

gizlilik sözü vermemelidir. Bir gazeteci ya da haber kuruluşu gizlilik sözü verirse, bu söz önemli

bir etik yükümlülük anlamına gelir. Birçok haber kuruluşu gizli kaynakların kullanımı

konusunda kurallar oluşturmuştur.

Bir dizi durumda haber kuruluşları sahadaki gazetecilerin gizli kaynaklarının kimliğini

editörlerle paylaşmasını şart koşar. Gazeteciler gizlilik talep edecek kaynağa böyle bir söz

vermeden önce bu kuralları bilmelidir. ABD ve diğer birçok ülkede, hukuk ve ceza mahkemeleri

celp göndererek medya kuruluşlarından ya da tek tek gazetecilerden gizli haber kaynaklarının

kimliğini açıklamalarını isteyebiliyor. Bu durumda seçim kaynakların açıklanması ya da para

cezası ya da hapis kadar keskin olabiliyor. Ellerine celp ulaşan medya kuruluşları buna nasıl

yanıt verecekleri konusunda kendi kararlarını kendileri verecektir. Time dergisi 2005 yılında, bir

muhabirlerinin hapse girmesi ve günlük para cezaları olasılığı karşısında, mahkemeyle aynı

fikirde olmamasına rağmen bir CIA ajanının kimliğinin sızmasıyla ilgili muhabirlerinin e-

postalarını ve not defterlerini mahkeme ile paylaşmaya karar verdi.

Medya kuruluşları sözleşme ya da protokolleri gereği eğer muhabirin not defterlerinin

mülkiyetinin sahibi ise, bu defterleri mahkemeye sunmak hakkına sahiptir. Eğer gazeteci serbest

çalışıyorsa, medya kuruluşu, gazeteciden kaynağını açıklama ya da celbe cevaben gazetecilik

materyallerini mahkemeye sunmayı isteme konusunda daha az yetki sahibidir.

Bazı ülkelerde gizli bilgileri haberde kullanmak konusunda, organize suçlar, ulusal güvenlik ya

da silahlı çatışmaları takip eden yereldeki gazeteciler hapis, işkence, zorlama ya da saldırılara

karşı çok daha kırılgan konumdadır. 2010 yılında CPJ Afrika’da hükümet yetkililerinin gizli

belgeleri kullanan gazetecileri hapse attığı, tehdit ve taciz ettiği bir dizi olayı belgeledi. Örneğin

Kamerun’da yetkililer dört gazeteciyi mali yolsuzluklarla ilgili bir dizi soru ortaya atan bir

hükümet notunu ele geçirdikleri için hapse attı. Bu gazetecilerden biri işkence gördü, bir diğeri

hapiste hayatını kaybetti. Etik sorumluluğunuzun çatışmalı bölgelerde tehdit ve güç kullanımına

başvurabilecek aktörler tarafından ciddi derecede test edilebileceğini anlamanız çok önemli.

Gazeteciler iletişim kurarken ya da kayıt tutarken güvenlik yöntemlerini araştırmalı ve

kullanmalı. Kaynaklarınıza ne zaman ve nasıl ulaşacağınızı, sabit hattan mı yoksa mobil

telefondan mı onlara ulaşacağınızı, evlerinde ya da ofislerinde yüz yüze mi görüşeceğinizi, ya da

güvenli e-posta ya da chat programı kullanıp kullanmayacağınızı düşünmelisiniz. Yazılı ya da

elektronik dosyalarda bir kaynağın kimliğini saklamak için basit bir kod ya da takma isim

kullanmayı düşünebilirsiniz. Yazılı dosyaları fiziki olarak koruyun, elektronik dosyalar için ise

şifreleme ve Bölüm 3 – Bilgi Güvenliğinden anlatılan diğer yöntemleri kullanın.

Bir kaynağın kimlik bilgisi zor kullanılan durumlarda yine de tehlikeye düşebilir. Çatışmalı

bölgelerde görev yapan bir çok gazeteci eğer yazılı olarak kullanmayacaksa kaynaklarının ismini

yazmaz, hatta tam adını öğrenmez.

Harvard Üniversitesi’nin İnternet ve Toplum için Berkman Merkezi (Berkman Center for

Internet & Society) tarafından yürütülen Yurttaş Medyası Hukuk Projesi (Citizen Media Law

Project), telefon konuşmalarının, toplantıların ve kamuya açık olayların kayıt altına alınmasının;

mahremiyet, yazılı ve sözlü yollarla karalama hakkındaki kanunlar gibi uluslar arasında farklılık

gösterdiğini hatırlatıyor. Birçok ülkede yerel basın özgürlüğü grupları mahremiyet ve karalama

ile ilgili kanunlara dair temel detayları ve ülkelerin bunları uygularken ne gibi pratikler

güttüğüne dair bilgi verebilir. (Bu grupların çoğu Ek E – Gazetecilik örgütleri listesinde

veriliyor. Tüm dünyadaki basın özgürlüğü gruplarının kapsamlı bir listesine International

Freedom of Expression Exchange (Uluslararası İfade Özgürlüğü Ağı) adresinden ulaşabilirsiniz.)

Gazeteci olmak bir insana hırsızlık yapma, haneye izinsiz girme ya da bilgiye ulaşmak için diğer

kanunları çiğneme hakkı vermez.

Güvenlik ve Silahlar

Gazetecilerin çoğu ve güvenlik uzmanları, silahlı çatışma takip ederken, savaşçılarla

karıştırılabilecek silah ya da diğer malzemeleri taşımamanızı öneriyor. Aksi bir durum sizin,

dahası o bölgede çalışan diğer tüm gazetecilerin de gözlemci olarak pozisyonunu sarsabilir.

1990’ların başında Somali gibi çatışma bölgelerinde ve 2000’lerde Irak ve Afganistan’da, medya

kuruluşları sahadaki gazetecileri korumak için silahlı ve silahsız güvenlik ekipleri tuttu. Her ne

kadar silahlı güvenlik görevlilerinin varlığı gazetecilerin gözlemci pozisyonundaki hareket

kabiliyetini azaltsa da, basın kuruluşlarının birçoğu için kontrol dışındaki gelişebilecek

durumlarda gazetecileri korumak için özel güvenliğe güvenmekten başka çok az seçenek vardı.

Takip edilen diğer haberlerde de ateşli silah taşımak büyük ölçüde önerilmiyor. Kolluk

kuvvetlerinin zayıf olduğu ülkelerde, tehdit altındaki bazı gazeteciler silah taşımayı seçebiliyor.

Bu gibi bir seçim yaparken, ateşli silah taşımanın ölümcül sonuçları olabileceğini ve gözlemci

olarak pozisyonunuzu zora sokacağını düşünmelisiniz.

Cinsel şiddet

CPJ yönetim kurulu üyesi ve CBS muhabiri Lara Logan’ın Mısır, Kahire’de 2011 yılı Şubat

ayında uğradığı cinsel saldırı, gazeteciler için bu önemli güvenlik sorunu gündeme getirdi. 2011

tarihli bir raporda, CPJ dört düzineden fazla gazeteci ile röportaj yaptı ve onların da geçmişteki

görevlerinde benzer bir saldırıya uğradığını öğrendi. Saldırıya uğrayanların çoğunluğu kadındı,

ama aralarında erkekler de vardı. Gazetecilerin bildirdikleri saldırılar elle tacizden, birden fazla

kişi tarafından tecavüze uğramaya kadar değişiyor.

Çevrede olup bitenlerin farkında olmak ve orada bulunan kişi olarak etraf tarafından nasıl

algılandığını anlamak, cinsel saldırı konusunda caydırıcı olmayı sağlayabilir. Aralarında CPJ’in

de bulunduğu gazetecilik örgütleri ve medya kuruluşlarından oluşan bir konsorsiyum olan

Uluslararası Haber Güvenliği Enstitüsü (International News Safety Institute) ve usta bir dış

haberler muhabiri ve akademisyen olan Judith Matloff sahada cinsel saldırı riskini minimuma

indirmek için ayrı ayrı yapılacaklar listesi yayınladı. Önerilerinin bir kısmı, CPJ’in danıştığı

güvenlik uzmanlarının ve bir dizi gazetecinin önerileriyle beraber aşağıda yer alıyor.

Gazeteciler muhafazakar bir şekilde giyinmeli. Yerel geleneklere uygun olarak bazı bölgelerde

örneğin kadın gazetecilerin baş örtüsü takması iyi olabilir. Kadın gazeteciler evli olup

olmadıklarından bağımsız olarak bir alyans, ya da ona benzer bir yüzük takmayı düşünebilirler.

Kolye takmak ya da saçları at kuyruğu yapmak gibi tutup çekmeye müsait şeylerden uzak

durmalılar. Birçok uzman, kadın gazetecilerin dar tişörtler ve kotlar, makyaj ve mücevher gibi

istenmeyecek şekilde dikkat çekecek şeylerden uzak durmalarını tavsiye ediyor.

Bol giysilere ek olarak, çıkarılması kolay olmayan ağır kemerler ve botlar giyilebilir.

Ekipmanları dikkat çekmeyecek şekilde, üzerinde yazı olmayan çantalarla taşımak dikkatlerin

toplanmasına engel olabilir. Saldırgana karşı kullanmak için göz yaşartıcı sprey hatta sprey

deodorant taşımayı düşünebilirsiniz. Gazeteciler bir çok güvenlik sebebinden dolayı

meslektaşları ile ya da kendilerini destekleyen diğer personel ile seyahat etmeliler. Yerel fixerlar,

çevirmenler ve şoförler uluslararası gazeteciler için önemli koruma önlemleri sağlayabilir,

özellikle de seyahat ederken ya da kalabalıkların olduğu veya kaotik durumlarda. Gazeteci

çalışırken, genel güvenlik durumunu gözleyebilir, potansiyel riskleri belirleyebilirler.

Çalışacağınız yerden bu görevleri yapacak kişileri seçerken özenli olmak ve meslektaşlardan

tavsiye almak çok önemlidir. Bazı gazeteciler bu personelin gerçekleştirdiği cinsel saldırılara

maruz kaldıklarını da bildirdi.

Uzmanlar gazetecilerin bulundukları ortama aşina ve kendine güvenli gözükmelerini ama

diyalogları başlatan taraf olmamalarını ya da yabancılarla göz teması kurmamalarını öneriyor.

Kadın gazeteciler sarılmak ve gülümsemek gibi arkadaşça jestlerin, meslektaşlarla olsa bile

yanlış yorumlanabileceğini ve istenmeyecek şekilde dikkat çekebileceğini akılda tutmalı.

Uzmanlar erkeklerin sayıca çok olduğu kalabalıklara karışmamayı, kenarlarda durmayı ve bir

kaçış yolu planlayarak onu akılda tutmayı öneriyor. Mümkün olan her seferde güvenlik

görevlileri ile korunan bir oteli tercih edin ve odaya erişim imkanı veren balkon ve pencerelere

sahip odaları tercih etmeyin. Otel odalarının kapılarındaki tüm kilitleri kullanın ve yanınızda

taşıdığınız kilit ile kapı kolu alarmını kullanmayı da düşünün. Uluslararası Haber Güvenliği

Enstitüsü gazetecilerin istemeyecekleri şekilde dikkat çekmeleri durumunda uygun bir hikaye

uydurmalarını öneriyor: “Meslektaşımın gelmesini bekliyorum” gibi.

Yani uzmanlar genel olarak riski artıracak durumlardan kaçınmayı öneriyor. Bunların arasında

yanınızda güvenilir biri olmadan uzak alanlarda bulunmamak, resmi olmayan taksilere ya da

birkaç yabancının birden olduğu taksilere binmemek, yabancılarla yalnız kalacağınız asansör

koridor gibi yerleri kullanmama, etrafınızdan emin olmadan dışarıda yalnız yemek yememe ve

erkek kaynaklar ya da sizi yerelde desteklemek için beraber çalıştığınız erkek personelle uzun

süreleri yalnız geçirmeme bulunuyor. Bir dizi geniş güvenlik gerekçesiyle haber merkezinizle

düzenli iletişim halinde olmak, kendiniz ve yerelde sizinle çalışan kişiler için iletişim bilgilerini

düzenli olarak toplamak ve başkalarına vermek iyi bir tutumdur. İçinde kendi iş numaranızın ve

yerel acil durum numaralarının ve sizin kontak kişilerinizin telefon numaralarının olduğu bir cep

telefonu taşıyın. Kişisel bilgi paylaşmak konusunda ketum davranın. Eğer bir gazeteci cinsel bir

saldırının geldiğini hissederse, uzmanlar durumun dinamiğini değiştirmek için gazetecinin bir

şey söylemesini ya da yapmasını öneriyor. Kendinizi duyurabileceğiniz mesafede iseniz

bağırarak, çığlık atarak yardım istemek bunlardan biri olabilir. Beklenmedik bir şey söylemek

“Bu bir polis arabası mı?” gibi, başka bir seçenek olabilir. Saldırganın dikkatini dağıtacak bir şey

atmak, fırlatmak, kırmak üçüncü bir yol olabilir. İşemek ya da kendi üzerine dışkılamak başka

bir adım olabilir.

İnsani yardım alanında çalışanların bir araya geldiği İnsani Pratikler Ağı, (Humanitarian Practice

Network - HPN) isimli forum, gazetecilere de uygun olabilecek bir güvenlik rehberine sahip.

İngiltere merkezli Denizaşırı Gelişme Enstitüsü’nün (Overseas Development Institute) bir

parçası olan HPN saldırı tehdidi altında olan kişilerin yerel dili biraz bilmelerini ve durumu

değiştirmek için bu dilde bir şeyler söylemelerini öneriyor.

Uzmanlar, cinsel saldırı karşısında bir kişinin kendi hayatını korumasına dair öneriler bir çok

başka şeyi de etkilediği için, bu önerilerin çok önemli olduğunu söylüyor. Bazı güvenlik

uzmanları gazetecilerin kendilerini korumak için bazı savunma tekniklerini öğrenmelerini

öneriyor. Başka bazı uzmanlar arasında eşit derecede güçlü bir başka kanı ise, bir saldırgana

karşılık vermenin ölümcül risk taşıyan şiddet olasılığını artıracağını söylüyor. Göz önüne

alınması gereken faktörler saldırganların sayısı, silahın olaya dahil olup olmadığı ve olayın

geçtiği yerin kamuya açık olup olmaması. Bazı uzmanlar saldırganın kişiyi alıp başka bir

mekana götürmeye çalışması söz konusu ise karşı konması gerektiğini söylüyor.

Cinsel istismar ayrıca bir gazeteci hükümet tarafından ya da gayri resmi gruplar tarafından

alıkonduğunda da yaşanabilir. Kaçıran kişi veya kaçırılanın başında bekleyen kişi ile ilişki

geliştirmek, saldırı ihtimallerini düşürebilir; ancak gazeteciler istismarın olabileceğini ve bu

konuda yapılabilecek çok az şeyin olduğunu akılda tutmalı. Esas amaç hayatta kalmak.

Medya kuruluşları güvenlik rehberlerine konuya dikkat çekmek ve konuşulmasını teşvik etmek

için cinsel saldırı riskini ekleyebilir. Gazetecilere yönelik cinsel saldırı olaylarının belgelenmesi

çok yaygın olmasa da, medya kuruluşları tecavüzün bir silah olarak kullanıldığı çatışma

bölgeleri, hukuk devletinin zayıf olduğu ülkeler ve cinsel saldırganlığın yaygın olduğu yerler

gibi genel olarak riskin yüksek olduğu ülkeleri belirleyebilir. Medya kuruluşları gazetecilerin

tıbbi, yasal ve psikolojik destek gibi ihtiyaçlarına cevap vermek için cinsel saldırı konusunda

izleyecekleri yola dair açık ilkeler belirleyebilir. Bu tür olaylar diğer gazetecileri de

etkileyebilecek genel bir güvenlik tehdidi ve tıbbi acil durum olarak değerlendirilmelidir. Cinsel

saldırı olaylarına bakan yöneticiler gazetecilerin kimliklerinin gizli kalması yönündeki

taleplerine karşı hassas olmalı ve bu tür bir olayın duygusal etkileri konusunda duyarlı olmalıdır.

Gazetecinin bu tür bir olay karşısındaki acil ihtiyaçları arasında empati, saygı ve güvenlik

gelmektedir.

Saldırıya uğrayan gazeteciler, yaşadıklarını bildirmeyi, gereken tıbbi yardımı alabilmek ve diğer

meslektaşları için de var olan bu tehdidi belgelemek adına yapabilir. Bazı gazeteciler ise CPJ’ye

konuşarak cinsel saldırıyı bildirmek konusunda çekingen davrandıklarını çünkü tehlikeli

görevlere giderken kırılganmış gibi algılanmak istemediklerini ifade ettiler. Editör-yöneticiler

gelecekteki görevlendirmelerin etkilenmesinden korkmadan ve destek alabileceklerine

güvenerek gazetecilerin cinsel saldırıyı bildirebilecekleri bir ortam yaratmalılar. CPJ cinsel

saldırı olaylarını raporlaştırmak konusunda kararlıdır. Gazeteciler bu tür olayları CPJ’ye

bildirebilirler. Olay hakkındaki bilgiler gazetecinin isteği doğrultusunda ya gizli tutulur ya da

kamuya açıklanır.

Gazetecilerin Kaçırılması

CPJ’in 31 yıllık tarihi boyunca gazetecilerin fidye ya da siyasi kazanım adına kaçırılması sık

yaşanan bir olay oldu. CPJ araştırmalarına göre Kolombiya, Filipinler, Rusya, Irak, Pakistan,

Afganistan, Meksika ve Somali gibi ülkelerde birçok kaçırılma olayı yaşandı. Sadece

Afganistan’da 2007 ve 2011 yılları arasında asi gruplar ya da suç örgütleri tarafından en az 20

gazeteci kaçırıldı. Bu gazetecilerin en az ikisi hayatını kaybetti.

Yapılabilecek en iyi şey önlem almak. Tehlikeli bölgelerde takımlar halinde seyahat edin ve

editörleriniz ile o bölgede güvendiğiniz yerel bir kişinin planlarınızdan haberdar olmasını

sağlayın. Kaybolursanız insanların birbirlerine ulaşabilecekleri iletişim bilgilerini de içeren bir

beklenmedik durum planı hazırlayın. Editörleriniz ve güvendiğiniz kişilerle ne kadar süre sizden

haber alamamalarının acil bir durum anlamına geleceğini önceden konuşun. Kaçırılırsanız, sizi

alıkoyan kişinin yapacağı ilk şey adınızı internette aratmak olacaktır. İnternette yer alan her şeyi

sizi kaçıran kişi görecektir: Nerelerde çalıştığınız, yazdığınız haberler, eğitim durumunuz, kişisel

ve iş ilişkileriniz ve muhtemelen evinizin değeri ve ailenizin öz serveti. İnternette kişisel

bilgilerinizi ya da siyasi eğilimlerinizi kamuoyuna sınırlı şekilde açmak isteyebilirsiniz. Aileniz,

mali durumunuz, haberleriniz ve siyasi eğilimlerinizle ilgili zorlu soruları cevaplamaya hazır

olun.

Çatışmalı ortam eğitimleri hayatta kalma teknikleri ve baş etme yöntemlerini de anlatır. Bunların

arasında sizi kaçıran kişilerle ilişki kurmak da yer alır, bu şekilde size zarar verme ihtimallerini

azaltabilirsiniz. Sizi tutan kişilerle işbirliği yapın ama onları memnun etmeye çalışmayın.

Yapabildiğiniz en iyi şekilde onlara savaşa dahil olmamış bir gözlemci olduğunuzu ve işinizin

bir haber konusunda bulunan tarafların hepsini anlatmak olduğunu açıklayın. Tüm süre boyunca

enerjinizi hemen ve çabucak harcamamaya çalışın ve duygusal bütünlüğünüzü ve akıl sağlığınızı

korumaya çalışın. Sizi serbest bırakmak için söz verilmeyebilir, infaz edilmekle tehdit

edilebilirsiniz.

Bir arada kaçırılan birden fazla gazeteci varsa, gazeteciler onları alıkoyan kişiler tarafından

birbirlerinden ayrılmalarına neden olmayacak şekilde davranmalılar. Buna alıkoyan kişilerin

emirlerine uyarak onları bir arada olmalarının ayrılmalarından daha az iş ve enerji

gerektireceğine ikna etmek de dahildir. Alıkondukları süre boyunca gazeteciler birbirlerine moral

ve duygusal destek sunmalılar. Birliği korumak alıkonmuş her bir kişinin başarılı bir şekilde

serbest bırakılmasına yardımcı olabilir.

Alıkonulan süre boyunca kaçma şansı ortaya çıkabilir. Ancak birçok deneyimli gazeteci ve

güvenlik uzmanı, kaçma şansının oldukça düşük olduğunu ve başarısız olunması halinde

potansiyel olarak ölümcül sonuçlar ile karşılaşma ihtimalini tartarak karar verilmesi gerektiğini

söylüyor. 2009 yılında Pakistan’da New York Times muhabiri David Rohde ve yerel muhabir

Tahir Ludin, yedi aylık esaretin ardından Taliban’ın elinden kaçmayı başardı. Rohde’un daha

sonra yazdığı gibi, iki gazeteci riskleri değerlendirdikten sonra, onları alıkoyan kişilerin serbest

bırakılmaları için ciddi görüşmeler yürütmedikleri sonucuna vararak “aniden kaçmayı

denemeye” karar vermiş. Gazetecileri kaçıran bazı kişiler ise, birbirlerine daha bağlı bir emir

komuta zincirine sahip olabilir ve sonunda serbest bırakılması gereken bir muhabir olduğunuz

konusunda onları ikna edebilirsiniz. Bir alıkonma durumunda aile üyeleri ve gazetecilerin

beraber çalışması teşvik edilir. Alıkonma durumu doğrulandığı anda, olayın yaşandığı yerdeki

hükümet temsilcileriyle ve medya kuruluşunun kendi ülkesinin yetkilileriyle irtibata geçilmeli.

Bu tür olaylar konusunda deneyimli diplomatların, özel güvenlik uzmanlarının ve CPJ gibi basın

örgütlerinin tavsiyeleri alınmalı. Uluslararası Haber Güvenliği Enstitüsü Küresel Rehin Krizi

Yardım Merkezi (Global Hostage Crisis Help Center) isimli bir merkeze sahip ve rehin alınma

durumlarıyla ilgili uzmanlar önerebiliyorlar. Gazetecilik ve Travma için Dart Merkezi (The Dart

Center for Journalism & Trauma) olaydan etkilenen taraflara aile üyeleri ve diğerleri için nasıl

danışmanlık alabileceklerine dair yardımda bulunabiliyor. (Bkz Bölüm 10 – Stres tepkileri)

Gazetecileri alıkoyanların taleplerini karşılayıp karşılamamak cevabı zor bir soru. Bu zor durum

devam ederken sabır ve duygular test edilecek. Editörler ve aileler birleşik bir cephe olarak

kalmak için ellerinden gelen her şeyi yapmalılar, yetkililerle iletişime geçecek ve kamuoyunda

sözcülük edecek bir kişi belirlenmeli. Yetkililer gazetecinin ailesinin ve meslektaşlarının

arzularından bağımsız ya da bu arzulara ters kararlar verebilir; ancak yetkililere ve basına net ve

tutarlı mesajlar vermek karar verme mekanizmalarını etkilemek konusundaki şansı artırabilir.

Birçok hükümet rehin alma durumlarında fidye ödemek gibi bir politika gütmediklerini açıklasa

da, pratikte aralarında Fransa ve Japonya hükümetlerinin de olduğu bir dizi ülkenin, kaçırılan

gazetecilerin serbest bırakılması için fidye ödemeye yardım ettiği bildirildi. Editörler ya da

aileler bir kurtarma operasyonunun yapılıp yapılmayacağına dair verilecek karara etkide

bulunabilir ya da bulunamayabilir. İngiltere hükümeti 2009 yılında Afganistan’da tutulan İngiliz-

İrlandalı The New York Times muhabiri için önce editörlerle konuştu ama daha sonra operasyon

için kendi kararını verdi. Muhabir Stephen Farell kurtarıldı ancak Farell’in fixeri olarak çalışan

Afgan gazeteci Sultan Mohammed Munadi hayatını kaybetti.

Gazetecileri alıkoyanlar medya kuruluşunu propaganda yayını yapmaya ya da olayları tek taraflı

olarak onların bakış açısından haberleştirmeye zorlayabilir. 1990’larda solcu gerillalar ve sağcı

paramiliter gruplar Kolombiya’da gazetecileri sıklıkla kaçırarak medya kuruluşlarını kendi siyasi

sorunlarını haber yapmaya zorluyordu. 2006 yılında Brezilya’nın TV Globo isimli kanalı, yerel

bir suç örgütü kanalın bir muhabirini ve teknikerini kaçırdıktan sonra hapishane kötü olduğuna

inanılan koşulları hakkında ev yapımı bir video yayınlamıştı. İki gazeteci daha sonra serbest

bırakıldı. Editörler gazetecileri kaçıranların taleplerine teslim olmanın daha fazla zorla yayın

talebine davetiye çıkarabileceğini anlamalı. Bir başka zor kullanma metodu olarak, gazetecileri

kaçıranlar, gazeteciyi videoya alarak propagandif şeyler söyletebilir. Bazı gazeteciler güvenli bir

şekilde serbest kalmaları ihtimalini artırabilir diye düşünerek bunu yapmayı kabul etti. Diğerleri

ise bağımsız bir duruş sergilemenin kendilerini kaçıran kişiler karşısında bir avantaj

sağlayabileceğini düşünerek bunu yapmadılar. Bu konuda verilecek karar tamamen koşullara ve

olaya dahil olan kişilere bağlı.

Riske uygun karşılık vermek

Tehditler eleştirel gazetecileri sindirmek için sadece bir taktik olarak kullanılmıyor, birçok kez

bu tehditleri gerçek saldırılar takip ediyor. CPJ verilerine göre son 20 yılda öldürülen

gazetecilerin yüzde 35’i daha önceden tehdit edilmiş. Tehditleri ciddiye almalısınız, fiziksel

şiddet tehdidi içerenleri özellikle önemsemelisiniz.

Bu tür tehditlere karşı nasıl tavır takınılacağı kısmen yerel koşullara bağlıdır. Hukuk devletinin

güçlü ve kolluğun güvenilir olduğu yerlerde tehditleri polise bildirmek genellikle iyi bir pratiktir.

Kolluğun yozlaşmış olduğu yerlerde tehdidi bildirmek nafile, hatta ters tepecek bir çaba olabilir.

Bu tür koşullar dikkatle değerlendirilmelidir.

Tehditleri editörleriniz ve güvendiğiniz meslektaşlarınıza bildirin. Tehdidin doğası, ne zaman ve

nasıl yapıldığı da dahil olmak üzere tehdidin detaylarını bildiklerinden emin olun. Bazı

gazeteciler tehditleri çalıştıkları medya kuruluşları ya da kendi blogları aracılığıyla duyuruyor.

Ayrıca tehditleri yerel ve CPJ gibi uluslararası meslek örgütlerine de bildirin. CPJ tehdidi ya

yayınlar ya da isteğiniz üzerine gizli tutar. Birçok gazeteci tehditleri kamuoyuna duyurmanın

onları koruduğunu söylemiştir. Tehdit alan gazeteciler ayrıca geçici ya da sürekli olarak

uzmanlık alanlarını değiştirmeyi de düşünebilirler. Editörler tehditle karşı karşıya kalan

gazeteciler ile yakın görüş alışverişinde bulunarak, güvenlik nedeniyle talep edildi ise görev

değişikliğini hızlıca yerine getirmeliler. Tehdit alan bazı gazeteciler hassas bir konudan bir süre

uzaklaşmanın düşmanca ortamı biraz hafiflettiğini de gözlemişlerdir.

Ciddi tehdit koşullarında gazeteciler ülke içinde ya da dışında yer değişikliğini de düşünmeliler.

Tehdit alan gazeteciler yakınları ile olası bir yer değişikliği hakkında konuşmalı ve bu

değişikliğin gerekli olduğuna karar verilirse çalıştıkları medya kuruluşu ve meslek örgütlerinden

yardım istemeli. Örneğin Kolombiyalı araştırmacı gazeteci Daniel Coronell ve ailesi, aralarında

evine yollanan bir cenaze çelenginin de bulunduğu bir dizi tehditten sonra, 2005 yılında iki

seneliğine ABD’ye yerleştirildi. Coronell Kolombiya’ya döndüğünde araştırmacı gazeteciliğe

devam etti ve her ne kadar tehditler devam etse de, biraz daha az sıklıkta ve az yoğunlukta idi.

CPJ tehdit altındaki gazetecilere danışmanlık verebilir ve bazı durumlarda yer değiştirmeye

yardımcı olacak şekilde doğrudan destek verebilir.

3. Bilgi ve Teknoloji Güvenliği

Haber takip ettiğiniz süre boyunca sürekli teknik aletler kullanıyorsunuz: İnternette araştırma

yapmak ve haber yazmak için bir dizüstü bilgisayar, e-posta yollamak ve telefonla konuşmak

için bir mobil cihaz, fotoğraf çekmek için fotoğraf makinesi ve röportajlar için ses kayıt cihazı.

Tüm bunlar bir sürü işi bir arada yapan tek bir cihazda da toplanıyor olabilir. Bu cihazlar

haberleriniz için gerekli olan bol miktarda bilgi ve veri içeriyor.

Bu bölüm kullandığınız aletlerin güvenliği ile ilgili. Bu verilerinizi ve bilgilerinizi de korumak

anlamına geliyor: Bir haber için kritik önemdeki bilgileri kaybetmediğinizden ve gizli kalması

gereken bilgilerin gizli kaldığından emin olmak. Bu aynı zamanda bu cihazların ihtiyacınız

olduğunda çalışır durumda olması anlamına da geliyor – birileri kullanılmalarına engel olmak

istese de.

Eğer sahada çalışıyorsanız dijital dosyalar taşıdığınız en değerli şeyler olabilir. Notlarınızı ya da

fotoğraf ve video gibi malzemelerin kaybolması, bir haberi zora sokabilir. İletişim listenizin ya

da seyahat detaylarınızın yanlış ellere düşmesi sizi ya da kaynağınızı zora sokabilir.

Malzemelerinize el konmasına, yok edilmesine ya da erişimlerine engel olunmasına izin vermek,

sizi bir haberi takip etmekten tamamen alıkoyabilir.

Gazetecilere yönelik dijital saldırılar hem sayı olarak artmakta hem de giderek daha karmaşık

hale gelmekte. Çin’de yabancı muhabirler kişisel bilgisayarlarına dikkatli şekilde yaratılmış e-

postalara ek dosya olarak gizlenmiş izleme programları bulaştığına tanık oldu. Etiyopya’dan

Kolombiya’ya bazı ülkelerde yetkililer muhabirlerin telefon, e-posta ve kısa mesajlarına erişim

sağladı. Dijital izleme ve sabotajı kullananlar sadece hükümetler de değil. Büyük suç şebekeleri

yüksek teknolojinin imkanlarını giderek daha fazla suiistimal ediyor. Fırsatçı ya da “vatansever”

bilgisayar korsanları da değerli ya da tartışma yaratacak verilerle çalışan gazetecileri hedef

alıyor.

Sonuçta bilgilerinizi güvenceye almak, sofistike saldırıları engelleyebilmek anlamına nadiren

geliyor ve bu saldırılar Hollywood stilinde bilgisayar korsanlığına nadiren benziyor. Bu, neyi

korumanız gerektiğini anlamakla ve gazeteciliğinizi engellemek isteyenlerin motivasyonlarını ve

neye muktedir olduklarını bilmekle ve daha sonra bu değerlendirmelere göre istikrarlı önlemler

almakla ilgili.

Güvenlik planlaması

Neyi korumalısınız?

Neleri korumak istiyorsunuz ve bunları neye karşı korumak istiyorsunuz? Korumak istediğiniz

şeylere “varlıklarınız” diyelim ve yanlış gidebilecek şeylere de riskler diyelim. Şu anda size

kimin nasıl saldırabileceğini düşünmeyin, bunun yerine varlıklarınızı ve riskleri düşünün.

Genelde düşünebileceğiniz üç risk vardır:

1. Verilerin yok olması: Sabit diskiniz öldüğünde, telefonunuz parçalandığında ya da

kameranızı hafıza kartını kaybettiğinizde.

2. İfşa olma: Gizli kalmasını istediğiniz bir şeyi başka biri öğrendiğinde.

3. Kesintiye uğrama: Ağınız çalışmaz hale geldiğinde, e-posta gönderemediğinizde ya da

telefonunuz çekmediğinde.

Neyi korumak istediğinize karar verirken, işinizi yapabilmek için sizce ya da size düşmanlık

ederek işinizi sekteye uğratmak isteyen biri için neyin önemli olduğunu düşünün. Bunun cevabı

kolay olmayabilir, dolayısıyla dikkatlice düşünmeyi hak edebilir. Üzerinde çalıştığınız şey genel

olarak şeffaf da olsa, halen kullanmanız gereken cihazlar ve gizli kalması gereken materyaller

var.

Kaynaklarınızın size verdiği bilgiler, kaynaklarınız açığa çıkarsa onları riske atar mı, düşünün.

Bazı şeyler başka bir bağlamda zararsız görünürken, farklı bir bağlamda tehlikeli hale gelebilir.

Bir Arap ülkesinde haber takip ederken İsrailli kaynaklarınızın öğrenilmesi (ya da tam tersi) ilgili

tüm kişiler için sorun yaratabilir. Hatta daha önce internette paylaştığınız kişisel bilgiler ya da

seyahat bilgileriniz başka bir bağlamda ayağınıza dolanabilir.

Değer kabul ettiğiniz bazı şeyler barizdir. Muhtemelen bilgisayarınızdaki ve mobil

cihazlarınızdaki dosyaları kaybetmeyi ya da ortalığa saçılmalarını, ya da işinize engel olabilecek

geçici bağlantı kesintilerini istemezsiniz. Bazı değerlerin ömrü kısadır. Siz ve kaynaklarınız

muhtemelen o anda bulunduğunuz yeri ve daha önce bulunduğunuz yerlerin bilgisinin

açıklanmasını istemezsiniz. Aynı şekilde iletişimde kaldığınız kişilerin isimleri ve ne zaman

iletişime geçtiğinizin listesi ya da bir haberi araştırırken dolaştığınız sitelerin kaydı gibi.

Ayrıca verimli bir şekilde çalışmak için teknik kaynakları da kullanıyorsunuz. E-postanıza

erişiminiz engellenir, telefon edemez hale gelir, veyahut internette araştırma yapamaz ya da

internete tamamen erişemez hale gelirseniz üzerinde çalıştığınız şeylerin ne kadarı yok olur?

Çevrimiçi hizmetlerin hangilerine bağlı olarak çalıştığınızı not etmekte fayda var. Notlarınız

üzerinden, e-posta, belgeler ya da bir ağ tarayıcısı üzerindeki herhangi bir şeyle mi

çalışıyorsunuz? Bunlara erişiminizin engellenmesi size ne kadar zarar verir?

Kullandığınız tüm araçların, verilerin ve kayakların izini sürmek size zor geliyorsa, bir hafta

boyunca neler kullandığınızı bir günlüğe yazmak iyi olabilir.

Tehdidi anlamak

Şimdi neleri güvende tutmak isteyebileceğinizi bildiğinize göre, varlıklarınıza saldırabilecek

olan kişilere bir yüz ve isim verme zamanı geldi.

Bazı tehditler iyi niyetli ya da çevresel olabilir. Diz üstü bilgisayarların sabit diskleri bazen kendi

kendine ölebilir, gerekli yedekleme yapılmadıysa veriler yok olabilir. Bazı tehditler ise kötü

niyetli aktörlerden gelebilir, sınırdayken sabit diskinizi kopyalayan hükümet yetkilisi, ya da sizi

takip edip duran bir özel dedektif gibi. Her iki türden tehdidi de dikkate almakta fayda var,

etkileri aynıdır: Değerli şeylerinizin bütünlüğünü tehdit ederler.

Kötü niyetli aktörleri sıralarken motivasyonlarının ne olduğu dikkate almak da önemlidir. Haber

yapmanıza kim engel olmak isteyebilir ya da kaynaklarınızı ortaya çıkarmaya kim çalışabilir?

Belki de elinizde olan ve kamuya açık olmayan bir takım bilgilere erişmek istiyorlar. Bir ülke

yerel interneti sansürlüyorsa, bu sizin oradayken iletişim kurmanızı ve araştırma yapmanızı

engelleyebilir.

Her bir dijital ekmek kırıntısını analiz eden Orwell vari bir denetleyici devlet hayal etmek kolay.

Ama karşınıza çıkacak tek tehdit bu olmayacak. Başka aktörler çok daha acil tehditler arz

edebilir. Bir yönetimin belirli bir bölümü ya da yerel emniyet müdürü ya da yolsuzluğa bulaşmış

bir hükümet yetkilisi gibi belirli bir kişi sizin için daha büyük bir risk arz edebilir. Sofistike

izleme aygıtlarına erişimleri var mı ya da daha ziyade bir kişiyi evinize gönderip kapıyı

tekmeleyerek kırıp dizüstü bilgisayarınızı çalmasını mı sağlarlar?

Ayrıca sizin haberlerinizi sevmeyen kişileri destekleyenler tarafından gerçekleştirilebilecek bir

saldırı olasılığını da göz önünde bulundurun. CPJ tarafından belgelenen birçok olayda, saldırılar

hükümetler ya da siyasi partiler tarafından değil, muhalefeti ya da yabancı basını meşru bir hedef

olarak gören “vatansever” ve kimseyle bağı olmayan kişiler tarafından yapılıyor.

Plan yapmak

Teknoloji güvenliğinin birkaç belirgin zayıf noktası var. Birilerinin ne zaman verilerinize erişip

onları alt üst ettiğini bilmek çok zor olabilir. Birileri cüzdanınızı çalsa ya da otel odanızı soysa,

bunu fark edersiniz. Siz dışarda yemekteyken birileri odanıza girip bilgisayarınızın sabit diskini

kopyalasa bunu hiç fark etmeyebilirsiniz. Verilen zararı geri almak mümkün olmayabilir.

Verileriniz bir kez kaybolduğunda ya da birileri bir sırrı öğrendiğinde, olup biteni geri

saramazsınız.

Bu durum teknoloji sistemlerinin sürekli değişen bir sürü parçadan yapılmış olan karmaşık

sistemler olması gerçeğiyle daha da kötü bir hale geliyor. En zeki ve en titiz teknoloji uzmanı

bile bilgisayarlarında bulunan her programın nasıl çalıştığını bilemez, bırakın bir kenara bu

programların ağdaki başka programlarla nasıl etkileşime geçtiğini ve bu etkileşimin hangi

kısımlarının istismara açık olduğunu. Kurşun geçirmez yelekler konusunda uzman olmasanız da

onların temelde ne işe yaradığını ve bunu nasıl yaptıklarını anlayabilirsiniz. Bilgisayar güvenliği

ise sezgisel olarak anlaşılmak için fazla karmaşıktır. Gerçek dünya ile kurulan benzerlikler ise

nadiren tam resmi gözler önüne serer.

Bunun anlamı ağırlığı basitliğe vermeniz gerektiği. Az sayıda, kullanımı kolay aletler, teknikler

ve alışkanlıklar her zaman en güvenlisidir. Karmaşık sistemleri anlaması zordur; gerektirdikleri

prosedürler acil durumlarda kullanmaya uygun olmayabilir. Bazen bir eylemi güçlendirmek için

harcanan çaba, başka bir yerde küçük ve ince bir çatlak varsa anlamsız hale gelir.

Çalışmalarına engel olmak istemesi en muhtemel kişileri düşünün, ne kadar ileri

gidebileceklerini ve ne kadar yetenekli ve etkili olabileceklerini. Bu bilgiyi çalışmalarınızı nasıl

koruyacağınız konusunda kullanın.

Çalışmalarınıza kimin engel olmak isteyeceğini, neler yapabileceklerini ve bunu ne kadar iyi

yapabileceklerini düşündükten sonra, onların planlarını bozmak için ne tür teknik önlemler

alacağınızı planlamaya başlayabilirsiniz. Bu önerilerin bundan sonrası bilgi güvenliğine dair

kabaca önerilerden oluşuyor. Detaylı teknik tavsiyelerin tarihi çabucak geçebiliyor, özellikle

kullanılan bir teknolojide yeni bir açık keşfedildiğinde.

İletişiminizi güvenli hale getirmek

Gazeteciliğin büyük kısmında iletişim işin temelidir. Biriyle konuştuğunuzda – e-posta, kısa

mesaj, chat programı, telefon ya da var olan diğer iletişim metotlarıyla, bu konuşmaların bazı

detaylarının gizli kalmasını isteyebilirsiniz. Bir diyalogda genelde iki önemli şey vardır, kiminle

konuştuğunuz ve ne söylediğiniz.

Kullandığınız araçlar diğer bazı detayların da izini sürebilir (hatta potansiyel olarak açığa

çıkarabilir). Cep telefonu kullanmak yerinizi telefon şirketinin ve telefon şirketinin açıklamayı

seçtiği herhangi bir kişinin bilmesi demektir – buna potansiyel olarak polis ya da hükümet

dahildir. Rehber depolayan bir cihaz servis sağlayıcısının ve onun paylaştığı herkesin bu listeye

erişmesi demektir. Geçmiş konuşmalarla ilgili bilgiler (örneğin üzerinde konuşma saatleri ve

uzunluklarının yazdığı bir telefon faturası) iletişim alışkanlıkları ve rutinlerine dair bilgileri

ortaya koyabilir ve bu, başka bilgilerle birleştirildiğinde kiminle konuşulduğuna ve söylenenlerin

bir kısmının tahminine yol açabilir.

Size zarar vermek isteyenlerin ilgilendikleri şeye ve kapasitelerine dair iyi bir fikriniz olsa bile,

iletişimlerinize dair bir sürü bilgi parçasını daha büyük bir resim oluşturmak için nasıl bir araya

getireceklerini hayal etmek zor olabilir. Bir kaynağın kimliğinin gizli kalmasının çok önemli

olduğu durumlarda, kaynağa giden izleri ortadan kaldırmak için bir takım zahmetli önlemler

almanız gerekebilir.

Bu tür şeyleri yapabilme kapasitesine erişimin oldukça gelişmiş yöntemlere sahip kişilere ya da

derin bağlantıları olan kişilerle sınırlı olduğu düşünülebilir. Bazı yetkinlikler hala sadece

hükümet ya da polisin erişimine açıktır. Fakat kullanılan aletlerin çoğu çok ucuza satın alınabilir.

Profesyonel araştırmacılar kuvvetli bir saldırı menüsüne sahipler ve bunları kullanmak

konusunda her zaman çok da etik davranmıyorlar.

Mobil cihazlar

Gazetecilere karşı uygulanan en tanıdık izleme metotlarından biri telefonlarının dinlenmesi. Ne

zaman bir telefon görüşmesi yapsanız, telefon şirketi hem kimi aradığınızı görebilir hem de

konuşmayı dinleyebilir. Kısa mesajların ele geçmesi ise boyutlarının küçük olması ve pahalı

kayıt cihazlarına ihtiyaç duymadan depolanabilmeleri nedeniyle çok daha kolay. CPJ yetkililerin

gazetecilere kısa mesajlarının kaydını örtülü bir tehdit ya da devlete karşı eylem iddiasının delili

olarak sunduğu olayları belgeledi.

Signal ya da Redphone ve kısa mesajlar için TextSecure gibi uygulamalar kullanarak bu tehdidi

bir ölçüde ortadan kaldırabilirsiniz. Bu uygulamaların sadece görüşmenin içeriğini gizli

tuttuğunu, görüşmenin katılımcıları, zamanı, bulunduğunuz yerler ve diğer detayları

gizlemediğini varsaymak güvenli olacaktır.

Telefonlar ve SİM kartların sadece kendilerine ait seri numaraları vardır ve telefonun açık

olduğu her anda bu numaralar telefon şirketine bildirilir. Basitçe SİM kartınızı başka bir telefona

takmak ya da aynı telefonu tutup farklı farklı SİM kartlar kullanmak bir telefon şirketinden fazla

bir şey saklamayacaktır, zira iki seri numarasını karşılaştıracaklardır.

Bir cep telefonu taşıdığınızda, sürekli olarak etrafınızdaki baz istasyonlarına bağlanır ki bu

şekilde size gelen aramalar doğru istasyona yönlendirilir ki size ulaşabilsin. Bu aynı zamanda

hangi istasyonların etrafında olduğunuza dair bir iz bırakır ve bu da telefon şirketine

telefonunuzun nerde olduğuna dair oldukça iyi bir kayıt bırakmış olur.

Telefonun pilini çıkarmak buna engel olur, ancak bir buluşma öncesinde birden çok kişi

tarafından pillerin çıkarılmasıyla oluşacak olan izi de göz önünde bulundurun. Pili yola

çıkmadan önce çıkarmak ya da telefonu yanınıza almamak daha iyi olabilir.

Riskin bir kısmını ön ödemeli bir cep telefonunu isimsiz olarak nakit para ile alıp kullandıktan

sonra atarsanız önlemiş olabilirsiniz. Bunlara bazen “kullan-at” telefon da deniyor. Eğer telefon

almak için kimlik şartsa, hali hazırda var olan bir kullanıcıdan ikinci el bir telefon almayı

deneyin. Bu yaklaşım da dört dörtlük değil – bir kullan at telefonla kendi telefonunuzu beraber

taşırsanız, ya da kullan at telefonunuz gece evinizde ya da gündüz ofisinizde duruyorsa, telefon

şirketinin kayıtlarının dikkatli bir incelemesi o kullan at telefonunun size ait olduğunu ortaya

koyabilir. Kaynaklarınız da kullan at telefonlar kullanmıyorsa ya da dikkatli önlemler almıyorsa,

başka kişilerin numaralarına yapacağınız ilk aramalar sizin numaranızı ortaya çıkarabilir.

Karmaşık analizler, arama kayıtlarını kullanarak bir grup kişinin kendi arasında mesajlaşma ve

aramalarını ortaya çıkarabilir ve bu durum gruptaki herkes kullan-at telefon kullansa bile sizi ele

verebilir.

İzleme cihazlarına ek olarak, cep telefonları uzaktan dinleme cihazları olarak da kullanılabilir.

Bir telefonu kapatmak onun bu şekilde kullanılmayacağını garanti etmez: Bir çok cihaz için

“kapalı” modu hakikaten sadece çok düşük enerjide çalışma modudur. Bir mobil cihazın dinleme

cihazı olarak kullanılmamasını garanti etmenin tek yolu pilini çıkarmak ya da telefonu yanınıza

almamaktır.

İnternet Bağlantıları

Eğer kamuya açık bir alanda kablosuz ağ bağlantısı kullanıyorsanız, aynı ağda bulunan başkaları

webde gezindiğiniz yerlere, anlık mesajlaşmalarınıza, web sitelerine ne yazdığınıza ve çevrimiçi

ne yaptığınıza burnunu sokabilir. Eğer bir otelde ya da benzer bir yerdeyseniz, bu kurum da aynı

şeylere burnunu sokabilir. Eğer özel bir internet bağlantısı kullanıyorsanız ve kablosuz

bağlantınızı korumaya aldıysanız sadece İnternet Servis Sağlayıcısı (ISS) çevrimiçiyken ne

yaptığınızı bilebilir.

Bu bilgileri davetsiz misafirlerden ve ISS’lerden korumanın yolu bir sanal özel ağ, yani VPN

kullanmaktır. VPN sizin bilgisayarınıza gelen ve bilgisayarınızdan giden tüm verileri şifreler ve

İnternette başka bir yerde bulunan ve VPN sağlayıcı olarak adlandırılan başka bir bilgisayar

üzerinden gönderir ve alır. Doğru yapılandırıldığında bir VPN tüm iletişiminizi yerel

engellemelere karşı korur. Eğer bir medya kuruluşu için çalışıyorsanız, işvereniniz de uzaktaki

kullanıcıların şirketin iç ağına erişmesi için VPN kullanabilir. Alternatif olarak, bazı ticari

kurumlar kullanıcıların aylık olarak VPN sağlayıcısı kiralamasına izin verebilir.

İnternette geri kalan herkes için, siz webe ve diğer internet hizmetlerinize bulunduğunuz

konumdan değil başka bir yerden giriyor gibi görünüyorsunuz. Bunun anlamı VPN’in o anda

bulunduğunuz yeri gizlemesi ve yerel sansürlerin etrafından dolaşmasıdır. VPN’ler çevrimiçi

seyahat eden verilerinizin tüm evrelerini şifrelemez. Varacağınız son yer şifreleri veriyi

anlayamayabileceği için, bilgi ve talepleriniz VPN sağlayıcıdan şifrelenmemiş olarak çıkar. VPN

sağlayıcınızın operatörleri ve ziyaret ettiğiniz siteler ve aldığınız hizmetlerle operatörler

arasındaki aracılar iletişimlerinizi halen izleyebilir. Eğer kendinizi hükümet gibi yerel bir

düşmana karşı koruyorsanız, seçtiğiniz VPN servisi başka bir bölgede olmalı.

Ticari bir VPN’e daha sofistike bir alternatif ise ücretsiz bir anonimleştirme hizmeti olan Tor.

Tor, ağ trafiğini, verinin daha geniş İnternete çıkışını sağlamadan önce şifreleyip gönüllü

serverlar arasında dolaştırır. Tor’u kullanmanın en kolay yolu, Tor tarayıcısıyladır. Bu tarayıcı

Tor’u kullanmak için önceden kurulmuş anonim bir tarayıcıdır. Tails isimli canlı çalışan sistem

de bir alternatiftir, bu sistem tüm ağ trafiğini Tor üzerinden gönderir.

Birçok sorumluluk sahibi web sitesi onlarla girdiğiniz iletişimi şifreleyerek sizi korur. Bir web

sitesi ile olan iletişiminizin korunup korunmadığını tarayıcınızdaki adres satırına bakarak

anlayabilirsiniz. Eğer adres http:// den ziyade https:// ile bağlıyorsa ve yanında bir kilit işareti

varsa bağlantınız şifrelenmiştir. Çevrimiçi hareketlerinizi izlemek isteyen bir kişi hangi siteleri

ziyaret ettiğinizi bilecektir ama sitedeki hangi sayfayı ziyaret ettiğinizi ya da siteye ne tür bilgiler

girdiğinizi bilemez. Bu güvenlik özellikle giriş yaptığınız siteler için önemlidir – çünkü aksi

takdirde sizi izleyen bir kişi şifrenizi ele geçirip sizmiş gibi siteye giriş yapabilir.

HTTPs-everywhere isimli bir tarayıcı eklentisi mümkün olan her yerde güvenli bir bağlantı

kullandığınızdan emin olmanızı sağlıyor, ancak bazı siteler güvenli bağlantı seçeneği sunmuyor.

HTTPs ile korunmayan bir siteyi her ziyaret ettiğinizde, bir saldırganın o sayfaya yerleştirdiği

kötü amaçlı bir yazılım bilgisayarınıza geçebilir. Eğer bu konuda bir endişeniz varsa, HTTPs-

everywhere’de bulunan bir seçenek güvenli olmayan HTTP’leri tamamen engelleyebiliyor. Ama

bunu yaparsanız bazı sitelere hiç erişemeyeceğinizi göz önünde bulundurmalısınız.

E-posta ve anlık mesajlaşma

Yazılımlar mesajlarınızı şifreleyerek onları sadece alıcısının deşifre edebileceği şekilde birbirine

karıştırır. Belirli amaçlarda kullanım için (e-posta göndermek ya da anlık mesajlaşma gibi)

tasarlanmış şifreleme yazılımlarını seçebilir ve tüm İnternet trafiğinizi şifreleyen metotlara uyum

sağlayabilirsiniz.

E-posta şifrelemesinin altın standardı ücretsiz, açık kaynak kodlu bir yazılım olan GNU Privacy

Guard (GPG) ve Symantec tarafından çıkarılan Pretty Good Privacy (PGP)’dir. Bu iki yazılım

birbiri ile uyumludur. Ne yazık ki, GPG/PGP’yi öğrenmek ve kullanmak zordur. Eğer

iletişimdeki tüm kişiler tarafından kullanılırsa, mesajlarınızın içeriği için yüksek seviyede bir

koruma sağlar ancak sizin kim olduğunuzu ya da kiminle iletişim halinde olduğunuzu gizlemez.

Outlook, Thunderbird ve Apple Mail gibi birçok e-posta programı GPG/PGP’yi destekleyen

yazılımlara ya da eklentilere sahiptir; insan hakları ve medya kuruluşları bu programları

kullanmak için zaman zaman kurslar organize etmektedir.

Eğer iletişim sağlayıcılara erişimi olduğu bilinen baskıcı bir rejim altında çalışıyorsanız,

bulunduğunuz yerle ekonomik ya da siyasi bağları olmayan başka bir ülkede yerleşik bir e-posta

sağlayıcı kullanmayı deneyebilirsiniz. Sizinle iletişime geçen kişilere aynı yerden alınan bir e-

posta hesabı ile sizinle iletişime geçmeye teşvik edebilirsiniz. Eğer gönderdiğiniz e-posta karşı

taraf tarafından güvenlik önlemi olmadan okunuyorsa, iletişimin sizin tarafınızda olan kısmını

dikkatlice şifrelemiş olmanın pek de bir anlamı yoktur.

Bir e-posta hizmeti sağlayıcısından başka bir e-posta sağlayıcısına gönderilen e-postaların ele

geçme şansı vardır. Bazıları şifreleme kullanırken, bazıları kullanmıyor. Eğer kullanıcı ile alıcı

aynı sağlayıcıdan yararlanıyorsa, bundan kaçınılabilir. Google’ın e-posta şeffaflık raporuna

bakarak sunucudan-sunucuya şifreleme hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz. Belirli bir

hizmet sağlayıcı hakkındaki durumu da https://starttls.info adresinden kontrol edebilirsiniz. E-

posta gönderdiğiniz kişinin e-posta servis sağlayıcısının sunucudan-sunucuya şifreleme sağlayıp

sağlamadığını e-postanızı göndermeden önce kontrol edebilirsiniz. Eğer sağlamıyorsa, GPG/PGP

ya da başka bir araç kullanmayı düşünebilirsiniz.

Sunucudan sunucuya şifreleme İnternet üzerinden yollanan mesajlar için koruma sağlasa da,

saldırganlar eski mesajlarınızın arşivini ele geçirmeye çalışabilir. Bunu sizin bilgisayarınıza ya

da iletişimde olduğunuz kişilerin bilgisayarına yazılım yükleyerek, ya da e-posta sağlayıcınızı

hackleyerek yapabilirler. Bu durum, bilgisayarınızı ve e-posta sunucunuza eriştiğiniz şifrelerinizi

korumanızı önemli kılar. (Bkz aşağıdaki bölüm: Verilerinizi Savunmak ve Dışsal Verileri

Korumak)

CryptoCat, Google Hangout, Skype, Facebook Messenger, Kik, Whatsapp, Viber gibi anlık

mesajlaşma uygulamaları e-posta gibi iletişimin ele geçmesi konusunda kırılgan olabilir. Birçok

chat programı sadece konuşmaya katılan kişilerin ve servis sağlayıcının mesajları okuyabildiğini

ve konuşmadaki kişilerin kimliklerini bildiğini garanti etmek için şifreleme kullanıyor. Bazı

sağlayıcılar ise sadece mesajlaşmadaki kişilerin mesajları okuyabileceği daha güvenli bir

yaklaşımı belirliyor ama bu daha az rastlanan bir durum.

Bazı servis sağlayıcılar kendilerinden istendiği zaman mesajlaşma kayıtlarını veriyor, bazıları ise

vermiyor. Anlık mesajlaşma servisleri ve onların pratikleri sürekli olarak değişiyor. Dolayısıyla

kullandığınız uygulamanın ne tür bir pratik izlediğinden haberdar olmak önemli. PGP ve

GPG’ye eşdeğer bir mesajlaşma yöntemi Off-the-Record (OTR) Messaging ve yöntem anlık

mesajlaşma yazılımlarının birçoğu ile uyumlu şekilde çalışıyor. PGP/GPG’de olduğu gibi, OTR

de konuşmanın iki tarafının da yeni uygulamaları indirme ve öğrenme yeteneği olmasını

gerektiriyor.

İstihbarat Teknikleri

Elektronik iletişimi takip etmenin ve engellemenin birçok farklı yolu var. Kişisel güvenliğin

iletişimin güvenilirliğine ya da kaynağın anonim kalmasına bağlı olduğu durumlarda, hepsinden

vazgeçmek akla uygun olabilir.

Çevrimdışı kodlar oluşturmayı düşünün, bunun anlamı güvenilir olduğundan emin olmadığınız

kanalları kullanmadan kod oluşturmak demektir. Bir kişiyle yüz yüze görüşebiliyorsanız ya da

güvenilir bir aracı varsa bu seçeneği kullanarak önceden üzerinden anlaştığınız bir takım

mesajlar oluşturabilir ve ihtiyaç duyduğunuzda bunları çevrimiçi olarak kullanabilirsiniz.

Verilerinizi Savunmak

Akıllı telefonlar, tabletler ve diz üstü bilgisayarlar muazzam miktarda veri içerir ve birçok

faydalı araca erişim sağlar. Diğer yandan, telefonunuzu ya da bilgisayarınızı kaybetmek ya da bu

aletlerin hasar görmeleri büyük miktarda önemli bilginin kaybolması anlamına gelir. Bu ayrıca

telefonları ve bilgisayarları, çalışmalarınıza ve iletişimlerinize erişmek isteyen ya da

çalışmalarınızı sekteye uğratmak isteyen kişiler açısından çekici hedefler haline getirir. Kötü

niyetli biri basitçe cihazınızı çalabilir ya da hasar vermeye çalışabilir, ya da kötü amaçlı yazılım

bulaştırarak dosyalarınıza ve iletişimlerinize uzaktan erişim olanağı elde edebilir. Bu nedenle

verileri korumak iki şekilde önemlidir: Yok edilmeyeceklerinden emin olmak,

çalınmayacaklarından emin olmak.

Cihazları hasar görmekten ya da verilerin ifşa olmasından korumanın en basit yolu onların zarar

gelebilecek yerden uzak tutmaktır. Eğer riski yüksek bir yere seyahat edecekseniz, hassas

verilerinizi yanınıza almamayı ve ayrı bir bilgisayar ya da az veri taşıyan daha basit bir telefon

kullanmayı düşünün. E-posta ya da sosyal medya hesaplarınızın şifresini hatırlayamayacağınız

şekilde değiştirerek güvenilir bir arkadaşınıza ya da meslektaşınıza yazılı olarak bırakmak da işe

yarayabilir. Bu şekilde size sorulsa bile şifreleri söyleyemezsiniz. Bu her zaman uygulanabilir

olmayabilir, ama uygun olduğunda malzemelerinizi ve şifrelerinizi riskli ortamlardan uzak

tutmak izleyebileceğiniz en güvenli yoldur.

Bilgisayarınıza el konulabileceği ya da bilgisayarınızın kontrol edilebileceği durumlar

bekliyorsanız – sınır geçişi ya da kontrol noktası gibi – gizli kalması gereken bilgileri silmeniz

gerekebilir. Bu basitçe dosyayı silmek ya da çöp kutusuna sürüklemek değildir. Silinen dosyaları

bilgisayardaki olanakları kullanarak kurtarmak genelde mümkündür. Eğer verilerinizin gerçekten

geri döndürülemez olmasını istiyorsanız, verileri güvenli şekilde silmeye yarayan ek bir yazılım

kullanmalısınız. Eğer varsa bilgisayarınızın “güvenli şekilde silin” özelliğini kullanın, ya da bu

amaçla geliştirilmiş bir yazılımı önceden indirin.

Gizlilik ve şifreleme

Bilgisayarınızı her zaman şifrelemelisiniz. Windows’un Bitlocker, MacOS için FileVault ya da

bağımsız TrueCrypt tüm dizüstü bilgisayarınızı ya da kullanıcı hesabınızı güvenceye almanızı

sağlar; bu yol tek tek dosyaları korumaktan daha güvenlidir. Android ve iOS cihazlar ayrıca

ayarlar kısmından aktif hale getirebileceğiniz bir şifreleme özelliğine sahiptir. Şifreleme için

güçlü bir parola seçmek önemlidir. Verilerinizi güvende tutan tek şey bu paroladır ve cihazınızı

ele geçiren bir kişi birçok olası parolayı tahmin etmek için bir bilgisayar kullanabilir.

Bilgisayarınızın ekranını kilitleyin ve mobil cihazınızın ekranında bir PİN Kodu kullanın (ekranı

sadece parmağınızı sürterek açma seçeneği değil). Her ne kadar kararlı bir saldırganı bunların

hiçbiri durdurmayacaksa da, bunlar sizi sıradan saldırılardan koruyacaktır.

İşinizi bitirdiğinizde ya da sınır geçişi gibi bir yerde aranacağınızı düşündüğünüzde

bilgisayarınızı uyku moduna aldığınızdan ya da kapattığınızdan emin olun (oturumu sadece

askıya almayın), bu durum bilgisayarınızı el geçirmek isteyen birinin şifreleme ile uğraşmasını

sağlayacaktır, çözümü daha basit olan kilitli bir ekranla değil.

Gizli kalması gereken bilgilerinizi taşıması, saklaması ve koruması daha kolay olan bir USB

belleğinde taşımak daha iyi olabilir. Elbette taşınabilir diskleri de şifrelediğinizden emin olun.

Bir dizüstü bilgisayar hatta akıllı telefona kıyasla, taşınabilir bir diski üzerinizde taşımak daha

kolaydır. Buna ek olarak, dizüstü bilgisayarınızda bulunan hayati önemdeki belgeleri bir flash

diske kopyalamayı düşünebilirsiniz, böylece bilgisayarınızın kontrolünü yitirirseniz belgeleri

yedeklemiş olursunuz.

Haber merkezinde bile, oturum açıp mesajlarınızı okurken omzunuzun üzerinden bakan kişilere

karşı dikkatli olun. Özellikle kararlı olan bir düşmanınız varsa gizli bir kamera da aynı işlevi

görecektir. İnternet kafe ya da otellerdeki bilgisayarları gizli kalması gereken konuşmalar için ya

da flash diskinize erişmek için asla kullanmayın.

Kötü amaçlı yazılımlar

Akıllı telefonlar karmaşık yapıları ve uygulamaların cihazda bulunan her tür bilgiye geniş erişimi

nedeniyle koruma konusunda zordurlar. Birçok uygulama kullanıcıları hakkında bilgi toplamaya

dayayan reklamlarla finanse edilirler – bu, izleme faaliyetine çok benzer. İş ve özel amaçla farklı

cihazlar kullanarak ve sadece minimum sayıda uygulama indirerek kendinizi korumaya almak

konusunda biraz mesafe kat edebilirsiniz. Cihazınızı asla root ettirmeyin ya da üreticinin yazılım

kısıtlarını kaldıracak şekilde kırdırmayın ve yetkili uygulama marketleri dışında bir yerden

uygulama indirmeyin.

Hükümetler, suçlular ya da tekil şahıslar bağımsız gazeteciler gibi tehdit olarak gördükleri

kişilere karşı rutin bir şekilde kötü amaçlı yazılım saldırısı düzenlerler. Popüler yazılımlardaki

açıklardan faydalanarak, kötü amaçlı yazılımlar kendilerini bilgisayarlara yüklerler ve sonra

basılan tuşların kaydını tutabilir, ekranı takip edebilir, hatta bilgisayara dosya bile yükleyebilir.

Kötü amaçlı yazılımlar sahte ama oldukça ikna edici gözüken e-posta ekleri ile ya da sıradan

görünen web siteleri ile taşınabilir. E-posta ile gelen linklere ya da eklere, meslektaşlarınızdan

gelse bile saldırganın internetten topladığı kişisel bilgilerle oluşturulmuş sahte bir e-posta

olabileceği ihtimalini düşünmeden tıklamayın. Bilgisayarınızda bir anti-virüs programı kullanın

ve bu programın güncel olduğundan emin olun; en sofistike saldırılar hariç diğerlerini tespit

edecektir. Eğer Windows kullanıyorsanız, Microsoft Security Essentials ve Avast’ın her ikisi de

temel anti-virüs korumasını ücretsiz olarak sağlıyor. Bilgisayarınıza virüs bulaştığından şüpheli

iseniz, birçok bilgisayar uzmanı yazılımınızı tekrar yükleyerek kötü amaçlı yazılımdan

temizleyebilir. Bu işlemi başlatmadan önce verilerinizi yedeklediğinizden emin olun ve

yedeklediğiniz verilerin kötü amaçlı yazılım içermediğini kontrol etmek için de bir uzmanla

çalışın.

Yedekleme

Dosyalarınızın düzenli olarak uzak bir yerdeki bir sunucuda tutulması iyi bir fikirdir. Bu,

elinizdeki makineye erişiminizi kaybederseniz verilerinizi korumanın bir başka yoludur.

Yedekleme için gönderilen verilerin şifrelendiğinden ve yedeklemeye erişimin kontrol altında

olduğundan emin olun. (Bkz. Dışsal Verileri Korumak başlıklı bölüm) SpiderOak dosyaları

otomatik ve güvenli bir şekilde senkronize eden bir servistir ve ayrıca servis sağlayıcıda

dosyaların şifrelenmiş bir kopyasını tutar. Crashplan bilgisayarınızda otomatik olarak çalışan ve

güvenli şekilde yedekleme yapan şifreli bir yedekleme aracıdır. Yedekleme konusundaki en

önemli şey, siz bir şey yapsanız da yapmasanız da yedeklemelerin otomatik olmasıdır. Hayat

bazen çok yoğun ve dikkat dağıtıcı olabilir ve yedeklemenin kusursuzca ve sizin dikkatiniz

gerektirmeden yapılması en iyisidir, yoksa zaten yedekleme olmayacaktır.

Remote Data/Uzak veri

Bilgisayarınızda ya da akıllı telefonunuzda tuttuğunuz her veri yerel düzeyde tutulmaz.

Verilerinizi Google Documents gibi sitelerde, Gmail ya da Yahoo gibi e-posta hizmetlerinde ya

da Facebook gibi sosyal ağ sitelerinde bulunan “bulutlara” yükleyebilirsiniz. Eğer özel bilgilere

erişim konusunda endişeleriniz varsa, dışsal verilerin güvenliğini de düşünmeniz gerekir.

Yerel kanunlar zorunlu tutuyorsa ya da hükümetlerle yakın ekonomik ve siyasi ilişkiler

mevcutsa, internet şirketleri özel verileri hükümetler istediği takdirde onlarla paylaşıyor. Ancak,

bulutlarda saklanan verilere erişim yasal yollardan olduğu kadar düzenbazlıkla da olabiliyor.

Saldırıya geçen kişiler sizin kullanıcı adınızı ya da şifrenizi ele geçirmiş olabilir ya da erişim

sağlamak için kendisini sizin gibi tanıtıyor olabilir. Buna engel olabilmek için parolanızı ve

güvenlik sorularınızı dikkatlice seçin. Her zaman “https” ile ya da sizin kendi kullandığınız bir

yazılım tarafından sunulan şifrelenmiş bir bağlantı kullanın.

Sadece özel online verilerinizi korumayın, kamuya açık internet mecralarında hangi verilerinizi

açık ettiğinize de dikkat edin. Sosyal medya siteleri genelde sizin onlara anlattığınız her şeyi

başkalarına anlatmak hatasını yapar. Kendinizi düzenli olarak araştırmacı bir gazetecinin

araştırma hedefinde gibi düşünmek iyi olabilir. Web’de arama yaparak kendinize dair neler

bulabildiğinize bakın ve kamuya açık bu bilgilerin çalışmalarınıza müdahale etmek isteyen

kişilerce nasıl kötüye kullanılabileceğini düşünerek göz önünde bulundurun.

Güçlü bir parola seçmek

Güçlü bir parola verilerinize sağlayabileceğiniz en iyi genel güvenlik önlemidir. Ama yenilmez

bir şifre/parola seçmek kulağa geldiğinden daha zordur. Birçok insan dahiyane bir seçimle

belirlediklerini düşündükleri parolalarının en çok kullanılanlar arasında olduğunu öğrenince çok

şaşırıyor. Saldırganlar büyük parola veri tabanları üzerinde çalışarak en olası olandan en

imkansız olana dek geniş bir olası parolalar listesi çıkarıyor. Bu listeler ince ayarlar ve küçük

değişikliklere dair olasılıkları da içeriyor, örneğin harfleri kendilerine benzeyen rakamlarla

değiştirmek, kelimenin ortasına ya da sonuna rakam ya da noktalama işareti eklemek ya da

birkaç kelimeyi bir araya getirmek gibi. Bazı yazılımlar saldırganların bu listeleri parola ile

korunan cihazlarda ya da hizmetlerde hızlıca denemelerine olanak sağlıyor. Geleneksel parolalar

bu saldırılar karşısında çabucak pes ediyor.

Saldırganlar size zarar verme tehdidi ile de parolanızı ele geçirebilirler. Zora maruz kaldığınız

zamanlarda parolasını verebileceğiniz, içinde önemsiz bilgilerin olduğu ikinci bir hesap

edinmeyi düşünün. Şifre yerine parola kullanmayı düşünün. Parola seçmenin bir yolu insanların

sizinle kolaylıkla ilgisini kuramayacağı pek bilinmeyen bir alıntı ya da deyiş seçmektir. Tüm

ifadeyi parola olarak kullanabilirsiniz ya da güvenlik uzmanı Bruce Schneier’in önerdiği gibi

tamamen rastgele seçilmiş görünen semboller şeklinde kısaltabilirsiniz. Örneğin:

* WIw7,mstmsritt... = When I was seven, my sister threw my stuffed rabbit in the toilet.

* Wow...doestcst = Wow, does that couch smell terrible.

* Ltime@go-inag~faaa! = Long time ago in a galaxy not far away at all.

* uTVM,TPw55:utvm,tpwstillsecure = Until this very moment, these passwords were still

secure.

Bu yaklaşım sizin yeteri kadar az bilinen bir ifadeyi seçip onu güvenli şekilde kısaltmanıza

dayanıyor. Başka bir yaklaşım ise gerçekten rastgele olan bir dizi kelimeyi seçmektir. Bunu bir

çift zar ve http://www.diceware.com sitesinde bulunan kelimeleri kullanarak yapabilirsiniz. Bu

yolla seçilen yedi ya da sekiz kelime kuvvetli bir parola yaratacaktır, parola ne kadar uzunsa,

otomatik bir saldırıya o kadar iyi karşı koyabilir. Bu kelimeleri zihninizde komik bir hikayede ya

da resimde birleştirmek parolanızı hatırlamanızı kolaylaştıracaktır.

Eğer birçok parola kullanıyorsanız, bir parola yöneticisi kullanmayı düşünün – parola yöneticisi,

kendine özgü parolalar yaratıp tüm bunları tek bir parola ile erişimi mümkün kılacak şekilde

depolayan bir yazılımdır. O parolanın güçlü bir parola olduğuna emin olun. Web sitelerinin

parolanızı unutmanız durumunda size sorduğu “Annenizin kızlık soyadı nedir?” gibi “Güvenlik

sorularına” verdiğiniz yanıtlar konusunda dikkatli olun. Birçok güvenlik sorusuna verilen dürüst

yanıtlar, kararlı bir saldırgan tarafından kolaylıklar keşfedilebilir. Onun yerine bu sorulara sizden

başka kimsenin bilmediği parolanız gibi kurgu bir yanıt verin. Birden fazla web sitesi ya da

hizmetlerde aynı parolayı ya da güvenlik sorusu yanıtlarını kullanmayın.

Son olarak, saldırganların parolanızı ele geçirmenin her zaman bir yolu vardır: Doğrudan sizi

fiziksel zarar vermekle tehdit edebilirler. Bunun bir olasılık olduğunu düşünüyorsanız, parolayı

hiçbir zaman söylemeyeceğinize güvenmektense, verilerinizi ya da parola ile koruduğunuz cihazı

saklamanın yollarını düşünün. Bir olasılık, parolasını kolaylıkla verebileceğiniz genelde zararsız

bilgiler barındıran en az bir hesap edinmek. TrueCrypt gibi yazılımlar bunu verili özellik olarak

barındırıyor. Bu yaklaşımın dayandığı nokta, bu hesabın içeriğinin ikna edici olması ve sizin

ikna edici bir performans sergilemeniz.

Sonuç

Güvenlik hiç bir zaman mükemmel değildir ve her zaman değiş-tokuş içerir. Çalışmalarınızı

etkin bir şekilde sürdürmek ile saldırılara karşı korumak arasındaki dengeyi ancak siz

kurabilirsiniz. Çözümleri göz önünde bulundururken, yetileriniz konusunda kendinize dürüst

olun ve kendinize uygulaması imkansız güvenlik protokolleri dayatmayın. E-postalarınızı

şifrelemek, dosyaları güvenli şekilde silmek ve uzun parolalar kullanmak bu alışkanlıkları

sahada da takip etmediğiniz sürece işe yaramayacaktır. Bunun yerine, gerçekten hayata

geçireceğiniz temel adımlar düşünün. Örneğin fiziksel olarak malzemelerinize el konmasındansa

teknik saldırıları daha olası görüyorsanız, notlarınızı Word dosyasına yazmak yerine gerçek bir

deftere yazmayı düşünün.

Eğer karmaşık teknik saldırılarla karşı karşıyaysanız, en iyi yaklaşım basit ve minimal olan

olabilir. İyi ve kötü tarafları en iyi siz değerlendirebilirsiniz. Uzun parolalarınızı bir yere yazıp

güvenli bir yerde saklamak bir “siber-suç” değil. En azından birileri o notu çalarsa, şifrenizi

değiştirmeniz gerektiğini bilirsiniz. Sadece parolanızı yazdığınız kağıdı bir post-it’e yazıp ofis

duvarınıza yapıştırmayın.

4. Silahlı Çatışma

Silahlı çatışma takip etmek bir gazetecinin karşı karşıya kalabileceği en ciddi tehdittir. Fiziksel

olarak zinde olmak, yaralanmaktan kaçınmanıza yardımcı olabilir. Ayrıca duygusal olarak da

hazırlanmış olmalı, ekipmanlarınız uygun olmalı, uygun eğitimleri almış olmalı ve yeterli

kapsayıcılıkta sigortalanmış olmalısınız.

Güvenlik Eğitimi

Gazeteciler için güvenlik eğitimleri 1990’lardan bu yana özel şirketler tarafından veriliyor;

geleneksel olarak bu eğitimi İngiliz ya da ABD’li askeri personeller veriyor. Çoğu, savaş

risklerine ve savaş alanı tehlikelerine karşı becerileri öğretti ve yanı sıra acil ilk yardım

eğitimlerini verdi. Her türden silahlı çatışma takip edecek gazeteciler için bu tür bir eğitim

özellikle önerilmektedir. Bilgi ve beceriler hem sınıf ortamında, hem de gazetecilerin becerilerini

uygulamaları ve beraber çalışabilmelerini sağlamak için onlara meydan okuyan karmaşık saha

simülasyonlarında verilir. Bu eğitim hem uluslararası hem de yerelde çalışan gazeteciler için

aynı şekilde faydalıdır.

Avrupa merkezli Uluslararası Haber Güvenliği Enstitüsü (International News Safety Institute)

dünyanın çeşitli yerlerinde tehlikeli bölgelerde görev yapan yerel gazetecileri ücretsiz olarak

eğitiyor. Bir dizi beceri geliştirmenin yanı sıra, gazeteciler birbirleri ile bağ da kuruyorlar. Bu

eğitim, tehlikeli yerlerde yaşayan ve çalışan yerel gazetecilerin siyasi, coğrafi ve diğer kimlikleri

aşabilecek şekilde nötr bir sahada tanışmalarını ve işbirliği yapmalarını da sağlıyor. Tarihsel

olarak güvenlik eğitimleri, görev başındayken cinsel saldırıya uğrama tehdidi (Bkz. Bölüm 2

Risk Değerlendirmesi ve ona uygun davranmak) ya da organize suçları takip etmenin yarattığı

tehlikeleri azaltmak gibi (Bkz. Bölüm 5 Organize Suçlar ve Yolsuzluk) askeri olmayan risklerle

baş etmeyi içermiyor. Ancak 2011’den bu yana, yeni açılan ve geçmişten gelen şirketler sivil

senaryoları ve dijital güvenliği de içeren eğitim modülleri geliştiriyor.

Çatışmalı ortam ve acil ilk yardım kursları, şiddet içeren protesto ve çatışmaların da dahil

olduğu, silahlı karşılaşmaları güvenli şekilde takip etmenin ön şartıdır. Kurslar bir kaçırılma

senaryosunda nasıl davranılması gerektiğini de içerir. İngiltere ve ABD’de 5 günlük kurslar 3 bin

ABD doları ya da daha fazlası karşılığında sağlanır. Üç günlük bilgi tazeleme kursları da

periyodik olarak tavsiye edilir ve en az 2000 ABD Doları tutarındadır.

The Rory Peck Trust vakfı, serbest gazetecilerin güvenlik eğitim masrafları için bir Eğitim

Fonu’na sahip. Fon “En az 18 aydır güncel gelişmeleri takip eden ya da haber yapma faaliyeti

içinde olan profesyonel serbest gazeteciler” içindir. Paris merkezli Sınır Tanımayan Gazeteciler,

Fransız Kızıl Hacı’yla işbirliği içinde, güvenlik ve stres yönetimi hakkında ve ayrıca uluslararası

savaş hukuku hakkında kurslar veriyor. Kurs, Fransızca dilinde ve Fransız Alplerinde veriliyor.

Birlemiş Milletlerin eğitim, bilim ve kültür örgütü UNESCO liderliğindeki uluslararası

kuruluşlar ve İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı (Swedish International Development

Cooperation Agency) gibi ulusal kuruluşlar ve Uluslararası Haber Güvenliği Enstitüsü

(Internatioal News Safety Institute) gibi özel kuruluşlarla beraber periyodik olarak daha az

gelişmiş ülkelerde gazetecilere güvenlik eğitimi veriyor.

Koruyucu Donanım

Duruma uygun bir ekipman ile tamamen donatılmış olmalısınız. Aşırılık arz eden durumlarda

buna, tehlikeli maddelere karşı koruyucu elbiseler giymek, detektör taşımak ya da biyolojik,

kimyasal ya da nükleer maddelere karşı sindirim tabletleri almak da dahildir. Savaş alanlarında

şarapnel ve çok güçlü mermilere karşı koruyan zırh giymek de gereklidir. Sokak çatışmaları ya

da şiddet olaylarında bu donanıma dışarıdan fark edilmeyen bıçaklanmalara karşı yelek de dahil

olacaktır.

Zırh giyme ihtiyacındaki gazeteciler bu donanımı beklenen tehdide uygun şekilde seçmelidir.

ABD Ulusal Adalet Enstitüsü, (The U.S. National Institute of Justice) dünyadaki birçok üreticiyi

kapsayacak şekilde altı katmanlı bir kademe sistemi geliştirmiştir. Eğer silahlı çatışma takip

ediyorsanız, askeri silahlardan ateşlenen yüksek ivmeli mermilere karşı kademelendirilmiş bir

yelek seçmelisiniz. Ancak hiçbir yeleğin kurşun geçirmez olmadığını aklınızda tutun. Yelek

kurşunu durdursa bile, bir kişi halen çarpmanın etkisi ile ciddi şekilde yaralanabilir ya da

hayatını kaybedebilir. Cinsiyete göre tasarlanmış olanları seçmeyi ve bel ya da kasık

koruyucusuna ihtiyaç duyup duymayacağınızı da göz önünde bulundurun.

Savaş bölgelerini takip eden gazeteciler için miğfer takmak da tavsiye edilmektedir. Ancak en

yüksek seviyede koruma sağlayan miğferlerin dahi genel olarak şarapnellere karşı koruma

sağlarken, sniper ya da suikast silahından çıkan mermilerin ise miğferi delip geçebileceğini

aklınızda tutun. Askeri güçlere eklemlendiğiniz her yerde koruyucu zırh giyin. (Suçla ilgili

durumları takip ederken zırh giymeniz tavsiye edilmez çünkü bu durumda gazeteciler kolluk

kuvvetleri ile karıştırılabilirler.) Koruyucu zırhlar periyodik olarak daha yeni, daha hafif şekilde

yenileniyor ve daha uygun malzemeler geliştiriliyor. Gazeteciler ve yöneticiler farklı ürünlerin

farklı bakım gerektirdiğini akıllarında tutmalı. Seramik tabakalar düşürüldüğünde kırılabilir.

Kevlar isimli malzeme ıslanırsa zarar görebilir. İnsan teri Kevlar’ı ve diğer malzemeleri

bozabilir. Kullanılmış koruyucu zırhlar zayıflayan noktalar ya da zayıflayan lifler açısından

dikkatlice kontrol edilmeli. Tüm koruyucu zırhlar uygun şekilde depolanmalı ve periyodik olarak

kontrol edilmeli.

Koruyucu donanım ayrıca sivil kalkışmaları takip etmek için de gereklidir. Hafif ağırlıkta ve

görece ince olan bıçaklanmaya karşı yelekler bıçak saldırılarına, plastik mermilere ve diğer

tehlikelere karşı koruma sağlayabilir. Metal plaka ile güçlendirilmiş beysbol şapkaları da

kullanılabilir. Her ne kadar gösterilerde görev alan polislerle ya da göstericilerle karıştırılma riski

yaratsa da, gaz maskesi de takılabilir.

İliştirilmiş ya da tek taraflı

Bir çatışmayı nereden takip edeceğinizi seçmek yapacağınız en önemli seçimler arasında olabilir.

Bölgede etkin olan tüm silahlı grupları siyasi, tarihi ve davranışsal olarak detaylıca inceleyin.

Farklı askeri gruplar, düzensiz isyancı ya da hükümet yanlısı paramiliter gruplar arasında

tutarlılık, disiplin, etik, eğitim, ateş gücü gazeteciler de dahil sivillere saygı konusunda ciddi

farklılıklar vardır. Sahadaki koşulların önceden herhangi bir işaret vermeden aniden ve herhangi

bir zamanda değişebileceğine dikkat edin.

“İliştirmek” terimi 2000’li yıllarda ABD liderliğindeki Irak işgalinde belirli gruplara

eklemlenecek gazeteciler için ABD ordusu tarafından yaygınlaştırıldı. Ancak gazetecilerin savaşı

takip etmek için askeri birliklere eklenmelerinin tarihi 19.yy’ın ortalarına kadar gider. Herhangi

bir silahlı kuvvete eklenen gazeteciler genellikle o askeri birlikle emredildiği şekilde seyahat

eder ve birliğin yerini açık edecek herhangi bir davranıştan kaçınır, aksi halde birliğin

güvenliğini tehlikeye atmış olur. Ancak olan biteni haberleştirme hakkınız, uygun gördüğünüz

şekilde olaylardan sonra da olsa, saklıdır. CPJ iliştirilme anlaşmalarına dair bir dizi anlaşmazlık

yaşandığını belgeledi. Örneğin askeri yetkililer ve silahlı grupların temsilcileri, haberciliklerinin

onlardan yana olmadıklarını düşündükleri gazetecilerin iliştirilmesini kabul etmediler.

Çatışmanın her hangi bir tarafından bildirenler kendilerini diğer tarafın “düşmanla işbirliği

yapıyorsun” suçlamalarına maruz kalmış bulabilirler. On yıllar önce gazeteciler savaşları Orta

Amerika gibi bölgelerde farklı taraflardan başarılı şekilde takip edebiliyordu. Bugün hem

hükümet güçleri hem de isyancılar gazetecileri alıkoymakta ya da düşmanları ile ilişkide olmakla

suçlamakta. 2011 yılında, Etiyopya yetkilileri İsveçli gazeteci Johan Persson ve Martin

Schibbye’nin ayrılıkçı Ogaden Ulusal Özgürlük Cephesine iliştirildiklerini öğrendikten sonra

onları vatana ihanet suçlaması ile hapsetti. Irak ve Afganistan’da, ABD askeri güçleri isyancı

güçlerle irtibatta oldukları iddiasıyla bir dizi yerel gazeteciyi hapsetti. Bu gazetecilerin bir kısmı

aylarca ya da yıllarca kendilerine hiçbir suçlama yöneltilmeden hapiste kaldı.

Bir silahlı birliğe eklenerek ya da eklenmeden habercilik yapmak konusunda karar verirken

önemli seçimlerle yüz yüze kalırsınız. Askeri güçlerle seyahat etmek size cephe önünden özel

haberler yapma fırsatı sunar, fakat bu, başka perspektifler pahasına gelir, bunun içinde savaşın

siviller üzerindeki etkisi de vardır. Silahlı kuvvetlerden bağımsız seyahat eden gazetecilerin

görüş alanı daha geniş olabilir. Bu şekilde çalışan gazeteciler arasında ölüm oranları daha

yüksektir ancak askeri birliklere eklemlenmenin getirdiği riskleri de küçümsememek gerekir.

CPJ verilerine göre, 2003’ten 2009 yılına kadar geçen sürede Irak’ta dokuz gazeteci askeri

güçlere iliştirilmiş haldeyken hayatını kaybetti, Afganistan’da ise 2001 ile 2011 yılları arasında

altı iliştirilmiş gazeteci yaşamını yitirdi.

Eğer askeri bir güce eklemlenecekseniz, bir danışman ya da rütbeli bir asker gibi algılanacağız

şekilde öne çıkmamak konusunda dikkat edin. Keskin nişancılar karşı birliklerde komutan

olduklarından şüphelendikleri siluetleri hedef almak için eğitilirler. Gazetecilerin bazen

iliştirildikleri birlikle aynı üniformayı giymeleri gerekir. Bunu yapmak profesyonel

yükümlülüklerinizi tehlikeye atmaz ancak basın olduğunuzu belirten işaretleri yakın mesafeden

görülecek şekilde taşımanız gerekmektedir. Üniformalı gazeteciler karşıt güçler tarafından

savaşçı olarak muamele görebileceklerini göz önünde bulundurmalıdır, buna eklemlendiğiniz

askeri birlikten ayrı düştüğünüz durumlar da dahildir.

Askeri birliklerden bağımsız çalışan gazeteciler de uzak mesafeden nasıl göründüklerine ve

tutum ve davranışlarına dikkat etmek durumundadır. CPJ araştırmalarına göre kamera tutan ya

da ekipman taşıyan foto muhabirleri daha önce savaşçılarla karıştırıldı. 2003 yılında Ebu Garib

hapishanesinin dışında çalışmakta olan Reuters’in emektar kameramanı Mazen Dana, bir ABD

tankından açılan makineli tüfek ateşiyle hayatını kaybetti. Askerlerden biri daha sonra olayı

araştıranlara Dana’nın roketatar taşıyan bir isyancı olduğunu düşündüğünü söylüyor. Eğer askeri

birliklerden bağımsız çalışıyorsanız, askeri ekipmana benzemeyen ve uzaktan göze çarpmayan

giysiler tercih edin. Koyu toprak tonları parlak renklere göre daha çok tercih edilmelidir. Silahlı

çatışmaları takip ederken gerçek zamanlı geçilen haberlerin etkisi konusunda dikkatli olun.

Çatışma bölgesinden uzakta bulunan bir okuyucu/izleyici kitlesi için yapılan güçlü ve taze bir

haber, sahada düşman güçlere bilgi geçmek olarak algılanabilir. Profesyonel rolünüzün

gözlemek ve savaşa dair haber geçmek olduğunu, yanlışlıkla dahi olsa çatışmaya katılmak

olmadığını aklınızda tutun.

Savaşın kuralları

İliştirilip iliştirilmediğinize göre farklı savaş kuralları geçerli olacaktır. 1949 tarihli Cenevre

Konvansiyonuna göre, akreditasyonu olan, üniformalı bir gazeteci yasal olarak beraber hareket

ettiği askeri birimin bir parçası haline gelir. İliştirilmiş gazetecilere bağlı bulundukları birimin

parçası olarak karşıt gruplar tarafından yasal şekilde ateş açılabilir ve gazeteci yasal olarak

alıkonabilir ve savaş esiri olarak savaş sürdüğü sürece tutulabilir.

Savaş esiri statüsü yarar sağlayabilir. Savaş esirleri çatışma bölgelerinden uzakta tutulmalı,

beslenmeli, tıbbi bakım görmeli ve savaş esiri olarak tutuldukları kamuoyuna ilan edilmeli

(kimseyle görüştürülmeden tutulmanın aksine) ve hatta mektup gönderip almalarına izin

verilmelidir. Savaş esirleri casusluk ya da bir ülkeye vizesiz girmek gibi diğer suçlamalara maruz

kalmayabilir.

Cenevre Konvansiyonu’nun 1977 tarihli ek protokollerine göre gazeteciler savaşı sivil olarak

herhangi bir askeri birliğe bağlı olmadan takip edebilir. Hiçbir sivil, gazeteciler de dahil herhangi

bir güç tarafından hedef alınamaz. Ama bağımsız gazeteciler bazı risklerle karşı karşıyadır.

Herhangi bir askeri birliğe bağlı olmadan çalışan gazeteciler yakalandıklarında casusluk gibi

suçlamalara maruz kalabilir ve hapisteyken potansiyel olarak kötü ve suiistimal edici şartlara

maruz kalabilir.

Kontrol Noktaları

Kontrol noktalarında silahlı gruplara temas etmek tehlikeli ve tahmin edilemezdir. 2003 yılından

2005 yılına kadar Irak’ta ABD ordusunun kontrol noktalarında aralarında dört gazetecinin de

olduğu birçok sivil hayatını kaybetti. Kontrol noktalarında görev yapan askerler çoğu kez intihar

saldırısı ya da başka tür saldırıların korkusu ile görev yapıyorlar.

Yereldeki yolları kullanmadan önce meslektaşlarınızla, askeri yetkililerle ve güvenilir yerel

kaynaklarla konuşarak olası kontrol noktalarını ve burada kimlerin görev yaptığını öğrenin.

Önceden kontrol noktalarında dair tüm kuralları öğrenin, örneğin askeri güçler tarafından

uygulanan uyarı sinyalleri ve yaklaşan araçların uymasının beklendiği protokoller gibi. Bir

kontrol noktasına yaklaşırken hızınızı düşürün, güneş gözlüklerinizi çıkarın, ellerinizi boş bir

şekilde gösterin ve saygılı olun. Askerlerin ya da militanların aracınızı aramalarına izin vermek

de önerilenler arasındadır. Tanıdık olmayan yollarda giderken konsantrasyonunuzu ve

dikkatinizi kaybetmeyin ve kontrol noktası işaretlerinin olmayabileceğini, ya da kafa karıştırıcı

olabileceklerini aklınızdan çıkarmayın. Kontrol noktalarında yaşanan ölümlerin birçoğu yanlış

anlamalardan ya da zayıf iletişimlerden kaynaklanmakta. Bazı yollardan geçmekten ise basitçe

kaçınılmalı, özellikle geceleri.

Düzensiz kuvvetler, milisler ya da paramiliter kuvvetler tarafından kurulan kontrol noktaları

disiplinsizlik ve net şekilde belirlenmiş yetkilerin yokluğu nedeniyle çok daha tehlikeli ve

tahmin edilemezdir. 2011 yılında Libya’da, New York Times’ın dört muhabiri Muammer

Kaddafi ile işbirliği içindeki güçler tarafından alıkonarak altı gün tutuldu ve bu esnada saldırıya

uğradılar ve kötü muamele gördüler. Şoförleri Muhammed Shaglouf ise öldürüldü.

Gazeteciler aralarında düzensiz kuvvetlerin de olduğu savaşçılar tarafından idare edilen kontrol

noktalarında sarhoş ya da engelli personelle karşılaşabilirler; personele geçişe izin vermek

karşılığında para almaları ya da başka çıkarlar edinmeye çalışmaları söylenmiş olabilir. Bazı

gazeteciler küçük miktarda rüşvet olarak vermek üzere yanlarında az miktarda para, sigara ya da

orijinal ambalajlarında pahalı olmayan saatler gibi şeyler taşırlar. Durumu ya da askerlerin

taleplerini tırmandıran şeyler yapmamaya dikkat edin. Karşılıklı saygı temelinde ilişki kurun,

korku göstermeyin ve temel hedefiniz oradan güvenle çıkmak olsun.

Kontrol noktalarından geçmek birçok gazeteci eğitim kursunun bir parçasıdır. (Bkz Ek B,

Güvenlik Eğitimi).

Çatışmalı ortamlarda uydu teknolojisi

Uydu teknolojisi, internet ve diğer uluslararası bağlantıların düzenli çalışmadığı ya da

yetkililerce kapatıldığı çatışmalı bölgelerde görev yapan gazeteciler için kritik önemde bir

araçtır. 2012 yılında - muhaliflerin elinde olan ve hükümet kuvvetleri tarafından bombalanan ve

oradan haber akışını engellemek isteyen hükümetçe dış dünyayla iletişimi kesilen -

Suriye’nin Humus kentinde, uluslararası ve yerel gazeteciler haber geçmek ve haber kuruluşları

ile iletişim kurabilmek için uydu teknolojisi kullandı.

Derme çatma inşa edilmiş bir basın merkezinde diğer muhabirlerle beraber çalışan ABD

doğumlu Marie Colvin ve Fransız foto muhabiri Remi Ochlik, Şubat 2012’de diğer Suriyeli

sivillerle beraber bir hükümet bombardımanında hayatını kaybetti. Humus’ta çalışan bazı

gazeteciler, her ne kadar tüm şehir ağır bombardıman altındaysa da, Suriyeli yetkililerin binayı

özellikle hedef aldığından şüphelendi. Eğer hükümet yetkilileri binayı bilerek hedef aldılarsa, bir

çok türde istihbarata dayanmış olabilirler, bunların içinde gazetecilerin uydu sinyallerini takip

etmek de vardır.

Teknoloji uzmanları uydu telefonlarının kolaylıkla izinin sürülebildiğini söylüyor. ABD

merkezli kar amacı gütmeyen ve gazetecilere ve insan hakları savunucularına mobil teknolojiyi

nasıl daha güvenli kullanacaklarına dair eğitim veren bir kuruluş olan SaferMobile, radyo

frekans yayımlarını tespit etmenin “eğitimli bir tekniker için görece kolay” olduğunu söylüyor.

San Francisco merkezli, kar amacı gütmeyen ve Internet özgürlüğü için çalışan The Electronic

Frontier Foundation “bol sayıda” satın alınabilir izleme cihazından bahsediyor. Uydu telefonları

da kendi içlerinde bulunan GPS cihazları ile takip edilebiliyor. SaferMobile “GPS yer verisinin”

“uydu telefonu tarafından açığa çıkarılmış” olabileceğini söylüyor.

Uzmanlar hasmane bir ortamda uydu telefonu kullanmak için katı protokoller öneriyor:

Bir uydu telefonunu (ya da herhangi bir radyo-frekansı temelli cihazı) birden fazla kez

aynı konumda kullanmaktan kaçının.

Bir saldırı anında kolaylıkla boşaltılamayacak bir yerde uydu telefonunu kullanmaktan

kaçının

Herhangi bir iletişimi en fazla 10 dk. ile sınırlı tutun. (Bazı uzmanlar anlık takip mümkün

olduğu için bu sürenin bile çok uzun olabileceğini söylüyor.)

Görüşme bittiği anda ve yola çıkmadan önce makineyi kapatıp pili çıkarın

Birden fazla kişinin aynı noktadan arama yapmasından kaçının.

Uydu iletişimleri şifrelendiğinde de tamamen güvenli sayılmaz. Örneğin 2012 tarihli bir raporda

iki Alman akademisyen sıklıkla kullanılan iki şifreleme algoritmasını kırdıklarını duyurdu. ABD

merkezli kar amacı gütmeyen Small World News isimli kuruluş 2012 tarihli “Rehberi’nde birçok

hükümetin şifrelemeyi alt etme kapasitesine sahip olduğunu söyledi. Small World News, çok

hassas iletişimler için kod kelimeler kullanmayı ya da böylesi görüşmeler için uydu

telefonlarının hiç kullanılmamasını tavsiye ediyor.

Eğer uydu telefonunuz alıkonursa, yetkililer ya da size düşmanlık edebilecek kişiler arama

kaydından, rehberden ve gönderilen klasöründen kritik bilgilere ulaşabilir. Small World’deki

uzmanlar gibi uzmanlar kaynaklarınızı korumak için arama kayıtlarını ve gönderilen klasörünü

düzenli olarak silmenizi ve iletişim halinde olmadığınız zamanlarda sim kartı telefondan ayrı

taşımanızı öneriyor.

5. Organize Suçlar ve Yolsuzluk

CPJ verilerine göre suç ve yolsuzluk araştırması en tehlikeli konulardan. 1992 yılından bu yana

öldürülen gazetecilerin yüzde 35’i bu konularda haber yapan gazetecilerden oluşuyor. Birçok

ülkede siyasi gruplarla suç grupları arasındaki çizgi silik ve bu gazeteciler için riski artıran bir

durum. Meksika’dan Irak’a suç grupları giderek daha fazla silahlı siyasi güçler gibi davranıyor

ve silahlı siyasi gruplar da giderek daha fazla kar peşinde koşan suç örgütleri gibi hareket ediyor.

Gazeteciler, hükümet yetkilileri ve suça karışmış kişiler arasındaki gizli anlaşmaları haber

yaparken saldırıya uğramakta ve hem savaşta hem barışta suç ya da yolsuzluk hikayelerinin

peşine düşerken hedef alınmakta.

Yereldeki gazeteciler en yüksek bedeli ödüyor. CPJ verilerine göre tüm dünyada öldürülen

gazetecilerin neredeyse onda dokuzu kendi toplumlarında haber yapan gazeteciler. Dahası,

Meksika’dan Balkanlara, Rusya’dan Filipinlere, neredeyse her on vakadan dokuzunda, bu

cinayetler işleyenlerin yanına kâr kalıyor. Birçok ülkede aşırı yüksek risk nedeniyle oto sansür

yaygın.

Temel Hazırlıklar

Suçla ilgili haberlere, özellikle de organize suçlara nasıl yaklaşılacağı tamamen yereldeki

faktörlerle belirleniyor. Yüksek riskli ülkelerde, suç teşkil eden eylemleri takip ederken

öldürülen gazetecilerin sayısındaki kaygı verici yükseklik, hangi haberi takip etmek, o habere

nasıl yaklaşmak ya da o haberlere hiç yaklaşmamanın daha güvenli olup olmadığı gibi sorulara

kolay cevaplar olmadığını gösteriyor.

Suçla ilişkili herhangi bir çevreye girerken mümkün olduğu kadar çok araştırma yapın. ABD

merkezli gazetecilik okulları ve kolluk gücü okullarından oluşan bir konsorsiyum olan Criminal

Justice Journalists editörlerin bir muhabire suçla ilgili bir haberi takip etmeye başlamadan önce

iki hafta hazırlık süresi vermesi gerektiğini söylüyor. Şüphesiz ki bu iyi bir tavsiye. Ama bugün

birçok gazeteci, özellikle de serbest çalışan muhabirler, suç gibi konularda hazırlık yapabilmek

için kendi kişisel zamanlarını kullanmak durumunda. Gazeteciler suç oranı yüksek alanlara,

buralara girişlere ve çıkışlara ve kaynaklarla buluşabilmek için güvenli ve erişime açık yerlere

aşina olmak durumunda.

ABD’de birçok basın örgütü gazetecilerin haberle ilgili çalışmaya başlamadan önce kolluk

kuvvetlerinden birileri ile görüşmesini öneriyor. Criminal Justice Journalists bu alana yeni olan

gazetecilerin kolluk güçlerinden nasıl çalıştıklarına dair bilgi istemesini öneriyor. Bu tür bilgiler

kolluk güçleri arasında yolsuzluğun yaygın olmadığı ülkelerde mümkün olabiliyor. Meksika ve

Filipinler gibi kolluk kuvvetleri arasında yolsuzluğun üst seviyelerde olduğu ülkelerde farklı bir

hesaplama yapmak durumundasınız. Oralarda gazeteciler kolluk güçlerinin suçlularla işbirliği

konusunda dikkatli olmalı. Her bir potansiyel kaynağın empati ya da düşmanlık seviyesini ayrı

ayrı değerlendirmelisiniz.

Kamusal ve özel mülklere giriş, haneye tecavüz ve mahremiyetin ihlali hakkındaki ilgili

kanunları bilin. (Bkz. Bölüm 6 Toplumsal Olaylar ve Çalkantılar) Video ya da ses kaydeden

cihazları hangi belirli koşullar altında kullanıp kullanamayacağınızı bilin. Basın Özgürlüğü için

Muhabirler Komitesi (The Reporters Commitee for Freedom of Press) ABD kanunları ile ilgili

olarak düzenli güncellemeler yayınlıyor. Başka ülkelerde çalışan muhabirler ise, birçoğu mesleği

etkileyen kanunları aktif bir şekilde izleyen ve kamuoyuna duyuran yerel basın örgütlerine

dönebilir. (Bu tür gruplar için bkz EK E – Basın örgütleri, The International Freedom of

Expression Exchange de kapsamlı bir liste tutmakta.) Bazı konular halen çözüme ulaşmış değil,

örneğin ABD’li gazetecilerin kamuya açık olan ancak özel mülkiyette olan alışveriş merkezi gibi

yerlerin içinde haber takip edip edemeyecekleri. ABD ve diğer ülkelerdeki yetkililerin kamuya

duyurulmuş miting ya da konuşmalar gibi olaylarda buralara girişi, kayıt yapmayı ya da her

ikisini birden yasal olarak kısıtlayabileceğini unutmayın. Ayrıca yetkililerin mahkeme

salonlarına, hapishanelere, okullara, havalimanlarına, askeri tesislere, federal binalara, belediye

binalarına ve stadyumlara girişi yasal olarak kısıtlama yetkisi bulunduğunu da aklınızda

tutmalısınız.

Suçla ilgili haber takibi yapan muhabirlerin arabalarında bir acil durum çantası bulundurmaları

iyi olabilir. Bu çantanın içinde yedek kıyafet, kötü hava şartları için giysi, fener ve ilk yardım

seti bulunmalıdır. Tehlikeli bir haberi takip ederken telefonunuzu şarjı tam bir şekilde yanınızda

bulundurun. (Telefonların size düşmanlık eden kişilerce de takip edilebileceğini unutmayın.

Takibi atlatma teknikleri için Bkz. Bölüm 3 Bilgi güvenliği) En az bir editör, muhabirin neyle

ilgili çalıştığını, kaynaklarını ve ne kadar ilerlediğini bilmelidir. Serbest çalışan muhabirler de

bir editörü ya da güvendikleri bir meslektaşlarına bilgi vermelidir.

Potansiyel olarak düşman olabilecek birine yaklaşmanız gerektiğinde, bir meslektaşınız size eşlik

etmeli ya da sizi gözlemeli. İntikam için seçilme ihtimalinizi azaltmak için, tüm kaynaklarınıza,

özellikle de düşmanca kaynaklara, yalnız çalışmadığınızı ve haber takibinizin bir haber kuruluşu

ya da bir meslektaşınız tarafından yakın şekilde takip edildiği mesajını vermelisiniz. Mümkünse

acil durumlarda yardım isteyebileceğiniz üst düzey bir kolluk kuvveti ile ilişki kurun.

Araştırmayı planlamak

Suç ve yolsuzluğu güvenli bir şekilde takip etmek üzerine düşünülmüş şekilde hazırlık ve risk

değerlendirmesi yapmayı gerektirir. (Bkz. Bölüm 2 Risk Değerlendirmesi ve Ona Uygun

Davranmak). Potansiyel olarak tehlikeli bir habere başlamadan önce, daha önce çıkmış haberleri,

kamuya açık belgeleri, mahkeme kayıtlarını dikkatlice inceleyin ve o alanda deneyimli

gazetecilerle ve güvenilir ve bilgili yerel kaynaklarla konuşun. Güvenlikle ilgili meseleler sadece

gazetecinin sorumluluğunda değildir, haberi yayınlamayı düşünen medya kuruluşunun da

sorumluluğundadır. Haber merkezi yöneticileri tesislerini, gazeteciler ve bazı durumlarda

gazetecilerin ailelerini korumak için belirli önlemler üzerine düşünmelidir. Yazılı bir risk

değerlendirmesi yapmak tavsiye edilir. (Bkz. Bölüm 1 – Temel Hazırlık ve Ek G Güvenlik

Değerlendirme Formu) Suça karışmış şüpheliler ya da terör şüphelileri gibi tehlikeli kişilerle

ilgili haber yaparken, gazetecinin kaynaklarının tehlikeye düşmesi durumunda uygulanacak bir

beklenmedik durum planı da risk değerlendirmesine eklenmelidir.

Risk değerlendirmesi en tehlikeli aktörleri ve araştırmadaki en hassas konuları belirlemeli ve

ortaya çıkabilecek riskleri değerlendirmelidir. Buna benzer her araştırmada, yanlış zamanda

yanlış kaynağa sorulacak yanlış bir soru gazeteciyi ya da kaynağını tehlikeye atar. İşe en fazla

güvendiğiniz kaynakla konuşarak başlamayı tercih edebilirsiniz ve buradan kademeli olarak daha

düşmanca olanlara doğru gidebilirsiniz. Sorularınızın araştırmanızın doğasına dair bir fikir

verebileceği konusunda dikkatli olun. Kendinizi ve kaynaklarınızı korumak için, araştırmanızın

açığa vurduğunuz kısımlarınızı kısıtlayın.

Araştırmanın sonuna doğru, gazeteci ve editörü, habere konu olabilecek bir zanlıyla nasıl

iletişime geçilmesi gerektiği ve geçilip geçilmemesi gerektiği konusunda ayrı bir risk

değerlendirmesi yapmaya ihtiyaç duyabilir. Değerlendirme riskin ölçülüp biçilmesi, kişiyle

iletişime geçilmede bir dizi seçenek ve zanlının olası tepkilerine dair bir değerlendirmeyi de

içermelidir. Değerlendirmenin içinde editörünüzle ya da güvendiğiniz meslektaşlarınızla nasıl ve

ne zaman güvenli şekilde irtibata geçeceğinize dair bir protokol de olmalıdır. Bu, e-postadan

telefona, çeşitli yollarla yapılabilir ve güvende mi tehlikede mi olduğunuza dair irtibatta

olduğunuz kişiye bilgi vermenizi sağlayacak basit bir kod içerebilir. Ayrıca editörünüz ve siz

hangi şartlarda araştırmanızı askıya almak ya da bitirmek durumunda kalabileceğinizi de

önceden konuşmalısınız. Sizin ya da kaynaklarınızın tehlikede olduğu bir durumda uygulanacak

bir beklenmedik durum planı da geliştirmelisiniz.

Bilgiyi nasıl kaydettiğiniz ve depoladığınız konusunda dikkatli olun. Defterlerinizde ve

elektronik ortamdaki dosyalarınızda kaynaklarınızın kimliğini korumak için sizin bilebileceğiniz

ama başkalarının kolayca çözemeyeceği kodlama ya da takma isimler kullanmayı

düşünebilirsiniz. Bu, kimlikleri açığa çıktığında hayatları tehlikeye girecek olan muhbirler için

ayrıca önemlidir. İçinde hassas bilgiler olan not defterleri muhakkak güvenceye alınmalı; içinde

çok önemli bilgiler olmayan not defterleri ise üzerinizin aranması durumunda erişilebilecek bir

yerde tutulabilir. Flash bellek kullanımı, güçlü parolalar, uzak yedeklemeler ve başka önlemler

sayesinde elektronik dosyalar daha güvenli hale getirilebilir. (Elektronik verileri güvende

tutmaya dair ayrıntılı bilgi için bkz. Bölüm 3 - Bilgi Güvenliği)

Hasmane kişilerle irtibata geçmek

Suç şüphesi taşıyan kişilerle irtibata geçilip geçilmeyeceği ya da nasıl geçileceği bir dizi koşula

dayanır. Gazeteciler her zaman kolluk kuvvetlerinin durumunu düşünmelidir. Kolluk

kuvvetlerinin zayıf ya da yolsuzluğa bulaşmış olduğu yerlerde gazeteciler her zaman daha

yüksek risk altında olduklarını bilmeli ve ona uygun bir yaklaşım benimsemelidir.

Haberi yapılan kişilerin bulunduğu toplumsal kesim içinde sizin ve çalıştığınız haber

kuruluşunun nasıl algılandığı konusunda dikkatli olun. Saraybosna merkezli Organize Suçlar ve

Yolsuzlukları Haber Yapma Projesi’nden (Organized Crime and Corruption Reporting Project)

Drew Sullivan, 2010 yılında American Journalism Review dergisine gazetecilerin

tarafsızlıklarını ve herkese hikayenin kendi taraflarını anlatma şansı vermek konusundaki

isteklerini göstermek için “ellerinden gelen her şeyi yapmaları gerektiğini” söyledi. ABD

merkezli Ceza Yargılaması Muhabirleri (Criminal Justice Journalists) grubunun 2003 – 2010

yılları arasında hazırladığı “Suç ve Adaleti Haber Yapmak” (Covering Crime and Justice) isimli

rapor için konuşan Bill Wallace “Kaynak olarak kazanmak istediğiniz kişilerle konuşurken,

amansız ama arkadaşça ve açık olun” diyor.

Herhangi bir suç araştırmasında, esas riskin suç örgütleri hakkında haber yapmaktan değil, bu

grupları koruyan resmi yolsuzluk ağından gelebileceğini aklınızda tutun. Dünyanın bir çok

yerinde azami şekilde dikkatli olmak tavsiye edilir. Yolsuzluğu ya da suç figürleri ile herhangi

bir şekilde işbirliğini araştıran gazeteciler özellikle potansiyel olarak düşmanca olabilecek

kaynaklara ve diğer kişilere anlatmak için esas çalıştıkları şeyin üstünü örten bir hikaye

geliştirebilir. Bu hikaye, inandırıcı olmalı ve ayrıca esas araştırılan şeyi ele vermeden onu da

kapsayacak kadar geniş olmalıdır.

Haberin yayınlanmasından hemen önceki süreç genellikle tehlikeli bir süreçtir. Gazeteciler kime,

ne söylediklerine ve ne zaman söylediklerine dikkat etmelidir. Düşmanlık güden ve şiddet

kullanma potansiyeli olan kişiler bir araştırmanın hedefinde olduğunu öğrenirlerse önleyici

olacak şekilde eyleme geçebilirler. 2007’de ABD’li gazeteci Chauncey Bailey, suç teşkil eden

eylemlerle bağı olan yerel bir işletmenin sahibi, şirketinin araştırma altında olduğunu

öğrendikten sonra, Oakland, California’daki ofisinden üç sokak ileride vurularak öldürüldü.

Sorulardan biri, suçla ilişkili olduğundan şüphelenilen kişilere yaklaşmanın güvenli bir yolu olup

olmadığıdır. Kolluk kuvvetlerinin zayıf olduğu yerlerde muhabirler ve editörler bir haberi takip

edip etmemek ya da suça karıştığı iddia edilen kişinin kimliğini açıklayıp açıklamamanın riske

değip değmediği konusunda etik olarak acı veren ama gerçekçi kararlar almalıdır. Potansiyel

olarak düşmanlık güdebilecek bir kişiye yaklaşma kararı verildiyse, editörler önceden haberdar

olmalı ve gazeteciye ya bir meslektaş eşlik etmeli ya da yakınında durup gözlemelidir.

Gazeteciler bu kişiyle iletişim kurarlarken sadece bir muhabirle değil, haberi yayınlayacak bir

medya kuruluşu ile konuştuğu mesajını vermelidir.

Bazı kişiler yüz yüze iletişim kurmak için çok tehlikelidir. Bazı durumlarda kişinin

kendisindense avukatı ile iletişime geçmek öneriler arasındadır. Kişinin kendisi ya da avukatı,

haberin zaten yazılmasının planlandığını ve sizin etik ve yasal nedenlerle kişinin yorumunu

sorduğunuzu anlamalıdır. Savunma avukatının yokluğunda kişi ile telefon, e-posta ya da diğer

yazılı iletişim yolları ile irtibata geçmenin güvenli ve pratik olmadığını değerlendirebilirsiniz.

Fakat bu bile çok tehlikeli olabilir. Editörümüzle bir kişinin iletişime geçmek için çok tehlikeli

olabileceği durumları açık yüreklilikle konuşun. Bir sonraki adıma karar verirken kendinizin ve

kaynaklarınızın güvenliğini göz önünde bulundurun. Bazı durumlarda kamuya açık kaynaklar bir

kişinin reddiyesini ya da görüşünü almak için imkan sunabilir.

Bilgiye erişim

Resmi belge elde etmek araştırmacı gazeteciliğin önemli kısımlarından biridir. Resmi belgelere

gönderme yapmanın getirdiği somut faydalara ek olarak, resmi belgeler muhabirin suça ya da

yolsuzluğa karışmış kişilerin intikam hedef olma riski taşıyan yerel kaynaklardan yorumlara olan

bağımlığı da azaltır. Muhabir ve editörler her bir ülkede geçerli olan kamuya açık bilgilere ilişkin

kanunlar konusunda bilgili olmalıdır. ABD merkezli Yurttaş Gazeteciliği Kanunu Projesi

(Citizen Media Law Project) ABD’deki belediye, bölgesel ve ulusal otoritelerin elinde bulunan

bilgiye erişim konusunda bir dizi tavsiye ve araç öneriyor. Right2INFO.org isimli web sitesi

dünya çapında bilgiye erişim konusundaki kanunlar hakkında belge ve yayınları toparlıyor. Her

ne kadar hükümet verilerine İnternet üzerinden erişim dünyanın sadece bazı yerlerinde mümkün

olsa da, konu hakkında bir takım gelişmeler mümkün oldu. Kenya hükümeti örneğin 2011

yılında bir kamuya açık bilgi veri tabanı yayınladı. Afrika’nın büyük kısmının da dahil olduğu

dünyanın bazı bölgelerinde hükümet verilerine erişim hakkı kanunla korunmaktadır, ancak belirli

bazı kayıtlara ulaşmak için gereken pratik prosedürler ya yoktur ya da net değildir. Bu ülkelerde

gazeteciler bilgiye erişmeden önce yerel uzmanlara ve meslektaşlara fikir danışmalıdır. Dünyada

bir dizi yerel basın örgütü bilgiye erişim kanunlarını ve bilgi edinmek için gereken pratik

prosedürleri inceliyor. (Bkz Ek E Gazetecilik örgütleri listesi. The International Freedom of

Expression Exchange ‘in kapsamlı bir listesi bulunuyor.)

Çünkü bazı ülkelerde belgeleri resmi kanallardan edinmek zor ve birçok gazeteci halen hükümet

verilerine erişmek için kaynaklara ihtiyaç duyuyor. Fakat bir gazeteci kendisine hassas belgeler

iletmiş kaynağın kimliğinin açığa çıkmaması için önlemler almak durumunda. Bir muhabir

örneğin, ilgili belgeyi elde etmek için bir çok kurumu ziyaret ederek kaynak havuzunu

genişletebilir ve yetkililerin ya da diğer kişilerin esas kaynağın izini sürmesini zorlaştırabilir.

Belgenin kullanılışı da riski gazeteciye kaydırabilir. Hükümetlerin ya da suça karışmış kişilerin

hassas malzemelerin ifşasına dair intikam almak için yasal ya da yasal olmayan yollara

başvurabileceğini unutmayın. Tüm dünyada hapsedilen gazetecilerin neredeyse yarısı,

hükümetlerin devlet sırrı olarak nitelediği bilgilere açığa çıkarmanın da dahil olduğu devlete

karşı işlenen cürümlerle suçlanıyor. Bazen birçok ülkede, devlet yetkilileri ile işbirliği içinde

olan suça karışmış kişiler, gazetecilerin suç işlendiğini ortaya koyan belgelerin kaynağını

açıklaması için zor kullanıyor.

İşbirliği için çaba

Gazeteciler tehlikeli haberleri yayınlamak için alternatif yollar buluyor. Orta Asya ve dünyanın

diğer bölgelerinde birçok gazeteci risk teşkil eden haberleri takma isimlerle yayınlıyor. Latin

Amerika’daki medya mecraları haberleri Kolombiya’da bir gazete olan El Espectador’un

kullandığı “Barış ve Adalet birimi” gibi jenerik imzalarla yayınlıyor.

Haber kuruluşları ayrıca tehlikeli konular için bilgi paylaşarak ve haberde tek bir gazetecinin

imzasını kullanmadan aynı anda haberi basarak beraber çalışabiliyor. Egolar, kurumsal

rekabetler, siyasi, etnik ya da dini kimlikler bu tür işbirlikleri arayışlarında kenara bırakılmalı.

Bu yaklaşım riski tek bir gazetecinin üzerinden alıp yayarken, gazetecilerin tehlikeli haberleri

takip etmesinin de yollunu açmak konusunda etkili olduğunu kanıtladı. Kolombiya’da

gazeteciler uyuşturucu trafiği hakkında haberler yayınlayan mecraların yayıncılarına ve

editörlerine karşı gerçekleştirilen bir dizi saldırıdan sonra işbirliği içinde çalışmaya başladı.

Bu saldırıların en bilineni 1986 yılında El Espectador gazetesinin yayıncısı ve genel yayın

yönetmeni olan Guillermo Cano karşı yapılmıştı. Bu suikast için suçlanan Medellin kartelinin

lideri Pablo Escobar oldu. CPJ yönetim kurulu üyesi Maria Teresa Ronderos’un 2010 tarihli bir

CPJ raporunda dediği gibi El Espectador, takip eden aylarda ana rakibi El Tiempo ve diğer

medya mecraları ile ortak şekilde uyuşturucu trafiğinin toplum içindeki uzantılarını takip etmek

için işbirliğine gitti.

Yıllar sonra 2004’te Kolombiya’da basılı yayınların oluşturduğu bir koalisyon, yasa dışı

paramiliter grupların ülkenin piyango sistemine sızması gibi tehlikeli haberler konusunda

beraber çalışmaya başladı. Bu ve diğer araştırmacı gazetecilik konusu haberler, aynı anda 19

Kolombiya gazetesi ve dergisinde yayınlandı. Haftalık haber dergisi Semena, başka bir işbirliği

çabasının liderliğini yaparak, Manizales Projesi’ni başlattı, bu proje gazetecilere yönelik

tehditleri ve gazeteci cinayetlerini araştırıyordu. Kolombiyalı gazetecilere karşı şiddet durmadı,

ancak CPJ verilerine göre artık daha az sıklıkta ve daha az seviyede oluyor.

Organize suçlara karşı durmanın bir diğer yolu da sınırlar ötesi işbirliği. Elli ülkeden üyesi olan,

Washington merkezli Uluslararası Araştırmacı Gazetecilik Konsorsiyumu (International

Consortium of Investigative Journalists) tütün kaçakçılığı ve kara borsa okyanus avcılığı gibi

konularda raporlar hazırlıyor. Belgrad merkezli Araştırmacı Muhabirlik Merkezi – Sırbistan

(Center for Investigative Reporting-Serbia) ve Saraybosna merkezli Organize Suçlar ve

Yolsuzluk Haberleri Projesi (Organized Crime and Corruption Reporting Project) birlikte

çalışarak Sırbistanlı milyoner Miroslav Mišković’in yurt dışındaki varlıklarını ortaya koydu.

Uyarı Sinyalleri

Saraybosna merkezli Organize Suçlar ve Yolsuzluk Haberleri Projesi (Organized Crime and

Corruption Reporting Project) gazetecilerin izlendiklerine dair işaretler konusunda da uyanık

olması gerektiğini söylüyor. (İzlenme ile ilgili daha ayrıntılı öneriler için Bkz. Bölüm 9 –Sürekli

Riskler) Bazı özel güvenlik şirketleri çatışmalı ortam eğitimlerine izlenme kontrolünü de

ekliyor. (Şirketlerin listesi için bkz. Ek B – Güvenlik Eğitimi) İzlendiğini bilmek, muhabirlere ve

editörlere ne yapacaklarına karar vermek konusunda zaman tanır. Seçenekler arasında haberi

takip etmeyi bırakıp bırakmamak, başka muhabirleri, başka haber kuruluşlarını habere dahil

etmek ya da etmemek, konuyu kolluk kuvvetlerine iletmek ya da iletmemek ve onlara güvenilip

güvenilmeyeceği ve gazetecileri ve ailelerinin yerinin değiştirilip değiştirilmemesi de vardır.

Gazeteciler organize suçları ve yolsuzluğu araştırırken kendilerinin ve ailelerinin karşılaşacağı

strese dair olası tepkiler konusunda da uyanık olmalıdır. (Bkz Bölüm 10 – Stres Tepkileri)

6. Toplumsal Olaylar ve Çalkantılar

Askeri çatışmalar dışında kalan suç işlenen olay yerinden, siyasi gösterilere kadar sivil olaylar,

öngörülemez ve tehlikeli koşullar yaratabilir. Gazeteciler kendilerini fiziksel ve yasal riskten

korumak için koruyucu önlemler almak konusunda dikkatli olmalıdır.

Kaza, yangın ve kurtarma olayları

Polis, ambulans görevlileri, itfaiyeciler ve gazeteciler de dahil olmak üzere olay yerine ilk intikal

eden kişilerin birincil sorumluluğu olay yerini kontrol ederek kendini korumak; akmakta olan

trafik, kesilmiş elektrik hatları, yanıcı madde, tehlikeli kimyasal ya da gaz sızıntısı gibi

potansiyel tehlikelere karşı uyanık olmaktır. Diğer durumlarda olduğu gibi, olay yerini

gözleyebileceğiniz ancak kendinizi tehlikeye atmayacağınız ve güvenlik ya da kurtarma

operasyonlarını kesintiye uğratmayacağınız bir mesafede olmalısınız. Foto muhabirleri de benzer

bir yaklaşım sergilemeli, olan biten, kayıt altına alabilecekleri bir mesafede olmalıdır. Yetkililer

genelde olay yerini izleyenleri ve gazetecileri de belli bir mesafede tutmak için olay yerinin

etrafını çevirirler; gazeteci olarak izleyenlerden daha yakın bir pozisyonda olmayı rica

edebilirsiniz ama genelde bunu bir talep olarak iletemezsiniz. Öte yandan yetkililer gazetecilere

olanı biteni görmelerini sağlayacak bir alan sağlamaya teşvik edilmeliler. Bunu sağlayabilmek

için editörler sürekli olarak üst düzey polis ve acil durum yetkilileri ile olay yerine yaklaşabilme

konusunu görüşmeli ve olay yerlerinde haber takibi için karşılıklı olarak üzerine anlaşılan

prensipler belirlenmeli. Polis tarafından konan şeritleri geçmek ya da polisin emirlerine karşı

gelmek gözaltı ile sonuçlanabilir. Hem tonunuzda hem davranışlarınızda saygılı olmak

tutturulacak en iyi yoldur. Acil durumlardaki olay yerlerini ya da kurtarma operasyonlarını takip

eden gazeteciler basın kartlarını her zaman görünür bir şekilde taşımalıdırlar.

Bazen olay yerini takip eden gazetecilerle yetkililer arasında anlaşmazlıklar yaşanabiliyor.

ABD’li muhabir Diane Bukowski, bir polis aracı tarafından takip edilen bir motosikletin karıştığı

ölümlü bir kazayı takip ederken Michiganlı iki polis memuruna engel olmak ve onları tehlikeye

atmaktan suçlu bulundu. Yetkililer Bukowski’nin polis şeridini geçtiğini iddia etti, Bukowski ise

şeridin ötesine geçmediğini ve ölen kişinin fotoğrafını belli bir mesafeden çekmekte olduğunu

söyledi.

Suçla ve terörle ilgili olay yerleri

Şiddet kullanımının dahil olduğu suçlarla ilgili olay yerlerini takip etmek daha zordur. Kendini

korumak yine ilk kuraldır. Bir rehin alma durumunda ya da başka henüz sona ermemiş olan

olayda, kendinizi olayın gelişmesiyle beraber oluşabilecek risklere açık hale getirmemek için

dikkatli olun. Sorulacak sorulardan biri suçu işleyenlerin halen yakınlarda olup olmadığıdır. Bir

terörist saldırı ya da kamuoyunun dikkatini çekmek üzere tasarlanmış başka bir olayda hemen

akabinde olabilecek yeni saldırılara karşı dikkatli olun. CPJ, bir patlamayı takip etmek için olay

yerine gidip hemen arkasından gelen ikinci patlamada ölen ya da yaralanan düzinelerce

gazetecinin durumunu belgeledi. Eğer bir ikinci saldırı ya da çifte saldırı olasılığı varsa, çeperde

kalıp görgü tanıkları ile onlar olay yerinden ayrılırken konuşmayı isteyebilirsiniz.

Mümkün olan her durumda hükümet tarafından verilenler de dahil olmak üzere basın kartlarınızı

olay yerinde görülecek şekilde taşıyın. (Bkz Bölüm 1 Basın Kartları). Yetkililerle tartışma

yaşamaktan kaçının, bu tür durumlarda üst düzey polis memurları ile ilişki kurmak faydalı

olacaktır. (Bkz Bölüm 5 – Temel hazırlıklar) Potansiyel olarak kanıt olabilecek şeylere

dokunmayın, olay yerinden herhangi bir şey almayın.

Şiddet olaylarına tanıklık edenler ya da bu olaylardan sağ kurtulanlar telaşlı, tedirgin ya da

travma geçirmiş olabilir. Gazetecilik & Travma için Dart Merkezi (Dart Center for Journalism &

Trauma) hazırladığı “Gazeteciler ve Trajediler” başlıklı rehberde “Gazeteciler her zaman sağ

kalanlarla konuşmak isteyecektir, ama bunu yaparken hassas olmalı ve ne zaman ve nasıl geri

çekileceklerini bilmeliler.”

Bunun anlamı, her şeyden çok hayatta kalanların gazetecilerle konuşmak isteyip istemediğine ya

da duygularının kayıt altına alınıp alınmamasını isteyip istemediklerine saygı göstermek

anlamına gelir; bu saygıyı göstermek aslında hayatta kalan kişileri gazetecilerin daha çok şeye

erişmesini sağlamaya teşvik eder. Polis ve kurtarma operasyonu yetkilileri de travmatize olmuş

olabilir. O anın polise ya da hayatta kalanlara soru sormak için en iyi ya da tek an olmadığını

aklınızda tutun.

Özel mülkle ilgili haberler

Bir haberin peşinde olduğunuz için özel mülke izinsiz giremezsiniz. Gazeteciler kamuoyuna

duyurulmuş siyasi olaylar ve mitingleri takip ederken özel mülke kısıtlı şekilde girebiliyorlar.

Habere çıkmadan önce kanunları ve yönetmelikleri öğrenin.

ABD’de ve diğer ülkelerde gazeteciler olay yerine intikal eden polisi takip ediyor olsalar bile bir

özel mülke sahibinin ya da mülk sakininin izni olmadan giremezler. ABD merkezli Basın

Özgürlüğü için Muhabirler Komitesi (Reporters Commitee for Freedom of the Press) grubu saha

rehberinde “Muhabirler durdurulmadan içeri girmiş olsalar bile, mülkiyeti ihlalden gözaltına

alınabilirler ve mülk sahipleri onlara dava açarak izinsiz giriş ya da mahremiyetin ihlalinden

tazminat talep edebilir” diyor.

Birçok ülkede genellikle özel mülkiyet kamuya açıksa sizin de girme hakkınız vardır. Ancak

olan bitenin elektronik olarak kayıt altına alınması, basitçe not almanın aksine, halen kısıtlı

olabilir. Kiralık alanları, kamuya ait bir okulun sahası ya da diğer hükümet binalarını da içerdiği

kabul edilen özel mülk içinde meydana gelen siyasi olaylar ve gösteriler gazeteciler ve yetkililer

arasında genellikle tartışma konusu olmuştur. Mahkemeler sıklıkla (park ya da okul gibi kamuya

ait olsalar da) alanın sahiplerinin ya da kiracılarının gazetecilerin ses ve video kaydedici aletler

kullanmamalarını isteme ve gazeteciler buna uymazsa orayı terk etmelerini isteme hakkı

olduğuna hükmediyor.

Alandan çıkmayı reddeden gazeteciler ABD ya da başka bir ülkede özel mülke izinsiz girmekten

dolayı gözaltına alınabilir. Bazı gazeteciler kendilerinden çıkmaları istendiğinde, alanı terk

etmeleri için yeterli zamanın verilmediğini söylüyor. 2010 yılında Alaska Dispatch’in editörü

Tony Hopfinger, ABD Senatosu üyeliği için yarışan ve bir okulun salonunu kampanyası için

kiralayan politikacıya, kamuoyuna ilan edilmiş toplantısı sırasında soru sorduktan sonra özel bir

güvenlik görevlisi tarafından alıkondu ve kelepçelendi. Polis salona geldi kelepçeleri çıkardı ve

Hopfinger’i serbest bıraktı. Hopfinger’e herhangi bir suçlama yöneltilmedi.

Gazeteciler özel mülk içinde ya da yakınında haber takibi yaparken hazırlıklı ve özenli olmalı.

Özel mülk içinde haber takibi yaparken basın kartlarını sürekli görülecek şekilde taşımak

öneriler arasında.

Protesto ve ayaklanmalar

Protestoları ve halkın katıldığı şiddet içeren diğer olayları takip eden gazeteciler tüm taraflardan

genelde aynı anda gelebilecek şekilde fiziksel riskle ve yasal risklerle karşı karşıyadırlar. CPJ

verilerine göre 1992 yılından 2011’e kadar geçen sürede yaklaşık 100 gazeteci sokak

gösterilerini ve diğer benzer olayları takip ederken yaşamını yitirdi. 2011 yılında işle ilgili

ölümlerin neredeyse yüzde 40’ı bu tür haber takipleri sırasında oldu. Bu oran, bugüne kadar CPJ

tarafından kaydedilen en yüksek oran.

Birden bire şiddet olaylarının yaşandığı durumların ortaya çıkabileceği gösterileri takip etmek

için fiziksel olarak formda olmak da önemli bir etken. Hareket kabiliyeti kısıtlı gazeteciler

riskleri önceden değerlendirilmeli. Bulunulan konum için sürekli dikkatli olmak çok önemli,

bunun anlamı hem göstericileri hem polisi ve diğer yetkilileri görebileceğiniz ve iki grup

arasında kalmayacağınız bir gözlem noktası bulmanız anlamına geliyor.

Geçmişte aynı noktada bu tür olayların nasıl yaşandığına bakın. Çıkış noktalarını önceden

belirleyin ve potansiyel olarak şiddet içerebilecek olayları takip ederken takım halinde çalışma

seçeneğini düşünün. Foto muhabiri ve muhabirden oluşan ekipler, kameraman ve ses teknisyeni,

prodüktör ve muhabir ekipleri, gazetecilerin birbirini kollamasına olanak tanır.

Birçok ülkede haber kuruluşları gazetecilere eşlik etmek için özel güvenlik ekipleri tutuyor. 2011

yılında Mısır devrimi sırasında ve sonrasında gazetecilere yönelik saldırıların çokluğu, sivil

kalkışmalar sırasında gazetecilerin karşı karşıya kalabileceği şiddet olaylarının önemini

vurguladı. Gazeteciler ayrıca güvenlik gülerinin ya da protestocuların videolara ve diğer kayıt

malzemelerine bakmak ya da bunlara el koymak istemeleri durumunda geçerli olan ilgili kanun

ve uygulamaları bilmelidir.

Giysiler kalabalığın arasından fark edilir mi olmalı yoksa kalabalığa karışmanıza izin mi vermeli

sorularına da yanıt olacak şekilde dikkatlice seçilmelidir. Uluslararası Gazeteciler Federasyonu

(International Federation of Journalists), kıyafetlerin bol kesimli olmasını ve sentetik malzemeler

alev alabileceği ve çok daha çabuk yanabileceği için doğal malzemelerden yapılmış olmasını

öneriyor. Ayağı uygun şekilde destekleyen, esnek yapıda olan ve kaymayan tabanlı iyi

ayakkabılar da elzemdir.

Kendinizi zarar görmekten koruyun. Gazeteciyi bir futbol sahasındaki hakem gibi

düşünebilirsiniz: Hakem oyunu gözleyebilecek kadar yakın olmalı ancak pozisyonun içine

girmemek için her tür tedbiri almalıdır. Protesto ve ayaklanmaları takip ederken çatışan grupların

arasında ya da kalabalığın ortasında kalmaktan sakının. Kanada Gazetecilik Projesi (Canadian

Journalism Project) web sitesi J-Source’a konuşan İsveçli gazeteci Dominik Barlocher

“Protestocuların yanından yürümeyi” öneriyor. “Taş ya da benzer şeyler atan protestocular bunu

genelde protestocu kitlesinin ortasından yapar ki dönüp kalabalığa karışabilsinler.”

Basın kartınızı görülecek şekilde taşımak ya da taşımamak (yine de istendiğinde gösterilebilecek

bir noktada bulundurmak) sivil ayaklanmaları takip eden kişiler için önemli bir karar.

Barlocher’in J-Source’ta önerdiği gibi bazı durumlarda herhangi bir sivil gibi görünmek ve basın

kartını gözlerden uzak ancak çabuk erişebileceğiniz bir cebinizde tutmak iyi bir fikirdir. Her

durumda gazeteciler protestocularla ya da polisle karıştırılmalarına neden olabilecek giysiler

giymekten kaçınmalıdır.

Bir protestocuyla karıştırılmanın tehlikeli olabileceği durumlarda tüm gazeteciler basın kartlarını

açık bir şekilde göstermelidir. Radyo ve TV muhabirleri ve kayıt cihazı taşıyan tüm diğer

gazetecilerin üzeri PVC kaplanmış bir basın kartı taşımaları hemen hemen her zaman iyidir.

Gösterilerde fırlatılmış herhangi bir şeyi kesinlikle elinize almayın. Sadece ev yapımı bir

patlayıcı ya da alev alabilen bir cihaz olmayabilir, bunu yapmak polisin sizin gösterici

olduğunuzu düşünmesine yol açabilir. Protesto gösterisi ya da benzer bir olayı takip ederken

yanınızda ne bulundurmanı gerektiğine karar verin. Barlocher “etrafa savrulmasına ve özellikle

koşarken size engel olmasını önleyecek... göğsünüzün üzerinden geçen ve belinizin etrafını saran

en az birer sapı bulunan” bir sırt çantası almanızı öneriyor. Sırt çantanızdaki her şey atılabilir

olmalı. Taşınacak malzemeler arasında bir şişe su (tercihen açık bir yan cepte), bir havlu ve

küçük bir ilk yardım kiti bulunmalı. Ancak genelde protestocular da sırt çantası taşıdığı için, sırt

çantası taşımak polisin sizi göstericilerle karıştırmasına neden olabilir.

Uluslararası Gazeteciler Federasyonu’na göre limon ya da diğer turunçgillerden bir meyve

taşımak iyi bir fikir olabilir. Bu meyveler kimyasalların etkilediği cilt bölgesine sıkılarak

madenin nötralize olmasını sağlayabilir. Islak bir havlu göz yaşartıcı gaz ya da Molotof kokteyli

gibi şeylerin etkisinden yüzünüzü koruyabilir. Bir gaz maskesi, yüzücü gözlüğü ya da

endüstriyel gözlükler de sizi göz yaşartıcı gazdan ve biber gazından koruyacaktır. (Göz yaşartıcı

gaz ya da biber gazı kullanılabileceğini düşünüyorsanız kontak lens takmaktan kaçının).

Bıçak darbelerini ya da plastik mermileri durdurmak için tasarlanmış koruyucu hafif yelekler ve

metalle güçlendirilmiş kasketler özellikle kontrol edilemeyen durumlar için tavsiye edilebilir.

Uluslararası Gazeteciler Federasyonu, kameraman ve foto muhabirlerinin istendiğinde

verebilmek için asıl hafıza kartı yerine yedek bir hafıza kartı taşımalarını öneriyor.

Her ne kadar polis bazen gazetecileri uyarı yapmadan gözaltına alıyorsa da, gazeteciler güvenlik

güçlerinden gelen emirlere uymalı. 2008 yılında Minnesota, St. Paul’de Cumhuriyetçilerin

toplantısıyla ilgili bir protestoyu takip eden en az dört gazeteci, gözaltına alınan yüzlerce kişinin

arasındaydı. Polis protestocuları ve olayı takip eden gazetecileri etrafı çitlerle çevrili bir otoparka

doğru kuşatmaya çalıştığı sırada, gazeteciler hiçbir uyarı olmadan gözaltına alındı. Günler sonra,

polis, bir üst geçidin iki tarafını da kapatarak, yüzlerce protestocunun yanı sıra düzinelerce

gazeteciyi de gözaltına aldı.

Gözaltına alınırsanız sakin kalın. Eğer sizi gözaltına alan polise direnmeyi seçerseniz

durumunuzu daha da kötüleştirebilirsiniz. Eğer sesiniz yükseltecekseniz, haber takip eden bir

gazeteci olduğunuzu açıklarken, profesyonel bir tavır takınmak için elinizden gelen her şeyi

yapın. (Sahadaki herhangi bir aktöre duyduğunuz sempati, tartışma dışıdır; her zaman önemli

olan şey, bir gazeteci sahada katılımcı gibi değil gözlemci gibi davranır.) Eğer yetkililer gözaltı

yapmaya karar verdiyse, emirlere uyun ve durumunuzu olan biteni kontrol etmekle yükümlü bir

yetkiliye anlatmanın fırsatlarını kollayın.

7. Doğal Afetler

Depremler, fırtınalar, hortumlar, seller, tsunamiler, siklonlar, muson yağmurları, volkan

patlamaları, yangınlar, heyelanlar ve toprak kaymaları az veya hiç ön belirti olmadan

gerçekleşebilir. İletişim, ulaşım ve enerjide aksamalar ve kesintiler beklenmelidir. Haber vermek

veya bilgi yaymak imkanları da kısıtlı olabilir.

Meslektaşlarla iletişimi sürekli tutmak için yedek önlemler almak esastır. Mesela, yerel baz

istasyonu kuleleri çalışmıyorsa, alıcı verici telsizler gerekli olabilir. Haber merkezleri kendi

muhitlerinde gerçekleşebilecek doğal afet ihtimallerine detaylı bir acil durum planı yaparak

hazırlanmalıdırlar. Denizaşırı ülkelerde veya haber merkezlerinden uzak diğer yerlerde doğal

afetleri takip edecek gazeteciler, yola çıkmadan önce sahadaki güvenlik protokollerini gözden

geçirmelidirler.

Serbest Gazeteciler İçin Riskler

Ani gerçekleşen bir doğal afet, serbest gazeteciler için anlık fırsatlar yaratabilir. Ancak serbest

muhabirler riskleri atlatmak durumunda kalabileceklerinin ve potansiyel sonuçlara tek başlarına

katlanacaklarının bilincinde olmalıdır. Serbest gazetecilerin editörlerle önceden konuşup

yapılabilecek haberler için talebin varlığını garantiye almaları ve bir haber kuruluşunun

sağlayacağı kurumsal desteğin seviyesini belirlemeleri akıllıca olur.

Serbest gazeteciler olay yerine doğru yola çıkmadan önce risk analizi yaparak potansiyel

tehlikeleri tanımlamalı; editörler ve diğer kişilerle iletişim planlarını detaylandırmalı ve birden

çok potansiyel kaçış güzergahı belirlemelidir, (Bkz. Bölüm 2 Risk Değerlendirmesi ve Ina

Uygun Davranmak). Serbest gazeteciler ayrıca olay yerine doğru yola çıkmadan önce ne oranda

sağlık, sakatlık ve hayat sigortasına sahip olduklarını ve poliçelerinin doğal afetleri kapsayıp

kapsamadığını gözden geçirmelidirler. (Bkz. Bölüm 1’deki Sigorta Kapsamı ile ilgili bölüm.)

Haber Merkezi için Planlama

Fırtınalara veya sellere maruz kalabilecek haber merkezlerinde yöneticiler, her fırtınalı mevsim

öncesinde detaylı bir afet durumu planı hazırlamalı ve güncellemelidir. Böyle olayların ender

görüldüğü yerlerdeki editörler ise, acil durum planlarını her sene aynı zamanda güncellemelidir.

Tamamlanan afet planının kağıt çıktısı alınmalı (bir afet anında bilgisayarlar, İnternet ve elektrik

kullanılamayabilir) ve bu, tüm personel tarafından incelenmelidir. Tüm personel kendi

sorumluluklarını ve ne yapmalarının beklendiğini bilmelidir. Acil durum planının herkeste bir

kopyası olmalı ve herkes acil durum ekipmanlarının yerlerini bilmedir.

Uluslararası Gazeteciler Merkezi’nin (International Center for Journalists) Felaket ve Kriz

Haberciliği Kılavuzu'na (Guide to Disaster and Crisis Reporting) göre, afet planı tüm haber

merkezi çalışanları ve sözleşmeli çalışanların sabit telefon numaralarını, cep telefonu

numaralarını ve iş ile kişisel elektronik posta adreslerini ve bunların yanı sıra yakın akrabalarının

iletişim bilgilerini de içermelidir. Planda herkesin ev adreslerinin açıkça işaretlendiği bir

haritanın olması, kimlerin kalp masajı yapma veya diğer acil ilk yardım eğitiminin olduğu ve

kimlerin dört teker çekişli araç sahibi olduğunun yazılması gereklidir. Afete meyilli bölgelerde

yöneticiler birden çok personelin temel ilk yardım bilgisine sahip olmasını sağlamalıdır.

(Personelin güvenliği açısından plan kamuya açık olmamalı ya da kamusal bir alanda

sergilenmemelidir).

Haber toplama ve haber merkezi güvenliği açısından devlet yetkililerinin ve yerel acil durum

personelinin iletişim bilgilerini de ekleyin. Bu bilgilere ulusal, bölgesel ve yerel acil durum

müdahale ve yardım kurumlarınınkilerin yanı sıra bağımsız uzmanlarınki de dahil olmalıdır.

Haber merkezinin acil durumda nasıl çalışacağının talimatları da bulunsun. Eğer acil durum

sırasında personelin sadece kısıtlı bir bölümü haber merkezine ulaşabilirse baskı veya yayın

yapma imkanları olmalı. Yöneticiler çalışanlarını böyle durumlarda almaları gerekecek görevlere

dair eğitmelidirler.

Ulaşım ve Ekipman

Elektrik kesintisi veya bir diğer aksamada kullanılmak üzere hangi çeşit ekipman ve malzemenin

güvenli şekilde saklanabileceğini tüm gazeteciler araştırmalıdır. Jeneratörler, acil durum ışıkları,

piller, yedek pilli alıcı verici telsizler, GPS belirleme aletleri, ilk yardım çantaları ve fazladan ilk

yardım ekipmanı bu stokun dahilinde olmalı. Afete meyilli bölgelerde paketli veya konserve

yiyecek, şişelenmiş içme suyu, portatif karyolalar ve battaniyeler de gerekebilir.

Basın araçlarında ilk yardım çantası içeren acil durum teçhizatı, yol ışıkları ve battaniyeler

bulunmalı. Yöneticiler acil durumda nerelerden araç, iletişim ekipmanı, jeneratörler ve diğer

teçhizatın kiralanabileceğini araştırmalı ve bu iletişim bilgilerini felaket planına eklemelidir.

Uluslararası Gazeteciler Merkezi'ne göre yerel ulaşım hizmeti sağlayıcılarla acil durumda hazır

beklemeleri için anlaşmak da hesaba katılması gereken bir fikirdir.

Haber merkezinde büyük, basılı haritalar olmalı; bunlarda hastanelerin, pediatri klinikleri dahil

olmak üzere acil durum kliniklerinin, sığınakların, ulaştırma merkezlerinin okulların ve kriz

durumunda ailelerin veya göçmenlerin barındırılabileceği binaların yerleri işaretlenmiş olmalıdır.

Somut, topografik haritalar sel baskının muhtemel olduğu rakımı düşük bölgeler gibi tehlikeleri

tanımlamaya yardımcı olmak için el altında bulundurulmalıdır.

Haber merkezinin dijital verileri yedeklenmeli ve ayrı bir yerdeki en az bir veri tabanında

saklanmalıdır. Kağıda basılı önemli verilerin kopyaları alınmalı ve haber merkezinden ayrı bir

yerde saklanmalıdır.

Sahada Güvenlik

Kendinizi tehlikeye atmaktan kaçının. Yoksa sadece acil durum ekiplerine ve meslektaşlarınıza

yük olursunuz. Gazeteciler afet takip ederken en az iki, tercihen üç kişilik ekipler halinde

çalışmalı, ekibin bir elemanı küçük bir ilk yardım çantası taşımalıdır. Su geçirmez teçhizat hazır

bulundurulmalı ve gerektiğinde giyilmelidir. Kan grubunuzu ve alerjilerinizi de içeren iletişim

bilgilerinizi tercihen plastikle kaplanmış bir kart üzerinde, belki boynunuza asarak yanınızda

taşıyın.

Hem muhabirler hem de editörler yol durumu ve diğer seyahat koşullarını gözlem altında tutmalı

ve değişen koşulları birbirlerine mümkün olduğunca bildirmelidirler. Kaçış güzergahlarının

haritaları çıkarılmalı ve gerektikçe yenilenmeli. Bir bölgeye girmenin en iyi yolu çıkmak için de

en iyi yol olmayabilir. Birden çok güzergah ve seyahatte ortaya çıkma olasılığı olan durumlar

üzerine plan yapılmalıdır. Doğal afetler zehirli gaz sızıntılarından hastalıklı sulara dek bir dolu

diğer soruna yol açabilir.

Her zaman çevre koşullarının farkında olun. Ekibin bir üyesi koşullardaki her nevi değişimi

izlemeli ve kaçış stratejilerini idare etmek ve güncellemek ile görevlendirilmelidir. Su yolları

taşabilir, elektrik hatları düşebilir, gaz boruları patlayabilir, yangınlar yayılabilir ve suçlular size

yaklaşabilir. Uluslararası Gazeteciler Federasyonu’nun (International Federation of Journalists)

önerdiği gibi, ayrı düşme ihtimaline karşı ekip elemanları düdük taşımalardır. Doğal afet

sırasında yağma ve diğer suçlar işlenmekteyse özel güvenlik nezaretinde seyahat etmek de

tavsiye edilebilir.

Denizaşırı bir doğal afeti ya da haber merkezinden uzaktaki bir tehlikeli bölgeyi izlemek için

yola çıkan gazetecilerin üzerlerinde GPS cihazları, taşınabilir uydu telefonu ve yerel yayınlar

aksarsa uluslararası yayınları takip etmek için kısa dalga radyo olmalıdır. Vardığınız yerde

yeterli miktarda su, yiyecek ve piliniz (veya iletişim için kullanılacak diğer yedek enerji

alternatifleriniz) olduğundan emin olun.

8. Salgın Hastalıklar ve Kitlesel Felaketler

Orta Afrika'daki Ebola virüsü salgınları, Asya'daki SARS korona virüsü diye de bilinen şiddetli

akut solunum yolu sendromu, tropik bölgelerde ve dünyanın diğer yerlerinde görülen H1N1

virüsü ve Haiti'deki kolera örnekleri habercileri zorlu şekilde sınamış salgın hastalıklardır.

Biyolojik terörizm ve bunun yanı sıra kimyasal ve radyasyon kaynaklı acil durumlar da onları

izleyen gazeteci ve foto muhabirler için ayrı riskler oluştururlar. 7. Bölüm'de anlatıldığı gibi,

serbest muhabirler risklere karşı ne yapacaklarını ve sonuçlarına tek başlarına katlanacaklarını

bilmek durumundadır. Bir salgın hastalığı ya da kitlesel tehlikeyi haberleştirmek isteyen serbest

muhabirin editörlerle önceden konuşup yapılabilecek haberler için talebin varlığını garantiye

almaları ve bir haber organizasyonun sağlayacağı kurumsal desteğin seviyesini belirlemeleri

akıllıca olur.

Temel Hazırlık

Salgın hastalık veya insan kaynaklı sağlığa dair acil durumu haberleştirmeyi düşünen

gazetecilerin sağlık durumları iyi olmalı; bağışıklık sistemleri risk taşıyor olmamalı ve onu hasta

edebilecek halihazırda bir sorunu olmamalı.

Salgın bölgesine doğru yola çıkmadan önce Dünya Sağlık Örgütü'nün Uluslararası Seyahat ve

Sağlık el kitabına ve bölgelere özel yayınlarına, ayrıca ABD Hastalık Kontrol ve Müdahale

Merkezleri'nin Yeni Görülen Bulaşıcı Hastalıklar Bülteni'ne başvurun. Dünya Sağlık Örgütü

belli hastalıklar için kılavuzlar sunar; hastalığın bilimsel arka planını ve bulaşmasını önlemek

için alınacak önlemler açıklar. Örgüt 2005 yılında gazeteciler için gribal enfeksiyon salgını

üzerine dair bir el kitabı yayımladı. Sağlık bültenleri, bölgelere dair güncel bilgiler ve seyahat

kısıtlamaları uluslararası örgütün pek çok dilde hizmet veren İnternet sitesinde bulunabilir.

Dünya Sağlık Örgütü ve ABD Hastalık Kontrol ve Müdahale Merkezleri'nin her biri biyolojik,

kimyasal ve radyoaktif acil durumlara dair bilgi sunar. Bu kaynaklar ve diğerleri herhangi bir

güncelleme için sıklıkla kontrol edilmelidir. Her iki sitede de indirilebilir yayınlar, RSS içerikleri

ve diğer güncel bilgiler gazetecilerin gelişen olaylardan anında bilgi sahibi olabilmeleri için

mevcuttur.

Yola çıkmadan önce bir tıp uzmanına başvurun. Tavsiye edilen aşıları yaptırın ve aşılara etki

etmeleri için gereken süreyi tanıyın (Bkz. 1. Bölüm - Tıbbi Bakım ve Aşılar kısmı.). İlkyardım

çantanızın görev sırasında karşılaşabileceğiniz risklere dair mühimmat ve ilaçları

bulundurduğundan emin olun (Ek A: Yapılacak İşler Listesi'ne bakın). İzin verildiği kadar çok

ilaç bulundurun çünkü yerel kıtlıklar yaşanabilir. Sağlık sigortanızı gözden geçirerek hasta

olmanız durumunda tedaviyi veya, acil sağlık durumunda bölgeden tahliye de dahil olmak üzere,

diğer masrafları karşılayıp karşılamayacağına bakın. Gazeteciler ve diğer kişiler hastalanmaları

durumunda belli bir bölgeye girmekten veya oradan ayrılmaktan men edilebilirler. Bu sizi daha

fazla fiziksel veya psikolojik zarara uğratabilir. Herhangi bir acil, ciddi hastalık durumunun yerel

sağlık hizmetlerinin boyunu aşabileceğini aklınızda tutun ve alternatif planlar yapın.

Kendinizi Korumak İçin

Gazeteciler her zaman şahsi güvenliklerini ön planda tutmalılar. Hiçbir haber hayatınız kadar

değerli değildir ve ölmeniz ya da hastalığa maruz kalmanız durumunda kimseye yararınız olmaz;

zararınız olur.

Sağlıklı olmak ve aşı yaptırmak dahi hasta olmayacağınızı garanti etmez. Dünya Sağlık

Örgütü'nün yıllık olarak güncellenen Uluslararası Seyahat ve Sağlık el kitabının da tavsiye ettiği

üzere, ellerinizi sıklıkla ve hastalığa muhtemelen maruz kaldığınız durumlarda anında yıkayın.

Bu gibi durumlar için mutlaka üzerinizde el antiseptiği bulundurun. Mikroplu olabilecek su ve

yiyeceklerden sakının. Vücut sıvıları, insan derisi, mukoza zarları ve tıbbi atıklarla temas

etmekten sakının.

Söz konusu hastalığın nasıl bulaştığını öğrenin ve gerekli önlemleri alın. Dünya Sağlık Örgütü'ne

göre hastalıklar yedi şekilde yayılabilir: Yiyecek ve su aracılığıyla, sivrisinek gibi hastalık

taşıyıcılarla, hasta hayvanlar üzerinden, toprak, hava veya cinsel temasla veya kan ve vücut

sıvılarıyla temas yoluyla.

Cibinlik altında uyumak, cinsel temastan kaçınmak ve mümkünse kalabalıklardan ya da kapalı

alanlardan sakınmak alınacak önlemler arasındadır.

Belli kitlesel tehlikelerin nasıl yayıldığını öğrenin. ABD Hastalık Kontrol ve Müdahale

Merkezleri'ne göre biyolojik terörizm ve diğer biyolojik tehlikelere şarbon, gıda zehirlenmesi,

Malta humması, veba, çiçek hastalığı, tularemi ve kanamalı ateşler dahil olabilir. Her biyolojik

maddeye has yayılma yolları, belirtiler, önleme yolları ve tedaviler vardır. Diğer kimyasal

maddeler askeri, endüstriyel veya doğal kaynaklar tarafından üretilmiş olabilir. Benzer şekilde,

her kimyasal madde kendine has şekillerde yayılır ve ona göre korunma yolları ve tedavileri

vardır. ABD Hastalık Kontrol ve Müdahale Merkezleri ile ABD Sağlık ve İnsani Hizmetler

Bakanlığı radyasyon kaynaklı acil durumlar hakkında bilgi sunar; bunlara kirli bombaların

etkileri, nükleer patlamalar, nükleer reaktör kazaları ve nakliye kazaları dahildir. Radyasyona

maruz kalmanın kısa dönem ve uzun dönem etkileri vardır; bunlara yıllar sonra kendini

gösterebilecek etkiler dahildir.

He nevi biyolojik, kimyasal veya radyasyon kaynaklı tehdidin bilimsel arka planını öğrenin.

Muhabirleri için 2011 yılında hazırladıkları bir belgede New York Times editörleri şöyle

demişler: “Mesafe demek, bir radyasyon sızıntısına veya diğer radyasyon kaynaklarına fazla

yaklaşmamak demektir. Zaman demek, eğer doz ölçer aletiniz radyasyon algılıyorsa orada

gerektiğinden fazla kalmamak demektir. Belli durumlarda beton veya tuğla binalara sığınarak da

kendinizi koruyabilirsiniz.”

Tehlike hissedilemez olabilir. Bir Geiger sayacı ile Japonya'nın Fukuşima'daki hasarlı nükleer

reaktörünün yakınındaki karantina bölgesine giden Japon gazeteci ve Videonews İnternet

sitesinin kurucusu Tetsuo Jimbo 2011 yılında CNN'e “Radyoaktivite ölçer yükseliyor ama sen

bir şey hissetmiyorsun” dedi ve şöyle devam etti: “Hiçbir koku almıyorsun, sıcaklık

hissetmiyorsun, hiçbir şey hissetmiyorsun. Ve tüm yolculuğun en korkutucu tarafı da bu

aslında.”

Her durumda aşırı dikkatli olmak gerekiyor. Gazeteciler ve diğer kişiler şunu önceden bilmeliler

ki, tehlikenin devam ettiği durumlarda bazı vakalar haberini yapmak için fazla tehlikeli olabilir.

Gazeteciler söz konusu tehdidi ve maddenin muhtemel durumunu ve aynı zamanda koruma

önlemlerini veya gerekebilecek mühimmatı araştırmalılar. Zorlu durumlar için tavsiye edilen

mühimmat listesi çok kapsamlıdır. Zararlı maddelere karşı kullanılacak panzehirler sadece yetkin

tıp uzmanlarından edinilmelidir çünkü bunlar özel ilaçlardır; kullanım alanları kısıtlıdır ve

kullanımları hatırı sayılır oranda risk içerir.

İşvereninizden veya sizi görevlendiren haber kuruluşundan koruyucu ekipman satın almalarını

istemekten çekinmeyin. Aynı zamanda, zorlu durumlarda en iyi önlemlerin ve son model

mühimmatın dahi fayda getirmeyebileceğinin de farkında olun.

9. Sürekli Riskler

Bu kılavuzda tanımlanan risklerin çoğu belli bir göreve dairdir. Ancak baskıcı veya düşman

ortamlarda çalışan eleştirel gazeteciler sıklıkla rutin tacizlere ve sürekli tehditlere maruz kalırlar.

Son on yıllar içerisinde dünya çapında gazeteci cinayetlerinden en çok mesul olan grupları ele

alalım. Teröristler de dahil olmak üzere devlet karşıtı gruplar CPJ araştırmalarına göre gazeteci

cinayetlerinin neredeyse üçte birinden sorumlu. Ancak devlet yetkilileri ve paramiliterlerin da

aralarında bulunduğu devletlerle bağlantılı gruplar da neredeyse aynı oranda gazeteci

cinayetlerinden sorumludur. Bazı ülkelerin gazetecileri kime güveneceklerini bilemez

durumdalar.

Kişisel Güvenlik

Saldırı veya kaçırılma riskiyle yüz yüzeyken çevrenizdekilerin farkında olmak en önemli şeydir.

İş ve mesken binalarında kilit ve alarm düzeni olması, rutinleri değiştirmek ve gidip gelirken

farklı yollar kullanmak pratik güvenlik protokolleri arasında olmalıdır. Ayrıca, araçları kilitli bir

garajda tutmak, araçlarda düzenli olarak patlayıcı araması yapmak ve postayla bomba

yollanmasına karşı tetkik de bunlara dahil edilebilir. Eğer böyle bir durumla karşı karşıyasınız

derhal güvenlik uzmanlarından yardım isteyin (Güvenlik organizasyonlarının bir kısmının listesi

için bkz. Ek B: Güvenlik Eğitimi). Bazı ülkelerde tehdit altında çalışan gazeteciler çelik yelek

giymeyi, silahlı korumalar eşliğinde seyahat etmeyi ve evleriyle işyerlerinin dışında güvenlik

kameraları bulundurmayı tercih ederler. Tüm bu tercihleri yaparken de gazeteciler güvenlik

uzmanlarına danışmalıdır.

Kolombiya'dan Balkan ülkelerine dek bazı ülkelerin devletleri tehdit altındaki gazetecilere silahlı

korumalar sağlayan resmi programlar oluşturmuşlardır. Kolombiya örneğinde, devlet saldırıya

uğramış veya tehdit edilmiş gazetecilere silahlı korumalar, şoför ve zırhlı araç temin eder. Bu

düzenleme külfetli olabilse dahi, tehdit edilen veya saldırı atlatan gazeteciler genelde bunu

kendilerini korumak ve yeni saldırıları bertaraf etmek için gerekli görürler. Eğer mali yükü çok

değilse özel koruma tutmak da bir seçenek olabilir.

Ailenin Güvenliği

Aile fertlerinin tehlikede olduğunu hissetmek var olan en büyük korku olabilir. Ailenizin maruz

kalabileceği riskleri ölçmek saldırganların geçmişteki davranış biçimleriyle mümkün olabilir.

Guatemala'da muhaliflerin aileleri 1970'lerin sonu ve 1980'lerin başında sıklıkla hedef oldular;

Saddam Hüseyin dönemi Irak'ında da durum böyleydi. Bu tarihi arka plan güncel durumlara dair

ipuçları verebilir. Gazeteciler yerel güvenlik uzmanlarına, meslektaşlarına, insan hakları

savunucularına ve diplomatlara da danışmak isteyebilirler.

Facebook veya diğer sosyal medya sitelerine siz veya ailenize dair yüklediğiniz kişisel materyale

dikkat edin. Gözünüzü korkutmak isteyen insanlar İnternet üzerinde sadece size dair her şeyi

değil, ailenize dair içeriği de arayacaklardır. Mesela, ailenizin günlük rutini veya tatil

planlarınıza dair bir şey paylaşmayın. Başka şekilde kamuya açık olmayan fotoğrafları veya ifşa

edici bilgiyi paylaşmamaya dikkat edin. Ailenizden belli bilgileri kendi sosyal ağlarından

kaldırmalarını veya güvenlik ayarlarını yükseltmelerini isteyebilirsiniz. Bazı uzmanlar hassas iş

detaylarını ailenizle paylaşmamanızı önermekteler. Bu mantığa göre, araştırmalarınız üzerine

bilgi sahibi olmayan aile fertleri bilgi temin isteyen saldırganların hedefi olmayacaktır. Buna

karşın, akrabalarınız gene de sizi genel manada dehşete düşürmek veya hassas bir haberin peşini

bırakmanızı sağlamak için hedef alınabilirler. Çocuklarınızın sürekli gözlem altında ve refakatçi

eşliğinde tutulmaları için özel ilgi göstermek tavsiye edilebilir.

Bir süreliğine farklı haberlerle ilgilenmeyi isteyebilirsiniz. Daha esaslı tedbirler dahilinde aile

fertlerinin geçici veya kalıcı olarak mesken değiştirmeleri önerilebilir. Gazeteciler yardımcı

olabilecek CPJ veya diğer uluslararası organizasyonlarla temasa geçmek isteyebilirler.

Takip edilme

Takip edilme pek çok farklı şekilde yapılabilir; gazetecileri eski usul sokakta takip etmeden

elektronik yöntemlerle iz bırakmadan veri yakalamaya dek. İlki genelde kaynakları kısıtlı olan

baskıcı rejimler tarafından tercih edilir; mesela Afrika Boynuzu ülkesi Eritre gibi. İkincisi ise iyi

donanımlı istihbarat operasyonlarını ürpertici şekilde efektif yürütebilen ülkelerce sıklıkla

kullanılır; mesela Çin gibi. Geçtiğimiz on yılın büyük bölümünde Kolombiya istihbarat servisi

ülkenin en önde gelen muhabirlerinin e-postalarını okudu, telefon konuşmalarını dinledi ve

onları takip altında tuttu. Tunus'taki Zeynel Abidin Bin Ali rejimi eleştirel gazetecileri hem

gözlerini korkutmak hem de bilgi toplamak amacıyla sürekli takip altında tuttu.

CPJ başka ülkelerin de gazetecileri fiziksel veya elektronik yöntemlerle takip altında tuttuğunu

belgeledi. Bunlar arasında Afganistan, Angola, Bangladeş, Belarus, Bosna-Hersek, Bolivya,

Burma, Küba, Ekvator Ginesi, İran, Pakistan, Ruanda, Rusya, Sri Lanka, Sudan, Suriye,

Tayland, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan, Vietnam, Yemen ve Zimbabve bulunuyor. Eski

bir ABD Ulusal Güvenlik Ajansı analistinin MSNBC'ye anlattığına göre bu Amerikan casusluk

ajansı 2000'li yıllarda gazetecileri elektronik gözlem altında tuttu.

Gazetecilerin bireysel olarak fiziksel takip altında tutulmaları sıklıkla şiddet içeren saldırıların

habercisi oluyor. Ukrayna İçişleri Bakanlığı yetkilileri, 2000 yılında bir devlet planı dahilinde

kaçırılıp öldürülmeden önce ajanlarının gazeteci Georgy Gongadze'yi izlediklerini kabul ettiler.

Geo TV muhabiri Wali Khan Babar'ın Pakistan'daki meslektaşları CPJ'e 2011 yılında

öldürülmesinden önce takip altında olduğunu söylediler. Babar, arabasını durdurup onu dört kere

başından ve bir kere de boynundan vuran iki saldırgan tarafından katledildi.

Eğer hareketlerinizin, iletişiminizin veya haber materyalinizin üçüncü kişiler tarafından

gözlemlendiğini veya müdahaleye uğradığından endişeliyseniz genel bir değerlendirme yapın.

Üzerinde çalıştığınız konulardan hangileri hassas sayılabilir? Haberciliğinizden rahatsız

olabilecekler kimler? Ne gibi takip yöntemler kullanabilirler? Ajanların sizi takip etmeleri mi

yoksa elektronik izleme yöntemlerinin kullanılması mı daha olası? Risk düzeyini ve muhtemel

takip yöntemlerini belirledikten sonra hareketlerinizi düzenleyebilirsiniz. Bu, düzenli seyahat

rotalarınız dahil olmak üzere profesyonel ve kişisel rutinleriniz çeşitlendirmeyi içerebilir.

Elektronik ortamdaki iletişiminiz için kaynaklarla şifreli olarak görüşmeyi, adınıza kayıtlı

olmayan ve takip edilemez telefonlarla konuşmayı, şifre programları kullanmayı veya güvenli e-

posta veya VPN kullanmayı düşünebilirsiniz (Bkz. Bölüm 3 – Bilgi Güvenliği). Editörlerinizi,

meslektaşlarınızı ve bunların yanında yerel ve uluslararası basın özgürlüğü kurumlarını

durumdan haberdar etmeyi de düşünün. Evinizin veya ofisinizin civarında tanıdık olmayan

kişiler veya araçlara dikkat edin; özellikle de birden çok kez gördüyseniz. Takip edildiğinizin

farkına varmak size riskleri azaltmak için zaman tanıyabilir. Güvendiğiniz birinden sizin ve

potansiyel takipçilerinizin hareketlerini gözlemlemesini istemek takip altında olduğunuzdan

emin olmanın bir yoludur ama hassas prosedürleri en iyi şekilde gerçekleştirecek olanlar eğitimli

uzmanlardır. Bazı özel güvenlik şirketleri gazetecilere sundukları eğitim programlarına takip

edildiğini anlama eğitimini de eklemişlerdir (bkz. Ek B: Güvenlik Eğitimi).

Dayanışma

Yerel gazetecilerin sürekli risk altında bulundukları durumlarda mesleki dayanışma önemlidir.

Böyle ortamlarda gazetecilerin atabileceği en iyi adım belki de önce kendi haber merkezlerinde,

sonra kendi şehir ve bölgelerinde ve nihayetinde ülke çapında örgütlenmek olacaktır. 1989

yılında kurulan Filipinler Araştırmacı Gazetecilik Merkezi (Philippine Center for Investigative

Journalism) veya Kolombiya'nın 1996'da kurulan Özgür Basın Vakfı (Foundation for a Free

Press) gazetecilere karşı saldırıları frenlemek ve her çeşit gazeteciyi bir araya getirmek

bakımından değerli roller üstlendiler. Filipinler merkezi gazeteci cinayetlerinin profilini çıkardı

ve yetkililerin sorumluları adalete teslim etmesi için yapılan baskıya katkıda bulundu. Bu model

2002 yılında ulusal televizyon muhabiri Tim Lopes'in kaçırılıp öldürülmesinin ardından kurulan

Brezilyalı Araştırmacı Gazetecilik Derneği (Brazilian Association for Investigative Reporting)

tarafından da izlendi. Brezilyalı grup basına saldırılar konusunda harekete geçmeleri için

yetkililere baskı yaptı.

Gazeteciler asla Gazetecileri Koruma Komitesi, Paris merkezli Sınır Tanımayan Gazeteciler ve

diğer insan hakları gözlem gruplarıyla temasa geçmekten çekinmemeli (bkz. Ek E: Gazetecilik

Organizasyonları). Uluslararası gruplar tehdit altında çalışan gazetecilerin durumuna dikkat

çekebilir ve ulusal yetkililere tepki vermeleri için baskı yapabilir.

Acil Durum Planları

Sürekli risk altında olan gazetecilerin bir acil durum planı olmalıdır. Bu plan şu iletişim

bilgilerini içermelidir: gazetecinin kendisi, ailesi, editörleri; bunların yanı sıra cevap verecek

devlet yetkilileri, yabancı diplomatlar ve ayrıca hem yerel hem de uluslararası basın özgürlüğü

ve insan hakları organizasyonları.

Plan, gazetecinin editörler ve aile fertleriyle hangi frekanstan ve ne yolla haberleşeceğini

belirtmelidir. Plan gazetecinin anlık bir tehdit durumunu sinyal verebileceği basit bir şifre

içerebilir. Şifreler aynı zamanda gazetecinin önceden belirlenmiş bir konumda buluşmak

istediğini veya başka bir iletişim yöntemine geçmek istediğini söylemek için de kullanılabilir.

Gazeteciyle temasın kesilmesi durumunda editörlerin ve aile fertlerinin harekete geçmeden önce

ne kadar beklemeleri gerektiği planda yer almalıdır. Plan, gazetecinin editörleri ve yakınlarının

yerel, bölgesel ve uluslararası düzeyde iletişim kurabilecekleri veya arayabilecekleri kişi ve

grupların detaylı bir listesini içermelidir.

10. Stres Tepkileri

Travma sonrası stres bozukluğu anormal olaylar karşısında verilecek doğal bir tepkidir. Stres

sadece savaş muhabirlerini değil, acı ve ölüm içeren her trajediyi izlen gazetecileri etkileyebilir.

İdam cezası infazları, kaza kurşunu vakaları, terörist bombalamaları, cinsel saldırı, çocuklara

cinse taciz, ailevi şiddet, intihar vakaları ve zorbalık aşırı strese yol açabilecek haber çeşitleridir.

Travma sonrası stres bozukluğu kendini pek çok biçimde gösterebilir. Stres altındaki kişi durumu

ifade etmek için sadece bir şeyin yolunda gitmediğini veya bir şey daha yapılması gerektiğini

söyleyebilir. İşleri olaylara müdahale etmek değil onları haberleştirmek olan gazeteciler için

insani trajedileri izlemek duygusal bir yük oluşturabilir. Travma kurbanlarıyla röportaj yapan

gazeteciler aslında kendileri de uzmanların dolaylı veya ikincil travma dedikleri durma maruz

kalmış ve onu tecrübe ediyor olabilirler. Fotoğraf ve video editörleri korkunç bir görüntünün

ardından diğeriyle uğraşıyor olmaktan dolayı travma yaşayabilirler. Her düzeyden haber

müdürleri muhabirlerinin ve foto muhabirlerinin yüzleştikleri risklerle başa çıkmalarına yardım

etmenin stresinden dolayı travma yaşayabilirler; özellikle de yaralanma veya ölüm durumlarının

ertesinde.

Stres Belirtileri

Stres belirtileri genelde zor fark edilir. Gazeteci daha endişeli, sinirli, içe kapanık, duyarsız,

moralsiz, üzgün veya sinirli görünebilir ve bu duygular sürekli veya gelip geçici olabilir. Fiziksel

belirtiler arasında uyku veya beslenme düzensizliği, kalp çarpıntısı, terleme, panik ataklar, baş

ağrıları, bulantı veya göğüs ağrıları olabilir. İş ve kişisel ilişkilerde gerilim sıklıkla gözlemlenir.

Alkol veya uyuşturucu bağımlılığı da öyle. Diğer belirtiler arasında işe anormal düzeyde

odaklanma da görülebilir; sanki kişi diğer zorlayıcı tavırlarda olduğu gibi rahatsızlık verici

duygulardan sakınmak istiyormuş gibi.

Travma sonrası stres bozukluğu gazeteciler arasında ne sıklıkta görülür? Alman bilim insanları

Teegen ve Grotwinkel tarafından 2001 yılında Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'da çalışan

gazeteciler arasında gerçekleştirdikleri geniş kapsamlı bir çalışma sonucunda her sekiz

gazeteciden birinden daha çoğuna tekabül eden bir oranda aşırı stres belirtileri veya travma

sonrası stres bozukluğu saptadılar. Kanadalı psikiyatr Anthony Feinstein tarafından 2002 yılında

gerçekleştirilen bir çalışmaya göre savaş muhabirlerinde dörtte bir oranında sürekli olarak aşırı

stres belirtileri gözlemleniyor. Başka araştırmalar gösterdi ki ister gazeteciler arasında isterse

gazeteciler ile amirleri arasında olsun, işyerinde gerçekleşen anlaşmazlıkların travmaya yönelik

kişisel tepkileri biriktirebileceğini gösterdi.

Dart Gazetecilik ve Travma Merkezi İdari Müdürü Bruce Saphiro, 2010 yılında Avustralya'nın

Melbourne şehrindeki bir konuşmasında “Gazeteciler dayanıklı bir kabiledir” dedi ve devam etti:

“Ama biz de itfaiyeciler, polisler, sağlık görevlileri veya askerler kadar psikolojik hasara açığız

ve bu konularda eğitime, psikolojik desteğe ve bilinçli liderliğe ihtiyacımız var.”

Travma sonrası stres bozukluğu 1980 yılında, Vietnam Savaşı gazisi ABD askerleriyle çalışan

doktorlar tarafından teşhis edildi. Bozukluk dahilinde aylar boyunca veya daha da uzun süren

baskın belirtiler görülüyor. Bozukluk aynı zamanda duygusal bakımdan içe kapanıklık veya

duyarsızlık; yoğun korku, öfke, suçluluk, çaresizlik, tehdit algısına karşı hiper teyakkuz, azalan

farkındalık ve şaşkınlık gibi rahatsız edici belirtiler de gösterebilir.

Travma sonrası stres bozukluğu beyindeki nöral ağların birbirleriyle iletişim kurma biçimlerini

daha ileri düzeyde değiştirebilir ve ABD Gaziler Derneği'nin Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Ulusal Merkezi yöneticisi Matthew Friedman'a göre “geçmiş tecrübelerin yüzeye çıkmasına veya

yeniden yaşanmalarına neden olabilir.” Tedavi edilmediği takdirde travma sonrası stres

bozukluğu hipertansiyon gibi bir dizi tıbbi rahatsızlığı tetikleyebilir.

İyi haber ise uzmanların travma sonrası gelişim fenomenini tesis etmiş olmaları. Charlotte

merkezli North Carolina Üniversitesi'nden psikolog Lawrence G. Calhoun 2005 yılında The

Washington Post gazetesine: “Çok zor bir şey ile mücadelenin sonucu olarak gelen olumlu bir

değişiklikten bahsediyoruz” dedi. Travma sonrası gelişim travma yaratan bir tecrübeyi sadece

atlatmayı değil, ondan kendini daha iyi tanıma, başkalarıyla daha iyi ilişkiler yürütme,

meselelerin üzerinden daha iyi gelme ve hayatın kıymetini daha iyi bilme halleriyle daha güçlü

olarak onu geride bırakmayı içerir. North Caroline Üniversitesi araştırmacılarının yazdıklarına

göre: “Büyük hayat krizleriyle yüzleşen insanlar o mücadeleden yeni fırsatların türediğini, daha

önce mevcut olmayan olasılıkların yolunun açıldığını sezerler.”

Kendinize İyi Bakmak

Travmatize olduğunuzun farkına varmak en zor adım olabilir. Pek çok gazetecinin ve askerin

ortak bir yönü her iki grubun hakim kültüründe travma etkilerinin farkına varmayı reddetme

eğilimi olmasıdır. ABD Ordusu Genelkurmay Başkanı General George W. Casey Jr. The New

York Times gazetesine 2009 yılında “Kültürümüzün bunu kabul etmeye hazır olduğuna hala

emin değilim” demiştir. İfade ettiğine göre, “arkadaşlarıyla takılıp bira içmek isteyen” genç bir

ere duygusal stresle başa çıkmanın gereğini anlatmak zor iştir.

Gazetecilerin kendilerine iyi bakmayı öğrenmeleri gerekir. Sadece bir mola vermek çok değerli

olabilir. Bir editöre basitçe farklı bir alanda çalışmaya ihtiyacınız olduğunu söylemek de öyle.

Daha da önemli olabilecek bir şey ise kendinize üzgün olma izni vermek veya kendi

duygularınızı tecrübe etmektir. Bilim uzmanlarına göre düzenli egzersiz stresten kurtulmaya

yardımcı olur. Ulusal Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Merkezi'nin ulusal kurumlarının raporlarına

göre yoga, tai çi, ki gong ve meditasyon gibi zihinsel ve bedensel aktiviteler yararlı olabilir.

Duygularınız ifade etmek de stresten kurtulmanın bir diğer yoludur. Gazetecilerin tecrübelerini

birbirlerine anlatmalarından ancak yarar gelir. Bunun için mekan haber merkezi veya civardaki

bir kafe olabilir. Haber merkezi yöneticileri meslektaşların bu şekilde iletişim kurabilmeleri için

imkan ve mekan yaramaya destek vermelidirler. The Oklahoman gazetesinden Penny Owen,

Dart Merkezi'ne Oklahoma Şehri Federal Binası'nın 1995 yılında bombalanmasının ardından

verdiği bir röportajda “Gerçekten ihtiyacım olan şey arkadaşım olan gazetecilerle zaman geçirip

olan biten her şey hakkında konuşmaktı” dedi. “Bir nefes almaya vaktimiz olduğunda herkes

bombalama olayından öyle usanmıştı ki o büyük sohbeti yapmaya hiç fırsatımız olmadı.” Mekan

neresi olursa olsun, ortam hiç kimsenin kendini yargılanıyor gibi hissetmeyeceği ve gazetecilerin

birbirlerine içlerini dökerken güvende hissedecekleri şekilde olmalıdır.

Bir terapist ile konuşmak da duygusal stres altında olan gazeteciler için bir seçenek olabilir. Dart

Merkezi terapist seçmek için bir kılavuz sunuyor. Pek çok terapist travma sonrası stresi tedavi

etmekte tecrübelidir ve iyi bir danışman bulmak için arkadaşınızdan tavsiye almak genellikle iyi

bir adımdır (Bazı sağlık sigortaları bu masrafları karşılar (Bkz. Bölüm 1’deki Sigorta Kapsamı

kısmı ve Ek C: Sigorta Sağlayıcılar). Bazı kültürler travma sonrası stres bozukluğunu kabul

etmek için daha dirençlidir. Konuya duyarlılığın az olduğu böyle ülkelerde yaşayan gazetecilere

Dart Merkezi İnternet sitesine başvurmaları önerilir.

Sonuç: Önümüzdeki Dünya

Pek çok açıdan bakıldığında, gazetecileri bekleyen tehlikeler geçen yıllar içerisinde değişmedi.

Basına karşı en yaygın ve herkesi tehdit eden saldırılar 2011 yılında, demokratik reformlar talep

eden ayaklanmalar sırasında yaşandı. Mısır'da devlet yetkilileri ve iktidar partisi militanları

hafızalarda yer tutan herhangi başka bir zamandan daha çok gazeteciye daha kısa süre içinde

pervasızca saldırdılar. Farklı yaygın dil grupları için yayın yapan her bir medya kuruluşunda

çalışan çeşitli milletlerden gazetecilerden uğradı veya gözaltına alındı. Geniş kapsamlı şiddet ve

kısıtlamalar gazetecilerin devletleri ve başkalarını hesap verebilir kılmadaki değerli rolünün

önemini vurguladı.

Ancak, teknoloji haberlerin yayılma şeklini hızla değiştiriyor. Belge ifşa etme ağı Wikileaks'in

2010 ve 2011 yıllarında Amerikan diplomatik yazışmalarını yayımlaması bilgi akışındaki global

devrimin işaretiydi. CPJ araştırmaları gösteriyor ki, devletler ve müttefikleri bu akışı kesmek için

agresif hamleler yapıyor. Dünya çapında hapiste olan tüm gazetecilerin yarısı kadarı casusluk ve

devlet sırlarını ifşa gibi devlete karşı işlenen suçlardan dolayı hapsedildiler. Ve risk altında

olanlar habercilik işinin değişen doğasını yansıtıyor: herhangi bir zamanda parmaklıklar

ardındaki gazetecilerin yarsısı kadarı ağırlıkla İnternet gazetecileri ve bunların yarısı kadarı

serbest gazeteciler. Her yıl bu oranlar daha da artıyor. Yeni İnternet medya ağları yükselişte.

Bazıları geleneksel haber ağlarının modelindeyken diğerleri gazetecileri bir serbest muhabirler

ağı şeklinde bir araya getiriyor. İkinci kategorideki gazeteciler sıklıkla sigorta ve hukuki destek

gibi kadrolu gazetecilerin uzun süredir sahip oldukları kurumsal destekten mahrum olarak

çalışıyor. Bu değişen ve tehlikeli iklimde bazı basit prensipler sizi yönlendirmeli: Güvenlik

meselelerinin tam olarak farkında olun; güvenliğiniz en ön planda olsun; her görevden önce

kendinizi buna hazırlayın; sahadaki diğer gazetecilere yardımcı olun ve görevden önce, görev

sırasında ve görevden sonra kendinize dikkat edin.

Ek A: Yapılacak İşler Listesi

Kişisel Ekipman

Gazeteciler, spesifik ihtiyaçlara ve muhtemel zorluklara bağlı olarak aşağıdaki listeden ögeler

seçmeyi gözden geçirmeli ve faydalı olabilecek diğer ekipmanlar üzerinde stratejik şekilde

düşünmeli. Pek çok haber kuruluşu evde, ofiste ya da kişisel veya kurumsal araçlarda hazır bir

acil durum çantası bulundurmayı öneriyor.

Üstünüzde veya ekipmanınız dahilinde:

• Cüzdanınızda bir kan bağışı kartı veya eğer bir çatışma bölgesindeyseniz; boynunuza asılacak,

PVC kaplı, kan grubunuz ve alerjilerinizi açık şekilde belirten bir kart;

• Özel hazırlanmış olabilecek keselerde veya gizli bölmeli eşyalarda iyi saklanmış, geçerli ve

muhtemelen farklı para birimlerinde nakit;

• En azından bir adet kolay yenilenebilir fotoğraflı kimlik içeren, gözden çıkarılabilecek bir sahte

cüzdan;

• Pasaport veya seyahat dokümanları, aşı karnesi;

• Farklı yerlerde taşımak üzere, her seyahat belgesinin iki fotokopisi;

• ve fazladan pasaport boyutunda vesikalık fotoğraflar.

Aracınızda:

• El feneri, işaret fişeği veya acil durum ışığı;

• Işık yansıtan güvenlik yeleği;

• Bölgenin haritaları;

• Battaniyeler;

• İçme suyu;

• Temel araç gereç takımı;

• ve şişirilmiş yedek lastik ile kriko.

Çantanızda:

• Yeterli miktarda reçeteli ilaç;

• Sıtmaya karşı ilaç;

• Yedekleriyle birlikte numaralı gözlükler ve kontak lensler;

• Kontak lens sıvısı ve saklama kutusu;

• Güneş gözlüğü;

• Kalemler ve defterler;

• Dijital ses kayıt cihazı veya dijital kamera;

• Cep telefonu;

• Dizüstü bilgisayar;

• Prize takılan şarj cihazlarının yanında araç çakmağına takılan şarj cihazları;

• Yedek piller;

• Haber merkezi kadrosunun PVC kaplı iletişim bilgileri;

• ve herhangi bir risk analizi veya felaket planı.

Bavulunuzda:

• Su şişesi;

• Su dezenfekte edici veya eğer dışkı ile kirlenmiş olabileceği bir bölgedeyseniz; su filtresi;

• Küçük el feneri veya başa takılan fener;

• Yedek piller;

• Uygun elektrik adaptörleri, kablolar ve kulaklık;

• Kuru gıda;

• Yağmur veya soğuk hava ekipmanı;

• Battaniye;

• Şapka;

• Eldiven;

• Yedek giysiler;

• Havlu ve temel tuvalet malzemesi;

• El dezenfektanı;

• Islak mendil;

• Güneş losyonu;

• Böcek kovucu;

• El ve ayak ısıtıcıları;

• İyi donanmış ilkyardım çantası;

• Ayak mantarı kremi;

• Prezervatif veya diğer doğum kontrol ürünleri;

• Tampon veya hijyenik ped;

• ve ağzı fermuarlı torbalar.

Ne Olur Ne Olmaz Diye:

• Cep çakısı veya cepte taşınabilir araç gereç;

• Güneş yağı;

• Cibinlik;

• Naylon torbalar;

• Lastik bantlar;

• Plastik kelepçeler;

• Sicim veya tel;

• İz bırakmayan cinsten koli bandı, veya bir diğer güçlü yapışkan bant;

• Güderi;

• ve ekipman temizlemek için toz fırçası.

• Bazı durumlarda dürbün bulundurmak tavsiye edilebilir ama yetkililerin sizden şüphelenmesini

sağlayabileceğini bilin.

İlkyardım Çantaları

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre bir ilkyardım çantası aşağıdakileri içerebilir. Gazeteciler her

görevin kendine has gereksinimlerine göre bu listenin ögelerinden bazılarını seçebilir veya

uygun olan yenilerini bunlara ekleyebilirler:

• Yapışkan bant;

• Antiseptik temizleyici;

• Bandajlar;

• Yatıştırıcı göz damlası;

• Böcek kovucu ve ısırık tedavi maddesi;

• Antihistaminik krem veya tabletler;

• Burun dekonjestanı;

• Oral rehidrasyon tuzları;

• Makas ve çengelli iğneler;

• Basit ağrı kesici;

• Steril gazlı bez;

• Termometre;

• Kulak tıkacı;

• İshal ilacı;

• Çok çeşitli antibiyotikler;

• Mantar için pudra;

• ve yatıştırıcılar.

Gerekli eğitimi görmüş kişiler bunları da eklemek isteyebilir:

• Acil durum travma bandajları;

• Özel kurşun deliği sargısı;

• Yanık sargısı;

• Alkol veya diğer sterilize edici bezler;

• Kırık tahtaları;

• Turnikeler;

• İlaçlar;

• ve diğer tıbbi ekipman.

Ek B: Güvenlik Eğitimi

Aşağıda yer alan şirketlerin hepsi tamamen ya da kısmen gazeteciler için tasarlanmış çatışmalı

ortam eğitimleri veriyor.

AKE Ltd. (AKE Ltd. Şti.)

www.akegroup.com

+44 (0) 143-226-7111

Birleşik Krallık merkezli AKE gazetecilere çatışmalı ortam eğitimi vermeye başlayan ilk özel

şirkettir. Kurslar pratik senaryolara göre ve gösterimler gazetecilere tehlikeli durumlarla

yüzleşmek için bilgi ve güven sağlamak üzere dizayn edilmiştir.

Centurion Risk Assessment Services (Centurion Risk Değerlendirme Hizmetleri)

http://www.centurionsafety.net

+44 (0) 172-686-2090

Birleşik Krallık merkezli Centurion Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ta kişisel

güvenlik, farkındalık ve acil durum ilkyardımı üzerine odaklanan ve bunların yanı sıra tehlikeli

görevlerde çalışan gazetecilerle ilgili konularda düzenli güvenlik eğitimleri vermektedir.

Chiron Resources (Çiron Kaynaklar)

http://www.chiron-resources.com

+44 (0) 788-060-2426

Birleşik Krallık merkezli Chiron Resources dünyada çok sayıda ülkede İngilizce, Fransızca ve

Arapça dillerinde uzman çatışmalı ortam eğitimi kursları ve diğer güvenlik kursları veriyor.

Global Journalist Security (Global Gazeteci Güvenliği)

http://www.journalistsecurity.net

+1 202-244-0717

Bu raporun başlıca yazarı, CPJ Gazeteci Güvenliği Uzman Danışmanı Frank Smyth tarafından

2011 yılında kurulan Global Gazeteci Güvenliği'nin verdiği eğitimler cinsel saldırı, dijital

güvenlik ve organize suçlar gibi askeri ve sivil vakaları konu alıyor.

Objective Travel Safety Ltd. (Objektif Seyahat Güvenliği Ltd. Şti.)

http://www.objectiveteam.com

+44 (0) 178-889-9029

Birleşik Krallık merkezli Objektif Seyahat Güvenliği her ay bir dizi güvenlik eğitimi kursları

veriyor. Bunlar arasında tıbbi acil durumları haberleştirmek, doğal felaketler sırasında hayatta

kalmak, kaçırılmaktan sakınmak, güvenlik noktalarında pazarlık, bubi tuzağı farkındalığı ve

travmatik stres ile başa çıkmak bulunuyor.

Pilgrims Group (Seyyahlar Grubu)

http://www.pilgrimsgroup.com

+44 (0) 844-788-0180

+44 (0) 148-322-8778

Pilgrims Group, Birleşik Krallık merkezli bir eğitim, danışmanlık ve istihbarat firmasıdır. Bu

grup çatışmalı ortam eğitiminin yanı sıra çelik yelek ve güvenlik personeli de sağlar. Grup aynı

zamanda New York ve diğer lokasyonlarda yoğunlaştırılmış güvenlik kursları vermektedir.

Tor International (Uluslararası Tor)

http://www.torinternational.com/

+44 (0) 193 287 9879

+212-452-0909

Birleşik Krallık merkezli Tor International çatışmalı ortam eğitimi ile çelik yelek, tıbbi alet

setleri, iletişim ekipmanı ve zırhlı veya diğer tarz araç temininin yanı sıra risk değerlendirme ve

yönetme hizmeti de sunuyor.

TYR-Solutions (TYR-Çözümleri)

http://www.tyr-solutions.com

+44 (0) 20-3239-5257

TYR-Solutions Birleşik Krallık merkezli; güvenlik ve sağlık eğitimi, risk ve kriz yönetimi

hizmetleri, iletişim ve izleme eğitimi ve desteği; bunların yanı sıra portatif travma paketleri ve

izleme ekipmanı sağlayan Birleşik Krallık merkezli bir firmadır.

Ek C: Sigorta Sağlayıcılar

Pek çok farklı sigorta sağlayıcı ve aracısı mevcuttur. Aşağıdaki liste sadece gazetecilere ve diğer

tehlike düzeyi yüksek görevler yapanlara sigorta sağlayan firmalar veya grupları içermektedir.

Gazetecilere birden çok potansiyel tedarikçiyi inceleyip en iyi oranlar ile hizmet almaları tavsiye

edilir.

Banner Financial Group (Banner Finans Grubu)

http://www.bannergroup.com

+44 (0) 199-386-2119

Birleşik Krallık merkezli Banner Financial Group yurtdışında yaşayan veya çalışan kişi veya

gruplara sigorta hizmeti veriyor. Poliçeler savaş veya terörizme dair olabilir ve ölüm ya da

fiziksel yaralanmayı içerebilir.

Bellwood Prestbury

http://www.bellwoodprestbury.com

+44 (0) 124-258-4558

+44 (0) 124-258-8688

Bellwood Prestbury, yurtdışında yaşayan veya çalışan, yüksel risk taşıyan meslekleri olan veya

tehlikeli bölgelerde bulunan kişilere özel teklifler sunan Birleşik Krallık merkezli bir firmadır.

Sigorta kapsamı savaş veya terörizm risklerini ve kaçırılma ve fidye sigortasını içerebilir.

Crisis Insurance (Kriz Sigortası)

http://www.crisis-insurance.co.uk

+44 (0) 143-226-8301

Crisis Insurance, tehlikeli bölgeler veya tehlikeli meslekler için yüksek risk poliçeleri konusunda

uzmanlaşmış, Birleşik Krallık merkezli bir firmadır. Poliçeler kişisel ihtiyaçlara göre

şekillendirilebilir ve kısa ya da uzun dönemli olabilirler.

Reporters Without Borders (Sınır Tanımayan Gazeteciler)

http://en.rsf.org

+33 1 44 83 84 84

Paris merkezli kar amacı gütmeyen kuruluş Sınır Tanımayan Gazeteciler, yurtdışında çatışmalı

olabilecek koşullarda çalışan gazetecilerin ihtiyaçlarına göre şekillenmiş bir sigorta poliçesi

sunuyor. Poliçeler günlük satın alınabilir veya bir yıla kadar uzatılabilir.

Safe Passage International (Uluslararası Güvenli Geçiş)

http://www.spibrokers.com

+1 303-988-9626

+1 800-777-7665

ABD merkezli Safe Passage International hem tüzel kişiliklere hem de kar amacı gütmeyen

kuruluşlara seyahat sigortası sağlıyor. Security First (Önce Güvenlik) planları kapsamında firma,

savaş ve terörizmin yanı sıra kaçırılma, fidye ve şantaj kaynaklı risklere karşı kaza sigortası

sunuyor. Ek planlar kaza sonucu ölüm veya uzuv kaybını da içerebilir.

Ek D: Gazetecilik Kaynakları ve El Kitapları

Dart Center for Journalism & Trauma (Dart Gazetecilik & Travma Merkezi) tavsiye

dokümanları ve kılavuzları

http://dartcenter.org

New York +1 212-854-8056

Seattle +1 206-616-3223

Londra +44 (0) 207-242-3562

Melbourne +61 (0) 41-913-1947

Cakarta +62 217-884-2580

Köln +49 (0) 221-278-0814

Dart Center for Journalism and Trauma, trajedi, felaket ve şiddet üzerine kaliteli ve bilinçli haber

verebilmeleri için gazetecilere gerekli kaynakları ve sağlık bilgisini sunuyor. İnternet sitesinde

travma, gazetecilik ve akıl sağlığı üzerine tavsiye dokümanları, araştırmalar ve makaleler

sunuluyor. Dart, savaş haberciliği ve trajedileri haberleştirmenin getirdiği stres üzerine kılavuz

kitaplar yayımladı.

FAIR Investigative Journalism Manual (FAIR Araştırmacı Gazetecilik Rehberi)

http://www.fairreporters.org/?IJ_manuals

FAIR'in rehberi Afrika'da olduğu gibi zor koşullar altında çalışan araştırmacı gazeteciler için

tasarlanmıştır. Rehber, vaka incelemeleri ve Afrika'daki gazetecilerin gönderdikleri anekdotlar

temel alınarak yazılmıştır.

Frontline Protection of Human Rights Defenders Manuals (Cephe Hattı İnsan Hakları

Savunucularını Koruma Rehberleri)

http://frontlinedefenders.org/resources

Frontline kişisel güvenlik, risk analizi ve planlamaya adanmış bir İnsan Hakları Savunucularını

Koruma Rehberi sunuyor. Rehber aynı zamanda küçültülmüş bir el kitabı olarak da mevcut.

Frontline'ın Tactical Technology Collective (Taktiksel Teknoloji Kolektifi) ile beraber

geliştirdiği Security-in-a-box (Kutulanmış güvenlik) güvenlik rehberi dijital materyalin yanında

yazışmaların korunmasına da yardımcı oluyor.

ICFJ Training Manuals (ICFJ Eğitim Rehberleri)

http://www.icfj.org/Resources/tabid/209/Default.aspx

The International Center for Journalists (Uluslararası Gazeteciler Merkezi) araştırmacı

muhabirlik, etik karar alma, travma, doğal felaketler ve çeşitli özel veya bölgesel konularda bir

rehberler serisi sunuyor. Pek çoğu bedava ve diğerleri ucuz dijital kitaplar halinde mevcut.

IFJ’s Live News Survival Guide (IFJ'in Canlı Haber Hayatta Kalma Kılavuzu)

http://www.hnd.hr/uploads/Journalism_survival_guide2003.pdf

International Federation of Journalists (Uluslararası Gazeteciler Federasyonu) tarafından 2003

yılında yayımlanan kılavuz halen değerli. İçeriği dahilinde çatışmalı ortamlarda çalışmak,

toplumsal isyan ve ayaklanmalar, kaçırılma ve rehin alıma, acil durum tıbbi yardımı ve travmatik

stres bulunuyor.

IWPR Training Manual (IWPR Eğitim Rehberi)

http://iwpr.net/reporting-change-handbook-local-journalists-crisis-areas

Institute for War & Peace Reporting (Savaş & Barış Haberciliği Enstitüsü) tarafından

yayımlanan standart eğitim rehberinin bir bölümü gazeteci güvenliği üzerine. İçerdiği konular

arasında kişisel güvenlik ve durum farkındalığı, aynı zamanda savaş ve felaket bölgelerinde

habercilik de var. IWPR İnternet sitesinde altı dilde mevcut. Enstitü konulara ve bölgelere göre

ayrı kılavuzlar da yayımlıyor.

Reporters Without Borders Handbook for Journalists

Sınır Tanımayan Gazeteciler Gazeteciler için El Kitabı

http://en.rsf.org/handbook-for-journalists-january-17-04-2007,21744.html

2010 yılında güncellenen Gazeteciler için El Kitabı ilkyardım, insani ve kamu sağlığı acil

durumları, seyahat sırasında alınacak sağlık önlemleri ve savaş bölgelerinde habercilik gibi

konulara dair çeşitli konuları içeren kapsamlı bir kılavuz.

SaferMobile A Guide to Mobile Security Risk Assessment

(DahaGüvenliMobil Mobil Güvenlik Risk Değerlendirme Kılavuzu)

https://safermobile.org/resource/mobile-security-risk-assessment-guide/

SaferMobile gazetecilere ve diğer kişilere mobil teknolojiyi daha güvenli şekilde kullanmakta

yardımcı olur. Kılavuz, mobil teknoloji ve iletişim ile alakalı genel güvenlik açıklarını

tanımlayan bir Mobil Risk Kitabı ile başlar.

Small World News Guide to Safely Using Satphones

(Küçük Dünya Haberleri Uydu Telefonlarını Güvenli Kullanma Kılavuzu)

http://smallworldnews.tv/Guide/Guide_SatPhone_English.pdf

2012 yılında yayımlanan bu kılavuz baskıcı ülkelerde uydu telefonu kullanımını inceliyor. Fark

edilmeyi önleme ve güvenlik önlemleri dahil olmak üzere en iyi kullanım tarzlarına dair

tavsiyeler sunuyor.

World Health Organization International Travel and Health

(Dünya Sağlık Örgütü Uluslararası Seyahat ve Sağlık)

http://www.who.int/ith/en/index.html

World Health Organization bu kılavuzu ve Seyahat Edenler için Güvenli Yiyecek Kılavuzu gibi

diğerlerini yurtdışında güvenli seyahat edilebilmesi için yayımlıyor. Bu kılavuzlar seyahat için

gerekli aşılar, yiyecek güvenliği ve doğal felaketler misali farklı bölgelerde farklı şartlar altında

sağlık riskleri gibi konuları içeriyorlar. Aynı zamanda iyi donanımlı bir ilkyardım çantasında

olması gerekenlerin tam listesi de var.

Ek E: Gazetecilik Örgütleri

Basın Özgürlüğü Grupları

Adil Soz (Adil Söz)

http://www.adilsoz.kz/en/

+7 7272 911670

Bu Almaata merkezli organizasyon gazetecilere hukuki destek sağlıyor ve Kazakistan'daki basın

özgürlüğü ihlallerini belgeliyor.

Andean Foundation for Media Observation & Study (Andean Medya Gözlem &Araştırma Vakfı)

http://www.fundamedios.org

+593 2 2461622

Fundamedios olarak da bilinen bu Quito merkezli grup Ekvator Cumhuriyeti'ndeki basın

özgürlüğü ihlallerini belgeliyor ve devlet baskısına muhalefet ediyor.

Article 19 (Madde 19)

http://www.article19.org

+ 44 (0) 20 7324-2500

1987 yılında kurulan Madde 19 sansüre karşı mücadele ediyor, muhalif sesleri koruyor ve onları

susturmaya çalışan kanunlara ve uygulamalara karşı kampanyalar düzenliyor.

Committee to Protect Journalists (Gazetecileri Koruma Komitesi)

http://www.cpj.org

+1 212-465-1004

Bu kılavuzun yayımcısı olan CPJ gazetecilerin misilleme korkusu olmadan haber yapabilme

haklarını koruyan bağımsız, kar amacı gütmeyen bir basın özgürlüğü organizasyonudur.

Organizasyon dünya çapında tehdit altında ve hapis gazetecilerin haklarını gözetir ve savunur;

her yıl yüzlerce basın özgürlüğü ihlalini belgeler ve her ülkenin basın özgürlüğü koşullarını

haberleştirir.

Foundation for a Free Press (Fundacion para la Libertad de Prensa) (Özgür Bir Basın Vakfı)

http://www.flip.org.co

+57 1-400-9677

FLIP olarak da bilinen Bogota merkezli organizasyon uyarı ve koruma ağı üzerinden

Kolombiya'daki basın özgürlüğü ve gazeteci güvenliğini gözlemler. FLIP aynı zamanda saldırı

ve darba maruz kalan veya stres sorunu olan gazetecilere bedava danışmanlık sunar.

Freedom Fund for Filipino Journalists (Filipinli Gazetecileri için Özgürlük Fonu)

http://www.cmfr-phil.org/flagship-programs/freedom-watch/freedom-fund-for-filipino-

journalists

+63 2 894 - 1314

FFFJ, ülkenin Center for Media Freedom & Responsibility (Medya Özgürlüğü & Sorumluluğu

Merkezi) kurumu tarafından 2003 yılında gazeteci Edgar Damalerio'nun öldürülmesinin ardından

kurulmuştur. FFFJ öldürülen Filipinli gazetecilerin katillerinin adaletin önüne çıkarılmaları için

çalışır.

Independent Media Centre Kurdistan (Kürdistan Bağımsız Medya Merkezi)

http://www.imckiraq.blogspot.com

+964 0770 86 42 653

Kürdistan'daki Bağımsız Medya Merkezi gazetecilere eğitim ve medya organizasyonlarına

danışmanlık hizmeti sunar. Verdiği kurslara hem yerinde hem de Irak'ın her yerinden katılımcılar

için İnternet üzerinden erişilebilir.

Institute for Reporters’ Freedom and Safety (Muhabirlerin Özgürlüğü ve Güvenliği Enstitüsü)

http://www.irfs.az

+994 12 418 0334

Azerbaycan'ın Bakü şehrindeki enstitü basın özgürlüğü ihlallerini belgeler ve gazetecilerin haber

verme özgürlüğünü savunur.

International Federation of Journalists (Uluslararası Gazeteciler Federasyonu)

www.ifj.org

Avrupa: +322-235-2200

Asya - Pasifik: +6 129-333-0999

Afrika: +22 133-867-9586

Brüksel merkezli IFJ farklı ülkelerdeki gazeteci sendikalarının oluşturduğu bir federasyondur ve

dünyanın en büyük gazeteci organizasyonudur. IFJ basın özgürlüğü üzerinden insan hakları,

ifade özgürlüğü ve demokrasiyi destekler.

International Freedom of Expression Exchange (Uluslararası İfade Özgürlüğü Ağı)

http://www.ifex.org

+1 416-515-9622

IFEX basın özgürlüğü grupları tarafından oluşturulan, basın özgürlüğü ihlali haberlerini yayan

ve ifade özgürlüğünü destekleyen kampanyalar organize eden global bir konsorsiyumdur.

International Press Institute (Uluslararası Basın Enstitüsü)

http://www.freemedia.at

+43 1 512-9011

Viyana merkezli IPI, basın özgürlüğüne yönelik tehditlere dair farkındalık uyandırmak ve

bağımsız gazeteciliği desteklemekle ilgilenen profesyonel medya çalışanlarında oluşan global bir

ağdır. Bu grup haberciliği yüzünden hedef olan gazetecilere dair vakaları takip eder ve global

çapta ülkelerin basın özgürlüğü değerlendirmelerini yapar.

Instituto Prensa y Sociedad (Basın ve Toplum Enstitüsü)

http://www.ipys.org

+51 1 2474465

Bu Perulu basın özgürlüğü grubu basın özgürlüğü ihlallerini belgeler ve tehdit altındaki

gazetecileri savunur.

Journalistic Freedoms Observatory (Gazetecilik Özgürlükleri Gözlemevi)

http://www.jfoiraq.org

+964 0047 97 101 186

Iraklı profesyonel medya çalışanlarının oluşturduğu Bağdat merkezli JFO Irak'taki basın

özgürlüğü ihlallerinin kurbanlarına hukuki destek sağlar ve gazetecilik güvenliği konusunda

farkındalık yaratmaya çalışır.

Journaliste en Danger (Tehlikedeki Gazeteci)

http://www.jed-afrique.org/en

+243 81 71 50 157

Bu Kinşasa merkezli organizasyon Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve diğer Orta Afrika

ülkelerinde basın özgürlüğünü savunur.

Media Institute of Southern Africa (Güney Afrika Medya Enstitüsü)

http://www.misa.org

+264 61 232975

1992 yılının Eylül ayında kurulan Nambiya merkezli enstitü özgür, bağımsız ve çoğulcu

medyayı savunur.

Pakistan Federal Union of Journalists (Pakistan Federal Gazeteciler Birliği)

http://pfuj.pk

+92 051-287-0220-1

1950 yılında kurulan PFUJ Güney Asya'nın en eski basın özgürlüğü organizasyonları

arasındadır. Korunma ve ekonomik iyileşme amacıyla kurulan PFUJ ilkesine göre “üyelerinin

kaliteli işçilik ve yüksek bir ahlak standardını idame ettirmesini arzular ve onları buna teşvik

eder.”

Reporters Committee for Freedom of the Press (Basının Özgürlüğü için Muhabirler Komitesi)

http://www.rcfp.org

+1 800-336-4243

+1 703-807-2100

Amerika Birleşik Devletleri merkezli RCFP organizasyonu, ABD dahilinde çalışan gazetecilere

hizmet vermek ve ifade özgürlüğü ile özgür basını savunmak amacındadır. Bu grup gazetecilere,

akademisyenlere ve devlet yetkililerine kaynaklar sağlar ve bilginin özgürlüğü taleplerini

destekler.

Reporters Without Borders (Sınır Tanımayan Gazeteciler)

http://en.rsf.org

rsf@rsf.org

+33 1 44 83 84 84

Sınır Tanımayan Gazeteciler dünya çapında tehdit edilen veya hapsedilen gazetecileri savunan,

Paris merkezli bir basın özgürlüğü organizasyonudur. Bu grup gazeteci güvenliği meseleleri

üzerine çalışır ve kendi sigorta hizmetini sunar, güvenlik ekipmanı ödünç verir ve bir güvenlik el

kitabı yayımlar.

Southeast Asian Press Alliance (Güneydoğu Asyalı Basın İttifakı)

http://www.seapabkk.org

+66 2-2435579

The Southeast Asian Press Alliance Güneydoğu Asya'da basın özgürlüğü için çalışır. 1998

yılında Bangkok'ta kurulmuştur; bağımsız gazetecileri savunma ve koruma amacıyla bir araya

getirir.

World Press Freedom Committee (Dünya Basın Özgürlüğü Komitesi)

http://www.wpfc.org

WPFC uluslararası haber organizasyonlarının oluşturduğu, uluslararası basın özgürlüğünü

savunan bir konsorsiyumdur. Bu grup basın özgürlüğü ihlalleri, sansür ve hakaret yasaları

üzerine araştırmalar yapar ve dünya çapında hapsedilmiş gazetecilerin davaların takip eder.

İnternet Özgürlüğü Cemiyetleri & Grupları

Electronic Frontier Foundation (Elektronik Hudut Vakfı)

http://www.eff.org

+ 1 415-436-9333

+ 1 202-797-9009

Electronic Frontier Foundation dijital çağda sivil özgürlükleri korumak için savaşır. Avukatlar,

siyaset analistleri, aktivistler ve teknoloji uzmanlarının tecrübelerini bir araya getirerek

genellikle mahkemelerde özgürlük için savaşır; devlet kurumları ve şirketlere dava açar ve

açılmış davalarda savunma yapar.

Privacy International (Uluslararası Mahremiyet)

https://www.privacyinternational.org/

+ 44 (0) 20 7242 2836

Privacy International mahremiyet hakkını dünya çapında savunur, gözlem altında tutulmaya ve

şirketler ile devletlerin özel hayata diğer müdahalelerine karşı savaşır.

Global Voices (Global Sesler)

http://globalvoicesonline.org

Global Voices dünya çapında 500'ün üzerinde blog yazarı ve çevirmenin oluşturduğu sanal bir

cemiyettir; birlikte çalışarak dünyanın her yerinden haberleri yayarlar; normalde uluslararası

medyada duyulmayan seslere yer vermeyi önemserler.

Haber Güvenliği & Destek Organizasyonları

Dart Center for Journalism & Trauma (Dart Gazetecilik & Travma Merkezi)

http://dartcenter.org

New York +1 212-854-8056

Londra +44 (0) 20-7242-3562

Melbourne +61 (0) 41-913-1947

Cakarta +62 21-7884-2580

Köln +49 (0) 221-278-0814

Columbia Üniversitesi'nde bulunan Dart Merkezi şiddet, çatışma ve trajedi üzerine kaliteli ve

etik habercilik için çalışır. Dünya çapında gazetecilere ve haber merkezlerine bir dizi hizmet

sunar.

Free Press Unlimited (Sınırsız Özgür Basın)

http://www.freepressunlimited.org/en

+ 31 35-62-54-300

Free Press Unlimited yerel medyada çalışan profesyonelleri destekler ve her yerdeki insanların

hayatta kalmak ve gelişmek için ihtiyaçları olan bilgiye erişimlerinin olmasını sağlamaya çalışır.

International News Safety Institute (Uluslararası Haber Güvenliği Enstitüsü)

www.newssafety.org

+44 776-681-4274

+44 773-470-9267

INSI tehlikeli ortamlarda gazeteci güvenliği için çalışan haber organizasyonları ve destek

gruplarının bir koalisyonudur. Bu grup dünya çapında gazetecilere güvenlik eğitimi verir ve

politikacıları, haber organizasyonlarını ve orduları gazeteci güvenliği konusunda eğitir. CPJ bu

koalisyonun bir üyesidir.

International Women’s Media Foundation (Kadınların Uluslararası Medya Vakfı)

http://iwmf.org

+1 202-496-1992

International Women’s Media Foundation basın özgürlüğünü daha ileriye taşımanın bir yolu

olarak dünya çapında medyada kadınların konumlarını güçlendirmeye adanmış global bir ağdır.

The Rory Peck Trust (Rory Peck Vakfı)

http://www.rorypecktrust.org

+ 44 (0) 20-3219-7860

Rory Peck Trust ihtiyaç duyduklarında serbest habercileri ve ailelerini dünya çapında destekler

ve güvenlik eğitimi vermek gibi çabalarla refahlarına ve selametlerine destekte bulunur.

Profesyonel Eğitim Kuruluşları

Institute for War and Peace Reporting (Savaş & Barış Haberciliği Enstitüsü)

www.iwpr.net

+44 (0) 207-831-1030

IWPR çatışmaların ön saflarındaki gazeteciler ve medya çalışanlarıyla çalışarak onların

habercilik kabiliyetlerini güçlendirmeye ve kamusal söylem ve tartışmaları destekleyerek insan

hakları konularında farkındalık yaratmaya çalışır.

International Center for Journalists (Uluslararası Gazeteciler Merkezi)

www.icfj.org

+1 202-737-3700

ICFJ öğretim, eğitim ve burslar vasıtasıyla bağımsız gazeteciliği dünya çapında destekler. Aynı

zamanda İnternet üzerinde bulunabilen çok sayıda gazetecilik becerileri ve etik üzerine el kitabı

mevcuttur.

Poynter Institute (Poynter Enstitüsü)

http://www.poynter.org

+1 727-821-9494

Poynter Enstitüsü gazetecilik değerleri ve pratiği üzerine seminerler, kişisel dersler ve İnternet

üzerinden kurslar sunan; kar amacı gütmeyen bir eğitim enstitüsüdür. NewsU adlı İnternet

üzerinden eğitim programı sayesinde Ponyter'in kaynakları dünyadaki tüm gazetecilere açıktır.

Tactical Technology Collective (Taktiksel Teknoloji Kolektifi)

http://www.tacticaltech.org/protect

+493 060 961816

+918 041 531129

Temel olarak hak savunucularına hitap etse de Tactical Tech bağımsız gazetecilere de bilgi

güvenliği riskleri ve çözümleri üzerine güncel tavsiye ve kaynaklar sunuyor.

Araştırmacı Gazetecilik Grupları

Associacao Brasiliera de Jornalismo Investigativo (Brezilyalı Araştırmacı Gazeteciler Derneği)

http://www.abraji.org.br

+55 (11) 3159-0344

Abraji adıyla da bilinen grup gazetecilerin profesyonel gelişimine, özellikle de araştırmacı

muhabirlikle alakalı olarak İnternet üzerinden paylaşım tavsiyeleri ve teknikleri üzerine

yoğunlaşır. Abarji Brezilya'da bilginin özgürlüğü için mücadele eder ve gazeteciler ile

gazetecilik öğrencilerine hem yerinden hem de İnternet üzerinden kurslar verir.

Arab Reporters for Investigative Journalism (Araştırmacı Gazetecilik için Arap Muhabirler)

http://www.arij.net

ARIJ araştırmacı projelere eğitim ve fon desteği sunarak Orta Doğu'da bağımsız gazeteciliği

destekler. ARIJ araştırmacı habercilik için seyahat masraflarını öder, veri tabanlarına erişim ve

hukuki takip sağlar.

Bureau of Investigative Journalism (Araştırmacı Gazetecilik Bürosu)

http://www.thebureauinvestigates.com

+44 (0) 796-946-6285

Birleşik Krallık merkezli Büro diğer haber organları için kaliteli ve derinlikli raporlar üreterek

özgün araştırmacı gazeteciliği destekler. Raporları ulusal ve uluslararası yolsuzluk ve şeffaflık

konuları üzerine yoğunlaşır.

Centro de Investigacion Periodistica (Gazetecilik Araştırma Merkezi)

http://www.ciperchile.cl

+56 2 638-2629

CIPER bağımsız, kar amacı gütmeyen, Şili'de araştırmacı muhabirliği geliştirmek isteyen bir

organizasyondur. Bu grup Şili kanunlarını ve profesyonel habercilik tekniklerini kullanarak

devlet dökümanlarının ve bilginin halka açık olmasını sağlamaya yoğunlaşır.

Centro Periodismo Digital (Dijital Gazetecilik Merkezi)

http://www.centroperiodismodigital.org

+52 3 268-8888

Guadalajara Üniversitesi'nin Dijital Gazetecilik Eğitim Merkezi gazetecilerin yeni medya ile

çalışmayı öğrenmelerini destekler ve aynı zamanda yurttaş gazetecilerin eğitimine destek verir.

Kurslar ve çalıştayların yanında derslikte eğitim ve İnternet üzerinden kaynaklar sunar.

European Fund for Investigative Journalism (Avrupa Araştırmacı Gazetecilik Fonu)

http://www.journalismfund.eu

+45 4082-2168

Bu fon uluslararası araştırmacı gazetecilik yapan ya da başla ülkelerdeki gazetecilerle işbirliği

yapmaya çalışan gazetecileri destekler. Bu fon gazetecilik araştırmalarını iyileştirmek için eğitim

ve diğer katkılar sunan Pascal Decroos Araştırmacı Gazetecilik Fonu'nun bir projesidir.

Forum for African Investigative Reporters (Afrikalı Araştırmacı Gazetecilik Forumu)

http://www.fairreporters.org

+2711-482-8493

Afrikalı araştırmacı gazetecilerin profesyonel derneği FAIR mesleği ve uygulamalarını

iyileştirmek için çalışır. FAIR veri tabanları, tavsiye dokümanları, rehberler ve bağışlar

sağlarken Afrika'da eğitim eksikliği, düşük ücret ve hayati tehdit yaratan durumlar gibi engellerle

karşılaşan araştırmacı gazetecilere destek olma amacı taşır.

Global Investigative Journalism Network (Global Araştırmacı Gazetecilik Ağı)

http://www.globalinvestigativejournalism.org

Global Investigative Journalism Network 40'ın üzerinde kar amacı gütmeyen organizasyonun bir

araya gelerek oluşturduğu bir organizasyondur; hepsi de araştırmacı veya bilgisayarla alakalı

muhabirlik üzerine yoğunlaşır. Bu ağ, en iyi uygulamaları desteklemek için bölgesel

konferanslar düzenler ve bilginin özgür olmasını amaçlayan yeni grupların kurulmasını

destekler. İnternet sitelerinde üye organizasyonların ve diğer araştırmacı muhabirlik destek

gruplarının geniş bir listesi bulunur.

International Consortium of Investigative Journalists (Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler

Konsorsiyumu)

http://www.publicintegrity.org/investigations/icij

+1 202-446-1300

Washington D.C. merkezli Center for Public Intergrity (Kamusal Dürüstlük Merkezi)

organizasyonunun uluslararası konsorsiyumu ulusal sınırları aşan konularda çalışan araştırmacı

gazeteciler arasında işbirliği için bir forumdur. Konsorsiyum Center for Public Intergrity

tarafından desteklenir ve uluslararası suç ve yolsuzluk haberciliğine yoğunlaşır.

Investigative News Network (Araştırmacı Haberler Ağı)

http://www.investigativenewsnetwork.org

+1 213-290-3466

+1 818-582-3533

The Investigative News Network bir medya denetleme kurumu ve kar amacı gütmeyen

gazetecilik organizasyonlarına destek ağı olarak hizmet verir. Kuzey Amerika'dan 50'nin

üzerinde kar amacı gütmeyen haber organından oluşur.

Investigative Reporters & Editors (Araştırmacı Muhabirler & Editörler)

http://www.ire.org

+1 573-882-2042

IRE, Missouri Gazetecilik Okulu'nda bulunan, kar amacı gütmeyen, araştırmacı gazetecilere

eğitim veren bir organizasyondur. Muhabirlere destek verir ve araştırmacı gazetecilerin haklarını

korurken derinlikli habercilik için yüksek standartları savunur.

Organized Crime and Corruption Reporting Project (Organize Suçlar ve Yolsuzluk Haberciliği

Projesi)

http://reportingproject.net

+387 33-56-0040

OCCRP çok sayıda Doğu Avrupa haber organizasyonunun ve araştırmacı gazetecilik

merkezlerinin ortak bir girişimidir; organize suçlar üzerine araştırmacı habercilik yapılması

amacıyla kaynak ve güvenlik tavsiyeleri paylaşmak üzere tasarlanmıştır.

Philippine Center for Investigative Journalism (Filipin Araştırmacı Gazetecilik Merkezi)

http://www.pcij.org

+63 2 431-9204

Philippine Center for Investigative Journalism Filipinler'de araştırmacı muhabirliği destekler.

Merkez hem Filipinler'de hem de Güneydoğu Asya'daki diğer her yerde gazetecilere kurslar

sunar.

ProPublica

http://www.propublica.org

info@propublica.org

+1 212-514-5250

ProPublica ABD merkezli bir haber merkezidir; yetkilerin kötüye kullanımları üzerine

araştırmacı gazetecilik yapar. Bu grup özellikle ahlaki etkisi olacağına inandığı haberler üzerine

yoğunlaşır ve haberleriyle pozitif reformlar tetiklemeye çalışır.

Publica

http://www.apublica.org

Publica Brezilya'nın ilk kar amacı gütmeyen araştırmacı gazetecilik merkezidir ve bağımsız

araştırmacı gazeteciliği güçlendirerek gazeteciliği kamu yararı bakımından desteklemeyi

amaçlar. Merkez Brezilya'daki diğer haber organlarıyla çalışır ve uluslararası düzeyde derinlikli

haber projelerini destekler.

SCOOP

http://www.i-scoop.org

SCOOP Doğu ve Güneydoğu Avrupa'daki araştırmacı gazetecilerin oluşturduğu bir ağdır;

uluslararası projeler için ve tecrübelerle fikirlerin paylaşımında işbirliği sağlar. SCOOP 12

ülkede aktiftir ve İnternet sitesi dünyanın her yerindeki araştırmacı gazetecilik merkezlerinin

kapsamlı bir listesini sunar.

Ek F: Diğer Kaynaklar

International Society for Traumatic Stress Studies (Uluslararası Travmatik Stres Araştırmaları

Cemiyeti)

www.istss.org

+1 847-480-9028

The ISTSS travmatik stresin etkilerine dair bilgi paylaşımına ve uzun dönemli etkilerinin

azaltılmasına adanmıştır. İnternet sitesinde araştırmalar ve kaynaklar, eğitim materyalleri ve

travmatik stres ile travma sonrası stres bozukluğuna dair kılavuzlar bulunur.

National Center for Complementary and Alternative Medicine (Ulusal Tamamlayıcı ve

Alternatif Tıp Merkezi)

http://nccam.nih.gov

+1 888-644-6226

NCCAM, ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri'nin bir parçasıdır ve tipik olarak batı tıbbının parçası

sayılmayan uygulamalar ve tedavileri araştırmaya adanmıştır. NCCAM travma ve stres üzerine

bilgi sağlar ve potansiyel olarak etkili olabilecek alternatif tedavileri araştırmanın yanı sıra

sahtekarlık temelli tedavilere dair uyarılılar yapar.

National Institute of Mental Health (Ulusal Akıl Sağlığı Enstitüsü)

www.nimh.nih.gov

+1 866-615-6464

NIMH, ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri'nin bir parçasıdır ve akıl hastalığı ile buna dair hizmetler

üzerine araştırmalar yapıp bilgi sunar. İnternet sitesi travmatik stres de dahil olmak üzere pek

çok akıl hastalığı üzerine bilgi sunar.

RAINN: The Rape, Abuse, & Incest National Network (Ulusal Tecavüz, Taciz ve Ensest Ağı)

http://www.rainn.org

+1 202-544-1034

ABD merkezli bir organizasyon olan RAINN cinsel saldırıdan sakınma, saldırı esnasında hayatta

kalma ve saldırıdan sonra iyileşme üzerine bilgi sunar. Ulusal Cinsel Saldırı Çağrı Merkezi'ne

RAINN İnternet sitesinden veya telefon aracılığıyla ulaşılabilir. Buna ek olarak, İnternet

sitesinde uluslararası kaynakların bir listesi vardır.

U.S. Centers for Disease Control and Prevention (ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri)

http://www.cdc.gov

+1-800-232-4636 (Pazartesi'den Cuma'ya 24 saat aktif, sağlık bilgisi çağrı merkezi)

Bu ABD kurumu sık görülen hastalıklar, rahatsızlıklar ve tedavileri için kamuya açık bir

kaynaktır. CDC İnternet sitesi hasta olma ve hastalıklar, sağlıklı yaşam, güvenlik ve acil durum

müdahalesi ve hastalıklara hazırlıklı olma ve müdahale konularında bilgi sunar.

The World Health Organization (Dünya Sağlık Örgütü)

www.who.int/en

Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler'in kamu sağlığı koludur; global sağlık meselelerini

takip eder ve dünya çapında patlayan salgın hastalıkları izler. Seyahat edecekler için kapsamlı

aşılanma, temizlik ve hastalıktan sakınma kılavuzları sunmanın yanı sıra seyahat uyarıların ve

kısıtlamalarını da bildirir.

Ek G: Habere çıkmadan önce güvenlik durumu değerlendirmesi

Gazetecileri Koruma Komitesi bu şablonu İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün güvenlik

uzmanlarının hazırladığı orijinal içeriği kullanarak geliştirdi. Bu şablon sadece yol gösterme

amaçlıdır. Her gazeteci ve haber kuruluşunun kendine has koşullarda çalıştığı ve bu şablonu

kendilerine göre şekillendirmelerinin gerekebileceği unutulmamalıdır.

1. Görev tanımı

Görevde yer alacak kadrolu elemanların, serbest gazetecilerin ve diğerlerinin (kiralanacak yerel

danışmanlar dahil) seyahat tarihlerini, seyahat programlarını ve isimlerini tanımlayın.

2. Risk analizi

Görevi yerine getirirken karşılaşılabilecek potansiyel güvenlik risklerini tanımlayın.

2.1 Hasmane Özneler

Şahsınızın, ekibinizin veya sizinle temasa geçecek yerel kaynaklarınızın hedef olup takip altına

alınma veya saldırıya uğrama olasılıklarını gözden geçirin. Devlet yetkilileri, organize suç

örgütleri, isyancı gruplar ve düzensiz gruplar da dahil olmak üzere potansiyel hasmane aktörleri

tanımlayın. Daha evvel gerçekleşmiş, muhtemelen bağlantılı olabilecek hasmane hareketler ve

saldırıların size yansıyabilecek etkilerini tanımlayın. 2.2 Bulunduğunuz yere ait riskler

Bulunduğunuz yerden haber yapmaya dair riskleri tanımlayın. Bu riskler dahilinde savaş

çıkması, çatışmaların şiddetlenmesi, alıkonulma, kaçırılma, hasmane yetkilerle temas (sınır

geçmede problemler, kontrol noktaları, tutuklanma, gözaltına alınma), fiziksel veya elektronik

takip altına alınma, hassas bilgilere el konulması veya kötüye kullanılması, sağlık riskleri, çeşitli

ulaşım yöntemlerine dair tehlikeler ve adi suçlar olabilir.

2.3 Yerel kaynakların güvenliği

Sizinle çalışan veya iletişim kuracak insanların (yerel tercümanlar, şoförler, kaynaklar, tanıklar,

vesaire) karşılaşabileceği riskleri tanımlayın. Bunlara dahil olabilecek potansiyel kişileri gözden

geçirin ve daha önce gerçekleşmiş takip, eylem veya saldırı vakalarını da düşünün.

2.4 Araştırma riskleri

İşinizi yapmayla doğrudan alakalı risklerin özellikle üzerinde durun (röportaj yapmak, fotoğraf

çekmek, video kaydetmek, yeni yerlere gitmek, delil niteliği taşıyabilecek belge ve fotoğrafları

temin etmek ve bulundurmak).

2.5 Özgeçmişler

Kendi özgeçmişinizin, ekibinizdekilerin özgeçmişlerinin ve çalıştığınız haber kuruluşunun

profilinin riskleri nasıl artırabileceğini veya azaltabileceğini açıklayın.

2.6 Bilgilerin güvenilirliği

Ekibinizin bölgeye dair en son güvenlik bilgilerine erişimi olup olmadığını, risk analizi için

kullanılan bilgilerin ana kaynağının kim veya ne olduğunu ve eldeki bilginin eski tarihli veya bir

şekilde kısıtlı olma olasılığını açıklayın. 3. Riski en aza indirmek için önerilen yöntemler

Görevi yerine getirmeye dair riskleri en aza indirmek için siz, ekibiniz, haber merkezi ve

diğerleri tarafından alınan tedbirleri tarif edin.

3.1 Konaklama

Bu yolculuk sırasında kalınacak her konumdaki bütün otelleri, misafirhaneleri, özel meskenleri

ve diğer konaklama biçimlerini tanımlayın. Önerilen konaklama biçiminin neden güvenli

sayıldığını açıklayın (Özel güvenlik var mı? Uluslararası çalışanlar tarafından kullanılıyor mu?

Güvenli bir bölgede mi?) Konaklama alanının işler durumda iletişim imkanları olup olmadığını

ekleyin (sabit telefon, İnternet erişimi). Konaklama yerinin iletişim bilgilerini ekleyin.

3.2 Ulaşım Ayarlamaları

Yolculuk için yapılan ulaşım ayarlamalarını tarif edin. Eğer toplu taşıma veya taksi

kullanılacaksa buna dair risklerin var olup olmadığını ve varsa bunlara dair ne yapılacağını

belirtin. Araba kiralıyorsanız şoförün nasıl ve neye göre seçileceğini belirtin. Şoföre dair bilgileri

aşağıdaki Kişiler kısmına yazın.

3.3 İletişim

Şahsınızın veya ekibinizin uluslararası hatlı cep telefonu mu, yerel hatlı cep telefonu mu, uydu

telefonları mı, sabit telefonlar mı ve/ya portatif telsizler mi kullanacağını ve her iletişim yolunun

kullanımından doğacak problemleri tarif edin (Bu problemler dahilinde çeşitli bölgelerde cep

telefonu kullanımında görülebilecek potansiyel aksamaları; uydu telefonu kapsama alanı ve bu

tip telefonları kullanmaktan doğabilecek kanuni veya güvenliğe dair problemler ve telefonların

dinlenmesi olabilir). Ekibinizin düzenli İnternet bağlantısı olup olmayacağını belirtin. Sahadaki

durum haber merkez ile detaylı bir konuşma yapmayı gerektirirse en iyi iletişim yönteminin ne

olduğunu tanımlayın.

3.4 Görünürlük

Ekibinizin ülke dahilinde açık şekilde mi, gizli şekilde mi çalışmayı planladığını ve her iki

yaklaşıma dair risklere karşı alınacak önlemleri tarif edin. Şahsınızın ve ekibinizin ülkeye nasıl

gireceğini ve farklı durumlarda (sınırda, kontrol noktalarında, yetkililer ile temas edilecek diğer

durumlarda) kendinizi nasıl takdim edeceğinizi tarif edin.

Eğer ekip üyelerinin kişisel özgeçmişlerine dair riskler mevcutsa (vatandaşlık, etnik aidiyet, ırk,

cinsiyet veya cinsel kimlik) bunların ne olduklarını, nasıl üstesinden gelineceğini ve riskleri en

aza indirmek için ek önlemler alınmasının gerekip gerekmediğini tarif edin.

3.5 Araştırma ve diğer aktiviteler

Ekibinizin, siz ve haber özneleri bakımından güvenli olacak bir şekilde haber yapmayı nasıl

planladığını tarif edin. Eğer konuyla alakalı ise, belli haber öznelerinin kimliklerini korumak için

özel önlemler almanın gerekip gerekmediğini ve haber öznelerini istem dışı ifşa etmemek adına

hangi yöntemin kullanılacağını belirtin.

3.6 Bilgilerin güvenliği

Görev sırasında hassas bilgilerin nasıl korunacağına dair önlemleri belirtin. Şahsınız ve

ekibinizin bilgi toplamak ve saklamak için elektronik cihazlar (ses kayıt cihazları, kameralar,

bilgisayarlar, vesaire) kullanıp kullanmayacağını ve cihazlara el konur veya erişilirse veya

bilgiye başka bir şekilde istenmeyen erişim olduğu takdirde bilginin güvenliğini sağlamak için

alınan önlemleri belirtin.

Eğer sadece el yazması notlar kullanılacaksa bunları istenmeyen erişimden veya

kaybolmalarından sakınacak önlemler nelerdir, belirtin.

3.7 Başkalarının güvenliği

Yukarıdaki risk analizine göre sizinle çalışacak veya temas kuracak insanların güvenliğini

sağlamak için alınması önerilen tedbirleri tarif edin. Bu kişiler yerel danışmanları, tercümanları

ve şoförleri içerir ancak liste sadece bunlarla kısıtlı değildir.

3.8 Diğer güvenlik önlemleri

Görevle alakalı riskleri en aza indirmek için alınması gerekebilecek herhangi diğer güvenlik

önlemlerini tarif edin. Bunlar arasında ilkyardım çantalarına göz atmak (gerekli eklemeler

yapmak, daha donanımlı ilkyardım çantaları kullanmak, vesaire) ve eğer gerekliyse bölgeden

veya ülkeden acil durum dahilinde kullanılacak kaçış planı yapmak gibi önlemler bulunabilir.

4. Güvende olduğunuzu bildirmek için bağlantıya geçme prosedürleri

Görev dahilinde güvende olunduğunu bildirmek için bağlantıya geçme prosedürlerini belirtin:

Devamlılık ve saatler (Her konum ve seyahat durağı için farklı konumlar, uzun yolculuk, vb.)

Zamanı belirtirken, hem gideceğiniz yerdeki zamanı, hem de bağlantı kuracağınız kişinin

bulunduğu yerdeki zamanı belirtin.

Metot (sabit hat/cep telefonu/uydu telefonu ile arama, kısa mesaj, e-posta)

Güvenlik için bağlantı kurulmasından sorumlu kişiler (bu kişileri seçerken, uygun zaman

dilimlerini ve ayrıca görevle ilgili riskleri, sahadaki durumun değişkenliğini ve ekibinizin daha

önce bağlantı kurmak konusundaki deneyimini göz önünde bulundurun; eğer mümkünse görevin

farklı bölümleri için farklı kişileri görevlendirin.)

Ekibiniz bağlantı kurmazsa neler yapılacağına dair prosedürler. Genelde bağlantı kurma aralığı

bir saattir, bunun anlamı, belirlenen saatten sonra bir saat içinde bağlantı kurulmazsa eyleme

geçilmesi gerektiğidir. Görevin bir bölümünün (sınırdan ya da kontrol noktasından geçiş gibi)

daha kısa zaman aralığı gerektirip gerektirmediğini belirtin. Ayrıca şunları belirtin:

Eğer bir kişi sahadaki gazetecinin bağlantı kuracağı kişi ise, hangi noktada yönetici ile

temasa geçmelidir.

Haber kuruluşu hangi koşullarda sahadaki acil durum kontaklarına ulaşmalıdır.

Haber kuruluşu başka ne gibi adımlar atmalıdır ya da atmaması gereken adımlar nelerdir

(Bunların arasında aileyi bilgilendirmek, diğer medya kuruluşlarına haber vermek ya da

büyük elçilikle temasa geçmek bulunabilir.)

5. Kişiler

Aşağıdakilerin iletişim bilgilerini (cep ve sabit telefonlar, e-posta adresleri) belirtin:

• Görev için seyahat eden çalışanlar

• Bağlantı kurmayla ilgilenecek çalışanlar

• Merkezdeki amirler ve bağlantı kurulabilecek diğer yedek personel

• Çalışan olmayan katılımcılar (danışmanlar, tercümanlar, şoförler)

6. Acil durum kontakları

Ülke içinde irtibata geçilecekler: (a) Ülke içinde irtibata geçilecek ve düzenli olarak

planlarınızdan, hareketlerinizden ve konumunuzdan haberdar olacak bir güvenlik kontağı

belirleyin (örneğin güvenilir bir meslektaş), (b) Güvenliğin tehlikeye düştüğü, ekiple temasın

kaybedildiği ya da diğer güvenlik durumlarında haber kuruluşuna destek olabilecek ülke içinde

bir dizi kontak belirleyin (bunların arasında ilgili büyükelçilikler, BM ya da insani yardım

kuruluşları çalışanları, yerel sivil toplum örgütleri, ılımlı yerel yetkililer ve güvenlik kuvvetleri

olabilir).

Diğer acil durum kontakları: Eğer mümkünse, bir güvenli durumunda, ekiple temasın

kaybolduğu durumlarda ya da diğer acil durumlarda haber kuruluşuna destek olabilecek diğer

kontak kişilerini belirleyin.

Teşekkürler

CPJ aşağıdaki gazeteciler ve uzmanlara bu kılavuza yaptıkları değerli katkılardan dolayı teşekkür

eder:

Mustafa Haji Abdinur, Molly Bingham, Umar Cheema, Carolyn Cole, Bill Gentile, Eric S.

Johnson, Sebastian Junger, Rebecca MacKinnon, Judith Matloff, Fabio Pompetti, David Rohde,

David Schlesinger, ve Javier Valdez Cardenas.

CPJ ayrıca Uluslararası Haber Güvenliği Enstitüsü, Dart Gazetecilik ve Travma Merkezi, İnsan

Hakları İzleme Örgütü, ve çok sayıdaki yerel ve uluslararası haber örgütünün gerçekleştirdikleri

önemli araştırmalar için minnettardır. The Associated Press, Agence France-Presse, ve Reuters

fotoğraf katkısında bulundular.

Bu kılavuzun yayımlanması Adessium Vakfı, Omidyar Ağı ve RealNetworks Vakfı tarafından

yapılan bağışlarla mümkün oldu.

Yayın Yönetmeni: Bill Sweeney

Şef Editör: Elana Beiser

Yardımcı Editörler: Kamal Singh Masuta, Shazdeh Omari

Tasarımcı: John Emerson

Şef Araştırmacı: Casey Nitsch

Araştırmacı: Faye Steinhauser

Redaktör: Camille Rankin

Video Prodüktörü: Dana Chivvis

© 2012 Gazetecileri Koruma Komitesi

Yazarlara dair

Bu kılavuzun yazarı Frank Smyth CPJ'in gazeteci güvenliği alanında kıdemli danışmanıdır.

Tecrübeli bir gazeteci olan Smyth silahlı çatışma, organize suçlar ve insan hakları konularında

uzmanlaşmıştır. El Salvador, Guatemala, Kolombiya, Eritre, Etiyopya, Ruanda, Sudan, ve Ürdün

gibi dahil olduğu ülkelerde gazetecilik yapmış, Irak'ta çalışırken 1991 yılında 18 günlüğüne

hapsedilmiştir. Smyth 1990'larda İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) için silah kaçakçılığı

konusunu araştırmıştır. CBS News için habercilik yapmış, The Nation,The Village Voice, The

New Republic, The Washington Post, The New York Times, The Wall Street Journal,

The International Herald Tribune, World Policy Journal, ve Foreign Affairs yayınlarında

yazmıştır. Smyth, Amerikan Devletleri Örgütü, Uluslararası Hukukçular Komisyonu ve ABD

Kongresi huzurunda basın özgürlüğüne dair konularda ifade vermiştir. Smyth, gazetecilere ve

başkalarına da danışmanlık ve eğitim veren Global Journalist Security (Global Gazeteci

Güvenliği) şirketinin kurucusu ve idari müdürüdür. CPJ için düzenli aralıklarla gazeteci

güvenliği alanında blog yazıları yazar.

CPJ'in San Fransico'da yaşayan kadrolu teknoloji uzmanı Tom Lowenthal kılavuzun Teknoloji

Güvenliği bölümündeki son çalışmalardan sorumluydu. Tom, operasyon güvenliği ve halkın

kendini teknik takibe karşı koruması alanlarına özel ilgi duyar. Kişisel özgürlüğe ve bireyin

mahremiyetine kuvvetli şekilde inanan Lowenthal, Tor Projesi'nde proje koordinatörü olarak ve

Mozilla'nın mahremiyet ve kamu politikası ekibinde teknoloji uzmanı olarak çalışmıştır. Aynı

zamanda serbest gazetecidir; Ars Technica için güvenlik ve teknoloji politikaları üzerine

makaleler yazmıştır. Princeton Üniversitesi'nde lisansını siyaset teorisi üzerine yapmış, yan dal

olarak bilgisayar bilimleri ve teknoloji politikası çalışmıştır. GPG açık anahtarının parmak izi:

1ADE 9951 1A97 95FA 3557 53DC 51E7 1B75 4A09 B187.

Teknoloji Güvenliği bölümünün ilk versiyonunun yazarı olan Danny O'Brien 2010 ile 2013

yılları arasında CPJ'in müdafi işler koordinatörü olarak çalışmıştır. Electronic Frontier

Foundation (Elektronik Hudutlar Vakfı) için uluslararası direktör olarak görev yapmaktadır ve

dünya çapında dijital haklar adına hep ön saflarda yer almıştır. Wired UK dergisinin kurucu

kadrosundandır ve Britanya merkezli bir dijital haklar örgütü olan Open Rights Group (Açık

Haklar Grubu) kurucularındandır. Gazeteci olarak da çalışmış; New Scientist, The Sunday Times

of London ve The Irish Times için kültür ve teknoloji haberleri yapmıştır.